Судалгаанд суурилсан “ДАРХАН ИХ СУРГУУЛЬ” байгуулах асуудалд /Зоригтбаатар.Д/

1. СУДАЛГААНД СУУРИЛСАН “ДАРХАН ИХ СУРГУУЛЬ” БАЙГУУЛАХ АСУУДАЛД
Зоригтбаатар.Д (PhD), Лхагвасүрэн.Ч(PhD), Батцэцэг.Я(PhD),
Атарсайхан.Т(PhD), Т.Отгонбат , Баттулга.О
АШУҮИС-ийн Дархан АУСургууль
Судалгааны ажлын үндэслэл
Их, дээд сургуулийн чансааг тодорхойлоход тухайн их сургуулийн эрдэм
шинжилгээ судалгааны ажилд анхаарч буй байдал мөн тухайн их сургуулийн
эрдэмтдийн туурвисан бүтээл маш чухал нөлөө үзүүлдэг. Улмаар судалгаанд
суурилсан их сургууль буюу (Research university) ойлголт гарч ирсэн байна1
. Анх
АНУ-ын дээд боловсролын хүрээлэнгийн Карнегийн ангилал гэсэн бүдүүвчээр их
сургууль коллежийг судалгаанд суурилсан эсэхэд дараахь шалгуур
үзүүлэлтүүдээр тодорхойлох оролдлого хийсэн байдаг.
1. Бакалаврын сургалтыг өргөн хүрээнд зохион байгуулдаг байх
2. Магистрантураас докторантур хүртэлх шаталсан сургалттай байх
3. Судалгааны ажлыг тэргүүлэх чиглэл болгосон байх
4. Жил бүр 50 ба түүнээс дээш доктор бэлтгэн гаргадаг
5. Жилд 40 сая долларын санхүүжилт авдаг байх гэсэн үзүүлэлтүүдийг
чухалчилсан байна.
Одоогоор их, дээд сургуулийг эрэмбэлэдэг олон улсад танигдсан 3 шинжээчдийн
баг (Academic Ranking of World Universities-ARWU, Times Higher Education World
University Ranking-THEWUR, Quacquarelli Symonds World University Rankings-
QSWUR) байна2,3
.
Хүснэгт1.
Олон улсын шинжээчдийн багийн шалгуур үнэлгээг харьцуулсан байдал
Шалгуур үзүүлэлт ARWU THEWU
R
QSWU
R
1. Төгсөгчдөөс Нобелийн шагнал хүртсэн байдал -
10%
10%
2. Эрдэмтэн судлаачдаас Нобелийн шагнал хүртсэн
байдал-20%
20%
3. 21 салбар судлагдахууны хүрээнд хамгийн их 20% 32.5% 20%

2. ишлэл авсан судалгааны ажил
4. Nature & Science сэтгүүлд хэвлүүлсэн өгүүлэл 20%
5. ШУ-ы бүтээлийн ишлэлийн индекст багтсан
өгүүлэл
20%
6. Тухайн их сургуулийн 1 хүнд ноогдох үзүүлэлт
(дээрх 5 үзүүлэлтийн нийлбэрийг тухайн
сургуулийн нийт багш, эрдэмтдийн тоонд хуваана)
10%
7. Үйлдвэрлэлээс орж ирж буй судалгааны ажлын
орлого (багш судлаач нэг бүрт ноогдоно)
2.5%
8. Тухайн их сургуульд ажиллаж байгаа ОУ-ын
эрдэмтдийн тоог өөрийн сургуулийн эрдэмтэн
судлаачидтай харьцуулсан тоон үзүүлэлт
3%
9. Тухайн их сургуульд суралцаж буй гадаад оюутны
тоог өөрийн сургуулийн оюутны тоотой
харьцуулсан тоон үзүүлэлт
2%
10. Сургалтын нэр хүндийн судалгаа 15% 10%
11. Нэг багшид ноогдох боловсролын доктор 4.5%
12. Бакалаврын сургалтад 1 багшид ноогдох
элсэгчдийн тоо
22.5% 20%
13. 1 багшид ноогдох орлого 2.25%
14. Бакалавр болон боловсролын докторын тоо
15. Судалгааны ажлын нэр хүнд 19.5%
16. Судалгааны ажлын орлого 5.25%
17. Багш судлаач 1 бүрт ноогдох өгүүллийн тоо 4.5%
18. Олон нийтийг хамарсан судалгааны ажлын орлого 0.75%
19. Академик үнэлгээ 40%
20. Гадаад харилцаа 10%
Дээрх шалгуур үзүүлэлтүүдээс харахад их, дээд сургуулиудыг эрэмбэлэхэд “21
салбар судлагдахууны хүрээнд хамгийн их ишлэл авсан судалгааны ажил” гэсэн
үзүүлэлт хамгийн чухал болох нь илт байна. Аль ч улсын их сургуулиудад олон

3. улсад танигдсан их сургууль болох гэсэн нэгэн ижил зорилго бий. Энэхүү зорилгод
хүрэхийн тулд судлаач эрдэмтдийг дэмжих судалгааны их сургууль болох зорилго
тавьж ажиллах нэн тэргүүний шаардлага байна. Харин манай их дээд
сургуулиудын эрдэмтдийн судалгааны ажлын цар хүрээ олон улсын жишигт хир
нийцэж байгаа их, дээд сургуулиуд судалгаанд суурилсан сургалтын орчинг хэрхэн
бүрдүүлж ямар арга замаар удирдан зохион байгуулж байгаа зэрэг олон асуултууд
урган гарч байна.
Тиймээс Дархан-Уул аймагт үйл ажиллагаа явуулж буй их, дээд мэргэжлийн
сургууль, эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн уялдаа холбоог сайжруулах
цаашлаад дэлхийн жишигт хүрсэн сургалт судалгааны ажлыг явуулахад бид
зайлшгүй нэгдэж нэг цогц болж ажиллах шаардлагатай байна. Үүний тулд тус
аймаг дахь ШУТИС-ийн Технологийн Сургууль, ХААИС-ийн салбар сургууль,
Ургамал Газар Тариалангийн Эрдэм Шинжилгээний хүрээлэн, АШУҮИС-ийн
салбар АУСургууль, Политехник коллеж, Дархан-Өргөө политехник коллеж,
МСҮТөв зэрэг төрийн мэдлийн их, дээд, мэргэжлийн сургуулиудыг нэгтгэн
“ДАРХАН ИХ СУРГУУЛЬ” нэртэйгээр байгуулах нь оновчтой шийдэл байж болох
юмаа.
Судалгааны ажлын зорилго, зорилт
Дархан-Уул аймагт үйл ажиллагаа явуулж буй их, дээд мэргэжлийн
сургууль, эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн уялдаа холбоог сайжруулах
цаашлаад дэлхийн жишигт хүрсэн судалгаанд суурилсан их сургууль бий болгох
Зорилт
1. Дээрх 7 их, дээд сургууль хүрээлэнгийн материалаг баазын судалгааг хийх
2. Багшлах боловсон хүчин хүний нөөцийг судлах
3. Давуу болон дутагдалтай талд дүн шинжилгээ хийх
Материал арга зүй

4. Энэхүү судалгааг 2014-2015 онуудад АШУҮИС-ийн салбар АУСургууль
болон бусад их, дээд сургуулиудын архивын материал, статистик мэдээ, хууль
эрхзүйн актуудыг түшиглэн дескриптив судалгааны аргаар хийж гүйцэтгэлээ.
Үр дүн
Одоогийн байдлаар Дархан-Уул аймгийн 7 их, дээд, мэргэжлийн сургууль,
хүрээлэнгүүдийн үүсгэн байгуулагдсан он дарааллын байдлыг авч үзвэл
Хүснэгт 2.
Дархан-Уул аймгийн их, дээд, мэргэжлийн сургуулиудын байгуулагдсан он,
харъяалагдах байгууллага
Сургуулийн нэр Үүсгэн байгуулсан
он
Улсын
бүртгэлийн
гэрчилгээний
дугаар, РД
Харъяалагда
х байгууллага
1 ШУТИС-ийн Дархан-
Уул аймаг дахь
Технологийн
Сургууль
1991 он БСШУЯ
2 ХААИС-ийн Дархан-
Уул аймаг дахь агро
бизнесийн сургууль
1969 он №9022163 БСШУЯ
3 Ургамал Газар
Тариалангийн
сургалт ЭШХ
1963 он МАХН-ын Төв
хороо, БНМАУ-ын
СНЗ-ийн №152/223
тоот тогтоолоор
№9022163 БСШУЯ
4 АШУҮИС-ийн
Дархан-Уул аймаг
дахь АУСургууль
1969 он БНМАУ-ийн
СНЗ-ийн 203-р
тогтоол
№1970070087 БСШУЯ
5 Политехник коллеж №1970070104 Хөдөлмөрийн
Яам
6 Дархан-Өргөө 1976 он БНМАУ-ийн №1970070032 Хөдөлмөрийн

5. политехник коллеж СНЗ-ийн20-р тогтоол Яам
7 МСҮТөв 1984 он БНМАУ-ын
СНЗ-ийн 12-р тогтоол
№1970070015
РД-9023232
Хөдөлмөрийн
Яам
Хүснэгт 3.
Дархан-Уул аймгийн их, дээд, мэргэжлийн сургуулиудын үндсэн үзүүлэлтийг
харьцуулсан байдал.
Үзүүлэлт
ШУ
ТИС
ХА
АИ
С
УГТ
ЭШ
Х
А
ШУ
ҮИ
С
ПО
ЛИ
ТЕ
ХН
ИК
ДА
РХ
АН
-
ӨР
ГӨ
Ө
МС
ҮТ
Дар
хан
Их
СУр
гуул
ь
Тэнхим 4 4 7 7 3 3 5 33
Албад 3 6 5 4 3 3 4 28
Нийт элссэн оюутан 3200 1500 0 1600 667 895 752 8614
Нийт багш 120 78 67 60 35 49 46 455
Доктор 16 5 17 5 0 0 1 44
Профессор 8 4 3 4 0 0 0 19
Дэд профессор 13 6 4 2 0 0 0 10
Магистр 47 12 41 44 12 21 16 193
Ажилчдын тоо 160 33 100 120 65 34 31 543
Эзэмшлийн газар м2
38037 2673
7
1840 2587
4
6976 3139
0
4467
2
14129
6
Барилга объектын
талбайн хэмжээ м2
11271 6986 5000 4365 1420
0
6398 6120 54340
Номын сангийн 320 312 50 135 60 60 60 997

6. суудлын тоо
Нийт номын тоо 38602 3405
0
11806 2500
0
1541
8
1630
0
31718
Элсэлт авдаг
мэргэжлийн тоо
16 19 16 21 22 21 115
Үндсэн хөрөнгө (сая.
төг)
9.7
тэрбу
м
4.1
тэрб
ум
4
тэрбу
м
3.7
тэрб
ум
7.5
тэрб
ум
8.4
тэрб
ум
3.2
тэрб
ум
40.6
тэрбу
м
Сургалтын
төлбөрийн дундаж
(сая)
12000
00
1300
000
1200
000
0 150.0
00
12000
00
Төгсөгчдийн ажил
эрхлэлтийн хувь
48% 51% 72% 60% 42% 48% 53.5%
Компьютерийн тоо 441 185 82 300 65 120 118 1311
Интернэтийн орчин 8mb 3mb 8 mb 4mb 2mb 4mb 2mb 3-8
mb
Зочин профессорын
тоо
1 4
Суралцагсдын сэтгэл
ханамжийн хувь
92.3 81 86 83.5 85.7%
Нэг багшид ноогдох
боловсролын доктор
0.13 0.06 - 0.08 0 0 0.02 0.1
1 багшид ноогдох
оюутны тоо
26.6 19.2 - 26.6 19.05 18 16.3 18.9
Хүснэгт 3-аас харахад бид Дархан Их Сургуулийг байгуулснаар нэгдүгээрт оюутны
тоо 8614, нийт багшийн тоо 455, тэнхимийн тоо 33, албадын тоо 28, элсүүлэх
мэргэжлийн тоо 115, 1 багшид ноогдох оюутны тоо 18.9 (ОУ-ын их, дээд
сургуулийн эрэмбэлэлтийн шалгуур 20), номын сангийн нийт номын тоо 31718,
компьютерийн тоо 1311, суралцагсдын сэтгэл ханамж одоогийн байгаа түвшин

7. 85.7%-иас дээшлэх ба их сургуулийн байр суурийг бүрэн илэрхийлж чадахуйц
болно.
Хоѐрдугаарт барилга объект 54340 м2
, эзэмшил газар нутаг 141296 м2
, үндсэн
хөрөнгө 40.6 тэрбум болж хотхон хэлбэрээр хөгжих бүрэн бололцоотойг харуулж
байна. Өнөө үед шинээр хотхон байгуулах нь манай улсын дараагийн гучин
жилийн зорилт байгаа хэдий ч асар их хөрөнгө оруулалт шаардсан, бас тооцоо
судалгаагүй, хэтэрхий бодитой биш байгааг анхаарах хэрэгтэй.
Гуравдугаарт 1 багшид оногдох доктор, профессор багшийн тоо өсөх ба ингэснээр
судалгаа шинжилгээний байгууллагууд нь их сургуулиудтай цугтаа байж улмаар
судалгаа-үйлдвэрлэл-сургалт гэсэн нийтлэг чиг хандлагаар хөгжих боломжтой
болно. Өнөөдрийн байдлаар манай их дээд сургуулиуд улсын төсвөөс судалгааны
төсөл авах нь хязгаарлагдмал, хувийн сургуулиудын хувьд бараг хаалттай байна.
Цаашид бид их сургууль болбол инновацийн хуулийн дагуу судалгааны чиглэлд
зарцуулах санг боловсронгүй болгох инноваци дээр суурилсан “эхлэлтийн
компани” байгуулах ажлыг зоригтой эхлүүлэх хэрэгтэй байна. Тиймээс бид Дархан
хотын улсын сургуулиудыг нэгтгэхээс гадна бодитой зөв бодлогоор удирдах, мөн
эдгээр сургуулиудад хийж байгаа хөрөнгө оруулалтаа нэмэгдүүлэх, санхүүгийн
бодитой дэмжлэгийг ихэсгэх, хараат бус байх шаардлагатай байна.
Хүснэгт 4.
Эрхэм зорилго, алсын хараа
Сургуулийн нэрс Эрхэм зорилго Алсын хараа
ШУТИС-ийн Дархан-
Уул аймаг дахь
Технологийн
Сургууль
Өрсөлдөх чадвартай
мэргэжилтэн, судлаачдыг
бэлтгэх; мэдлэг-инновацид
суурилсан "судалгаа-
үйлдвэрлэл-үйлчилгээ"-г
хөгжүүлэхэд чиглэнэ.
Дэлхийн жишгээр сурч
сэтгэж бүтээцгээе
ХААИС-ийн Дархан-
Уул аймаг дахь агро
бизнесийн сургууль
Амьдрах ухаанд
суурилсан,байгаль орчинд
ээлтэй тэргүүлэр их
сургууль байхад оршино
Ногоон их сургууль

8. Ургамал Газар
Тариалангийн
сургалт ЭШХ
Экологийн чиг баримжаатай
газар тариалангийн
тогтвортой хөгжлийг хангах
шинжлэх ухаан-сургалт-
үйлдвэрлэлийн таатай
орчин бүрдүүлж улс орны
тулгамдсан асуудлыг
шийдвэрлэх төрийн
бодлогын зорилтуудыг
хэрэгжүүлэх
АШУҮИС-ийн Дархан-
Уул аймаг дахь
АУСургууль
Олон улсын анагаах ухааны
боловсролын чиг хандлагад
нийцсэн сайн мэргэжилтэнг
бэлтгэдэг сургалт эрдэм
шинжилгээ, эрүүл мэндийн
үйлчилгээний байгууллага
болоход оршино
Улсын хэмжээнд хүлээн
зөвшөөрөгдсөн нээлттэй
их сургууль болно
Политехник коллеж Ур чадвараараа төдийгүй
олон улсад хүлээн
зөвшөөрөгдсөн мэргэжилтэй
ажилтан бэлтгэхэд оршино.
Олон улсын жишигт
нийцсэн барилгын
мэргэжилтэн бэлтгэх,
сургалт үйлдвэрлэлийн
тэргүүлэх сургууль байх
Дархан-Өргөө
политехник коллеж
Хөгжлийн чиг хандлагад
нийцсэн хөрвөх, өрсөлдөх
чадвартай мэргэжилтэй
ажилтан бэлтгэх
Мэргэжлийн
боловсролын салбарын
хөгжлийн өнгийг
тодорхойлсон жишиг
Политехник коллеж
байна
МСҮТөв Мэргэжлийн өндөр ѐс зүй ур
чадвар, дэвшилтэт
технологид тулгуурлан
Монгол улс, бүс нутгийн
хөгжлийн чиг хандлага,
нийгмийн хэрэгцээ,

9. иргэдэд сургалт,
үйлдвэрлэл, бизнесийн цогц
чанартай үйлчилгээ үзүүлнэ
шаардлагад нийцсэн
чадамжтай ажилчин
бэлтгэх, мэргэжлийн
боловсрол сургалтын
зaгвaр сургууль болох.
Дархан Их Сургууль Үндэсний тэргүүлэх,
Номхон далайн эргийн
Баруун Бүсийн шилдэг
100 их сургууль
Олон улсад хүлээн
зөвшөөрөгдсөн
судалгааны их
сургууль
Хэлцэмж
“Дархан Их Сургууль”-ийг үүсгэн бий болгоход бид Иргэний хуулийн 31.1,
31.36
, Дээд боловсролын тухай хуулийн 5.3, 5.5, 6.1, 6.3, 6.4, 6.5, 6.7, дахь хэсэг,
Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай хуулийн 14.1-ийг7
заалтын дагууд Монгол
улсын засгийн газарт хүсэлт гаргана.
Дүгнэлт
“Дархан Их Сургууль”-ийн алсын хараа “Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн
судалгааны их сургууль болно”.
“Дархан Их Сургууль”-ийн давуу тал:
1. Нэр хүнд, байр суурь дээшилнэ.
2. Дархан хотын хөгжилд ахиц дэвшил гарна.
3. Докторын төгсөлт хийх эрх зүйн орчин бүрдэнэ
4. Сургалтын хөтөлбөр нь ОУ-ын түвшинд магадлан итгэмжлэгдэнэ.
5. Судалгаа шинжилгээ- инновацийн ажил ОУ-ын түвшинд хүрнэ
6. Хамтын ажиллагаатай гадаадын их сургууль, олон улсын байгууллагын
дэмжлэгийг олоход дөхөм болно
7. Хүний нөөцийн зөв хувиарлалт бий болох
8. Бүтэц зохион байгуулалт оновчтой болно.
9. Байр талбайн ашиглалт сайжирна.

10. 10. Суралцагсдын сэтгэл ханамж дээшилнэ.
11. ОУ-ын төсөл хөтөлбөр хэрэгжихэд дөхөм болно
12. Зочин профессор, оюутан солилцоо бий болно.
Ном зүй
1. Н.Оюунцэцэг. Судалгаанд суурилсан их сургууль. Монголын боловсрол ба
инноваци 2015(1); 17-24
2. Oyuntsetseg N. The efficacy of using rankings to improve Perception of a Non
OECD Country’s educational system. Humanities J Education. 2010(32);24-30
3. Лхагвасүрэн Ц. Цэрэндагва Д, Дүнгэрдорж Д. Мэргэжлийн боловсролын
глобаль стратеги. “Анагаах ухааны боловсрол судлал УБ 2007(1);9-10
4. Karle H. Global standards in medical education-an instrument in quality
improvement. JME. 2002(36)17; 604
5. Боловсролын тухай хууль 2002 он
6. Иргэний хууль 2002 он
7. Дээд боловсролын тухай хууль 2002 он
8. Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хууль 2010 он