1. TRABALLO NA ESCOLA DE OMBRE

2. Somos un equipo
Neste artigo, a comunidade escolar do CEIP de Ombre quere facervos partícipes das nosas
inquedanzas didáctico-pedagóxicas e do traballo que realizamos para intentar levar a cabo as
nosas arelas. O noso centro é unha escola rural formada por cinco niveis educativos que
inclúen os tres últimos cursos de Infantil e os dous primeiros de Primaria. As profesoras que
estamos impartindo docencia no centro somos a titora, a especialista de lingua inglesa e a
profesora de relixión. O corpo docente colabora moi estreitamente cos pais e nais do centro,
levando a cabo un labor de axuda mutua que facilita e enriquece considerablemente a
realización dos proxectos e traballos educativos.

3. Creamos unha biblioteca
No centro dispoñiamos dunha aula que non tiña ningún
cometido concreto e, entre todos, decidimos darlle unha
función moi especial; sería a nosa biblioteca. Despois de
que o Concello pintase as paredes, decidimos entrar a
decorala co grupo de artistas que temos na escola: varias
nais decoraron as paredes cos seus debuxos e co seu saber
manual, algúns país axudaron a concretar os espazos-
biblioteca, almacén, ludoteca- e os nenos e profesoras
axudamos a decorar o recinto e a encher a biblioteca de
contidos. Todo isto permitiunos ter unha biblioteca
luminosa, colorida, divertida e chea de historias.

7. Puxemos en marcha unha cálida cociña
Dado que a nosa centro é unha antiga escola rural,
dispoñíamos dunha vella cociña en desuso. De novo, coa
inestimable axuda do Concello, obtivemos un servizo de
auga corrente ( a cociña non dispoñía dela) e dotamos á
cociña cunha serie de enseres que nos teñen axudado moito
na realización de actividades culinarias. O equipo de
traballo adulto tivo que empregarse a fondo para limpar e
acondicionar o espazo. Grazas a todo iso, hoxe dispoñemos
dun lugar que nos permite levar a cabo unha serie de
actividades moi interesantes e atractivas para os nenos e
nenas.

10. Situámonos no tempo e no espazo
Seguindo unha metodoloxía activa nun ensino integral, favorecedor do desenrolo das capacidades dos nenos e nenas, comezamos
ubicando os nosos proxectos de aprendizaxe nun binomio espazo-tempo. Nestas dúas variables imos colocando todos os saberes e
experiencias coas que nos imos atopando. O desenrolo de procedementos e coñecementos está, en todo momento, entrelazado con
valores (imprescindibles na urdimbre educativa) que propicien unha conciencia de respeto e tolerancia aos demais e ao medio no
que vivimos. Dadas as idades dos alumnos e alumnas do centro o achegamento ao espazo e o tempo tiña que partir dunha
concreción de fácil comprensión para eles. O elemento de partida foi a data na que eles naceran e, a partir de aí, iniciar unha viaxe
polo tempo anterior a eles. Paralelo a estas viaxes imaxinarias, iniciamos outro método de traballo baseado na reciclaxe de
materiais, intentando afondar no respeto ao medio ambiente e o desenrolo das posibilidades lúdicas que isto nos podía reportar.

11. A nosa liña do tempo comezou, nunha esquina da clase, cando naceron os nenos e nenas e, tras un periplo,
rematou noutro lugar da aula, coa gran explosión. Esta liña imaxinaria estaba sustentada nun fío de la que íase
desenvolvendo a partir dun novelo e que abría paso as idades históricas nas que o ser humano poblara a Terra:
contemporánea, moderna, media, antiga e prehistoria. Seguimos cara atrás no tempo: chegamos os primeros
seres vivos que estaban no planeta, presenciamos a formación dunha gran bola celeste: a nosa Terra, que se
configuraba partindo de pequenos trozos de plastilina-materia. Non nos cansamos de viaxar e seguimos ata
15.000 millóns de anos. Chegamos a aquel momento máxico no que comezou o Universo e no que apareceron
os átomos dos que estamos formados. Durante a viaxe do tempo íamos pendurando letreiros de cartón reciclado
aos que se lles rotulaba co nome do período histórico no que estábamos.

13. Ao finalizar a viaxe no tempo (cara atrás), volviamos a
reiniciarla cara adiante. O noso novelo histórico íase
repregando e gardando as etapas históricas das que
falabamos, ata volver ao presente no que nos atopamos.
Gústanos a cartografía
Despois, pasamos a plamar, en papel, a viaxe
histórica que fixéramos. Como, tamén, traballamos
países seleccionado democráticamente polos alumnos
e alumnas, decidimos facer un atlas xeogáfico e
histórico no que poñeríamos todo o que estaban
coñecendo. Acudimos ao taller RRR e, utilizando
carton, papeis…, fixemos uns flamantes atlas.

15. Temos un taller chamado RRR
• Neste taller o lema é “Reducir, Reutilizar e Reciclar”. Xa sabían da importancia de coidar
o noso planeta e, agora, despois da viaxe sideral, percibían que esa materia non estaba
aquí sen ningún esforzó, senón, que como eles, era froito dunha historia universal.
• O taller de reciclado dábanos respostas ecolóxicas e lúdicas; primeiro elaboramos o
edificio que ía soster o noso proxecto ecolóxico. Con cartóns recollidos en distintos
ámbitos, montamos as nosas paredes e tellado, onde gardaríamos todo o material que
iría chegando. Foi decorado e tomaron posesión del para dar renda solta ao seu maxín.
Dende ese momento, o taller foi academia de policía, base militar, academia do amor
etc. Segundo a fantasía que desenrolaban no momento, o taller desdoblaba a súa
función: taller de reciclado e o nome que eles inventaban nos seus xogos. Converteuse
nun elemento indispensable do seu ocio.

20. • Unha vez configurado o taller de traballo, acudiamos
a el na procura de materiais para facer os nosos
traballos.
• Antes de edificar o espazo de taller físico, tiñamos un
taller disperso pola aula e xa utilizáramos moitas
veces o material para reutilizar. Agora, xa tiñamos un
espazo concreto.

21. Creamos unha compañía de teatro chamada Bolboreta Tornasolada
•Gústanos moito facer teatro no que se desenrola a
expresión artística da escenificación e a da creación de
textos teatrais. Creamos obras que despois representamos.
Despois, facemos os decorados co cartón e co material de
reciclado do noso taller RRR.

23. Creamos unhas editoriais; fixémonos editores.
•O curso pasado fixemos un libro de cartón co título de
“Don Quixote da Mancha”. Dentro del, cada neno e nena
debuxou e escribiu un resume da historia de Don Quixote.

24. • Este curso, as creaccións literarias e gráficas dos nenos deron
pé á idea de crear un soporte físico-ecolóxico no cal gardar
esas obras . Xunto co oficio de escritores e ilustradores que xa
realizaban, apareceu o oficio de editores. O traballo
ilusionante estaba en marcha. Cada neno e nena inventou un
nome para a súa editorial, deseñou o seu libro de cartón ,
pegoulle as gardas, fixo as adicatorias, escribiu as súas
historias, traduxo, autocorrixiu as galeradas antes da súa
edición, preparou o lapis e oas cores para a rotativa…En
definitiva, disfrutou dun labor creativo fantástico.
• Os nenos de infantil, nos seus libros, aportaban a parte
gráfica e os maiores axudaban na elaboración dos textos
deses libros.

27. •Unha vez rematados os primeiros exemplares,
comezaron a elaboración de dous libros que ían ser
agasallos para a escritora e a ilustradora do libro
“Man, o Alemán de Camelle”. A escritora é unha
profesora que lles dera clase : Beatriz Maceda
Abeleira e a ilustradora Laura… é unha amiga da
escritora, que xa estivera na escola e nos pintara o
emblema da nosa compañía de teatro: una radiante
bolboreta tornasolada.

30. • Beatriz e Laura, trala publicación do seu libro, ían vir
presentárnolo á escola. Como cada neno tiña elixido o nome
da súa editorial; decidimos, entre todos, inventar un nome
para a editorial que ía editar estes dous libros-agasallos.
Acordamos que se chamase Bosque de papel. Fixeron dous
libros moi bellos que foron entregados á escritora e á
ilustradora antes mencionadas, nun acto no que elas nos leron
o seu libro e nós lles fixemos unha actuación para presentar a
nosa editorial conxunta de Ombre: Bosque de papel.

33. Na clase había un fantástico bosque, no que
representabamos a nosa Fraga do Eume. Tiña
unha especial característica; das súas árbores
estaban pendurados os libros de cartón.
Queriamos mostrar o noso amor pola literatura e
pola natureza. No obra, os nenos de segundo
dicían este poema.

34. BOSQUE DE PAPEL
• A nós gústanos ler nun bosque de papel,
• onde as follas sexan historias
• de piratas e cenorias.
• As pólas medren no aire
• e movan, con moito donaire,
• os libros qe nós escribimos e
• cos que nos divertimos.
• No río da nosa fraga,
• a lúa reflexa os contos
• e a súa luz vaga

35. • por isos, os nosos contos
• Que nós, nun día de tormenta,
• inventamos con moita pementa.
• Ai, que diversión¡
• Ler e escribir
• Un montón.
• Aquí pendurados,
• Tedes libros de coidado.
• Avisamos, son divertidos¡
• Adiante, co voso pitido¡
• Queremos dicir, co voso sorriso¡

36. Foi un acto de intercambio cultural e de amizade que a todos nos encheu de benestar e satisfacción.

38. • Unha vez máis, a colaboración de todos foi imprescindible e
rematamos con delicias culinarias feitas na nosa cociña.

40. •No respeto a natureza está a idea de reducir o consumo.
Dentro do noso proxecto 3R, todo o que chega ao centro que
sexa reutilizable axúdanos a ser creativos e a reducir o
consumo. Facendo fincapé nestes principios, seguimos coa
editorial en marcha para crear os nosos libros-poemarios nos
que fomos introducindo os caligramas, os poemas, os
acrósticos divertidos e os acrónimos dos nosos nomes e
apelidos. A editorial vai vento en popa.

42. Temos un fantástico invernadoiro e árbores froiteiras

45. •Cando as plantan medraron,decidimos doar parte dos
productos do noso invernadoiro á Cociña Económica de Ferrol
coa que xa colaboráramos e a que xa visitáramos; a primeira
colleita de coliflores e brócolis foi a a parar alí. Intentamos
desenrolar nos nenos e nenas unha conciencia de axuda aos
demais. A posibilidade de entregar algo de froito do noso
esforzo nos parece moi importante e o vivimos como algo moi
gratificante.

47. • A carón do invernadoiro temos unas maceiras que plantou
a Asociación da Froita Autóctona do Eume. No outono,
disfrutamos das súas exquisitas mazás.
•Este curso, xunto co invernadoiro, o Concello
plantou unha serie de cerdeiras, típicas desta zona do
Eume. Nos próximos cursos disfrutaremos da súa
floración e posterior degustación.

49. A idea da ecoloxía, da natureza e da creación artística está en todos os ámbitos do noso traballo…
• Un día, iniciamos o estudo da cor mediante a mestura de
colorantes alimentarios e alimentos. Creamos unha tinta
natural formada por unha masa de fariña e auga que nos
permitiu facer unha paleta de cores. Despois, inventamos e
escribimos( coa tinta natural que fixeramos) un poema da
primavera nun cartón reutilizable . Co engrudo natural
pegamos retazos de plantas recollidas no noso colexio. Dado
que estamos recollendo follas e flores para facer un herbario
• ( tamén feito de cartón reutilizado) ,decidimos combinar a
lírica coa natureza e fixemos un herbario poético.

50. •Xa víramos, por Internet, o herbario poético de
Pablo Neruda na súa “Oda ás flores de Datitla”. No noso
atlas histórico colocamos a Pablo Neruda e, no
xeográfico, ubicamos Chile e Uruguai. Neste último país,
Neruda escribiu o herbario poético.
• Para dar un toque final á nosa obra, espolvoreamos
azucre, previamente coloreado. Anteriormente, na nosa
cociña xa fixéramos unas madalenas e, na clase, as
decoráramos con nata de cores. As cores e os tornasois
permítennos disfrutar e investigar.

54. •A primavera vai chegando á escola e ao noso
arredor a natureza vístese de matices colorísticos.
Nós, quixemos rendir tributo ás raíñas da fraga: ás
grandes árbores. Entre elas facemos as nosas andainas
estacionais, para descubrir os cambios que se
producen . Collemos elementos naturais e os
mesturamos con envoltorios, materiais sintéticos e
cartón para facer unha árbore multicor, anunciadora
da estación que está chegando.

58. Somos construtores de cartón
•O cartón está presente en todas as facetas do traballo
na escola. Fixemos unha palloza de cartón e palla para o
castro celta que montamos no Samaín. Nese momento
aproveitamos a falar da prehistoria. Edificamos unha
catedral de cartón para estudar a Idade Media e faremos
un castelo que nois permita xogar a damas e cabaleiros.
Seguro que será un elemento de xogo fantástico.

61. En definitiva, os nenos e nenas teñen moitas ideas
para dar utilidade a todo o material de reciclaxe que
chega ao centro e o que producimos na clase: os
rotuladores gastados convírtense en aguerridos paos
das velas dun barco, os tubos vellos de pegamento
van ser sólidas columnas de edificios, os …van
aparecer nos sitios máis insospeitados. A imaxinación
voa e constrúen xogo, deleite, aprendizaxe, respeto…

62. Seguimos coa creación e o reciclado
• Chegou unha vella billa á escola. Cun pouco de imaxinación e
o apoio loxístico dun pai da escola, fixemos esta escultura que
quere representar unha simbiose entre un vello obxeto
sintético ( unha vella billa), o medio natural no que estamos, o
consumo responsable da auga, as posibilidades lúdicas de uso
da escultura e a creación artística. Fixemos unha escultura que
pode server de xoguete e de elemento concienciador na tarefa
de aforro dun ben tan importante como é a auga.

65. Epílogo
•Ao comezo do artigo, faise mención a comunidade
escolar. Neste centro traballamos en conxunto os profesores
cos país e nais porque cremos nun ensino participativo e
enriquecedor no que caben as aportacións de todos os
membros desa comunidade.
•Vivimos nun parque natural: A Fraga do Eume. Queremos
rendir homenaxe á súa riqueza mediante o estudo, o respeto e
a creatividade. É o noso medio e o queremos conservar,
disfrutando del.