ความสัมพันธ์ระหว่างโลก ดวงจันทร์ และดวงอาทิตย์

1. ความสัมพันธ์ระหว่างโลก ดวงจันทร์
และดวงอาทิตย์
คุณครูปิยวรรณ รัตนะ
กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์
โรงเรียนตาจงพิทยาสรรค์
สานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 32
วิชาวิทยาศาสตร์ ว23102
หน่วยการเรียนรู้ เอกภพ

9. ปรากฏการณ์ธรรมชาติ ที่เกิดขึ้น
ในฤดูร้อนของทวีปยุโรปและบริเวณใกล้เคียง
ทางตอนเหนือของเส้นอาร์กติกเซอร์เคิล
และตอนใต้ของเส้นแอนตาร์กติกเซอร์เคิล
ที่ยังคงสามารถมองเห็นดวงอาทิตย์ได้
แม้ในเวลาเที่ยงคืน
ดังนั้นประเทศที่สามารถมองเห็น
ดวงอาทิตย์เที่ยงคืนได้ เช่น แคนาดา (ยูคอน นูนาวุต) สหรัฐอเมริกา (อะแลสกา)
เดนมาร์ค (กรีนแลนด์) นอร์เวย์ สวีเดน ฟินแลนด์ รัสเซีย ไอซ์แลนด์
โดยดินแดนของ นอร์เวย์ซึ่งตั้งอยู่ทางตอนเหนือของอาร์กติกเซอร์เคิลเป็น
จุดที่ดวงอาทิตย์ไม่ได้ตกดินเป็นเวลายาวนานที่สุด (73 วัน) ในช่วงฤดูร้อนในเมือง
สฟาลบาร์
ดวงอาทิตย์เที่ยงคืน

23. ในการโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์ยังมีปรากฏการณ์ที่เรียกว่า
"อายัน" เกิดขึ้นปีละ 2 ครั้ง ได้แก่ ครีษมายัน และ เหมายัน
1. ครีษมายัน หรือ อุตตรายัน (Summer Solstice)
ตรงกับวันที่ 21 หรือ 22 มิถุนายน ในปีอธิกมาสเป็นวันที่ดวงอาทิตย์
ตั้งฉากกับผิวโลกที่ละติจูด 23.5 องศาเหนือ
ซีกโลกเหนือ : วันแรกในฤดูร้อน โดยมีช่วงเวลากลางวันยาวที่สุด กับ
กลางคืนสั้นที่สุดในรอบปี
ซีกโลกใต้ : วันแรกที่เข้าสู่ฤดูหนาว โดยมีกลางวันสั้นที่สุดและ
กลางคืนยาวที่สุด
อายัน (Solstice)

24. อายัน (Solstice) ต่อ
2. เหมายัน หรือ ทักษิณายัน (Winter Solstice)
ตรงกับวันที่ 21 ธันวาคม หรือ 22 ธันวาคม ในปีอธิกมาส โดยเป็น
วันที่ดวงอาทิตย์ตั้งฉากกับผิวโลกที่ละติจูด 23.5 องศาใต้
ซีกโลกเหนือ : วันแรกในฤดูหนาว โดยมีช่วงเวลากลางคืนยาวที่สุด
กับกลางวันสั้นที่สุดในรอบปี
ซีกโลกใต้ : วันแรกที่เข้าสู่ฤดูร้อน โดยมีกลางวันยาวที่สุดและ
กลางคืนสั้นที่สุด

25. วิษุวัต (equinox)
คือช่วงในขณะที่ดวงอาทิตย์อยู่ในตาแหน่งตรงได้ฉากกับเส้นศูนย์สูตร
ของโลกพอดี ซึ่งจะเกิดขึ้นปีละ 2 ครั้ง หรือในหนึ่งรอบที่โลกโคจรรอบดวง
อาทิตย์แกนของโลกจะเอนกลับไปมาได้ฉากกับตาแหน่งดวงอาทิตย์
เหตุการณ์นี้เรียกอีกอย่างว่า "วันราตรีเสมอภาค" หมายถึง เวลาตอนกลางคืน
เท่ากับเวลากลางวันพอดี ได้แก่ วสันตวิษุวัต (Vernal Equinox) และ ศารทวิษุวัต
(Autumnal Equinox)

26. วิษุวัต (equinox)
1. วสันตวิษุวัต (Vernal Equinox)
ตรงกับวันที่ 21 มีนาคม เป็นวันที่ดวงอาทิตย์ตั้งฉากกับผิวโลก
ที่เส้นศูนย์สูตร
ซีกโลกเหนือ : เข้าสู่ฤดูใบไม้ผลิ
ซีกโลกใต้ : เข้าสู่ฤดูใบไม้ร่วง
เวลาตอนกลางคืนเท่ากับเวลากลางวัน เหตุการณ์นี้เรียกอีกอย่างว่า
“วันราตรีเสมอภาค” ภาษาอังกฤษบางครั้งก็เรียกว่า Spring equinox หรือ
March equinox ในประเทศจีน เรียกวันวสันตวิษุวัตว่า วันชุนเฟินหรือ วันชุงฮุง
(春分) และมีประเพณีการตั้งไข่มากว่า 4,000 ปี

27. วิษุวัต (equinox) ต่อ
2. วันศารทวิษุวัต (Autumnal Equinox)
ตรงกับวันที่ 23 กันยายน เป็นวันที่ดวงอาทิตย์ตั้งฉากกับผิวโลก
ที่เส้นศูนย์สูตร
ซีกโลกเหนือ : วันแรกในฤดูใบไม้ร่วง
ซีกโลกใต้ : วันแรกที่เข้าสู่ฤดูใบไม้ผลิ
เวลาตอนกลางคืนเท่ากับเวลากลางวัน

28. ตะวันอ้อมข้าว
เป็นปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์
อย่างหนึ่งที่เกิดขึ้นทุกปี ตามวิถีโคจรของโลก
รอบดวงอาทิตย์มาอยู่ในตาแหน่งสูงกว่า
ผลก็คือเราจะเห็นดวงอาทิตย์ขึ้น
และตกคล้อยไปทางใต้และตอนเที่ยง
ดวงอาทิตย์ยังไม่ตรงหัวอีกต่างหาก การที่ดวงอาทิตย์ขึ้นและตกไปทางใต้นั้นทาให้กลางวัน
สั้นลง และกลางคืนยาวขึ้น
สาหรับประเทศไทยเหตุการณ์นี้มักจะเกิดในหน้าหนาว หรือช่วงเดือนตุลาคม ถึง
กุมภาพันธ์ ลองสังเกตดูว่าช่วงเดือนนี้จะสว่างช้า และมืดเร็ว

34. หากพื้นผิวของโลกมีสภาพเป็นเนื้อเดียวเหมือนกันหมด โลกจะมี 4 ฤดูกาล
• สาหรับซีกโลกเหนือ เกิดฤดูกาล ดังนี้
1. ฤดูร้อน (Summer) ตั้งแต่วันที่ 21 มิถุนายน – 21 กันยายน
2. ฤดูใบไม้ร่วง (Autumn) ตั้งแต่วันที่ 22 กันยายน – 21 ธันวาคม
3. ฤดูหนาว (Winter) ตั้งแต่วันที่ 22 ธันวาคม – 20 มีนาคม
4. ฤดูใบไม้ผลิ (Spring) ตั้งแต่วันที่ 21 มีนาคม – 20 มิถุนายน
• สาหรับซีกโลกใต้ เกิดฤดูกาล ดังนี้
1. ฤดูหนาว (Winter) ตั้งแต่วันที่ 21 มิถุนายน – 21 กันยายน
2. ฤดูใบไม้ผลิ (Spring) ตั้งแต่วันที่ 22 กันยายน – 21 ธันวาคม
3. ฤดูร้อน (Summer) ตั้งแต่วันที่ 22 ธันวาคม – 20 มีนาคม
4. ฤดูใบไม้ร่วง (Autumn) ตั้งแต่วันที่ 21 มีนาคม – 20 มิถุนายน

35. • เนื่องจากพื้นผิวโลกมีความแตกต่างกัน เช่น มีภูเขา ที่ราบ ทะเล กระแส
ลม กระแสน้า ซึ่งส่งอิทธิพลต่อสภาพลมฟ้าอากาศ
• ประเทศไทยตั้งอยู่บนแนวเส้นศูนย์สูตรและคาบสมุทรอินโดจีน ระหว่าง
มหาสมุทรอินเดียกับทะเลจีนใต้ทาให้ตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของลมมรสุม
(Monsoon) จึงมีฤดูกาลดังนี้
– ฤดูร้อน (Summer) ในช่วงเดือนมีนาคม - พฤษภาคม
– ฤดูฝน (Rainy) ในช่วงเดือนมิถุนายน - ตุลาคม
– ฤดูหนาว (Winter) ในช่วงเดือนพฤศจิกายน - กุมภาพันธ์