Δομή παραγράφου, τρόποι ανάπτυξης, συνοχή

1. ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ
Δομή
Τρόποι ανάπτυξης
Συνοχή

2. Η δομή της παραγράφου
ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ
Θεματική
περίοδος
Σχόλια ή
λεπτομέρειες
Περίοδος-
κατακλείδα

3. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
 αποτελεί τον πρόλογο της παραγράφου
 εκφράζει µε σαφήνεια, ακρίβεια και συντοµία την κύρια
ιδέα της παραγράφου
 διατυπώνει το σκοπό (τη θέση) του συγγραφέα
απέναντι στην κύρια ιδέα.
 κατευθύνει στον τρόπο και στη µέθοδο µε την οποία
έχει αναπτυχθεί η παράγραφος.
 μπορεί να τοποθετηθεί στην αρχή, στη µέση ή στο
τέλος της παραγράφου

4. Ευπρόσωποι τρόποι έναρξης
μιας θεµατικής περιόδου:
 Λίγοι θα διαφωνούσαν µε την άποψη ότι ...
 Είναι γνωστό ότι ...
 Δεν υπάρχει αµφιβολία ...
 Είναι κοινός τόπος ....
 Θα ήταν πλάνη, αν υποστήριζε κανείς ότι ...
 Είναι γεγονός ότι. ..
 Είναι σαφές ότι ...
 Αν ευρύνουµε την παρατήρησή µας ...
 Κοινοτοπία τείνει να αποτελέσει η άποψη ...
 Είναι ευρύτατα εδραιωµένη η άποψη ...
 Δύσκολο, αν όχι αδύνατο, θα ήταν να αντιτεθεί κανείς στην άποψη ...
 Ελάχιστοι θα µπορούσαν να αρνηθούν ότι .
 Αποτελεί πραγµατικότητα το γεγονός ότι .
 Κατά κοινή οµολογία ...
 Υποστηρίζεται συχνά ότι ...
 Λέγεται συχνά ότι ...

5. ΟΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ
Είναι οι µερικότερες ιδέες (σχόλια, πληροφορίες, κρίσεις
παραδειγµατικές αναφορές κ.λπ.) που…
 Διασαφηνίζουν και αναπτύσσουν την κύρια ιδέα της
παραγράφου, που ενυπάρχει στη θεµατική πρόταση,
 Επικυρώνουν µε πειστικό τρόπο το σκοπό της θεµατικής
πρότασης.
 Προσδίδουν στην ανάπτυξη της θεµατικής πρότασης εγκυρότητα,
διεισδυτικότητα και ενδιαφέρον.
 Τεκµηριώνουν συνολικά τη σχέση της παραγράφου µε τον
ευρύτερο θεµατικό προβληµατισµό.
 Συνεπώς, λειτουργούν ενισχυτικά προς τη θεµατική πρόταση µε
τρόπο άµεσο ή έµµεσο.
 Τις διακρίνουµε σε βασικές (κύρια νοήµατα) και σε βοηθητικές (µη
βαρύνουσες πληροφορίες, συµπληρωµατικά νοήµατα),

6. Συνδετικές λέξεις - φράσεις που συνδέουν
τη θεματική περίοδο
με τις λεπτομέρειες της παραγράφου:
 Ειδικότερα…
 Πράγµατι…
 Πιο συγκεκριµένα ...
 Αναλυτικότερα …
 Γι' αυτό, λοιπόν… .
 Με άλλα λόγια…
 Φυσικά...
 Βέβαια…
 Αναντίρρητα ...
 Με αφετηρία τη (θέση ή άποψη) αυτή ...
 Σε µια τέτοια περίπτωση…
 Στο πλαίσιο αυτό κατανοούµε ότι…

7.  Έτσι ...
 Οπωσδήποτε ...
 Αρχικά ...
 Στην περίπτωση αυτή …
 Αυτό ισχύει στο µέτρο που ...
 Είναι αλήθεια ότι ...
 Δεν αποτελεί υπερβολή ότι...
 Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σηµασία ...
 Κατά συνέπεια είναι ανάγκη ...
 Με δεδοµένα τα παραπάνω δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι ...
 Αυτό είναι ευνόητο, αφού ...
Συνδετικές λέξεις - φράσεις που συνδέουν
τη θεματική περίοδο
με τις λεπτομέρειες της παραγράφου:

8. Βασικές και δευτερεύουσες
λεπτομέρειες
Η καταπίεση των δικαιωμάτων του παιδιού έχει πάρει στην εποχή
μας μεγάλες διαστάσεις, ιδιαίτερα στις χώρες του τρίτου κόσμου. Πολλές
φορές τα παιδιά γίνονται θύματα των πολεμικών συγκρούσεων
(εμφύλιων ή διακρατικών). Και αν μεν επιζήσουν, η ψυχολογική
τους κατάσταση είναι προβληματική. Η αγωνία και ο φόβος
στιγματίζουν καθημερινά την παιδική τους αθωότητα. Η
κακοποίηση και οι βασανισμοί παιδιών είναι συνηθισμένα
φαινόμενα ακόμα και σε χώρες του πολιτισμένου κόσμου. Το
εμπόριο παιδιών καθώς και το εμπόριο παιδικών οργάνων τείνει
να καταστεί η ντροπή του πολιτισμού μας. Η σεξουαλική
καταπίεση των παιδιών, και ιδιαίτερα των των ανήλικων
κοριτσιών, και η συνακόλουθη παιδική πορνεία γίνεται καθημερινό
θέμα στα ΜΜΕ. Μια άλλη παραβίαση των δικαιωμάτων του παιδιού
είναι αυτή της απασχόλησης ανηλίκων σε διάφορες εργασίες. Τα
εργαζόμενα παιδιά κουράζονται όχι μόνο σωματικά αλλά
εξουθενώνονται ψυχολογικά και ηθικά.

9. ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ
Είναι η περίοδος που επιστεγάζει την παράγραφο, γι’ αυτό
μπορεί να….
 συνοψίζει µε σαφήνεια το περιεχόμενο των λεπτομερειών της
 ανακεφαλαιώνει το περιεχόμενο των βασικών και δευτερευουσών
προτάσεων της παραγράφου, όταν αυτή είναι εκτενής και σύνθετη
 συνάγει το συμπέρασμα στο οποίο οδήγησε η διερεύνηση µιας
συγκεκριµένης πλευράς του θέµατος
 επισφραγίζει τον προβληµατισµό της παραγράφου,
υπενθυµίζοντας άµεσα ή έµµεσα το περιεχόµενο της θεµατικής
πρότασης, (χωρίς όµως ν' αποτελεί επανάληψή της µορφικά)
 συνδέει απρόσκοπτα και λειτουργικά µε τα επόµενα
 Τοποθετείται στο τέλος της παραγράφου, χωρίς ν' αλλάζουµε σειρά
 Είναι προαιρετική.

10. Εναλλακτικοί τρόποι
έναρξης της κατακλείδας:
 Αβίαστα, λοιπόν, συνάγεται το συµπέρασµα …
 Συνοψίζοντας µπορούµε να επισηµάνουµε …
 Γίνεται, εποµένως, εύκολα αντιληπτό ...
 Εύκολα, λοιπόν, µπορεί ο καθένας να συµπεράνει ...
 Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ...
 Εύκολα, λοιπόν, οδηγούµαστε στο συμπέρασµα ...
 Συµπερασµατικά, έχει καταστεί σαφές….

11. Τρόποι ανάπτυξης
παραγράφου
 Με παραδείγματα
 Με σύγκριση-αντίθεση
 Με διαίρεση
 Με ορισμό
 Με αιτίες και
αποτελέσματα
 Με αναλογία
 Με αιτιολόγηση-
επιχείρημα
 Με συνδυασμό των
παραπάνω τρόπων

12. Παράγραφος
με παραδείγματα
 Άποψη του συγγραφέα στη Θεματική
περίοδο
 Χαρακτηριστικές λέξεις-φράσεις που
δείχνουν τη μέθοδο ανάπτυξης
( π.χ., λόγου χάρη, για παράδειγμα)
 Τα παραδείγματα αντλούνται από γνώσεις,
εμπειρίες, διαπροσωπικές σχέσεις,
πραγματικότητα, φαντασία κ.ά.

13. Παράδειγμα παραγράφου
με παραδείγματα
Η Ενωμένη Ευρώπη είναι μια πραγματικότητα και
αυτό διαφαίνεται μέσα από την καθημερινή μας ζωή. Τα
δικαιώματα που έχουμε ως Ευρωπαίοι πολίτες
καθιστούν τη ζωή μας πιο εύκολη. Με τη χρήση του
κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, την απλή επίδειξη
ταυτότητας για να μεταβούμε σε μια άλλη χώρα, με τα
μειωμένα δίδακτρα σπουδών που καταβάλλουμε, τα
τόσα προγράμματα ανταλλαγής μαθητών στη σχολική
ζωή (όπως π.χ. το πρόγραμμα Σωκράτης)
συνειδητοποιούμε ότι η Ευρωπαϊκή οικογένεια είναι μια
πραγματικότητα. Η Ευρώπη, λοιπόν, έπαψε να είναι
όραμα και μετατρέπεται σε τρόπο ζωής.

14. άσκηση
 Αναπτύξτε την θεματική πρόταση που ακολουθεί
σε μία παράγραφο με παραδείγματα
«Πολλοί ξένοι από φτωχές χώρες μεταναστεύουν σε
αναπτυγμένες χώρες. ...»
Ή
«Είναι πολύ εύκολο σήμερα να κατασπαταλήσει
κανείς τον χρόνο του εξαιτίας της τεχνολογίας. …»

15. Παράγραφος
με σύγκριση - αντίθεση
 Θεματική περίοδος με συγκρινόμενες ή
αντιτιθέμενες έννοιες ( ή φαινόμενα)
 Ομοιότητες ή διαφορές παρουσιάζει ο
συγγραφέας
 Χαρακτηριστικές λέξεις ή φράσεις: παρόμοια,
αντίθετα, απ’ την άλλη μεριά,

16. Παρά τα κοινά τους στοιχεία, οι δύο φίλοι, ο Αστερίξ και ο Οβελίξ,
έχουν μεταξύ τους αρκετές διαφορές. Καταρχάς, διαφέρουν
εμφανισιακά: ο Αστερίξ είναι κοντούλης κι αδύνατος, σε αντίθεση
με τον Οβελίξ που είναι ψηλός κι εύσωμος. Επιπλέον, ο Αστερίξ
είναι πανέξυπνος και πολυμήχανος, γι' αυτό και πάντα εκείνος
αναλαμβάνει την ολοκλήρωση κάθε αποστολής. Ο Οβελίξ,
αντίθετα, είναι κάπως αφελής και αργόστροφος, γι' αυτό και πάντα
ακολουθεί τις οδηγίες του Αστερίξ. Τέλος, ο μεν Αστερίξ έχει
ανάγκη το μαγικό ζωμό του Δρυΐδη για να αποκτήσει υπερφυσική
δύναμη, ενώ ο Οβελίξ δεν το χρειάζεται, καθώς έπεσε μέσα στη
χύτρα του ζωμού όταν ήταν μικρός! Παρά τις διαφορές τους,
ωστόσο, οι δυο φίλοι αποδεικνύουν στην πράξη ότι μαζί μπορούν
να αποτελέσουν ομάδα αχτύπητη!
Παράδειγμα παραγράφου
με σύγκριση - αντίθεση

17. Παρά τα κοινά τους στοιχεία, οι δύο φίλοι, ο Αστερίξ και ο Οβελίξ,
έχουν μεταξύ τους αρκετές διαφορές. Ο Αστερίξ είναι κοντούλης κι
αδύνατος στο σώμα, αλλά διαθέτει πανέξυπνο και πολυμήχανο
μυαλό, γι' αυτό και πάντα εκείνος είναι που αναλαμβάνει την
ολοκλήρωση κάθε αποστολής. Είναι πολύ γενναίος, για να
αποκτήσει όμως υπερφυσική δύναμη έχει ανάγκη το μαγικό ζωμό
του Δρυΐδη. Αντίθετα με τον Αστερίξ, ο Οβελίξ είναι ψηλός κι
εύσωμος στο σώμα, με μυαλό όμως μάλλον αργόστροφο και με
σκέψη αφελή. Για το λόγο αυτό, πάντα ακολουθεί τις οδηγίες του
Αστερίξ. Είναι επίσης πολύ γενναίος, αλλά δε χρειάζεται το μαγικό
ζωμό του Δρυΐδη για να αποκτήσει υπερφυσική δύναμη, καθώς
έπεσε μέσα στη χύτρα του όταν ήταν μικρός! Παρά τις διαφορές
τους, ωστόσο, οι δυο φίλοι αποδεικνύουν στην πράξη ότι μαζί
μπορούν να αποτελέσουν ομάδα αχτύπητη!
Παράδειγμα παραγράφου
με σύγκριση - αντίθεση

18. άσκηση
 Αναπτύξτε την θεματική πρόταση που ακολουθεί
σε μία παράγραφο με σύγκριση-αντίθεση
«Στην καθομιλουμένη ταυτίζουμε λανθασμένα τους
πρόσφυγες με τους μετανάστες. ... »
ή
«Δύσκολα μάλλον μπορεί να επιλέξει ο σύγχρονος
νέος ανάμεσα στο παραδοσιακό βιβλίο και το
ηλεκτρονικό e-book. ...»

19. Παράγραφος
με αιτιολόγηση
 Γνώμη-άποψη που θέλει να αιτιολογήσει ο
συγγραφέας
 Θεματική περίοδος που δημιουργεί
ερωτήματα («γιατί;»)
 Λεπτομέρειες με επιχειρήματα
 Χαρακτηριστικές λέξεις: επειδή, διότι, γιατί,
αφού ….

20. Παράδειγμα παραγράφου
με αιτιολόγηση
Κάθε προσπάθεια τηλεοπτικού απομονωτισμού
είναι κωμικά μάταιη. Αυτό ισχύει, διότι οι δορυφόροι
τηλεοπτικών αναμεταδόσεων δεν έχουν ανάγκη από
τη σύμπραξη κανενός, για να στηθούν σε κάποιο
σημείο του διαστήματος και να κατακλύζουν με
προγράμματα το μεγαλύτερο μέρος του κάθε
ημισφαιρίου. Και πολύ προσεχώς, θα βρίσκονται στο
εμπόριο κεραίες αρκετά φτηνές και όχι πολύ
ογκώδεις, που θα επιτρέπουν στον κάθε ιδιώτη την
άμεση λήψη από το δορυφόρο...

21. άσκηση
 Αναπτύξτε τις θεματικές προτάσεις που
ακολουθούν σε μία παράγραφο με αιτιολόγηση
«Χιλιάδες άνθρωποι σήμερα μεταναστεύουν σε
χώρες αναπτυγμένες. ...»
«Λίγοι θα διαφωνούσαν με την άποψη ότι οι σημερινοί
μαθητές δεν έχουν ελεύθερο χρόνο.»

22. Παράγραφος
με αιτία-αποτέλεσμα
 Θεματική περίοδος με τις αιτίες του
φαινομένου που απασχολεί το συγγραφέα
 Λεπτομέρειες με τις συνέπειες που αυτό
παρουσιάζει
 Χαρακτηριστικές λέξεις: οφείλεται, προκαλεί,
οι αιτίες, το αποτέλεσμα ….

23. Παράδειγμα παραγράφου
με αίτια-αποτελέσματα
Τα αποτελέσματα της δωρικής εισβολής δεν
άργησαν να φανούν. Όπου εγκαταστάθηκαν οι
Δωριείς, σταμάτησε κάθε πρόοδος, η τέχνη
οπισθοδρόμησε και οι άνθρωποι ξαναγύρισαν στις
πρωτόγονες συνήθειες. Τα αγγεία τώρα είναι
χοντροειδή και μεγάλα με άτεχνες παραστάσεις ή
απλά γεωμετρικά σχήματα εν αντιθέσει προς τα
κομψά κρητομυκηναϊκά με τις φυσικότατες
παραστάσεις. Η θαλασσοκρατία πέρασε στα χέρια
των Φοινίκων. Ακολούθησαν κύματα μεταναστεύσεων
προς τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους και τα
μικρασιατικά παράλια

24. άσκηση
 Αναπτύξτε την θεματική πρόταση που ακολουθεί
σε μία παράγραφο με αίτια-αποτελέσματα
«Η ανεργία και η φτώχεια ωθεί συχνά τους
ανθρώπους να μεταναστεύουν σε αναπτυγμένες
χώρες. Οι συνέπειες για τους ίδιους είναι συχνά
θετικές.»

25.  Θεματική περίοδος διατυπωμένη είτε ως
μεταφορά είτε ως παρομοίωση
 Έννοια που ο συγγραφέας επιχειρεί να
απλοποιήσει ή να παρομοιάσει
 Έννοια που χρησιμοποιεί ως μέσο
παρομοίωσης ή αποσαφήνισης
 Χαρακτηριστικές λέξεις: όπως, σαν,
παρομοίως, κ.ά.
Παράγραφος
με αναλογία

26. Παράδειγμα παραγράφου
με αναλογία
Πόσες φορές δε θ’ ακούσετε να παρομοιάζουν το σήκωμα
μερικών ανθρώπων χωρίς αξία με το πέταγμα ενός
κουρελόχαρτου, που ένα ευνοϊκό αεράκι μπόρεσε να το
ανεβάσει για λίγες στιγμές μεσούρανα, μες στο φως και τη δόξα
ενός ηλιοβασιλέματος. Αλλά όπως, μόλις πάψει να φυσά το
αγεράκι το κουρελόχαρτο πέφτει στο δρόμο, στη σκόνη, στη
λάσπη, έτσι πέφτει κι ο ψευτοανεβασμένος άνθρωπος μόλις
του λείψει η εξωτερική δύναμη, η προστασία που τον σήκωσε
απ’ τα χαμηλά. Κι όπως μας γελά το κουρελόχαρτο πως είναι
ένα ζωντανό κι άσπρο πουλί, με μακριές δυνατές φτερούγες,
έτσι μας γελά, όταν βρίσκεται στο ύψος του κι ο ανάξιος
άνθρωπος πως κάτι είναι. Ύστερα, με το άδοξο πέσιμό του
βλέπουμε πως δεν ήταν τίποτα και πως τόσον καιρό μας
γελούσε…

27. άσκηση
 Αναπτύξτε την θεματική πρόταση που ακολουθεί
σε μία παράγραφο με αναλογία
«Το δωμάτιό μου είναι για μένα όπως η όαση για
τους ταξιδιώτες της ερήμου. ... »

28. Παράγραφος
με ορισμό
 Οριστέα έννοια
 Γένος (ευρύτερη έννοια)
 Ειδοποιός διαφορά (τα
χαρακτηριστικά γνωρίσματά της που
τη διακρίνουν από τις υπόλοιπες
έννοιες οι οποίες ανήκουν στο ίδιο
γένος)
 Χαρακτηριστικές λέξεις
(ορίζουμε, είναι, αποτελεί, κ.α.)

29. Παράδειγμα παραγράφου
με ορισμό
Η Οριστέα Έννοια
To Γένος της
Η Ειδοποιός Διαφορά της
Οι παραλογές
είναι δημοτικά τραγούδια,
πολύστιχα και αφηγηματικά.
Μοιάζουν δηλαδή με μικρά έπη,
όπως και τα ακριτικά, με τη διαφορά
όμως ότι δεν εξυμνούν ηρωικά
κατορθώματα, αλλά αφηγούνται τις
δραματικές κυρίως περιπέτειες της
ανθρώπινης ζωής με τον τρόπο των
παραμυθιών

30.  Να διαβάσετε τη διπλανή παράγραφο με ορισμό
 να επισημάνετε τα δομικά μέρη της
 να παρατηρήσετε τη σχέση των μερών αυτών.
Αυτή τη διαδικασία με την οποία ένα άτομο μαθαίνει και υιοθετεί τα
σχήματα συμπεριφοράς και τους κανόνες που θεωρούνται κατάλληλοι για
το κοινωνικό του περιβάλλον την ονομάζουμε κοινωνικοποίηση. Από την
άποψη της κοινωνίας, η κοινωνικοποίηση είναι ένας τρόπος με τον οποίο
μεταδίδεται η κουλτούρα* και το άτομο προσαρμόζεται σ' έναν οργανωμένο
τρόπο ζωής. Από την άποψη του ατόμου, η κοινωνικοποίηση είναι μια
πραγματοποίηση των δυνατοτήτων του, ένας τρόπος που
«ανθρωποποιεί» το βιολογικό οργανισμό του και τον μεταμορφώνει σε ένα
«εγώ» με μια αίσθηση ταυτότητας. Έτσι, η κοινωνικοποίηση καθορίζει τη
συμπεριφορά του ατόμου, είναι ένα μέσο με το οποίο η κοινωνία ασκεί
έλεγχο στο άτομο, αλλά αποτελεί και την απαραίτητη συνθήκη για την
ανάπτυξη της ατομικότητας.
*ο συνολικός τρόπος ζωής (γνώσεις, αξίες, πεποιθήσεις) μιας κοινωνικής ομάδας

31.  Να διαβάσετε τη διπλανή παράγραφο με ορισμό
 να επισημάνετε τα δομικά μέρη της
 να παρατηρήσετε τη σχέση των μερών αυτών.
Αυτή τη διαδικασία με την οποία ένα άτομο μαθαίνει και υιοθετεί τα
σχήματα συμπεριφοράς και τους κανόνες που θεωρούνται κατάλληλοι για
το κοινωνικό του περιβάλλον την ονομάζουμε κοινωνικοποίηση. Από την
άποψη της κοινωνίας, η κοινωνικοποίηση είναι ένας τρόπος με τον
οποίο μεταδίδεται η κουλτούρα* και το άτομο προσαρμόζεται σ' έναν
οργανωμένο τρόπο ζωής. Από την άποψη του ατόμου, η
κοινωνικοποίηση είναι μια πραγματοποίηση των δυνατοτήτων του, ένας
τρόπος που «ανθρωποποιεί» το βιολογικό οργανισμό του και τον
μεταμορφώνει σε ένα «εγώ» με μια αίσθηση ταυτότητας. Έτσι, η
κοινωνικοποίηση καθορίζει τη συμπεριφορά του ατόμου, είναι ένα μέσο με
το οποίο η κοινωνία ασκεί έλεγχο στο άτομο, αλλά αποτελεί και την
απαραίτητη συνθήκη για την ανάπτυξη της ατομικότητας.
*ο συνολικός τρόπος ζωής (γνώσεις, αξίες, πεποιθήσεις) μιας κοινωνικής ομάδας

32. Παράγραφος με διαίρεση
 Διαιρετέα έννοια
 Διαιρετική βάση (κριτήριο με το οποίο διαιρείται η
διαιρετέα έννοια σε κατηγορίες)
 Πηλίκο (μικρότερες κατηγορίες που σχηματίζονται)
 Χαρακτηριστικές λέξεις: διακρίνουμε, διαιρούμε...
Διαιρετέα έννοια
Πηλίκο
διαίρεσης

33. Παράδειγμα παραγράφου
με διαίρεση
Πρόταση λέγεται το συντομότερο τμήμα του λόγου
που εκφράζει μια σκέψη, μια επιθυμία ή ένα
συναίσθημα. Τα είδη των προτάσεων ως προς το
περιεχόμενό τους είναι: α) προτάσεις κρίσεως με τις
οποίες διατυπώνεται μια κρίση, μια σκέψη, ή δίνεται
μια πληροφορία β) προτάσεις επιθυμίας με τις
οποίες εκφράζεται μια επιθυμία, προσταγή, ευχή γ)
προτάσεις επιφωνηματικές με τις οποίες εκφράζεται
ένα έντονο συναίσθημα και δ) προτάσεις
ερωτηματικές με τις οποίες διατυπώνεται μια
ερώτηση.

34. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
ΚΡΙΣΕΩΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ ΕΠΙΦΩΝΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ
Ως προς το
περιεχόμενο
Διαιρετέα έννοια
Διαιρετική βάση
Πηλίκο διαίρεσης
Παράδειγμα παραγράφου
με διαίρεση

35. Να διαβάσετε τη διπλανή παράγραφο και να παρατηρήσετε τον
τρόπο με τον οποίο οργανώνεται η διαίρεση:
• σε ποιο δομικό μέρος της δίνεται η πρωτοβάθμια
διαίρεση;
• Σε ποιο αναπτύσσονται τα είδη της διαίρεσης;
Σύμφωνα με μία από τις ταξινομήσεις της, η αξιολόγηση μπορεί να διακριθεί
σε ατομική και συγκριτική, ανάλογα με το αν περιορίζεται σε ένα άτομο, ή
αντίθετα επεκτείνεται στη σύγκριση των ικανοτήτων του ενός μαθητή με των
άλλων μαθητών της τάξης, του σχολείου, της ηλικίας του κτλ. Πιο
συγκεκριμένα, η ατομική αξιολόγηση στοχεύει στο άτομο και την
ιδιαιτερότητά του· στα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει, στη
βελτίωση ή όχι της προσπάθειάς του κτλ. Φυσικά μια αξιολόγηση τέτοιου
είδους δεν μπορεί να στηρίζεται σε βαθμούς, αλλά εκφράζεται με σχόλια.
Μολονότι ακατάλληλη για κάθε είδους εξετάσεις, αποτελεί μια προσωπική
επικοινωνία ανάμεσα στο μαθητή και στον καθηγητή και είναι εμφανής η
σπουδαιότητά της για τη διαγνωστική αξιολόγηση. Η συγκριτική αξιολόγηση,
απ' την άλλη μεριά, καλύπτει τις τυπικές ανάγκες της αξιολόγησης στην
εκπαίδευση: οι μαθητές τοποθετούνται σε μια βαθμολογική κλίμακα, και οι
«ικανότεροι» (αυτοί που βρίσκονται στις υψηλότερες βαθμίδες της κλίμακας)
επιλέγονται τελικά για κάποιες θέσεις σε ΑΕΙ (Ανώτατα Εκπαιδευτικά
Ιδρύματα).

36. Να διαβάσετε τη διπλανή παράγραφο και να παρατηρήσετε τον
τρόπο με τον οποίο οργανώνεται η διαίρεση:
• σε ποιο δομικό μέρος της δίνεται η πρωτοβάθμια
διαίρεση;
• Σε ποιο αναπτύσσονται τα είδη της διαίρεσης;
Σύμφωνα με μία από τις ταξινομήσεις της, η αξιολόγηση μπορεί να διακριθεί
σε ατομική και συγκριτική, ανάλογα με το αν περιορίζεται σε ένα άτομο, ή
αντίθετα επεκτείνεται στη σύγκριση των ικανοτήτων του ενός μαθητή με των
άλλων μαθητών της τάξης, του σχολείου, της ηλικίας του κτλ. Πιο
συγκεκριμένα, η ατομική αξιολόγηση στοχεύει στο άτομο και την
ιδιαιτερότητά του· στα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει, στη
βελτίωση ή όχι της προσπάθειάς του κτλ. Φυσικά μια αξιολόγηση τέτοιου
είδους δεν μπορεί να στηρίζεται σε βαθμούς, αλλά εκφράζεται με σχόλια.
Μολονότι ακατάλληλη για κάθε είδους εξετάσεις, αποτελεί μια προσωπική
επικοινωνία ανάμεσα στο μαθητή και στον καθηγητή και είναι εμφανής η
σπουδαιότητά της για τη διαγνωστική αξιολόγηση. Η συγκριτική
αξιολόγηση, απ' την άλλη μεριά, καλύπτει τις τυπικές ανάγκες της
αξιολόγησης στην εκπαίδευση: οι μαθητές τοποθετούνται σε μια βαθμολογική
κλίμακα, και οι «ικανότεροι» (αυτοί που βρίσκονται στις υψηλότερες βαθμίδες
της κλίμακας) επιλέγονται τελικά για κάποιες θέσεις σε ΑΕΙ (Ανώτατα
Εκπαιδευτικά Ιδρύματα).

37. άσκηση
 Αναπτύξτε την θεματική πρόταση που ακολουθεί
σε μία παράγραφο με διαίρεση
 «Διακρίνονται πολλά είδη ρατσισμού. ... »
 «Τα είδη του πεζού λόγου στην αρχαία Ελλάδα ήταν:
η ιστορία, η φιλοσοφία και οι δικανικοί λόγοι. …»

38. Πώς παρουσιάζουμε τη μέθοδο
ανάπτυξης μιας παραγράφου
 Τρόπος ανάπτυξης
 Άποψη του συγγραφέα
 Σημεία της παραγράφου που επιβεβαιώνουν
τον τρόπο ανάπτυξης

39. Να αναλύσετε τη δομή
της ακόλουθης παραγράφου
(δομικά μέρη, τρόπος - μέθοδος ανάπτυξης)
 Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ο ελεύθερος
χρόνος δεν αναδεικνύεται αγαθό κύριας σημασίας και
σοβαρός πολιτισμικός παράγοντας - και αυτό αφορά και τα
δύο φύλα αδιακρίτως. Κύριος λόγος είναι ότι οι περισσότεροι
άνθρωποι εμφανίζονται να τον δαπανούν σε ανούσιες
διασκεδάσεις και καταχρήσεις: παρακολουθώντας με
φανατισμό αθλητικά δρώμενα στις κερκίδες των σταδίων καθ’
όλη την εβδομάδα, ή καταναλώνοντας υπερβολικές ποσότητες
αλκοόλ και νικοτίνης στο όνομα της εκτόνωσης και της
απόδρασης από την τρελή καθημερινότητα. Απ’ την άλλη
μεριά, μια μικρότερη ομάδα ατόμων επιμένει να τον αφιερώνει
στη γνήσια ψυχαγωγία, ασκώντας το σώμα και τρέφοντας την
ψυχή με τροφή πνευματική.

40.  Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ο ελεύθερος
χρόνος δεν αναδεικνύεται αγαθό κύριας σημασίας και
σοβαρός πολιτισμικός παράγοντας - και αυτό αφορά και τα
δύο φύλα αδιακρίτως. Κύριος λόγος είναι ότι οι περισσότεροι
άνθρωποι εμφανίζονται να τον δαπανούν σε ανούσιες
διασκεδάσεις και καταχρήσεις: παρακολουθώντας με
φανατισμό αθλητικά δρώμενα στις κερκίδες των σταδίων καθ’
όλη την εβδομάδα, ή καταναλώνοντας υπερβολικές
ποσότητες αλκοόλ και νικοτίνης στο όνομα της εκτόνωσης και
της απόδρασης από την τρελή καθημερινότητα. Απ’ την άλλη
μεριά, μια μικρότερη ομάδα ατόμων επιμένει να τον αφιερώνει
στη γνήσια ψυχαγωγία, ασκώντας το σώμα και τρέφοντας την
ψυχή με τροφή πνευματική.
Να αναλύσετε τη δομή
της ακόλουθης παραγράφου
(δομικά μέρη, τρόπος - μέθοδος ανάπτυξης)

41.  Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ο ελεύθερος
χρόνος δεν αναδεικνύεται αγαθό κύριας σημασίας και
σοβαρός πολιτισμικός παράγοντας - και αυτό αφορά και τα
δύο φύλα αδιακρίτως. Κύριος λόγος είναι ότι οι περισσότεροι
άνθρωποι εμφανίζονται να τον δαπανούν σε ανούσιες
διασκεδάσεις και καταχρήσεις: παρακολουθώντας με
φανατισμό αθλητικά δρώμενα στις κερκίδες των σταδίων καθ’
όλη την εβδομάδα, ή καταναλώνοντας υπερβολικές
ποσότητες αλκοόλ και νικοτίνης στο όνομα της εκτόνωσης και
της απόδρασης από την τρελή καθημερινότητα. Απ’ την άλλη
μεριά, μια μικρότερη ομάδα ατόμων επιμένει να τον αφιερώνει
στη γνήσια ψυχαγωγία, ασκώντας το σώμα και τρέφοντας την
ψυχή με τροφή πνευματική.
Να αναλύσετε τη δομή
της ακόλουθης παραγράφου
(δομικά μέρη, τρόπος - μέθοδος ανάπτυξης)

42.  Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ο ελεύθερος
χρόνος δεν αναδεικνύεται αγαθό κύριας σημασίας και
σοβαρός πολιτισμικός παράγοντας - και αυτό αφορά και τα
δύο φύλα αδιακρίτως. Κύριος λόγος είναι ότι οι περισσότεροι
άνθρωποι εμφανίζονται να τον δαπανούν σε ανούσιες
διασκεδάσεις και καταχρήσεις: παρακολουθώντας με
φανατισμό αθλητικά δρώμενα στις κερκίδες των σταδίων καθ’
όλη την εβδομάδα, ή καταναλώνοντας υπερβολικές
ποσότητες αλκοόλ και νικοτίνης στο όνομα της εκτόνωσης και
της απόδρασης από την τρελή καθημερινότητα. Απ’ την άλλη
μεριά, μια μικρότερη ομάδα ατόμων επιμένει να τον αφιερώνει
στη γνήσια ψυχαγωγία, ασκώντας το σώμα και τρέφοντας την
ψυχή με τροφή πνευματική.
Να αναλύσετε τη δομή
της ακόλουθης παραγράφου
(δομικά μέρη, τρόπος - μέθοδος ανάπτυξης)

43.  Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ο ελεύθερος
χρόνος δεν αναδεικνύεται αγαθό κύριας σημασίας και
σοβαρός πολιτισμικός παράγοντας - και αυτό αφορά και τα
δύο φύλα αδιακρίτως. Κύριος λόγος είναι ότι οι περισσότεροι
άνθρωποι εμφανίζονται να τον δαπανούν σε ανούσιες
διασκεδάσεις και καταχρήσεις: παρακολουθώντας με
φανατισμό αθλητικά δρώμενα στις κερκίδες των σταδίων καθ’
όλη την εβδομάδα, ή καταναλώνοντας υπερβολικές
ποσότητες αλκοόλ και νικοτίνης στο όνομα της εκτόνωσης και
της απόδρασης από την τρελή καθημερινότητα. Απ’ την άλλη
μεριά, μια μικρότερη ομάδα ατόμων επιμένει να τον αφιερώνει
στη γνήσια ψυχαγωγία, ασκώντας το σώμα και τρέφοντας την
ψυχή με τροφή πνευματική.
Να αναλύσετε τη δομή
της ακόλουθης παραγράφου
(δομικά μέρη, τρόπος - μέθοδος ανάπτυξης)

44.  Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ο ελεύθερος
χρόνος δεν αναδεικνύεται αγαθό κύριας σημασίας και
σοβαρός πολιτισμικός παράγοντας - και αυτό αφορά και τα
δύο φύλα αδιακρίτως. Κύριος λόγος είναι ότι οι περισσότεροι
άνθρωποι εμφανίζονται να τον δαπανούν σε ανούσιες
διασκεδάσεις και καταχρήσεις: παρακολουθώντας με
φανατισμό αθλητικά δρώμενα στις κερκίδες των σταδίων καθ’
όλη την εβδομάδα, ή καταναλώνοντας υπερβολικές
ποσότητες αλκοόλ και νικοτίνης στο όνομα της εκτόνωσης και
της απόδρασης από την τρελή καθημερινότητα. Απ’ την άλλη
μεριά, μια μικρότερη ομάδα ατόμων επιμένει να τον αφιερώνει
στη γνήσια ψυχαγωγία, ασκώντας το σώμα και τρέφοντας την
ψυχή με τροφή πνευματική.
Να αναλύσετε τη δομή
της ακόλουθης παραγράφου
(δομικά μέρη, τρόπος - μέθοδος ανάπτυξης)

45. Υποδειγματική απάντηση
 Η παράγραφος έχει την ακόλουθη δομή: Η πρώτη
περίοδος είναι θεματική: «Σύμφωνα με …
αδιακρίτως», καθώς σ’ αυτήν ο συγγραφέας εκθέτει την
άποψη που θα αναπτύξει παρακάτω: ότι δηλ. ο τρόπος
με τον οποίον οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τον ελεύθερο
χρόνο τους δεν αναδεικνύει τη σπουδαιότητά του,
γεγονός που επιβεβαιώνεται και από σχετική έρευνα
 Στα σχόλια της παραγράφου η άποψη αιτιολογείται
(«Κύριος λόγος … πνευματική.») και επιβεβαιώνεται
με σχετικά παραδείγματα, αλλά και με την προβολή της
αντίθετης κατάστασης
 Κατακλείδα δεν υπάρχει.

46. Υποδειγματική απάντηση
 Η παράγραφος έχει αναπτυχθεί:
1. Με αιτιολόγηση της άποψης της θεματικής περιόδου
(«Κύριος λόγος είναι ότι»)
2. Με παραδείγματα κατασπατάλησης του ελεύθερου
χρόνου («παρακολουθώντας με φανατισμό αθλητικά
δρώμενα...», «καταναλώνοντας υπερβολικές
ποσότητες αλκοόλ …»)
3. με σύγκριση-αντίθεση ανάμεσα στους
«περισσότερους ανθρώπους» και σε μια «μικρότερη
ομάδα» («Απ’ την άλλη μεριά…»)

47. ΣΥΝΟΧΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
 Είναι η λογική σύνδεση των νοημάτων,
δηλαδή η κατάταξη των λεπτομερειών
με τη χρήση συνδετικών αρμών,
ώστε να είναι εφικτή η παρακολούθηση
της προβληματικής του συγγραφέα
βήμα-βήμα, χωρίς λογικά χάσματα

48. Λέξεις ή φράσεις που
εξασφαλίζουν συνοχή:
1. Αντωνυμίες:
Κατά κοινή ομολογία η χρήση αντωνυμιών αποτελεί
έναν από τους πιο φυσικούς τρόπους λογικής
σύνδεσης λεπτομερειών.
Οι αντωνυμίες αναφέρονται σε προσδιοριζόμενα
ουσιαστικά προηγούμενων προτάσεων ή περιόδων.

49. Παράδειγμα:
 Στη διαδικασία της οικονομικής ανάπτυξης
θεμελιώδης είναι ο ρόλος του ανθρώπινου
παράγοντα, του ανθρώπινου κεφαλαίου.
Αυτός είναι που δημιουργεί εισόδημα, πλούτο
και κεφάλαιο, αυτός είναι ο πραγματικός
μοχλός της οικονομικής και κοινωνικής
ευημερίας ...
(Ξ. Ζολώτας)

50. Λέξεις - κλειδιά που επαναλαμβάνονται:
 Π.χ. το αντικείµενο µιας πρότασης γίνεται
υποκείµενο της επόµενης.
 Δεν είναι απαραίτητο η λέξη να είναι η ίδια µπορεί
να είναι µια συνώνυµη,
π.χ. συνέπειες = αποτελέσµατα,
υπεροψία = έπαρση.
Λέξεις ή φράσεις που
εξασφαλίζουν συνοχή:

51. Παράδειγμα:
 Η δημοκρατία δεν είναι µια κατάσταση. Χρειάζεται
(η δημοκρατία) να ανανεώνεται κάθε μέρα. Να
προστατεύεται (η δημοκρατία) από τους
κινδύνους, εξωτερικούς και εσωτερικούς, που
διαρκώς την απειλούν. Και η ανανέωση αυτή
εξαρτάται από τον άνθρωπο. Όσο πιο πολύ
επιτυγχάνει ο άνθρωπος στον προσωπικό του
αγώνα να ξεπεράσει τον ατοµοκεντρισµό του και να
δείχνει µε τον τρόπο της ζωής του γνήσιο σεβασµό
προς τους άλλους ανθρώπους και τα δικαιώµατά
τους, τόσο πιο αποδοτική γίνεται η δημοκρατία.
(Μ. Μαραθεύτης)

52. Διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις
 πρόσθεσης / ομοιότητας / αναλογίας
 αντίθεσης / εναντίωσης
 επεξήγησης
 συμπεράσματος / αποτελέσματος
 έμφασης / βεβαιότητας
 διάζευξης
 χρονικής σειράς / σχέσης / εξέλιξης
 τοπικής σειράς / σχέσης
Λέξεις ή φράσεις που
εξασφαλίζουν συνοχή:

53. Διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις
 πρόσθεσης, ομοιότητας, αναλογίας,
συμπλήρωσης:
επιπλέον, επίσης, ακόμα, επιπροσθέτως,
παράλληλα, εξάλλου, εκτός απ' αυτό,
συμπληρωματικά, κοντά σ' αυτό, ας
σημειωθεί ακόμη ότι, δεν πρέπει να
λησμονούμε ακόμη ότι, θα αποτελούσε
παράλειψη αν κ.λπ

54.  αντίθεσης - εναντίωσης:
ωστόσο, αντίθετα, εντούτοις, παρόλο που,
αντίστροφα, απεναντίας, μολαταύτα,
άλλωστε, ακόμα και αν, μολονότι, παρ' όλα
αυτά, σε αντίθεση μ' αυτό, δε συμβαίνει
όμως το ίδιο κ.λπ.
Λέξεις ή φράσεις που
εξασφαλίζουν συνοχή:

55.  επεξήγησης:
με άλλα λόγια, ειδικότερα, αυτό σημαίνει ότι,
δηλαδή, συγκεκριμένα, σαφέστερα, μια
διευκρίνιση στο σημείο αυτό είναι
απαραίτητη, για να γίνει πιο σαφές,
ακριβέστερα κ.λπ.
Λέξεις ή φράσεις που
εξασφαλίζουν συνοχή:

56.  συμπέρασματος / αποτελέσματος:
επομένως, συνεπώς, συμπερασματικά, άρα,
επιλογικά, κατά συνέπεια, όπως προκύπτει,
ανακεφαλαιώνοντας, γι' αυτό το λόγο, αυτό
οφείλεται σε, αυτό έχει ως αποτέλεσμα, για
τους παραπάνω λόγους κ.λπ.
Λέξεις ή φράσεις που
εξασφαλίζουν συνοχή:

57.  έμφασης / βεβαιότητας:
πράγματι, ιδιαίτερα, ξεχωριστά, αξίζει να
τονιστεί, ιδιαίτερα σημαντικό θεωρείται,
εκείνο που προέχει, είναι αξιοπρόσεκτο ότι,
προπάντων, ειδικά, περισσότερο, το
κυριότερο όμως είναι, αναντίρρητα, είναι
σαφές, είναι γεγονός, οπωσδήποτε, βέβαια,
φυσικά κ.λπ.
Λέξεις ή φράσεις που
εξασφαλίζουν συνοχή:

58.  διάζευξης:
ή - ή, είτε - είτε, ούτε - ούτε
Λέξεις ή φράσεις που
εξασφαλίζουν συνοχή:

59.  χρονικής σχέσης, σειράς, εξέλιξης:
ταυτόχρονα, συγχρόνως, προηγουμένως,
ύστερα, έπειτα, στη συνέχεια, αμέσως, τέλος,
κατόπιν, εν τω μεταξύ, αργότερα, τώρα,
πριν, ενώ, καθώς, αφότου κ.λπ.
Λέξεις ή φράσεις που
εξασφαλίζουν συνοχή:

60.  τοπικής σειράς / σχέσης:
εδώ, εκεί, κοντά, μακριά, στο σημείο αυτό,
μέσα έξω, κ.λπ
Λέξεις ή φράσεις που
εξασφαλίζουν συνοχή:

61. Σημείωση
Οι παραπάνω τρόποι συνοχής
μπορούν να χρησιμοποιηθούν:
 μεταξύ των δομικών μερών της
ίδιας παραγράφου
 για τη μετάβαση από
παράγραφο σε παράγραφο

62. Να αποκαταστήσετε τις σχέσεις συνοχής στην
παράγραφο που ακολουθεί
με τους εξής τρόπους:
α) με τη χρήση λέξεων και εκφράσεων,
έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα κείμενο
με σύνθετες φράσεις,
β) με την αντικατάσταση ουσιαστικών
από αντωνυμίες,
όπου το κρίνετε απαραίτητο.
ΑΣΚΗΣΗ

63. Μας έμεινε να ανοίξουμε τη μαρμάρινη σαρκοφάγο. Η
προσδοκία πως εκεί μέσα υπήρχε το πιο πολύτιμο
αντικείμενο δημιουργούσε μέσα μου μιαν ακατανίκητη
περιέργεια, ένα αίσθημα συνηθισμένο στον αρχαιολόγο
αλλά και ένα αίσθημα επικίνδυνο. Το αίσθημα της
επιστημονικής ευθύνης μου επέβαλλε την υπομονή. Έκρινα
πως ήμασταν έτοιμοι για την τελευταία πράξη. Κατέβηκα
στον τάφο με τις δύο βοηθούς, τον τεχνίτη – συντηρητή
του Μουσείου Θεσσαλονίκης και τον επιστάτη της
ανασκαφής [...]. Τότε είδαμε κάτι. Ήταν αδύνατο να το
φανταστώ. Ποτέ ως τότε δεν είχε βρεθεί τέτοιο οστεοδόχο
σκεύος: μια ολόχρυση λάρνακα με ένα επιβλητικό αστέρι
στο κάλυμμα της λάρνακας. Βγάλαμε τη λάρνακα από τη
σαρκοφάγο. Αποθέσαμε τη λάρνακα στο δάπεδο. Ανοίξαμε
τη λάρνακα.
Διασκευή από το βιβλίο του Μ. Ανδρόνικου, Βεργίνα. Οι Βασιλικοί τάφοι, Εκδοτική Αθηνών,
1984

64. Μας έμεινε να ανοίξουμε τη μαρμάρινη σαρκοφάγο. Η
προσδοκία πως εκεί μέσα υπήρχε το πιο πολύτιμο
αντικείμενο δημιουργούσε μέσα μου μιαν ακατανίκητη
περιέργεια, ένα αίσθημα συνηθισμένο στον αρχαιολόγο
αλλά και ένα αίσθημα επικίνδυνο. Ωστόσο, το αίσθημα της
επιστημονικής ευθύνης μου επέβαλλε την υπομονή. Όταν
έκρινα πως ήμασταν έτοιμοι για την τελευταία πράξη,
κατέβηκα στον τάφο με τις δύο βοηθούς, τον τεχνίτη –
συντηρητή του Μουσείου Θεσσαλονίκης και τον επιστάτη
της ανασκαφής [...]. Τότε είδαμε κάτι, που ήταν αδύνατο
να το φανταστώ, γιατί ποτέ ως τότε δεν είχε βρεθεί τέτοιο
οστεοδόχο σκεύος: μια ολόχρυση λάρνακα με ένα
επιβλητικό αστέρι στο κάλυμμά της. Αφού τη βγάλαμε
από τη σαρκοφάγο και την αποθέσαμε στο δάπεδο, την
ανοίξαμε.
Διασκευή από το βιβλίο του Μ. Ανδρόνικου, Βεργίνα. Οι Βασιλικοί τάφοι,
Εκδοτική Αθηνών, 1984