1. Cabo FISTERRA 2
Ciencias sociais, xeografía e historia
Segundo Curso
www.vicensvives.es

2. Índice
01 O Islam e Al-Andalus 09 Os grandes descubrimentos xeográficos
02 A Europa feudal 10 O Imperio dos Austria
03 A cidade medieval 11 O século do Barroco
04 Formación e expansión dos reinos peninsulares 12 Galicia na Idade Moderna
05 Os grandes reinos peninsulares 13 Os habitantes do planeta
06 Galicia na Idade Media 14 A poboación de España e de Galicia
07 Renacemento e Reforma
Climas y paisajes de España, Europa y la CA 15 A cidade e o urbano
08 A monarquía autoritaria: os Reis Católicos 16 As sociedades humanas
Cabo FISTERRA 2

3. 04
Formación e expansión dos reinos peninsulares
1. A orixe dos reinos cantábricos
2. Os primeiros condados e reinos pirenaicos
3. A expansión territorial dos séculos XI e XII
4. A repoboación dos territorios conquistados
5. A Península Ibérica: encontro de culturas
6. O Románico na Península Ibérica
Cabo FISTERRA 2

4. 04
Introdución
• No século VIII, a meirande parte da Península Ibérica fora
ocupada por un exército islámico que estableceu un poderoso
Estado: Al-Andalus.
• No século VIII fundouse o reino de Asturias por unha
poboación insubmisa ao poder islámico.
• Nos Pireneos, os reis carolinxios formaron a Marca Hispánica.
• Entre os séculos VIII e X deuse unha hexemonía de Al-
Andalus.
• No século XI iniciouse o declive musulmán e a consolidación
dos primeiros reinos cristiáns da Península.
Cabo FISTERRA 2

5. 04
1. A orixe dos reinos cantábricos
1.1. O reino de Asturias
1.2. O reino de León
• Os reinos cristiáns occidentais (mapa)
1.3. A independencia do reino de Castela
Cabo FISTERRA 2

6. 04
1.1. O reino de Asturias
• Algúns nobres visigodos fuxidos despois da derrota de
Guadalete refuxiáronse na zona montañosa da Cordilleira
Cantábrica.
• Un deles, Pelaio, obtivo no ano 722 unha primeira vitoria contra
os musulmáns xunto á cova de Covadonga.
• Este feito foi considerado como o inicio da Reconquista.
• Os sucesores de Pelaio, sobre todo Afonso I e Afonso II (séculos
VIII-IX), crearon un reino ao redor de Oviedo, que manifestou a
súa independencia do Emirato.
Cabo FISTERRA 2

7. 04
1.2. O reino de León
• Na segunda metade do século IX, os reis de Asturias
aproveitaron a debilidade dos emires cordobeses e ocuparon os
territorios que se estenden ata o río Douro.
• Con esta ocupación, o reino asturiano incrementara as súas
posesións e moitos campesiños asentáronse nestas terras.
• Para controlar mellor o territorio e protexer os campesiños,
trasladouse a capital a León (854), co cal pasou a denominarse
reino de León.
Cabo FISTERRA 2

8. 04
Os reinos cristiáns occidentais
Cabo FISTERRA 2

9. 04
1.3. A independencia do reino de Castela
• No século X, Castela pasou a ser gobernada por condes que
dependían do rei de León.
• Anos máis tarde, Castela quedou incorporada ao reino de
Pamplona, pero o testamento do rei Sancho III de Pamplona
dividiu o reino entre os seus fillos (1035).
• Un dos fillos de Sancho III, Fernando I, autoproclamouse rei de
Castela.
Cabo FISTERRA 2

10. 04
2. Os primeiros condados e reinos pirenaicos
2.1. A creación da Marca Hispánica
• Os primeiros núcleos cristiáns nos Pireneos (mapa)
2.2. O reino de Pamplona
2.3. O reino de Aragón
2.4. Os condados cataláns
Cabo FISTERRA 2

11. 04
2.1. A creación da Marca Hispánica
• No século VIII, Carlomagno, rei dos francos, realizou varias
expedicións en territorio hispánico contra os musulmáns de Al-
Andalus.
• Os francos sentiron a necesidade de protexer a fronteira Sur do
seu reino fronte ao expansionismo musulmán e crearon unha
franxa protectora fortificada ao longo dos Pireneos.
• Esta franxa protectora denominábase Marca Hispánica, e
dividírona en condados, gobernados por marqueses e condes,
que dependían do monarca carolinxio.
• Logo da morte de Carlomagno, os territorios da Marca
Hispánica desvinculáronse do reino franco.
Cabo FISTERRA 2

12. 04
Os primeiros núcleos cristiáns nos Pireneos
Cabo FISTERRA 2

13. 04
2.2. O reino de Pamplona
• A comezos do século IX, o conde Íñigo Arista de Pamplona
logrou expulsar os gobernadores francos do seu territorio e
independizarse.
• Os xefes deste Estado independente tituláronse reis e
constituíron cara ao ano 830 o núcleo orixinario do reino de
Pamplona, que habería de ser o posterior reino de Navarra.
• A partir do século X, o rei Sancho Garcés I conseguiu vitorias
contra os musulmáns e estendeu o seu reino polas actuais
provincias de Álava e A Rioxa.
• O reino de Pamplona coñeceu a súa máxima expansión
territorial no século XI, baixo o reinado de Sancho III o Maior.
Cabo FISTERRA 2

14. 04
2.3. O reino de Aragón
• No século IX, os condados aragoneses da Marca Hispánica
tamén conseguiron independizarse da tutela dos reis francos.
• No século X, o condado de Aragón uniuse temporalmente ao
reino de Pamplona.
• Pero coa división do reino pamplonés á morte de Sancho o
Maior, un dos seus fillos, Ramiro, uniu os condados de Aragón,
Sobrarbe e Ribagorza, e converteuse no primeiro rei de Aragón.
Cabo FISTERRA 2

15. 04
2.4. Os condados cataláns
• O dominio dos reis francos sobre unha parte do actual territorio
catalán foi máis duradeiro que o que exerceron sobre Pamplona
e Aragón.
• No século IX, o máis extenso dos condados cataláns era o de
Barcelona.
• O paso definitivo para a independencia deuse en época de
Borrell II, cando este conde se negou a renovarlle o xuramento
ao rei franco e converteu os seus dominios en hereditarios
(987).
Cabo FISTERRA 2

16. 04
3. A expansión territorial dos séculos XI e XII
3.1. O sistema de parias
3.2. A conquista do val do Texo
3.3. A conquista do val do Ebro
3.4. A chegada dos almorábides
• A reconquista nos séculos XI e XII (mapa)
Cabo FISTERRA 2

17. 04
3.1. O sistema de parias
• Despois da descomposición do Califato de Córdoba en taifas,
desapareceu a inferioridade militar dos reinos cristiáns fronte ao
Estado musulmán.
• Daquela, os reinos cristiáns peninsulares iniciaron, ao longo do
século XI, unha forte presión militar sobre as taifas.
• Os reis musulmáns intentaron deter os ataques
comprometéndose a entregarlles anualmente unha cantidade de
ouro e obxectos preciosos: as parias.
• Cos ingresos das parias, os reinos cristiáns reforzaron o seu
poder militar.
Cabo FISTERRA 2

18. 04
3.2. A conquista do val do Texo
• Fernando I (1037-1065), primeiro rei de Castela, uniu o reino
de León á súa Coroa, conquistou Coímbra e repoboou os
territorios despoboados ao Sur do Douro, ata Ávila.
• Así, Castela-León converteuse nun Estado forte e pasou a
dominar a ofensiva contra Al-Andalus.
• O seu fillo, Afonso VI (1072-1119), continuou a expansión e
ocupou Toledo (1085). Isto permitiu levar a fronteira do reino
castelán-leonés máis alá do Texo.
Cabo FISTERRA 2

19. 04
3.3. A conquista do val do Ebro
• O rei de Aragón, Afonso I o Batallador (1104-1134),
conquistou todas as poboacións importantes do reino musulmán
de Zaragoza.
• Máis tarde, Afonso II acabou a ocupación de Aragón coa
conquista de Caspe e a fundación de Teruel (1171).
• Pola súa banda, o conde de Barcelona Ramón Berenguer IV
completou a formación do territorio catalán coas conquistas de
Tortosa (1148) e de Lleida (1149).
Cabo FISTERRA 2

20. 04
3.4. A chegada dos almorábides
• O avance dos reis cristiáns atemorizou os monarcas islámicos,
que viron que nin co pagamento das parias podían detelos.
• Para defenderse, chamaron no seu auxilio aos guerreros dun
imperio islámico do Norte de África: os almorábides.
• Ante os ataques almorábides, os reis cristiáns tiveron que
abandonar Valencia, que fora ocupada polo Cid Campeador en
1092.
• No ano 1140, o dominio dos almorábides debilitouse e no ano
1146 chegaron os almohades, que dominarían Al-Andalus.
Cabo FISTERRA 2

21. 04
A reconquista nos séculos XI e XII
Cabo FISTERRA 2

22. 04
4. A repoboación dos territorios conquistados
4.1. A ocupación do territorio
Cabo FISTERRA 2

23. 04
4.1. A ocupación do territorio
• Denomínase repoboación a ocupación das terras que se mantiveran
deshabitadas ou que os reis cristiáns lles conquistaran aos musulmáns.
¿como as reparte? ¿Que é unha carta de poboamento?
• As repoboacións libres. No século IX formáronse comunidades de
campesiños libres no val do Douro e no Sur dos condados pirenaicos.
Alodios-vila-concello
• A partir do século XI, a necesidade de defender os territorios dos ataques
musulmáns fortaleceu os nobres, que posuían castelos amurallados. Moitos
campesiños libres puxéronse baixo a protección dun señor.
• As repoboacións concellís. Os reis organizaron a repoboación das cidades
fronteirizas. Peligrosas e feitas colectivas
Cabo FISTERRA 2

24. 04
5. A Península Ibérica: encontro de culturas
5.1. A interrelación cultural
5.2. As comunidades xudías
• Unha sinagoga (ilustración)
5.3. Mozárabes e mudéxares
Cabo FISTERRA 2

25. 04
5.1. A interrelación cultural
• Nos reinos cristiáns peninsulares conviviron culturas, relixións e pobos
diversos: cristiáns, musulmáns e xudeus.
• Como resultado desa convivencia produciuse un influxo dunhas culturas
sobre outras e un enriquecemento do patrimonio cultural dos reinos
cristiáns.
• Moitas das obras culturais dos autores gregos e latinos chegaron a Europa a
través de Al-Andalus, xa que foran traducidas ao árabe.
• Na España cristiá creáronse escolas de tradutores. A máis destacada foi a
Escola de Tradutores de Toledo.
Cabo FISTERRA 2

26. 04
5.2. As comunidades xudías
• Nas cidades de Al-Andalus vivían importantes minorías de xudeus. ¿De
que viven?
• As comunidades xudías habitaban en barrios separados, chamados alfamas
ou xudarías, nos que se atopaba a sinagoga, o seu centro de oración e culto.
• Os xudeus pagábanlle uns impostos especiais á tesouraría real e gozaban de
autonomía administrativa e xudicial.
Cabo FISTERRA 2

27. 04
Unha sinagoga
Cabo FISTERRA 2

28. 04
5.3. Mozárabes e mudéxares
• Mozárabes. Trátase de cristiáns non convertidos ao Islam, isto é, fieis ao
cristianismo. (Propias leis pero pagan impostos)
• Mudéxares. Son os musulmáns que habitaban en territorios gobernados por
reis cristiáns.
• Durante a Idade Moderna, os mudéxares foron obrigados a se converter ao
cristianismo, e pasaron a denominarse mouriscos.
Cabo FISTERRA 2

29. 04
6. O Románico na Península Ibérica
6.1. A arquitectura
6.2. Escultura e pintura
Cabo FISTERRA 2

30. 04
6.1. A arquitectura
• As dúas influencias europeas máis importantes foron o modelo
románico francés e o modelo románico bizantino.
• Edificios románicos importantes nos reinos de León e Castela
son as catedrais de Santiago de Compostela, Zamora e
Salamanca, etc.
• En Cataluña destacan o mosteiro de Ripoll e as igrexas de San
Clemente e Santa María de Tahull.
• En Aragón e Navarra sobresaen a catedral de Xaca, o mosteiro
de San Xoán da Peña, etc.
Cabo FISTERRA 2

31. 04
6.2. Escultura e pintura
• A escultura románica amósase esencialmente nas fachadas e
chapiteis das igrexas.
• As zonas máis importantes de pintura románica en España son
Cataluña e Castela e León.
• En Castela e León a influencia mozárabe e mudéxar amósase na
introdución de temas máis profanos con escenas de vida cotiá.
Cabo FISTERRA 2

32. A REPOBOACIÓN DOS TERRITORIOS CONQUISTADOS
Cabo FISTERRA 2