เรือที่ประทับถึงเมืองแฟรงเฟิร์ต ประเทศเยอรมัน ในวันที่ ๑๖ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๖๘ ก่อนเสด็จไปประทับรักษาพระองค์ที่โรงพยาบาลมหาวิทยาลัยไฮเดลเบอร์ก และที่โรงพยาบาลแห่งนี้เอง ที่สมเด็จพระบรมราชชนนีได้มีพระประสูติกาลเจ้าฟ้าชายอานันทมหิดล ในวันอาทิตย์ที่ ๒๐ กันยายน พ.ศ.๒๔๖๘ เวลา ๐๑.๔๕ น. ด้วยพระน้ำหนักแรกประสูติ ๒ กิโลกรัมครึ่ง

1. --  พระราชประวัติสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก หน้า ๕๙ --
เสด็จไปรักษาพระวรกายที่เมืองไฮเดลเบิร์ก
การที่ทรงตรากตรําทุ่มเทพระวรกายเพื่องานการแพทย์และการอุดมศึกษาอย่างหนัก ได้ส่งผลให้
พระอนามัยทรุดโทรมลงอย่างมาก ดังที่มีบันทึกไว้โดย ดร. เอ จี เอลลิส ว่า “การที่ตองเจรจากับผูที่มี
ความเห็นขัดแยงกันมากมาย ในเรื่องตึก เรื่องบุคลากร การอํานวยการโรงเรียน และโรงพยาบาล และ
ปญหาพื้นฐานของมหาวิทยาลัยที่ยังแกไมตก มีผลตอสุขภาพของพระองค และเปนที่เห็นชัดวาไมทรงสบาย
อันที่จริงกอนจะเสด็จกลับสยาม ในป พ.ศ.๒๔๖๖ นายแพทยคนหนึ่งที่ยุโรปไดกราบทูลวาจะทรงมีพระชนม
อีกไมเกิน ๒ ป” จนเดือนเมษายน พ.ศ.๒๔๖๘ ได้มีแพทย์ที่กรุงเทพฯ หลายนายได้ตรวจพระวรกาย และ
กราบทูลแนะนําว่าให้เสด็จไปเสียจากอากาศ ให้ไปรักษาพระองค์ที่ยุโรปหรืออเมริกาซึ่งมีสภาพอากาศเหมาะ
กับพระสุขภาพมากกว่า
ผนวกกับการที่มีแพทย์ผู้หนึ่งกล่าวขึ้นในการประชุมวาง
แผนผังโรงเรียนแพทย์ ทํานองว่า ไม่ควรฟังพระราชดําริของพระองค์
มากนัก เพราะมิได้ทรงเป็นแพทย์ แต่มิได้ทรงกริ้วทั้งที่ทรงทราบเรื่อง
นั้นดีกว่าผู้อื่น ทรงตัดสินพระราชหฤทัยเรียนแพทย์ให้จบให้จง
ได้ ดังมีพระราชดํารัสว่า “….ฉันหวังว่าการรักษาตัวของฉันจะได้ผลดี
ขึ้น เท่าที่เป็นอยู่ในเวลานี้ยังไม่แน่ใจว่าควรจะเรียนต่อไปหรือไม่ แต่อย่างไร
ก็ดี ฉันรู้สึกว่า ถ้าฉันจะเกี่ยวข้องกับโรงเรียนแพทย์ต่อไปแล้ว ควรอย่างยิ่ง
ที่จะเรียนให้จบหลักสูตรแพทย์ ในระหว่างสองปีที่อยู่ในกรุงสยาม ฉัน
รู้สึกตัวว่าฉันยังเป็นรองอยู่มาก”
สมเด็จพระบรมราชชนกเสด็จยุโรปอีกครั้งในวันที่ ๒๔
มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๖๘ พร้อมกับพระชายา พระธิดา (หม่อมเจ้าหญิง
กัลยาณิวัฒนา มหิดล) คุณแหนน๗๒
พระพี่เลี้ยง เจ้าคุณชนินทรภักดี และนายบุญชัย ณ ป้อมเพชร
เจ้าหน้าที่ในแผนกฟิสิกส์ที่ตามเสด็จด้วยทุนส่วนพระองค์ โดยกําหนดเป้าหมายการเดินทางไว้ที่เมืองไฮเด
ลเบิร์ก ประเทศเยอรมนี เพื่อรับการตรวจรักษาพระอาการแห่งพระวักกะของพระองค์จากแพทย์
ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านซึ่งสมเด็จกรมพระยาชัยนาทนเรนทรฯ ได้แนะนํา อย่างไรก็ตาม แม้จะเป็นการเสด็จ
๗๒
นางสาวเนื่อง จินตดุล พระสหายสนิทของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ซึ่งคบหาสนิทสนมกันมา แต่ครั้งยัง
เป็นนักเรียนพยาบาล ที่โรงเรียนแพทย์ผดุงครรภ์ และหญิงพยาบาลแห่งศิริราช ในปี พ.ศ. ๒๔๕๖ (แม้จะมีอายุมากกว่า
สมเด็จพระศรีนครินทราฯ ถึงรอบกว่า) ภายหลังเมื่อสมเด็จฯ พระบรมราชชนกได้เสด็จกลับมารับตําแหน่งเป็นอธิบดีกรม
มหาวิทยาลัย สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีได้ชักชวนขอให้นางสาวเนื่อง จินตดุล ลาออกจากการเป็นนาง
พยาบาลพิเศษที่ศิริราช มาช่วยเลี้ยงพระราชธิดา ซึ่งทรงพระเยาว์มาก และเป็นที่มาของชื่อ “แหนน” เนื่องจากเด็กเล็กออก
เสียง “เนื่อง” ลําบาก พระพี่เลี้ยงแหนนยังได้เลี้ยงดูพระราชโอรสอีก ๒ พระองค์ ซึ่งต่อมาทรงถวัลยราชเป็น รัชกาลที่ ๘
และรัชกาลที่ ๙ ทั้งยังได้ทรงเลี้ยงดูเจ้าฟ้าหญิงอุบลรัตน์ฯ ในขณะทรงพระเยาว์อีกด้วย ต่อมา พระบาทสมเด็จพระ
เจ้าอยู่หัว ภูมิพลอดุลยเดชรักาลที่ ๙ ได้โปรดเกล้าฯ แต่งตั้งคุณแหนนเป็น ท้าวอินทรสุริยา ในปี พ.ศ. ๒๔๙๓ ในบั้นปลาย
ชีวิตท้าวอินทรสุริยาได้บวชชี และไปประจําที่วัดต่างๆ

2. --  พระราชประวัติสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก หน้า ๖๐ --
ไปเพื่อการรักษาพระองค์ แต่ก็ยังทรงแวะเมืองสงขลาในวันที่ ๒๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๖๘ เพื่อวางรากฐาน
ทางการแพทย์ และเปิดโรงพยาบาลซึ่งทรงพระราชทานนามว่า “สงขลาพยาบาล”๗๓
ก่อนที่จะเสด็จเลยไป
ยังเมืองปีนัง เพื่อต่อเรือเดินสมุทรไปยังประเทศเยอรมันนี
พระประสูติกาลแห่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว อานันทมหิดล
เรือที่ประทับถึงเมืองแฟรงเฟิร์ต ประเทศเยอรมัน ในวันที่ ๑๖ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๖๘ ก่อนเสด็จไป
ประทับรักษาพระองค์ที่โรงพยาบาลมหาวิทยาลัยไฮเดลเบอร์ก และที่โรงพยาบาลแห่งนี้เอง ที่สมเด็จพระ
บรมราชชนนีได้มีพระประสูติกาลเจ้าฟ้าชายอานันทมหิดล ในวัน
อาทิตย์ที่ ๒๐ กันยายน พ.ศ.๒๔๖๘ เวลา ๐๑.๔๕ น. ด้วยพระ
น้ําหนักแรกประสูติ ๒ กิโลกรัมครึ่ง
ส่วนอาการพระวักกะของพระองค์ก็ได้รับการตรวจจาก
แพทย์เยอรมัน ดังมีพระราชหัตถเลขาถึง ดร. เอลลิส ว่า “……
โดยทั่วๆ ไป การทํานายโรคของดอกเตอร…เปนที่พอใจ เขา
แนะใหฉันรูวา กําลังออนของฉันนั้นอาจไมเปลี่ยนแปลงไปได
แตฉันควรจะทําการโดยทางใดทางหนึ่ง ใหดีใหเหมาะแกความ
เปนอยู ไมใหออกกําลังกายหรือความคิดมากเกินไป เมื่อฉันถาม
ความเห็นเขาวา ฉันสามารถจะเรียนวิชาแพทยอีก ๒ ป ให
สําเร็จไดหรือไม เขาตอบวา ได….”
หลังจากนั้น ได้ทรงพาครอบครัวเสด็จออกจากเมืองไฮเดลเบิร์ก ในวันที่ ๒๔ พฤศจิกายน พ.ศ.
๒๔๖๘ ไปประทับที่สถานทูตฝรั่งเศส อย่างไรก็ตาม ในเดือนพฤศจิกายนปีนั้น สมเด็จฯ พระบรมราชชนก
ต้องเสด็จนิวัติพระนครโดยลําพังพระองค์ (พระชายา พระราชโอรส และพระราชธิดา ประทับที่โลซาน
สวิตเซอร์แลนด์) เพื่อร่วมงานถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่ง
สวรรคตในวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน ๒๔๖๘ เรือที่ทรงประทับกลับถึงพระนครในวันที่ ๑๖ กุมภาพันธ์
๒๔๖๙ และได้ทรงประทับอยู่ในพระนครต่อเพื่อร่วมงานพระราชพิธีบรมราชาภิเษกพระบาทสมเด็จ
พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ในวันที่ ๒๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๖๙๗๔
๗๓
เป็นโรงพยาบาลซึ่งสมเด็จเจ้าฟ้า กรมขุนลพบุรีราเมศร์ ทรงชักชวนเรี่ยไรข้าราชการและประชาชนจัดสร้างขึ้น หลังจาก
ทําพิธีเปิดตึกได้ทรงรับไว้ในอุปถัมภ์โดยทรงประทานเงินให้แก่โรงพยาบาลปีละ ๕ พันบาท นับจากปี พ.ศ.๒๔๕๙ จนกระทั่ง
เสด็จทิวงคต
๗๔
ในระหว่างนี้เอง ที่ดร. แซร์ (Dr. Sayre) ชาวอเมริกัน ที่ปรึกษากระทรวงกลาโหมของสยาม ได้เล่าถวายเรื่องสถานเลี้ยง
เด็กชอง โซเล่ย์ (Champ Soleil) เมืองโลซานน์ ประเทศสวิสเซอร์แลนด์ ที่มีการดูแลอนามัยเด็กเป็นอย่างดี จึงโปรดให้

3. --  พระราชประวัติสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก หน้า ๖๑ --
แม้จะเป็นการประทับในสยามเพียงช่วงเวลาสั้นๆ แต่ได้มีพระราชดําริจะจัดซื้อที่ดินติดต่อทางด้าน
เหนือของโรงพยาบาลศิริราช เพื่อจะได้ปลูกที่อยู่สําหรับนักเรียนแพทย์ (แต่เจ้าของที่ดินบริเวณนั้นไม่ยินยอม
ขาย) ทั้งยังได้กราบบังคมทูลขอเงินค่าก่อสร้างตึกอายุรศาสตร์ (ตึกอัษฎางค์) จากพระบาทสมเด็จ
พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว๗๕
ซึ่งทรงรับพระมรดกจากสมเด็จเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา
พระชายา และพระโอรส เสด็จจากฝรั่งเศสไปประทับที่โลซานน์ ในวันที่ ๘ เมษายน พ.ศ.๒๔๖๙ ก่อนที่พระองค์จะเสด็จ
ตามมาในเดือนกรกฎาคม
๗๕
พลตรีพระศักดาพลรักษ์เล่าว่า “... ทรงสร้างตึกอัษฎางค์ แต่ยังไม่ทรงติดป้ายพระนามที่ตัวตึก เพราะว่าทรงไปทูลขอเงิน
สร้างตึกไว้ และทูลกระหม่อมอัษฎางค์รับสั่งว่าจะให้ แต่พระองค์สิ้นพระชนม์ในเวลาก่อสร้างยังไม่เสร็จเรียบร้อย ... ทรง
รับสั่งปรารภว่าจะเอาเงินค่าก่อสร้างที่ทูลกระหม่อมอัษฎางค์รับสั่งให้ไว้ด้วยวาจาได้อย่างไร เพราะไม่หลักฐานลายพระหัตถ์
สั่งไว้ ข้าพเจ้า (พลตรีพระศักดาพลรักษ์) ทูลออกความเห็นไปว่า เพราะว่าพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่๗ ทรงรับ
พระมรดก ก็ควรทูลเล่าเรื่องให้พระองค์ทราบ รับสั่งว่าดีเหมือนกัน ต่อมาเมื่อทรงเสด็จไปเสวยพระกระยาหารคํ่ากับพระ
เจ้าอยู่หัวรัชกาลที่๗ ก็ได้ทรงตรัสเล่าถึงผลว่า “สําเร็จได้ค่าก่อสร้างตึกอัษฎางค์แน่ ฉันจะได้เอาเงินจํานวนนี้ไปสร้างตึกหลังอื่นๆ
เตรียมไว้อีก และบอกขายให้เจ้านายฝ่ายในที่มีเงินมากๆ ต่อไป”