2. Հայկաթոլիկականվանական ևմշակութայինհարստություններիշարքին է դասվումՄխիթարյանմիաբանությունը: Հիմնադիրն է եղելՄխիթարՍեբաստացին: 1701թ Կոստանդնուպոլսումհիմնելովայսհաստատությունը` նպատակ է ունեցելծավալելհոգևոր, ուսումնակրթական, գիտական ևմշակությանինգործունեություն: 1706թ. միաբանութունըտեղափոխվել է վենետիկապատկանՄորեաթերակողզուՄեթոնբերդավան, 1717թ. հաստատվել է ՎենետիկիՍբ. Ղազարկղզում, իսկ 1712թ. Վատիկանըմիաբանությանառաջնորդ է ճանաչելՄխիթարՍեբաստացուն ևհաստատությունըգիտակրթականկենտրոն է հռչակելուշնորհել “Հայկականակադեմիա” պատվավորտիտղոսը: Միաբանություննիրհիմնադրումիցմինչօրսծավալում է գիտական, կրթական, մշակութային, բանասիրական գործունեություն:1789թ. հիմնվել է միաբանությանտպարանը: Եվառաջինգիրքը, որըլույս է տեսելայնտեղ ,“Բառգիրքհայկականլեզվի” բացատրականբառարանն է եղել:
3. 19-րդ դարումշատբեղմնավոր է եղելմիաբանությանկյանքը: Հայգրականությանկլասիցիզմըծնվել է միաբանությունում` 1720-ականներին, իսկտվյալդարի 2-րդ կեսինկեսինկլասիցիզմըփոխարինվել է ռոմանտիզմով, որիհիմնադիրն է համարվումՂևոնդԱլիշանը: ՄխիթարՍեբաստացուջանքերովԱլիշանիանձնականգրադարանիհիմքիվրաՍբ. Ղազարկղզումհիմնվել է միաբանությանմատենադարանը: 1772թ. Ս. Մելքոնյանիաբբահայրությանտարիներինմիաբանությանանդամներիմիջևվեճ է ծագել` կանոնադրությանփոփոխություններիհետկապված, ևԲաբիկյանիղեկավարությամբմիաբաններիմիխումբհեռացել է Սբ. ՂազարկղզուցևժամանակավորգործելԱվստրիայում, իսկ 1810թ. վերջնականապեսհաստատվելՎիեննայում, այնտեղէլհիմնելՄխիթարյանմիաբանությանճյուղը: 1810թ. Ավստրիայիկառավարությունըճանաչել է միաբանությունը: Միաբանությանմասնաճյուղըծաղկմանբեղմնավորշրջան է ապրել 19-րդ դարի 2-րդ կեսին: 19-րդ դարավերջինև 20-րդ դարասկզբինմիաբանության 2 ճյուղերնսկսելենակտիվհամագործակցել :
4. 2000թ. հուլիսինկազմակերպվածընդհանուրարտակարգժողովըորոշումկայացրեցստեղծելՄխիթարյանմիացյալմիաբանություն` մեկընդհանուրկենտրոնվարչությամբ: ՎենետիկիՍբ. ՂազարկզղուՄայրավանքըմիաբանությանգլխավորկենտրոնատեղինէր, Վիեննայիվանքը` առաջինգլխավորմենաստանը: 1732թ. Սբ. Ղազարիվանքինկիցճեմարան-ակադեմիա է հիմնադրվել, որնէլհետագայումհայտնիուսումնակրթականօջախ է դարձել: 1834թ. ՊուրսայումհիմնվելենՄուրատյան, իսկ 1836թ. Վենետիկում` Ռափայելյանվարժարանները, որոնք 1870թ. միավորվելեն և կոչվելՄուրատ-Ռափայելյանվարժարան: Միաբանությունըդպրոցներէ հիմնելՀունգարիայում, Տրապիզոնում, Ախալցխայում, Սիմֆերոպոլում ևայլուր: 1918թ. ԿոստանդնուպոլսիՇիշլիթաղամասումհիմնել է առաջինորբանոց-դպրոցը, որըհետագայումտեղափոխվել է Միլան: ՆորդպրոցներավելիուշհիմնադրվելենԱլեքսանդրապոլում, Հալեպում, Բեյրութում, Բուենես-Այրեսում, ԼոսԱնջելեսում ևայլուր: 1993թ.-ից Հայաստանումգործում է “ՀայաստանիՄխիթարյանկենտրոնը”, որինպատակն է Հայաստանի և սփյուռքիգիտնականներիհամագործակցությանսերտացումը:
