Sceptycyzm filozofia średniowieczna

Klasyczna koncepcja prawdy
Stoicy - spotrzeżenie kataleptyczne
Tropy sceptyczne
Filozofia średniowieczna a starożytna
Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary
Spór o uniwersalia

Filozofia - Sceptycyzm, Filozofia średniowieczna
Artur Machlarz

2013-10-01

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Plan wykładu
1


2


3

Tropy sceptyczne

4


5


6

Spór o uniwersalia

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Prawda = zgodność myśli z rzeczywistością.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Prawda = zgodność myśli z rzeczywistością.
Sceptycy nie kwestionują tej zasady, stawiają jednak problem: czy
możemy osiągnąć pewność, że do takiej zgodności dochodzi? Sceptycy
kwestionują kryterium oceny zgodności myśli z rzeczywistością.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Spostrzeżenie kataleptyczne

Kryterium prawdy wg stoików stanowi tzw. spostrzeżenie
kataleptyczne: spostrzeżenie, które
nie może istnieć, jeśli nie istnieje jego przedmiot;
nie mogłoby zawierać takich treści, które zawiera, gdyby sam
przedmiot ich nie zawierał.
Takie spostrzeżenie jest z konieczności prawdziwe - zgodne z
rzeczywistością.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Tropy sceptyczne Pyrrona

Wg sceptyków nie istnieje spostrzeżenie kataleptyczne, tzn. bezwględnie
zgodne z rzeczywistością. Tropy sceptyczne są argumentami przeciwko
rozumieniu postrzeżenia zmysłowego jako postrzeżenia kataleptycznego.
Ich zasadą jest pokazanie potencjalnych rozbieżności postrzeżeń, które to
rozbieżności wynikają z różnych predyspozycji podmiotu poznającego.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Pierwszy [trop sceptyczny] odnosi się do różnic zachodzących między
istotami żywymi (...). (...) te same podniety u różnych istot wywołują
różne wrażenia, a z tej niezgodności wynika postulat zawieszenia sądów.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Drugi trop odnosi się do zachodzących między ludźmi różnic
ustrojowych i charakterologicznych.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Drugi trop odnosi się do zachodzących między ludźmi różnic
ustrojowych i charakterologicznych.
Wnioski: zarówno różnice gatunkowe jak i cechy indywidualne w ramach
jednego gatunku, mogą miec wpływ na sposób postrzegania tych samych
przedmiotów. Nie mamy kryterium oceny, które spostrzeżenia
odpowiadają rzeczywistości, a które nie.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Trzeci trop powołuje się na odmienność kanalików poszczególnych
zmysłów.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Trzeci trop powołuje się na odmienność kanalików poszczególnych
zmysłów.
Czwarty trop dotyczy różnic stanu i - mówiąc ogólnie - powszechnie
występujących zmian, takich jak zdrowie-choroba, sen-jawa,
radość-smutek (...). Różne przeto są nasze wrażenia w zależności od
różnych stanów.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Piąty trop odnosi się do wychowania, praw, wiary w mity, umówi między
narodami i dogmatycznych założeń.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Piąty trop odnosi się do wychowania, praw, wiary w mity, umówi między
narodami i dogmatycznych założeń.
Szósty trop dotyczy domieszek i połączeń. Powołuje się na to, że żadna
rzecz nie występuje w czystej postaci, ale zawsze z domieszką powietrza,
światła, wilgoci (...). Nie poznajemy więc rzeczy w ich właściwościach
swoistych i odrębnych, tak jak nie wyodrębniamy oliwy w maści.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Siódmy trop odnosi się do odległości i rozmaitego położenia, do
przedmiotów znajdujących się w różnych miejscach. Według tego tropu
to, co uważa się za wielkie, kiedy indziej okazuje się małe (...). Ponieważ
zaś rzeczy nie możemy postrzegać bez określonego miejsca i położenia,
przeto nie możemy poznać ich prawdziwej natury.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Siódmy trop odnosi się do odległości i rozmaitego położenia, do
przedmiotów znajdujących się w różnych miejscach. Według tego tropu
to, co uważa się za wielkie, kiedy indziej okazuje się małe (...). Ponieważ
zaś rzeczy nie możemy postrzegać bez określonego miejsca i położenia,
przeto nie możemy poznać ich prawdziwej natury.
Ósmy trop odnosi się do ilościowych i jakościowych własności rzeczy.
(...) Tak np. wino wypite w umiarkowanej ilości wzmacnia, wypite w
nadmiarze osłabia.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Dziewiąty trop dotyczy stałości występowania zjawisk lub ich
niezwykłości lub rzadkości.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Dziesiąty trop odnosi się do wzajemnego stosunku, np. między lekkością
a ciężarem, siłą a słabością (...).

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia


Dziesiąty trop odnosi się do wzajemnego stosunku, np. między lekkością
a ciężarem, siłą a słabością (...).

[Tropy sceptyczne przedstawione za: Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy
słynnych ﬁlozofów, 79-88]

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Tropy sceptyczne - konkluzje

Wnioski z tropów sceptycznych miały charakter nie tylko teoretyczny ale
także praktyczno-etyczny:
Nie znamy prawdziwych własności rzeczy (a przynajmniej nie
możemy stwierdzić, że je znamy).
Z tego powodu powinniśmy wstrzymywać się od sądów.
Zawieszenie sądu prowadzi do stanu ataraksji – spokoju, będącego
warunkiem uzyskania szczęścia.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Sekstus Empiryk - przeciw logikom
Argumenty sceptyczne nie dotyczyły wyłącznie możliwości spostrzeżenia
kataleptycznego, lecz także zasad rozumowania. Sekstus Empiryk,
wysunął m.in. następujące wątpliwości wobec rozumowań dedukcyjnych:
Każda przesłanka ogólna, która musi wystąpić w rozumowaniu
dedukcyjnym, albo nie ma uzasadnienia, albo wynika z obserwacji
całego zbioru przedmiotów, o których mowa. W tym drugim
przypadku wniosek jednak stwierdzałby coś, co wiemy już z
przesłanki.
Żeby uniknąć błędu regressus ad inﬁnitum w rozumowaniu musimy
przyjąć założenia, które same będą już nieuzasadnione.
Uniknąć arbitralności można jedynie akceptując regressus ad
inﬁnitum, co też jest nie do przyjęcia.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej
Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej:
Silna zależność od religii i teologii - zależność dotyczy zarówno
problematyki filozoficznej jak i rozwiązań
Zależność filozofii średniowiecznej od starożytnej - jednym z
głównych problemów “filozoficznych” średniowiecza była możliwość
pogodzenia nauki Platona lub Arystotelesa z wymogami teologii
chrześcijańskiej.
Filozofia, jako nauka służebna względem teologii, rozwijana była
przede wszystkim w zakonach.
Dominującym nurtem w późnej filozofii średniowiecznej (czyt.
chrześcijańskiej) była scholastyka, której głównym celem było
“zrozumienie prawd wiary”.
Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Zależność filozofii średniowiecznej od starożytnej

Platon czy Arystoteles?
W większości koncepcji filozoficznych średniowiecza można doszukać się
prób uzgodnienia filozofii Platońskiej lub Arystotelesowskiej z
chrześcijańtwem. W dominującej w późniejszej filozofii chrześcijańskiej
scholastyce większą popularność zyskał Arystoteles a doktryna św.
Tomasza z Akwinu to chrześcijańska modyfikacja jego filozofii.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Wiara a rozum

Dogmaty religijne jako prawdy objawione mają uzasadnienie niezależne
od racjonalnego dowodzenia (nie są hipotezami, które wymagają
dowodu). Czy można jednak pokazać także ich racjonalne uzasadnienie,
bez odwoływania się do wiary w żadnym momencie prowadzenia dowodu?
1

“Wierzę, bo to absurdalne” (Tertulian, Pseudo-Dionizy Areopagita):
religia nie da się uzgodnić z wymogami rozumu.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Wiara a rozum

Dogmaty religijne jako prawdy objawione mają uzasadnienie niezależne
od racjonalnego dowodzenia (nie są hipotezami, które wymagają
dowodu). Czy można jednak pokazać także ich racjonalne uzasadnienie,
bez odwoływania się do wiary w żadnym momencie prowadzenia dowodu?
1

“Wierzę, bo to absurdalne” (Tertulian, Pseudo-Dionizy Areopagita):
religia nie da się uzgodnić z wymogami rozumu.

2

Filozofowie scholastyczni (Anzelm, Tomasz, Duns Szkot): możemy
podać racjonalne dowody dogmatów religijnych.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury
Dowód ontologiczny św. Anzelma:
1

Deﬁnicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może być
pomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą)

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

1

2

Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

1

2
3

Niezależnie od tego, czy ktoś twierdzi, że Bóg istnieje, czy że nie
istnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną deﬁnicją).

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

1

2
3

4

Istnienie realne jest czymś doskonalszym od istnienia tylko w sensie
pojęciowym: jeśli coś istnieje tylko jako pojęcie, jest czymś mniej
doskonałym od tego, co istnieje także realnie.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

1

2
3

4

5

Powyższa zasada dotyczy także Boga - gdyby istniał tylko jako
pojęcie (jak chce tego ktoś, kto twierdzi, że Bóg nie istnieje), byłby
czymś mniej doskonalszym od tego, co istnieje realnie.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

1

2
3

4

5

6

Powyższa zasada dotyczy także Boga - gdyby istniał tylko jako
pojęcie (jak chce tego ktoś, kto twierdzi, że Bóg nie istnieje), byłby
czymś mniej doskonalszym od tego, co istnieje realnie.
Wniosek: Bóg nie może nie istnieć także realnie, ponieważ byłoby to
sprzeczne z uznawaną przez wszystkich deﬁnicją (Bóg jest tym,
ponad co nic doskonalszego istnieć nie może).
Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Zasada dowodu ontologicznego: z treści posiadanego przez nas
pojęcia Boga wnioskujemy realne istnienie odpowiednika tego pojęcia
(w samym pojęciu Boga zawiera się konieczność jego istnienia).
W żadnym miejscu nie odwołujemy się do wiary.
Dowód wydaje się bardzo mocny - dopóki nie zakwestionujemy
deﬁnicji, nie powinniśmy kwestionować dowodu.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Św. Tomasz nie akceptuje dowodu ontologicznego, ponieważ uznaje,
że jeśli wnioskujemy cokolwiek z deﬁnicji Boga, wykraczamy poza
nasze możliwości poznawcze: nie możemy bowiem rościć sobie
pretensji do poznania natury doskonalszego od nas Boga.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Św. Tomasz nie akceptuje dowodu ontologicznego, ponieważ uznaje,
że jeśli wnioskujemy cokolwiek z definicji Boga, wykraczamy poza
nasze możliwości poznawcze: nie możemy bowiem rościć sobie
pretensji do poznania natury doskonalszego od nas Boga.
Dowód ontologiczny w zmodyfikowanej wersji przyjmuje Kartezjusz i
jest to istotny punkt jego metafizyki.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Pięć dróg św. Tomasza z Akwinu
Św. Tomasza argumenty za istnieniem Boga:
1
Obserwujemy rzeczy w ruchu; nic co się rusza, nie rusza się samo
przez się, musi istnieć przyczyna tego ruchu; łańcuch przyczyn nie
może być nieskończony, musi istnieć pierwszy poruszyciel - jest to
Bóg.
2
Każda rzecz ma przyczynę swego istnienia; musi istnieć pierwsza
przyczyna istnienia wszystkich rzeczy.
3
Obserwujemy w świecie rzeczy przypadkowe; jeśli istnieją rzeczy
przypadkowe, musi istnieć także byt konieczny, bo inaczej nic
mogłoby nie istnieć; wśród bytów koniecznych istnieć musi byt
najwyższy i jest to Bóg.
4
Rzeczy obserwowalne mają różne cechy w różnym stopniu; musi
zatem istnieć przedmiot, który wszystkie cechy posiada w stopniu
najwyższym i najdoskonalszym.
5
Każda rzecz na świecie istnieje ze względu na jakiś cel; musimy
przyjąć istnienie przyczyny celowej istnienia wszystkich rzeczy i jest
to Bóg.
Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Pięć dróg św. Tomasza z Akwinu

Dowody św. Tomasza opierają się na zasadzie: ciąg przyczynowo
skutkowy nie może być nieskończony.
Dowody św. Tomasza są wnioskami z doświadczenia
Jako że są to argumenty będące wnioskowaniami z rzeczy
obserwowalnych (skończonych i niedoskonałych), dowód jest mniej
silny, niż dowód Anzelma.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Czym są uniwersalia?

Uniwersalia:
Uniwersalia są przedmiotami pojęć ogólnych, takich jak “człowiek”,
“zwierzę” itp., czyli nazw rodzajowych i gatunkowych. Spór o uniwersalia
dotyczy kwestii, w jakim sensie istnieją przedmioty takich pojęć.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Główne stanowiska w filozofii starożytnej

Uniwersalia w filozofii starożytnej:
1
Platon - skrajny realizm w kwestii uniwersaliów: uniwersalia istnieją
realnie,
poza rzeczami jednostkowymi.
2

Arystoteles - umiarkowany realizm w kwestii uniwersaliów:
uniwersalia istnieją
realnie,
ale w rzeczach jednostkowych (jako formy rzeczy).

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Spór o uniwersalia w filozofii średniowiecznej

Uniwersalia w filozofii średniowiecznej: W sporze o uniwersalia w
filozofii średniowiecznej, poza klasycznymi stanowiskami typu
platońskiego i arystotelejskiego, pojawiły się także inne sposoby
interpretacji statusu przedmiotów pojęć ogólnych:
stanowisko konceptualistyczne: uniwersalia nie istnieją realnie, są
tylko pojęciami, przedmiotami myśli;
nominalizm: uniwersalia nie istnieją realnie i nie istnieją nawet jako
pojęcia; nazwy ogólne są tylko znakami dla większej ilości rzeczy.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Wilhelm Ockham

Rysunek: Wilhelm Ockham (1288 - 1348), ilustracja z jego pracy “Suma
logiczna”
Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Wilhelm Ockham
Wilhelm Ockham jest przedstawicielem nominalizmu. Wg Ockhama:
realnie istnieją tylko przedmioty jednostkowe
a tzw. uniwersalia są wynikiem ludzkich zdolności do abstrahowania
pewnych właściwości z przedmiotów jednostkowych.
Zgodnie z jego przekonaniami uniwersalia istnieją, ale nie poza
umysłem.
Jedna z zasad, którą Ockham kierował się w swoich polemikach ze
zwolennikami realizmu w kwestii powszechników, znana jest jako “brzytwa
Ockhama”. Zgodnie z tą zasadą, nie należy “mnożyć bytów ponad
potrzebę”, tzn. nie wprowadzać kolejnych nieuzasadnionych hipotez, jeśli
badane zjawisko da się wyjaśnić przy pomocy prostszych konstrukcji.

Artur Machlarz


Tropy sceptyczne
Spór o uniwersalia

Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań!
Artur Machlarz
e-mail: artur.machlarz@uni.opole.pl
www: http://www.uni.opole.pl/∼machlarz

Artur Machlarz


Sceptycyzm filozofia średniowieczna

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (11)

Viewers also liked

Viewers also liked (9)

Similar to Sceptycyzm filozofia średniowieczna

Similar to Sceptycyzm filozofia średniowieczna (19)

More from Artur Machlarz

More from Artur Machlarz (20)

Sceptycyzm filozofia średniowieczna