1. Оршил
Монгол орны нийт нутаг дэвсгэрийг хамааруулан сахины нөөцийг
тодорхойлж байснаас, тухайлан сонгож авсан тодорхой газарт СП
байгуулан ихээхэн хэмжээний цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэн гаргах
зорилгоор уг нутгийн салхины горим, нөөц, зонхилох чиглэл, газар
зүйн
онцлог,
салхины
хурдны
давтамжын
тархалт
зэргийг
судлан
нийтлүүлсэн бүтээл, өгүүлэл ховор байна. Ийм учраас манай орны
газар
зүйн
онцлогт
тааруулан
Салхин
паркийг
хэрхэн
уялдуулан
зохистойгоор барьж байгуулах, түүнээс гарсан ЦЭХ ний нэгжийн үнийг
яаж тогтоох, гадаад ба дотоод зах зээлд ЦЭХ –ээ борлуулах арга
зам судалгаанд гол учир оршно.
Гадаад улс, гүрэнд байгуулагдсан салхин
паркийн
Тухай
Гадаад улс гүрэнд ялангуяа ХБНГ, Дани, Испани зэрэг
европын
улсуудад
болон
АНУ-д
салхин
паркийн
судалгаа
шинжилгээ 80-аад оны дундуур эхэлж, 90-ээд оны эхээр салхин
паркийг бариж байгуулан эхэлсэн бөгөөд одоо энэ чиглэлээр
маш эрчимтэй ажиллаж, их амжилтанд хүрч байгааг /хүснэгт
1/-т үзүүлэв.
Дэлхий ба европийн хэмжээнд
Салхин паркийн суурьлагдсан байдал
Хүснэгт 1
Жил
1980
Дэлхийн хэмжээнд[МВт] Европийн хэмжээнд [МВт]
10
-------
1985
1020
1990
1930
80
475

2. 1995
4820
2531
1998
9600
1999
13932
6303
9737
2000
18449
1
3630
Европийн улс, гүрний хэмжээнд салхин паркийн
Суурьлагдсан хүчин чадал
Хүснэгт 2
Д/д
Улс
1998
он
хүртлэх 2000 оны эцсээр [МВт]
[МВт]
1
Австри
2
Бельги
3
Чех
10
1.5
15
Дани
5
19
---4
69
3
Финлянд
000
5.5
69
9
63
793
6107
10
274
13
122
80
6
2341
424
6
9
Франц
7
Герман
8
Грек
9
Ирланд
10
Итали
11
Люксенбург

3. 12
Голланд
22
5
15
33
111
Норвеги
14
13
2
13
473
Польш
15
Португали
16
Румын
17
Испани
1
4
2
56
46
265
0.7
3
13
18
2836
425
Швед
19
Швецари
20
Англи
Дүн
16
06
Дээрхи
замаар
байдлаас
цахилгаан
13630
авч
эрчим
үзвэл,
хүчийг
салхин
ашиглаж
парк
байгуулах
байгаа
орнуудаас
манлайлж байгаа нь АНУ, ХБНГУ, Дани, Испани, Голланд, Англи
зэрэг
улс
гүрэн
орж
байна.
Ийм
учраас
европийн
улсууд
дотроос ялангуяа ХБНГУ, Дани, Испани зэрэг орны салхин парк
байгуулан
ашиглаж
байгаа
арга
туршлагатай
нь
харагдаж
байна.
Салхин парк байгуулсан газарзүйн онцлог
Байдал
Салхин парк байгуулан ашиглаж байгаа олон улс гүрний
туршлагаас
хархад,
далай
болон
тэнгисийн
эх
газартай

4. хилэлсэн тэр орчимд, мөн далай тэнгист ойрхон орших нам дор
талархаг газарт салхин паркийг голлож байгуулдаг байна. Ийм
газарт салхи үүсэх регональ нөхцөл бүрдсэн байдаг учраас
салхины
хурд
харьцангуй
нөхцөлд
харьцангуй
тогтвортой
болохоор
уул,
их,
салхины
зонхилох
байдаг
онцлогтой.
нурууны
хяр
орой
Мөн
чиглэл
эх
болон
газрын
харьцангуй
өндөр нуруудын хооронд их сунаж тогтсон урт хөндий хоолой
зэрэг газрыг салхин парк байгуулахаар бас сонгосон байна.
Иймэрхүү
нутгийн
газарт
салхи
эх
газрын
үргэлж
илэрч
ерөнхий
байдаг
салхинаас
учраас
гадна
салхины
орон
дундаж
хурд харьцангуй их байдаг боловч салхины чиглэл харьцангуй
хувьсамтгай байдаг онцлогтой.
ХБНГУ, Дани, Испани, АНУ зэрэг улс гүрний туршлагаас
хархад,
эсвэл
далай
ба
тэнгис
орчмын
эрэг
хөвөө
болон
талархаг хөндийг, эсвэл эх газрын уулс нуруудын хяр орой
болон хоёр талаасаа өндөр нууруугаар алсуураа хашигдсан урт
урт
хөндий
хоолой
зэрэг
газрыг
“салхин
парк
ба
салхин
бүлэглэл” байгуулах газар болгон сонгосон байна.
Далай ба тэнгисийн орчим болон талархаг
Газарт салхин парк байгуулдаг туршлага
Далай
ба
тэнгисийн
орчим
мөн
нам
дор
орших
талархаг
газарт голлож салхин парк байгуулдаг туршлага ХБНГУ болон
Дани,
байдаг.
Испани,
Голланд,
Иймэрхүү
Англи
ландшафттай
зэрэг
орнл
газарт
их
салхин
дэлгэрсэн
парк
(СП)
байгуулсан байдлыг дараах байдлаар ангилж болно.
•
Далай тэнгисийн эрэг хөвөө дагуулан СП байгуулах
•
Далай тэнгисийн гүехэн усанд СП байгуулах
•
Далай тэнгисрүү далан байгуулан түүн дээр СП байгуулах
•
Нам дор талархаг газарт СП байгуулах

5. Тухайлбал:
1. Далай тэнгисийн хөвөөг дагуулан нэг эгнээ бүхий
24
ширхэг
фирмийн
тус
СЦС-аар
бүр
СП
нь
400кВт
байгуулсан
чадалтай
байгааг
VESTAS
1-зурагт
үзүүлжээ.
“8аас дээш СЦС-аас бүрдсэн байвал салхин парк,
харин 3-7 хүртлэх СЦС-аас бүрдсэн байвал салхин
бүлэглэл гэж тус тус ангилан нэрлэдэг байна”
Энд байгаа СЦС-ын баганы өндөр 32м, сэнсний
голч 34.8м, СЦС-ын мөр хоорондын зай 110-150 м
байхаар тус тус сонгосон байна. Үүнээс үзхэд, мөр
хоорондын
зайг
3.2-4.3Д,
баганы
өндрийг
1.8R-
байхаар сонгосон байна.
Зураг 1
зураг 2
2. Далай
тэнгисийн
гүехэн
усанд
эгнээгээрээ
11
ширхэг, тус бүр нь
450
кВт
–ын
чадалтай
фирмийн
BONUS
СЦС-аар
байгуулсан
зурагт
үзүүлэв.
Энд
байгаа
СЦС
бүрийн
ч
СП
2-р
баганы
өндөр 37.5 м, сэнсний голч 35 м мөр хоорондын зай
3000 м, эгнээ хоорондын зай 370 м байхаар тус тус
сонгосон байна. Энэ тохиолдолд мөр хоорондын зайг
8.6Д, эгнээ хоорондын зайг 10.6Д, харийн баганы
өндрийг 2.1R байхаар тус тус сонгожээ.

6. 3. Далай
тэнгисийн
хүчтэй
давалгаанаас
эргээ
хамгаалах, мөн завь, жижиг хөлөг онгоцны зогсоол
гаргах зорилгоор байгуулсан нарийн даланг ашиглаж
түүн
дээрээ
СП
байгуулж
болохыг
3-р
зурагт
үзүүлэв. Энэ хүү СП байгуулахын тулд 16 ширхэг,
тус бүр нь 55 кВт-ын чадалтай NORDTANK фирмийн
СЦС-ыг ашигласан
байна. Энд байгаа СЦС-ын баганы
өндөр 22 м, сэнсний голч 16 м мөр хоорондын зай
48 м байжээ. Энэ нь мөр хоорондын зайг 3Д, баганы
өндрийг 2.8R байхаар тус тус сонгожээ. /зураг 2/
4. Баруун европын орнууд харьцангуй нам дор талархаг
нутаг
маш
байгуулдаг
үзүүлэв.
ихтэй
бөгөөд
уламжлалтайг
Энэ
СП-ыг
ийм
4-р
газартаа
зурагт
байгуулахын
СП-ыг
төлөөлүүлэн
тулд
5-н
эгнээ
бүхий 27 ширхэг, тус бүрт нь 255 кВт-ын чадалтай,
VESTAS фирмийн СЦС-ыг ашигласан байна. Энэ хүү
СП-д
орсон
нэгж
СЦС-ын
баганы
өндөр
31.5
м,
сэнсний голч 27 м, мөр хоорондын зай 100 м, эгнээ
хоорондын зай 160 м байхаар сонгон байрлуулжээ.
Иймээс мөр хоорондын зайг 3.7Д, эгнээ хоорондын
зайг 5.9Д, баганы өндрийг 2.3R байхаар тус тус
сонгосон байна. Дээр дурьдсан туршлагаас үзвэл,
СП-д оролцсон СЦС-уудын мөр хоорондын зайг 3Д-4Д,
эгнээ хоорондын зайг 2Д-6Д, мөн баганы өндрийг
2.1R-2.5R-ийн
хэмжээтэйгээр
тус
тус
сонгож,
хэрэглэсэн байна гэсэн дүгнэлтийг хйиж байна.
Эх газарт салхин парк байгуулдаг
Туршлага
Өндөр уулс нуруудын орой хяраар болон хоёр талаараа
өндөр
уул
нуруугаар
алсуураа
хашигдсан
урт
урт
хөндий

7. хоолой
Испани
зэрэг
газарт
зэрэг
ландшафттай
голлож
оронд
газарт
СП
элбэг
салхин
байгуулдаг
дэлгэрсэн
парк
туршлага
байна.
байгуулсан
АНУ,
Иймэрхүү
байдлыг
хоёр
ангилан үзэж болно.
1. Өндөр уулс нурууды орой хяраар СП байгуулах
2. Хоёр талаасаа өнөдр уулс, нуруугаар хашигдсан урт
Хөндий хоойлойд салхин парк байгуулах энэхүү 2 англлыг
дараах жишээгээр төлөөлүүлж үзүүлье.
1. Далай
тэнгист
нуруудын
орой
ойрхон
хяраар
болон
СП
эх
газрын
байгуулдаг
өндөр
туршлага
уулс
Испани
улсад ихэд дэлгэрсэн байгааг 5, 6, 7-р зургат үзүүлэв.
Уулсын оройн онцлогоос шалтгаалж хэсэг хэсгээр нь өөр
хоорондоо харьцангуй зайтайгаар байгуулсан байна.
2.
Хоёр
талаараа
өндөр
хоолойд СП байгуулжээ.
уул
нуруугаар
хашигдсан
том
шал

8. Монгол орны ландшафттай зохицуулан
Салхин парк байгуулдаг онцлог
Монгол
далайн
орон
мандлаас
болон
их
их
далай
өргөгдсөн,
тэнгисээс
өндөр
алслагдсан,
уулс
нуруудаар
хэрчигдсэн, цөл, говь, хээр, хангай хосолсон, жил, сараар
гадна хоногийн дотор температурын огцом өөрчлөлт ихтэй, хур
тундас
харьцангуй
бага,
дунд
зэргийн
хурдтай
салхитай,
салхилах чиглэл нь тогтвортой бус шинжтэй юм.
Харин
өндөр
уулс
нуруудын
орой,
хяр
болон
говийн
бүсийн томоохон шал хоолойдоо харьцангуй их салхины нөөцтэй
юм.
Эдгээр
байгалаас
олгогдсон
онцлог
болон
АНУ,
Испани
зэрэг орны салхин парк байгуулдаг. Туршлага зэргийг нэгтгэх
замаар
Монгол
оронд
салхин
парк
байгуулах
ёсоор урган гарч байгаа юм.
Монгол орны нөхцөлд тохирсон
СЦС-ын сонголт
шаардлага
зүй

9. Манай орны газарзүйн онцлог гэвэл:
•
Гадаад далай тэнгисээс алслагдсан
•
Далайн мандлаас дээш харьцангуй их өргөгдсөн
•
Агаарын температурын хэмжээ нь улирлаар ч, сараар ч,
өдрөөр ч, огцом ихээр өөрчлөгддөг.
•
Өндөр уулс нуруудаар хүрээлэгдсэн
•
Агаарын
харьцангуй
чийгшил
бага,
тоосны
агууламж
ихтэй, нийт хур тундасны хэмжээ харьцангуй багатай
•
Салхины
дундаж
хурдаар
дунд
зэрэгт
орохоор
байгаа
зэрэг болно.
Ийм
учраас
дээрх
физик
газарзүйн
иймэрхүү
шинжтэй
газар оронд удаан хугацаанд найдвартай сайн ажиллах салхин
цахилгаан станцийг сонгох явдал маш чухал юм.
Ер
нь
далбаатай
Монгол
их
оронд
бага
тохируулагатай
байгуулах
чадалтай
нэгж
кВт
хоёр
чадалтай
СП-ын
СЦС
генератор
нь
гурван
бүхий
харьциулахад
pithc
харьцангуй
хөнгөн, харьцангуй багавтар хурдтай салхинд сайн ажиллах
үзүүлэлттэй
кВторчим)
дунд
нийт
харьциулахад
ашиглах
зэргийн
жинг
хамгийн
тохиолдолд
нэрлэсэн
сэнсний
бага
сэлбэг
чадалтай
(600-700
далбааны
ажлын
удаан
хугацааны
байх,
захиалан
авах
талбайд
боломжтой
туршид
зэрэг
үндсэн шаардлагыг хангасан байх шаардлагатай.
Иймээс дунд зэргийн чадалтай СЦС үйлдвэрлэдэг 1998 оны
байдлаар
эхний
5-д
орж
байгаа
томоохон
компаниудаас
үйлдвэрлэсэн СЦС-ын гол гол үзүүлэлтийг сонгон авч, хооронд
нь харьциулан үзүүлэх зорилгоор дараах хүснэгтийг бэлгэлээ.
үзүүлэлтүүд
Enercon Anbonus Tacke
Micon
Vestas
E-40
Сэнсний тоо
3
Далбааны
голч 40.3
600/44
3
44
TW-600 M-600
3
3
43
43
V-44
3
44
[м]
Ажлын
152
1452
1521
талбай 1275
1452

10. [м2]
Генератор [кВт] 500 asm 600/120 600
600/150 600/200
12
asm
15
asm
14.5
asm
15-16
asm
13.5
[м/с]
Жин/салхины
25.3
22
26.6
18.6
13.9
талбай [кг/м3]
Жин/нэрлэсэн
64.4
55.8
64.3
45
35.3
[кг/кВт]
үнэ/сэнсний
333
317
327
314.5
327
талбай [Е/м2]
үнэ/нэрлэсэн
848
803
792
761
829
чадал [Е/кВт]
тохируулга
Stall
pithc
staal
Pithc
pithc
Нэрлэсэн
салхины
хүчин
хурд
чадал
Салхины нөөц буюу салхины хувийн
чадлыг тооцох
Салхины
энергийн
хувийн
чадал
нь
нэгж
талбай(А)-д
оногдох салхины нөөц бөгөөд түүний хэмжээ нь тухайн газарт
зонхилж байгаа агаарын нягт (с), болон салхины хурд (V) куб
зэрэгтэй
PАС=pv3/2 шууд хамааралтай байна.
Салхины хувийн чадал буюу салхины нөөцийг олох хэд
хэдэн арга байдаг. Бид сүүлийн үед ашигладаг болсон хоёр
аргын тухай авч үзье. үүнд:
Вейбуллийн тархалтыг ашиглан салхины нөөцийг
PB=1/2pc2G(3/K+1)
гэж олж болно. Энд: (3/K+1)
функц
РB- салхины хувийн чадал (Вт/м2)
P - агаарын нягт (кг/м3)
с – салхины дундаж хурд
(м/с)
Гамма

11. Салхины хурдны давтамжийн дархалт буюу зайцыг ашиглан
салхины хувийн чадлыг,
n
P3=1/2n ∑ p vi3
i =1
Ийм хамаарлаар бас тооцож болдог. Энд:
Р3-
нэгж
талбай
дахь
салхины
энергийн
нөөц
(Вт/м2)
буюу
салхиын хувийн чадал
n – салхины хурдны нийт зайцын тоо
-- агаарын нягт, (кг/м3)
Vi3 – зайц тус бүрийн салхины хурдны гурван зэрэг
Харин энд байгаа агаарын нягтын тоо хэмжээ нь тухайн
газрын
агаарын
даралт,
агаарын
температур
(кельвинээр)
зэргээс хамаардаг.
p=P/TR
Энд: Р – агаарын даралт (Па эсвэл Н/м2)
R – агаар дахь хийн тогтмол (287 Жоуль/кгК)
Т – агаарын температур Кельвинээр (С+273)
Амьдрал
дээр
тухайн
газрын
агаарын
даралт
ихэвчлэн
тодорхойгүй байдаг учираас агаарын нягтыг газрын гадрагын
өндөршил
(Z)
болон
агаарын
температур
(Т)
хоёроос
хамааруулан дараах байдлаарь тогтоож.
p=(353.05/T)e-0.034(Z/T)
Гэсэн хамаарлыг ашигладаг.
Хэдийгээр
агаарын
агаарын
даралтын
нягтын
өөрчлөлттэй
хэмжээ
уялдан
нь
температур
өөрчлөгдөх
ба
боловч,
жилийн улиралаар авч үзвэл, 10-15%-ын хэлбэлзэд өртөгдөж
байдгийг эрдэмтэд тооцож гаргажээ.
Салхины гормын тухай
Салхины
хурд
хэг
хоногийн
болон
нэг
жилийн
дотор
иэхсэх, буурах зэргээр тодорхой давтамжтэй хэлбэлзэж байдаг
бөгөөд.

12. Түүнийг салхины хурдны хоногийн ба жилийн горим гэж
нэрлэдэг. Монголын нөхцөлд салхины хурдны жилийн горимоос
хархад, салхины хурд 3,4,5,6-р саруудад максимум, 11-р сард
харьцангуй бага, үлдсэн саруудад дунд хэмжээгээр илэрсэн
байна.
Салхины хурдны давтамжийн
Тухай
Салхины
хурдыг
хэмжиж
байх
нийт
хугацааны
дотор
салхины хурдны зайц тус бүрт хичнээн удаа салхины тийм хурд
давтагдаж
байгааг
илэрхийлэж
байгаа
салхины
хурдны
давтагдлын тархалтыг салхины хурдны давтамжийн тархалт гэж
нэрлэдэг. Сүүлийн үеийн хэмжилтийн автомат багаж нь салхины
хурдны давтамжийн тархалтыг салхины чиглэлтэй шүтэлцүүлэн
гаргах
боломжийг
тархалтаас
бүрдүүлдэг.
жилийн
дортор
Салхины
салхины
хурдны
хурдны
давтамжийн
зайц
тус
бүрийн
хэдэн удаа давтагдсан тоо хэмжээг мэдхээс гадна уг зайц
дахь салхиын хурд хичнээн удаа аль зүгээс илэрч байсныг бас
тодорхойлох боломжтой байдаг.
Салхины хурдны босоо зүсэлт
Газрын
тухайн
гадрагаас
газарт
байгаа
дээш
өндрийн
салхины
хэмжээ
хурдны
ихсэх
хэмжээ
тусам
үргэлж
өгсч
байдаг ерөнхий зүй тогтол бүх нутагт илэрч байдаг. Энэ нь
тухайн
нутгийн
гүдгэрийн
барилга,
газарзүйн
байдал,
мод,
газрын
сөөг,
өвс
онцлог,
болон
газрын
хотгор
гадрага
дээр
байгаа
байшин
болон
хөрсний
байдал
ургамал
зэргээс хамаарч газрын гадрагаас дээших оройн зайд байгаа
агаар
мандал
үеүүдэд
нь
харилцан
хуваагдах
замаар
адилгүй
хурдтай
салхины
хэмгэн
оршиж
байдаг.
Иймээс
газрын
гадрагаас тодорхой өндөрт байгаа салхины хурдыг,

13. u=u0
(Z/Zor)/
(Z0/Zor)
Эсвэл,
U= u0(Z/ Z0)m
Гэсэн хамаарлыг ашиглан тодорхойлох боломжтой. Харин
өндрөөс хамаарсан салхины хувийн чадлын хэмжээг,
Pr=Pro(Z/ Z0)3m
Ингэж тооцдог.
Энд: u-z өндөрт буй үл мэдэгдэх салхины хурдны хэмээ
U0-z0 өндөрт буй
мэдэгдэж байгаа салхины хурдны хэмжээ
Рr-z өндөрт буй үл
мэдэгдэх салхины хувийн чадал
Рro-z0 өндөрт буй мэдэгдэж байгаа
салхины хувийн чадал
Харин энд байгаа m зэрэг илтгэгч нь тухайн газрын физик
газарзүйн нөхцөл, газрын гадаргад ойрхон буй агаар мандалд
үүссэн
харилцан
градентийн
адилгүй
өөрчлөлт,
хурдтай
агаарын
салхины
урсгалын
нимгэн
үеүүдийн
хуйлралтын
хэмжээ
зэргээс хамаарсан итгэлцүүр.
Салхины хурданд уул нуруу, дов толгодын
үзүүлэх нөлөө
Агаарын урсгалын замд тааралдах уул нуруу, дов толгод
нь
тодорхой
хэмжээгээр
саад
учруулах
тул
уг
уул
нурууд
болон дов толгодын орчимд байгаа салхины хурданд харьцангуй
их өөрчлөлт ордог байна.
Тухайлбал: агаарын урсгал нь хөндий хоолойгоор дайран
гарахдаа
тогтмол
хурдтай
байснаа
уул
нуруу
эсвэл
дов
толгодод тулан ирэх үедээ түүний хурд бага зэрэг саарч (1015%) өөрчлөгдөх бөгөөд харин уул нуруу дов толгодын орой

14. орчимд
агаарын
урсгалын
хурд
ойролцоогоор
15-30%-иар
нэмэгддэг байна.
Салхиын хурданд уул нуруу дов толгодын үзүүлэх нөлөөг
тооцох боломж байдаг. Уул нуруу давж байгаа салхины хурд нь
орой хяр орчимд газраас дээш тодорхой нэгэн өндөрт салхины
хурдны өсөлт их болж максимумаар илрэх бөгөөд тэр өндрийн
хэмжээг L-ээр тэмдэглээд. Тэгвэл, энэ L өндрийн хэмжээг уул
нуруу, дов толгодын өндрийн талд ноогдох өргөний хэмжээтэй
шүтэлцүүлэн ойролцоогоор тодорхойлох эмперик хамаарлыг,
l=0.3Zor[L/ Zor]0.67
Ингэж илэрхийлсэн байна.
Энд: L – уулын өндрийн талд ноогдох өргөний хагас [м]
Zor- газрын гадрагаас хамаарах саадны тогтмолын
хэмжээ [м]
Салхины хурдны харьцангуй өсөлтийг
∆S=1/
(L)
(1/2L)/
(l/2L)
Гэж илэрхийлдэг. Энд:
U2
–
уул
нуруу,
дов
толгодын
орой
хавьд
буй
салхины хурд
U1 – хөндий хоолойд буй салхины хурд.
Агаарын урсгалын хуйлралт ба салхины
Хурдны бууралт
Агаарын температурын огцом өөрчлөлт ба агаарын урсгалд
тохиолдох саад зэрэг хоёр үндсэн хүчин зүйлээс шалтгаалж,
агаарын урсгал хуйлралтанд өртөгдөж, улмаар уг салхины хурд
буурдаг байна.
Энэ үзэгдлийг буюу агаарын урсгал хуйлралтанд орохыг
хуйлралт, үүний улмаас салхины хурдны бууралтыг вариац гэж
нэрлэдэг байна. Хуйлралтын хэмжээ нь тухайн газарт ноёлох
салхины дундаж хурдандаа (Vm) урвуу, харин салхины хурдны

15. давтамжийн
тархалтын
стандарт
хазайлтандаа
()
шууд
хамааралтай байдаг.
Iө= δ /Vm
Ийм
учраас
нарнаас
ирэх
нарны
цацрагийн
энергийн
хэмжээ их болж, агаарын (температур өсөх), эсвэл агаарын
урсгалд
тохиолдох
саадын
хэмжээ
их
болох
зэрэгт
агаарын
хуйлралтын хэмжээ ихсэж салхины хурдны хэмжээ буурч байдаг.
Монгол улс эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай учраас агаарын
хуйлралтын хэмжээ ихэвчлэн 0.5 аас дээш байхад Европын улс
гүрэнд
0.25
аас
бага
байх
жишээтэй.
Салхины
хуйлралтын
хэмжээ салхины хурдтай экспонент хамааралтай байдаг.
Салхины чийгийг хэмжиж дүгнэлт хйих нь
Орчин үеийн салхины үзүүлэлтийг хэмждэг автомат багаж
төхөөрөмж нь салхины чигийг салхины хурд хэмждэгтэй адилхан
тасралтгүй
байнга
хэмжин
дундчилан
санах
ойдоо
өөрчлөгдөж
байдаг
авч,
боловч
онцлог
байдлаас
Салхины
чиг
төлөөлүүлэн
үзүүлдэг
бүс
дэлхийн
олон
минут
бүрт
чиг
үргэлж
болон
орон
нутгийн
тодорхой
“
10
Салхины
нутгийн
давтамжийг
ёс
эсвэл
хадгалдаг.
шалтгаалж,
болон
5
чиглэлтэй
салхин
улс
байдаг.
дэлбээ”-ээр
гүрэнд
тархсан
байдаг. Салхин дэлбээг байгуулахын тулд дөрвөн үндсэн зүг,
арван
зургаан
зовхис
бүхий
сектороос
бүрдсэн
тойрог
хэлбэртэй байдаг.
Үйлдвэрлэх цахилгаан эрчим хүчний хэмжээ
Одоо салхины энергиэс салхин цахилгаан станцыг ашиглан
үйлдэрлэх
цахилгаан
эрчим
хүчний
хэмжээг
тооцож
гаргая.
үүнийг тооцход тухайн газарт уг салхины хурдны тархалтын
зайц тус бүрийн жилийн туршид үргэлжлэх хугацаа.

16. (t)=8760k/c(v/c)k-1e-(v/c)k
Игэж олдог.
Салхин
цахилгаан
станцаар
жилд
үйлдвэрлэх
цахигааны
эрчим хүчний хэмжээг тооцох явдал нь эдийн засгийн хувьд
нэгэн чухал үзүүлэлт байдаг. Иймээс СЦС-ыг ашиглан салхин
энергиэс жилийн хугацаанд үйлдвэрлэх ЦЭХ-ний хэмэээг
•
Салхины
хурдны
гистограмм
ба
СЦС-ын
чадлын
муруйн
тусламжтай
•
Салхины хурдны онолын тархалт ба
СЦС-ын чадлын муруйн
тусламжтайгаар
тус
тус
тооцож
болох
хоёр
аргыг
ашиглаж
тус
тусд
нь
үзүүлэв.
Салхины хурдны гистограмм ашиглан жилийн цахилгаан
Эрчим хүчний үйлдвэрлэлийг тооцох нь
Салхины хурдны талаарх тодорхой хэмжэигдсэн мэдээлэл
хангалттай
тохиолдолд
зохиогдсон
гистограммыг
байгаа
салхины
цахилгаан
давтамжийн
эрчим
хурдны
хүчний
үргэлжилсэн
тэдгээр
ашиглан
хэмжилтэнд
уг
давтамжийн
хэмжээг
СЦС-ын
зайц
тухайн
хугацаагаар
тулгуурлан
чадлын
бүрд
үйлдвэрлэх
хурдтай
үржүүлэн,
муруйд
тус
салхины
бүрийг
нэгтгэх замаар үйлдвэрлэгдэх жилийн цахилгаан эрчим хүчийг
тооцож гаргадаг.
v
ÖÝÕ = ∑ P(v i)t( v i)
v =vý
Ийм болно. Энд: Р( v i) салхи v хурдтай үеийн СЦС-ын дундаж
чадал [Вт]
t( v i) тухайн хурдны тархалтын зайцын
үргэлжлэх хугацаа [цаг]

17. Жилийн цахилгаан эрчим хүчний үйлдвэрлэлийг
салхины хурдны тархалтын онолын аргаар
тооцох
Салхины хурдны тархалт үл мэдэгдэх тохиолдолд салхины
хурдны
тархалтын
Вейбуллийн
итгэлцүүр
гистограммыг
хэрбэршилтийн
зэргийг
тухайн
(к),
ашиглан
газрын
болон
тооцооны
дундаж
хурд
хэмжээсийн
(с)
аргаар
тодорхойлон
гаргаж болно.
t (v ) =1 − F (v )
Энд: F ( v ) -салхины хурдны кумулятив тархалтын функц
Салхин паркаас үйлдвэрлэгдсэн
ЦЭХ-ний нэгж үнийн тухай
СП-ыг байгуулхад СЦС-ын суурилагдах нэгж хүчин чадлын
(1кВт) өртөг буюу зардал, СЦС-аар үйлдвэрлэгдсэн ЦЭХ-ний
нэгжийн (1кВт*ц) үнэ гэсэн хоёр үзүүлэлт их чухал үүрэгтэй
байдаг.
Нэгжийн хөрөнгө оруулалтын
Хэмжээ
Цахилгаан
байдаг.
үүний
эрчим
нэг
хүчийг
нь
СЦС
үйлдвэрлэх
зүй
ёсоор
олон
эх
үүсвэр
ордог.
СЦС-ын
суурилагдах нэгж хүчин чадлын зардлын хэмжээ нь хоёр үндсэн
хэмжээнээс бүрддэг. Тухайлбал өнөөгийн Европийн зах зээл
дээр дунд болон их чадлын СЦС-ын 1 кВт-д ноогдох техникийн
нэгж үнэ 600-800Е, хоёрдугаарт нь уг төслийг хэрэгжүүлэх,

18. тээвэрлэх,
СЦС-ыг
суурилуулах
зэрэг
бусад
ажлын
1
кВт-д
ноогдох үйлчилгээний нэгж үнэ 200Е байгаа юм.
Үүнээс хамаарч СЦС-ыг суурилагдах нэгж хүчин чадлын
зардал 800-1000Е байгаа юм. СЦС-ын суурилагдах нэгж хүчин
чадлын зардлын хэмжээ их бага болохыг бусад эх үүсвэрүүдийн
нэгж чадлын суурилагдах зардалтай харьцуулж байж мэдэрдэг.
СЦС-ын хөрөнгө оруулалтын 80%-г тоног төхөөрөмж материалын
үнэ, 20%-г барилга байгууламж, тээврийн болон бусад зардал
эзэлдэг байна. СЦС-ын суурилагдах нэгж хүчин чадлын зардлын
хэмжээг их бага, болохыг бусад эх үүсвэрүүдийн нэгж чадлын
суурилагдах
зардалтай
харьциулж
байж
мэдэрдэг.
үүнийг
дараах хүснэгтэнд үзүүлэв:
Д/д
ЦЭХ-ний эх үүсвэр
Нэгжийн
1
2
3
4
5
ДЦС
АЦС
ХЦС
НЦС
СЦС
[Е/кВт]
500-600
1200-1800
500-700
7000-8500
900-1000
Эндээс
хархад,
зарим
нэгэн
хөрөнгө
ЦЭХ-ний
эх
оруулалт
үүсвэрүүдээс
байгаль орчинд ээлтэй болон зардлын хямд зэргээс шалтгаалж,
хамгийн тохиромжтойд нь СЦС зүй ёсоор орж байна.
СЦС-аар үйлдвэрлэгдсэн нэгж ЦЭХ-ний өөрийн өртөг
СЦС-аар үйлдвэрэлгдэж байгаа ЦЭХ-ний нэгжийн үнэ нь гурван
үндсэн нэсгээс бүрэлдэн тогтдог. үүнд:
•
Барьж
байгуулсан
сүлжээнд
зардлаас үүдэлтэй суурь үнэ
залгахад
зарцуулсан
нийт

19. •
Хэвийн ажиллуулах болон түлш, засвар үйлчилгээ зэргийн
зардлаас үүдэлтэй хөдөлгөөнт үнэ
•
Хөрөнгө
оруулалт,
зардлаас
банктай
үүдэлтэй
холбоотой
санхүүжилтийн
эргэн
үнэ
төлөлтийн
гэж
тус
тус
байдаг.
Салхин паркийн үр ашгийн зарим үзүүлэлт
5
Мвт-аас
байгуулахад
барилга
дээш
СЦС-д
хүчин
нийт
байгууламжинд
байгуулахад
8,
шугам
чадалтай
хөрөнгө
13,
парк
оруулалтын
дамжуулах
шүлжээнд
салхин
зардлын
шугам
залгахад
шүлжээ
6,
барьж
64,
барьж
суурилуулалт
болон удирдлагын зардалд 2, даатгал хууль эрхзүйн зардалд
3,
орон
нутаг
засаг
захиргааны
төлбөрт
2,
төсөл
боловсруулалтын зардалд 1.5 хувиар тус тус зарцуулагддаг
байна.
Энэ жишээг Монгол оронд ойролцоогоор авч хэрэглэхэд
50Мвт
хүчин
чадалтай
салхин
паркийн
эдийн
засгийн
зарим
үзүүлэлтийг тооцон гаргахад нийт хөрөнгө оруулалтын зардал
83.1 сая ам.доллар байх бөгөөд салхин паркийн ашигт үйлийн
итгэлцүүрийг 92% байх тохиолдолд мөн нэгж цахилгааны үнийдг
8-н
цент
байх
үед
хэвийн
ажиллуулах,
засвар
үйлчилгээ,
банктай холбоотой эргэн төлөлтийн зардал зэргийг багтаасан
зардал
жилд
8.7
сая
ам.доллар
болох
тул
эргэн
төлөгдөх
хугацаа 9.5 жил байна. Энэ салхин парк 15 жил тасралтгүй
хэвийн
ажиллах
ам.долларын
бөгөөд
ашигтай
гарч
энэ
хугацаанд
байгаагаас
60
гадна
1.3
орчим
сая
сая
тонн
нүүрс хэмнэж, 2 сая тонн хүлэмжийн ялгаралтыг бууруулахаар
тооцоо гарч байна.
Зөвхөн түлшинд зарцуулагдах 1.3 сая тонн нүүрснээс 26
сая ам.долларын цэвэр ашиг олох боломж байна.

20. Салхин парк байгуулах үндэслэл
Энэ хэсэгт СЦС-ын суурийн хийц, түүний орцын норм, СЦС
бүрийн
хооронд
зам
барих
хийц,
технологи,
СЦС
бүрийн
хооронд нь холбох удирдлага, холбооны болон хүчний шугамын
тухай мөн СП-д оролцох нэгж СЦС-уудын хамгийн тохиромжтой
байрлал зэргийг тодорхой гаргана. Түүнээс гадна СЦС бүрээс
гарах дуу авианы тархалтын байдалд дүгнэлт хийх болно.
Салхин парк байгуулахад анхаарах үндсэн
Зарчим
Салхин
эдийн
парк
засгийн
байгуулах
үндэслэлээ
төслөө
хийхдээ
боловсруулахдаа
эсвэл
техник,
дараахь
хэдэн
үндсэн зарчмыг заавал баримтлах шаардлагатай байдаг. үүнд:
•
Салхин
нөөцөөр
парк
байгуулах
хамгийн
их
талбайг
бөгөөд
сонгохдоо
салхины
талбайг
ашиглах
уг
зөвшөөрөлийг авах боломжтой байх
•
Салхин
паркийг
тохиолдолд
сонгох
болон
үйлдвэрлэж
бүтээн
ЦЭХ-ийг
гаргах
байгуулах
борлуулах
боломжтой бөгөөд СЦС-ын бие биедээ сүүдэрлэх явдлыг
бага
байлгаж,
уг
паркийн
ашигт
үйлийн
итгэлцүүрийг
харьцангуй их байлгах
•
Салхин
парк
хийхдээ
байгуулахаар
механик
тохиромжтойгоор
төлөвлөх
эдэлгээний
сонгож,
элдэв
аюул
болон
ТЭЗҮ-ийг
хугацааг
зэргийг
маш
тусгаж,
хэвийн ажиллуулах зөвлөмж зэргийг иж бүрнээр хийх
•
Салхин паркаас гарах чимээ шуугиан нь оршин суугчид
болон бусад амьд амьтанд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх
•
Салхин парк байгуулах тохиолдолд уг объектийг барьж
байгуулах,
эзэмших
ашиглах
болон
зээл
өгөх
зэрэг

21. гурван байгууллага гурвалсан гэрээ хэлэлцээрийг хийж,
нотариатын
газараар
баталгаажуулсан
байхаас
гадна
даатгалыг шийдсэн байх.
Салхин паркийн ашигт үйлийн итгэлцүүр
Салхин паркийн ашигт үйлийн итгэлцүүрт дараахь үндсэн
хүчин зүйл голлон нөлөөлдөг. үүнд:
•
Салхины зонхилох чиглэл
•
Салхины хурданд эсэргүүцэл үзүүлэх газрын гадрага дээр
орших элдэв биетүүд
•
СЦС бүрийн мөр болон эгнээ хоорондын зай хэмжээ (СЦСын харилцан байрлалаас)
СЦС-ын бие биедээ сүүдэрлэх явдал бол салхин паркийн
ашигт
үйлийн
итгэлцүүрийн
хэмжээнд
голлох
сөрөг
нөлөө
үзүүлдэг. Энэ хүү сүүдрэлтийн хэмжээ нь:
•
СЦС-уудын харилцан байрлалаас
•
Салхины зонхилох чиглэлээс
•
Салхины хурднаас
•
СЦС-ын
чадлын
муруй
болон
түлхэх
хүчний
зарим
гол
үзүүлэлтүүдээс
•
Хуйлралтын
хэмжээнээс
(энэ
нь
байрлал
болон
эгнээний тооноос, хамаардаг) тус тус хамаардаг.
Салхин паркийн А.Ү.И-ийн хэмжээг,
η =∑
Pпарк/Pган
Ингэж тодорхойлдог. Энд:
СЦС-ын

22. P
∑ парк -салихан паркийн нийт чадал
P
∑ ган – салхин паркад орж байгаа СЦС тус бүрийн
нэрлэсэн чадлын нийлбэр
Сүүдрэлтээс болж салхины хурд буурч, улмаар ЦЭХ-ний
хэмжээг
багасгах,
мөн
хуйлралтын
хэмжээг
нэмэгдүүлэн
механик ачааллыг нэмэгдүүлэх зэрэг сөрөг үр дагавар үүсдэг.
Ер нь салхин паркийн А.Ү.И-ийн хэмжээ 80%-аас доошгүй байх
ёстой.
96
94
92
90
88
86
84
82
80
4D/4D
5D/5D
5D/7D
6D/6D
6D/8D
8D/6D
СЦС бүрийн хоорондын зай (D-роторын иаметр)
СЦС-ыг аянгаас хамгаалах
Ажиллаж байгаа СЦС-ын газрын гадрагаас хамгийн өндөр
цэгт
байгаа
тохиолдолд
сэнсний
буудаг
далбааны
болох
нь
үзүүр
орчимд
тогтоогдсон
аянга
байна.
ихэнх
Тэгээд
ч
бидний сонгосон газар маань уулын орой хярд байгаа учраас

23. дулааны улиралд энэ үзэгдэл, манайд тохиолдох магадлалтай
юм.
Ийм учраас СП-ыг бариж байгуулахад оролцох нэгж СЦС
бүрийн аянга зайлуулагчийг яг технологийн дагуу нягт нямбай
хийх
шаардлагатай.
Аянга
зайлуулагчийг
найдваратй
ажиллуулахын тулд газардуулгын хөрсний эсэргүүцэлийг 2 Ом
орчимд байлгах хэрэгтэй.
Салхин паркийг байгуулахад гарах хөрөнгө
Оруулалтын ерөнхий бүтэц
Ихэнх
чадалтай
улсын
салхин
туршлагаас
парк
хархад
байгуулах
10-аас
тохиолдолд
дээш
Мвт-ын
төслийн
нийт
өртгийг дараах байдлаар хуваариладаг байна. үүнд:
•
СЦС-уудыг худалдан авахад нийт төсөвт өртгийн 64%
•
Барилга
байгууламжинд
(СЦС-ын
суурь,
зам
г.м)
нийт
төсөвт өртгийн 13%
•
СЦС
бүрт
ашиглах
трансформатор,
удирдлага,
холбоо,
хүчний шугаманд төсөвт өртгийн 8%
•
Салхин паркийг ЦЭХ-ий нэгдсэн сүлжээнд холбоход төсөвт
өртгийн 6%
•
Төслийн менежментэд төсөвт өртгийн 1%
•
СЦС бүрийг суурилуулахад төсөвт өртгийн 1%
•
Салхин
паркийг
төрөл
бүрийн
даатгалд
хамруулахад
төсөвт өртгийн 1%
•
Хууль
эрхийн
зөвөлгөө
болон
үйлчилгээний
зардалд
төсөвт өртгийн 2%
•
Банк санхүүгийн үйлчилгээний зардалд төсөвт өртгийн 1%
•
Салхин
паркийг
өртгийн 2%
барьж
байгуулах
компанийн
ашиг
нийт

24. •
Төсөл боловсруулах үеийн зардалд нийт төсөвт өртгийн
1%-ыг
тус
тус
зарцууладаг
болохыг
дараахь
зурагт
үзүүлэв
64% Салхин турбин
13 Барилга байгууламж
8% Трасформатор
6% Шугам сүлжээ
1% Төслийн менежмент
1% Суурилуулах төсөв
1% Даатгал
2% Бусад зардал
1% Санхүүгийн зардал
1% Ашгийн нийт төсөв
1%Засварын зардал
Салхин паркийн хөрөнгө оруулалтын ерөнхий бүтэц
СЦС бүрийн удирдлага холбоо болон
Хүчний шугамын тухай
Салхин
паркап
оролцож
байгаа
СЦС
бүрийг
хооронд
нь
удирдлага, холбоо болон хүчний шугамаар хооронд нь холбосон
байдаг. Удирдлага ба холбооны шугамыг жирийн энэ чиглэлд
ашиглагддаг
утасаар
хийдэг.
Харин
хүчний
шугамын
утасыг
шаардлагын хэмжээнд тохируулан хийх шаардлагатай.
Учир нь СЦС-ын генератороос гарах хүчдэлийг тристорын
удирдлага
Гц,
бүхий
хувьсах
тарансформатор
давтамж
690
В
ашиглан
тохируулагчийн
байхаар
өсгөж,
тусламжтайгаар
хувиргадаг
салхин
бөгөөд
паркийн
50
үүнийг
сүлжээнд

25. холбодог.
Хэрэв
хоёр
СЦС
орйрхон
байвал
дунд
нь
хүчдэл
өсгөх нэг трансформатор ашигладаг туршлага дэлгэрсэн байна.
СЦС бүрийг барихын тулд ашиглах
Замын тухай
СП
байгуулахда
орох
нэгж
СЦС
бүрийг
барихын
тулд
тээврийн болон өргөгч машин техникийн шилжилт хөдөлгөөнийг
найдвартай байлгахын тулд 4-н метерийн өргөнтэй зам хийх
шаардлагатай. Энэ замаар нэг тэнхлэг дэхь ачааны даац 12 тн
бүхий 2.5 м өргөнтэй ачааны машин явахаар тооцох ёстой.
Сэнсний далбаа багана зэрэг урт ачааг тээж явах тул замын
эргэлтийг хамгийн багаар бодоход 20 м-ийн радиустай байхаар
байгуулна. Энэ замыг байгуулахын тулд газрын өнгөн хөрсийг
4 м-ийн өргөнтэй, 30 см гүнтэйгээр ухаж авна. Инэгэж ухаж
авсны дараа хамгийн ёроолд нь 25 см-ийн зузаантай элсэн
үеийг
үүстэл
хийх
ёстой.
Дараа
нь
энэ
үеэн
дээр
0/45
хэмжээтэй бүдүүн ширхэгтэй хайргаар 10 см-ийн зузаан 0/22ийн хэмжээтэй нарийн хайргаар 5 см-ийн зузаан үе тус тус
үүсэх байдлаар хучиж замыг байгуулдаг байна.
СЦС-аас гарах дуу чимээ, дуу чимээ, түүний
Тархалт
Сэнснээс
тодорхой
хэмжээний
дуу
чимээ
үргэлж
гарч
байдаг. Энэ дуу чимээ нь тэр орчинд ажиллаж, амьдарч байгаа
хүн болон амьтад тордорхой хэмжээгээр сөрөг нөлөө үзүүлдэг.
Иймээс энэ хүү дуу чимээг судалж, сөрөг нөлөөгүй болгох
талаас нь бас бодолцох шаардлагатай байдаг.
Дуу чимээний (авианы) эрчмийг,
Iа=Pr/S
Ингэж илэрхийлдэг. Энд
Pr – дуу чимээний чадал (Вт)

26. S – зайн квадраттай шүтэлцсэн талбайн хэмжээ (м2)
Зайн хэмжээнээс хамааран (S-r2) талбайг авианы эрчмээр
үржүүлэн дуу чимээний чадлыг гарган авдаг.
Амьдрал дээр дуу чимээний эрчмийн хэмжээг,
LI=10 log(Iа/I0)dB
Харин дуут чимээний даралтын хэмжээг,
LP=10 log(P2/P02)=20log(P/P0)
Гэж илэрхийлж гаргадаг. Энд:
I0
–
1000
Гц-тэй
авианы
үүсгэсэн
дуу
чимээний хэрчмийн хэмжээ (I0=10-12 Вт/м2)
P0 – 1000 Гц давтамжтэй авианы үүсгэсэн
дуу чимээний элчмийн даралт (P0=2*10-5 Па)
Дуу чимээний үзүүлэлтүүдийн хэмжих нэгж нь хэдийгээр
dB
байдаг
амархан
хурд,
мэдрэгддэг
үзүүллээ.
байгаа
боловч,
биш
Тухайлбал,
СЦС-аас
R
хугацаа
тул
100
зайд
dB
зэргийн
тэдгээрийг
чадалтай
сонсогдох
нэгж
харицуулан
дуу
авианы
шиг
чимээ
(дуу
хүнд
авч
гаргаж
чимээний)
даралтыг,
LP=100dB-10log(4пR2)+CdB
Гэсэн хамаарлыг ашиглан тооцдог. Энд:
С-хоорондоо маш ойрхон байрласан СЦС-ын тооноос хамаарсан
тогтмол тоо. Жишээлбэл:
2 СЦС байхад С=3dB
3 СЦС байхад С=5dB
4 СЦС байхад С=6dB
5 СЦС байхад С=7dB
10 СЦС байхад С=10dB гэх мэт өөрчлөгддөг.
СЦС ба салхин паркийг цахилгаан дамжуулах
Сүлжээнд холбох тухай
Цахилгаан дамжуулах сүлжээг онцлогоос нь хамааруулж,

27. •
Нам
хүчдэлийн
цахилгаан
дамжуулах
сүлжээ
(Н.С)
(нэрлэсэн хүчдэлийн хэмжээ 1 кВ-оос бага байна)
•
Дунд
хүчдэлийн
цахилгаан
дамжуулах
сүлжээ
(Д.С)
(нэрлэсэн хүчдэлийн хэмжээ 1 Кв-оос 60 КВ хүртэл)
•
өндөр
хүчдэлийн
(хэрлэсэн
цахилгаан
хүчдэлийн
дамжуулах
хэмжээ
60
Кв-оос
сүлжээ
110
Кв
(Ө.С)
хүртэл
байна)
•
хэт өндөр цахилгаан дамжуулах сүлжээ (Х.Ө.С) (220 Кв
орчим
байна)
гэж
тус
тус
ангилдаг
байна.
үүнийг
ойлгомжтой болгохын тулд дараах хүснэгтийг зохиов.
Д/д
Цахилгаан
СЦС
дамжуулах
ба
салхин
паркийн
нэрлэсэн
шугамын чадлын хэмжээ
ангилал
НС-д
4
500 Кв хүртэл)
2-15 МВт-ын чадалтай салхин парк
20-35
МВт-ын
чадалтай
салхин
ӨС-д
2
3
Байга болон дунд чадлын СЦС-т (-
ДС-д (10-20 Кв)
ДС-д(20-35 Кв)
1
парк
40-300
МВт-ын
чадалтай
салхин
парк
СЦС-ыг цахилгаан дамжуулах шүлжээнд холбохдоо залгагч
төхөөрөмжөөр
дамжуулан
хэмжээнээс
хамааруулан
төхөөрөмжийг
НС
шийдвэрлэдэг.
төхөөрөмж
бол
талдаа
сонгож
ч
хамгаалах
ДС
авдаг.
талдаа
болон
үүнийг
ч
залгах
ачааллын
Энэ
тавьж
залгагч
болдог.
ажиллагааг
Уг
давхар
гүйцэтгэдэг үүрэгтэй.
СЦС-ын цахилгаанд дамжуулах сүлжээнд холбох үүрэгтэй
залгагч төхөөрөмж нь:
•
хүчдэлийн хэмжээ унах
•
хүчдлийн хэмжээ хэт өсөх

28. •
стандарт хэмжээнээс давтамж бага болох
•
стандарт хамжээнээс давтамж их болох зэрэгт тус тус
салгадаг.
ДШ-д СЦС-ыг холбох хоёр боломж байдаг.
a) Нийлмэл систем
b) Энгийн систем
Тус
тойм
зургаас
хархад,
СЦС-ын
генератороор
НС-ээр
дамжуулах трансформаторт оруулан хүчдэлийн хэмжээг өсгөөд
тоолуурт оруулан улмаар нэг бол нийлмэл системээр, эсвэл
эсвэл энгийн системээр ДС-д оруулдаг байна. Салхин паркийг
цахилгаан дамжуулах сүлжээнд холбох зарчим нь СЦС-ыг ДС-д
хобохтой бараг адилхан байдаг.
Эндээс хархад салхин паркад оролцож байгаа бүх СЦС тус
бүртээ өсгөх трансформатортой бөгөөд мөн тус тусдаа нийлмэл
системээр холбогдон ДС-д холбогдож байна. Салхин паркийн
холбогдсон
ДС-ээс
бууруулагч
трансформатр
ашиглан

29. хэрэглэгчид
цахилгааныг
хэрэглэж
байгааг
бас
үзүүлсэн
байна.
Салхин паркийг бүрдүүлж байгаа СЦС тус бүртээ эсвэл
дундаа нэг өсгөх трансформатор ашиглан цахилгаан дамжуулах
сүлжээнд холбогдож болдогийг дараах зурагт тоймлон үзүүлэв.
Нийлмэл систем үүсгэн салхин паркийг ДС-д холбосон байдал
Салхин парк байгуулах ТЭЗ-ийн үзүүлэлт
Салхин
парк
бол
нэгж
СЦС-ыг
барьж
байгуулахад
шаардагдах хөрөнгө оруулалтын хэмжээ, салхины хурдны жилийн
дундаж тархаллтай дүйцүүлэн нэгж кВт цаг-ын өөрийн өртөг,
жилдээ
үйлдвэрлэн
оруулалтаа
нөхөн
гаргах
төлөх
ЦЭХ-ний
хугацаа
хэмжээ,
зэрэг
анхны
ТЭЗҮ-ийг
хөрөнгө
гаргахдаа
дараах схемийг баримтлах шаардлагатай.
Техник эдийн засгийн үндэслэл хийх аргачилсах схем:
Эдийн засгийн үр ашгийн нарийвчилсан тооцоо

30. Судалгааг хийхэд тухайн газрын салхины олон үзүүлэтүүд
болон инфляцийн хэмжээ, ззэлийн хүү, үйлдвэрлэсэн цахилгаан
энергээс олсон ашиг, жил бүрийн зарлага, үндсэн хөрөнгийн
засвар
үйлчилгээний
жил
бүрийн
зардал,
үндсэн
хөрөнгийн
засвар үйлчилгээний жил бүрийн зардал, хөрөнгө оруулалтын
хэмжээ, зах зээлд борлуулах нэгж цэхилгаан энергийн үнэ,
цахилгаан
болон
энергийн
СЦС-ын
үнийн
парк
өсөлтийн
ашиглалтын
хэмжээ
итгэлцүүр
салхин
мөн
паркийн
жилдээ
зарах
ЦЭХ-ний хэмжээ зэрэг маш олон үзүүлэлтүүдийг тус схемийн
дагуу цуглуулан авч ашигладаг.
Дүгнэлт
1, Монгол орны нөхцөлд салхин парк байгуулахдаа харьцангуй их
салхитай
байдаг
уул,
нуруугаар
алсуураа
нурууны
хашигдсан
хяр
асар
оройгоор
том
эсвэл
хэмжээтэй
хоёр
шал
өндөр
хоойлойг
ашиглах нь хамгийн тохиромжтой байна.
2, Монгол оронд байгуулагдсан салхин паркаас гарах нэгж ЦЭХ-ний
борлуулалтын үнийг 65-80 төгрөгийн дотор байлгахад хамгийн үр
ашигтай ажиллахаар байна.
3, Салхин паркаас үйлдвэрлэгдсэн ЦЭХ-ний борлуулалтанд дотоод,
гадаад зах зээлийг зэрэгцүүлэн судалж, тийм боломжийг далайцтай
хэрэглэх нь зүйтэй.
4,
Говийн
бүсийн
их
уурхай
болон
БНХАУ-д
ЦЭХ
борлуулах
зорилгоор их чадлын салхин паркийг олон улсын хамтарсан төслийн
хүрээнд Өмнөговь аймгийн нутагт ойрын ирээдүйд барих шаардлагатай
байна.
Ном зүй
1. Доктор, Дэд профессор……. М. Лэгдэн
Магистр……………. ………..О. Бавуудорж

31. 2. интернет саит www.saskpower.com
3. эрчим хүчний зохицуулах зазар О. Бавуудорж
ЭХМ-3 ангийн:
С. Баатарзул
Галбадрах
Ариунболд
Хураангуй:
Манай Монгол улсад одооноос эхэлж салхин парк,
салхин бүлэглэл байгуулж эхлэхгүй бол хэзээ гэж ?

32. Энэ асуудалаар өөрийнхөө санааг гаргах гэж оролдсон
юм. Йим учраас дэлхийн эрчим хүчний хөгжлийн чиглэл нь
нарны, салхины г.м сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлд хөрөнгө
оруулалтыг оруулсаар байна. Яагаад гэвэл энэ нь байгаль
орчинд хор нөлөөгүй, ямар нэгэн түлш хэрэглэдэггүй давуу
талтай юм. үүнийг төр засгаас дэмжин алсын бодлоготой арга
хэмжээ авч энэ салбарт хөрөнгө оруулалтыг датах арга хэмжээ
авах цаг нэгэнт болсон мэт санагдна.
Түлхүүр үг:
Гадаад улс орны туршлага, Монгод салхин парк байгуулж
болох асуудал, салхин паркийн ТЭЗ-ын үзүүлэлт, Монгол улсын
газрын онцлог болон давуу болон сул тал, салхин паркаар
үйлдвэрлэх ЦЭХ-ний хэмжээ, нэгжийн өөрийн өртөг,хэрэглээний
горим, Монгол орны салхины судлагдсан байдал, салхин
паркийг байгуулах үндэслэл, салхин паркийг хүчний шугам
сүлжээнд холбох
ШУТИС –ЭХИС
Салхин цахилгаан станцыг Монгол улсад
ашиглах нь үр ашигтай
Илтгэч: С. Баатарзул
Б.Галбадрах

33. С.Ариунболд
Удирдагч: С.Батхуяг
“Эрчим хүчний аж үйлдвэрийн удирдлага”
2006 он