مفهوم طبقه در دانش جامعه‌شناسی مفهومی بسیار قدیمی و ریشه‌دار است. «طبقه» به معنای پایگاه اقتصادی و اجتماعی افرادی است که در یک جغرافیای محدود با یکدیگر زندگی می‌کنند و «طبقه» افراد عموماً نشان‌دهنده وضعیت کلی زندگی آنهاست. در هر دوره‌ای طبقه توسط جامعه‌شناسان مختلف تحلیل و تبیین شده و معناها و شاخص‌های مختلفی به آن افزوده شده است. طبقه عمدتاً به پایگاه اقتصادی و شیوه‌های تولید اقتصادی در هرجامعه بازمی‌گردد. کاستلز به عصری که ما در آن زندگی می‌کنیم عصر اطلاعات و به جامعه، لقب جامعه اطلاعاتی داده است. در این عصر شیوه تولید اقتصادی تغییر کرده و مشخصه‌هایی یافته که پیش از این تجربه نشده بوده است. تکنولوژی بدون شک یکی از پیشران‌های مهم این تغییر است. فلوریدا این اقتصاد را اقتصادی دانش‌بنیان و مبتنی بر خلاقیت می‌داند. اقتصادی که میل به خلاقیت دارد و به این نیاز خود با به وجود آمدن طبقه‌ای به نام طبقه خلاق پاسخ می‌دهد. طبقه خلاق از نظر او کسانی هستند که فعالیت اقتصادی آنها خلق تکنولوژی جدید، ایده جدید و یا محتوای جدید است. این طبقه با سه محور اساسی نداشتن محل کار مرکزی (هسته‌ای)؛ سبک زندگی تجربی، کامیونیتی خلاقیت‌محور و زمان‌بندی عجیب شناخته و تعریف می‌شود. این طبقه از دید فلوریدا آینده گریزناپذیر جهان هستند. با اینکه امروز کم‌شمارتر از طبقات دیگر هستند و با اینکه هنوز در تولید ثروت سهم بزرگی ندارند ولی شکل‌دهنده اقتصاد و البته جامعه در آینده هستند. ارزش‌ها و هنجارها و سبک‌زندگی خود را دارند و بنابراین باعث می‌شوند که ما نه تنها با اقتصادی متفاوت بلکه با جامعه‌ای بسیار متفاوت روبرو باشیم که بر سر بهشت یا جهنم بودنش بحث‌های بسیاری هست. ایده دانش آزاد به عنوان جریانی مرتبط با خلق تکنولوژی جدید، محتوای جدید و ایده جدید که مختص عصر اطلاعات است می‌تواند یکی از محورهای شکل‌گیری بخشی از طبقه خلاق باشد. در واقع سؤال این است که آیا دانش آزاد آینده تولید دانش در دنیاست؟ اگر بتوانیم بگوییم که دانش آزاد توسط طبقه خلاق تولید می‌شود و این طبقه آینده تأثیرگذار دنیاست شاید بتوانیم ادعا کنیم که دانش آزاد آینده تولید دانش در دنیاست و به این ترتیب هنجارها و ارزش‌های خود را برای جامعه نیز به همراه خواهد داشت. سؤال دوم این است که وضعیت این روند در ایران چطور است؟ آیا نشانه‌های بروز و ظهور این طبقه در ایران نیز وجود دارد؟

1. ‫جدید‬ ‫طبقه‬ ‫ظهور‬ ‫آزاد؛‬ ‫دانش‬ ‫و‬ ‫خالقیت‬
‫آزاد‬ ‫نفیسه‬
nafise.azad@gmail.com
‫پاییز‬۹۵

2. ‫کلیدی‬ ‫مفاهیم‬
•‫طبقه‬
•‫بنیان‬‫دانش‬ ‫اقتصاد‬ ‫صنعتی؛‬ ‫اقتصاد‬
•‫اطالعاتی‬ ‫جامعه‬ ‫صنعتی؛‬ ‫جامعه‬

3. ‫روزانه‬ ‫زندگی‬ ‫در‬ ‫تغییر‬
‫اول‬ ‫مسافر‬:‫از‬۱۹۰۰‫به‬۱۹۵۰
‫دوم‬ ‫مسافر‬:۱۹۵۰‫امروز‬ ‫به‬

4. ‫تغییر‬ ‫پیشران‬ ‫نیروی‬
•‫و‬ ‫ها‬‫ارزش‬ ‫مرموزی‬ ‫نیروی‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫تحمیل‬ ‫ما‬ ‫به‬ ‫ناخواسته‬ ‫تغییر‬ ‫آیا‬
‫کرده؟‬ ‫تحمیل‬ ‫بقیه‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫هنجارهایش‬
•‫افتاده‬‫می‬ ‫اتفاق‬ ‫باید‬ ‫چون‬ ‫افتاده‬ ‫اتفاق‬ ‫تغییر‬ ‫یا‬:
‫خالقیت‬ ‫بر‬ ‫مبتنی‬ ‫اقتصاد‬(‫معنادار‬ ‫جدید‬ ‫های‬‫فرم‬ ‫خلق‬ ‫توانایی‬)
‫بنیان‬‫دانش‬ ‫اقتصاد‬ ‫و‬ ‫تکنولوژی‬ ‫رشد‬ ‫فضای‬ ‫در‬ ‫فرهنگی‬ ‫و‬ ‫هنری‬ ‫خالقیت‬ ‫ترکیب‬
‫خالقیت‬ ‫با‬ ‫متناسب‬ ‫اجتماعی‬ ‫و‬ ‫اقتصادی‬ ‫بستر‬

5. ‫والگوها‬ ‫روندها‬ ‫جدید؛‬ ‫طبقه‬
‫ای‬‫هسته‬ ‫کار‬ ‫محل‬ ‫تغییر‬
‫گرا‬‫تجربه‬ ‫زندگی‬ ‫سبک‬
‫زمان‬ ‫پیچش‬
‫خالق‬ ‫اجتماعات‬

6. ‫جدید‬ ‫طبقه‬ ‫قراوالن‬‫پیش‬
•‫هنرمندان‬
•‫نرم‬ ‫تکنولوژی‬ ‫جامعه‬
•‫خالق‬ ‫اقتصادی‬ ‫کنشگران‬

7. ‫آزاد‬ ‫جامعه‬ ‫آزاد؛‬ ‫دانش‬
•‫آزاد‬ ‫دانش‬ ‫تولید‬ ‫های‬‫پایه‬
•‫آزاد‬ ‫دانش‬ ‫هنجارهای‬ ‫و‬ ‫ها‬‫ارزش‬
•‫آزاد‬ ‫دانش‬ ‫مصرف‬ ‫و‬ ‫تولید‬
•‫آزاد‬ ‫دانش‬ ‫آینده‬

8. ‫گذشته‬ ‫ستودن‬ ‫آینده؛‬ ‫درباره‬ ‫پردازی‬‫خیال‬
‫کرد‬ ‫خواهد‬ ‫رها‬ ‫را‬ ‫ما‬ ‫تکنولوژی‬
‫است‬ ‫آمده‬ ‫سر‬ ‫به‬ ‫دایناسورها‬ ‫دوران‬
‫مردم‬ ‫به‬ ‫قدرت‬ ‫بازگشت‬
‫هالیوودی‬ ‫اقتصاد‬

9. ‫داد‬ ‫پاسخ‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫باید‬ ‫که‬ ‫سواالتی‬
‫تهران‬ ‫اقتصاد‬:‫تجارتی؟‬ ‫یا‬ ‫صنعتی‬ ،‫بنیان‬‫دانش‬
‫خالق‬ ‫طبقه‬ ‫بروز‬ ‫های‬‫نشانه‬
‫جامعه‬ ‫به‬ ‫خالقیت‬ ‫نفوذ‬ ‫پتانسیل‬