Αφιέρωμα στα Χριστούγεννα

1. Τα Χριστούγεννα
μέσα από την εικονοποιία,
τους ύμνους και τα κάλαντα

2. Τι είναι Χριστούγεννα;
 Τα Χριστούγεννα μας δηλώνουν την ετήσια χριστιανική
εορτή, της Γέννησης του Χριστού και όλο το σύνολο
των εορτών από της Γεννήσεως μέχρι των Θεοφανίων
("Γιορτές των Χριστουγέννων").
 Τα Χριστούγεννα γιορτάζονται στις 25 Δεκεμβρίου.

3. Τι είναι ύμνος;
 Οι ύμνοι είναι αναπόσπαστο μέρος της χριστιανικής λατρείας.
Είναι το τραγούδι της πίστης μας.
 Στους πρώτους αιώνες, έχουμε τροπάρια, που είναι ύμνοι
απλοί, για την Αγία Τριάδα (Τριαδικά), τη Θεοτόκο
(Θεοτοκία), τους Μάρτυρες (Μαρτυρικά) καθώς και άλλα
πρόσωπα και γεγονότα. Αργότερα, δημιουργούνται ομάδες
τροπαρίων (κοντάκια, κανόνες), για να τονιστεί η σημασία
των γιορτών της Εκκλησίας και να εμπλουτιστεί η λατρεία.
 Η γλώσσα τους μας φαίνεται δύσκολη, όμως μιλούν στην
καρδιά, γι' αυτό και οι απλοί αλλά πιστοί άνθρωποι,
καταλαβαίνουν το νόημά τους.
 Η εκκλησιαστική υμνολογία επηρέασε το έργο αρκετών
λογοτεχνών τόσο πεζογράφων όσο και ποιητών όπως ο
Σολωμός, ο Παλαμάς, ο Βάρναλης, ο Σικελιανός, ο
Μυριβήλης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης. Το «Άξιον εστί» του
Ελύτη στη μορφή και στο περιεχόμενο είναι διαποτισμένο από
το άρωμα των ύμνων και των κειμένων της Εκκλησίας.

4. Η γέννηση του Χριστού -
Τοιχογραφία από το Πρωτάτο Αγίου
Όρους 13ος αι.
Η ΓΕΝΝΗΣΙΣ ΣΟΥ ΧΡΙΣΤΕ
Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ
Η Γέννησίς σου Χριστέ ο Θεός ημών,
ανέτειλε τω κόσμω
το φως το της γνώσεως,
εν αυτή γαρ οι τοις άστροις λατρεύοντες,
υπό αστέρος εδιδάσκοντο,
σε προσκυνείν,
τον Ήλιον της δικαιοσύνης,
και σε γινώσκειν εξ ύψους Ανατολήν.
Κύριε δόξα σοι.

5. Η ΠΑΡΘΕΝΟΣ ΣΗΜΕΡΟΝ
ΤΟΝ ΠΡΟΑΙΩΝΙΟΝ ΛΟΓΟΝ
Η Παρθένος σήμερον,
τον προαιώνιον Λόγον,
εν Σπηλαίω έρχεται,
αποτεκείν απορρήτως.
Χόρευε η οἰκουμένη
ακουτισθείσα,
δόξασον μετά Αγγέλων
και των Ποιμένων,
βουληθέντα εποφθήναι,
παιδίον νέον,
τον προ αιώνων Θεόν.
Η γέννηση του Χριστού
- Ιερό Κοινόβιον
Ευαγγελισμού της
Θεοτόκου Ορμύλια
Χαλκιδικής

6. Η ΠΑΡΘΕΝΟΣ
ΣΗΜΕΡΟΝ
Η Παρθένος σήμερον,
τον υπερούσιον τίκτει,
και η γη το σπήλαιον,
τω απροσίτω προσάγει.
Άγγελοι,
μετά ποιμένων δοξολογούσι.
Μάγοι δε,
μετά αστέρος οδοιπορούσι.
Δι' ημάς γαρ εγεννήθη,
παιδίον νέον,
ο προ αιώνων Θεός.
Η Προσκύνηση των Μάγων
από τον Άγιο Νικόλαο
Ορφανό,
Θεσσαλονίκη, 1310 - 1320

7. Η γέννηση του Χριστού,
Εγκαυστική εικόνα από τη
Μονή Αγίας Αικατερίνης
Σινά 7ος αι.
Χριστός γεννάται, δοξάσατε
Χριστός γεννάται,
δοξάσατε·
Χριστός εξ ουρανών,
απαντήσατε·
Χριστός επί γης, υψώθητε·
άσατε τω Κυρίω πάσα η γη
και εν ευφροσύνη
ανυμνήσατε, λαοί,
ότι δεδόξασται.

8. Τι είναι κάλαντα;
 Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινικὴ «calenda», που
σημαίνει «αρχή του μήνα». Τα κάλαντα είναι έθιμο που
διατηρείται αμείωτο ακόμα και σήμερα με τα παιδιά να
γυρνούν από σπίτι σε σπίτι σε ζεύγη ή και περισσότερα,
τραγουδώντας τα κάλαντα συνοδεύοντας το τραγούδι τους με
το τρίγωνο ή ακόμα και κιθάρες, ακορντεόν, λύρες, ή
φυσαρμόνικες.
 Τα παιδιά γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, χτυπούν την πόρτα
και ρωτούν: «Να τα πούμε;». Αν η απάντηση από τον
νοικοκύρη ή την νοικοκυρά είναι θετική, τότε τραγουδούν τα
κάλαντα για μερικά λεπτά. Τελειώνοντας με την ευχή «Και
του Χρόνου. Χρόνια Πολλά».
 Ο νοικοκύρης τα ανταμείβει με κάποιο χρηματικό ποσό, ενώ
παλιότερά τους πρόσφερε μελομακάρονα ή κουραμπιέδες.
 Κάλαντα λέγονται την παραμονή των Χριστουγέννων, της
Πρωτοχρονιάς και των Φώτων και είναι διαφορετικά για
κάθε γιορτή.

9. ΚΑΛΑΝΤΑ: Χριστούγεννα Πρωτούγεννα
Αστυπάλαιας
Χριστούγεννα – πρωτούγεννα
πρώτη αρχή του χρόνου,
φευγάτε δει και μάθετε
που ο Χριστός γεννάται
Γεννάται κι ανατρέφεται
με μέλι και με γάλα.
Το μέλι τρώνε οι άρχοντες,
το γάλα οι αφεντάδες
και το μελισσοβότανο
που λούζονται οι κυράδες.
Ανοίξετε τα μπουγκάκια σας
τα κατακλειδωμένα
και δώστε μας από το χρυσό
και αν είστε από τους
δεύτερους
ένα ζευγάρι κότες.
Και σας καληνυχτίζουμε,
πέσετε κοιμηθείτε,
ολίγο ύπνο πάρετε
κι ύστερα σηκωθείτε
στην εκκλησιά τρέξετε
με όλη προθυμία
και του Θεού ν’ ακούσετε
τη θεία λειτουργία.
Και τοu χρόνου – Χρόνια πολλά
που ‘χουνε τα πουγκιά σας
κι αν είστε από τους πλούσιους
φλουριά μη λυπηθείτε
Η γέννηση του Χριστού –
Τοιχογραφία στη Ζωοδόχο
Πηγή Παιανίας, 1946
(Φώτης Κόντογλου)

10. ΚΑΛΑΝΤΑ Χριστουγέννων
Θράκης
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες
κι' η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε
τους Αρχαγγέλους τους Ιεράρχες.
Σεις Αρχαγγέλοι και Ιεράρχες
να πα να φέρτε μύρο και μόσχο.
Κι οι Αρχαγγέλοι για μύρο πάνε
και οι Ιεράρχες για μόσχο τρέχουν.
Κι ώσπου να πάνε κι ώσπου να
έρθουν
η Παναγιά μας ξιλεφθερώθη.
Χριστός γιννιέτι χαρά στουν κόσμου,
χαρά στουν κόσμου στα
παλληκάργια!
Η γέννηση του Χριστού –
Λαγουδερά,
Παναγία της Αράκου Κύπρου 1192

11. ΚΑΛΑΝΤΑ Χριστουγέννων Κρήτης
Η Γέννηση του Χριστού από
τον Άγιο Νικόλαο Ορφανό,
Θεσσαλονίκη 1310-1320
Καλήν εσπέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την θεία γέννηση να πω στ᾿ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει,
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ᾿ η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων
ο βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων.
Κερά καμαροτράχηλη καὶ φεγγαρομαγούλα
και κρουσταλλίδα του γιαλού και πάχνη από τα δέντρα,
απού τον έχεις τον υγυιό το μοσχοκανακάρη
λούζεις τον και στολίζεις τον και ῾ς το σκολειό τον πέμπεις.
Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ᾿ ένα χρυσό βεργάλι
και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι.
Είπαμε δα για την κερά, ας πούμε για την βάγια:
Άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το διπλέρι
και κάτσε και ντουσούντιζε είντα θα μας ε-φέρεις,
γι᾿ απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινὸ κομμάτι,
γι᾿ απάκι, για λουκάνικο, για αγριμιού κομμάτι,
κι από τον πίρο του βουτσιού να πιούμε μία γεμάτη.
Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα,
ανοίξατε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα.
Δώστε μας για τον κόπο μας, ότι ῾ναι ο ορισμός σας
καὶ ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.
Και εις έτη πολλά!
Κι απὸ την μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι
Κι αν τό ῾χει κάμει η γαλανή ας είναι ζευγαράκι.
Κι από το πιθαράκι σου λάδι ῾να κουρουπάκι
κι αν είναι ακροπλιάτερο βαστούμε και τ᾿ ασκάκι.
Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα,
και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλληκάρια.

12. ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ
Από τους μαθητές του Α2’:
Δέσποινα Κ.
Μάριο Λ.
Βίκυ Μ.
Αλέξανδρο Μ.