ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ ΛΑΡΙΣΑΣ 'γαία πατρίς" του ΘΩΜΑ ΑΣΤ. ΤΣΕΤΣΙΛΑ

1. ΘΩΜΑΣ ΑΣΤ. ΤΣΕΤΣΙΛΑΣ
ΤΟ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ ΛΑΡΙΣΑΣ
Ιστορικό σημείωμα
Το Μακρυχώρι το 2012
Δεύτερη έκδοση
ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019

2. 2

3. ΘΩΜΑΣ ΑΣΤ. ΤΣΕΤΣΙΛΑΣ
ΤΟ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ ΛΑΡΙΣΑΣ
Ιστορικό σημείωμα
Το Μακρυχώρι στα τέλη της δεκαετίας του 1950
Δεύτερη έκδοση
ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019

4. Προσφορά στους Μακρυχωρίτες στη μνήμη του παππού μου
Πέτρου Κων/νου Τσέτσιλα (1851-1926).

5. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Σελ.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ………………………………………………………………….7
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΤΟ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
Α. ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ………………………………………………………………………10
Β. ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ
ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ…………………………………………………………………...14
Γ. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥΣ
ΑΙΩΝΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ…………………………………………………18
Δ. ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ: ΗΤΑΝ ΕΛΛΗΝΟΧΩΡΙ Ή ΤΟΥΡΚΟΧΩΡΙ;…………………….22
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΤΟ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
(1881-1913)
Α. ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΔΗΜΟΣ ΝΕΣΣΩΝΟΣ……………………..26
Α1. Οι Τούρκοι φεύγουν, οι Έλληνες έρχονται
Α2. Διοίκηση
Α3. Οικονομία
Β. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ…………………………………………………………….36
Β1. Αξιοσημείωτα διάφορα
Β2. Αιτήσεις εγγραφής στο Δημοτολόγιο και άλλα έγγραφα
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
Η ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙΟΥ (1914-1998)
Α. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ……………………………………………….55
Β. Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ……………………………………...56
Β1. Οι Πρόεδροι και οι κοινοτικοί σύμβουλοι
Β2. Οι Γραμματείς
Β3. Οι κλητήρες και οι υδρονομείς
Β4. Οι αγροφύλακες
Β5. Ένταξη στο Δήμο Μακρυχωρίου και στο Δήμο Τεμπών
ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΤΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙΟΥ

6. 6
Α. ΟΙ ΝΑΟΙ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙΟΥ……………………………………......70
Α1. Ο ναός του Αγίου Νικολάου
Α2. Ο ναός του Αγίου Αποστόλου Θωμά
Α3. Ο ναός (εξωκλήσι) της Ζωοδόχου Πηγής
Α4. Ο ναός (εξωκλήσι) των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ
Α5. Ο ναός (εξωκλήσι) του Αγίου Γεωργίου
Α6. Ο ναός (εξωκλήσι) του Αγίου Ευσταθίου
Β. ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙΟΥ…………………………………..81
Β1. Δημοτικό
Β2. Νηπιαγωγείο
Β3. Γυμνάσιο
Β4. Παιδικός Σταθμός
Γ. ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ……………………………..100
Δ. ΥΔΡΕΥΣΗ……………………………………………………………….105
Ε. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ………………………………………113
ΣΤ. ΤΟ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ……………………………125
Ζ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ…………………………………………………………...131
Ζ1. Γεωργία
Ζ2. Κτηνοτροφία
Ζ3. Βιοτεχνία
Ζ4. Εμπόριο
Ζ5. Το επίπεδο ζωής των κατοίκων
Η. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ…………………………………………………………..186
Η1. Διάφορα θέματα (πλατεία, ηλεκτροφωτισμός, Αστυνομία,
τηλέφωνο, οδοποιία)
Η2. Αποσπάσματα αποφάσεων του Κ. Σ. Μακρυχωρίου
ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ
Η ΓΥΡΤΩΝΗ………………………………………………………………..197
ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΗΤΡΩΟ ΑΡΡΕΝΩΝ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙΤΩΝ…………………..206
Βιβλία και άλλα γραπτά κείμενα που χρησιμοποίησα…………………...218

7. 7
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το ιστορικό σημείωμα αυτό απευθύνεται στους Μακρυχωρίτες και
στους κατοίκους της Γυρτώνης. Περιλαμβάνει πληροφορίες για το Μακρυχώρι
από την ίδρυσή του ως οικισμού στην περίοδο της τουρκοκρατίας, για την
εξέλιξη και την ανάπτυξή του μετά την ένταξή του στο ελληνικό κράτος μέχρι
και τις τελευταίες δεκαετίες. Ένα μέρος του επίσης αναφέρεται στον οικισμό της
Γυρτώνης. Τις πληροφορίες αυτές άντλησα από γραπτά κείμενα ερευνητών της
τοπικής και ευρύτερα της θεσσαλικής ιστορίας, από το αρχείο του πρώην
Δήμου Νέσσωνος (1883-1913), από το αρχείο της Κοινότητας Μακρυχωρίου,
από ηλικιωμένους Μακρυχωρίτες και κατοίκους της Γυρτώνης και από
προσωπικά μου ενθυμήματα.
Στόχος του σημειώματος αυτού είναι να σχηματίσουν οι δημότες της
Κοινότητας Μακρυχωρίου μια εικόνα της εξελικτικής πορείας του
Μακρυχωρίου και του επιπέδου ζωής των κατοίκων κυρίως μέχρι τα τέλη της
δεκαετίας του 1950· να πληροφορηθούν οι νεότεροι, να θυμηθούμε και να
πληροφορηθούμε οι παλαιότεροι και όλοι μας να κάνουμε τις απαραίτητες
συγκρίσεις με το επίπεδο ζωής των τελευταίων δεκαετιών και να βγάλουμε,
κατά την κρίση του ο καθένας, τα απαραίτητα συμπεράσματα. Θέλω να
πιστεύω ότι το σημείωμα πλησιάζει εν πολλοίς το στόχο του.
Πάντως, παρά το ότι το σημείωμα αυτό είναι αποτέλεσμα έρευνας, έχω
τη συνείδηση ότι δεν έχει απόλυτα επιστημονικό χαρακτήρα. Και τούτο διότι
η έρευνα που έκανα δεν έχει το εύρος και το βάθος που θα μπορούσε ίσως να
έχει, διότι η ερμηνεία και η αξιολόγηση των γεγονότων ή λείπει ή είναι
περιορισμένη και διότι τα στοιχεία που περιλαμβάνει δεν καλύπτουν όλες τις
εκφάνσεις της ζωής των κατοίκων. Ωστόσο νομίζω ότι το σημείωμα αυτό, αν
δε δικαιούται να θεωρηθεί ως η ιστορία του Μακρυχωρίου (ο όρος ιστορία
είναι «βαρύς» και έχει πολλές απαιτήσεις), δικαιούται πάντως τον επιθετικό
προσδιορισμό ιστορικό.
Μετά τις παρατηρήσεις αυτές θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου
προς όσους συνέβαλαν στη δημιουργία αυτού του ιστορικού σημειώματος.
Ευχαριστώ το Δήμαρχο του τέως Δήμου Νέσσωνος Νίκο Γερογιάννη,
που επέτρεψε την πρόσβασή μου στο αρχείο του πρώην Δήμου Νέσσωνος· το
Δήμαρχο του τέως Δήμου Μακρυχωρίου Ζήση Λιούπα και το Δήμαρχο του
Δήμου Τεμπών Κώστα Κολλάτο, που επέτρεψαν την πρόσβασή μου στο
αρχείο της Κοινότητας Μακρυχωρίου· το Συκουριώτη ιστορικό-ερευνητή της
τοπικής ιστορίας Γιάννη Πράπα, που διευκόλυνε αποφασιστικά την πρόσβασή
μου στο αρχείο του πρώην Δήμου Νέσσωνος· τον ιστορικό-ερευνητή της
Θεσσαλικής ιστορίας και εκδότη του περιοδικού Θεσσαλικό Ημερολόγιο
Κώστα Σπανό για την ηθική στήριξη της προσπάθειάς μου και για τις τεχνικού
χαρακτήρα πληροφορίες του· το Μαθηματικό Χρήστο Σαΐτη για την ηθική

8. 8
στήριξη της προσπάθειάς μου και για το φωτογραφικό υλικό που μου
παραχώρησε από το προσωπικό του φωτογραφικό αρχείο· το συνδημότη
κάτοικο της Γυρτώνης Σπύρο Μαντζώνη, που μου παραχώρησε από το
οικογενειακό του αρχείο έγγραφο, στο οποίο φαίνεται η μετατροπή του
κολληγικού οικισμού της Μπάκραινας σε αυτόνομο οικισμό αγροτών
ιδιοκτητών γης και τους πολλούς άλλους φίλους συνδημότες, που με προθυμία
μου έδωσαν σχετικές με το θέμα πληροφορίες ή φωτογραφίες· ευχαριστώ
τέλος την κόρη μου Άννα, που με πολλή υπομονή επί δύο περίπου χρόνια
«δούλευε» στον υπολογιστή το κείμενο του σημειώματος αυτού.
Τέλος ευχαριστώ τον Πρόεδρο και τα μέλη του Δ.Σ. της Εταιρείας
επεξεργασίας φρούτων ΚΡΟΝΟΣ Α.Ε. για την ανάληψη της εκτύπωσης του
ιστορικού αυτού σημειώματος και για την καταβολή της σχετικής δαπάνης.
Θωμάς Αστ. Τσέτσιλας
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
Η δεύτερη έκδοση του ιστορικού σημειώματος αυτού περιλαμβάνει
μερικές διορθώσεις του κειμένου της πρώτης έκδοσης, μερικές
συμπληρωματικές πληροφορίες και φωτογραφίες καθώς και απόσπασμα από
το Γενικό Μητρώο Αρρένων του πρώην Δήμου Νέσσωνος (1883- 1912) με τα
ονόματα των εγγεγραμμένων σ’ αυτό κατοίκων του οικισμού Μακρυχωρίου
που γεννήθηκαν μέχρι το έτος 1912. Εξάλλου ικανοποιεί την επιθυμία
μερικών φίλων να αποκτήσουν το ιστορικό αυτό σημείωμα, οι οποίοι για
διάφορους λόγους δεν το απέκτησαν με την πρώτη έκδοσή του, της οποίας τα
αντίτυπα έχουν εξαντληθεί.
Θωμάς Αστ. Τσέτσιλας

9. 9
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΤΟ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ
ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

10. 10
Α. ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙΟΥ
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Το Μακρυχώρι βρίσκεται είκοσι περίπου χιλιόμετρα βόρεια της
Λάρισας στον οδικό άξονα Λάρισας-Τεμπών, και σήμερα δεσπόζει ως
οικισμός, απέναντι και σε απόσταση 6-7 χιλιόμετρα από το νότιο στόμιο της
κοιλάδας των Τεμπών, στις ανατολικές υπώρειες του μικρού βουνού
Καρακόπετρα1
.
Στην ευρύτερη περιοχή του Μακρυχωρίου, δηλαδή στην πεδινή
έκταση που βρίσκεται στην κατεύθυνση από Λάρισα προς Τέμπη, μετά και
λίγο ψηλότερα από την τοποθεσία Καρατσαΐρ, ανάμεσα στις δυτικές υπώρειες
του Κισσάβου και στο μικρό βουνό Καρακόπετρα, που αποτελεί προέκταση
και απόληξη νότιων υπωρειών του Ολύμπου, υπήρχαν οικισμοί από την
αρχαιότητα, παρά το ότι ο θεσσαλικός κάμπος στο σύνολό του ήταν τότε
αραιοκατοικημένος.
Η έκταση αυτή αποτελεί το φυσικό προθάλαμο της κοιλάδας των
Τεμπών και από αυτήν περνούσαν και περνούν οι δρόμοι που οδηγούν μέσω
της κοιλάδας από τη Θεσσαλία στη Μακεδονία. Ο δε Πηνειός ποταμός
ακουμπά στην αρχή της κάποιες παρυφές της, διαπερνά στη συνέχεια τις
δυτικές υπώρειες της Καρακόπετρας και τέλος διασχίζει ένα μεγάλο μέρος
της, λίγο πριν μπει στην κοιλάδα των Τεμπών. Εξάλλου από τις δυτικές
υπώρειες του Κισσάβου έτρεχε από πολλές πηγές άφθονο νερό, το οποίο
διαπερνούσε και διαπότιζε την έκταση αυτή. Οι μεγαλύτεροι στην ηλικία
κάτοικοι της περιοχής ασφαλώς θυμούνται τα νερά που έτρεχαν άφθονα μέχρι
εδώ και 30-40 χρόνια μέσα από το Συκούριο, το Πουρνάρι, την Ελάτεια και
τον Ευαγγελισμό, τα νερά που πήγαζαν και έτρεχαν στο Ραχμάνι του
Μακρυχωρίου και στο Κεφαλόβρυσο της Αμφιθέας, το νερό της Βρύσης του
Μακρυχωρίου με τα πέντε κανάλια, δίπλα στο σημερινό «αντλιοστάσιο», και
ότι ο χείμαρρος Καλάμτσια έφερνε στον Πηνειό νερά του Κισσάβου και της
περιοχής όλο το χρόνο, χειμώνα-καλοκαίρι.
Τα στοιχεία αυτά, δηλαδή η γεωγραφική θέση της περιοχής του
Μακρυχωρίου και η ροή σ’ αυτήν άφθονου επιφανειακού νερού, διευκόλυναν
και κατέστησαν αυτονόητη τη μόνιμη εγκατάσταση ανθρώπων και τη
δημιουργία οικισμών στην περιοχή αυτή.
1
Καρακόπετρα. - καρά + πέτρα → Καρακόπετρα = μαύρη πέτρα ή, το πιθανότερο,
- κόρακας + πέτρα → Κορακόπετρα = πετρώδες μέρος που φώλιαζαν
κοράκια.
(κορακόπετρα → καρακόπετρα, όπως κόρακας + αηδόνα → καρακαηδόνα ή κόρακας +
κίσσα → καρακόκισσα → καρακάξα, με προληπτική αφομοίωση κατά Γ. Μπαμπινιώτη)

11. 11
Ιστορικά δεδομένα, δηλαδή γραπτές μαρτυρίες και αρχαιολογικά
ευρήματα, μας πληροφορούν ότι οικισμοί στην περιοχή αυτή υπήρχαν από την
αρχαιότητα στη Γυρτώνη, στο Ραχμάνι, κοντά στο σημερινό Μακρυχώρι,
κοντά στη σημερινή Ελάτεια, στους Γόννους, όπου υπήρξε σημαντικός
οικισμός στην αρχαιότητα, και αλλού.
Ειδικά για τη Γυρτώνη αναφέρεται στον Όμηρο ότι αυτή μαζί με άλλες
πόλεις της ίδιας περιοχής έστειλαν στρατεύματα στον Τρωικό πόλεμο με
αρχηγό τον Πολυποίτη.
Οι δ’ Άργισσαν έχον και Γυρτώνην ενέμοντο,
Όρθην Ηλώνην τε πόλιν τ’ Ολοσσόνα λευκήν,
των αυθ’ ηγεμόνευε μενεπτόλεμος Πολυποίτης. (Ιλιάδα, Β, στιχ.
738-740)
Βέβαια κάποιοι ερευνητές στη θέση του σημερινού οικισμού Γυρτώνη,
ή και λίγο δυτικότερα προς τον οικισμό Ροδιά, τοποθετούν την αρχαία πόλη
Μόψιον, ενώ η θέση της αρχαίας Γυρτώνης δεν έχει οριστεί ακόμη ακριβώς.
Κάποιοι την τοποθετούν ανατολικότερα, κοντά στις νοτιοδυτικές υπώρειες
του μικρού βουνού Βερνέρ ή ακόμα και στην τοποθεσία Μπουνάρμπασι,
κοντά στο Κυψελοχώρι. (BRUNO HELLY, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμος
49, σελ. 50 και τόμος 54, σελ. 17, 18)
Πέρα όμως από τα συμπεράσματα ερευνών για την ακριβή θέση των
αρχαίων οικισμών, που δεν ενδιαφέρουν πρωτίστως το ιστορικό αυτό
σημείωμα, αρχαιολογικά ευρήματα (ταφικά, οικοδομικά και άλλα), η ύπαρξη
των οποίων είναι γνωστή σε όλους σχεδόν τους κατοίκους της περιοχής, που
έφερε στο φως η σκαπάνη του αρχαιολόγου ή το αλέτρι του γεωργού, ίσως και
η σκαπάνη του αρχαιοκάπηλου, είναι αψευδείς μάρτυρες της ύπαρξης
αρχαίων οικισμών στη Γυρτώνη και στο Ραχμάνι. Εξάλλου πρόσφατα, περί το
2001, ανασκαφές που έγιναν στα πλαίσια της κατασκευής του
αυτοκινητόδρομου, ανατολικά του Μακρυχωρίου και μετά το επίχωμα της
σιδηροδρομικής γραμμής, στη θέση Άσπρη Πέτρα ή Γκιρίζι, αποκάλυψαν την
ύπαρξη προϊστορικού οικισμού στο μέρος αυτό. Και οι αρχαιολόγοι θεωρούν
βέβαιο ότι και στη θέση αυτή, όπως και στη θέση Ραχμάνι, στη μικρή
μαγούλα στην αγροτική θέση Γούρνα, υπάρχουν θαμμένα πολλά αξιόλογα
αρχαιολογικά μνημεία. Στο Ραχμάνι έγιναν βέβαια κατά καιρούς, μικρής
πάντως έκτασης, ανασκαφές. Ήδη το 1910 το αρμόδιο Υπουργείο χορήγησε
άδεια στην Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών να κάνει ανασκαφές στη
θέση αυτή.
Ωστόσο στη θέση του σημερινού οικισμού Μακρυχώρι δε μαρτυρείται,
ούτε από γραπτές μαρτυρίες ούτε από αρχαιολογικά ευρήματα, ύπαρξη
αρχαίου οικισμού. Η έλλειψη αρκετού νερού στην ανατολική πλευρά της
Καρακόπετρας είναι μάλλον ο λόγος για τον οποίο δεν επιλέχτηκε το μέρος
αυτό για εγκατάσταση μόνιμων κατοίκων και οικισμού στην αρχαιότητα.

12. 12
Άλλωστε σύμφωνα με μαρτυρίες συγγραφέων ο μικρός ορεινός όγκος της
Καρακόπετρας ονομαζόταν στην αρχαιότητα Έρημον όρος, καθώς, προφανώς
λόγω της λειψυδρίας, δεν έφερε υψηλή βλάστηση, ήταν κυρίως χορτολιβαδική
έκταση. Και η έκταση στην «πλάτη» του Μακρυχωρίου, που φέρει σχετικά
υψηλή βλάστηση, ελιές, αγριελιές και άλλη άγρια βλάστηση, «αναδασώθηκε»
μετά το 1910 και μετά από πολυετή απαγόρευση της βοσκής στο μέρος αυτό,
που επέβαλε η Κοινότητα Μακρυχωρίου. Αλλά και σήμερα ακόμα για έναν
που έρχεται από Λάρισα προς Μακρυχώρι η εικόνα της Καρακόπετρας, από
τη Γυρτώνη ως το Μακρυχώρι, είναι εικόνα έρημου όρους· και η ψηλότερη
κορυφή της ονομάζεται από τους Μακρυχωρίτες Γκόλια, που είναι ονομασία
σλαβική και σημαίνει γυμνή περιοχή.
Ούτε στη Ρωμαϊκή εποχή, προ ή μετά Χριστόν, ούτε στη Βυζαντινή
εποχή μέχρι και το 15ο αιώνα μαρτυρείται η ύπαρξη οικισμού στη θέση του
σημερινού Μακρυχωρίου με το όνομα Μακρυχώρι ή με άλλο όνομα.

13. 13
Ανασκαφές στο Ραχμάνι το 1910
Ανακοινούμεν υμίν ότι δια της υπ’ αριθ. 3179 αποφάσεως
ημών παρέσχομεν την άδειαν τη ενταύθα Αγγλική αρχαιολογική
Σχολή να ενεργήση εις Μαγούλαν Ραχμανλί παρά το Μακρυχώριον
ανασκαφάς, ων την εποπτείαν ανέθεμεν τω Επιμελητή κ. Θ.
Καραχάλιω.
Όθεν παρακαλούμεν ίνα έχοντες τούτο υπ’ όψιν ενεργήσητε
να παρασχεθή τοις επί των ανασκαφών πάσα τυχόν αναγκαία
συνδρομή.
Ο Υπουργός

14. 14
Β. ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙΟΥ
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ
Μόνιμη εγκατάσταση κατοίκων και ίδρυση οικισμού στη θέση του
Μακρυχωρίου φαίνεται ότι έγινε στο δεύτερο μισό του 15ου ή στα πρώτα
χρόνια του 16ου αιώνα. Τα ιστορικά γεγονότα έχουν ως εξής.
Η κατάκτηση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους έγινε αρκετά χρόνια
νωρίτερα από το 1453, από την άλωση δηλαδή της Κωνσταντινούπολης. Ήδη
από τα τέλη του 14ου αιώνα, μετά το 1380, τουρκικός στρατός κατέλαβε τον
Πλαταμώνα και πέρασε από τα Τέμπη στη Θεσσαλία. Στις επιχειρήσεις αυτές
σημαντικό ρόλο είχε ο Χασάν Μπαμπά, που ήταν κυρίως θρησκευτικός
ηγέτης. Αυτός ίδρυσε τότε τον ομώνυμο Τεκέ, μουσουλμανικό ιερό, και από
αυτόν ονομάστηκε και ο οικισμός του Μπαμπά, που αναπτύχθηκε γύρω από
τον Τεκέ, δηλαδή τα σημερινά Τέμπη. Η κατάκτηση της Θεσσαλίας
ολοκληρώθηκε στις αρχές του επόμενου αιώνα επί Σουλτάνου Μουράτ Β΄.
Λίγο μετά το 1420 τουρκικός στρατός υπό το στρατηγό Τουραχάν μπέη
πέρασε τα Τέμπη και ολοκλήρωσε την κατάκτηση της Θεσσαλίας χωρίς να
βρει καμία αντίσταση από τους ντόπιους.
Το 1423, αναφέρουν ιστορικά κείμενα, ο Τουραχάν μπέης ίδρυσε
δώδεκα χωριά, αρχικά ως στρατιωτικούς σταθμούς. Τα χωριά αυτά ήταν τα
εξής: Τατάρ, Καζακλάρ, Τσαΐρ, Μισαλάρ, Ντελέρ, Κουφάλα, Καρατζιογλάν,
Λυγάρα, Ραντγκούν, Καραντεμιλί, Ντεριλί και Μπαλαμούτ. Την ίδια εποχή
ίδρυσε και τον Τύρναβο, στους κατοίκους του οποίου φρόντισε να
παραχωρηθούν από το Σουλτάνο πολλά προνόμια. Στα χωριά αυτά
εγκαταστάθηκαν Τούρκοι έποικοι από το Ικόνιο της Καππαδοκίας, οι οποίοι
ονομάστηκαν από τον τόπο καταγωγής τους Κονιάροι (Ικονιάροι) και τα
χωριά τους κονιαροχώρια. Οι Κονιάροι ήταν κυρίως γεωργοί και
ασχολήθηκαν και εδώ κυρίως με την καλλιέργεια της γης.
Ο αριθμός των κονιαροχωρίων και ο πληθυσμός του καθένα τους με το
πέρασμα του χρόνου και με τη σταδιακή εισροή χιλιάδων εποίκων αύξανε.
Μερικές μάλιστα δεκαετίες αργότερα, μετά το 1463, νέο κύμα Τούρκων
εποίκων έφτασε στον κάμπο της Λάρισας. Ήταν οι Γιουρούκοι Τούρκοι,
νομάδες κτηνοτρόφοι, που το καλοκαίρι μετακόμιζαν με τα κοπάδια τους σε
ορεινές περιοχές. Με το πέρασμα του χρόνου Κονιάροι και Γιουρούκοι
άρχισαν να ασχολούνται αδιακρίτως και με τη γεωργία και με την
κτηνοτροφία. Από αυτούς προήλθαν πολλά χωριά του κάμπου της Λάρισας, ο
οποίος από πολλά χρόνια πριν και μέχρι την εποχή εκείνη ήταν
αραιοκατοικημένος. Τα περισσότερα από τα χωριά αυτά υπάρχουν και
σήμερα, εξελιγμένα βέβαια και εξελληνισμένα. Τέτοια ήταν τα χωριά που
ιδρύθηκαν κατά μήκος της παλαιάς εθνικής οδού Λάρισας-Βόλου, όπως
Τοπουζλάρ (Πλατύκαμπος), Μαϊμουλάρ (Χάλκη) κ.ά., ή τα χωριά στις

15. 15
βόρειες παρυφές της λίμνης Κάρλας, όπως Αληφακλάρ (Καλαμάκι) κ.ά., ή πιο
κοντά στην περιοχή μας τα χωριά Τόιβασι (Καλοχώρι), Σουφλάρ (Χειμάδι),
Τζιαμί (Νέσσων), Μπαλτζή (Κυψελοχώρι), Μπουγιούκ Κισερλί (Συκούριο),
Κιουτσούκ Κισερλί (Ελάτεια), Ιλεντσελού (Πουρνάρι), Χατζιόμπασι
(Ευαγγελισμός), Μπαχτσιλάρ (Παραπόταμος), ή άλλοι οικισμοί που
διαλύθηκαν και δεν επιβίωσαν, όπως Μπουνάρμπασι, Μουρλάρ, Ντογουσλάρ
ή Νταουσλάρ.
Την ίδια εποχή οικογένειες νομάδων κτηνοτρόφων, δηλαδή
Γιουρούκοι, εγκαταστάθηκαν και στη λεκάνη του Μακρυχωρίου, ανάμεσα
στις πλαγιές των μικρών βουνών Καρακόπετρα, Προσήλιο και Βερνέρ.
Εγκαταστάσεις-οικισμοί τριών-τεσσάρων και σε κάποια σημεία περισσότερων
οικογενειών έγιναν στο Ραχμάν ή Ραχμανλού, στο Βερνέρ (στην περιοχή του
σημερινού ποιμνιοστασίου Σερίφη), στο Προσήλιο (βόρεια και απέναντι από
τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό), στο Καρασλάρ, στην τοποθεσία Καρατζιά
(νοτιοδυτικά του Μακρυχωρίου και ελάχιστα νοτιότερα από το Καρασλάρ1
)
και στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται το Μακρυχώρι. Ο τελευταίος αυτός
οικισμός πήρε το όνομα Οτμανλί ή Οτμανλού και ο οικισμός αυτός εξελίχτηκε
στο σημερινό Μακρυχώρι.
Νομάδες κτηνοτρόφοι, Γιουρούκοι Τούρκοι, ήταν λοιπόν οι πρώτοι
κάτοικοι του χωριού μας. Αυτοί μαζί με άλλους Τούρκους Κονιάρους
συγκρότησαν το κονιαροχώρι Οτμανλί και έζησαν σ’ αυτό μέχρι το τέλος της
τουρκοκρατίας ασχολούμενοι με την κτηνοτροφία και τη γεωργία παράλληλα.
Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται και από το ότι ο οικισμός Οτμανλί δεν
ιδρύθηκε μαζί με τους δώδεκα οικισμούς που ίδρυσε πολύ κοντά στην περιοχή
ο Τουραχάν μπέης και από το ότι ο τόπος αυτός ήταν πολύ κατάλληλος για
την κτηνοτροφία. Αν αναλογισθούμε την εικόνα του τόπου μας την εποχή
εκείνη, όταν ακόμα ήταν ακατοίκητος, θα δούμε μπροστά μας μια εκτεταμένη
χορτολιβαδική έκταση, στην ανατολική πλευρά της Καρακόπετρας, που
εκτεινόταν από τα όρια της Γυρτώνης μέχρι τα όρια του Παραποτάμου και
από την κορυφογραμμή της Καρακόπετρας μέχρι πολύ χαμηλά, καθώς η
καλλιεργούμενη έκταση απείχε σίγουρα πολύ την εποχή εκείνη από τις
υπώρειες της Καρακόπετρας, όπου έχει φθάσει τα τελευταία χρόνια. Άλλωστε
ακόμη και σήμερα «οι μεριάδες» μπροστά στο Μακρυχώρι φτάνουν μέχρι το
χείμαρρο Καλάμτσια και μέχρι τον αυτοκινητόδρομο. Η έκταση αυτή λοιπόν,
σε συνδυασμό με τα νερά που έτρεχαν στο χαμηλό μέρος της λεκάνης, όπως
προαναφέρθηκε, δεν ήταν απλά κατάλληλη, ήταν πρόκληση για την
κτηνοτροφία, ιδίως τους χειμερινούς μήνες. Εξάλλου πρέπει να θεωρούμε
1
Τον οικισμό Καρατζά Βιράνι ο ερευνητής Κώστας Σπανός τον τοποθετεί περίπου στη θέση
αυτή σε ανακοίνωσή του με θέμα «Τέσσερις διαλυμένοι οικισμοί στην περιοχή του
Μακρυχωρίου», Πρακτικά 5ου και 6ου Συνεδρίων Λαρισαϊκών Σπουδών, Λάρισα 2010.

16. 16
βέβαιο ότι σε όλη τη διαδρομή του χειμάρρου Καλάμτσια και σε αρκετά
μεγάλο μήκος από τις δυο πλευρές του το έδαφος έφερε πυκνή βλάστηση,
ήταν δασωμένο, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας μέχρι και τις πρώτες
δεκαετίες του 20ου αιώνα. Τα μεγάλα δέντρα που υπάρχουν ακόμα σε
παρυφές του χειμάρρου, τα πολλά και μεγάλα δέντρα που υπήρχαν μέχρι και
τη δεκαετία του 1950 στην αγροτική τοποθεσία Γιαλντάς, κοντά στις εκβολές
του χειμάρρου, ενισχύουν την άποψη αυτή. Η δε ονομασία Αρμάνια
(=Ρουμάνια) της αγροτικής περιοχής του Μακρυχωρίου στη δυτική πλευρά
της Καλάμτσιας στο ύψος του χωριού Πουρνάρι επισφραγίζει την άποψη ότι η
περιοχή περί τον χείμαρρο Καλάμτσια είχε πυκνή βλάστηση, ήταν δάσος.
Ανάλογες συνθήκες βέβαια ευνόησαν την ίδρυση και των άλλων οικισμών της
λεκάνης του Μακρυχωρίου.
Εξάλλου στην ονομασία Οτμανλί αποδίδονται δύο ερμηνείες. Κατά τη
μία προέρχεται από τη λέξη Οσμάν → Οθμάν → Οτμάν ( = οθωμανός) και το
επίθημα –λι ( = τόπος, χώρος), δηλαδή Οτμανλί εσήμαινε Οθωμανών τόπος.
Κατά την άλλη Οτμανλί εσήμαινε χορταριασμένος τόπος, τόπος με πολύ
χορτάρι, καθώς η τουρκική λέξη ot ( = οτ) σημαίνει χόρτο. Η δεύτερη αυτή
σημασία είναι μάλλον η επικρατέστερη, καθώς αυτή τη σημασία γνωρίζουν οι
Μακρυχωρίτες, όπως τους παραδόθηκε από τους παππούδες τους, που
διαδέχτηκαν τους Τούρκους στο μέρος αυτό.
Ο ακριβής χρόνος της ίδρυσης του οικισμού Οτμανλί και των γύρω
οικισμών δεν μπορεί να προσδιοριστεί. Ωστόσο από τη γενική ιστορική
αναφορά που προηγήθηκε και από το γεγονός ότι ο εποικισμός των Κονιάρων
και Γιουρούκων και η ανάπτυξη των Κονιαροχωρίων έγινε σταδιακά,
μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι οικισμοί αυτοί ιδρύθηκαν τις τελευταίες
δεκαετίες του 15ου αιώνα, από το 1470 ως το 1500, ή τα πρώτα χρόνια μετά
το 1500.
Κάποιοι από τους οικισμούς αυτούς δεν άντεξαν στο χρόνο και
διαλύθηκαν στη διάρκεια της τουρκοκρατίας, και μάλιστα αρκετά νωρίς, όπως
ο οικισμός Μουρλάρ, κοντά στην Ελάτεια. Κάποιοι άλλοι άντεξαν μέχρι το
τέλος της τουρκοκρατίας και διαλύθηκαν κατά το χρόνο της μετάβασης από
την τουρκοκρατία στο ελληνικό κράτος, δηλαδή μετά το 1880, όταν οι
Τούρκοι έφευγαν και οι Έλληνες κάτοικοι των χωριών αυτών, αν και όσοι
υπήρχαν, απορροφήθηκαν από κοντινούς, συνήθως μεγαλύτερους, οικισμούς.
Τέτοιοι είναι οι οικισμοί Ραχμάν, Καρασλάρ του Μακρυχωρίου καθώς και
Νταουσλάρ του Παραποτάμου. Αυτό προκύπτει και από τα ερείπια των
οικισμών αυτών, που υπάρχουν μέχρι τώρα και σε κάποιες περιπτώσεις
διατηρούν ευδιάκριτα χαρακτηριστικά τους (π. χ. ρυμοτομικά), αλλά και από
μαρτυρίες κατοίκων. Οι μεγαλύτεροι στην ηλικία Μακρυχωρίτες θυμούνται
ασφαλώς ότι μέχρι και τη δεκαετία του 1950 από τους τοίχους των τουρκικών
οικισμών στο Ραχμάν και Καρασλάρ μετέφεραν, οι ίδιοι ή οι πατεράδες τους,

17. 17
την πέτρα για το κτίσιμο των σπιτιών τους και άλλων κτισμάτων. Ειδικά για
το Καρασλάρ γνωρίζουμε ότι η οικογένεια Κατσιγιάννη συνέχιζε να ζει εκεί
κάποια χρόνια μετά την ένταξη της Θεσσαλίας στην Ελλάδα. Σύμφωνα με
μαρτυρία του Ευάγγελου Κατσιγιάννη του Ιωάννου, κατοίκου Μακρυχωρίου,
80 ετών περίπου, ο πατέρας του Κατσιγιάννης Ιωάννης του Ευαγγέλου
γεννήθηκε στο Καρασλάρ το έτος 1885. Εξάλλου, όπως ενθυμούνται οι
παλαιότεροι, ίχνη του νεκροταφείου του Καρασλάρ (ίσως και του Καρατζιά),
δηλαδή επιτύμβιες πέτρινες στήλες, διατηρούνταν για μερικές δεκαετίες μετά
το 1900 μισό χιλιόμετρο περίπου ανατολικά του οικισμού και κάθετα προς το
σημερινό αυτοκινητόδρομο, κοντά στο ποιμνιοστάσιο του Θωμά Μπιτσαρά1
.
Η παράδοση βέβαια, που υπάρχει στο Μακρυχώρι, ότι οι κάτοικοι του
Καρασλάρ μετακόμισαν στο Μακρυχώρι, γιατί εκεί υπήρχαν πολλά φίδια, που
έμπαιναν και μέσα στα σπίτια, δε φαίνεται λογική και επομένως δεν ευσταθεί.
Πιθανόν να οφείλεται σε κάποιο μεμονωμένο σχετικό γεγονός.
Τωρινά λείψανα του Καρασλάρ
1
Μαρτυρία Δημητρίου Γ. Σαΐτη, ηλικίας υπέρ τα 95 έτη.

18. 18
Γ. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ
ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΤΗΣ
ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
Παρατίθενται στη συνέχεια μερικές πληροφορίες για το Μακρυχώρι,
οι οποίες αναφέρονται στην περίοδο της τουρκοκρατίας. Οι πληροφορίες
αυτές θα μας βοηθήσουν να σχηματίσουμε μια εικόνα για το Μακρυχώρι και
τη γύρω περιοχή της εποχής εκείνης, όταν ακόμη ήταν τουρκοχώρι και είχε το
όνομα Οτμανλί. Προέρχονται από κείμενα ερευνητών και μελετητών της
θεσσαλικής ιστορίας της εποχής αυτής ή από αναφορές, περιγραφές και
εντυπώσεις περιηγητών, κυρίως Ευρωπαίων, που περιηγήθηκαν τη Θεσσαλία
τους τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας (18ο και 19ο αιώνες).
Ωστόσο το χωριό μας θα αναφέρεται στο εξής στο ιστορικό αυτό
σημείωμα με το ελληνικό όνομα Μακρυχώρι, όχι με το τουρκικό Οτμανλί, με
εξαίρεση την αναφορά του ως Οτμανλί σε αποσπάσματα κειμένων
περιηγητών και άλλων συγγραφέων. Άλλωστε το Μακρυχώρι είχε και
διατήρησε το ελληνικό αυτό όνομά του για πολλά χρόνια στη διάρκεια της
τουρκοκρατίας και ως Μακρυχώρι εντάχθηκε από την αρχή στο ελληνικό
κράτος, σε αντίθεση με τα περισσότερα τουρκοχώρια, που από την ένταξή
τους στην Ελλάδα και για πολλές δεκαετίες είχαν ως επίσημη ονομασία το
τουρκικό όνομά τους, μερικά μάλιστα μέχρι και τη δεκαετία του 1950. Ο Δ.
Κ. Τσοποτός στο έργο του «Γη και γεωργοί της Θεσσαλίας κατά την
τουρκοκρατίαν», Βόλος 1912 (σελ. 53, 261), αναφέρει. «Γεωργικά χωρία της
πεδινής Θεσσαλίας διατηρήσαντα τα ελληνικά αυτών ονόματα κατά την
Τουρκοκρατίαν εισί τα επόμενα: εν τη επαρχία Λαρίσσης: Κουλούρι,
Κουτσόχειρον, Καλύβια, Δοξαρά, Ψυχικόν, Λουτρός, Μακρυχώρι, Πουρνάρι,
Λασποχώρι» και άλλα.
Πρέπει όμως εδώ να επισημάνουμε ότι ο όρος Οτμανλί και κυρίως ο
όρος Μακρυχώρι στις αναφορές περιηγητών και άλλων συγγραφέων
περιλαμβάνει πιθανότατα ως ενιαίο σύνολο τους παράπλευρα τοποθετημένους
τούρκικους οικισμούς Καρασλάρ, Οτμανλί – ίσως και τον οικισμό στη θέση
Καρατζιά. Έτσι εξηγείται ότι οι περιηγητές αναφέρουν μόνο το όνομα
Οτμανλί, και όχι Καρασλάρ ή Καρατζιά, και έτσι κυρίως εξηγείται η απόδοση
από τους Έλληνες στους οικισμούς αυτούς του ονόματος Μακρυχώρι. Ο
διαβάτης Έλληνας που κατά την τουρκοκρατία έβλεπε τους οικισμούς αυτούς
από τα χαμηλά της λεκάνης του Μακρυχωρίου, π. χ. από τη θέση Προσήλιο ή
από την Καλάμτσια, να εκτείνονται περίπου από το τωρινό ποιμνιοστάσιο του
Ευθυμίου Κ. Σαΐτη, στη νότια πλευρά του οικισμού Καρασλάρ, μέχρι το ρέμα
Μπούτου, στα βόρεια, και από τις υπώρειες της Καρακόπετρας, δυτικά, μέχρι
τη νοητή παράλληλη ευθεία γραμμή, ανατολικά, που περνούσε από το χώρο
που σήμερα βρίσκεται το Δημαρχείο, γιατί μέχρι εκεί έφτανε το Μακρυχώρι

19. 19
ως και τη δεκαετία του 1950, ο διαβάτης αυτός έβλεπε μπροστά του έναν
επιμήκη, στενόμακρο οικισμό, που δικαιολογούσε απόλυτα τη χρήση του
όρου «μακρύ χωρίον», Μακρυχώρι. Για τον ίδιο λόγο ο μητροπολίτης
Πλαταμώνος Αμβρόσιος σε περιγραφή «των πρώην τουρκικών χωρίων της
Επισκοπής Πλαταμώνος» το έτος 1895, δηλαδή μετά την προσάρτηση της
Θεσσαλίας στην Ελλάδα, γράφει: «Μακρυχώρι, όπερ πράγματι κατέχει
μακρύν χώρον εκτάσεως, και ίσως εκ τούτου ωνομάσθη ούτως. Ίνα διέλθη τις
το χωρίον τούτο από της μιας αυτού άκρας άχρι της άλλης απαιτείται ημίωρος
τουλάχιστον έφιππος οδοιπορία».
Το Μακρυχώρι λοιπόν από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής του ως
κονιαροχώρι, αλλά και σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, ήταν σχετικά
μεγάλος οικισμός, από τους μεγαλύτερους της περιοχής. Μεγαλύτεροί του
ήταν μόνο οι οικισμοί Ντεριλί (Γόννοι) και Κισερλί (Συκούριο).
Κύρια ενασχόληση των κατοίκων, όπως προαναφέραμε, ήταν η
κτηνοτροφία και η γεωργία. Έτρεφαν κυρίως αιγοπρόβατα, αλλά και άλλα
ζώα, άλογα, γαϊδούρια, βοοειδή, για την εξυπηρέτηση οικογενειακών αναγκών
και των γεωργικών καλλιεργειών. Καλλιεργούσαν σιτηρά, καλαμπόκι,
βαμπάκι, ελιές, αμπέλια, καπνό και άλλα. Ο Δ. Κ. Τσοποτός στο έργο του που
προαναφέρθηκε (σελ. 171) μας πληροφορεί ότι «κατά το τέλος της 18
εκατονταετηρίδος εξήγεν ήδη η Θεσσαλία σιτάρια, κριθάρια, μετάξια πολλά,
σύκα, λάδια, εληαίς, βαμπάκια, νήματα, σάμι, πετσιά, ρύζι». Εξάλλου,
σημειώνει ο Τσοποτός, «εξαίρετα πεπόνια εύρεν ο Βαρθόλδυ τω 1803 εν
Λαρίση, τα και νυν πεφημισμένα του γειτονικού χωρίου Μπάκραινας, τα
οποία κατά την γνώμην του ήσαν ανώτερα των Θηβαϊκών». Ο δε Ιωάννης
Οικονόμος-Λογιώτατος στο έργο του «Ιστορική τοπογραφία της τωρινής
Θεσσαλίας – 1817» (Έκδοση Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 2005, Κώστας Σπανός,
σελ. 111) αναφέρει. «Τουρκοχώρια του Κισσάβου. Εις ταις νοτιοδυτικαίς
ποδιαίς του Κισσάβου, και εις τα δεξιά της Σαλαμβριάς1
, ευρίσκονται όλον
τουρκοχώρια… όλα τα πωρικά τους τα φέρουν εις την Λάρισαν και τα
πωλούν, σταφύλια, ρόιδα και μύγδαλα, κάμνουν πολλά και καλά». Και ο
Αδάμ Κ. Ανακατωμένος-Μακεδών στο έργο του «Τα νέα όρια της Ελλάδος,
ήτοι τοπογραφικαί και εθνολογικαί σημειώσεις περί της Θεσσαλίας» (Έκδοση
Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 2004, Κώστας Σπανός, σελ. 30) γράφει. «Οι
Κονιάροι είναι άπαντες γεωργοί, καλλιεργούσι τον άριστον καπνόν, αμπέλους,
σίτον και την κτηνοτροφίαν. Φέρουσι την πατροπαράδοτον ενδυμασίαν του
Ικονίου, πάντοτε οπλοφορούντες. Εν συνόλω η όψις αυτών είναι αγρία·
ομιλούσι διεφθαρμένως την ελληνικήν γλώσσαν, δι’ ης συνεννοούνται μετά
των ορεινών κατοίκων του Κισσάβου και του Ολύμπου».
1
Σαλαμβριά. Άλλη ονομασία του Πηνειού.

20. 20
Ο Δ. Κ. Τσοποτός (σελ. 271) μας πληροφορεί ότι το Μακρυχώρι και η
Μπάκρενα ήταν τσιφλίκια του Αλή Πασά στο τέλος του 18ου και στις αρχές
του 19ου αιώνα. Την ίδια πληροφορία μας δίνει και ο Επαμεινώνδας Γ.
Φαρμακίδης στο έργο του «Η Λάρισα (τοπογραφική και ιστορική μελέτη)»
1924 (Έκδοση Βιβλιοπωλείο Γνώση, Λάρισα 2001, σελ. 190). Εξάλλου σε
έγγραφο του Αλή Πασά, που παρουσίασε στο Θεσσαλικό Ημερολόγιο ο
Κώστας Σπανός (Τόμος 18ος, 1990, σελ. 97), το Μακρυχώρι (Οτμανλί)
συμπεριλαμβάνεται στους οικισμούς της Λάρισας που όφειλαν στον Αλή
Πασά «το στρεμματιάτικο» του έτους 1813.
Ωστόσο ο Τσοποτός μας πληροφορεί επίσης (σελ. 202) ότι το
Μακρυχώρι ανήκε στην κατηγορία «των χωρίων, τα οποία αναφέρονται ως
τσιφλίκια του Αλή Πασά, εισίν όμως πασίγνωστα ως ανέκαθεν
Κεφαλοχώρια, επομένως εν τοις χωρίοις τούτοις μόνον μερίδια ή αγρούς
τινας εκέκτητο ο Αλή Πασάς. Ταύτα εισί τα εξής ορεινά χωρία: Νεζερός,
Μακρυχώρι (Δήμου Νέσσωνος)» και άλλα. Ο όρος κεφαλοχώρι έφερε τότε
τη σημασία που και σήμερα έχει, αλλά ειδικότερα εσήμαινε τα χωριά των
οποίων κάτοικοι ή όλοι οι κάτοικοι είχαν ατομική ιδιοκτησία, γης ή άλλης
περιουσίας, και δεν καλλιεργούσαν τα χωράφια του τσιφλικά.
Ακολουθούν αποσπάσματα από κείμενα περιηγητών σχετικά με το
Μακρυχώρι και την περιοχή.
Ο Σουηδός περιηγητής J. J. Bjiornstahl στο έργο του «Το οδοιπορικό
της Θεσσαλίας 1779» (Κων/νος Οικονόμου, Η Λάρισα και η θεσσαλική
ιστορία, τομ. Δ. σελ. 412, Λάρισα 2009) στην πορεία του από Λάρισα προς
Τέμπη αναφέρεται στο Μακρυχώρι και τα γύρω χωριά, χωρίς όμως να τα
ονομάζει ρητά. «Έπειτα όδεψα κατά βόρεια στο μπογάζι, δηλαδή στο στενό
ανάμεσα Όλυμπο και Όσσα. Πέρασα πολλά χωριά και από τις δύο πλευρές
του δρόμου. Είναι κατοικημένα από Τούρκους, αρκετά πολυάνθρωπα. Μερικά
έχουν ως χίλια σπίτια1
. Τα χωριά αυτά βρίσκονται στα πόδια των βουνών. Το
βράδυ έφτασα στο χωριό Μπαμπά, κοντά στον ποταμό Σαλαμβριά».
Ο Άγγλος περιηγητής William Leake (Ληκ) στο έργο του «Η
Θεσσαλία 1805-1810» (μετάφραση Αιδεσ. Γεωργίου Δ. Στάθη, Τύποις υιών
Σωτ. Σχοινά, Βόλος) γράφει για την περιοχή μας (σελ. 59). «Υπάρχουν δύο
δρόμοι εκ Τυρνάβου προς τα Τέμπη, ο ένας κατευθυνόμενος στο Δερελί… ο
άλλος, εκ Τυρνάβου στο Μπαμπά, περνά την πεδιάδα και δι’ ενός πορθμείου
τον Πηνειό, στην περιφέρεια του μικρού Κονιαροχωρίου Μπάκρινα»
(10.12.1806). Σε άλλο σημείο γράφει (σελ. 65). «Εκ Μαρμαριανής περάσαμε
μια μικρά βραχώδη λοφοσειρά προς την πεδιάδα του Κισερλί. Αυτό εφοδιάζει
την αγορά της Λαρίσης με σταφύλια, είναι μεγάλο Τουρκοχώρι, όμορφα
τοποθετημένο στα ριζά της Όσσης…. Όταν είμεθα σιμά στο Μικρό Κεσερλί,
1
Η εκτίμηση για τον αριθμό των σπιτιών είναι υπερβολική.

21. 21
το Ουτμαντά1
, ένα μεγάλο Τουρκοχώρι, καλούμενο από τους Έλληνες
Μακρυχώρι, είναι δυο μίλια προς τ’ αριστερά μας… Επί της απέναντι πλευράς
του ποταμού μια ωραία πεδιάδα εκτείνεται ως τους πρόποδες του Ολύμπου
και περιλαμβάνει την Τουρκική κώμη Δερελί. Κείται ενάμισυ μίλιο μακρυά
του ποταμού… μέσα σ’ αμπέλια και κήπους και χωρίζεται του ποταμού με
δάσος πουρναριών2
. Ο ποταμός στο σημείο αυτό περνάται επί γεφύρας,
καλουμένης Βερνέσι3
». (17.12.1806).
Ο Γάλλος περιηγητής J. J. M. FR. BOUDIN TROMELIN στο έργο του
«Ταξίδι στη Θεσσαλία το 1807» (Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Τόμος 54, σελ. 90)
γράφει. «Αυτή η ενδιάμεση κοιλάδα οριοθετείται από την Όσσα και την
απομονωμένη λοφοσειρά4
, η οποία εμποδίζει τη θέα του ποταμού. Είναι
ψηλότερα από την πεδιάδα της Λάρισας, εν μέρει καλλιεργημένη και πολύ
κατοικημένη από Τούρκους Γιουρούκους. Σε μια χαράδρα, στα δεξιά και στη
μέση του βουνού, φαίνονται τα τουρκοχώρια Κεσερλί, Οτμανλί και
Μπαλαμούτι και στα αριστερά του δρόμου το χωριό Ντεριλί, το πιο
σημαντικό από τα’ άλλα».
Ο Ιωάννης Λεονάρδος περνάει από την περιοχή μας το 1836
κατευθυνόμενος προς τα Τέμπη και γράφει στο έργο του «Νεωτάτη της
Θεσσαλίας χωρογραφία». «Άλλ’ ακολουθούντες περαιτέρω τον δρόμον μας,
πίπτουν υπ’ όψιν μας τα ωραιοκείμενα κονιαροχώρια: το Μακροχώρι, επί μιας
πλαγίου πεδιάδος ασπρίζον, και το Μικρό Κεσερλί υπό την σκέπην του
Κισσάβου τεθεμελιωμένον… Αφ’ ου όμως απεράσωμεν τας βρύσεις5
του
Μακροχωρίου και τον χείμαρρον Γκαλάμτζιαν, πλησιάζομεν την κόμην
Χατζιόμπασην».
Ο RAOUL DE MALHERBE κάνει ένα ταξίδι στη Θεσσαλία το 1843
και πορευόμενος από Λάρισα προς Τέμπη σημειώνει για την περιοχή μας.
«Στα βόρεια είχαμε τον Όλυμπο, στα βορειοανατολικά τον Κίσσαβο…
Προχωρώντας λίγο ακόμα είδαμε στα δυτικά πάνω σ’ ένα αντέρεισμα6
του
Ολύμπου το χωριό Οτμανλί με ένα τζαμί. Οι πλαγιές των βουνών ήταν
καλυμμένες με σκοτεινό φύλλωμα και ο Πηνειός έρεε πίσω από ένα πυκνό
παραπέτασμα από πλατάνια».
Ο Αδάμ Κ. Ανακατωμένος-Μακεδών πηγαίνει από το Δεριλί προς τη
Λάρισα ένα καλοκαίρι μερικά χρόνια πριν το 1880, κάνει στάση στο
1
Άλλη ονομασία του Οτμανλί.
2
Το δάσος αυτό τώρα είναι χωράφια. Στα χωράφια αυτά υπάρχουν ακόμα, σποραδικά,
πουρνάρια μεγάλα, σε μορφή δέντρου.
3
Η θέση Βερνέσι ή Βερνέζι βρίσκεται 2-3 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του σημείου αυτού στην
περιοχή του Παραποτάμου.
4
Είναι η Καρακόπετρα.
5
Πρόκειται για τη Βρύση του Μακρυχωρίου με τα πέντε κανάλια.
6
Είναι η Καρακόπετρα.

22. 22
Μακρυχώρι και σημειώνει στο έργο του «Τα νέα όρια της Ελλάδος»:
«Παρακάμπτοντες την δεξιάν όχθην του Πηνειού εισερχόμεθα εις την τερπνήν
κοιλάδα ήτις ευρύνεται βαθμηδόν εις απέραντον λεκάνην, ένθα ζώσι Τούρκοι
γαιοκτήμονες διασκορπισμένοι εις μεγάλα και μικρά χωρία μέχρι των
προθύρων της πρωτευούσης.
Σταματώμεν προς στιγμήν εις το τουρκικόν χωρίον Μακροχώρι, όπερ
μακρόθεν φαίνεται ως κοιμητήριον ή1
κατοικία γεωργών Τούρκων. Τίποτε,
σιγή θανάτου επικρατεί· ούτε κύνες υλακτούσιν, ούτε δέντρα υπάρχουσιν
εντός και πέριξ του χωρίου…. Έμπροσθεν του χωρίου, εις το μέρος ένθα
διέρχονται οι οδοιπόροι, κείνται οι τάφοι, προς ους δεικνύουσιν οι
διαβαίνοντες Τούρκοι τυπικήν τινα στοργήν, αποστηθίζοντες ευχάς τινας του
Κορανίου». Η συντροφιά που ταξιδεύει «εκείθεν θα διέλθη σταματώσα προς
στιγμήν εις την κρήνην2
, όπως ποτίσει τους ίππους και δροσισθεί». Προφανώς
είχαν σταματήσει στο δρόμο κάτω από τη θέση Παναγία ή Τουρκομνήματα,
που από το Δεριλί οδηγούσε τον οδοιπόρο στη Βρύση του Μακρυχωρίου
διαμέσου της τοποθεσίας Γκουτζιαμπαγλάρ. Ο δρόμος αυτός υπάρχει, ως
αγροτικός δρόμος, και σήμερα.
Με τα αποσπάσματα κειμένων που παρατέθηκαν σχηματίσαμε μια
εικόνα, αμυδρή έστω, του Μακρυχωρίου και της περιοχής κατά την περίοδο
της τουρκοκρατίας. Την εικόνα αυτή μπορούμε να τη συμπληρώσουμε,
κυρίως όσοι γεννηθήκαμε πριν το 1950, φέρνοντας στη μνήμη μας τον
οικισμό με τα χαμηλά πέτρινα τουρκόσπιτα, χτισμένα στο μέσα μέρος του
οικοπέδου, και με τους αχυρώνες και τους στάβλους των ζώων (ντάμια)
μπροστά στο δρόμο· τον οικισμό με τους στενούς δρόμους και τα σοκάκια,
όπου χωρούσαν και περνούσαν άνθρωποι και μεμονωμένα φορτωμένα ζώα ή
το πολύ και κάρα με πλάτος 1 έως 1,5 μέτρο. Και αφού επισημάνουμε ότι
στοιχεία της εικόνας αυτής του οικισμού απομένουν ακόμη και σήμερα στη
δυτική πλευρά του χωριού, κυρίως οι στενοί δρόμοι ή ακόμα και κάποια
υπολείμματα τούρκικων κτισμάτων, θα παρακολουθήσουμε στη συνέχεια την
«πορεία» του Μακρυχωρίου μετά την ένταξή του στο ελληνικό κράτος.
Προηγουμένως όμως κρίνω σκόπιμο να σχολιάσω εν συντομία το θέμα
αν το Μακρυχώρι ήταν ελληνοχώρι ή ήταν τουρκοχώρι.
Δ. ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ: ΗΤΑΝ ΕΛΛΗΝΟΧΩΡΙ Ή
ΤΟΥΡΚΟΧΩΡΙ ;
Ελληνοχώρι σημαίνει ή ότι προϋπήρχε της τουρκοκρατίας στο ίδιο
μέρος οικισμός με το όνομα Μακρυχώρι –ή και με άλλο όνομα- ή
1
ή κατοικία = παρά ως κατοικία.
2
Στη Βρύση με τα πέντε κανάλια.

23. 23
τουλάχιστον ότι ιδρύθηκε μεν οικισμός από τους Τούρκους, αλλά
κατοικήθηκε στη συνέχεια από κοινού από Έλληνες και Τούρκους. Το
γεγονός ότι το όνομα Μακρυχώρι υπήρχε για πολλά χρόνια στο διάστημα της
τουρκοκρατίας ενισχύει την άποψη αυτή. Και βεβαίως οι Μακρυχωρίτες
σίγουρα θα προτιμούσαμε, για συναισθηματικούς τουλάχιστον λόγους, η
άποψη αυτή να ήταν η σωστή, να εξέφραζε την πραγματικότητα.
Ωστόσο η άποψη ότι το Μακρυχώρι ήταν τουρκοχώρι, δηλαδή
ιδρύθηκε από Τούρκους κατακτητές της περιοχής και κατοικήθηκε μόνο ή
κυρίως από Τούρκους, είναι η ορθή, εκφράζει την πραγματικότητα, όπως
φαίνεται και από τα αποσπάσματα κειμένων συγγραφέων και περιηγητών που
προαναφέρθηκαν. Και τούτο για τους εξής λόγους. 1) Οικισμός πριν από την
τουρκοκρατία στο ίδιο μέρος δε μαρτυρείται. 2) Το όνομα Μακρυχώρι ήταν
σε χρήση, όπως ρητά αναφέρει ο Ληκ, μόνο από τους Έλληνες, κατοίκους
άλλων οικισμών και περαστικούς. 3) Οι Ευρωπαίοι περιηγητές το αναφέρουν
ως Οτμανλί ή, όταν το αναφέρουν ως Μακρυχώρι, του προσθέτουν τον
προσδιορισμό τουρκοχώρι. 4) Στην απογραφή του 1889, δηλαδή οχτώ χρόνια
μετά την ένταξή του στην Ελλάδα, το Μακρυχώρι είχε 651 κατοίκους και
σύμφωνα με το Μητροπολίτη της περιοχής Αμβρόσιο «οικογενείας 105, τας
πάσας οθωμανικάς». 5) Πριν το 1890 χριστιανικός ναός δεν υπήρχε στο
Μακρυχώρι ούτε αντίστοιχο νεκροταφείο.
Εκείνο πάντως που θεωρείται βέβαιο είναι ότι μερικές δεκαετίες πριν
το 1880 εγκαθίσταντο στην περιοχή του Μακρυχωρίου τους χειμερινούς
μήνες νοικιάζοντας βοσκότοπους Έλληνες νομάδες κτηνοτρόφοι, οι οποίοι
τους θερινούς μήνες μετακόμιζαν σε ορεινές περιοχές, ή ότι λίγοι και
μεμονωμένοι Έλληνες έμεναν στο Μακρυχώρι ή ως εργάτες (χουσμεκιάρ) στα
κτήματα των Τούρκων ή και ως τεχνίτες ή έμποροι. Ο Αδάμ Ανακατωμένος
αναφέρει σχετικά, λίγα χρόνια πριν το 1880. «Το έδαφος της Θεσσαλίας
θεωρείται ως το γονιμώτερον όλων… τρέφον… απειράριθμα ποίμνια των
βορείων κατοίκων της Μακεδονίας… οίτινες άμα τη ελεύσει του φθινοπώρου
οδεύουσι με τα βελάζοντα ποίμνιά των προς την ευδαίμονα χώραν της
Θεσσαλίας, στήνοντες τας σκηνάς των εις τας χλοεράς κοιλάδας, αφού πρώτοι
αποτίσωσιν αδρά ποσά πακτώσεως…. Εις την μοναδικήν ταύτην στρατιάν
συγκαταριθμούνται και οι Ελληνόβλαχοι (τσελνικάδες) της Μακεδονίας,
σύροντες μαζί των ενίοτε και τας οικογενείας των και αγέλας ίππων…».
Ας δούμε λοιπόν στη συνέχεια πώς το Οτμανλί, το τούρκικο
Μακρυχώρι, μετεξελίχτηκε σε ελληνικό Μακρυχώρι, στο τωρινό Μακρυχώρι.

24. 24

25. 25
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΤΟ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ
ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

26. 26
Α. ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΔΗΜΟΣ ΝΕΣΣΩΝΟΣ
Α1. Οι Τούρκοι φεύγουν, οι Έλληνες έρχονται.
Το Μακρυχώρι, όπως και οι άλλοι οικισμοί της περιοχής, εντάχθηκε
στο ελληνικό κράτος το καλοκαίρι του 1881, με την προσάρτηση στην
Ελλάδα της Θεσσαλίας και μέρους της Ηπείρου (περιοχή Άρτας). Η
προσάρτηση αυτή επικυρώθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 20-6 (2/7) του
1881. Με Β. Δ. στις 31.3.1883 (ΦΕΚ 126) εντάχθηκε στο Δήμο Νέσσωνος με
έδρα το Μεγάλο Κεσερλί (Συκούριο).
Ο Δήμος Νέσσωνος ανήκε στην επαρχία Λάρισας, λειτούργησε από το
1883 μέχρι το 1913 και περιλάμβανε, εκτός από το Μεγάλο Κεσερλί, το
Μικρό Κεσερλί (Ελάτεια), το Χατζιόμπασι (Ευαγγελισμός), το Τόιβασι-Ορτά
(Καλοχώρι), το Τόιβασι Σουφλάρ (Χειμάδι), το Ασαρλίκ (Όσσα), το
Πουρνάρι (Ιλεντσελού), το Μακρυχώρι (Οτμανλί), το Μπαγκτσιλάρ
(Παραπόταμος), το Μπαχισλάρ (αταυτοποίητος οικισμός), το Μπαλτσί
(Κυψελοχώρι), το Ντογουσλάρ (ή Νταουσλάρ) και το Μπουρνάμπασι
(διαλυμένος οικισμός κοντά στο Κυψελοχώρι και το Πουρνάρι).
(Γεωγραφική, Διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξις της Ελλάδος 1821-1971
υπό Μιχαήλ Χουλιαράκη).
Μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας οι Τούρκοι άρχισαν να πωλούν
ή και να εγκαταλείπουν τις περιουσίες τους και να φεύγουν σταδιακά. Η
σταδιακή αυτή αποχώρηση των Τούρκων από το Μακρυχώρι κράτησε αρκετά
χρόνια. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι το 1889 οι μόνιμοι κάτοικοί του ήταν
Τούρκοι. Οι 651 κάτοικοι, κατά την απογραφή του 1889, αποτελούσαν
«οικογενείας 105, τας πάσας οθωμανικάς» κατά το Μητροπολίτη Αμβρόσιο
Κασσάρα. Αλλά και το 1893 οι περισσότεροι μόνιμοι κάτοικοι ιδιοκτήτες γης
ήταν Τούρκοι. Σε πρωτόκολλο ορισμού αγροφυλάκων στο Μακρυχώρι το
1893 υπάρχουν 85 υπογραφές ιδιοκτητών γης. Οι 67 υπογραφές είναι
Οθωμανών και οι 18 Ελλήνων. Στις υπογραφές των Ελλήνων διακρίνονται τα
επώνυμα Τσιάρας, Μπούτος, Τσιάμης, Τάχας, Ρίζος, Ζήσης, Βέλας,
Χασιώτης, Μπουροτζίκας1
(βλέπε σελ. 46-49). Η αποχώρηση των Τούρκων
από το Μακρυχώρι μπορούμε να πούμε ότι ολοκληρώθηκε, εκτός
μεμονωμένων τουρκικών υπολειμμάτων, μετά την περιπέτεια του
ελληνοτουρκικού πολέμου το 1897. Τότε όσοι Τούρκοι είχαν απομείνει στην
περιοχή, μετά την αποχώρηση, παρά τη νίκη του στον πόλεμο, του τουρκικού
στρατού, φοβούμενοι αντίποινα εκ μέρους των Ελλήνων έφυγαν εσπευσμένα
πουλώντας όσο-όσο τις περιουσίες τους ή και εγκαταλείποντάς τες απούλητες.
1
Αρχείο πρώην Δήμου Νέσσωνος.

27. 27
Ωστόσο από το 1885 άρχισε, αραιή στην αρχή, λιγότερο αραιή μετά το
1890, ώσπου να γίνει πιο συχνή μετά το 1895, και η εγκατάσταση Ελλήνων-
Χριστιανών στο Μακρυχώρι, που προέρχονταν από άλλους κοντινούς
οικισμούς ή από άλλες περιοχές της ελεύθερης πια Θεσσαλίας ή από ορεινές
και ημιορεινές περιοχές της Ελασσόνας, που δεν είχαν ενταχθεί ακόμα στην
Ελλάδα, ή από περιοχές της λεγόμενης παλαιάς Ελλάδας, Πελοποννήσιοι και
Στερεοελλαδίτες, ή από την Ήπειρο και τη Μακεδονία, οι περισσότεροι από
τους οποίους ήταν μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι, που παραχείμαζαν τα
κοπάδια τους στην περιοχή και επί τουρκοκρατίας, ή έμποροι.
Έτσι μέχρι το 1905 περίπου είχαν εγκατασταθεί στο Μακρυχώρι, ως
δημότες του Δήμου Νέσσωνος, Περιβολιώτες, Σαμαριναίοι, Σαρακατσάνοι,
Κουπατσάρηδες, Αρβανίτες, Αρβανιτόβλαχοι, Ηπειρώτες Ζαγορίσιοι,
Μακεδόνες, Καραγκούνηδες, Χασιώτες και άλλοι Ελασσονίτες,
Πελοποννήσιοι (Μοραΐτες) και άλλοι μεμονωμένοι. Έτσι το Μακρυχώρι, που
το 1881 είχε 466 κατοίκους Οθωμανούς, το 1907 είχε 1029 κατοίκους
Έλληνες-Χριστιανούς.
Η εγγραφή στα Δημοτολόγια γινόταν με αίτηση μεταδημότευσης στην
οποία ο ενδιαφερόμενος, εκτός από την επιθυμία του να εγγραφεί ως δημότης
του Δήμου Νέσσωνος, δήλωνε την οικογενειακή του κατάσταση, ότι είναι
μόνιμος κάτοικος Μακρυχωρίου και ότι έχει αποκτήσει ιδιοκτησία και μόνιμη
εργασία στο Μακρυχώρι. Τέτοιες αιτήσεις διατηρούνται ακόμη αρκετές στο
αρχείο του πρώην Δήμου Νέσσωνος (1883-1913). Ενδεικτικά αναφέρω ότι,
σύμφωνα με σχετικό έγγραφο που υπάρχει στο αρχείο του Δήμου Νέσσωνος,
η μεταδημότευση των αδελφών Μποσινέα Παναγιώτη του Νικολάου και
Μποσνέα Γεωργίου του Νικολάου από το Οίτυλο των Λεύκτρων έγινε τον
Αύγουστο του 1885.
Πολλές βέβαια ήταν οι δυσκολίες που συνάντησαν και πολλά τα
ειδικότερα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι πρώτοι αυτοί κάτοικοι του
Μακρυχωρίου στην προσπάθειά τους να «ριζώσουν» στο νέο τόπο, να
«στήσουν» τη νέα τους πατρίδα. Προερχόμενοι από διάφορα μέρη της
Ελλάδας, άγνωστοι οι περισσότεροι μεταξύ τους, με διαφορετική νοοτροπία,
διαφορετικά ήθη και έθιμα, πολλοί με διαφορετικό γλωσσικό ιδίωμα, κάποιοι
και με εντελώς διαφορετική γλώσσα, έπρεπε να συνεργαστούν, να
προσαρμοστούν στη νέα κατάσταση, για να μπορέσουν στην αρχή να
επιβιώσουν και σιγά-σιγά να οργανώσουν και να αναπτύξουν την κοινωνική
τους ζωή. Νέοι οικογενειάρχες οι περισσότεροι, έπρεπε να βρουν σπίτι, να
αποκτήσουν περιουσία, κτήματα ή ζώα, και να βρουν δουλειά, για να
μεγαλώσουν τα παιδιά τους· να φκιάσουν εκκλησιά και σχολείο, για να
ικανοποιούν το θρησκευτικό τους συναίσθημα και να μαθαίνουν γράμματα τα
παιδιά τους.

28. 28
Και όλα αυτά συνυπάρχοντας με τους Τούρκους, οι οποίοι έφευγαν
βέβαια σταδιακά, αλλά όχι πολύ πρόθυμα και γρήγορα, και οι οποίοι τα δέκα
τουλάχιστον πρώτα χρόνια συνέχιζαν να είναι οι περισσότεροι κάτοικοι του
Μακρυχωρίου και διατηρούσαν βέβαια το δικαίωμα, σύμφωνα με τους όρους
της συνθήκης ένταξης της Θεσσαλίας στην Ελλάδα και όπως ήταν φυσικό και
ανθρώπινο, να προστατεύουν τη ζωή, την περιουσία και την εργασία τους, τη
θρησκευτική τους ελευθερία, να μαθαίνουν γράμματα στα παιδιά τους και
άλλα. Και το χειρότερο ήταν ότι ήρθε και ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του
1897, που κράτησε περίπου ένα χρόνο. Οι Τούρκοι επιτέθηκαν στην Ελλάδα,
μας νίκησαν και έφεραν τα σύνορα πάλι πίσω στη Λαμία. Ωστόσο μετά την
υποχώρηση των Τούρκων, που έγινε από την πίεση των Ευρωπαίων, και την
οριστική αποχώρηση του τουρκικού στρατού από την περιοχή μας, οι Τούρκοι
κάτοικοι έφυγαν σχεδόν όλοι αμέσως, φοβούμενοι πιθανά αντίποινα από τους
Έλληνες, και έτσι «καθάρισε το έδαφος» και αφέθηκε ελεύθερο πια στη
δραστηριότητα των πληγωμένων μεν, αλλά μόνων κυρίαρχων στον τόπο τους
Ελλήνων. «Ουδέν κακόν αμιγές καλού».
Από τότε ουσιαστικά άρχισαν οι Μακρυχωρίτες να «πατούν στα πόδια
τους» και σε μερικές δεκαετίες με τη δραστηριότητά τους και με τη βοήθεια
της Πολιτείας πέτυχαν να συγκροτήσουν μια αξιόλογη κοινότητα, πρωτοπόρο
στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, στα πλαίσια βέβαια της εκάστοτε
γενικής κατάστασης της Χώρας.
Α2. Διοίκηση
Τη διοίκηση του Δήμου ασκούσε ο Δήμαρχος με το Δημοτικό
Συμβούλιο, το οποίο στην πρώτη του θητεία ήταν εννεαμελές. Στην πρώτη
δημαρχιακή θητεία (1883-1887) Δήμαρχος εκλέχτηκε ο Μαχμούτ Μεχμέτ,
κάτοικος της Ελάτειας. Ο Δήμαρχος και οι εννιά δημοτικοί σύμβουλοι ήταν
Τούρκοι. Από αυτούς ο Χασάν Μιμίν ήταν κάτοικος Μακρυχωρίου. Στην
επόμενη δημαρχιακή θητεία (1887-1891) Δήμαρχος εκλέχτηκε πάλι ο
Μαχμούτ Μεχμέτ. Αυτή τη φορά όμως η πληθυσμιακή σύνθεση του Δήμου
είχε αλλάξει και από τους έντεκα δημοτικούς συμβούλους μόνο οι τρεις ήταν
Τούρκοι. Στην τρίτη θητεία (1891-1895) ο Δήμαρχος και οι δημοτικοί
σύμβουλοι είναι Έλληνες. Πρώτος Έλληνας Δήμαρχος ο Χρήστος
Παπαζαχαρίας, που είχε μεταδημοτεύσει στο Συκούριο από το Δήμο
Κροκυλίου της Δωρίδας το 1884. Στην τετραετία 1895-1899 Δήμαρχος
εκλέγεται ο Γεώργιος Ευαγγέλου. Στους δεκατρείς δημοτικούς συμβούλους
εκλέγονται πάλι και πέντε Τούρκοι. Από αυτούς ο Αμπάς Μουσταφά Μιμήν
είναι Μακρυχωρίτης. Οι Τούρκοι αυτοί δημοτικοί σύμβουλοι από το τέλος
του 1898, δηλαδή μετά τον πόλεμο του ’97, έφυγαν και αντικαταστάθηκαν
από Έλληνες. Στην τετραετία 1899-1903 Δήμαρχος εκλέγεται για δεύτερη

29. 29
φορά ο Χρήστος Παπαζαχαρίας. Επόμενος Δήμαρχος (1903-1907) είναι ο
Στέργιος Κακαγιάννης, ο οποίος εκλέγεται και είναι Δήμαρχος και την
περίοδο 1907-1914, οπότε το Μακρυχώρι και οι άλλοι οικισμοί του Δήμου
έγιναν ανεξάρτητες Κοινότητες. Στην πρώτη θητεία του Δημάρχου Στέργιου
Κακαγιάννη (1903-1907) εκλέγεται για πρώτη φορά δημοτικός σύμβουλος
από το Μακρυχώρι, ο Γεώργιος Τσίρος, και για την περίοδο 1907-1914
δημοτικός σύμβουλος ήταν ο Μακρυχωρίτης Κων/νος Μπούτος1
.
Εκτός από τη Δημοτική Αρχή, που είχε κατά νόμον την ευθύνη να
φροντίζει για όλα τα θέματα των δημοτών και να μεσολαβεί ανάμεσα σ’
αυτούς και στη Νομαρχία ή και στην Κυβέρνηση, σε κάθε οικισμό του Δήμου
εκλεγόταν και Τοπικό Συμβούλιο με επικεφαλής τον Πάρεδρο. Ο Πάρεδρος
ενημέρωνε το Δήμαρχο για τα θέματα του οικισμού, υπέβαλε δε και ετήσιο
προϋπολογισμό των αναγκών της κοινότητας. Από το αρχείο του Δήμου
Νέσσωνος πληροφορούμαστε ότι το Δημοτικό Συμβούλιο όριζε την
Εφορευτική Επιτροπή για τη διενέργεια των κοινοτικών εκλογών. Με την
28/7.9.1884 απόφασή του το Δ. Σ. ορίζει δύο εκλογείς από κάθε κοινότητα ως
Εφορευτική Επιτροπή για την εκλογή Κοινοτικού Συμβουλίου. Για το
Μακρυχώρι ορίζει τους Αρίφ Μολά Εμίν και Χασάν Μιμήν. Ως κατάστημα
εκλογής ορίζεται το Τζαμί. Υπάρχουν και άλλες τέτοιες αποφάσεις. Από το
ίδιο αρχείο πληροφορούμαστε ότι ο Ιωάννης Παλάτος (1902), ο Βασίλειος
Ζήσης (1905 και 1911) και ο Ιωάννης Τζήμου Τάχας είχαν εκλεγεί Πάρεδροι
Μακρυχωρίου.
Ειδικά για το Μακρυχώρι, εκτός από τη Δημοτική Αρχή και τον
Πάρεδρο, από το 1883 οριζόταν κάθε χρόνο με εκλογή από τους κατοίκους
του χωριού Επιτροπή διαχειριστική της κοινοτικής περιουσίας με
συγκεκριμένες αρμοδιότητες.
Οι εκκλησιαστικοί επίτροποι επίσης, εκτός από την εξυπηρέτηση του
ναού, φρόντιζαν και για άλλα θέματα των κατοίκων, όπως π.χ. για τη
λειτουργία του σχολείου, για θρανία, αίθουσα, θέρμανση κ.λ.π. Άλλωστε ο
ναός κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκε και ως αίθουσα του σχολείου. Πάντως οι
επίτροποι της εκκλησίας ήταν τα χρόνια εκείνα σημείο αναφοράς για τους
Μακρυχωρίτες.
Παράλληλα με το χριστιανικό ναό λειτουργούσε βέβαια και
μουσουλμανικό τέμενος, Τζαμί, μέχρι το 1897 περίπου. Το Τζαμί βρισκόταν
εκεί που σήμερα βρίσκεται το σπίτι του Δημητρίου Χατζή, στη βόρεια πλευρά
του οικοπέδου, στην πλατεία Παπαχατζή, και υπολείμματά του υπήρχαν στο
μέρος αυτό μέχρι και τη δεκαετία του 1950. Το 1884 ιμάμης (Χότζας) στο
Μακρυχώρι ήταν ο Μουσταφά Χατζή Ομέρ και το 1896 ο Αρίφ Εμίν2
.
1
Ιωάννης Ν. Πράπας. «Οι Δήμαρχοι του τέως Δήμου Νέσσωνος».
2
Ιωάννης Ν. Πράπας. ο.π.

30. 30
Για την τήρηση της νομιμότητας και την ασφάλεια των κατοίκων
λειτούργησε στο Δήμο Νέσσωνος από τα πρώτα χρόνια της ένταξης της
Θεσσαλίας στην Ελλάδα Αστυνομική Υπηρεσία. Η Αστυνομία Όσσης είχε
έδρα τα Αμπελάκια, ήταν περιφερειακή Υπηρεσία και κάλυπτε τους Δήμους
Αμπελακίων και Νέσσωνος. Από τα πρώτα χρόνια λειτουργεί Αστυνομικός
Σταθμός στο Μεγάλο Κεσερλί (Συκούριο) και από το 1900 Αστυνομικός
Σταθμός και στο Μακρυχώρι, υπαγόμενος στην Αστυνομία Όσσης. Με το
160/28.1.1900 έγγραφό του ο Αστυνόμος Όσσης ενημερώνει το Δήμαρχο
Νέσσωνος για την ίδρυση Αστυνομικού Σταθμού στο Μακρυχώρι. «Λαμβάνω
την τιμήν να σας γνωστοποιήσω ότι συνεπεία της υπ’ αριθ. 555 Διαταγής του
Υπουργείου των Εσωτερικών, εις Μακρυχώριον του οποίου προΐστασθε
Δήμου, συνιστάται Αστυνομικός Σταθμός εξ ενός υπαξιωματικού και τριών
χωροφυλάκων, υπαγόμενος εις την αστυνομικήν περιφέρειάν μας»1
. Ο
Σταθμός αυτός στο Μακρυχώρι λειτούργησε για περισσότερα από δέκα
χρόνια.
Για την εκδίκαση μικροπαραβάσεων και καταγγελιών, συνηθισμένων
σε μια αγροτική κοινωνία, λειτουργούσε στα Αμπελάκια, που ήταν έδρα
ομώνυμου Δήμου, Ειρηνοδικείο. Στο Ειρηνοδικείο Κισσάβου με έδρα τα
Αμπελάκια υπαγόταν το Μακρυχώρι, όπως και όλος ο Δήμος Νέσσωνος.
Με την 68/3.12.1887 απόφασή του το Δ.Σ. Νέσσωνος εύχεται και ζητά
τη μετάθεση από τα Αμπελάκια του Ειρηνοδικείου «αν ουχί διαρκώς,
τουλάχιστον κατά τους εξ χειμερινούς μήνας εν Μεγάλω Κεσερλή, εποχήν
καθ’ ην πλείστα εγκλήματα και ουχ ολίγαι αγροζημίαι συμβαίνουσιν εν τω
Δήμω ημών». Το αίτημα αυτό επαναλαμβάνεται και με τη 181/20.7.1892
απόφαση του Δ.Σ. Τελικά η μετάθεση αυτή «εν Μεγάλω Κεσερλή» έγινε το
1914, όταν καταργήθηκαν οι Δήμοι και λειτούργησαν οι ανεξάρτητες
Κοινότητες. Μάλιστα τότε την έδρα του Ειρηνοδικείου διεκδίκησε,
ανεπιτυχώς βέβαια, και το Μακρυχώρι, καθώς στη 1.6.1914 το Κ.Σ. έθεσε
θέμα και πήρε απόφαση «περί εκφράσεως ευχής προς το Υπουργείον
Δικαιοσύνης περί ορισμού του Μακρυχωρίου ως έδρας του Ειρηνοδικείου
Κισσάβου».
Για την προστασία της αγροτικής ιδιοκτησίας και παραγωγής
λειτούργησε εξαρχής ο θεσμός του αγροφύλακα. Η αγροτική ιδιοκτησία και
κυρίως η παραγωγή (σταφύλια, σύκα, αμύγδαλα, άλλα οπωρικά, ακόμη και
δημητριακά και κάθε άλλη παραγωγή) κινδύνευε από κλοπή. Η κλοπή
αγροτικών προϊόντων ή και ζώων, από όσους δεν είχαν τέτοια προϊόντα ή και
μερικές φορές και από όσους είχαν, ήταν συνηθισμένο φαινόμενο από την
περίοδο της τουρκοκρατίας. Η εμπορία αγροτικών προϊόντων ήταν
περιορισμένη ή ανύπαρκτη και η δυνατότητα αγοράς τους επίσης
1
Ιωάννης Ν. Πράπας. ο.π.

31. 31
περιορισμένη και για πολλούς ανύπαρκτη. Κατανάλωνε λοιπόν ο καθένας ό,τι
είχε, ό,τι του έδιναν άλλοι ή ό,τι έκλεβε, άρπαζε από τους άλλους. Αγροζημία
μπορούσε να γίνει και από ζώα, μεμονωμένα ή πολλά μαζί, αδέσποτα, που
ξέφευγαν από τη φύλαξη ή αφήνονταν ελεύθερα από τον ιδιοκτήτη τους. Για
τον περιορισμό του φαινομένου αυτού, που δυστυχώς κράτησε για πολλές
δεκαετίες μετά το 1900, λειτούργησε ο θεσμός του αγροφύλακα ή δραγάτη.
Οι αγροφύλακες έπρεπε απαραιτήτως να είναι Έλληνες και ορίζονταν
με ψηφοφορία από τους ιδιοκτήτες γης και καλλιεργητές αγροτικών
προϊόντων. Η εκλογή τους εγκρινόταν από το Δημοτικό Συμβούλιο και
επικυρωνόταν έπειτα από το Νομάρχη. Ορίζονταν για συγκεκριμένο χρονικό
διάστημα (συνήθως για μια παραγωγική περίοδο) και για τη φύλαξη
συγκεκριμένης περιοχής. Η αμοιβή τους οριζόταν αμέσως με την απόφαση
του ορισμού τους και καταβαλλόταν, σε χρήματα ή σε είδος (σιτάρι ή άλλο
προϊόν), από τους ιδιοκτήτες που τους εξέλεγαν, ανάλογα με την ποσότητα
της φυλασσόμενης ιδιοκτησίας τους, στη διάρκεια της θητείας τους ή στο
τέλος της. Όταν έπιαναν ένα ζώο αδέσποτο μέσα σε καλλιέργειες, για να το
παραδώσουν στον ιδιοκτήτη του, ζητούσαν και έπαιρναν συνήθως μια αμοιβή,
τα «σύλληπτρα». Πριν από την ανάληψη των καθηκόντων τους οι
αγροφύλακες κατέθεταν ως εγγύηση συγκεκριμένο χρηματικό ποσό ή έβαζαν
κάποιον ως εγγυητή, απ’ όπου θα αποζημιωνόταν ο παραγωγός-θύμα κλοπής
ή ζημίας, της οποίας το δράστη δε θα έβρισκε ο αγροφύλακας. Ο αριθμός των
αγροφυλάκων για κάθε χωριό οριζόταν με απόφαση του Δημοτικού
Συμβουλίου.
Για να εκτελεί σωστά τα καθήκοντά του ο αγροφύλακας, περιφερόταν
πολλές ώρες το εικοσιτετράωρο στην περιοχή ευθύνης του, πεζός ή
εποχούμενος σε ζώο, συνήθως άλογο. Για τον ίδιο σκοπό κατασκεύαζε σε
κατάλληλο μέρος μια ψηλή εξέδρα (δραγατσιά) από ξύλα και κλαριά, ύψους
4-5 μέτρων, από όπου, ανεβαίνοντας με ειδική σκαλωσιά, μπορούσε να
ελέγχει, αναπαυόμενος ταυτόχρονα, τη δραστηριότητα των εργαζομένων ή και
περιφερόμενων στην περιοχή του.
Παρατίθενται στη συνέχεια ενδεικτικά μερικές περιπτώσεις ορισμού
αγροφυλάκων στο Μακρυχώρι. Το 1886 εκλέγονται και ορίζονται
αγροφύλακες ο Θεόδωρος Καραΐσκος, κάτοικος Αμπελακίων, και οι
Αθανάσιος Κυρίτσης και Χρήστος Δημιράς, κάτοικοι Δερελί (Γόννων). Όλοι
οι ιδιοκτήτες εκλέκτορες είναι Τούρκοι. Το 1893 ορίζονται οι Γεώργιος
Τζιάρας, Θεόδωρος Μπούτος και Αλή Κουμπαλή, κάτοικοι Μακρυχωρίου.
Για πρώτη φορά εμφανίζονται αρκετοί Έλληνες ιδιοκτήτες, αν και οι Τούρκοι
είναι ακόμη περισσότεροι. Και στις 16.10.1905 «εν Μακρυχωρίω σήμερον
16.10.1905. συνελθόντες οι υπογεγραμμένοι ιδιοκτήται των εν τη περιφερεία
του χωρίου τούτω σπαρμένων και σπαρισομένων δι’ οψήμων καρπών και των
αμπέλων έμπροσθεν του ενταύθα παντοπωλείου Φωτίου Δημητρίου, ίνα

32. 32
εκλέξωμεν τους αναγκαίους αγροφύλακας… εξελέξαμεν αγροφύλακας τους
Ευστάθιον Νίτσκαν, Μάρκον Λουκά Νταβέλην, Δημήτριον Γκουναβάν και
Χρήστον Πελεκούδαν, κατοίκους Μακρυχωρίου, έχοντας τα υπό του Νόμου
οριζόμενα προσόντα…». Η διαδικασία εκλογής έγινε «επί παρουσία του
Ειδικού Παρέδρου του Μακρυχωρίου Βασιλείου Ζήση» και το σχετικό
Πρωτόκολλο υπογράφουν 39 Έλληνες ιδιοκτήτες γης.
Α3. Οικονομία
Βασική ενασχόληση των κατοίκων του Μακρυχωρίου και της περιοχής
παραμένει βέβαια και μετά την ένταξη στην Ελλάδα η γεωργία και η
κτηνοτροφία.
Ο Νικόλαος Γεωργιάδης στο έργο του Θεσσαλία, β’ έκδοση 1894,
γράφει. «Μετά την Μαρμάγιανην υπερβάντες μικρόν λόφον εισερχόμεθα εις
την περίπυστον κοιλάδα του Κισερλί, ης τινος τα χωρία, κείμενα εν τω μέσω
ευθαλών κήπων, παράγουσι ποικιλώτατα οπωρικά, ων διάσημοι κατά πάσαν
την Θεσσαλίαν είναι αι σταφυλαί. Η κοιλάς αύτη διαρρέεται υπό τινος εκ της
Όσσης κατερχομένου ποταμίου1
είνε δε εν αυτή χωρία τα ακόλουθα: Τόιβας,
Σαρλίκι, μεγάλον Κισερλί, μικρόν Κισερλί, Χατσιόμπασι, Μακρηχώριον,
Μπαλτσή, Μπαξιλάρι και Πουρνάρι αποτελούντα σήμερον τον Δήμον
Νέσσωνος ανήκοντα εις την επαρχίαν Λαρίσης. Τα χωρία ταύτα κατοικούνται
έκαστον υπό 30-40 περίπου οικογενειών ασχολουμένων εις την καλλιέργειαν
της ευφόρου αυτών γης».
Ο περιηγητής Rennel Rood πηγαίνοντας προς την κοιλάδα των
Τεμπών το 1889 περνά από την περιοχή μας και γράφει. «Από κει και πέρα
φτάσαμε στην πράσινη και καρποφόρα κοιλάδα του Πηνειού, ο οποίος
διέρχεται μέσα από τους λόφους για κάμποσα μίλια στα δυτικά. Οι τουρκικοί
οικισμοί βρίσκονται δεξιά και αριστερά, σε ψηλότερο έδαφος με τα χαμηλά
καφετί κτίσματα, με το λευκό μιναρέ να υψώνεται στο κέντρο. Καφετί και
άσπρα μαυρομούτσουνα πρόβατα, δραστήρια σαν γίδες, βοσκούσαν στην
άκρη του δρόμου. Τα ποιμενικά σκυλιά ήταν ήσυχα ξαπλωμένα στον ήλιο και
δεν έτρεξαν γαυγίζοντας προς το μέρος μας. Ένας βοσκός, με ένα χοντρό
χειροποίητο χιτώνιο, με γαλάζιο παντελόνι, καφέ κεντημένο πανωφόρι (κάπα)
και έναν μικρό άσπρο σκούφο, και τα χέρια να κρέμονται πάνω από την κάπα
του, μας κοιτούσε με περιέργεια και θαυμασμό καθώς περνούσαμε. Τα πάντα
ήταν πολύ ειρηνικά και εύθυμα, κάτω από τη σκιά του Ολύμπου και των
Θεών». (Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμος 54ος, 2008, σελ.132. Μετάφραση
Αλέξης Γαλανούλης).
1
Είναι η Καλάμτσια.