Πληροφορίες για τον Ιουστινιανό, τη Θεοδώρα και τη Στάση του Νίκα (Ιστορία β' γυμνασίου)

1. Ιουστινιανός και Θεοδώρα
Η Θεοδώρα ήταν ταπεινής καταγωγής: ο πατέρας της ήταν αρκτοτρόφος και η
μητέρα της ηθοποιός. Ηθοποιός έγινε και η ίδια και από πολύ μικρή
συμμετείχε σε κωμικές παραστάσεις χαμηλού επιπέδου, ενώ σύμφωνα με τα
λεγόμενα του Προκόπιου ήταν εταίρα. Αργότερα γνώρισε τον Εκηβόλο,
ανώτερο κρατικό υπάλληλο, έγινε ερωμένη του και απέκτησε ένα παιδί μαζί
του. Όλα αυτά αποτελούσαν νομικά και κοινωνικά εμπόδια για το γάμο της με
τον Ιουστινιανό. Τα κωλύματα ξεπεράστηκαν με ειδικό νόμο που εξέδωσε ο
θείος του Ιουστινιανού, αυτοκράτορας Ιουστίνος Α‘.
Η συμπεριφορά και ο βίος της Θεοδώρας άλλαξαν ριζικά όταν έγινε
αυτοκράτειρα. Ήταν γυναίκα με εξαιρετική γοητεία και δυναμισμό, όπως τη
χαρακτηρίζουν ακόμη και οι εχθροί της. Συμπαραστάθηκε και βοήθησε τον
Ιουστινιανό να επιδιώξει τους στόχους του.

2. Ο ρόλος της υπήρξε σημαντικός. Είναι
γνωστή, για παράδειγμα, η μεσολάβησή της
στον αυτοκράτορα με σκοπό την καλύτερη
μεταχείριση των μονοφυσιτικών ανατολικών
επαρχιών.
Η αυτοκράτειρα είχε περάσει ένα διάστημα
της ζωής της, πριν το γάμο της με τον
Ιουστινιανό, στην Αλεξάνδρεια, όπου είχε
δημιουργήσει φιλικούς δεσμούς με στελέχη
μονοφυσιτικών κύκλων. Η διορατικότητά της
τής υποδείκνυε ότι οι ανατολικές περιοχές
αποτελούσαν τεράστιο δυναμικό, το οποίο
δεν έπρεπε να αποκοπεί από τον κορμό του
βυζαντινού κράτους.

3. Οι Δήμοι και η Στάση του «Νίκα»
• Φαινομενικά οι δήμοι ήταν αθλητικά σωματεία του
Ιπποδρόμου, ενώ στην πραγματικότητα ήταν κάτι ανάμεσα
σε συμμορία και πολιτικό κόμμα, και προσπαθούσαν να
επηρεάσουν τις πολιτικές αποφάσεις .
• Δύο ήταν κυρίως οι ανταγωνιζόμενοι δήμοι, οι Πράσινοι και
οι Βένετοι (=γαλάζιοι), που ονομάζονταν έτσι από τα
χρώματά της ενδυμασίας των ηνίοχων (οι «Ρούσσοι» και οι
«Λευκοί» δεν είχαν μεγάλη δύναμη).
• Οι αρματοδρομίες ήταν πολύ δημοφιλείς εκείνη την εποχή,
όπως σήμερα το ποδόσφαιρο, επομένως μπορούμε να
θεωρήσουμε τους Δήμους κάτι αντίστοιχο με τους
συνδέσμους των οργανωμένων οπαδών των ομάδων…

4. Κυριακή, 11 Ιανουαρίου 532
Στον Ιππόδρομο ο λαός επιχειρεί να επικοινωνήσει
με τον αυτοκράτορα, για να εκφράσει την
αγανάκτηση του από τις αδικίες των αξιωματούχων.
Ο αυτοκράτορας αρχικά προσποιείται άγνοια, στη
συνέχεια αρνιέται τις αδικίες, τέλος περνάει σε
απειλές: «Εἰ μὴ ἠσυχάζητε, ἀποκεφαλίζω ὑμᾶς».

5. Δευτέρα, 12 Ιανουαρίου 532
• Οι ταραχές συνεχίζονται στην πόλη και
αρχίζουν οι συλλήψεις. Ο Ιουστινιανός είχε
ήδη δηλώσει ότι η ποινή θα ήταν θάνατος.
• Όταν οι συλληφθέντες οδηγούνται για
εκτέλεση, δύο από τους καταδικασμένους, ο
ένας Πράσινος και ο άλλος Βένετος, πέφτουν
από την κρεμάλα ζωντανοί. Το πλήθος τους
φυγαδεύει…

6. Τρίτη, 13 Ιανουαρίου 532
• Στον Ιππόδρομο το πλήθος κραυγάζει και με συνθήματα
κατά του αυτοκράτορα ζητά την αθώωση των δύο
καταδικασμένων. Ο Ιουστινιανός αρνείται.
• Το πλήθος ενωμένο (Πράσινοι και Βένετοι) φεύγει
εξαγριωμένο από τον Ιππόδρομο .
• Κραυγάζοντας «Νίκα» (σύνθημα με το οποίο ενθάρρυναν τους
αρματοδρόμους στον ιππόδρομο) απελευθερώνει τους δύο
συλληφθέντες και πυρπολεί κτίρια στην πόλη. Καίνε και
λεηλατούν όχι μόνο δημόσια κτίρια και εκκλησίες, όπως
η παλιά Αγία Σοφία και το μέγαρο της συγκλήτου, αλλά
και πολυτελή μέγαρα πλουσίων.

7. οι ταραχές συνεχίζονται…
• Την κατάσταση επιχειρούν να εκμεταλλευτούν οι
συγκλητικοί και οι ευγενείς που δεν ήθελαν τις
μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού.
• Συγκεντρώνονται στον ιππόδρομο και ανεβάζουν
στον θρόνο τον Υπάτιο, ανιψιό του πρώην
αυτοκράτορα Αναστάσιου.
• Ο αυτοκράτορας αδυνατεί να ελέγξει την
κατάσταση. Βρίσκεται πολιορκημένος στο
Παλάτιον και φοβάται για τη ζωή του…

8. το τέλος της εξέγερσης
• Ο Ιουστινιανός δειλιάζει και θέλει να αποδράσει από την
Πόλη με πλοίο. Η Θεοδώρα τον πείθει να μείνει και να
αγωνιστεί: «Καλὸν ἐντάφιον ἡ βασιλεία …»
• Ο στρατός και η φρουρά του αυτοκράτορα, με επικεφαλής
τους στρατηγούς Βελισάριο και Μούνδο, εισβάλλουν στον
Ιππόδρομο, όπου βρίσκεται συγκεντρωμένο το πλήθος.
• Χάνονται ως 35.000 άνθρωποι σε έναν Ιππόδρομο 50,000
θέσεων περίπου, καθώς οι στρατιώτες σφάζουν αδιάκριτα.
Ως το βράδυ της Κυριακής η Κωνσταντινούπολη έμεινε
ήσυχη και έρημη. Απόλυτα έρημη.

9. Άδοξο ήταν το τέλος του Υπάτιου. Τον συνέλαβαν πάνω στη
γενίκευση της σφαγής, καθισμένο στο αυτοκρατορικό θεωρείο,
ντυμένο με τα αυτοκρατορικά διάσημα, μαζί με τον αδελφό του
Πομπήιο, εξίσου αξιοθρήνητη φυσιογνωμία. Τους έσυραν μπροστά
στον αυτοκράτορα. Ο Ιουστινιανός θεώρησε τις δικαιολογίες τους
κατώτερου επιπέδου και τις αντιμετώπισε με αριστοκρατική
αδιαφορία και ψυχρή ειρωνεία.
Το σφαγμένο πτώμα του Υπάτιου που ρίχτηκε στη θάλασσα
ξεβράστηκε στην ακτή της Θράκης, όπου και τάφηκε. Το πτώμα του
Πομπηίου δεν βρέθηκε ποτέ. Ο Ιουστινιανός δεν δίστασε να
δημεύσει τις περιουσίες τους, μαζί με τις περιουσίες άλλων 18
αριστοκρατών που φέρονταν να έχουν αναμιχθεί, άλλος λίγο, άλλος
πολύ, στην εξέγερση. Απαγορεύτηκαν στο εξής οι αρματοδρομίες
στον Ιππόδρομο που έδιναν την ευκαιρία στο λαό να συγκεντρωθεί
και διατάχθηκαν αυστηρές ανακρίσεις για να εξακριβωθεί πως
συνέβη το καταπληκτικό οι Βένετοι να συμμαχήσουν με τους
Πράσινους στην εξέγερση…

10. Η Αγία Σοφία
• Η παλιά εκκλησία της Αγίας Σοφίας (που την είχε κτίσει ο Μέγας
Κωνσταντίνος) καταστράφηκε κατά τη Στάση του Νίκα.
• Στις 23 Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου άρχισε να κτίζεται εκ νέου,
σύμφωνα με ένα φιλόδοξο αρχιτεκτονικό σχέδιο που εμπνεύστηκαν
οι δύο αρχιτέκτονες που είχε επιλέξει ο Ιουστινιανός, ο Ανθέμιος από
τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας
παρακολουθούσε τις εργασίες ανοικοδόμησης του ναού που
διήρκεσαν πέντε χρόνια. Στις 21 Δεκεμβρίου του 537 έγιναν τα
εγκαίνιά του και, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στις πηγές
γεμάτος θαυμασμό ο Ιουστινιανός αναφώνησε: "Nενίκηκά σε
Σολομών".

13. • Το πρωτότυπο αρχιτεκτονικό σχέδιο αποτελεί μια ευφυή σύλληψη
για τη δημιουργία ενός τεραστίων διαστάσεων κτίσματος, που
όμως διατηρεί την αρμονία και ισορροπία των όγκων του.
Η απόσταση από την είσοδο του κυρίως ναού μέχρι την αψίδα
είναι περίπου 80 μέτρα και το ύψος του κτηρίου μέχρι την κορυφή
του τρούλου 62 μέτρα.
Πρωτοτυπία του σχεδιασμού αλλά και σημαντικό επίτευγμα
υπήρξε η στέγαση του ναού με έναν πελώριο τρούλο:
ύψος 13,8 μέτρα - διάμετρος 32 μέτρα.
Στη βάση του ανοίγονται 40 παράθυρα δημιουργώντας την
εντύπωση πως δεν αποτελεί τμήμα του κτηρίου, αλλά, όπως
χαρακτηριστικά αναφέρει και ο Προκόπιος, πως αιωρείται σαν
χρυσή σφαίρα από τον ουρανό.

16. Στάση του Νίκα (πηγή)
Όσο καιρό οι Δήμοι φιλονικούσαν μεταξύ τους, υπερασπίζοντας
ο καθένας τα δικά του χρώματα, κανείς δεν ενδιαφερόταν για
την κακή διοίκηση του Ιωάννη Καππαδόκη και του Τριβωνιανού.
Όταν όμως συμφιλιώθηκαν και επαναστάτησαν, τότε αυτούς
τους δύο έβριζαν φανερά σ’ όλη την πόλη και τους αναζητούσαν
να τους σκοτώσουν. Γι’ αυτό και ο Ιουστινιανός, επειδή ήθελε να
ηρεμήσει το λαό, απομάκρυνε αμέσως, και τους δύο συνεργάτες
του από την εξουσία.(...) Αλλά παρά τις αλλαγές αυτές, η στάση
εξακολουθούσε με αμείωτη ένταση.
Προκόπιος, Ιστορία των πολέμων, Ι,ΧΧΙΩ, 17-18, Νέα Σύνορα -
Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 1996 (μετάφραση Π. Ροδάκη).

17. Ο Ιουστινιανός και η ακολουθία του (ψηφιδωτό, 6ος αιώνας, Άγιος Βιτάλιος, Ραβέννα)

18. Η Θεοδώρα και η ακολουθία της (ψηφιδωτό, 6ος αιώνας, Άγιος Βιτάλιος, Ραβέννα)