Պատրաստեցին՝ Գրիգոր Մելիքյանը և Հայկ Բլեյանը

2. Էլեկտրականություն
Էլեկտրակնությունը – դա
էներգիայի օգտակար տեսակ է: Նա
կարող է փոխակերպվել այլ ձևերի (
ջերմության և լույսի ), և կարող է
փոխանցվել մարդուն
հեռավորության վրա:
Էլեկտրաէներգիան ապահովում է
բոլոր էեկտրական սարքերը, սկսած
ժամացույցից մինչև համակարգիչ,
անհրաժեշտ էներգիայով:
Էլեկտրաէներգիայի շնորհիվ մեր՝
տանը, գործարանում,
գրասենյակում, խանութում
ապահովհած է ՝ ջերմություն և լույս:

3. Էլեկտրական լիցք
Բոլոր տեսակի նյութերը կազմված են
մասնիկներից, որոնք կոչվում են՝
ատոմներ: Յուրաքանչյուր ատոմի
մեջ կա միջուկ: Նա կազմված է ՝
պրոտոնից, որոնք ունեն դրական
լիցքեր, և նեյտրոններ, որոնք չունեն
լիցքեր: Բացասական լիցքավորված
մասնիկները, կոչվում են էլեկտրոն,
նրանք պտտվում են միջուկի շուրջ
Սովորաբար էլեկտրոնների և
պռոտոնների քանակը հավասար են:
Լիցքերը հավասարակշռված են, և
էլէկտրական ատոմը չեզոք է: Լիցքի
միջազգային չափման միավորն է –
Կուլոնն է:

4. Էլեկտրական լիցք
Ատոմը կարող է էլեկտրոններ տալ և ընդունել:
Եթե այն ստացել է էլեկտրոն, այն դառնում է
բացասական լիցք: Եթե նա կորցնում է
էլեկտրոն, այն դառնում է դրական լիցք: Նրանք
շատ մոտ են իրար, նրանք գործում են միմիյանց
հետ:Այս երևույթը կոչվում
է՝փոխգործակծության ուժ: Այն
տարածությունը, որի վրա ազդում է այդ
գործողությունը կոչվում է՝ էլեկտրական դաշտ:
Մասնիկների հակառակ լիցքերը ( դրական և
բացասական ), ձգվել են միմյանց: Երկու
լիցքավորված միանման մասնիկներ իրարից
հեռանում են:

5. Ամպերմետր
ԱՄՊԵՐՄԵՏՐ, էլեկտրական հոսանքի ուժը
չափելու գործիքֈ Ա-ի ցուցնակի վրա գրվում է
«A» (կամ mA–միլիամպերմետր, kA–
կիլոամպերմետր)։ Հոսանքի շղթային միացվում
է հաջորդաբար և ունի անհամեմատ ավելի փոքր
դիմադրություն, քան շղթայի դիմադրությունն էֈ
Հոսանքի մեծությունը որոշվում է Ա-ի սլաքի
շեղումով, որը կատարվում է հոսանքի
էլեկտրադինամիկական կամ ջերմային
ազդեցությամբֈ

6. Ամպերմետր
Ամպերմետրի միացման սխեման,ա. շունտով
(1-շունտ, 2–սպառիչ), բ.
տրանսֆորմատորով (1 - հոսանքի
տրանսֆորմատոր, 2–սպառիչ)։
Ա-ում օգտագործում են
մագնիսաէլեկտրական, էլեկտրամագնիսակ
ան, էլեկտրադինամիկ, ջերմային, ինդուկցի
ոն, դետեկտորային, թերմաէլեկտրական և
ֆոտոէլեկտրական համակարգերի չափիչ
սարքերֈ Մագնիսաէլեկտրական
համակարգի Ա. օգտագործվում է միայն
հաստատուն հոսանքի, ինդուկցիոն և
դետեկտորային համակարգերի Ա–երը՝
միայն փոփոխական հոսանքի ուժը
չափելու, իսկ մնացած համակարգերի Ա–
երը կարող են օգտագործվել թե՛
հաստատուն, և թե՛ փոփոխական
հոսանքների ուժը չափելու համար

7. Ամպեր Անդրե Մարի
Ամպերը ծնվել է լիոնցի ազնվականի ընտանիքում:
Երիտասարդ տարիներին նա զբաղվել է
մաթեմատիկայով: 1820 թ-ին մշակել է հոսանքից
մագնիսական սլաքի շեղման ուղղությունը որոշելու
կանոն, որը հայտնի է «լողորդի կանոն» անվամբ:
Նրա հիմնական զբաղմունքը եղել է էլեկտրական
հոսանքի և մագնիսական դաշտի փոխազդեցության
ուսումնասիրությունը. կապ է հաստատել
էլեկտրական ու մագնիսական երևույթների
միջև, հայտնագործել է հաղորդիչներով հոսող
էլեկտրական հոսանքների մեխանիկական
փոխազդեցության օրենքը (Ամպերի օրենք) և
ստեղծել մագնիսականության առաջին
տեսությունը:

8. Ամպեր Անդրե Մարիի անունով են
կոչվել՝
Ամպերի անունով են կոչվել Ամպեր
(Ա), Ամպեր-գալար (Ա-գ), Ամպեր-ժամ (Ա-ժ)
միավորները:
Ամպերն էլեկտրական հոսանքի միավորն
է, որը նախապես սահմանվել էր որպես` 1 Ա
էլեկտրական այնպիսի անփոփոխ հոսանքի
ուժն է, որը, անցնելով 1 Օհմ դիմադրությամբ
հաղորդիչով, նրա ծայրերին առաջացնում է
1 Վ լարում:
Ավելի ուշ՝ Միավորների միջազգային
համակարգում Ամպերը սահմանվել է` 1
Ա այն էլեկտրական անփոփոխ
հոսանքի ուժն է, որն անցնելով վակուումում
իրարից 1 մ հեռավորության վրա գտնվող
ուղիղ, զուգահեռ, անվերջ երկար և
չափազանց փոքր լայնական կտրվածք
ունեցող 2 հաղորդիչներից յուրաքանչյուրով`
նրանց ամեն 1 մ երկարության վրա առաջ է
բերում 2.10-7 Ն փոխազդեցության ուժ:

9. Կայծակ

10. Կայծակ
Նաև` շանթ,
մթնոլորտում` ամպերի կամ ամպի և երկրի միջև
տեղի ունեցող կայծային էլեկտրական պարպում
էֈ Սովորաբար դրսևորվում է պայծառ լույսի
բռնկումով և ուղեկցվում որոտովֈ Պարպման
ժամանակ հոսանքի ուժը հասնում է 10-100
հազար ամպերի, լարումը` տասնյակ
միլիոնավորներից մինչև միլիարդավոր վոլտի:

11. Տեսակները
Կայծակները լինում են գծային, գնդային և
օղաձևֈ Ավելի հաճախ հանդիպում է գծային
կայծակ, որի երկարությունը հասնում է մի
քանի կմ-ի, տևողությունը` 10-4 վրկ-ի,
հոսանքի ուժը` 100 կԱ-իֈ Գնդային կայծակի
բնույթը դեռևս բացահայտված չէֈ
Կայծակի ավերիչ հետևանքներից
պաշտպանվելու համար կիրառվում
են շանթարգելներ։

12. Կայծակի էլեկտրական բնույթը
Կայծակի էլեկտրական բնույթը բացահայտել
էամերիկացի ֆիզիկոս Բենջամեն
Ֆրանկլինը, որի գաղափարների հիման վրա
փորձեր են կատարել ամպրոպաբեր ամպից
էլեկտրականություն ստանալու
ուղղությամբֈ Ամպրոպաբեր ամպի տարբեր
մասերն ունենում են տարանուն լիցքերֈ
Առավել հաճախ ամպի ստորին մասը
լիցքավորված է լինում
բացասական, վերևինը` դրական լիցքովֈ
Տարանուն լիցք ունեցող մասերով միմյանց
մոտենալիս, ամպերի միջև Կայծակ է
առաջանումֈ

13. Առաջացման անհրաժեշտ
պայմանները
Կայծակներն առաջանում են լիցքավորված
մասնիկների կուտակման տեղերում:
Կայծակի փոխադրած լիցքերի հավաքումը
կատարվում է վայրկյանի հազարերորդական
մասերի ընթացքում, մի քանի
կմ3 տարածությունում գտնվող իրարից լավ
մեկուսացված միլիարդավոր մասնիկներից:
Կայծակի առաջացման համար անհրաժեշտ
է, որ ամպի համեմատաբար փոքր ծավալի
մեջ ձևավորվի էլեկտրական պարպում
սկսելու համար անհրաժեշտ լարում (≈1ՄՎ/մ)
ունեցող էլեկտրական դաշտ, իսկ ամպի
նշանակալի մասում լինի սկսված պարպմանն
աջակցելու համար անհրաժեշտ միջին
լարումով (≈0.1-0.2 ՄՎ/մ) դաշտ: Կայծակի
միջոցով ամպի էլեկտրական էներգիան
վերափոխվում է ջերմային, լուսային և
ձայնային էներգիաների: Ձայնային էներգիայի
անջատումն արտահայտվում
է ամպրոպի ձևով:

14. Հավելյալ խորհուրդ եմ տալիս դիտել ՝
http://www.youtube.com/watch?v=WCZB8nmd
4oA մեկ էլ սա
http://www.youtube.com/watch?v=BEvpGOlOC
jI