Οι πόλεμοι που αύξησαν την εδαφική επικράτεια του Ελληνικού Κράτους, διπλασίασαν τον πληθυσμό του. Η νέα εποποιΐα των Ελλήνων. Άφησαν, όμως, εκκρεμότητες.

1. ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ
(1912-1913)

2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ

4. Τα κράτη των Βαλκανίων πριν τον Α' Βαλκανικό πόλεμο

5. Α΄ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ
ΠΟΛΕΜΟΣ
• Έναρξη: Οκτώβριος 1912
• Συμμαχικές δυνάμεις : Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία και Μαυροβούνιο (που
προκάλεσε και τον πόλεμο ύστερα από άρνηση της Πύλης για ευνοϊκή
συνοριακή ρύθμιση)
• Αντίπαλος : Οθωμανική Αυτοκρατορία
• Αποτέλεσμα: ο αιφνιδιασμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και των Μ.
Δυνάμεων από το συνασπισμό των τεσσάρων χωρών και τις συνεχείς νίκες που
θα οδηγήσουν στον οριστικό διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Συνθήκη ειρήνης του Λονδίνου (30 Μαΐου 1913)

6. Οθωμανικό βαρύ πυροβόλο 15 cm Ringkanone L/26 Krupp. Φωτογραφία από την πολιορκία της Αδριανούπολης.

9. 9ο Τάγμα του 1ου Συντάγματος Ευζώνων υπό τον ταγματάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου
Οι Εύζωνες απελευθερώνουν τα Ιωάννινα

10. Β. Χατζή (1865-19151, «Η Ναυμαχία της Έλλης», Εθνική Πινακοθήκη, Συλλογή
Κουτλίδη, Αθήνα. Στις 3 Δεκεμβρίου 1912 ο ελληνικός στόλος, με επικεφαλής
τον υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, κατανίκησε τον τουρκικό σε ναυμαχία
κοντά στον Ελλήσποντο, εξασφαλίζοντας την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο.

11. 26 Οκτωβρίου 1912: Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς

12. Ο Χασάν Ταχσίν Πασά ο τελευταίος πασάς της Θεσσαλονίκης
είναι ο είναι αξιωματούχος που την παρέδωσε αμαχητί σώα κι
αβλαβή στους Έλληνες σώζοντας χιλιάδες ζωές και την Πόλη από
μια περιττή καταστροφή. Οι Βούλγαροι του είχαν προσφέρει
μεγάλη αμοιβή για να την παραδώσει σ' εκείνους μα απάντησε
«Με τους Έλληνες πολεμήσαμε, σ' αυτούς θα την παραδώσουμε»
που θρυλικό πλέον, έχει παραφραστεί σε «από τους Έλληνες την
πήραμε, στους Έλληνες θα την παραδώσουμε».
Η οικογένεια παρέμεινε στην Ελλάδα. «Οθωμανός, όχι Τούρκος»,
επέμενε ο εγγονός του, ο Χασάν Πασάς ήταν Αλβανός
στρατιωτικός «όπως κι ο Αλή Πασάς». Γιός του ο Κενάν Μεσαρέ,
ζωγράφος των Βαλκανικών Πολέμων κι ο Ίνης Μεσαρέ εγγονός
του, Γιαννιώτης αρχιτέκτονας, Χριστιανός πλέον και κάτοικος
Εξαρχείων ως το 2015 που πέθανε.

13. Συνθήκη ειρήνης του Λονδίνου (30 Μαΐου 1913)
• Εκχώρηση όλων των κτήσεων του Σουλτάνου στα
δυτικά της γραμμής Αίνου- Μηδείας, εκτός της
Αλβανίας, στους νικητές.
• Παραίτηση του Σουλτάνου από τα κυριαρχικά του
δικαιώματα στην Κρήτη
• Οι Μ. Δυνάμεις αναλάμβαναν να καθορίσουν τα
σύνορα της Αλβανίας & την τύχη των νησιών του
Αιγαίου.

15. Μειονεκτήματα της συνθήκης
• α) ασάφεια ως προς την κατανομή των εδαφών
• β) ασάφεια για την τύχη των Δωδεκανήσων, τα οποία είχαν καταλάβει οι
Ιταλοί κατά τη διάρκεια του Ιταλοτουρκικού πολέμου (1911-1912)
• Επίσης, εκδηλώθηκαν διαφωνίες μεταξύ των συμμάχων. Οι Σέρβοι
και οι Βούλγαροι υποτιμούσαν τις δυνατότητες του ελληνικού στρατού.
Ωστόσο, η Θεσσαλονίκη (βλ και σ. 70 σχ. βιβλίου) και τα Ιωάννινα
παραδόθηκαν τελικά στους Έλληνες.

16. Β΄ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
• Λόγω των ασαφειών της συνθήκης ειρήνης του Λονδίνου του 1913 αλλά και της
αδιαλλαξίας της Βουλγαρίας, που αρνιόταν κάθε συζήτηση για μείωση της
έκτασής της, συνάπτεται δεκαετής μυστική ελληνοσερβική συμμαχία.
• Αφορμή: επεισόδια μεταξύ των Βουλγάρων από τη μια (Νιγρίτα) και των
Ελλήνων και των Σέρβων από την άλλη (στη Γευγελή). Οι βουλγαρικές δυνάμεις
ηττήθηκαν σε όλα τα πεδία των μαχών, ενώ η Ρουμανία και η Τουρκία βρήκαν
την ευκαιρία να καταλάβουν εδάφη της Βουλγαρίας .
Συνθήκη ειρήνης του Βουκουρεστίου (10 Αυγούστου 1913)

17. Φωτογραφία Έλληνα (αριστερά) και Βούλγαρου (δεξιά) φρουρού
στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, κατά την περίοδο της από κοινού
κατοχής πριν από το ξέσπασμα του πολέμου

19. ΟΙ ΒΙΑΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
Είναι αδύνατον να καταγράψει κανείς τις βαναυσότητες που έγιναν απ’ όπου
πέρασαν οι Βούλγαροι.
Έγιναν πολλά φριχτά εγκλήματα τριγύρω από το Κιλκίς, στην Ξάνθη στο
Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη). Μαρτυρούνται ακρωτηριασμοί πληγωμένων
στρατιωτών και σφαγή ομήρων που είχαν απαχθεί από την Καβάλα και τη Δοϊράνη.
Οι Έλληνες εν τούτοις απέδωσαν καλό αντί κακού. Μερίμνησαν για τους
Βουλγάρους τραυματίες σεβάσθηκαν και έθρεψαν του αιχμαλώτους τους.
Η εφημερίδα (τουρκική) «Ικδάμ» της Κωνσταντινούπολης έγραψε:
«Βλέπομεν ενώπιόν μας τους αγρίους Βουλγάρους, φυλήν άνευ ανθρωπισμού,
άνευ τιμής, άνευ πολιτισμού. Παραβάλετε τα έργα των με τα έργα των Μογγόλων.
Θα τα εύρετε πλέον θηριώδη. Οι Βούλγαροι κατεπάτησαν ασυνειδήτως κάθε αρχήν
ευσπλαχνίας και φιλανθρωπίας – τας θεμελιώδεις αυτάς αξιώσεις του πλαστού των
Χριστιανισμού.»

20. Σερβικά στρατεύματα με ασύρματο τηλεγραφικό
σταθμό κατά το Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, τον Ιούνιο του
1913

21. Το
Ελληνικό
Στρατηγείο
την 14η
Ιουλίου
1913 ενώ
μελετά τη
συνθήκη
λήξης του
πολέμου

22. Η απελευθέρωση της Καβάλας υπό αγημάτων του ελληνικού στόλου στις 26 Ιουνίου 1913

23. Συνθήκη ειρήνης του Βουκουρεστίου (10 Αυγούστου
1913)
Υπογράφτηκε στις 10 Αυγούστου 1913 μεταξύ Βουλγαρίας, από τη μια μεριά,
και της Ελλάδας, της Ρουμανίας, του Μαυροβουνίου και της Σερβίας από την
άλλη.
• Η Ελλάδα πήρε την Καβάλα
• Η Σερβία και η Ρουμανία πήραν τις περιοχές που είχαν
κατακτήσει στο Β΄ Βαλκανικό.
• Η Ελλάδα αναγνώρισε θρησκευτικά και εκπαιδευτικά
προνόμια στους Βλάχους της Μακεδονίας και της Ηπείρου.

24. Την Ελλάδα εκπροσώπησε ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος,
ο Δημήτριος Πανάς, ο Νικόλαος Πολίτης και οι συνταγματάρχες Κ.
Πάλλης και Αθανάσιος Εξαδάκτυλος.
Οι χώρες με
αλφαβητική
σειρά ήταν
η Βουλγαρία,
Ελλάδα,
Μαυροβούνιο,
Ρουμανία και
η Σερβία.

25. • Η Ρουμανία τακτοποίησε τις συνοριακές της διαφορές με τη Βουλγαρία (περιοχή
Δοβρουτσάς).
• Η Αλβανία έγινε ανεξάρτητο κράτος που συμπεριέλαβε τη Β. Ήπειρο μετά από πιέσεις
και απειλές της Ιταλίας προς την Ελλάδα. Αυτό υπογράφηκε τελικά με το Πρωτόκολλο της
Φλωρεντίας 13 Φεβρουαρίου 1914. Τα Δωδεκάνησα συνεχίζουν να τα ορίζουν οι Ιταλοί.
• Η Ελλάδα προσαρτεί τη Νότια Μακεδονία με τη Θεσσαλονίκη, την Καβάλα ως τις
εκβολές του Νέστου, τη Νότια Ήπειρο και την Κρήτη. Καθώς ο Κωνσταντίνος ήταν
γαμπρός του Κάιζερ της Γερμανίας, ο ίδιος ο Κάιζερ Γουλιέλμος της Γερμανίας παρενέβη
υπέρ της Ελλάδος και έτσι, προσαρτήθηκε από την Ελλάδα η Καβάλα. Κατά τον Α΄
Παγκόσμιο πόλεμο, πριν η Ελλάδα ταχθεί στο πλευρό της Αντάντ, η Βουλγαρία θα
ανακαταλάβει για λίγο την Καβάλα.
• Η Σερβία αποκτά Β. Μακεδονία, Μοναστήρι, Σκόπια και Στρώμνιτσα.
• Η Βουλγαρία αποκτά έξοδο στο Αιγαίο μεταξύ Αλεξανδρούπολης και Πόρτο Λάγος.
• Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κρατά την Ανατολική Θράκη μέχρι και την Αδριανούπολη
(Εντίρνε).
ΤΙ ΠΡΟΕΒΛΕΠΕ Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙΟΥ

26. ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ
• Εδαφικά: Η Ελλάδα πήρε νέες περιοχές (Νέες Χώρες): Ήπειρος,
Μακεδονία, Κρήτη & νησιά του Αιγαίου (πλην των Δωδεκανήσων).
• Οικονομικά: Τα νέα εδάφη ήταν εύφορα και η αγορά διευρύνθηκε.

28. Το άρθρο 4 πρόβλεπε την χάραξη της
οροθετικής γραμμής μεταξύ Ελλάδας και
Βουλγαρίας από των νέων
βουλγαροσερβικών συνόρων επί της
κορυφογραμμής του όρους Μπέλες ως τις
εκβολές του ποταμού Νέστου στο Αιγαίο.
Τα βόρεια σύνορα διέρχονταν ανάμεσα
από το Μοναστήρι και τη Φλώρινα και
κατέληγαν στη Δοϊράνη. Η δυτική Θράκη
επιδικαζόταν οριστικά στη Βουλγαρία, ενώ
η Τουρκία ανακτούσε το ανατολικό τμήμα
της, εξασφαλίζοντας τη διατήρηση της
Αίνου, του Διδυμοτείχου και της
Αδριανουπόλεως. Τα τελευταία άρθρα
καθόριζαν τους όρους για την εκκένωση
του βουλγαρικού εδάφους από τα ξένα
στρατεύματα και την αμοιβαία απόδοση
των αιχμαλώτων.

29. • Η εδαφική έκταση του ελληνικού κράτους από τα 63.211 έφτασε στα
120.308 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η εντυπωσιακή αυτή μεγέθυνση, πέρα
από την ποσοτική της αποτίμηση, θα όφειλε να συναρτηθεί με την
επισήμανση των ειδικότερων πλεονεκτημάτων που συνεπαγόταν η
προσάρτηση επαρχιών με αυξημένη γεωπολιτική σημασία, όπως η
Μακεδονία και τα νησιά του Αιγαίου. Η κυριαρχική παρουσία στη
νευραλγική ζώνη του Αιγαίου ενίσχυε τη σημασία του ελληνικού χώρου
για τον έλεγχο των θαλάσσιων διαβάσεων και για την στρατηγική στήριξη
στο ευαίσθητο τρίγωνο Δαρδανελλίων-Γιβραλτάρ-Σουέζ.
• Η διεύρυνση της ελληνικής επικράτειας συνοδευόταν, από την αντίστοιχη
αύξηση του πληθυσμιακού δυναμικού της, από 2.631.912 σε 4.718.221
κατοίκους.

30. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ
ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ
• Διάσπαση της εθνικής ομοιογένειας
• Νέα περιπλοκή του αγροτικού ζητήματος (υπήρξαν προβλήματα
στη διανομή της μεγάλης ιδιοκτησίας σε Μακεδονία και Ήπειρο.)

31. Συγκεκριμένα:
ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ
• Η τύχη των νησιών του ΒΑ Αιγαίου καθώς και της Β. Ηπείρου δεν είχε
καθοριστεί. Μεγάλο τμήμα του Ελληνισμού στην ανατολική Μακεδονία,
στη Θράκη και στη Μ. Ασία διαβιούσε στο εσωτερικό της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας και παρέμενε έξω από τα σύνορα του διευρυμένου
Ελληνικού κράτους.
• Η Ελλάδα ξεπερνούσε την εδαφική καχεξία και έθετε βάσεις για
οικονομική ανάπτυξη θεωρείτο από τους περισσότερους υπολογίσιμη
δύναμη στην περιοχή των Βαλκανίων. Οι Έλληνες είχαν την πίστη ότι
ήταν πολύ κοντά στην υλοποίηση των εθνικών τους επιδιώξεων.
• Τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν με αποκορύφωμα τον ξεριζωμό
των Ελλήνων από τη Μ. Ασία το 1922 θα τους διαψεύσουν και θα
βάλουν τέλος σε κάθε είδους Μεγαλοϊδεατισμού.

33. Γράμμα από το μέτωπο
«Αρμενοχώριον, την 16ην Νοεμβρίου 1912 Αγαπητοί μου Μητέρα και Αδελφοί
[...] Φαίνεται ότι γίνονται διαπραγματεύσεις ανακωχής ή ειρήνης, αλλ' ημείς δεν γνωρίζομεν τίποτε, διότι δεν
λαμβάνομεν εφημερίδας [...].
Ημείς εσυνηθίσαμεν πλέον να βαδίζωμεν και μαχόμεθα, προσπαθούμεν δε όσο το δυνατόν να προφυλασοόμεθα από
το ψύχος, όπερ ήρξατο πολύ δριμύ με χιόνια. Μη Σας ανησυχεί τούτο, διότι έχω ρούχα πλέον ή επαρκή, όχι μόνον
όσα επήρα από Αθήνας, αλλά και από εδώ και αλλού. Φορώ 2 φανέλλες, 2 κας κορσέ χονδρά, 2 εσώβρακα, 2 ζεύγη
κάλτσες, όλα μάλλινα, και έχω τρεις μανδύας. Όταν επισταθμεύομεν σε χωρία, έχομεν και φωτιά πολλή. Η τροφή είναι
ολίγον ακανόνιστος, μέχρι δε προ ολίγου εστερρούμεθα και οινοπνεύματος, προ ημερών όμως ήρχισεν να δίδει η
επιμελητεία κονιάκ, ρούμι, φανέλλες και έτσι μπαλωνόμεθα. Οι πυρετοί, Δόξα τω Θεώ, εξαλείφθησαν, ήρχισεν όμως
κατ' ανησυχητικόν βαθμόν η ψείρα, διότι δεν δυνάμεθα ν' αλλάζωμεν συχνά, διότι δεν μπορούμε να πλύ- νωμεν τα
λερωμένα ρούχα. Και πάλιν Σας επαναλαμβάνω να μη στενοχωρήσθε, διότι, εάν το κακό περιορισθεί έως εδώ, θα
περάσει. Μανθάνομεν ότι εις Αθήνας επικρατεί ακρίβεια. Φαντάζομαι την οικονομικήν στενοχωρίαν της Οικογενείας
μας. Ελπίζω ότι θα έχω, όταν επιστρέψω, μικρός τινός οικονομίας, ίνα ανακουφισθώμεν [...]. Το μόνον όπου
εχάλασαν τελείως τα παπούτσια μου και φορώ τα αδιάβροχα, τα οποία και αυτά θα χαλάσουν και δεν γνωρίζω αν θα
υπάγωμεν εις πάλιν τινά ίνα αγοράσω άλλα. Ήδη προσφέρατε εις όλους τους συγγενείς και φίλους τους ασπασμούς
μου και ειπέ εις όλους να μου γράφουν, ίνα παρηγορούμαι.
Σας γλυκοφιλώ πολύ, Δ. Κ. Δάρας».
(Σημείωση: Ο Δημήτριος Δάρας πολέμησε στην πρώτη γραμμή ως έφεδρος ανθυπολοχαγός στον 3ο λόχο του 8ου
εφέδρου τάγματος ευζώνων της VI Μεραρχίας. Σπούδασε νομικά και διατέλεσε επικεφαλής της στρατιωτικής
δικαιοσύνης κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία.)
Ημερολόγια και Γράμματα από το Μέτωπο, Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913, εισαγωγή - επιμέλεια Λύντια Τρίχα, ΕΛΙΑ,
Αθήνα 19932, σ. 229-230.

34. Οι Βλάχοι
«Οι Έλληνες, στην καταγωγή και τη συνείδηση, Βλάχοι (γνωστοί και ως Κουτσόβλαχοι και Αρωμούνοι,
επίσης κατά περιοχές και ως Αρβανιτόβλαχοι, Καραγκούνοι, Φρασαριώτες κ.λπ.) είναι δίγλωσσοι
Έλληνες ποιμένες και κτηνοτρόφοι (Κ. Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Αιτωλοακαρνανίας), που παράλληλα
προς τα Ελληνικά μιλούν μια λατινογενή διάλεκτο, τα Βλάχικα ή Κουτσοβλάχικα ή Αρωμουνικά. Η
γλωσσική τους συγγένεια (όχι εθνολογική!) με τους Ρουμάνους οφείλεται στο ότι τόσο τα Αρωμουνικά
όσο και τα Ρουμανικά ανάγονται σε κοινή γλωσσική πηγή, την Ανατολική ή Βαλκανική Λατινική [...]. Η
ονομασία Βλάχοι ανάγεται γλωσσικά στο όνομα γαλατικού φύλου Volcae (εκλατινισμένου από τις
επιδρομές του σε ρωμαιοκρατούμενες περιοχές), που οι Γερμανοί ονόμασαν Valah, χαρακτηρίζοντας μ'
αυτό όλους τους λατινόφωνους υπηκόους του ρωμαϊκού κράτους. Από το γερμανικό Valah προήλθαν οι
εθνικές ονομασίες Ουαλοί (Βρετανία), Βαλλόνοι (Βέλγιο), Γκωλουά (πβ. ντε Γκωλ) (Γαλλία) και Valah >
vlah > Βλάχος (Βυζάντιο)».
Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 1998, λήμμα
Βλάχοι-Ουαλοί- Βαλλόνοι.