Оюунлаг Дархан хотыг бий болгох суурь судалгааг хийх нь /Баянжаргал.Я /

1. ОЮУНЛАГ ДАРХАН ХОТЫГ БИЙ БОЛГОХ СУУРЬ СУДАЛГААГ ХИЙХ НЬ
Баянжаргал.Я1
, Дарханбаатар.С2
, Магсаржав.Д3
,
Энхтуяа.Д
1
ХААИС-ийн харьяа УГТСЭШХ-ийн Агро Экологи,
Бизнесийн сургууль
Хураангуй
Дархан хотын иргэдийн өнөөгийн боловсролын түвшинд үнэлгээ хийснээр
түүнийг ухаалаг хот болгон хөгжүүлэх бодлого, зорилго зорилтуудыг тодорхойлох
үндэслэлийг гаргана.
Технологийн шинэчлэл бүхий ухаалаг хотыг оюунлаг иргэн, оюунлаг
менежментээр удирдаж хөгжүүлвээс оюунлаг хот болно. Оюунлаг хотын иргэдийн
ур чадвар, боловсролын түвшин нь оюунлаг байхаас гадна нийгэм, нийгмийн
харилцаа нь чанартай, гадаад ертөнцтэй нээлттэй байдаг.
Түлхүүр үг: өндөр технологи, хурдацтай хөгжил, оюунлаг иргэд
Оршил
“Хэрвээ жирийн хүн өвсөн дотроос нэг зүү хайгаад түүнийгээ
олчихвол эрлээ зогсоодог. Харин оюунлаг хүн 2 дахь, 3 дахь бүр 5 дахь зүүг
олох хүртлээ хайлтаа үргэлжлүүлсээр байдаг юм. ” Альберт Эйнштейн12
Ухаалаг хот нь мэдээллийн технологийн эрин зууны бүхий л дэвшилтэт
техник технологийн шийдлийг ашиглан хүмүүсийн амьдралын хэв маягийг
хялбарчилж, аюулгүй амар тайван амьдрах нөхцлийг бий болгохоос гадна өнөөдөр
тулгамдаж буй байгаль экологийн асуудлыг шийдвэрлэж, аж үйлдвэржсэн
инновацийн эдийн засаг нийгмийн хувьд тогтвортой томоохон бие даасан хот
байна. Дэлхийн ухаалаг хотууд эдүгээ хөгжлийнхөө шинэ түвшинд орж эхэллээ.
Технологийн шинэчлэл бүхий ухаалаг хотыг оюунлаг иргэн, оюунлаг
менежментээр удирдаж хөгжүүлвээс оюунлаг хот болно.
1
http://homegate.ru/group/logika-games/post/7782
2
http://rtwiki.iteach.ru/

2. Энэ үйлсэд тус болох зорилгоор боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт ажиллагсдын
дунд судалгаа хийж, оюуны чадамжийг үнэлэхийг зорилоо.
Оюунлаг хот нь дараах үзүүлэлтүүдээр энгийн хот, суурин газраас ялгарах
юм.
Ухаалаг хотын хөгжлийн түвшинг үнэлэх шалгуур үзүүлэлтийг:
1. Ухаалаг эдийн засаг - Smart economy
2. Ухаалаг хөдөлгөөнт дэд бүтэц - Smart Mobility
3. Ухаалаг эко хүрээлэн буй орчин – Smart Environment
4. Ухаалаг технологи– Smart technology
5. Ухаалаг засаглал– Smart Governance
6. Ухаалаг амьдралын хэв маяг– Smart Living
7. Ухаалаг иргэд–Smart People гэсэн 7 үгдсэн үзүүлэлт байж болох юм3
гэж
тодорхойлжээ.
Оюунлаг хотын иргэдийн ур чадвар, боловсролын түвшин нь оюунлаг байхаас
гадна нийгэм, нийгмийн харилцаа нь чанартай, гадаад ертөнцтэй нээлттэй байдаг.
Энд оюунлаг хотын нэг хүчин зүйл болох ухаалаг иргэд гэсэн хүчин зүйлийг дараах
үзүүлэлтээр авч үзлээ.
Ухаалаг иргэд–Smart People
1. Боловсрол: Боловсролын түвшин, ур чадвар , их сургуулиудын
интерпренер чиг хандлага
2. Нийгмийн байдал: Хүний хөгжлийн индекс, цахим үйлчилгээ, нийгмийн
оролцоо, баталгаа
3. Судалгаа ба хөгжил, инноваци: Хүмүүн капитал, судалгаа, шинжилгээний
түвшин
Хүснэгт 1.
Дархан-Уул аймгийн хүн ам 2010-2013 /мян хүн/
Он 2012 2013 2014
Нийт хүн ам 97917 98969 99947
Суурин суугаа хүн ам 92735 93554 97342
3
http://www.academia.edu/

3. Хүснэгт 2.
Хүн амын дундаж наслалт /тооллого хийсэн онуудад/
Он 2010 2011 2012 2013
Дархан-Уул аймгийн
дундаж
66,13 66,82 67,54 67,94
Улсын хүн амын дундаж 68,05 68,32 68,71 69,11
2013 оны байдлаар аймгийн нийт ажиллагсдын 19,3 хувь нь бөөний болон
жижиглэн худалдааны салбарт, 11,4 хувь нь хөдөө аж ахуйн салбарт, 10,5 хувь нь
боловсруулах салбарт, 8,9 хувь нь мэдээлэл холбооны салбарт, 8,3 хувь нь
тээвэр, агуулахын үйл ажиллагаа, 6,8 хувь нь барилгын салбарт, 5,8 хувь нь зочид
буудал болон зоогийн газрын салбарт, 5,4 хувь төрийн удирдлага болон батлан
хамгаалахын салбарт, 5,0 хувь нь боловсрол болон эрүүл мэндийн салбарт
ажиллаж байна.4
Хүснэгт 3.
Хүний хөгжлийн индекс
Он 2010 2011 2012
Дархан-Уул аймаг 0,737 0,763 0,771
Улсын дундаж 0,755 0,768 0,778
Боловсролын тогтолцооны хөгжлийн түвшинг хэмжих гол хэмжүүр
суралцагчдын сурлагын амжилт юм. Манай хотын ЕБС-ийн багшийн зэрэг цолны
түвшинг авч үзэхэд багшлах боловсон хүчний чадамж өндөр байгаа нь дараах
хүснэгтээс харагдаж байна.
Хүснэгт 4.
ЕБС-ийн багш нарын боловсролын түвшин
д/д
Багш нарын
зэрэг, цол
Төрийн өмчийн
сургуульд
Хувийн өмчийн
сургууль
Нийт тоо
4
http://darkhan-uul.nso.mn

4. 1. Доктор 4 4
2. Магистр 135 36 171
3. Бакалавр 609 100 709
4. Диплом 108 21 129
5. Нийт 852 161 1013
2006-2014 оны элсэлтийн ерөнхий шалгалтын нэгдсэн дүн мэдээнд MS Exsel-ийн
Data Analysis дэд програм ашиглан тэнцүү биш дисперстэй хоѐр түүврийн
дунджийг жиших t тестийн шинжилгээг хийж үзэхэд:
|tstas|=4,02>tcrit two tail=2,31 дунджууд мэдэгдэм ялгаатай
tstas=4,02>t crit one tail=1,86 буюу Дархан-Уул аймгийн дундаж 521,1 буюу улсын
дундаж 498,4-өөс их байгаа нь Дархан-Уул аймгийг оюунлаг хот болгох ирээдүйн
хүний нөөц хангалттай гэж үзэж байна.
Жил бүр улсын олимпиадад оролцсон сурагчдын амжилт 2009-2014
онуудад авсан медалийн тоог хүснэгтээс үзэж болно.
Хүснэгт 5.
Улсын төрөлжсөн олимпиадын дүн5
5
Дархан-Уул аймгийн Боловсрол соёлын газар
Дархан-Уул аймгийн
дундаж
Улсын
дундаж
Mean 521,1 498,4
Variance 283,5 3,4
Observations 9 9
Hypothesized Mean Difference 0
df 8
t Stat 4,02
P(T<=t) one-tail 0,00
t Critical one-tail 1,86
P(T<=t) two-tail 0,00
t Critical two-tail 2,31

5. Он 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Медалтны тоо 21 16 9 14 13 13
Дархан-уул аймгийн сурагч Ч.Сугардорж олон улсын математикийн олимпиадад
2004 онд хүрэл медал хүртсэн байна.
Оюуны их спорт гэж нэрлэгддэг шатрын их мастерууд төрсөн байна.
Хүснэгт 6.
Дархан-уул аймгаас төрсөн шатрын мастерууд6
Овог нэр Цол авсан он
Б. Хатанбаатар Олон улсын их мастер GM 1999
Ц.Батцэцэг Олон улсын эмэгтэй мастер WIM 1990
З.Бямбаа
Дэлхийн шатрын холбооны мастер
FM 2003
Хүснэгт 5,6-аас харахад Дархан-Уул аймгийн унаган иргэдийн оюуны чадамж
өндөр байгааг харуулж байна.
Их дээд сургуулиудын багшлах боловсон хүчний зэрэг цолны бүтцийг авч үзвэл:
Anova: Single Factor
SUMMARY
Groups Count Sum Average Variance
Шинжлэх
ухааны
доктор 7 1 0,142857 0,142857
Доктор 7 51 7,285714 88,57143
Магистр 7 271 38,71429 1003,238
Бакалавр 7 7 1 2,333333
ANOVA
Source of
Variation SS df MS F
P-
value F crit
Between
Groups 6981 3 2327 8,51 0,00 3,01
6
http://www.mongolchess.com

6. Within Groups 6565,71 24 273,57
Total 13546,71 27
Дархан-Уул аймгийн их, дээд сургуулиудын багш нарын зэрэг цолны үзүүлэлтэд
MS Exsel-ийн Data Analysis дэд програм ашиглан нэг хүчин зүйлийн дисперсийн
шинжилгээ хийхэд F=8,51>Fo=3,01 Фишерийн утга онолын утгаас их буюу Дархан-
Уул аймагт дэвшилтэт шинэ технологийг нутагшуулах хүчин зүйлийн нөлөөлөл
байна гэж үзэж байна.
Зураг 1. Дархан-Уул аймгийн их, дээд сургуулиудын номын нөөц
Дархан-Уул аймгийн их, дээд сургуулийн номын сангийн фондын үзүүлэлтээс
харахад суралцаж буй оюутнууд нь эрдэмжих нөхцөл бүрэн хангагдсан гэж үзэж
байна.
Дархан-Уул аймгийн их, дээд сургуулиудын ном фонд болон оюутанд үйлчлэх
үйлчилгээ цахимжсан байна.

7. Зураг 2. Дархан-Уул аймгийн их, дээд сургуулиудын
бакалаврын ангийн оюутны тоо
Оюунлаг хотын нэг үзүүлэлт судалгаа-шинжилгээний инновацийн түвшингээр
тодорхойлогдох бөгөөд Дархан хотод үйл ажиллагаа явуулж байгаа УГТСЭШХ-ийн
эрдэмтэн судлаачдын судлан хэрэгжүүлсэн бүтээлүүдийн тоог хүснэгтээр
харуулав.
Хүснэгт 7.
УГТСЭШХ-ийн эрдэмтэн судлаачдын бүтээлийн тоо 7
7
"УГТСЭШХ 50жил Түүхийн жимээр " Дархан 2013 он Эмхэтгэл Н. Баярсүх /Ph.D/ , Х. Оргодол/ Ph.D/ ,
С. Сайханчимэг / Ph.D/, О. Сүнжидмаа 241-276- р хуудас
Бүтээлийн нэр
Нийт
бүтээлийн
тоо
Эрдмийн зэрэг хамгаалсан нэг сэдэвт бүтээлийн тоо 62
Хэвлэн нийтлүүлсэн номын тоо 112
Патентлагдсан бүтээлүүд 158
Оновчтой санал 36
Шинэ сорт шинэ технологи 56
Ашигтай загвар 23
Батламж 8

8. Хүснэгт 8.
УГТСЭШХ-ийн 2013 оны хэрэгжүүлсэн төсөл суурь судалгаа
Төсөл ба судалгаа Тоо
Суурь судалгаа 1
ШУ-технолгийн төсөл 5
Инновацийн төсөл 1
Хамтарсан төсөл 6
Гэрээт судалгааны ажил 3
Цөм технологийн төсөл 1
Хэвлүүлсэн ЭШ-ний өгүүлэл 50
Гадаадад хэвлүүлсэн ЭШ-ний өгүүлэл 18
Хүснэгт 9.
2010-2014 онд Дархан-Уул аймаг дахь ШУТИС-д хэрэгжсэн төслүүд
он 2010 2011 2012 2013 2014
Төслийн тоо 1 3 1 3 1
Дээрхи 3 хүснэгт нь оюунлаг хотын нэг шалгуур болох судалгаа, шинжилгээ,
инновацийн түвшинг тодорхойлж байна.
Дүгнэлт
1. Өндөр технологийн хурдацтай хөгжил болон шинэчлэлийн үйл явцын үр
дүнд хотын шинэ загвар “оюунлаг хот” бий болно.
2. Дархан-Уул аймагт сургалтын үйл ажиллагаа эрхэлж буй их, дээд
сургуулиуд нь эрхэм зорилгодоо нийгмийн аль ч салбарт ажиллах оюунлаг
иргэдийг төрүүлэх чиг хандлагыг тодорхой тусгаж, инновацид суурилсан
мэдлэг чадамжийг олгож байна.
3. Дархан-Уул аймагт үйл ажиллагаа явуулж буй их, дээд сургуулиудыг
түшиглэн оюутны хотхон байгуулах боломж байна.

9. Санал:
Дархан хотыг оюунлаг хот болгох нэг үндсэн хүчин зүйл нь оюунлаг иргэдтэй
байх явдал бөгөөд энэ зорилгод нийцүүлэн дараах саналыг дэвшүүлж байна.
1. Аймгийн санах ойтой байхын тулд эрдмийн зэрэг цолтой эрдэмтэд, эрдэм
шинжилгээний бүтээлүүд, оюуны бүтээлүүд, ЭЕШ өндөр оноотой сурагчид,
Олон улс, Улс, бүс, аймгийн олимпиад уралдаануудад амжилттай оролцсон
сурагчид, дэлхийн нэр хүндтэй сургуулиуд болон гадаадад сурч ажиллаж
байгаа иргэдийн бүртгэл мэдээллийн сантай болох.
2. Дээрх бүртгэлийн санд орсон иргэдийг амьдралын сайн нөхцөлтэй ажлын
байраар хангах, төрөлх нутагтаа ажиллаж амьдрах бизнесийн таатай нөхцлийг
бүрдүүлэх.
3. Дархан-Уул аймгаас ажил, мэргэжил, амжилт бүтээлээрээ улс, дэлхийд нэрээ
гаргасан гоц авьяастай онцгой хүмүүсийн оюуны бүтээл, үнэт санааг аймгийн
бодлого тодорхойлогчид нь бизнес эрхлэгчидтэй хамтран санхүүжүүлэх
замаар нийтийн хүртээл болгохын тулд хэвлэл мэдээллээр сурталчлах
ажлуудыг зохион байгуулах.
Ном зүй:
1. Алтангэрэл Ж., Жамбалдорж Д. нар “Дархан-50” жил /Хөгжил дэвшлийн 50
жил/ Дархан 2011 он
2. Алтангэрэл Ж., Жамбалдорж Д. нар “Миний мэдэх Дархан” Дархан хотын 50
жилийн ойд зориулав. /1961-2001/ Дархан 2011 он
3. Алтангэрэл Ж. “Дарханыг дархлагчдын дурдатгал” Дархан 2008 он
4. Алтангэрэл Ж. “Дархан бүтээн босголтын он жилүүд” Түүхэн тэмдэглэл
лавламж Дархан 2001 он
5. Баярсүх Н. Ph.D, Оргодол Х. Ph.D, Сайханчимэг С. Ph.D, Сүнжидмаа О.нар
“УГТСЭШХ 50 жил Түүхийн жимээр” Дархан 2013 он
6. Бэрцэцэг Н. “Дархан-Төрийн хяналт” /түүх дурсамж/ Дархан 2012 он
7. Намбар Ж. Ph.D, Энхтуяа Б. Ph.D нар “Түүчээ эрдэмтэн тулхтай сурган
хүмүүжүүлэгч ” /түүх дурсамж/ Дархан-Уул 2014 он
8. Очиррагчаа Н. “Оюутны гарын авлага” Дархан-Уул 2012 он

10. 9. Эрдэнэбат П. “Эс төгсөх хураангуй товчоон” Дархан 2006 он
Электрон эх сурвалж:
http:// nso.mn/
http://1212.mn/
http://www.stf.mn/
http://www.academia.edu/
http://darkhan-uul.nso.mn/
http://www.eec.mn/
http://darkhan-uul.nso.mn
http://www.aud.edu.mn/
http://library.stda.edu.mn/cgi-bin/Lib4UOPAC.cgi?Lang=MON
http://hsum-da.mn/
http://mandakhburtgel.edu.mn/