Παρουσίαση των συμπερασμάτων της εργασίας της περιβαλλοντικής ομάδας του Γυμνασίου Καλλιθέας θεσσαλινίκης πάνω στο θέμα "Άρτος"

1. Ο ΑΡΤΟΣ ΗΜΩΝ Ο ΕΠΙΟΥΣΙΟΣ

2. Πως προέκυψε η ιδέα για το θέμα της περιβαλλοντικής .
Κατά την διάρκεια της περσινής χρονιάς διαπιστώσαμε την ανάγκη να
τρώνε τα παιδιά κάτι μικρό ένα σνακ, πριν αρχίσουμε το πρόγραμμα της
περιβαλλοντικής, αφού τέτοιες δραστηριότητες γίνονται μετά το πέρας
των μαθημάτων δηλαδή μετά της 2:10.
Έτσι συνήθως προσφερόταν ψωμί (καλαμποκόψωμο , πολύσπορο, ή
κουλούρα σουσαμένια) που αγοραζότανε από τον φούρνο και κοβότανε σε
φέτες.
Συχνά το σνακ μας ήτανε παστέλι ή κρουασάν επίσης αγορασμένο από το
Supermarket. Όμως υπήρχε και αρκετές φορές τυρόψωμο , ελιόψωμο ή
σταφιδόψωμο φτιαγμένο στο σπίτι.
Η σπουδαιότητα του ψωμιού ήταν έκδηλη .Έτσι αποφασίσαμε το επόμενο
θέμα της Περιβαλλοντικής να είναι το ψωμί.

3. Το ταξίδι μας στην περιβαλλοντική άρχισε φέτος από πολύ πολύ παλιά. Από την μακρινή
μας πρόγονο τη Λούση με τον προβληματισμό για τις διατροφικές της συνήθειες. Τι έτρωγε
η Λούση; Είχε δοκιμάσει ποτέ ψωμί; Όχι βέβαια! Η Λούση ήταν κατεξοχήν σαρκοφάγος, και
κατανάλωνε ότι έβρισκε ανεπεξέργαστο. Η εποχή της; Πριν από 3 εκατομμύρια χρόνια. Η
Λούση ήταν κυνηγός, ο δισέγγονος της τροφοσυλλέκτης , και ο γιός του, ή μάλλον η κόρη
του γεωργός, μιας και πρώτη η γυναίκα είναι αυτή που ανακάλυψε τη γεωργία, όταν
παρατήρησε ότι οι σπόροι που περίσσεψαν από κάποιο φθινοπωρινό γεύμα και
πετάχτηκαν στο χώμα έξω από τη σπηλιά βλάστησαν την επόμενη Άνοιξη

4. Από την εποχή της Λούση και μέχρι πριν από περίπου 30.000 χρόνια ο άνθρωπος
κυνηγούσε ή συνέλλεγε την τροφή του μετακινούμενος εκεί όπου μπορούσε να
την βρει ευκολότερα. Αυτό μαρτυρούν οι πολλές, μα πάρα πολλές βραχογραφίες
που βρέθηκαν σε σπήλαια της Ευρώπης και της Ασίας, με παραστάσεις κυνηγιού.

5. Η ΕΥΦΟΡΗ ΗΜΙΣΕΛΗΝΟΣ
Η Αφρική μπορεί είναι το λίκνο της ανθρωπότητας, το λίκνο του πολιτισμού
όμως είναι η Μεσοποταμία. Εκεί για πρώτη φορά έγινε μόνιμη εγκατάσταση
του ανθρώπου με αφορμή την καλλιέργεια της γης ανάμεσα στους ποταμούς
Τίγρη και Ευφράτη για να επεκταθεί γρήγορα και στις όχθες του Νείλου κι από
κει σε όλη την Ευρώπη.

6. Για να γίνει όμως ο άνθρωπος γεωργός, πέρασαν λίγες χιλιάδες χρόνια ακόμη. Μόλις πριν
από 10.000 χρόνια εγκαταστάθηκε μόνιμα σε τόπο γόνιμο και χωρίς βέβαια να αφήσει την
προσφιλή συνήθεια του κυνηγιού άρχισε να καλλιεργεί συστηματικά τη γη και να καλύπτει
τις διατροφικές ανάγκες του καθημερινά, και με την αποθήκευση της παραγωγής του
ακόμη και τις περιόδους που οι συνθήκες ήταν αντίξοες. Η τοιχογραφία που βλέπουμε
είναι περίπου 3000 χρόνων.

7. Από τότε και μέχρι τα μισά του 20ου αιώνα σχεδόν τίποτε δεν άλλαξε στην καλλιέργεια
της γης γενικά και των δημητριακών ειδικά.

8. Αυτές οι εικόνες είναι γνώριμες για κάποιους, για τους παππούδες και τις γιαγιάδες
μας, αλλά όχι για μας σήμερα. Ίσως για την επόμενη γενιά οι εικόνες της σποράς,
του θερισμού, του λιχνίσματος, της άλεσης στον χερόμυλο να φαντάζουν τόσο
μακρινές όσο αυτές από την αρχαία Αίγυπτο ή την αρχαία Ελλάδα.

9. Η άλεση των σπόρων βέβαια δεν γινόταν πάντα με τον χερόμυλο. Η
εφευρετικότητα του ανθρώπου τον οδήγησε στην εκμετάλλευση των φυσικών
πηγών ενέργειας κι έτσι για πολλούς αιώνες διευκολύνθηκε στην παραγωγή του
αλεύρου με την χρήση του ανεμόμυλου ή του νερόμυλου. Σήμερα μουσιακοί
χώροι και γραφικό φόντο στις φωτογραφίες των διακοπών μας.

10. Τα γρανάζια (κορώνα – πηνίο) μια ανακάλυψη των φυσικών της
αρχαιότητας στην υπηρεσία του ανθρώπου, μεταδίδουν την κίνηση της
φτερωτής και κινούν τους λίθους άλεσης.

11. Στον 20ο αιώνα η ανάπτυξη της τεχνολογίας στη γεωργία είναι αλματώδης.
Με τα μηχανήματα που ανακαλύπτονται γίνεται η συστηματική και ευρεία
καλλιέργεια των δημητριακών ευκολότερη από ποτέ. Ευτυχώς γιατί και η
αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού στη γη έχει ξεπεράσει κάθε
προηγούμενο.

12. ΑΛΕΥΡΙ, ΝΕΡΟ, ΠΡΟΖΥΜΙ Ή ΜΑΓΙΑ ΜΠΥΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΚΩΣΤΕ ΤΑ ΜΑΝΙΚΙΑ !
Σημείωση : το προζύμι ανακαλύφθηκε επίσης στην Αίγυπτο, όπου το ψωμί
έφτασε να χρησιμοποιηθεί μέχρι και ως νόμισμα. Ενώ η μαγιά της μπύρας
είναι ανακάλυψη Ρωμαϊκή. Όλοι τελικά με ψωμάκι χόρταιναν.

13. Ο τρόπος του ζυμώματος δεν έχει αλλάξει , από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας
και κυρίως ότι αφορά στην τελική μορφοποίηση της διαχρονικής καθημερινής
φρατζόλας. ( Τα ειδώλεια που βλέπουμε, είναι θηβαϊκά από τα τέλη του 5ου π.Χ. αι.
και δηλώνουν την ύπαρξη οργανωμένων αρτοποιείων ήδη από την αρχαιότητα.
Αργότερα τον 1ο αι.μ.Χ. στην εποχή του αυτοκράτορα Τραϊανού, όπως μαρτυρούν
οι πηγές, λειτουργούσαν στη Ρώμη 300 οργανωμένα αρτοποιεία.)

14. Παρόμοιες εικόνες έχουμε όλοι. Ακόμη και σήμερα, στις σύγχρονες κουζίνες μας
μια και στις μέρες μας ζούμε μια έξαρση επιστροφής στις παραδοσιακές
διατροφικές συνήθειες. Αλήθεια πόσες εκπομπές μαγειρικής στην ελληνική
τηλεόραση δεν μας προτρέπουν καθημερινά να σηκώσουμε τα μανίκια και να
επιδοθούμε με ζήλο στην παρασκευή της τροφής μας.

15. Πιστέψτε μας όλοι έχουν να μας προτείνουν μια συνταγή για ψωμί, απλό ή
με εξεζητημένα υλικά, παραδοσιακό ή μοντέρνο, εύκολό ή … πάντα εύκολο.

16. Και αφού ζυμώσουμε, με όποια συνταγή σύγχρονη ή παραδοσιακή πρέπει να
ψήσουμε. Στον ξυλόφουρνο γίνονται όλα νοστιμότερα.

17. Λέτε να μην το ήξεραν οι Αρχαίοι ημών Πρόγονοι; Το ανακάλυψαν πριν από μας για
μας. Ναι, ο κτιστός θολωτός φούρνος είναι εφεύρεση ελληνική. Μέχρι τότε το ψωμί
ψηνότανε πάνω σε πυρωμένες πέτρες ή μέσα σε σε πήλινα σκεύη στη χόβολη.

18. Στην κλασσική αρχαιότητα καταγράφονται από τον Αθήναιο τον Ναυκρατίτη 72
διαφορετικοί τύποι ψωμιού, που εμπλουτίζονται με διάφορα υλικά, ψήνονταν με
διαφορετικό τρόπο, όπως ο Εσχαρίτης, τα κόλλυρα, οι σησαμίδες, ο πυρίτης.
Αναφέρεται ακόμη και ένα είδος πίτσας, που ονομαζότανε πλακούντας, σαν πίτα
που σκεπαζόταν με λαχανικά ελιές τυρί και λαδι.

19. Η σπουδαιότητα του άρτου για τον άνθρωπο οδήγησε στην εισαγωγή του στη
λατρευτική πράξη. Οι αρχαίοι ζητούσαν την προστασία του σίτου και των
Δημητριακών γενικά από την θεά που έδωσε το όνομα της σ΄αυτή την ομάδα
φυτών, τη Δήμητρα.

20. Από τη χριστιανική λατρεία δεν λείπει ο άρτος, μαζί με το κρασί και το λάδι
ευλογήθηκε από τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, και προσφέρεται από τους πιστούς
κάθε Κυριακή, για να επιστρέψει αφού ευλογηθεί ως Δώρο πάλι στους πιστούς.

21. «Λάβετε, φάγετε τούτο εστί το σώμα μου, το υπέρ υμών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών»

22. Στο μεταξύ οι ζύμες έχουν εμπλουτίστει ή διαφοροποιηθεί για να προκύψουν
τα ζυμαρικά αλλά και τα γλυκά. Η ζαχαροπλαστική αναπτύχθηκε πρώτα από
τους βυζαντινούς , στους οποίους άρεζαν πολύ τα γλυκά και συνδύασαν τη ζύμη
του ψωμιού με υλικά όπως το μέλι και τις σταφίδες. (Η ζάχαρη ανακαλύφθηκε
πολύ αργότερα.)

23. Η ανθρωπότητα συνεχίζει την πορεία της, και η πιο σημαντική μορφή της
διατροφής της, ο άρτος, το ψωμί, το καρβέλι, η φρατζόλα, το ψωμάκι την
ιστορία του. Μέχρι επαναστάσεις έγιναν για το ψωμάκι. Ναι, μια από τις
πιο γνωστές, η Γαλλική Επανάσταση έγινε με αφορμή την έλλειψη του
ψωμιού το Χειμώνα του1789 και την αδυναμία του λαού του Παρισιού να
επιβιώσει.

24. Πολλά είναι τα παρασκευάσματα που φτιάχνονται από αλεύρι και συνδέονται με
όλες τις μεγάλες γιορτές και τα μυστήρια της ορθοδοξίας, οπώς η γαμήλια
κουλούρα, οι αναπαύσιμοι άρτοι, το χριστόψωμο και η λαμπροκουλούρα ή
τσουρέκι, η Βασιλόπιτα, η λαγάνα, η φανουρόπιτα.

25. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε, βέβαια, και το δικό μας κουλούρι Θεσσαλονίκης,
εξέλιξη της σησαμίδος, που ήταν στρογγυλό ψωμάκι με σουσάμι και στην
αρχαιότητα προσφερόταν στη θεά Δήμητρα, κατά τη διάρκεια των
Θεσμοφορείων.

26. Η ποικιλία των γλυκών που παράγονται σήμερα με βάση
τις ζύμες είναι εξαιρετικά μεγάλη. Πληθώρα προϊόντων
βρίσκει κανείς καθημερινά στους φούρνους και τα
ζαχαροπλαστεία, που στηρίζονται όχι μόνο σε ελληνικές
αλλά και ευρωπαϊκές συνταγές όπως το κρουασάν από
τη Βιέννη, τις γαλλικές κρέπες, το ιταλικό πανετόνε , το
ισπανικό παντεσπάνι.

27. Στη χρήση της ζύμης στηρίζεται και η
παρασκευή των ζυμαρικών που κατάγονται
από τη μακρινή Κίνα. Όταν ο Μάρκο Πόλο
έφερε από το ταξίδι του στην Ασία για
πρώτη φορά νουντλς δεν μπορούσε βέβαια
να φανταστεί ότι οι συμπατριώτες του θα τα
απογείωναν γευστικά. Βέβαια σε πολλές
παραδοσιακές κουζίνες συναντάμε ζυμαρικά
όπως τα ποντιακά βαρένικα, και το
μικρασιατικό μαντί.

28. Στα μεγάλα αστικά κέντρα εκτός από τους μικρούς φούρνους στις γειτονιές υπάρχουν
και μεγάλα βιομηχανικά συγκροτήματα που παράγουν ψωμί. Ψωμί βρίσκουμε ακόμη
και σε Supermarket συσκευασμένο και επεξεργασμένο έτσι ώστε να κρατά πολλές
ημέρες.

29. Και ως προϊόν ευρείας κατανάλωσης κατέχει τη θέση που του αξίζει στη Διαφήμιση.

30. Το ψωμί υπήρξε σε όλες τις εποχές πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες . Πολλοί
καλλιτέχνες έχουν ζωγραφίσει, ή έχουν γράψει ποιήματα, ή τραγούδια για το ψωμί.
Εδώ παραθέτουμε ένα μικρό δείγμα από την έκθεση γλυπτικής του Θεόδωρου
Παπαγιάννη με θέμα «Άρτος» που έγινε τον Ιούνιο του 2012 στο Χριστιανικό και
Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών.

31. Δεν θα πρέπει βέβαια να ξεχνάμε την τέχνη με την όποια οι ελληνίδες
νοικοκυρές στολίζουν μια γιορτινή κουλούρα εδώ η γλυπτική στην υπηρεσία
της παράδοσης.

32. Περίτεχνη γαμήλια κουλούρα φτιαγμένη όχι στο εργαστήριο κάποιου γλύπτη αλλά στην
κουζίνα μιας νοικοκυράς που κεντάει με μεράκι και αγάπη τις ευχές της για το νεαρό ζευγάρι
με υλικό το ζυμάρι της.

33. Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ μας πήγε και εκδρομή, στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή, όπου
παρακολουθήσαμε το πρόγραμμά για το ψωμί, από το όργωμα και τη σπορά του
σιταριού μέχρι το ζύμωμα.

36. Για το τέλος αφήσαμε το Διαγώνισμα, ναι, καλά ακούσατε, το Διαγώνισμα.
Σε σχολείο ήρθατε, να μη γράψετε ένα διαγώνισμα;
Θα σας μοιράσουμε τώρα τα θέματα. Για να δείτε τις λυσεις επισκευθείτε το
σταντ μας στην αίθουσα εκθέσεων.