Προσδιορισμοί -Αρχαία Ελληνικά.θεωρία-ασκήσεις

1. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΩΝ
Αρχαία Ελληνικά Θεωρία -Ασκήσεις
http://filologosab.blogspot.gr/
Οι προσδι ορισμοί δι ακρίνονται σε ονοματ ικούς, που προσδιορίζουν τους ονοματι κούς όρους μιας
πρότασης ( Υ, Α, Κ), και σε επιρρηματ ικούς, που προσδιορίζουν το ρήμα ή άλλα ρηματι κά στοιχεί α μιας
πρότασης (απαρέμφατα και μετοχές), καθώς και άλλους επιρρηματικούς προσδιορισμούς
προσδιορισμοί
ονοματικοί
κατηγορίες είδη παραδείγματα
ομοιόπτωτοι
παράθεση
Κῦρος, ὁ Περσῶν βασιλεύς, τῷ
ἀδελφῷ αὑτοῦ ἐμάχετο.
επεξήγηση
Ὁ κοινός ἰατρός σε
θεραπεύσει, χρόνος.
επιθετικός
Μετεῖχομεν ὑμῖν ἱερ ῶν τῶ ν
σεμνοτάτων.
κατηγορηματικός
Πᾶσαν ὑμῖν τήν ἀλήθειαν ἐρῶ (= θα
πω)
ετερόπτωτοι
σε γενική Σωκράτης ἦν σοφώτατος Ἀθηναίω ν
σε δοτική Σύμμαχοι Λ ακεδαιμονίοις ὑπάρχομεν.
σε αιτιατική
Σκόπει πῶς ἄν βελτίω τήν
ψυχήν γένοιο.
μορφ ές σημασίες παραδείγματα
επιρρηματικοί
α. επιρρήματα
β. πλάγιες
πτώσεις
γ.επι ρρηματικέ
ς μετοχές
δ. δευτ. ε πιρρ.
προτάσεις
ε. εμπρόθε τες
φράσεις
στ.
απαρέμφατα
ζ. ε πιρρ.
κατηγορούμενα
η. προληπτι κά
τόπος
Ἐνταῦθα Κύρου βασίλεια (=
ανάκτορα) ἦν.
χρόνος
Τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ ἀφίκοντο ἐπί τόν
ποταμόν.
τρόπος, μέσο,
όργανο,
συνοδεία
Πάτριον (= είναι πατροπαράδοτο)
ἡμῖν ἐκ τῶ ν πόνω ν τας ἀρετάς
κτᾶσθαι.
ποσό
Πόσου (= με ποια αμοιβή) διδάσκει
Εὔηνος;
αιτία, σκοπός,
αποτέλεσμα
Λ ιμῷ ἀπέθανον (αιτία)
αναφορά Εὖ ἔχω τό σῶ μα καί τήν ψυχήν.
όρος ή
προϋπόθεση
Ἔ φασαν ἀποδώσειν τούς νεκρούς, ἐφ ’
ᾧ (= υπό τον όρο) μή καίειν τας
οἰκίας.
εναντίωση,
παραχώρηση
Εὐλαβοῦ (= να φυλάγεσαι από) τάς
διαβολάς, κἄν ψευδεῖς ὦ σιν.

2. ή του
αποτε λέσ ματος
κατηγορούμενα
βεβαίωση ή
άρνηση
Οὐ γάρ δή σύ γ’ ἦσθα ναυβάτης ἡμῖν.
δισταγμός ή
πιθανότητα
Ἴσω ς οὖν εἴποιμεν ἄν τοῦτο.
Α σκήσεις
1. Ναβρείτε τους κύριους όρους και τους προσδιορισμούς στις παρακάτωπροτάσειςκαινα χαρακτηρίσετετους
προσδιορισμούς (ονοματικοίή επιρρηματικοί).
α. Κῦρος, ὁβασιλεύς, ἐμάχετο Δαρείῳ.
β. Μιμηταὶ τῶνπρογόνωνβουλόμεθα γενέσθαι.
γ. Ἡ Πάραλοςἔπλευσεεἰςτὰς Ἀθῆναςβοηθήσουσα.
δ. Ὀλίγοιτῶν ἀνθρώπωνσοφοίεἰσι.
ε. Λέγωὑμῖν πᾶσαντὴν ἀλήθειαν.
στ. Οἱ ἱατροὶὠφέλιμοιτοῖςἀνθρώποιςεἰσί.
ζ. Χαίρωὅτι εὐδοκιμεῖς.
η. Ἀθηναῖοιπαρεσκευάζοντοπρὸςναυμαχίαν.
θ. Θεραπεύσεισε ὁκοινὸς ἱατρός,χρόνος.
ι. Κῦροςὡρμᾶτοἀπὸ Σάρδεων ἐπὶΜίλητον.
ια. Τῇ πρώτῃ ἡμερᾳ ἀφίκοντοεἰςΣάμον.
Ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί
Οι ομοιόπτωτοι ονοματι κοί προσδιορισμοί προσδιορίζουν ονοματι κούς όρους σε μι α ε παυξημέ νη
πρόταση συμφωνώντας με αυτούς στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση.
επιθετικός
 Προσδίδει μια μόνιμη ιδιότητα στον όρο τον οποίο προσδιορίζει.
 Συνήθως είναι έναρθρος. Καταχρηστικά λογίζεται ως επιθ ετικός προσδιορισμός
οτιδήποτε βρίσκεται ανάμεσα σε ένα άρθρο και το ουσιαστικό που αυτό συνοδεύει,
π.χ. οἱ κάτω θεοί.
 Ως επιθ ετικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται: επίθετα, επιθετικ ές μετοχές,
αντωνυμίες και αριθμητικά.
π.χ. Εἶχον δέ πάντες κράνη χαλκᾶ καί χιτῶνας φ οινικοῦς (= κατακόκκινους).
(επίθετα)
Λ ύσανδρος τά ὑπάρχοντα χρήματα Κύρῳ ἀπέδωκεν. (επιθετική μετοχή)
Ἡ δέ ἄλλη φάλαγξ ἐν τῷ δεξιῷ ἦν. (αντωνυμία)
Ὁ Ἀσωπός δύο μέν παῖδας εἶχεν, εἴκοσ ι δέ θυγατέρας. (αριθμητικά)
Ὁ ἐνθάδε σύλλογος ἀρχή γενήσεται τοῖς Ἕ λλησιν τῆς πρός ἀλλήλους φιλίας.
(επίρρημα και εμπρόθετη φράση που περιέχονται μεταξύ άρθρου και ουσιαστικού)
κατηγορηματικός
 Προσδίδει μια παροδική ιδιότητα στον όρο τον οποίο προσδιορίζει.
 Δεν έχει άρθρο , ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζεται από αυτόν συνήθως έχει
(π.χ. Τ έμνω τό δένδρον τῷ πελέκει ὀξεῖ.)
 Τ α επίθετα πᾶς, ἅπας, ὅλος, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, μόνος και οι

3. αντωνυμίες αὐτός και ἕκαστος, όταν δε συνοδεύονται από άρθρο, λειτουργούν ως
κατηγορηματικοί προσδιορισμοί (Αν συνοδεύονται από άρθρο, εκλαμβάνονται ως
επιθετικοί προσδιορισμοί).
π.χ. Ἡ τῶν ἡγεμόνων ἀδικία ὅλην τήν πόλιν βλάπτει.
παράθεση
 Προσδίδει ένα ήδη γνωστό κύριο γνώ ρισμα στον όρο (συνήθως ουσιαστικό) τον οποίο
προσδιορίζει.
 Βρίσκεται συνήθως μετά τον όρο τον οποίο προσδιορίζει.
 Συνήθως είναι ουσιαστικό. Σπανιότερα ουσιαστικοποιημένο επίθετο, επιθετική μετοχή ή
αναφορική πρόταση.
π.χ. Δήμητρος καί Περσεφόνης, τῆς θυγατρός, λαμπρόν ἱερόν ἐν Ἐλευσῖνι ἦν.
επεξήγηση
 Διασαφηνίζει τη σημασία του όρου (συνήθως ουσιαστικού) τον οποίο προσδιορίζει.
 Βρίσκεται συνήθως μετά τον όρο τον οποίο προσδιορίζει.
 Συνήθως είναι ουσιαστικό. Σπανιότερα αντωνυμία ή και δευτερεύουσα πρόταση.
π.γ. Μεγίστου κακοῦ ἀπηλλάγησαν, πονηρίας.
Α σκήσεις
Να εντοπίσετεκαινα αναγνωρίσετετουςομοιόπτωτουςονοματικούς προσδιορισμούς τωνπαρακάτωπροτάσεων.
- Ἁλέξανδρος, ὁβασιλεὺς, ὠνομάσθημέγας.
- Μόνοι οἱ θεοὶἄνευλύπης διάγουσιν.
- Βασιλεύειἐν Ἅδῃὁ ἀδελφὸςτοῦΔιὸς, Πλούτων.
- Τὸν Μιλήσιονλῃστήν,Θεόπομπον,ΛύσανδροςεἰςΛακεδαίμονα ἔπεμψεν.
-Ὅμηρος, ὁ ποιητής,Ἕλλην ἦν.
- Λυκοῦργοςλιτότητα ἠξίουπαρὰ πάντωνΛακεδαιμονίων.
- Ὁ μέλαςζωμὸς τροφὴντοῖςΛακεδαιμονίοιςπαρεῖχε.
- ἈστυάγηςΚῦρον,τὸντῆςθυγατρὸςυἱόν,καλῷἱματίῳἐνέδυσεν.
- Οἱ ἐχθροὶκατέκαυσαντὰςναῦςἐρήμους.
-Κατέλαβον τὴν Ἀλεξάνδρειαν,πόλινμεγάληνκαὶπολυάνθρωπον.
- Κῦροςἐπὶ τὸν ἀδελφὸν, Ἀρταξέρξην, ἐπορεύετο.
- Περικλῆςἐγένετομαθητὴςτούτων, ἈναξαγόρουκαὶΔάμωνος.
- Ὁ κοινὸςἱατρὸςθεραπεύσεισε,χρόνος.
- Δημοσθένης, ὁ ρήτωρ,καὶΠλάτων, ὁ φιλόσοφος, Ἀθηναῖοιἦν.
- Ἄλκηστιςμόνηἠθέλησεν ὑπὲρ τοῦ αὑτῆςἀνδρὸςἀποθανεῖν.

4. Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοίΟι ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί προσδιορίζουν
ονοματικούς όρους σε μια επαυξημένη πρόταση, αλλά, αντίθετα από ό,τι συμβαίνει με τους
ομοιόπτωτους, δε βρίσκονται στο ίδιο γένος, αριθμό και πτώση με αυτούς. Ως ετερόπτωτοι ονοματικοί
προσδιορισμοί λειτουργούν οι πλάγιες πτώσεις (γενική, δοτική και αιτιατική).
ετερόπτω τοι ονοματικοί προσδιορισμοί σε γενική
 κτητική: Δηλών ει τον κτήτορα του ονοματικού όρου τον οποίο προσδιορίζει.
π.χ. Ἡ ἀρετή τῶ ν Σπαρτιατῶν ὁμολογουμένη ἐστίν.
 του δημιουργού: Δηλώνει τον δημιουργό του ονοματικού όρου τον οποίο προσδιορίζει.
π.χ. τά ἔπη τοῦ Ὁμήρου.
 διαιρετική: Δηλώνει το σύνολο στο οποίο ανήκει ή από το οποίο προέρχεται ο ονοματικός όρος τον οποίο
προσδιορίζει.
π.χ. Τ ῷ ἡμίσει τοῦ δόρατος ἐμάχετο.
 της ύλης: Δηλώνει το υλικό από το οποίο είναι κατάσκευασμένος ο ονοματικός όρος τον οποίο
προσδιορίζει.
π.χ. ξίφος σιδήρου.
 του περιεχομένου: Δηλώνει το περιεχόμενο του ονοματικού όρου τον οποίο προσδιορίζει, ο οποίος είναι
συνήθως μια περιληπτική έννοια.
π.χ. ταμιεῖον (= αποθήκη) σίτου.
 της ιδιότητας: Δηλώνει συνήθως μέγεθος, ηλικία, κοιν ωνική τάξη και συνοδεύεται από αριθμητικό.
π.χ. Ἐνταῦθα δή προσάγουσιν τῷ βασιλεῖ παῖδα καλόν ὀκτώ ἐτῶ ν.
 της αξίας: Δηλώνει την αξία του ονοματικού όρου τον οποίο προσδιορίζει. Συντάσσεται συνήθως με
επίθετα όπως: ἄξιος, ἀνάξιος, ὠνητός.
π.χ. Τ ἀκείνοις πεπραγμένα ἄξια θανάτου ἐστί.
 της αιτίας: Δηλώνει την αιτία της οποίας αποτέλεσμα είναι ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει.
Συντάσσεται συνήθως με επίθετα όπως: αἴτιος, ὑπεύθυνος, ἔνοχος, εὐδαίμων.
π.χ. Τούτω ν αἴτιος Χαιρεφῶν ἐστι.
 συγκριτική: Συντάσσεται με συγκριτικό βαθμό επιθέτου ή επιρρήματος και δηλώνει το πρόσωπο ή το
πράγμα με το οποίο συγκρίνεται ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει.
π.χ. Μή τοίνυν ὑμεῖς χείρους γένησθε Φιλίππου.
 αντικειμενική / υποκειμενική: Συντάσσεται με ουσιαστικά και επίθετα και δηλώνει το αντικείμενο ή το
υποκείμενο της ενέργειας την οποία εκφράζει το ομόρριζο με αυτά τα ονόματα ρήμα (συνήθως τέτοια
ονόματα σημαίνουν: μνήμη, φροντίδα, συμμετοχή, εμπειρία, εξουσία και τα αντίθετά τους).
π.χ. Μιμηταί τῶ ν προγόνω ν βουλόμεθα γενέσθαι: γενική αντικειμεν ική
Ἔ ριδες θεῶ ν πράγματα παρέχουσι (= προκαλούν βάσανα) βροτοῖς (= στους θνητούς): γενική υποκε ιμενική
ετερόπτω τοι ονοματικοί προσδιορισμοί σε δοτική
 της αναφ οράς: Δηλώνει σε τι αναφέρεται ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει.
π.χ. Οἱ Ἀθηναῖοι ὁπλῖται ἐρρωμενέστατοι ταῖς ψυχαῖς ἦσαν.
 αντικειμενική: Συντάσσεται με ουσιαστικά και επίθετα που συγγενεύουν ετυμολογικά με ρήματα που
παίρνουν το αντικείμ ενο τους σε δοτική, όπως αυτά που σημαίνουν: ομοιότητα, ωφέλεια, φιλία, υποταγή
και τα αντίθετά τους.
π.χ. Οἱ πονηροί ἀλλήλοις ὅμοιοί εἰσιν. (Οἱ πονηροί ὁμοιάζουσιν ἀλλήλοις.)

5. ετερόπτω τοι ονοματικοί προσδιορισμοί σε αιτιατική
 της αναφ οράς: Δηλώνει σε τι αναφέρεται ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει.
π.χ. Κῦρος ἦν ἀγαθός τά πολεμικά.
Παρατήρηση
Για τη δι άκριση της γε νι κής υποκει με νικής / αντι κειμε νι κής τρέ πουμε την προσδιορι ζόμε νη λέξη σε
ομόρριζο ρήμα σύμφωνα με το νόημα και παρατηρούμε εάν το πρόσωπο ή το πράγμα που βρίσ κε ται σε
γενι κή ε νεργεί ή δέχεται ε νέργεια,
π.χ. Μιμηταί τῶν προγ όνων βουλόμεθα γε νέσθαι > Μιμούμεθα τούς προγ όνους (αντικεί με νο) ->
γενι κή αντι κειμε νική.
Ἔριδες θεῶν πράγματα παρέχουσι βροτοῖς > Οἱ θεοί ἐ ρίζο υσ ι (υποκεί μενο) - > γενι κή υποκειμε νική.
Οἱ πονηροί ἀλλήλοις ὅμοιοί εἰσιν > -> δοτική αντικειμενική.
Να βρείτεστα επόμεναπαραδείγματατουςετερόπτωτουςπροσδιορισμούς,την πτώσηστην οποίαεκφέρονταικαι
τη σημασία τους.
1) Τοῦτομαρτυρεῖὁλόγοςτῶν ποιητῶν.
2) Ἡ πόλιςἡμῶν ἐτίμακαὶ τότετοὺςἀγαθούς.
3) ΛύσανδροςπαρέπλειεἰςΛάμψακον,σύμμαχον τῶν Ἀθηναίων.
4) Ἱππεῖςὠφέλιμοι τῷ στρατεύματίεἰσιν.
5) Πολλοὶ τῶν μάντεωντυφλοὶἦσαν.
6) Ὁ Περικλέουςπατὴρ νικητὴςτῶνΠερσῶν ἐγένετοἐν Μυκάλῃ.
7) Οἱ ναῦταιτοῦπλοίουκομίζουσιν ὑφάσματα μετάξηςκαὶἀγγεῖα πηλοῦ.
8) Κῦροςἦν καλὸς(= ωραίος) τὸεἶδος (= ως προς την εμφάνιση) καὶφιλάνθρωποςτὴν ψυχήν.
9) Σωκράτηςεὐπειθὴς(=υπάκουος) τοῖςἄρχουσιν ἦν.
10) Ἡ γυμναστικὴἐστὶλαμπρὰ ἄθλησιςτοῦσώματοςκαὶτοῦ πνεύματος.
11) Ὀρέστηςφίλοςκαὶσύμμαχος τῷ Πυλάδῃἦν.
12) Εἰσὶ ὲν τῇοἰκίᾳ πολλοὶπίθοι (=πιθάρια) οἶνου.
13) Πωλοῦσιν ἐν τῇ ἀγορᾷ σῖτονχιλίωνδραχμῶν.
14) ἈρταξέρξηςἦνπρεσβύτεροςΚύρου.
Εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί
Οι ε μπρόθε τοι επι ρρηματικοί προσδι ορισμοί αποτελούνται από μί α πρόθεση και ένα όνομα ( ή μια
αντωνυμία) σε πλάγια πτώση.
π.χ. Ὑπέρ τ ῆς πατ ρίδος ἐπολέ μησαν.
Κατ’ ἐμοῦ ταῦτα εἶπεν.

6. Στα παραπάνω παραδεί γματα ο ε μπρόθετος επι ρρηματι κός προσδιορισ μός «ὑπέ ρ τῆς πατρίδος»
δηλώνει την υπε ράσ πιση και προσδι ορίζει το ρήμα «ἐ πολέ μησ αν», ε νώ ο ε μπρόθε τος επιρρηματι κός «κατ’
ἐμοῦ» δηλώνει την εχθρική διάθεση και προσδιορίζει το ρήμα «εἶπεν».
Οι εμπρόθετοι επιρρηματικο ί προσδιορισμοί δηλώνουν πληθώρα επιρρηματικών σχέσεων, όπως:
στάση
Κῦρος δέ ἔχων τούς ἑαυτοῦ (= τους δικούς του) ὡρμᾶτο ἀπό Σάρδεω ν καί
ἐξελαύνει διά τῆς Λυδίας (= δια μέσου της Λυδίας) σταθμούς τρεῖς
παρασάγγας εἴκοσι καί δύο ἐπί τόν Μένανδρον (= πρός τον Μένανδρο)
ποταμόν.
τόπο
κατεύθυνση
απομάκρυνση
διά μέσου
χρόνο
Μετά δέ ταῦτα οὐ πολλῷ ὕστερον Εὔβοια ἀπέστη (= αποστάτησε) ἀπό
Ἀθηναίων.
τρόπο Διά λόγου (= με τα λόγια) μανθάνει.
αιτία Διά τήν ἀρετήν (= χάρη στην ανδρεία) ἀθάνατον μνήμην κατέλιπον.
σκοπό Οἱ δ’ Ἀθηναῖοι παρεσκευάζοντο πρός ναυμαχίαν (= για να ναυμαχήσουν).
αναφ ορά Εἴπωμεν περί εἰρήνης.
εναντίω ση Οἱ πολέμιοι τάς σπονδάς παρά τούς ὅρκους λύουσι.
υπεράσπιση Ὑπέρ καλλίστω ν καί μεγίστων ἀγωνιζόμεθα.
μέσο / όργανο Ὁ ρῶμεν διά τῶ ν ὀφ θαλμῶν.
συνοδεία Κόνων σύν ναυσίν εἴκοσιν εἰς Σάμον ἔπλευσεν.
Στις παρακάτωπροτάσειςναεντοπίσετετουςεμπρόθετουςεπιρρηματικούςπροσδιορισμούς και να δηλώσετετη
σημασία τους.
1. Ἐβουλεύοντοπερὶτῆς σωτηρίας.
2. Μακάριοιεἰσὶνοἱ πολεμήσαντεςὑπὲρ τῆςπατρίδος.
3. Οἱ ἐχθροὶἀπεχώρησανδιὰ θαλάσσης.
4. Ἐτελεύτησεν ἐκτοῦτραύματος.
5. ἈλέξανδροςἐξεστράτευσενεἰςἈσίαν.
6. Πολλοὶ ἔπραξανπαρὰ τὰςἐντολάς.
7. Δι’ αἵματοςὁΔράκωντοὺς νόμουςἔγραψεν.
8. Πολλοὶτῶν ρητόρων ἐκΣικελίαςἦλθον.