1. Чингисийн цэргийн логистик ба орчин үеийн хангамжийн
логистик.
Г.Чинзориг, Д.Даваадолгор
ШУТИС, МИС,
Олон Улсын Тээврийн Удирдлага, III курс
E-mail: G.Chinzorig@hotmail.com
Хураангуй
Чингис хаан агуу их цэргийн жанжин, стратегийн төдийгүй цэргийн
логистикийг гарамгай хэрэгжүүлэгч байсан нь түүхэн баримтуудаас
нотлогдож байна. Орчин үед логистик нь шинэ зууны эдийн засаг,
нийгмийн амьдралын асуудлыг оновчтойгоор шийдвэрлэхэд өөрийн хувь
нэмрээ оруулах ШУ-ны шинэлэг салбаруудын нэг болтлоо хөгжиж иржээ.
Өнөөдөр аливаа салбар, байгууллагууд хялбар аргаар, бага зардлаар
зорилгодоо хүрэхийн тулд өөрөө өөрийгөө зохицуулах системийн
хүрээнд явагдаж буй бүх үйл ажиллагааг оновчтой зохицуулахын тулд
хангамжийн логистикийн асуудалд онцгойлон анхаарах болжээ. Иймээс
XIII зууны цэрэг дайны зохион байгуулалтын бүтэцээр үндэслэн орчин
үеийн хангамжийн логистикийн “загвар” гаргах боломжийг судалсан юм.
Оршил
Логистикийг хамгийн анх хэрэглэсэн салбар бол арми юм. Манай
эрдэмтдийн судалж тогтоосноор 1240 онд бичигдсэн “Монголын нууц
товчоо” бол Чингис хааны төрийн үйл хэрэг түүний бүтэц, Чингис хааныг
аугаа их цэргийн жанжин, стратегич болохыг нь нотлох эртний бичмэл эх
сурвалж мөн. Академич Ч.Жүгдэр агсаны олж тогтоосноор, мөн тэр үед
бичигдсэн “Хар татарын тэмдэглэл” бүтээлд Чингис хааны жанжны удирдах
урлаг, монгол цэргийн стратегийн тухай нэн тодорхой өгүүлсэн байдаг.
Чингис хааны байлдааны стратегийн тухай өгүүлсэн баримт, бичмэлүүд нь
эдүгээгийн стратегийн удирдлага, логистикийн менежментийн зарчмуудаас

2. ялгарах зүйлгүй байгаа нь гайхалтай. Ийнхүү монголчууд цэргийн
логистикийн орчин үеийн үндэс суурийг тавилцсан нь түүхэн баримтаар
нотлогдож байна.
Өнөөдөр НАТО-гийн тодорхойлсноор “цэргийн логистик нь байлдааны
материал (зэр зэвсэг), техникийн хөгжил, үйлдвэрлэл, нүүлгэн шилжүүлэлт
зэрэг үйл ажиллагааны хоорондын уялдаа холбоог зохицуулна” гэсэн
байдаг.
Орчин үед логистик системийг бүрэлдүүлэгч үндсэн хэсгүүдийн нэг болох
хангамжийн логистик юм. 1995 онд Английн Логистикийн институти-аас
гаргасан логистикийн тухай тодорхойлолт нь “Логистик нь хүн хүч,
материал, үйлдвэрийн хүчин чадал, мэдээллийг ашгилан хэрэгтэй үед нь
хэрэгцээт
хэмжээгээр
үйлдвэрлэн,
шаардлага
хангасан
чанартай
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг тохирсон үнээр зохистой газарт нь борлуулахад
оршино” гэжээ. . Institute of Logistics. 1995 England.
Харин хангамж нь тухайн байгууллагын үйлдвэрлэл болон үйл ажиллагааг
тасралтгүй хангахад чиглэсэн үйл ажиллагааны нэгдэл бөгөөд үйлдвэрлэл
ба үйлчилгээний өртөгийг хамгийн бага байхаар зохион байгуулагдахад гол
зорилго нь оршино. Ийм учраас хангамжийн логистикийн үйл ажиллагааны
үндсэн хэлбэрийн нэг болох “Дахвар ачилтын” аргыг хэрэглэх загвар
боловсруулж санал дэвшүүлж байна.
I.
Логистик
Логистикийн үндсэн асуудал
менежмент
нь
мэдээлийн
болон
материалын
урсгалын
төлөвлөлт, худалдан авалт, нөөцийн хяналт хүлээн авалт, агуулах,
нөөцийн хадгалалт, илүүдэл, хомсдол зэргийг зохицуулах, хувиарлах
зэргийг үр бүтээлтэй удирдах үйл ажиллагаа юм.
Зураг ¹1 Логистик систем

3. Хангамж
Нийлүүлэ
гч
Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл (материалын урсгалын менежмент)
Хэрэглэгч
Хуваарилалт
(хангамж)
Дахин ашиглалт (хаягдлын менежмент)
(
тээвэрлэлт,
зөөвөрлөлт,
мэдээлэл)
Хамгийн бага зардалтай, дээд түвшний чанартай, найдвартай шуурхай
мэдээлэлтэй, экологийн аюулгүй байдалд, хүний нөөцийн зохистой
түвшинд логистикийн үйл ажиллагаа явагдна. Логистикийн зорилго:
 Зөв бүтээгдэхүүн үйлчилгээ
 Зөв газарт нь
 Зөв цаг хугацаанд нь
 Зөв арга ажиллагаагаар нь бүрэн дүүрэн хангахад оршино.
Аливаа үйлдвэр, аж ахуйн газрын хувьд хангамжийн хэлтэс нь тухайн
байгууллагын үйл ажиллагааг түүхий эд, материал,
сэлбэг хэрэгсэл,
бүтээгдэхүүнээр тасралтгүй хангаж байхад оршидог. Нөгөө талаар хангамж
нь үйлдвэрлэлийн логистик сүлжээгээр дамжин пассив нэгжүүдийн хувьд
сүлжээний
элемент
юм.
Ялангуяа
үйлчилгээ,
борлуулатын
байгууллагуудын хувьд дээрх асуудал хамгийн чухал асуудал юм.
Хангамжийн
функц
нь
зөв
аргаар
шилэн
сонгосон
нийлүүлэгчээс
хэрэгцээтэй хэмжээгээр, чанарыг зохих түвшинд хүрсэн түүхий эд,
материал, сэлбэг хэрэгсэл, үйлчилгээг шаардлагатай үед, оновчтой
газраас худалдан авахыг хэлдэг.
Зураг ¹2 Хангамжийн сүлжээний ерөнхий бүтэц
Хангамжийн сүлжээний ерөнхий бүтэц

4. Нийлүүлэгчийн үйлчилгээнд хамрах хүрээ:
•
Логистик хэлхээнүүд
•
Санхүү
•
Зах зээлийн судалгаа
•
Бүтээгдэхүүний дизайн
•
Мэдээллийн технологи
I.1 Хангамжийн сүлжээний үндсэн функцууд
Аливаа компани нь хангамжийн логистикийн хүрээнд
дараах таван
функцын дагуу шийдвэр гаргах хэрэгтэй гэж үзэж байна.
1. Үйлдвэрлэл—Зах зээлд эрэлт, хэрэгцээтэй байгаа бүтээгдэхүүнийг
хэрэгтэй
үед
нь,
зохистой
хэмжээгээр
үйлдвэрлэх
бөгөөд
үүнийг
санхүүгийн боломж, ажлын зохистой хуваарилалт, чанарын хяналт болон
тоног төхөөрөмжийн хүчин чадал зэргийг харгалзан авч үзэн үндсэн
төлөвлөгөөтөй уялдуулан хийх юм.
2. Санхүү—Хэр хэмжээний хөрөнгө хангамжийн хэлхээнд хэрэгтэй байх вэ?
Ямар хэмжээний түүхий эд, хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн, болон
бэлэн бүтээгдэхүүн хэрэгтэй вэ? Зэрэг асуудлыг зохицуулах үйл ажиллагаа
юм. Нөөц хөрөнгийг хадгалах нь зардал ихтэй боловч захиалгын болон
нөөц төлөвлөгөөний хэрэгжилтийн үед хамгийн бага зардал шаардлагатай
болдог.
3. Байршил—Үйлдвэрлэлийн нэмэлт орцууд болон хөрөнгийн агуулах
хаана байрлах вэ? Хөрөнгийн үйлдвэрлэлийн хамгийн ашигтай болон үр
ашигтай байршил хаана байвал зохимжтой вэ? Шинийг барих эсэх? гэх
мэтийн асуудлуудыг хэрэглэгчид хамгийн түргэн болон, ойр хэлбэрээр
хүрэхээр байршлыг согноход чиглэгднэ.
4. Тээвэрлэлт—Бүтээгдэхүүн хангамжийн хэлхээний нэг объектоос нөгөөд
хэрхэн шилжих вэ? Агаарын болон авто замын тээвэр нь хамгийн

5. найдвартай бөгөөд шуурхай байдаг боловч зардал ихтэй. Усан тээвэр ба
төмөр зам өртөг багатай боловч, илүү урт транзит хугацаа болон хяналт
шаардлагатай болох бөгөөд илүү эрсдэлтэй байдаг. Харин энэ эрсдэл
ихтэй
тээвэрлэлт
нь
даац
ашиглалт
өндөр.
Тиймээс
дээрх
тээвэрлэлтүүдээс тухайн цаг хугцаанд тохирсон хамгийн боломжтойг нь
сонгоход тээвэрлэлтийн функцын зорилго оршино.
5. Мэдээллийн систем—Үйлдвэрлэл, үйл ажиллагаа явуулахад маш их
хэмжээний
мэдээлэл
хадгалах,
зохион
байгуулах,
дамжуулах,
боловсруулах, хэрэглэх, дахин дамжуулах хэрэг гардаг. Цагаа олсон, зөв
мэдээлэл нь бүтээгдэхүүн, түүний хэмжээ болон цаг хугацаа, нөөц
бүтээгдэхүүн,
байршил болон тээвэрлэлтийн талаарх зөв шийдвэрийг
гаргахад тусалдаг.
Эдгээр шийдвэрийн нийлбэр нь компанийн хангамжийн сүлжээний чадвар,
үр ашгийг харуулна. Компанийн зорилтот
зах зээл, үйлчилгээнээс
хамааран түүний хангамжийн хэлхээний менежмент зохион байгуулагддаг.
Зураг ¹3 Хангамжийн сүлжээний түгээмэл бүтэц
Хангамжийн сүлжээний түгээмэл бүтэц
(
мэдээлэл,
тээвэрлэлт)
Дээрх схемээс үзэхэд хангамжийн асуудал хэрэглэгчийн хэрэгцээтэй шууд
уялдаатай ба хангамжийн функцийг байгууллагын зорилгод нийцүүлж,
менежментийн
зүгээс
түүний
үйл
ажиллагааг
стратегийн
тулгуурлан боловсруулалт хийгдэх ёстой нь харагдаж байна.
бодлогод

6. Сүүлийн үед хангамжийн асуудалд ихээхэн анхаарал тавих болсон нь өөрт
хэрэгцээтэй, чанар сайтай бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, түүхий эд,
материал сэлбэг хэрэгслийг бага зардлаар бий болгон авах гэсэн хэрэгцээ
шаардлагаас үүдэлтэй юм. Байгууллагын бараг бүх хэлтэс тасгуудын үйл
ажиллагаа хангамжийн үйл ажиллагаатай салшгүй холбоотой бөгөөд
тэдгээрийн амжилтанд тодорхой нөлөө үзүүлдгээрээ стратегийн чухал
хэсэг болдог.
II. XIII зууны цэрэг дайны хангамжийн логистикийн
хэрэглээ
Цэрэг дайны салбарт дайн байлдаанд ялах олон хүчин зүйлүүдийн нэг нь
яах аргагүй хангамжийн асуудал билээ. Мэдээж тухайн үед хангамжийн
логистик гэсэн нэр томъёо, ухагдахууныг ашигладаггүй байсан нь мэдээж
юм. Хангамжийн логистикийн тодорохйлолт ёсоор “Аливаа байгууллагын
үйл ажиллагааг тасралтгүй хангах зорилготойгоор хийгдэх үйл ажиллагаа”
юм. Тэгвэл дайн байлдаанд цэргүүдийн шаардлагатай байх зэр зэвсэг,
хоол хүнс, морь уналага гэх мэт олон зүйлсийг тасралтгүй хангах асуудал
зайлшгүй гарна.
Чингис хаан улс болон засаг захиргаа, цэргийг мянганы системээр
хуваажээ.
Мянганы
систем
нь
Монгол
улсын
цэргийн
зохион
байгууллалтын гол хэлбэр төдийгүй засаг захиргааны бүтцийн үндэс байв.
Монголчуудын аравт, зуут, мянгат, түмтийн, зохион байгуулалтын аравт,
“Чингис түүний есөн өрлөг” нь харгана зорчил хэмээх байлдааны цадигийн
макродифференциал юм.
9+1=10
90+9+1=100
900+90+9+1=1000
9000+900+90+9+1=10000
Чингис хааны фрактал

7. Зураг ¹4 Чингис хааны фракталын загвар
Хамгийн том нэгж нь жижигтэйгээ адилхан, жижиг нэгж нь
томтойгоо адилхан бүтцийг фрактал гэнэ.
Аравт бүр дотроо нэг даргатай байх бөгөөд энэ нь тухайн аравтыг удирдах,
хянах, зохион байгуулах, хэрэгцээт зүйлсийг олж цуглуулах зэрэг ажлыг
хийж гүйцэтгэдэг байжээ. (Чингис хаан бас аравтын дарга)
Биологийн идэвхитэй төв эс есөн эсийг өөрийн дагуулаар удирдан явах
чадвартай гэж үзжээ. Аливаа компаны бүтэц есөн нэгжээс илүүдээд ирвэл
бизнес нь нэг л биш болоод ирнэ гэж үздэг хүн олон байдаг .
Эндээс харвал удирдлагын хамгийн оновчтой бүтэц нь менежер есөн
хүнийг л хариуцвал зохистой байна. Чингисийн “Харгана зорчил” тактик нь
цэргийнхээ
тоог
олон
болгож
харагдуулах
агуулгатайгаас
гадна
мэдээллийг шуурхай дамжуулах, хамгаалалтын механизм үүсгэх учиртай.
“Харгана зорчилын” өмнө хоёр хоногийн зайтай газар “Альгинч”хэмээх
албат явдаг байсан байна.Энэ нь Акул загасны урд Лоцман загас явдагтай
адил байгаа юм. Ямар нэг мэдээлэл түмтийн хүрээнээс удирдлагын босоо
чиглэлээр нэн түргэн төвд ирэх ба боловсрогдсон шийдвэр буцаад бүх
чиглэлд асар өндөр хурдтайгаар тарах чадвартай тогтолцоо болох нь
харагдаж байна. Үүнийг эсийн мембран бүтэцтэй зүйрлүүлж ч болох юм.
Хамгаалалтын механизм талаас нь харвал эхлээд түмтийн хүрээ
ялагдсаны дараа мянгат, дараа нь зуутын хүрээ эцэст нь Чингис есөн

8. өрлөгтэйгөө үлдэх болно. Хамгийн сүүлд есөн өрлөг хаанаа хамгаалан
тулалдах учиртай.
Энэнхүү бүтэц хангамжийн асуудлыг шийдвэрлэхэд хамгийн дөхөмтөй
зохион байгуулалтын хэлбэр байж болох юм. Энэ фракталд хангамжийн
сүлжээний үндсэн 5 функцуудын шинж чанарыг агуулж чадсан байна.
Тухайлбал энэ фрактал нь цэргийнхээ тоог олон болгож харагдуулах
агуулгатайгаас гадна мэдээллийг шуурхай
дамжуулах, хамгаалалтын
механизм үүсгэж байгаа нь байршил, үйлдвэрлэл, мэдээлэл зэрэг
функцуудын үндсэн шинж чанрыг агуулжээ. үүнээс хамгийн чухал нь энэ
бүтэц нь удирдан хянаж зохион байгуулахад хамгийн тохиромжтой болгон
аравтын системээр бүлэглэн хуваасан нь орчин үеийн хангамжийн
логистикийн түгээлтийн сүнгодог хэлбэрүүдтэй төстөй байна. Энэ бүтэц нь
зардлыг хамгийн бага байлгах болон хэрэгцээг хамгийн хурдан хангах
боломжтой бүтэц болж чадснаараа дайн байлдааны амжилт олоход
ихээхэн чухал нөлөө үзүүлжээ. Орчин үед энэхүү бүтцийн хэлбэрийг
ашиглан худалдаа ба борлуулалт хийгч нэгжүүдийн хангамжийн асуудлыг
шийдвэрлэж байна.
III. Чингисийн “фрактал загвар”-ыг орчин үед
хангамжийн логистикт хэрэглэх боломж
Өнөө
үед
хангамжийн
логистикийг
үйлвэрлэлийн
салбарт
гэхээсээ
илүүтэйгээр үйлчилгээ, борлуулалтын салбарт тусган авч хэрэглэх нь
тохиромжтой юм. Учир нь үйлдвэрлэлийн салбарт хангамжийн логистикийг
хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай энгийн наад захын стратегийн төлөвлөт
болон төлөвлөгөө хэрэглэгчид үзүүлэх үйчилгээний түвшин доогуур
түвшинд явж байгаа зэрэг болно.
Харин томоохон үйлдвэр аж ахуй нэгж, гадаад дотоод худалдаа эрхлэгч
компаниуд,
гэрээт
борлуулагч
болон
сүлжээ
салбар
цэгүүдээр
бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ борлуулдаг салбарын хувьд түгээлт буюу
хэрэгцээт бараа үйлчилгээгээр хангах асуудлыг хангамжийн логистикийн
оновчлолын тусламжтайгаар шийдэж болно. Гэрээгээр болон тодорхой
хангамжийн
хүрээнд
үйлчилгээ
эрхлэгч
нэгжүүдийн
хувьд
бараа
бүтээгдэхүүн үйлчилгээг татаж авах асуудал буюу нөгөө талаас нийлүүлэгч
нэгжийн хувьд “цэвэр” нийлүүлэлтийн асуудал юм. Хэрэв нийлүүлэгч тал

9. бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ хамгийн бага зардлаар хүртээмжтэй байдлаар
жигд нийлүүлж чадах аваас нэмүү өртгийг ихээхэн багасгах боломж гарна.
Одоогоор манай оронд хангамжийн логистикийн асуудлыг үйлчилгээ ба
борлуулалтын салбар талаас төдийлөн судлагдаагүй байгаа бөгөөд
хангамжийн логистикийн тээвэрлэлтийн нэг хэлбэр болох “давхар ачилт”ын аргыг хийсвэр жишээн дээр бий болгон танилцуулаж байна.
Жишээ: барилгын материал борлуулагч “Техник импорт” ХХК-ийн хувьд
бүх аймагт өөрийн салбар, гэрээт борлуулагчтай байдаг ба тэдгээр
борлуулагчид нь өөрсдөө бараагаа татаж авдаг. Энэ нь хэрэглэгчийн гар
дээр очиж буй бүтээгдэхүүний үнийг ихээхэн өсгөх гол шалтгаан болдог ба
энэхүү
асуудлыг
хангамжийн
логистикийн
оновчтой
загварчлалаар
зохицуулаж болно.
Үүний тулд хамгийн их нэмүү өртөг бий болгогч хүчин зүйл болох
тээвэрлэлтийн асуудал буюу түгээлтийг сонирхон авч үзлээ. Түгээлтийн
асуудлыг оновчтойгоор шийдвэрлэхэд үүнд заавал гуравдагч тал буюу
зуучлагчийн оролцоо зайлшгүй шаардлагатай. Одоогийн нөхцөл байдалд
бидний сайн мэдэх “тэхийн зогсоолын” гэгдэх “горьдлого” компанийг авч
үзье.
1. “Горьдлого компани”-ийг нэгдсэн зохион байгуулалтад оруулж хувь
хүмүүсийн үйлчилгээнд явж буй машинуудыг бааз болгон шинэчлэн
зохион байгуулах. Энэ нь хангамжийн логистикийн үндсэн функц
болох үйлдвэрлэлийн хүрээнд хийгдэх ажиллагаа юм. Үүний тулд
эхлээд тухайн зах зээлтэйгээ холбоотой мэдээ мэдээлэл цуглуулах
ба түүнд тулгуурласан план зохиох ажил хийгдэнэ.
2. Хөдөө орон нутагт болон хот дотор байрлах өөрсдийн бараа
бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээг
борлуулагч
борлуулатын
нэгжүүдэд
тээвэрлэлтийн нэмүү өртөгийг хамгийн бага байхаар тооцоолон
хийж гүйцэтгэх аргачлал боловсруулана. Үүнийг хийж гүйцэтгэхэд
санхүү
болон
тээвэрлэлт
бусад
нэмэлт
функцуудын
үйл
ажиллагааны хүрээнд явагдана.
Дээрхи хоёр асуудлын хүрээнд нэмүү өртөгийг хамгийн бага байлгах
оновчлолийг
“Давхар
ачилт”-ын
арга
хэмээн
нэрлэдэг.
Барилгын

10. материалын
гэрээт
борлуулагчдын
борлуулалтын
тайлан
болон
борлуулалтын прогнозыг үндэслэн хэрэгцээт тоо хэмжээ цаг хугацааг
тооцон түгээлт хийх энэхүү
арга нь Сэлэнгэ, Баянхонгор аймагт
шаардлагатай байгаа хэрэгцээт барилгын материалыг хүргэх явцдаа бусад
аймгуудын хэрэгцээт бүтээгдэхүүнийг хүргэх үйл ажиллагаа юм. Энэ арга
нь энэ нөхцөлд тээвэрлэлтийн ашигт үйлийн коэфицентийг нэмэгдүүлэх
хамгийн сайн арга болдог чадна. Тухайн тээвэрлэгч тээврийн хэрэгслийн
даац
ашиглалтын
коэфицентыг
тогтмол
хэмжээнд
барьж
нэг
рүү
тэмүүлүүлж байх нь тогтмол зардлыг үлэмж хэмжээгээр бууруулж чадна.
“Давхар ачилт”-ын аргыг хэрэглэхдээ түгээлт хийх газруудаа бүсэд хуваах
нь чингисийн фракталыг орчин үед нэвтрүүлэх боломжийг бий болгож
байна.
-
А Бүс Улаанбаатар хот
-
Б Бүс Төвийн аймгууд
-
В Бүс Баруун аймгууд
-
Г Бүс Зүүн аймгууд
-
Д Бүс Баруун захын аймгууд
А Бүс Улаанбаатар хот хамгийн их хүн төвлөрсөн хот (хүн амын тоо 1,2
сая)
Б Бүс Төв, Сэлэнгэ, Дундговь, Дорноговь аймгууд багтана.
В Бүс Хөвсгөл, Булган, Архангай, Өвөрхангай, Баянхонгор, Өмнөговь
гэсэн аймгууд байдаг.
Г Бүс Хэнтий, Сүхбаатар, Дорнод аймгууд байрладаг.
Д Бүс Увс, Ховд, Баян-Өлгий, Завхан, Говь-Алтай аймгууд байрладаг.

11. Зураг ¹5 Бүсүүдийн байршил
Хангамжийн логистикийн үндсэн шийдвэрлэх асуудал нь
байгууллагын
үйл ажиллагааг түүхий эд, материал, түүхий эд, сэлбэг, бүтээгдэхүүнээр
тасралтгүй хангаж байхад оршдог ба ингэхдээ хэрхэн гүйцэтгэх талаар
зохион байгуулалт, тооцооллыг хэрэглэнэ. Мөн “Давхар ачилт”-ын арга нь
2 үндсэн технологийн дагуу явагдана:
Аль аль нь давуу болон сул талуудтай.
• Матрицийн хэмнэлтийн технологи: Энэ технологийн үед хүлээн
авагчтай хийсэн гэрээнд заасан хугацаа, байрлалыг харгалзан маршрутаа
зохионо. Сул тал нь илүү их зардалтай байдаг. Энэ техник нь маш олон
тооны захиалга гүйцэтгэлийн үед ашигтай.
• Ерөнхий шилжүүлэлт: энэ технологи нь илүү тооцоололтой, жишээлбэл
тээврийн хэрэгслийн даацыг тооцоолдог. Сул тал нь маш сайн захиалга
гүйцэтгэлийн үед их цаг зарцуулдаг. Энэ техник нь хүргэж өгөх
бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ хязгаартай тохиолдолд ашигтай байдаг байна.
III.1 Түгээлтийн үндсэн хэлбэрүүд
• Нэгж бүтээгдэхүүний байрлал: Үйлдвэр, бөөний агуулах гэх мэтийн
цөөн хэмжээтэй, нэгж газарт түгээж өгөх тохиолдолд хэрэглэгддэг.
Хэрэглэгчид маш их эрэлттэй байгаа, шууд их хэмжээтэй бараа авахаар
захиалсан нь баттай тохиолдолд энэ аргыг хэрэглэх ба маш их хэмжээний
санхүүгийн хэмнэлттэй байдаг байна.

12. • Дистрибюци төвүүд: Нийлүүлэгч ба хэрэглэгчидийн хоорондох зай хол
үед их хэмжэний ачааг ачин хэрэглэгчидтэй ойр гэрээт борлуулагчидад
хүргэн өгдөг ба тэдгээр бүтээгдэхүүн эрэлтийг бий болгон тодорхой
хугацааны турш агуулахад байдаг.
Түгээлтийн үед агуулахын асуудал хүндрэл бий болдог ба тээвэрлэгч тал
үүнийг ерөнхий 3 аргаар шийдвэрлэж болно гэж үзэж байна.
1. Нэгж бүтээгдэхүүн хадгалах агуулах (SKU): Энэ нь өгөгдсөн бүх
бүтээгдэхүүнийг
нэг
дор
хадгалах
маш
энгийн
арга
юм.
Бараа
бүтээгдэхүүнийг хадгалах зардал багатай бөгөөд энгийн арга.
2.
Ижил
ажиллагаат
бүтээгдэхүүний
хадгалалт:
Энэ
арга
нь
хэрэглэгчийн захиалсан бараа бүтээгдэхүүн, эсвэл нэг дор тээвэрлэх,
дахин дамжлагад оруулах гэх мэт үйл ажиллагаанд оруулдаг бараа
бүтээгдэхүүнийг нэг дор хадгалах арга юм. Энэ арга нь сав баглаа боодол,
зөөвөрлөлт зэргийн цаг, зардлыг хэмнэх боловч SKU аргыг бодвол илүү
зай хэрэгтэй болдог байна.
3. Crossdocking: Энэ арга нь хангамжийн хэлхээний үр ашгийг дээшлүүлэх
зорилготой бөгөөд нийлүүлэх газрын гаднаас /тээврийн хэрэгслээс/ шууд
хүлээн авагчид хүлээлгэн өгөх буюу агуулах ашиглахгүй арга юм.
Жишээ болгон авсан энэ компаний хангамжийг хэрхэн гүйцэтгэх талаар
загварчлал боловсрууллаа.
III.2 Хангамжийн логистикийн бүтээгдэхүүн түгээлтийн “Давхар
ачилт”-ын аргын загварчлал
Бүтээгдэхүүн нийлүүлэгчээс хэрэглэгч хүртлэх үйл ажиллагааг хамгийн
бага өртөгтөйгөөр зохион байгуулахад энэхүү аргын зорилго оршино.
Энэхүү аргын загварыг гаргасны дараа Чингис хааны “фрактал ” загвартай
бүтэцийн хувьд төстөй зүйлүүдийг олж харах боломжтой юм.

13. Захиалга бүрдүүлэлт
Санхүү
Нийлүүлэгч
Хэрэглэгч
Компани
Нийлүүлэгч
Нийлүүлэгч
Хэрэглэгч
Хэрэглэгч
Мэдээлэл
Оновчтой зам
Хамгийн
богино зай
Хүний нөөц
Даац ашиглалт
Боловсруулалт
Хугацаанаас
хамаарах зай
Шугам ашиглалт
Техник ашиглалт
Эцсийн план
Хувилбар үнэлэх
хувилбарА
хувилбарБ
хувилбарВ
Тооцоолол
Өөрчлалт
Урьдчилсан план
Граф дүрслэл
Хөдөлгөөний
анализ
Бүтээгдэхүүний
анализ
Орцын өгөгдөл
Зураг ¹ 6 “Давхар ачилт”-ын аргын загвар
Нийлүүлэгч нь хэрэглэгч буюу гэрээт борлуулагчийн захиалсан хэрэгцээ
шаардлагатай
байгаа
бараа,
бүтээгдэхүүнийг
тээвэрлэх
захиалгыг

14. гуравдагч тал буюу тээврэлэгч талд захиалан өгөх ба энэхүү захиалгыг
тээвэрлэгч компани логистик сүлжээнд оруулж мэдээлэл, санхүү, хүний
нөөц зэрэг функцуудын үйл ажиллагааны дагуу боловсруулалтыг хийн
хамгийн оновчтой маршрутын дагуу тээвэрлэлтийг хийж гүйцэтгэх бөгөөд
үүндээ тээврийн хэрэгсэлийн даац ашиглалт, гүйлт ашиглалт зэрэг эдийн
засгийн хүчин зүйлүүдийг тооцоолон үзэх шаардлагатай гэж үзэж байна.
Дүгнэлт
XIII зууны үеийн дайн байлдаан, цэргийн удирдлагын арга барил болон,
зохион байгуулалтын хэлбэр нь гайхалтай ухаалаг бүтэцтэй бөгөөд энэ нь
өнөө үед ч аль ч удирдлагын салбарт тодорхой хэмжээгээр хадгалагдан
ирсэн байна. Үүнийг улам бүр дэлгэрэнгүй судалж орчин үед хурцаар
тавигдах болсон шинжлэх ухааны шинэлэг салбаруулын нэг болох
логистикийн салбарт энэхүү зохион байгуулалтын бүтцийн хэрэглээг
тодруулан судлаж гарган ирэх нь логистик хэрэглээг практикт амжилттай
нэвтрүүлэхэд чухал үүрэгтэй гэж үзэж байна. өнөөдөр логистик нь шинэ
зууны
эдийн
засаг,
нийгмийн
амьдралын
асуудлыг
оновчтойгоор
шийдвэрлэхэд өөрийн хувь нэмрээ оруулж байгаа гол салбар мөн.
Хэрэглээний зах зээлийг түүхий эд, материал, сэлбэгийн зах зээлтэй
холбосон динамик холбоо өөрөөр хэлбэл материаллаг болон материаллаг
бус урсгалын нэгдлийг логистизийн сүлжээгээр оновчтой зохицуулах
болсон өнөө үед хангамжийн логистикийн үндсэн хэлбэрүүдийн нэг болох
түгээлтийн “Давхар ачилтын” арга нь эдийн засгийн болон нийгмийн чухал
ач холбогдолтой гэж үзэж байна. Цаашид хангамжийн логистикийн
элементүүдийн хоорондын уялдаа холбоо, удирдан зохицуулах үйл
ажиллагааг цогцоор нь үзэх, оновчтой шийдэл гаргахад авч хэрэгжүүлэх
асуудал асуудал бидний өмнө тулгарч байна.
Ашигласан ном, хэвлэл
1. Д.Бадарч, А.Мөнхболд “Логистик”
2. Muller.A “Logistics - Essentials of Inventory Management.”
3. Micheal Hugos “Essentials of Supply Chain Management”
4. Б.Лувсандэндэв “Удирдлагын синергетик” Лекц
5. Ш.Лувсандорж “Монголын Түүх”
6. Ч.Далай “Хамаг Могол улс”
7. Ш.Нацагдорж ”Чингис Хааны Цадиг”

15. 8. Ц.Дамдинсүрэн “Монголын Нууц Товчоо ”
Шинжлэх Ухаан Технологийн Их сургууль,
Механик Инженерийн Сургууль
“Эрдмийн шувуу” ОЭШБХ
Илтгэл
Сэдэв: Чингисийн цэргийн логистик ба орчин үеийн
хангамжийн логистик.
ЭША-н удирдагч:
Илтгэгчид:
док, дэд проф
Л.Отгонцэцэг
МИС. ОУТУ IIIкурс
Г.Чинзориг
Д.Даваадолгор

16. Улаанбаатар 2006 он