การผลิตเกลือหรือโซเดียวคลอไรด์ ประเภทของเกลือเช่น เกลือสมุทร เกลือสินเธาว์ การผลิตเกลือ คุณภาพเกลือ การผลิตกับปัญหาสิ่งแวดล้อม

1. วิชา เคมี 4 รหัสวิชา ว30224
สาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์
โรงเรียนบัวเชดวิทยา
สานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษาเขต 33

2. โซเดียมคลอไรด์ หรือเรียกว่าเกลือแกง ถ้าผลิตจากน้าทะเล
จะ เรียกว่าเกลือสมุทร แต่ถ้าผลิตจากแหล่งเกลือในพื้นดิน เรียกว่า
เกลือสินเธาว์
โซเดียมคลอไรด์ หรือเกลือแกงมีสูตรเป็น NaCl เป็น
สารประกอบที่ประกอบด้วยธาตุ
Na และ Cl ลักษณะเป็นผลึกสีขาว รสเค็ม รูปผลึกเป็นทรง
ลูกบาศก์ จุดหลอมเหลว 801 องศาเซลเซีส ละลายน้าได้ดี
โดยมากได้จากน้าทะเล และจากดิน
ประเทศที่ผลิตเกลือแกงมาก คือ ประเทศออสเตรีย
ฝรั่งเศส เยอรมนี อินเดียและสหรัฐอเมริกา

3. โซเดียมคลอไรด์แบ่งตามวิธีในการผลิตมี 2 ประเภทคือ
1. เกลือสมุทร คือ โซเดียมคลอไรด์ หรือเกลือแกงที่
ผลิตได้จากน้าทะเล
2. เกลือสินเธาว์ คือ โซเดียมคลอไรด์ หรือ เกลือแกงที่ผลิตได้
จากเกลือหิน ซึ่งพบใต้เปลือกโลกในชั้นหินทราย หรือในผิวดิน หรือน้าใต้ดิน

4. ขึ้นอยู่กับสิ่งเจือปนที่มีอยู่ในเกลือ ถ้ามีเกลือแมกนีเซียม
ปนอยู่มากจะชื้นง่าย ราคาตก ดังนั้นถ้าต้องการเกลือที่มคุณภาพดี
ี
ควรเติมปูนขาว 0.4 - 0.5 กรัมต่อน้า 1 ลิตร ลงในนาเชื้อ
เพื่อทาให้น้าทะเลมีสมบัติเป็นเบส (pH ประมาณ 7.4 - 7.5 )
Mg2+ ไอออนจะตกตะกอนออกมาในรูปของ Mg(OH)2 ทิ้งไว้
จนน้าทะเลใสแล้วจึงไขน้านี้เข้าสู่นาปลง NaCl จะตกผลึก
ออกมาเป็นส่วนใหญ่ ซึ่งผลึกของเกลือโซเดียมคลอไรด์นี้จะ
ค่อนข้างบริสุทธิ์ มีคุณภาพดี

6. เกลือสมุทรทากันมากในบริเวณ
ใกล้ทะเล เช่น ที่จังหวัดสมุทรสาคร เพชรบุรี
ฉะเชิงเทรา และชลบุรีโดยมากจะทานา
เกลือปีละ 2 ครั้ง ในประเทศไทยมีอากาศแห้งแล้งติดต่อกันเป็นเวลาประมาณครึ่งปี
ดังนั้นการทานาเกลือจึ่งเริ่มตั้งแต่เดือนพฤศจิกายนถึงเดือนพฤษภาคม
การทานาเกลือใช้วิธีการแยกโซเดียมคลอไรด์ออกจากน้าทะเล ดังนั้นจึง
ต้องใช้หลัก “การระเหยและการตกผลึก” โดยการให้น้าทะเลระเหยไปจนเหลือน้า
ปริมาณน้อยที่สุด ซึ่งเมื่อถึงจุดอิ่มตัวของเกลือ จะทาให้เกลือเกิดการตกผลึกออกมา

7. กรรมวิธีในการผลิตเกลือสมุทร มีขั้นตอนต่าง ๆดังนี้
1) การเตรียมพื้นที่นา โดยทั่วไปใช้พื้นที่ประมาณ
40 ไร่ จากนั้นก็ขุดตอไม้รากไม้ปรับพื้นที่ให้เรียบแน่น แบ่งที่
นาออกเป็นแปลง ๆ แปลงละ 1 ไร่ ยกขอบแปลงให้สูง แล้ว
ทาร่องระบายน้าระหว่างแปลง
2) การทานาเกลือ
2.1) แบ่งพื้นที่ทานาเป็น 3 ตอน ได้แก่ นาตาก
นาเชื้อ และนาปลง ซึ่งระดับพื้นที่จะลดหลั่นลงตามลาดับ
เพื่อความสะดวกในการระบายน้าและขังน้า

8. (รูปแสดงการทานาเกลือ)

9. 2.2) ก่อนถึงฤดูการทานาเกลือ ให้ระบายน้าเข้าเก็บขังไว้เพื่อให้น้าสะอาด ผง
โคลนตม แร่ธาตุ จะได้ตกตะกอน พื้นที่ที่ขังน้าไว้ตอนนี้ เรียกว่า นาวัง
2.3) จากนั้นระบายน้าเข้าสู่นาตาก ให้ระดับน้าสูงกว่าพื้นนา
ประมาณ 5 cmเมื่อน้าระเหยไปจนวัดความถ่วงจาเพาะของน้าทะเลได้ 1.08
จึงถ่ายน้าเข้าสู่นาเชื้อ เพื่อให้แคลเซียมซัลเฟต(CaSO4) ตกผลึกออกมา
เป็นผลพลอยได้ ส่วนน้าทะเลที่เหลือปล่อยให้ระเหยไปจนมีความถ่วงจาเพาะ
1.2 แล้วจึงระบายน้าทะเลนั้นเข้าสู่นาปลง 2 วัน NaClเริ่มตกตะกอน
และจะเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ น้าทะเลที่เหลือจะมีความเข้มข้นของ 𝑴𝒈 𝟐+ 𝑪𝒍− และ
ไอออนเพิ่มขึ้นจึงต้องระบายน้าจากนาเชื้อเพิ่มอีก เพื่อป้องกันมิให้ MgCl2
และ MgSO4 ตกผลึกปนกับ NaClออกมาด้วย ซึ่งจะทาให้เกลือที่ได้มี
สิ่งเจือปน คุณภาพไม่ดี

10. โดยปกติจะปล่อยให้
NaCl ตกผลึกประมาณ 9 - 10
วัน จึงขูดเกลือออกขณะที่มีน้า
ทะเลขังอยู่ เกลือที่ได้นาไปตาก
แดด 1 -2 วัน แล้วจึงเก็บเข้า
ฉาง ผลพลอยได้จากการทานา
เกลือ คือ กุ้ง ปลา และ
CaSO4

11. เกลือสินเธาว์เป็นเกลือที่
เหมาะที่จะใช้ในการอุตสาหกรรม
เพราะมีความชื้น และแมกนีเซียม
แคลเซียม ค่อนข้างต่า ผลิตได้
จากแหล่งแร่ เกลือหิน (Rock Salt) พบอยู่ตามพื้นดินแถบภาค
อีสาน เช่น จังหวัดชัยภูมิ มหาสารคาม ยโสธร อุบลราชธานี และ
อุดรธานี
การผลิตเกลือสินเธาว์จากเกลือหินโดยทั่วไปใช้กระบวนการทาง
วิทยาศาสตร์ คือ ใช้การละลาย การกรอง การระเหย และการตก
ผลึก หรือการละลายและการตกผลึก ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับสภาพของเกลือที่
เกิดขึ้นในแหล่งนั้น ๆ

12. วิธีการผลิตเกลือสินเธาว์
การผลิตเกลือสินเธาว์จะแตกต่างกันออกไปตามแหล่งที่มา และ
ลักษณะการเกิดของเกลือ ซึ่งสามารถจาแนกได้ 3 ประเภทดังนี้
1) เกลือจากผิวดิน จะใช้วิธีขุดคราบเกลือตามผิวดินมาละลาย
น้า กรองเศษตะกอนออก แล้วนาน้าเกลือไปเคี้ยวให้แห้ง จะได้ตะกอนเกลือตก
ผลึกออกมา นิยมทาเกลือชนิดนี้ทางภาค ตะวันออกเฉียงเหนือ ได้แก่ จังหวัด
นคราชสีมา ชัยภูมิ มหาสารคาม อุดรธานี สกลนคร และร้อยเอ็ด
2) เกลือจากน้าเกลือบาดาล เกลือที่ได้จากแหล่งนี้จะทากันมาก
ที่จังหวัด มหาสารคาม นครราชสีมา อุดรธานี อุบลราชธานี ร้อยเอ็ด
สกลนคร ชัยภูมิ และหนองคาย เกลือบาดาลมีอยู่ในระดับตื้น 5 - 10
เมตร หรือระดับลึก 30 เมตร

13. วิธีการผลิตเกลือจากบาดาล ใช้วิธีการขุดหรือเจาะลงไป
ใต้ดินและสูบน้าเกลือขึ้นมา ต้มน้าเกลือในกระทะเหล็กใบใหญ่ โดย
ใช้ฟืนหรือลิกไนต์เป็นเชื้อเพลิง จนน้าเกลือแห้ง จะได้เกลือตกผลึก
ออกมา
การผลิตเกลือนี้นอกจากจะต้มแล้ว อาจจะใช้วิธีการ
ตาก ซึ่งไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายในด้านเชื้อเพลิง เพราะใช้พลังงาน
แสงอาทิตย์ ด้วยการสูบเกลือจากบ่อน้าบาดาลมาใส่ไว้ในนา
ตาก ซึ่งทาเป็นลานดินหรือลานซีเมนต์ แล้วทาให้น้าระเหยออกไป
จะได้เกลือตกผลึกออกมา เรียกวิธีนี้ว่า การทานาตาก

14. 3) เกลือจากชั้นเกลือหิน
วิธีการผลิต ทาได้โดยการอัดน้าจืดลงไปละลายเกลือในชั้นเกลือ
หิน แล้วสูบสารละลายมาทาให้บริสุทธิ์ด้วยการเติม
สารละลาย NaOH กับ Na2CO3 เพื่อกาจัด Ca2+ และ Mg2+ ดังปฏิกิริยา
Mg2+ (aq) + 2OH- (aq)
Mg(OH)2 (s)
Ca2+ (aq) + CO32- (aq)
CaCO3 (s)

15. จากนั้นกรองตะกอนที่เกิดขึ้นนีออก แล้วนาสารละลายทีได้มาตก
้
่
ผลึก แยก NaCl ออก ทาให้สารละลายมี NaCl ปริมาณลดลง และ
ในสารละลายนี้ยังมี Na2SO4 และ Na2CO3 ละลายปนอยู่ ซึ่งเป็น
เกลือที่ไม่ต้องการ เรียกสารละลายนีว่า “น้าขม” นาสารละลายไป
้
เติม CaCl2 พอเหมาะเพื่อกาจัดไอออนต่าง ๆ ออกเป็น
สาร CaSO4 และ CaCO3 ซึ่งไม่ละลายน้า ดังสมการ
Ca2+ (aq) + SO42- (aq)
CaSO4 (s)
Ca2+ (aq) + CO32- (aq)
CaCO3 (s)

16. นาสารละลายที่ได้ไปตกผลึกแยก NaCl ออกไปอีก
กระบวนการผลิตเกลิอที่
เกิดจากสารละลายเกลือ
ในชั้นที่มีเกลือหิน
แสดงได้ดังรูปข้างล่างนี้
(รูปแสดงการผลิตเกลือจากชั้นเกลือหิน)

17. การผลิตเกลือสินเธาว์อาจจะก่อให้เกิดปัญหากับ
สิ่งแวดล้อมได้ เช่น ทาให้เกิดการแพร่ของดินเค็ม ซึ่งมีผลเสียต่อการ
ทาเกษตรกรรม กล่าวคือ ภาวะดินเค็มจะทาให้พืชไม่เจริญเติบโต
เพาะปลูกไม่ได้ผล และถ้าเกลือแพร่กระจายสู่แม่น้าลาคลอง ก็จะส่งผล
กระทบต่อสัตว์น้า นอกจากนั้นจากสูบน้าเกลือบาดาลขึ้นมาผลิตเกลือ
สินเธาว์ยังอาจเกิดปัญหาการยุบตัวของพื้นดิน ซึ่งก็มีผลเสียต่อ
สิ่งแวดล้อมเช่นกัน

18. 1. เกลือสินเธาว์เป็นเกลือที่เหมาะที่จะใช้ในโรงงานอุตสาหกรรม เพราะมีความชื้น
Ca2+ และ Mg2+ ต่า
2. เกลือสมุทร เหมาะสาหรับใช้บริโภค เพราะมีไอโอดีนอยู่
ร่างกายต้องการไอโอดีนประมาณ 75 มิลลิกรัมต่อปีเมื่อได้รับไอโอดีนร่างกายจะนา
ไปเก็บไว้ใน ต่อมไทรอยด์ ซึ่งทาหน้าที่ควบคุมสมอง ประสาท และเนื้อเยื่อต่างๆ ถ้า
ขาดจะเป็นโรคคอพอก และถ้าขาดตั้งแต่ยังเด็ก ร่างกายจะแคระแกร็น สติปัญญา
ต่า หูหนวก เป็นใบ้ ตาเหล่และอัมพาต