Πιλοτικό Α΄Γυμνασίου. 2ο ΠΠΓ Θεσσαλονίκησ Θεολόγος: Δρ Σμαράγδα Φαρίδου. Πηγές:Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής έρευνας, Σχολιασμός της Θ. Λειτουργίας, Βιβλίο θρησκευτικών Α΄Λυκείου: Ορθόδοξη πίστη και λατρεία.

1. . Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΩΣ ΜΙΑ
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ
Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΕΧΕΙ ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑ.
Holy Communion

2. • Η θεία λειτουργία [θεία = ιερή, «λειτουργία», από τις
λέξεις λείτος (=λαός) + έργο, σημαίνει «έργο του λαού»] είναι η
κορυφαία πράξη προσέγγισης του Θεού στο χριστιανισμό και η
συμμετοχή σ’ αυτήν ισοδυναμεί με συμμετοχή στο Μυστικό
Δείπνο, ο οποίος επαναλαμβάνεται σε κάθε θεία λειτουργία με
το Μυστήριο της Θείας Μετάληψης, δηλ. της Θείας Κοινωνίας.
Συμμετέχουμε
στη
θ.
λειτουργία
και
όταν
την
παρακολουθούμε,
αλλά
κυρίως
όταν
κοινωνούμε
(μεταλαβαίνουμε).

3. • Η Θεία Ευχαριστία είναι το κέντρο της χριστιανικής λατρείας.
Όλες οι ακολουθίες, οι τελετές και τα μυστήρια προετοιμάζουν
τους πιστούς για τη συμμετοχή τους στη Θεία Ευχαριστία αλλά
και συνδέονται μ' αυτήν κατά τρόπο οργανικό (άμεσο).

4. ΘΕΙΑ ΜΕΤΑΛΗΨΙΣ Ή ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ.
• "Μετάληψις δέ λέγεται, δι' αὐτῆς γάρ τῆς Ἰησοῦ θεότητος
μεταλαμβάνομεν.
• Κοινωνία δέ λέγεταί τε καί ἔστιν ἀληθῶς, διά τό κοινωνεῖν ἡμᾶς δι'
αὐτῆς τῷ Χριστῷ καί μετέχειν αὐτοῦ τῆς σαρκός τε καί τῆς θεότητος.
• Κοινωνεῖν δέ, καί ἑνοῦσθαι ἀλλήλοις δι' αὐτῆς. Ἐπεί γάρ ἐξ ἑνός
ἄρτου μεταλαμβάνομεν, οἱ πάντες ἕν σῶμα Χριστοῦ, καί ἕνα αἷμα, καί
ἀλλήλων μέλη γινόμεθα, σύσσωμοι Χριστοῦ χρηματίζοντες",
• Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις Ὀρθοδόξου Πίστεως IV
13, P.G. 94, 1153 BC.

6. Ενώ ψάλλεται αργά ο Χερουβικός Ύμνος:
Οι τα Χερουβείμ μυστικώς εικονίζοντες, και τη ζωοποιώ Τριάδι τον Τρισάγον Ύμνον προσάδοντες, πάσαν την
βιοτικήν αποθώμεθα μέριμναν, ως τον Βασιλέα των όλων υποδεξόμενοι,ταις αγγελικαίς αοράτω δορυφορούμενοι
τάξεσιν. Αληλούια.
Ο Ιερεύς ενώ άδεται αυτός ο Ύμνος λοιπόν, προ της Αγίας Τραπέζης , διαβάζει την ευχή :
« Οὐδεὶς ἄξιος τῶν συνδεδεμένων ταῖς σαρκικαῖς ἐπιθυμίαις καὶ ἡδονα ῖς προσέρχεσθαι ἢ προσεγγίζειν ἢ λειτουργε ῖν
Σοι, Βασιλεῦ τῆς δόξης· τὸ γὰρ διακονεῖν Σοι μέγα καὶ φοβερ ὸν κα ὶ α ὐτα ῖς τα ῖς ἐπουρανίοις Δυνάμεσιν. Ἀλλ' ὅμως,
διὰ τὴν ἄφατον καὶ ἀμέτρητόν Σου φιλανθρωπίαν, ἀτρέπτως κα ὶ ἀναλλοιώτως γέγονας ἄνθρωπος, κα ὶ Ἀρχιερε ὺς
ἡμῶν ἐχρημάτισας, καὶ τῆς λειτουργικῆς ταύτης καὶ ἀναιμάκτου θυσίας τὴν ἱερουργίαν παρέδωκας ἡμ ῖν, ὡς
Δεσπότης τῶν ἁπάντων. Σὺ γὰρ μόνος, Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν, δεσπόζεις τ ῶν ἐπουρανίων κα ὶ τ ῶν ἐπιγείων, ὁ ἐπ ὶ
θρόνου χερουβικοῦ ἐποχούμενος, ὁ τῶν Σεραφεὶμ Κύριος κα ὶ Βασιλε ὺς το ῦ Ἰσραήλ, ὁ μόνος Ἅγιος κα ὶ ἐν ἁγίοις
ἀναπαυόμενος. Σὲ τοίνυν δυσωπῶ, τὸν μόνον ἀγαθὸν κα ὶ ε ὐήκοον. Ἐπίβλεψον ἐπ' ἐμ ὲ τ ὸν ἁμαρτωλ ὸν κα ὶ ἀχρε ῖον
δοῦλόν Σου, καὶ καθάρισόν μου τὴν ψυχὴν κα ὶ τὴν καρδίαν ἀπ ὸ συνειδήσεως πονηρ ᾶς, κα ὶ ἱκάνωσόν με τ ῇ δυνάμει
τοῦ Ἁγίου Σου Πνεύματος, ἐνδεδυμένον τὴν τῆς Ἱερατείας χάριν, παραστ ῆναι τ ῇ ἁγί ᾳ Σου ταύτ ῃ τραπέζ ῃ κα ὶ
ἱερουργῆσαι τὸ ἅγιον καὶ ἄχραντόν Σου Σῶμα καὶ τὸ τίμιον Αἷμα. Σο ὶ γ ὰρ προσέρχομαι, κλίνας τ ὸν ἑμαυτο ῦ
αὐχένα, καὶ δέομαί Σου. Μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν Σου ἀπ' ἐμο ῦ, μηδ ὲ ἀποδοκιμάσ ῃς με ἐκ παίδων Σου· ἀλλ'
ἀξίωσον προσενεχθῆναί Σοι ὑπ' ἐμοῦ τοῦ ἁμαρτωλοῦ κα ὶ ἀναξίου δούλου Σου τ ὰ δ ῶρα τα ῦτα. Σ ὺ γ ὰρ ε ἶ ὁ
προσφέρων καὶ προσφερόμενος καὶ προσδεχόμενος κα ὶ διαδιδόμενος, Χριστ ὲ ὁ Θε ὸς ἡμ ῶν, κα ὶ Σο ὶ τ ὴν δόξαν
ἀναπέμπομεν, σὺν τῷ ἀνάρχῳ Σου Πατρὶ καὶ τῷ παναγί ῳ κα ὶ ἀγαθ ῷ κα ὶ ζωοποι ῷ Σου Πνεύματι, ν ῦν κα ὶ ἀεί, κα ὶ ε ἰς
τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν» .

7. Μετά την ευχή, λένε ο ιερεύς και ο διάκονος τον Χερουβικό Ύμνο. Έπειτα, ο ιερέας θυμιάζει κυκλικά
την Αγία τράπεζα, το ιερατείο , τις εικόνες και το λαό, έχοντας βγει λίγο έξω από τα βημόθυρα. Λέγει
τότε, αν με είναι Κυριακή, το Ανάστασιν Χριστού θεασάμενοι και τον Ν΄ Ψαλμό, αν είναι άλλη μέρα
το Δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν (3 φορές) και μετά τον Ψαλμό Ν΄. Ύστερα, οι
ιερουργούντες , προσκυνούν 3 φορές προ της Αγίας Τραπέζης και ασπαζόμενοι το ιερό αντιμήνσιο
λένε τα παρακάτω τροπάρια:
Ἤμαρτον εἰς σὲ Σωτήρ, ὡς ὁ ἄσωτος υἱός· δέξαι με, Πάτερ, μετανοοῦντα καὶ ἐλέησόν με ὁ Θεός.
Κράζω σοι Χριστὲ Σωτὴρ τοῦ τελώνου τὴν φωνήν· Ἱλάσθητί μοι ὥσπερ ἐκείνῳ καὶ ἐλέησόν με ὁ Θεός.
Στη συνέχεια, υποκλινόμενος ο ένας στον άλλο συλλειτουργό του λέγει:
Συγχωρήσατέ μοι, ἀδελφοὶ καὶ συλλειτουργοί.
Και υποκλινόμενος προς τον λαό προ της Ωραίας Πύλης, λέγει:
Τοῖς μισοῦσι καὶ ἀγαπῶσιν ἡμᾶς, ὁ Θεός, συγχώρησον.

8. ΜΕΓΑΛΗ ΕΙΣΟΔΟΣ
•Ακολουθεί η Μεγάλη Είσοδος. Ο
Ιερέας ξεκινάει από την Προσκομιδή και,
κρατώντας τον Άγιο Δίσκο και το Άγιο
Ποτήριο, περνάει ανάμεσα από τους
πιστούς και από την Ωραία Πύλη μπαίνει
στο Ιερό Βήμα για να τα τοποθετήσει
πάνω στην Αγία Τράπεζα και να τα
σκεπάσει με ένα τετράγωνο ύφασμα, τον
«Αέρα», που συμβολίζει το λίθο που
σφράγισε τον Πανάγιο Τάφο.

9. •Η λιτανεία αυτή συμβολίζει την είσοδο του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα για το
πάθος και την πορεία του Κυρίου προς τον Γολγοθά και τον Πανάγιο Τάφο
(δηλαδή την εναπόθεση Του στην Αγία Τράπεζα). Λέγεται «Μεγάλη Είσοδος»
διότι πλησιάζει η τέλεση του μεγάλου Μυστηρίου. Το θυμίαμα κατά την Μεγάλη
Είσοδο συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα με τη φωτιά του θυμιατού και τον ευωδιαστό
καπνό του θυμιάματος. Το θυμίαμα μετά την απόθεση των τιμίων Δώρων επάνω
στο Αντιμήνσιο και την κάλυψη τους με τον Αέρα, υποδηλώνει τα αρώματα των
Μυροφόρων. Σε ορισμένους ναούς και στα μοναστήρια, μετά την Μεγάλη Είσοδο,
κλείνονται πρώτα τα Βημόθυρα (οι ξύλινες μικρές πόρτες της Ωραίας Πύλης), που
σημαίνουν την κάθοδο στον Άδη, και κατόπιν το καταπέτασμα (η κουρτίνα της
Ωραίας Πύλης), που υποδηλώνει την εγκατάσταση της κουστωδίας.

10. Τα λόγια, με τα οποία ο Κύριος συνέστησε το
Μυστήριο στη διάρκεια του Μυστικού Δείπνου:
•Λάβετε, φάγετε, τούτο μου εστί το Σώμα, το υπέρ υμών
κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών» -δηλαδή, «Λάβετε και φάγετε, αυτό
είναι το Σώμα μου, που για χάρη σας κομματιάζεται, για τη
συγχώρεση των αμαρτιών σας». Την ώρα αυτή ο Ιερέας δείχνει το
ψωμί, που σε λίγο θα γίνει Σώμα Χριστού.

11. •Και μετά από λίγο, δείχνει το Άγιο Ποτήριο με το κρασί και λέει:
•«Πίετε εξ αυτού πάντες, τούτο εστί το Αίμα μου, το της Καινής
Διαθήκης, το υπέρ ημών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών» -δηλαδή,
«Πιείτε απ’ αυτό όλοι, αυτό είναι το Αίμα μου, το αίμα της Καινής
Διαθήκης, που χύνεται για σας και για όλους, για την άφεση των
αμαρτιών σας».
•Και καταλήγει ο Ιερέας, υψώνοντας μαζί τον Άγιο Δίσκο και το Άγιο
Ποτήριο: «Τα σα εκ των σων σοί προσφέρομεν κατά πάντα και δια
πάντα» -δηλαδή, «αυτά τα δικά Σου Δώρα προσφέρουμε σ’ Εσένα σε κάθε
καιρό και για όλες τις ευεργεσίες Σου».

12. Εγώ αυτό παρέλαβα από τον ίδιο τον Κύριο, κι αυτό σας παρέδωσα:
ο Κύριος Ιησούς, τη νύχτα που ήταν να παραδοθεί στους σταυρωτές
του, πήρε ψωμί και, αφού έκανε ευχαριστήρια προσευχή, το
τεμάχισε και είπε: «Λάβετε και φάγετε- αυτό είναι το σώμα μου, που
τεμαχίζεται για χάρη σας. Αυτό να κάνετε στην ανάμνησή μου».
Παρόμοια, όταν τελείωσε το δείπνο, πήρε το ποτήρι και είπε: «Αυτό
το ποτήριο είναι η νέα διαθήκη που επικυρώνεται με το αίμα μου.
Όποτε πίνετε από αυτό το ποτήριο, να το κάνετε στην ανάμνησή μου.
Γιατί ωσότου να έρθει ο Κύριος, πάντοτε, όποτε τρώτε αυτό το ψωμί
και πίνετε αυτό το ποτήριο, διακηρύττετε το θάνατο του Κυρίου.
(Α'Κορ. 11, 23-26).

13. • Κατά την αποστολική εποχή, πριν από τη Θεία Ευχαριστία
γινόταν το δείπνο της αγάπης (κατά τις βραδινές ώρες). Ήταν
μια μίμηση του Μυστικού Δείπνου που προηγήθηκε της Θείας
Ευχαριστίας. Κατά το 2ο μ.Χ. αιώνα, η Θεία Ευχαριστία
διαχωρίστηκε από το δείπνο της αγάπης. Τελείται, πλέον, τις
πρωινές ώρες πάνω στους τάφους των μαρτύρων (διανύουμε
ήδη την περίοδο των διωγμών).

14. • Μετά το τέλος των διωγμών τον 4ο αιώνα, οι διάφορες
προφορικές
παραδόσεις
καταγράφηκαν
και,
έτσι,
δημιουργήθηκαν τα πρώτα κείμενα Λειτουργιών, στα οποία
αναγράφονται τιμητικά ως συγγραφείς κάποιοι απόστολοι ή
μαθητές τους (Λειτουργία Αγίου Ιακώβου, Αγίου Μάρκου,
Κλήμεντος Ρώμης κ.ά.).

15. • Τότε (ενώ ο ψάλτης ψάλλει ένα αργό ύμνο για να δώσει
στον ιερέα χρόνο), ο ιερέας γονατίζει μπροστά στην Αγία
Τράπεζα και διαβάζει την ευχή, με την οποία ζητάει από
τον Ίδιο το Θεό Πατέρα να στείλει το Άγιο Πνεύμα και να
μεταβάλει το ψωμί σε Σώμα του Χριστού και το κρασί σε
Αίμα του Χριστού:
• «…κατάπεμψον το Πνεύμα Σου το Άγιον εφ’ ημάς και επί
τα προκείμενα δώρα ταύτα και ποίησον τον μεν άρτον
τούτον τίμιον Σώμα του Χριστού Σου, το δε εν τω ποτηρίω
τούτο τίμιον Αίμα του Χριστού Σου, μεταβαλών τω
Πνεύματί Σου τω Αγίω. Αμήν. Αμήν. Αμήν».
• Ο λαός σηκώνεται ή και γονατίζει αυτές τις στιγμές, που
πιστεύουμε ότι κατεβαίνει το Άγιο Πνεύμα και ότι το Ιερό
είναι γεμάτο αγγελικές δυνάμεις!
• Με την εκφώνηση «Εξαιρέτως της Παναγίας, αχράντου,
υπερευλογημένης, ενδόξου, Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και
Αειπαρθένου Μαρίας…», ο λαός σηκώνεται και οι ψάλτες
ψάλλουν πανηγυρικά το Μικρό Μεγαλυνάριο της

16. • Με την εκφώνηση «Εξαιρέτως της Παναγίας, αχράντου, υπερευλογημένης, ενδόξου,
δεσποίνης ημών Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας…», ο λαός σηκώνεται και οι ψάλτες
ψάλλουν πανηγυρικά το Μικρό Μεγαλυνάριο της Θεοτόκου (δηλ. της Παναγίας).
• Το «Εξαιρέτως…» είναι η κατάληξη μιας ενότητας των προσευχών που λέει ο ιερέας
εκείνη την ώρα, όπου αναφέρει:
• «...Έτι προσφέρομέν σοι την λογικήν ταύτην λατρείαν υπέρ των εν πίστει αναπαυσαμένων
προπατόρων, πατέρων, πατριαρχών, προφητών, αποστόλων, κηρύκων, ευαγγελιστών,
μαρτύρων, ομολογητών, εγκρατευτών και παντός πνεύματος δικαίου εν πίστει τετελειωμένου.
Εξαιρέτως της παναγίας, αχράντου, υπερευλογημένης, ενδόξου δεσποίνης ημών Θεοτόκου και
αειπαρθένου Μαρίας».
• Δηλαδή:
• «...Ακόμα, σου προσφέρομε τη λογική αυτήν εδώ λατρεία για κείνους που
αναπαύθηκαν με πίστη, προπάτορες, πατέρες, πατριάρχες, προφήτες, απόστόλους,
κήρυκες, ευαγγελιστές, μάρτυρες, ομολογητές, ασκητές, και για κάθε δίκαιο άνθρωπο
που τελειώθηκε με πίστη. Ξεχωριστά για την παναγία, άχραντη, υπερευλογημένη,
ένδοξη κυρία μας Θεοτόκο και αειπάρθενο Μαρία».

17. • Το Μικρό Μεγαλυνάριο της Θεοτόκου λέει:
• «Άξιον εστίν ως αληθώς μακαρίζειν σε την Θεοτόκον, την αειμακάριστον
και παναμώμητον και μητέρα του Θεού ημών! Την τιμιωτέραν των
χερουβίμ και ενδοξοτέραν ασυγκρίτως των σεραφείμ, την αδιαφθόρως
Θεόν Λόγον τεκούσαν, την όντως Θεοτόκον, σε μεγαλύνομεν!».
• Δηλαδή: «Αξίζει στ’ αλήθεια να σε μακαρίζουμε (=να σε ονομάζουμε
«μακάρια», δηλ. ευτυχισμένη και ευλογημένη), Θεοτόκε, εσένα που είσαι
πάντα ευλογημένη και χωρίς καμιά αμαρτία, τη μητέρα του Θεού μας! Την
πολυτιμότερη από τα χερουβίμ και πιο δοξασμένη από τα σεραφείμ, που
γέννησες το Θεό Λόγο χωρίς φθορά και πράγματι είσαι Θεοτόκος
(=μητέρα του Θεού), σε μεγαλύνουμε!» («μεγαλύνουμε» = σε υμνούμε,
διακηρύσσουμε το μεγαλείο σου).
• Ο ύμνος αυτός (που τον ακούμε οπωσδήποτε όρθιοι, προς τιμήν της
Παναγίας) διαμορφώθηκε έτσι σε κάποιο αγιορείτικο κελί, μέσα στο
δάσος. Τους πρώτους στίχους τους υπαγόρευσε ο αρχάγγελος Μιχαήλ στον
όσιο μοναχό Γαβριήλ τον Καρεώτη*. Το κελί αυτό υπάρχει και σήμερα και
λέγεται «Εν τω άδειν» ( = στο τραγούδι).

18. • Και περνάμε στο τελικό στάδιο της ετοιμασίας για τη Θεία Μετάληψη:
• Ενώ οι ψάλτες λένε ένα αργό τροπάριο (το Κοινωνικό), ο παπάς μέσα στο
Ιερό κόβει το Σώμα του Χριστού και το αφήνει πάνω στο δίσκο. Αυτή η
πράξη συμβολίζει τη σταύρωση του Χριστού. Διαβάζει μεγάλες ευχές και
κοινωνεί ο ίδιος με τον αρχαίο τρόπο: Σώμα όπως παίρνουμε το αντίδωρο
και Αίμα απευθείας από το ποτήριο. Κοινωνεί πρώτος, για να πάρει τη
δύναμη και την άφεση των αμαρτιών που έχει ανάγκη, ώστε κατόπιν να
μεταδώσει τη Θεία Κοινωνία σε όλους τους άλλους.

19. • Κατόπιν ενώνει Σώμα και Αίμα μέσα στο ποτήριο και ρίχνει λίγο βραστό
νερό (το ζέον, από το ρήμα ζέω = βράζω – από εκεί βγαίνει και η λέξη
ζέστη), για να είναι ζεστό, όπως το αίμα είναι ζεστό. Θυμιάζει. Το σκεπάζει
με το κόκκινο πανί που λέγεται μάκτρο (από το μάσσω = σκουπίζω) και
βγαίνει στην Ωραία Πύλη, για να κοινωνήσουν οι χριστιανοί. Μας
προσκαλεί όλους με τη γνωστή εκφώνηση: Μετά φόβου Θεού, πίστεως
και αγάπης, προσέλθετε!

21. •ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ – ΑΠΟΛΥΣΗ
•Μετά την Θ. Κοινωνία ψέλνουν όλοι το «Είδομεν το
φως το αληθινόν…», έναν ύμνο για το Άγιο Πνεύμα,
με τον οποίο ομολογούν την πίστη τους στην Αγία
Τριάδα και την δοξολογούν, με αφορμή το μεγάλο
μυστήριο που τελέσθηκε με τη δύναμη του Τριαδικού
Θεού και στο οποίο όλη η Εκκλησία συμμετείχε.
•Όλοι οι πιστοί ευχαριστούν τον Θεό, για το Σώμα
και το Αίμα του Χριστού, το οποίο κοινώνησαν. Και
βέβαια, εννοείται ότι κανείς δεν φεύγει πριν
ευχαριστήσει τον Θεό για τα μεγάλα αυτά Δώρα.
Αλλιώς μοιάζει με τον Ιούδα, που έφυγε από τον
Μυστικό Δείπνο, αμέσως μόλις έλαβε από τον Άρτο.
•Οι πιστοί, γεμάτοι ευγνωμοσύνη στον Κύριο για την
Θεία Κοινωνία και για τις πλούσιες ευλογίες ψέλνουν
τον ύμνο του Ιώβ: «Είη το όνομα Κυρίου ευλογημένον
από του νυν και έως του αιώνος» -«Ας είναι το όνομα
του Κυρίου ευλογημένο, τώρα και πάντοτε».