1. Атлантын далай
Атлантын далай - Номхон далайн удаах хоёрдугаар том далай. 91,6 сая км² талбайд,
дэлхийн далайн усны 25% болох 329.7 сая км³ эзлэхүүнтэй. Дундаж гүн - 3736 м, гүнзгийдээ -
8742 метр (Пуэрто Рикогийн хонхор).
Грек домогийн Атлас (Аталанта) гэхдүрээс юм уу Атлантида гэх домгийн арлын нэрийн аль
нэгнээс үүсэж нэрлэгджээ.
Тус далай нь S хэлбэрээр хойноос урагш чиглэсэн байрлалаар оршдог. Экваторын
шугамаар Умард ба Өмнөд Атлантын далай болж хуваагдана. Баруун талаараа Америк тив,
зүүн талаараа Европ болон Африкаар хашигдаж, Номхон далайтай хойд талаараа Умард
мөсөн далайгаар, өмнө талаараа Дрейкийн гарцаар холбогдоно. Мөн Хойд ба Өмнөд
Америкийн хооронд байгуулсан Панамын сувгаар Номхон далайтай холбогдоно.Манай
гаригийн гадаргуун 20%-ыг эзлэх Атлантын далай нь хэмжээгээрээ зөвхөн Номхон
далайн дараа ордог. Ойролцоохтэнгисүүдийг хамруулвал 106,400,000 км², хамруулахгүй бол
82,400,000 км² талбай эзлэнэ.
Атлантын далай нь манай гаригийн 5-ны 1 гадаргууг эзлэдэг, хэмжээгээрээ 2-т
орох далай юм. Тус далайн нэр нь Атласын нуруугдагаж байрлаж байгаа болон Эртний
Грекийндомогт гардаг Атласын Тэнгисээс үүсэлтэй.Тус далай нь S хэлбэрээр хойноос урагш
чиглэсэн байрлалаар оршдог.Экваторын шугамаар Xойд ба Өмнөд Атлантын далай болж
хуваагдана. Баруун талаараа Америк тив, зүүн
талаараа Европ болон Африкаар хашигдаж, Номхон далайтай хойд талаараа Хойд мөсөн
далайгаар, өмнө талаараа Дрейкийн гарцаар холбогдоно. Мөн Хойд баӨмнөд
Америкийн хооронд байгуулсан Панамын сувгаар Номхон далайтай холбогдоно.
Манай гаригийн гадаргуун 20%-ыг эзлэх Атлантын далай нь хэмжээгээрээ зөвхөн Номхон
далайн дараа ордог. Ойролцоох тэнгисүүдийг хамруулвал 106,400,000 км², хамруулахгүй бол
82,400,000 км² талбай эзлэнэ.
Номхон далай
Номхон далай Mare Pacificum, "номхон тэнгис", нь Дэлхийн хамгийн том далай юм. Уг далайн
нэрийг Португалийн далайчин, судлаач Фердинанд Магеллан өгсөн байна. Номхон далай нь
хойд талаараа Умард мөсөн далай, өмнөд талаараа Антарктид, баруун
талаараа Ази,Австрали, зүүн талаараа Америк тивээр хүрээлэгдэнэ. 169.2 сая хавтгай
дөрвөлжин км буюу Дэлхийн усан гадаргуугийн 46%, нийт гадаргуугийн 32%-ийг эзлэнэ[1].
Экваторийн дагуу Хойд Номхон далай, Урд Номхон далай гэж хуваагдана. Марианы
хонхор хамгийн гүн цэг нь бөгөөд 10,911 метр болноНомхон далай нь Дэлхийн нийт
гадаргуугийн 1/3-ийг буюу 179.7 сая кв.км талбай эзлэнэ. Энэ нь Дэлхийн бүх хуурай газраас
илүү гардаг байна. Хойноос урагш 15,500 км, баруунаас зүүн тийш 19,800 км өргөн болно.
Хамгийн гүн цэг нь Марианы хотгор, 10,911 м гүн. Далайн дундаж гүн 4,280 метр байдаг
байна[1].Номхон далайд нийтдээ 25,000 аралтай. Энэ нь Дэлхийн бусад бүх далайн арлуудаас
тооны хувьд илүү гарна. Уг арлуудын ихэнх нь экватороос өмнө зүгт байрлана.Номхон далайн
баруун эргийн зөв биш хэлбэрээс үүдэн олон тооны тэнгисүүд байрлах үүнд: Селебесийн
тэнгис, Шүрэн тэнгис,Дорнод Хятадын тэнгис, Филиппинийн тэнгис, Япон тэнгис, Өмнөд
Хятадын тэнгис, Сулу тэнгис, Тасманы тэнгис, Шар тэнгис зэрэг багтана. Номхон далай нь

2. Малаккийн хоолойгоор Энэтхэгийн далайтай, Магелланы хоолойгоор Атлантын далайтай,
Берингийн хоолойгоор Умард мөсөн далайтай холбогдоно.
Номхон далайг 180-р голдчийн дагуу Баруун ба Зүүн Номхон далай гэж хуваана. Баруун
Номхон далай нь Дэлхийн бөмбөрцөгийн зүүн хэсэгт буюу Ази тивийн орчим, харин Зүүн
Номхон далай нь Америк тивийн орчим, Дэлхийн бөмбөрцөгийн баруун хагаст байрлана.
Усны шинж чанар
Усны хэм нь өргөргийн дагуу өөрчлөгдөх бөгөөд экватор орчимд 25-30 °C, Хойд, болон Өмнөд
мөсөн далай орчимд зарим хэсэгтээ хөлдүү байна. Давсжилт нь мөн өргөргийн дагуу
өөрчлөгдөнө. Экватор орчимын ус нь дунд өргөргийн усыг бодвол бага давсжилттай байна.
Учир нь экватор орчимд их хэмжээний хур тунадас унадаг байна. Туйл орчимд давсжилт мөн
бага байдаг нь ууршилт бага явагддагтай холбоотой. Номхон далайн ус нь Атлантын
далайгаас илүү дулаан байна.
Бөмбөрцгийн хойд хагаст Номхон далайн урсгал цагийн зүүний дагуу, урд хагаст цагийн
зүүний эсрэг байна.
Нээсэн түүх
Номхон далай заримдаа Номхон дөлгөөн далайг дундад зууны үед америк тивийг испаничууд
колоничлож байх үеийн эхэнд Испаний зоригт далайчин Бильбао анх нээж түүний давстай
гашуун усыг амссан гэж үздэг.