2. Մխիթար Սեբաստացի (1676 թ. Փետրվարի 7, Սեբաստիա – 1749 թ. Ապրիլի
27, Սուրբ Ղազար կղզի, Վենետիկ) հայ կաթոլիկ եկեղեցական գործիչ,
հայագետ, Մխիթարյան Միաբանության հիմնադիր: Ծնվել է Փոքր Ասիայի
Սեբաստիա քաղաքում 1676 թվականի փետրվարի 7-ին: Նրա հայրը
Մանուկի որդի Պետրոսը վաճառական էր, իսկ մոր անունն էր Շահրիստան:
Երեխան մկրտության ժամանակ ստացավ իր պապի անունը` Մանուկ բայց
մենք կանվանենք նրան Մխիթար անունով, որ տրվեց նրան հոգևոր կոչման
հետ: Հայտի չէ, թե ինչ` տեսակ մարդիկ էին Մխիթարի ծնողները, այսինք`
ինչ տեսակ ազդեցությունների տակ էր նա տանը: Կարելի է ենթադրել, որ
Պետրոսը հարուստ վաճառականներից չէր:Գոնե Մխիթարը ընչավետ մարդ
չէր: Կարևորը, իհակե, այդ չէր, այլ այն, թե ինչ կրթություն ստացավ
երեխան: Այդ կողմից էլ Մխիթարը շատ բախտավոր չէր: Նրան տվին մի
ողորմելի ուսում, որ հնարավոր էր այն խավար ժամանակներում
թուրքական մի ետ ընկած քաղաքում: Ասում են, թե նա հինգ տարեկան էր,
երբ սկսեց կարդալ-գրել սովորել տեղական քահանայի մոտ: Բայց այդ մի
չափազանցություն է: Ինչ էլ լինի, քահանա-ուսուցիչ գիտության պաշարն
այնքան աղքատիկ էր, որ Մխիթարը տասը տարեկան հասակում
վերջացրեց ուսումը: Ավելի ճիշտ կլիներ քահանայից նրա ստացածն
անվանել մի հասարակ գրագիտություն:
Մյուս էջ
4. Մխիթարյան Միաբանության
Մխիթարն իր շուրջ հավաքում է մի խումբ հայ երիտասարդների և որոշում հիմնել
միաբանություն: Մխիթարը Կ. Պոլսի վարդապետ Խաչատուր Առաքելյանին խնդրում է
ստանձնել ապագա միաբանության առաջնորդի պաշտոնը, սակայն Խաչատուրը մերժում է
այդ առաջարկը: Այնուհետև Մխիթար Սեբաստացին գնում է Կարմիր վանք, ուր սկսում է
զբաղվել դպիրների կրթության գործով: 1699 թ. Կարմիր վանքում Մխիթարին շնորհվում
է վարդապետի աստիճան: Շուտով Մխիթարն ընդունում է կաթոլիկ դավանանքը, բայց և
պահպանում իր ազգային առանձնահատկությունները: 1701 թ. սեպտեմեբրի 8-ին` Սուրբ
Մարիամ Աստվածածնի ծննդյան տոնին, Մխիթարը և իր շուրջ համախմբված
երիտասարդները Կ. Պոլսում հիմնում են Սուրբ Անտոն Աբբայի միաբանությունը: Շուտով Կ.
Պոլսի հայ առաքելական և կաթոլիկ համայնքների միջև հարաբերությունները լարվում են`
հասնելով արյունալի բախումների: Կ. Պոլսի ղեկավարությունը դիմում է ոստիկանության
աջակցությանը՝ ձերբակալելու Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու համակիրներին`
Մխիթարին, Խաչաըուր Առաքելյանին,Պետրոս Մսխեթցուն և Սարգիս Եվդոկացուն: Մխիթարը
փախուստի է դիմում: Նրա պաշտպանություն է գտնում հիսուսյան հայերի մոտ, ապա` Բերայի
Կապուչին հայերի միաբանությունում: Մխիթարն ու մյուս միաբանները որոշում են
տեղափոխվել Մորեա թերակղզի, որ գտնվում էր Վենետիկի իշխանության տակ՝ օսմանյան
հետապնդումներից խուսափելու նպատակով: Այս առիթով ծնվեց «Որդեգիր Կուսի-
Վարդապետ Ապաշխարութեան» նշանաբանը, որի սկզբնատառերը հայտնվեցին
Միաբանության զինանշանի վրա: Հիմնադրման ժամանակ միաբանությունում կար 12
վանական, որոնցից 4-ը՝ վարդապետ:
Շարունակելի
5. Մխիթարյան Միաբանություն
Հետապնդումների հետևանքնով Մխիթարն իր աշակերտներով գաղտնի մեկնում է
Հունասատանի Մորեայի (Պելոպոնես) շրջանի Մեթոն բերդաքաղաք: 1705 թ.
Միաբանությունում գումարվում է ժողով, որի ընթացքում մշակվում է Միաբանության
Կանոնադրության նախագիծը: Այն հիմնված էր Բենեդիկտյան միաբանության հայրերի
կանոնադրության վրա և քաղված էր սուրբ Անտոն Աբբայի վարքի կանոններից, նաև այլ
հոգևոր հայրերի խրատներից, վկայագրերից և տեղական իշխանների հանձանարականներից:
Ժողովից հետո Մխիթարն իր աշակերտներին՝ հայր Եղիային և հայր Հովհաննեսին է
հանձնում Հռոմի Պապ Կղեմես XI-ին ու Հավատքի տարածման կուսակալ,
կարդինալ Ֆաբրիոնիին ուղղված նամակները, մշակված կանոնադրության նախագիծը և
ուղարկում նրանց Պապի մոտ: 1705 թ. սեպտեմբերի սկզբներին աշակերտները հասնում են
Հռոմ, ուր արժանանում են Հավատքի տարածման կուսակալ, կարդինալ Ջուզեպպե
Սակրիպանտեի, այնուհետև Պապի ընդունելությանը: Վերջինս կրոնական Հավատասփյուռ
ժողովին է ներկայացնում Մխիթարի «Հայ կաթողիկե վանականների հիմնադրած Սուրբ
Անտոն աբբայի Միաբանությունը» հաստատելու մասին խնդրագիրը: Սուրբ Անտոնի
կանոնները լիարժեք չէին, այդուհանդերձ կրոնական Հավատասփյուռ ժողովը Մխիթարին
առաջարկում է ընտրել ս. Բարսեղի, ս. Օգոստինոսի կամ ս. Բենեդիկտոսի կանոններից մեկը:
Մխիթարն ընտրում է ս. Բենեդիկտոսի կանոնները և 1711 թ. մայիսի 12-ին իր
կանոնադրությունը ներկայացնում է Հռոմի Պապի հաստատմանը: 1717 թ. Կղեմես XI Պապը
հաստատում է միաբանության կանոնադրությունը և Մխիթարին շնորհում աբբահոր տիտղոսը:
Մյուս էջ
7. 0 Մխիթար Սեբաստացին աշխարհաբարի քերականության
առաջին դասագրքի՝ «Դուռն քերականութեան աշխարհաբար
լեզուին հայոց»-ի (1727 թ.) հեղինակն է։ Արժեքավոր է նաև նրա
«Քերականութիւն գրաբար լեզուի հայկազեան սեռի» (1730 թ.)
երկը, որտեղ քննել է գրաբարի ձևաբանությունը,
շարահյուսությունը, սահմանել կանոններ, անդրադարձել
ուղղագրության և այլ հարցերի։ Հայագիտական մեծ նվաճում է
Սեբաստացու «Բառգիրք հայկազեան լեզուի» (2 հատոր, 1749–69
թթ.) աշխատությունը, որն այսօր էլ ունի բացառիկ արժեք.
ընդգրկում է ժամանակի հայերեն ձեռագիր ու տպագիր
բառագանձը՝ ավելի քան 100 հզ. բառահոդված։ Ուշագրավ է նաև
նրա «Տաղարան» (1727 թ.) ժողովածուն, որի
բանաստեղծությունների մի մասը, որպես շարական,
Սեբաստացու երաժշտությամբ, երգում են ցայսօր։ Լավագույն
ձեռագրերի համեմատությամբ հրատարակել
է Աստվածաշունչ (1733–35 թթ.), կազմել է նաև «Ավետեաց երկրի
աշխարհացոյցը» (1746 թ.)։
