1. ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟ ΦΥΤΟΛΟΓΙΟ

2. Κρόκοσ ή ςαφρόν, το χρυςάφι τησ γήσ
Ταξιδεφοντασ ςτθν Κοηάνθ, δεν μπορείσ παρά να προςζξεισ τθν ιδιαιτερότθτα του τοπίου. Θ
ομορφιά τθσ περιοχισ βρίςκεται ςτο ζδαφοσ τθσ, ικανό να ανακρζψει το χρυςάφι τθσ γθσ, το
ςαφράνι ι ηαφορά. Πρόκειται για το ακριβότερο μπαχαρικό που παράγεται ςε 4 μόνο περιοχζσ
ςτον κόςμο από το φυτό Crocus Satuvis , δθλαδι τον κρόκο τον ιμερο ι εδϊδιμο, που ςυχνά
λζγεται καταχρθςτικά ςαφρόν. Με τα μοβ λουλοφδια και τουσ κίτρινουσ ςτιμονεσ αποτελεί τθν
πθγι ενόσ από τα παλαιότερα μπαχαρικά, αλλά και αρωματικά, κακϊσ λζγεται ότι τον
χρθςιμοποιοφςαν θ Κλεοπάτρα και οι εταίρεσ τθσ αρχαίασ Ελλάδασ.
Ο κρόκοσ καλλιεργείται ςτθν Κοηάνθ εδϊ και τρεισ αιϊνεσ, όταν ζμποροι τον ζφεραν από τθν
Αυςτρία. Από τότε θ παραγωγι ςυνεχίηεται ςτα χωριά τθσ περιοχισ και κυρίωσ ςτον
Κρόκο, ζναν οικιςμό που πιρε τθν ονομαςία του από το φυτό. Το ςαφρόν είναι ακριβό, όχι
μόγο γιατί τα λουλοφδια του είναι ςπάνια και εφιμερα, αλλά και γιατί απαιτεί ζντονθ
χειρωνκτικι εργαςία, κακϊσ τα εφκραυςτα λουλοφδια πρζπει να ςυλλεχτοφν και να
ξεδιαλεχτοφν με το χζρι. Αφιςτε που χρειάηονται περίπου 50.000 ςτίγματα του φπερου για να
πάρουμε μόλισ 100 γραμμάρια από ςαφρόν.

3. Τα χρώματα τησ ίριδασ
Πιραν το όνομα τουσ από τθν Κριδα, τθ χρυςόφτε-ρθ αγγελιαφόρο που μεταφζρει τα μθνφματα
των κεϊν τόςο μεταξφ τουσ όςο και ςτουσ ανκρϊπουσ, αλλά και ςτον Κάτω Κόςμο, εκεί όπου
κανζνασ άλλοσ δεν μπορεί να πάει. Κςωσ αυτόσ να είναι ο λόγίσ που ακομα και ςιμερα, τα
ψυχοςάββατα, πολλοί ςτολίηουν ουσ τάφουσ των ςυγγενϊν τουσ με πολφχρωμεσ ίριδεσ. Ζνα
από τα δζκα αυτοφυι είδθ τίου απαντοφν ςτθν Ελλάδα είναι και θ μικρι αττικι ίριδα (Iris
attica), γνωςτι και ωσ «κρινάκι», που δφςκολα τθ διακρίνει ο ανυποψίαςτοσ επιςκζπτθσ. Σε μια
βραχϊδθ περιοχι του Λαυρίου, κοντά ςτισ καμινάδεσ του κερμοθλεκτρικοφ ςτακμοφ τθσ
ΔΕΘ, ςε μια ζκταςθ όχι μεγαλφτερθ από 50 τ.μ., μπορεί κανείσ να ςυναντιςει
άςπρα, κίτρινα, μοβ και μπλε άτομα, που φυτρϊνουν είτε κατά ομοιόχρωμεσ ςυςτάδεσ είτε
μεμονωμζνα. Άλλα άτομα αφκονοφν περιςςότερο, όπωσ τα άςπρα και τα ανοιχτά κίτρινα, ενϊ
άλλα, όπωσ τα μπλε και τα μοβ, είναι πιο ςπάνια.

4. Η αμυγδαλιά είναι γνωςτική!
Ποιοσ να είναι άραγε ο λόγοσ που ζνα φυτό, όπωσ θ αμυγδαλιά, κεωρείται από τον άνκρωπο
ωσ «τρελό», μόνο και μόνο επειδι ανκίηει νωρίσ; Από τθν άλλθ είναι βζβαιο ότι από τθ ςτιγμι
που θ αμυγδαλιά κάνει αμφγδαλα είναι -ςτθν πράξθ-λογικότατθ. Κι αυτό, επειδι ςτόχοσ τθσ
άνκιςθσ είναι θ παραγωγι των βιϊςιμων ςπερμάτων που διαςφαλίηουν τθν αναπαραγωγι του
είδουσ.
Είναι βζβαιο ότι ςτον άνκρωπο προκάλεςε πολλζσ απορίεσ το γεγονόσ ότι ανκίηει τόςο νωρίσ -
τζλοσ Ιανουαρίου- πριν τελειϊςει ο χειμϊνασ. Οπότε υπάρχει ο κίνδυνοσ ο «όψιμοσ» παγετόσ
να «κάψει» τα λουλοφδια τθσ. Όμωσ τα πάντα φαίνεται να ζγιναν με ςοφία ςτθ φφςθ. Θ
αμυγδαλιά ανκίηει νωρίσ, επειδι ςε ςχζςθ με τα άλλα φυτά ζχει «ατελι» άνκθ. Αυτό
δθμιουργεί προβλιματα με τθν απαραίτθτθ παρουςία των εντόμων που κα μεταφζρουν τθ
γφρθ από το αρςενικό λουλοφδι ςτο ωάριο του κθλυκοφ λουλουδιοφ, για να γίνει θ
γονιμοποίθςθ.

5. Νοφφαρο: φυτά-κολυμβητζσ
Στθ χϊρα μασ τα νοφφαρα είναι γνωςτά ιδθ από τθν αρχαιότθτα. Απαντοφν δφο είδθ, θ
Νυμφαία θ λευκι (Nymphaea alba) ι λευκό νοφφαρο και το Νοφφαρο το κίτρινο (Nuphar
lutea).
Τα φφλλα τουσ είναι μεγάλα κι επιπλζουν χάρθ ς' ζνα ςφςτθμα «πλωτιρων» που διακζτουν
ςτο εςωτερικό τουσ. Οι «πλωτιρεσ» αυτοί μποροφν να ςυγκρατιςουν τον αζρα με τθ βοικεια
κάποιων εξειδικευμζνων κυττάρων που ονομάηονται ςκλθρεΐδεσ. Παρόμοια κφτταρα αλλά και
«αεροκαλάμουσ» διακζτουν και οι μίςχοι των φφλλων.
Κι ενϊ τα άνκθ του κίτρινου νοφφαρου είναι πάντα κίτρινα αλλά και πιο μικρά, τα άνκθ του
λευκοφ νοφφαρου μπορεί να ζχουν και άλλα χρϊματα, μια και υπάρχουν πολλά υβρίδια του
είδουσ. Είναι πολφ όμορφα και ςυχνά κα τα δοφμε ςε λίμνεσ πάρκων ωσ καλλωπιςτικά.

6. Η προςαρμοςτικότητα τησ ελιάσ
Θα μποροφςε κανείσ να φανταςτεί ότι το αργυρόλευκο χρϊμα που ζχει θ κάτω επιφάνεια των
φφλλων τθσ ελιάσ (Olea europaea) οφείλεται ςε εκατομμφρια μικροςκοπικζσ πολυκυτταρεσ
αςτεροειδείσ τρίχεσ (κάτω), πυκνά τοποκετθμζνεσ ζτςι ϊςτε να προςτατεφουν το φφλλο από
τισ απϊλειεσ νεροφ; Είναι κι αυτζσ -όπωσ και το βακφ ριηικό ςφςτθμα και θ ικανότθτα των
φφλλων να ςυγκρατοφν το νερό- μια από τισ προςαρμογζσ που «επινόθςε» θ ελιά για να
επιβιϊςει ςτισ αντίξοεσ για τα φυτά ςυνκικεσ του μεςογειακοφ κλίματοσ.

7. Γιατρόσ τησ φυςησ
Θ φαρμακευτικι δράςθ του φυτοφ Χαμομίλλα θ περιτετμθμζνθ {Chamomilla recutita), του
γνωςτοφ χαμομθλιοφ, είχε διαπιςτωκεί ιδθ από τθν αρχαιότθτα. Το ταπεινό αυτό φυτό απαντά
αυτοφυζσ ςε όλθ ςχεδόν τθ χϊρα. Ζχει άριςτα αποτελζςματα ωσ καταπραχντικό του πεπτικοφ
ςυςτιματοσ, αλλά και ωσ κατάπλαςμα για τθν ανακοφφιςθ από πρθξίματα και ερεκιςμοφσ του
δζρματοσ και των ματιϊν προκαλεί αφξθςθ τθσ παραγωγισ γάλακτοσ ςτισ μθτζρεσ που
κθλάηουν και διεγείρει τθν κυκλοφορία του αίματοσ. Θ κατάχρθςθ του όμωσ μπορεί να φζρει
ηαλάδεσ και δυςκοιλιότθτα. Στθν Ελλάδα θ εγχϊρια παραγωγι καλφπτει τισ ανάγκεσ των
καταναλωτϊν, ενϊ ςθμαντικό μζροσ τθσ -πάνω από 250 τόνοι το χρόνο- εξάγεται.

8. Θυμάρι ςε κίνδυνο
Σε πολλά νθςιά του Αιγαίου, όπωσ θ Λιμνοσ, οι ςφγχρονεσ γεωργοκτθνοτροφικζσ πρακτι­κζσ
ζχουν ωσ κφμα το κυμάρι, το αρωματικό φυτό που είναι ςθμείο αναφοράσ τθσ χλωρίδασ αλλά
και τθσ γενικότερθσ πολιτιςμικισ ταυτότθτασ τθσ χϊρασ μασ. Εδϊ και τριάντα χρόνια θ
προςεκτικι εκμετάλλευςθ των βοςκοτόπων των «ταςιϊν -ςυνικωσ με το διηωνικό ςφςτθμα
(ποτζ άςκθςθ ςτον ίδιο χϊρο δφο ςυνεχόμενεσ χροθζσ - ζδωςε τθ κζςθ τθσ ς' ζναν φαφλο
κφκλο πυρκαγιϊν, υπερβόςκθςθσ και επιδοτιςεων. Ενϊ όμωσ το κυμάρι δεν ξεπερνάει εφκολα
τθ φωτιά, ι αςτοιβι (θ γνωςτι αφάνα) είναι προςαρμοςμζνθ και ςτθ φωτιά αλλά και ςτθ
βόςκθςθ. Ζτςι, εκεί όπου υπιρχαν παλαιότερα «κυμαρϊνεσ» ςιμερα υπάρχουν αςτοιβεϊνεσ.
Τϊρα τελευταία, μ' ζνα ειδικό πρόγραμμα «ανακυμάρωςθσ» που εκπονεί το Τμιμα
Περιβάλλοντοσ του Πανεπιςτθμίου Αιγαίου, υπάρχουν ςτοιχεία που δείχνουν ότι το κυμάρι
μπορεί να επιςτρζψει ςτα νθςιά. Βελτιϊ­νοντασ τθν απόδοςθ ςτο πανάκριβο κυμαρίςιο μζλι
αλλά και τθ βοςκθτικι ικανότθτα των ςθμε­ρινϊν αςτοιβεϊνων, που μπορεί ςε λίγα χρόνια να
ξαναγίνουν κυμαρϊνεσ. Αυτά πιςτεφει ο βιολό­γοσ Κϊςτασ Γκαλογιάννθσ, που τα δφο
τελευταία χρόνια φυτεφει κυμάρι ςτθ Λιμνο και προςζχει, ςε ςυνεργαςία με κτθνοτρόφουσ,
να μθν καεί.

9. Οι ταξιδιάρικεσ τουλίπεσ τησ Χίου
Το Πανεπιςτιμιο Αιγαίου εκπονεί ςτθ Χίο, ςε ςυνεργαςία με το υπουργείο Αιγαίου, ζνα ειδικό
πρόγραμμα προςταςίασ τθσ τουλίπασ, ςε ςυνδυαςμό με τθν πικανι οικονομικι αξιοποίθςθ
τθσ. Στθ φφςθ οι «άγριεσ» τουλίπεσ ζχουν ςφντομο χρόνο άνκιςθσ. Το γεγονόσ ότι ανκίηουν τθν
άνοιξθ όταν θ ελλθνικι φπαικροσ είναι ολάνκιςτθ, κάνει αςφμφορθ τθν οικονομικι τουσ
αξιοποίθςθ. Θα μποροφςαμε άραγε να τισ κάνουμε -με ειδικι καλλιζργεια και φροντίδα-ν'
ανκίηουν ςε γλάςτρεσ νωρίτερα, όταν τα υπόλοιπα λουλοφδια είναι ακριβά. Ειδικά ςε
περιόδουσ γιορτϊν, όπωσ αυτι του Αγίου Βαλεντίνου ςτισ 14 Φεβρουαρίου. Τα πρϊτα
ςυμπεράςματα των ερευνϊν, όπωσ παρουςιάηονται ςτθ αναφορά του Περιβαλλοντικοφ
Τμιματοσ του Πανεπιςτθμίου Αιγαίου «Τουλίπεσ ςτο νθςί τθσ Χίου και θ πικανι οικονομικι
τουσ εκμετάλλευςθ», δείχνουν ότι κάτι τζτοιο είναι εφικτό.
Ελάχιςτοι Ζλλθνεσ γνωρίηουν ότι θ Ολλανδία δεν ζχει «άγριεσ» τουλίπεσ ςτο περιβάλλον τθσ.
Οι παςίγνωςτεσ ολλανδικζσ τουλίπεσ ζχουν ωσ κφρια προζλευςθ τουσ τθ Μικρά Αςία και τα
νθςιά του ανατολικοφ Αιγαίου όπωσ θ Χίοσ.

10. Ξαναβρίςκοντασ ζνα χαμζνο φυτό
Το 1855 ο Θεόδωροσ Ορφανίδθσ, πρϊτοσ κακθγθτισ τθσ βοτανικισ ςτο Πανεπιςτιμιο
Ακθνϊν, ζφταςε ςτο οροπζδιο τθσ Ηιριασ. Εκεί ανακάλυψε ζνα είδοσ φυτοφ του γζνουσ
Άδωνθσ. Ζνα χρόνο μετά, το 1856, το δθμοςίευςε ωσ νζο είδοσ με τθν ονομαςία Adonis
cyllenea . Μετά το κάνατο του κανείσ δεν ενδιαφζρκθκε να ξαναβρεί αυτό το φυτό. Το
αποτζλεςμα ιταν να περάςει ςτουσ καταλόγουσ των εξαφανιςμζνων ειδϊν που δθμοςιεφει
κατά καιροφσ θ Διεκνισ Ζνωςθ για τθν Προςταςία τθσ Φφςθσ (IUCN). Ώςπου τθν Πρωτομαγιά
του 1976 μια φίλθ μοφ φζρνει ςτα γραφεία του Ορειβατικοφ τθσ Ακινασ ζνα μπουκζτο με άνκθ
του άδωνθ. Ζμακα τότε πωσ τα είχε βρει ςτον Παρνιά, βουνό γειτονικό τθσ Ηιριασ. Τθν επόμενθ
άνοιξθ ανε­βικαμε ςτο ίδιο βουνό και βρικαμε τον άδωνθ ςε ανκοφορία. Μετά από
επικοινωνία μαηί μου, ο κακθγθτισ Αρνε Στριντ, από το Πανεπιςτιμιο τθσ Κοπεγχάγθσ, ανζβθκε
ο ίδιοσ ςτον Παρνιά, όπου βρικε τον άδωνθ ςε καρποφορία. Ο Aδωνθσ πζραςε διαδοχικά μζςα
ςε 20 χρόνια ςτουσ καταλόγουσ τθσ IUCN από τθν κατθγορία ΕΧ (εξαφανιςκζν) ςτθν κατθγορία
ΕΝ (απειλοφμενο) κι ζπειτα ςτθν κατθγορία VU (τρωτό).

11. Κρητικόσ ζβενοσ
Πλουμί, αρχοντόξυλο, γουλαςτράκθ, ποφλιεσ, αλιματςά, κουρμουτςοφλθ... είναι οριςμζνα από
τα λαϊκά ονόματα που δίνουν οι ντόπι­οι ςτο ενδθμικό αυτό κρθτικό βότανο (Ebenus creticus).
Τα πολλά ονόματα τονίηουν τθ ςθμαςία που δίνουν οι κάτοικοι του νθςιοφ ςτο βοτάνι τουσ, τθν
αγάπθ τουσ για τισ ομορφιζσ τθσ φφςθσ γφρω τουσ, αλλά και καταδεικνφουν τθν ανάγκθ για μια
ςτακερι διεκνι επιςτθμονικι ονοματολογία.
«Αν και ενδθμικό είδοσ, ο ζβενοσ αποτελεί ζνα από τα κοινότερα εντυπωςιακά λουλοφδια τθσ
Κριτθσ. Πράγματι, λίγο πριν τθν Πρωτομαγιά, πλθμμυρίηει με τα κόκκινα χνουδωτά άνκθ του
τισ πλαγιζσ των φαραγγιϊν και των λόφων ςτα χαμθλά υψόμετρα του νθςιοφ» εξθγεί ο κ. Μ.
Αβραμάκθσ, βοτανολόγοσ του Μουςείου Φυςικισ Ιςτορίασ Κριτθσ. «Παλιότερα, ξεραίνοντασ
τα κόκκινα χνουδωτά άνκθ, οι Κρθτικοί γζμιηαν μ' αυτά τα μαξιλάρια τουσ, ενϊ αποτελοφςαν
επίςθσ μία από τισ πιο ςυνθκιςμζνεσ τροφζσ για τα κουνζλια τουσ».

12. Ρίγανη
Αρωματικό και μελιςςοτροφικό φυτό, θ ρίγανθ ι Origanum vulgaris , που χρθςιμοποιείται και
ωσ μυρωδικό ςτθ μαγειρικι, είναι γνωςτι από τουσ αρχαίουσ χρόνουσ και για τισ
φαρμακευτικζσ ιδιότθτεσ τθσ. Κατά το Μεςαίωνα είχε διαδοκεί ωσ πανάκεια. Σιμερα, ςτθ
λαϊκι ιατρικι, χρθςιμοποιείται για τθ κεραπεία πνευμονικϊν νοςθμάτων (ειςπνοζσ), για τθν
ανακοφφιςθ από τον πονόδοντο, αλλά και ωσ αντιςθπτικό για τα τραφματα.
Το αικζριο ζλαιο τθσ, το ριγανζλαιο, που ςυγκεντρϊ­νεται ςε πολυκφτταρεσ τρίχεσ κυρίωσ ςτθν
επιδερμίδα των φφλλων τθσ (πάνω), περιζχει εκτόσ των άλλων κυμόλθ και καρβακόλθ.
Ιδιαίτερθ προςπάκεια καταβάλλεται να επιλεγοφν ποικιλίεσ ρίγανθσ που παράγουν
μεγαλφτερθ ποςότθτα αικζριου ελαίου, χριςιμου ςτθ φαρμακοβιομθχανία. Οι ποικιλίεσ αυτζσ
κα μποροφςαν να καλλιεργθκοφν με ςθμαντικό οικονομικό όφελοσ.