พนิดา ยิ่งกล้า, ขั้นตอนการทำผ้าบาติก

1. ใบควำมรู้ที่ 2.1 เรื่อง ขั้นตอนกำรทำผ้ำบำติก
คำชี้แจง ให้นักเรียนศึกษาใบความรู้ที่ 2.1 เรื่อง ขั้นตอนการทาผ้าบาติก แล้วตอบคาถามให้ได้
ใจความสมบูรณ์ บันทึกลงในใบงานที่ 2.1
ขั้นตอนกำรเตรียมสำหรับทำผ้ำบำติกด้วยเทคนิคระบำยสี
1. การยึดหรือขึงผ้ากับกรอบไม้
ขั้นตอนที่ 1-2 นากรอบไม้ที่ประกอบด้วยรูปสี่เหลี่ยมแล้ว ใช้แปรงจุ่มน้าเทียนสาหรับ
เขียนบาติกร้อน ๆ ทาให้ทั่วทั้งกรอบ ทิ้งให้เย็น เทียนจะเกาะกรอบไม้เป็นไข ทาน้าเทียนหลายๆ
ชั้น เพื่อให้เทียนหนาขึ้น
ขั้นตอนที่ 3 เมื่อเทียนเย็นแล้ว นาผ้าที่จะเขียนวางลงบนกรอบไม้ที่ทาเทียนไว้
ขั้นตอนที่ 4-5 ใช้ขวดยาหรือขวดแก้วขนาดเล็ก กดผ้าให้ยึดติดกับกรอบไม้ โดยกดขวด
ถูไปมาพร้อมกับดึงผ้าให้ตึงไปด้วย
ขั้นตอนที่ 6 การขึงผ้าให้ตึงพอดีจะทาให้การร่างภาพและการเขียนเส้นเทียนตึง

2. 2. กำรร่ำงภำพ
ผู้ที่มีความชานาญแล้ว สามารถใช้ดินสอร่างภาพลงบนผ้าได้เลย สาหรับผู้ที่เริ่มฝึกควรร่าง
ภาพที่ต้องการลงในกระดาษก่อน แล้วนาแบบร่างสอดเข้าใต้ผ้า เพราะผ้าที่จะนามาเขียนบาติก นี้
จะมีเนื้อบางจนมองเห็นลายที่สอดไว้ด้านหลังได้ ร่างภาพด้วยดินสอย 6B เพราะไส้ดินสอชนิดนี้
จะอ่อน ร่างเพียงเบาๆ ก็เห็นลายแล้ว และรอยดินสอก็จะไม่ฝังแน่นในเนื้อผ้าด้วย นาไปซักล้าง
ทาความสะอาดได้ง่าย
การร่างภาพควรอยู่ภายในกรอบไม้ เพราะหาก
เขียนเส้นเทียนเกินกรอบไม้ไป เมื่อระบายสี
ลงบนผ้าสีก็จะซึมเลอะที่ไม้ทาให้งานเสียหายได้
3. กำรเขียนเส้นเทียน
ผู้เริ่มฝึกใหม่ๆ ควรฝึกเขียนกับเศษผ้าก่อน โดยร่างดินสอเป็นลวดลายไว้ แล้วลองเขียนเส้น
เทียนทับให้ตรงกับรอยดินสอ แรก ๆ อาจจะรู้สึกเกร็งบ้าง จับปากกาเขียนเทียนไม่ถนัด กลัวเขียนไม่ตรง
กับแบบร่าง กลัวน้าเทียนหยดใส่ผ้าบ้าง ปัญหานี้แก้ไขได้ด้วยการฝึกเขียนกับผ้าเช็ดหน้าเพียง 2-3 ผืน
ผู้ฝึกก็จะมีทักษะในการเขียนเพิ่มขึ้นได้
ขั้นตอนการเขียนเส้นเทียน
ขั้นตอนที่ 1 นาก้อนเทียนไปต้มเพื่อละลาย เมื่อเทียนละลายแล้วปรับอุณหภูมิได้พอดี หาก
มีฝุ่นในน้าเทียนควรกรองด้วยผ้าขาวบางก่อน
ขั้นตอนที่ 2 นาปากกาเขียนเทียนส่วนที่เป็นโลหะจุ่มลงในน้าเทียนร้อนๆ สักครู่ ลองตักน้า
เทียนแล้วเทออกสัก 2-3 ครั้ง เพื่อละลายไขเทียนซึ่งแข็งตัวอยู่ภายในปากกาเขียนเทียน
ขั้นตอนที่ 3 จากนั้นพักปากกาเขียนเทียนกับปากภาชนะ เพื่อให้น้าเทียนหยดลงใส่ภาชนะ
ไม่เป็นการเสียน้าเทียนไปเปล่าๆ

3. ขั้นตอนที่ 4 จากนั้นใช้ผ้าหรือกระดาษทิชชูซับน้าเทียนที่เกาะรอบๆ ปากกาเขียนเทียนก่อน
ทุกครั้ง เพื่อกันไม่ให้น้าเทียนหยดใส่ผ้า
ขั้นตอนที่ 5 ก่อนเขียนเส้นเทียนควรทดสอบความพอดีของน้าเทียน ด้วยการเขียนเทียนบน
กระดาษหนังสือพิมพ์หรือเศษผ้าที่อยู่นอกกรอบไม้ก่อน
ขั้นตอนที่ 6 จับปากกาเขียนเทียนนั้น จับเหมือนการเขียนหนังสือทั่วๆ ไป การเขียนเส้นเทียน
ให้เขียนไปตามทิศทางของด้ามปากกาเขียนเทียน ส่วนเส้นโค้งยาวๆ ผู้เขียนอาจจะใช้วิธีหมุนกรอบไม้
ขณะที่เขียน
4. กำรระบำยสี
การทาผ้าบาติกเทคนิคระบายสีนี้จะได้ชิ้นงานที่มีความหลากหลายของสีสันมากกว่างานผ้า
บาติกเทคนิคย้อมสี วิธีการระบายสีบาติกก็คล้ายกับการระบายสีน้าลงบนกระดาษทั่วไป กาหนดความ
เข้มจางของสีด้วยน้า สามารถนาแม่สีมาผสมกันเพื่อให้เกิดสีใหม่ ๆ ได้ เกลี่ยไล่สีเพื่อให้เกิดแสงเงา
มีความลึก ดูมีมิติได้
สีที่ใช้ในการทาผ้าบาติกเทคนิคระบายสีนี้ ต้องเป็นสีย้อมเย็น มีลักษณะเป็นผง นามาผสม
น้าอุ่น อัตราส่วนของสีคือ สี 1 ส่วน ต่อน้า 10 ส่วน ผสมใส่กระป๋องพลาสติกที่มีฝาปิดเพื่อป้องกัน
ฝุ่น ซึ่งเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทาให้ปากกาเขียนอุดตัน สีที่ผสมไว้นี้สามารถใช้ได้นานถึง 6 เดือน ส่วนสี
ที่แห้งแล้วก็นามาละลายใช้กับน้าได้อีก
บาติกระบายสีนี้ต้องระบายสีลงบน
ผ้าที่เปียกชื้น เหมือนกับการระบาย
สีน้าบนกระดาษที่เรียกว่า “เปียก
บนเปียก” ด้วยการใช้แปรงขนาดใหญ่
ระบายน้าเปล่าให้ทั่วทั้ง ผืน ก่ อน
แล้วรอให้ผ้าหมาดๆ จึงระบายสี
ลงไป

4. สีบาติกขณะที่เปียกอยู่นั้นจะมีความเข้มสดกว่าสีที่แห้งแล้วมาก สีบางสี เช่น สีฟ้าและสี
เขียว เมื่อนาไปซักแล้วจะกลายเป็นสีที่อ่อนกว่าเดิม
เมื่อระบายสีเสร็จแล้ว รอให้แห้ง
ไม่ควรใช้ไดร์เป่าผมหรือนาไปตากแดด
เพราะความร้อนจะทาให้ปฏิกิริยาทา
ให้สีเปลี่ยนแปลงได้ แล้วแดดแรงๆ
จะทาให้เส้นเทียนที่เขียนไว้ละลาย
5. กำรเคลือบน้ำยำกันสีตก
ข้อควรระวังที่สาคัญมากๆ ข้อหนึ่งก็คือ ภาพที่ระบายสีเสร็จแล้วหากโดนน้าเพียงเล็กน้อย
ก็จะด่างทันที ดังนั้นชิ้นงานทุกชิ้นจะต้องเคลือบด้วยน้ายาเคลือบกันสีตกก่อน น้ายาที่ว่านี้ก็คือ
“โซเดียมซิลิเกต” มีคุณสมบัติเป็นด่าง ลักษณะเหลวข้น น้ายานี้จะไปทากริยาเคมีกับสี ทาให้สี
ไม่ตก สีติดผ้าได้นานคงทน
ชิ้นงานที่จะนามาเคลือบต้องแห้งสนิท มีวิธีการเคลือบหลายวิธีดังนี้
ขั้นตอนที่ 1 นาผ้าที่ระบายสีเสร็จแล้วและยังคงขึงอยู่กับกรอบไม้ทาน้ายาเคลือบโดยใช้
แปรงขนาดใหญ่
ขั้นตอนที่ 2 หากชิ้นงานมีขนาดใหญ่ ให้เทน้ายาลงบนผ้า แล้วรีบใช้ที่เช็ดกระจกปาด
น้ายาให้ทั่ว
ขั้นตอนที่ 3 เทน้ายาใส่ถาดพลาสติก ถังน้า หรือกาละมัง นาชิ้นงานจุ่มลงในน้ายาให้ทั่ว
แล้วบิดน้ายาออก (ควรใส่ถุงมือ) น้ายาที่เหลือนี้สามารถนากลับมาใช้ใหม่ได้อีก เคลือบน้ายากันสี
ตกอย่างน้อย 4 ชั่วโมง หากมีเวลาก็ควรเคลือบผ้าทิ้งไว้ทั้งคืนเพื่อให้สีติดได้ดีขึ้น

5. 6. กำรล้ำงน้ำยำออกจำกผ้ำ
หลังจากเคลือบน้ายาได้เวลาที่ กาหนดแล้ว นามาซักล้างด้วยน้าเปล่า ในน้าแรก ๆ สีจะ
ตกมาก สีท่ีตกมากที่สุดมักจะเป็นสีเขียวและสีฟ้า หมั่นเปลี่ยนน้าย่อยๆ จนกระทั่ง น้าใสไม่มีสี
หลุดออกมาอีก หากยังไม่ได้ต้มผ้าในทันทีให้แช่ผ้าไว้ในน้าตลอดเวลา เพื่อป้องกันสีต กใส่กัน
ดังนั้นควรเตรียมภาชนะใส่น้าไว้หลายๆ ใบ
7. กำรต้มผ้ำเพื่อละลำยเทียน
นาภาชนะใส่น้าต้มให้เดือด ใส่ผงซักฟอกหรือสบู่ เหลวพอประมาณ นาผ้าจุ่มลงในน้า
เดือด หมั่นคนผ้าไปมาเพื่อให้เทียนละลายให้หมด ไม่ควรต้มผ้านานเกินไป เพราะจะทาให้เนื้อผ้า
เสียหายได้ โดยเฉพาะผ้าไหมยิ่งต้มนาน เนื้อผ้าก็ยิ่งหดหายไปหลายนิ้ว

6. หากมี ผ้า หลายชิ้นให้ใช้ ภาชนะ 2 ใบ ใบแรกต้มน้าเปล่าให้เดือด ใส่ผ้ าลงไปเพื่ อ
ละลายเทียนออกก่อน จากนั้นใส่ ผ้าลงในภาชนะใบที่สองที่ต้มน้าเดือดผสมกับ ผงซักฟอกหรือ
สบู่เหลว เพื่อให้เทียนไขที่ยั งคงหลงเหลืออยู่ หลุดออกได้ง่ายขึ้น ผ้าบางชิ้นอาจมีเทียนติดอยู่
มากต้องต้มหลายครั้งกว่าเทียนจะหลุดออกหมด
8. กำรซักล้ำงไขเทียนออกจำกผ้ำ
ซักล้างกับน้าเปล่าอย่างเบามือ
เพื่อให้ไขเทียนที่ติดอยู่กับผ้าออกดให้หมด
จนกว่า น้าจะใสสะอาด และไม่ มีสีหลุด
ออกมาอีก
ผ้าบาติกที่ได้ผ่านกระบวนการเคลือบ
ซักล้าง ทาความสะอาดที่ถูกวิธแล้ว สีที่ระบาย
ี
บนผืนผ้าจะไม่ตกอีกเลย
9. กำรตำกผ้ำ
นาผ้าที่ได้ผ่านการต้มและซักแล้วมาตาก ควรตากในที่ร่ม ไม่ควรให้ถูกแดดเพราะสี
ที่ระบายไว้จะซีดเร็ว