Хүмүүнлэгийн ухааны их сургууль

1. Мөнгөний бодлогын
шууд арга хэрэгслүүд
МӨ Н Г Ө Н ИЙ О Н О Л Б А Б О Д ЛО Г О

2. Оршил
Монгол улс банкны 2 шатлалт системд шилжсэнээр
мөнгөний бодлогыг төв банк боловсруулж, хэрэгжүүлэх болсон.
Манай орны хувьд шилжилтийн эдийн засгийг давж, 2006-2008
оны дунд үе хүртэл эдийн засаг өсөлттэй байж, банкны систем
одоо л тогтворжиж байна гэж дүгнэж байсан.
Гэвч 2008 2-р хагасаас эхэлсэн Дэлхийн эдийн засгийн
хямрал манай орны эдийн засагт нөлөөлсөн ба үүнээс үүдэн
Монгол банкнаас мөнгөний зөв бодлого зөв арга хэрэгсэлийг
сонгох нь маш чухал ач холбогдолтой.

3. Мөнгөний бодлого гэж юу вэ ?
Мөнгөний бодлого улс орны эдийн засгийн
хөгжлийг удирдах макро эдийн засгийн
бодлогын нэг хэсэг бөгөөд засгийн газрын шууд
нөлөөллөөс тусдаа байж зах зээлийн механизм
дээр суурилан хэрэгждэг онцлогтой.
Макро Э.З: Эдийн засгийн өсөлт, ажилгүйдэл,
төлбөрийн тэнцэл, үнэ гэх мэт

4. Төв банк
Зээлийн системийн олон жилийн явцад төв банк үүссэн.
Түүхчдийн үзэж байгаагаар анхны төв банк 1668 оны
Швецид үүсчээ. Үүний дарагаар Англи, Франц гэх мэт улс
орнуудад Төв банк бий болсон ба Америкийн нэгдсэн улсад
12 мужийн холбооны нөөцийн банк 1913 оноос Төв банкны
үүргийг гүйцэтгэх болжээ.
Монголд анх төв банк нь “Мөнгөний хэрэг эрхлэх газар”
гэсэн нэртэйгээр 1952 онд байгуулагдаж байжээ.

5. Үндсэн чиглэл, зорилго
Төрийн мөнгөний бодлого нь эдийн
засгийн нэг чухал бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд
түүний эцсийн зорилго нь эдийн засаг
тогтвортой өсөх нөхцлийг бүрдүүлэх ба
мөнгөний нийлүүлэлтийг богино хугацаанд
багасгахад чиглэнэ.

6. Шууд арга хэрэгсэлд нь
Төв банкнаас арилжааны банкны зээлийн
үлдэгдлийн дээд хэмжээг тогтоон өгөх замаар
мөнгөний нийлүүлэлтийг багасгах аргыг
зээлийн үлдэгдэлд хязгаар тогтоох арга ба
Хүү болон зээлийн хэмжээнд шууд
нөлөөлөх хэрэгслүүд орно.

7. Хүү болон зээлийн хэмжээнд шууд нөлөөлөх
хэрэгслүүд
◦ Заавал байлгах нөөцийн хэмжээг тогтоох, хянах
◦ Хүүний дээд хязгаар тогтоох
◦ Банкинд олгох зээлийн хэмжээг тогтоох
◦ Банкнаас олгох зээлийн үлдэгдэлд хязгаарлалт хийх
◦ Хүүгийн төвшинг тогтоох арга
◦ Санхүүгийн дэмжлэг хөнгөлөлт үзүүлэх
◦ Валютын гүйлгээг хязгаарлах гэх зэрэг багтана.

8. Захиргаадалтын арга нь мөнгөний бодлогын
шууд арга хэрэгсэл бөгөөд доорх онцлогтой
• Хямрал шилжилтийн үед ашигладаг
• Үр дүн нь богино хугацаанд нөлөөлнө
• Банк өөрийн онцлогт нийцүүлж тусгайлан хянах
боломжтой.

9. Сул тал
Банк санхүүгийн системийн хөгжил сул, зах зээлийн нөхцөлд ажиллах
чадвар хангалтгүй нөхцөлд шууд аргыг хэрэглэх нь илүү тохиромжтой. Гэвч
удаан хугацааны туршид захиргааны аргаар банкны үйл ажиллагаанд
нөлөөлбөл дараах сөрөг үр дагаврыг авчирдаг. Эдгээр нь:
• Урт хугацаанд санхүүгийн эрүүл биш тогтолцоог бүрдүүлэх.
• Банкуудын төлбөрийн чадварт муугаар нөлөөлөх.
• Санхүүгийн капитал нь хуүгээрээ дамжин үр ашигтай хуваарилагдахад саад
болох.
• Эдгээр нь эргээд мөнгөний бодлогод сөргөөр нөлөөлөх гэх мэт.

10. Заавал байлгах нөөцийн хэмжээг тогтоох
Монгол банкнаас мөнгөний нийлүүлэлтийг хянах,
банкны төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварыг зохицуулах төв
банкны макро зохистой бодлогын хэрэгсэл юм. Монголбанк
банкуудын ЗБН-ийн хэмжээг 14 хоног тутам шинэчлэн
тогтоож, хангалтанд хяналт тавьж ажилладаг.
Тогтоосон төгрөг болон валютын ЗБН-ын хангалтыг тус
бүрд нь дунджаар тооцдог бөгөөд энэ нь хэрвээ банкны
систем бүхэлдээ нөөцийн илүүдэлтэй эсвэл дутагдалтай үед
богино хугацааны хүүг хэлбэлзүүлэхгүйгээр банкууд ЗБН-өө
хугацааны эхэнд эсвэл төгсгөлд хангах боломжийг олгох ач
холбогдолтой.

11. Заавал байлгах нөөцийн хэмжээг тогтоох
1.Монголбанк иргэн, хуулийн этгээдийн банкин дахь харилцах данс, хадгаламжийн үлдэгдэл
болон Монголбанкнаас тогтоосон банкны бусад пассивын дүнгийн тодорхой хувийг бэлэн
нөөцийн байдлаар заавал байлгахыг банкнаас шаардана.
2.Монголбанк банкны заавал байлгах нөөцийн хувь, хэмжээг гучин хувиас дээшгүй байхаар
тогтоох бөгөөд бусдаас татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн хугацаа, төрлөөс хамааруулан ялгаатай
тогтоож болно.
З. Банкны бэлэн нөөц нь тухайн банкны Монголбанкин дахь харилцах дансны үлдэгдлийн
хэлбэрээр байна.
4. Монголбанк банкны заавал байлгах нөөцийг хангасан хэсэгт ногдох бэлэн нөөцөд хүү төлж
болно.
5. Монголбанк заавал байлгах нөөцийг дутагдуулсан банкинд торгууль ногдуулна. Торгуулийн
дээд хязгаар нь тухайн үед Монголбанкнаас банкинд олгох хамгийн өндөр хүүтэй зээлийн хүү
дээр таван нэгж хувийг нэмсэнээс илүүгүй байна.
6. Банкны заавал байлгах нөөцийг тооцох, хяналт тавих журмыг Монголбанк тогтооно.

12. Банкинд олгох зээлийн хэмжээг тогтоох
Монголбанк мөнгөний бодлогыг
хэрэгжүүлэхдээ банкинд олгох зээлийн нийт
хэмжээг тодорхойлсны үндсэн дээр нэг
банкинд олгох зээлийн хэмжээг тухайн банкны
зээлжих чадварын хязгаарт багтаан тогтоох
эрхтэй.

13. Зээлийн үлдэгдэл
Төлөгдөх хугацаа нь болоогүй болон эргэн төлөгдөөгүй
байгаа зээлийн хэмжээг зээлийн үлдэгдэл гэнэ.
Зээлийн үлдэгдлийн хэмжээнд:
• Нийт олгосон зээл
• Зээлийн эргэн төлөгдсөн хэмжээ нөлөөлнө.

14. Зээлийн үлдэгдэл
Иймээс арилжааны банкууд зээлийн үлдэгдлээ төв
банкнаас тогтоосон хязгаарт барьж байхын тулд:
• Зээл олголтыг багасгах
• Зээлийн эргэн төлөгдөх хугацааг богиносгох
• Зээлийн эргэн төлөлтийг сайжруулах шаардлагатай
болдог.

15. Хүүгийн төвшинг тогтоох
Төв банкнаас арилжааны банкуудын
албан ёсны хүүгийн хэмжээг тогтоож өгөх
замаар мөнгөний нийлүүлэлтэнд нөлөөлөх
аргыг хүүгийн төвшинг тогтоох арга гэнэ.

16. Санхүүгийн дэмжлэг
Санхүүгийн дэмжлэг гэж тухайн байгууллагын
суралцагчид буцалтгүй мөнгөн тусламж болон хөнгөлөлттэй
эргэн төлөгдөх нөхцөлөөр олгох мөнгөн хөрөнгийг.
• Дээд сургууль
• Суралцагчдын тэтгэлэг
• Бусад тэтгэлэгүүд орно

17. Заавал байлгах нөөц
тооцох журмын 1-р
хавсралт

23. Дүгнэлт
Шууд арга хэрэгсэл нь захиргаадалтын хэв
шинжтэй байдаг бөгөөд маш хурдан хугацаанд
өгөөжөө гаргадаг боловч урт хугацаанд энэ
аргыг ашиглавал эдийн засаг өсөн нэмэгдэхгүй
зогсонги байдалд хүрэх юм.
Тиймээс энэ арга хэрэгслийг цаг үеээ
мэдрэн хэрэглэвээс эдийн засгийн доройтлоос
түргэн гарч чадна.

24. Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

25. Ашигласан материалууд
• Mongolbank.mn – Монгол банкны албан ёсны веб хуудас
• Eri.mn – Эдийн засгийн судалгааны институт
• centralbank.org.bz – Central bank
• Моломжамц, Санхүү мөнгө зээлийн харилцаа
• http://www.gelegjamts.boss.mn/