1. Από τον Εμφφλιο ςτθ Χοφντα
1949-1967
Εκνικοφροςφνθ και
παρακράτοσ

2. Η αυγι τθσ δεκαετίασ του ‘50 βρίςκει τθν Ελλάδα κακθμαγμζνθ από τον 10ετι πόλεμο. Η
παραγωγι και οι υποδομζσ τθσ είναι ςχεδόν κατεςτραμμζνεσ, το εμπόριο αποδιαρκρωμζνο.
Φτϊχεια και ορφάνια βαςιλεφουν ςχεδόν παντοφ.
Εικόνα ςχολικισ τάξθσ ςε κάποιο χωριό τθσ Ηπείρου(;).
Ανάλογεσ εικόνεσ ςυναντοφςαμε τθν εποχι αυτι ςε
όλα ςχεδόν τα χωριά. Η κατάςταςθ ιταν ςαφϊσ
καλφτερθ ςτισ πόλεισ.

3. Η Τοφμπα, εργατικό τότε προάςτιο τθσ Θεςςαλονίκθσ. Οι κάτοικοί τθσ παλιοί
πρόςφυγεσ, βυκιςμζνοι ςτθ φτϊχεια. Επί Κατοχισ είχε το προςωνφμιο «μικρό
Στάλιγκραντ» λόγω τθσ πολιτικισ τθσ τοποκζτθςθσ. Τθν εποχι που ςυηθτάμε λίγα
ζχουν αλλάξει από τθν προπολεμικι τθσ εικόνα.

4. Η θρωικι ςυνοικία τθσ Καιςαριανισ πριν αρχίςει θ ανοικοδόμθςθ.

5. Η παραγκοφπολθ του Αςυρμάτου (ςτισ παρυφζσ των ςθμερινϊν Άνω Ρετραλϊνων),
όπωσ αποτυπϊκθκε ςτθν ταινία «Συνοικία το Όνειρο» του Αλζκου Αλεξανδράκθ
(1961). Ζντεκα χρόνια μετά τον Εμφφλιο και όμωσ υπιρχαν ακόμα γειτονιζσ τθσ
Ακινασ που ηοφςαν ςτθν ζςχατθ φτϊχεια.

6. Άποψθ του κοςμικοφ κζντρου τθσ πρωτεφουςασ. Η αντίκεςθ καταφανισ.

7. Εκτόσ όμωσ από τθ φτϊχεια υπιρχε και θ πολιτικι τρομοκρατία. Το ΚΚΕ ιταν εκτόσ
νόμου και οι οπαδοί του - και μαηί μ’ αυτοφσ όςοι ενοχοποιοφνταν από τισ αρχζσ για
«φιλοκομμουνιςτικζσ» (βλ. πάςθσ φφςεωσ αριςτερζσ) τάςεισ - διϊκονταν απθνϊσ. Τα
ζκτακτα ςτρατοδικεία και οι εκτελζςεισ ςυνεχίηονταν ωσ το 1953, οι εξορίεσ (πλθν τθσ
Μακρονιςου, που ςταμάτθςε να λειτουργεί ςτα 1952) για πολλά χρόνια αργότερα,
πρακτικά ωσ τθν πτϊςθ τθσ χοφντασ ςτα 1974.
Εξόριςτοι καταςκευάηουν κζατρο ςτον
Άθ Στράτθ.

8. Για να διοριςτεί κανείσ ςτο δθμόςιο, να ςπουδάςει ςτο πανεπιςτιμιο, να βγάλει
δίπλωμα οδιγθςθσ ι να ανοίξει κάποια μικρι επιχείρθςθ (π.χ. ψιλικατηίδικο) ζπρεπε
να υπογράψει «διλωςθ κοινωνικϊν φρονθμάτων», με τθν οποία βεβαίωνε πωσ δεν
είχε (ακόμα και ςτο παρελκόν) ςχζςθ με τθν αριςτερά και τισ «παραφυάδεσ» τθσ.
Απόςπαςμα από «διλωςθ» τθσ εποχισ τθσ χοφντασ. Αντίςτοιχεσ ιταν και
οι πρωτφτερεσ. Αρχικόσ εμπνευςτισ και ειςθγθτισ τουσ ιταν ο Ιωάννθσ
Μεταξάσ.

9. Τθν ίδια ςτιγμι οι παλιοί δωςίλογοι κυκλοφοροφςαν ελεφκεροι και δικαιωμζνοι από
τα δικαςτιρια. Σε πολλζσ δίκεσ αριςτερϊν, μάλιςτα, χρθςιμοποιοφνταν ςυςτθματικά
ωσ μάρτυρεσ κατθγορίασ. Αρκετοί από αυτοφσ εντάχκθκαν ςτον κρατικό μθχανιςμό
και ζφταςαν μάλιςτα πολφ ψθλά ςτθν ιεραρχία.
Ενδεικτικό παράδειγμα: Γ. Σγουρόσ
(αριςτερά). Συνεργάτθσ του
Μπουραντά (κζντρο) και του
Πλυντηανόπουλου (του αρχθγοφ των
κατοχικϊν «γερμανοτςολιάδων»),
ακωϊκθκε από τα δικαςτιρια (όπωσ
άλλωςτε και οι άλλοι δυο) και
τοποκετικθκε διοικθτισ του Γ
Τάγματοσ Σκαπανέων τθσ
Μακρονιςου. Στισ δίκεσ κατζκετε
ςυχνά για τα «εγκλιματα των
κομμουνιςτϊν».

10. Στον κρόνο, ζπειτα από το αιφνίδιο κάνατο του Γεωργίου Β ςτα 1946, είχε
ανζβει ο αδερφόσ του Παφλοσ με τθν ςφηυγό του Φρειδερίκθ.
Από αριςτερά: Γεϊργιοσ Β, Φρειδερίκθ και Παφλοσ

11. Στθν διακυβζρνθςθ τθσ χϊρασ εναλλάςςονταν ωσ τα 1951 ο Σοφοκλισ Βενιηζλοσ
(γιοσ του Ελ. Βενιηζλου) με τον Νικόλαο Πλαςτιρα. Αν και ςφοδροί πολζμιοι των
κομμουνιςτϊν, κεωροφνταν όμωσ και οι δφο (και ιδιαίτερα ο δεφτεροσ) ςχετικά
«ιπιοι» ςτισ μεκόδουσ τουσ ςε ςχζςθ με τον Κων/νο Τςαλδάρθ και τθν άκρα δεξιά.
Σοφ. Βενιηζλοσ Πλαςτιρασ

12. Υπάρχουν μάλιςτα υποψίεσ πωσ ο Ρλαςτιρασ ςχεδίαηε να λάβει μζτρα κατευναςμοφ
των διχαςτικϊν πακϊν (π.χ. να παραχωριςει γενικι αμνθςτία και να απαγορεφςει τισ
εκτελζςεισ), όμωσ τον εμπόδιςαν ο ςτρατόσ και οι Αμερικάνοι. Επί τθσ
πρωκυπουργίασ του πάντωσ καταδικάςτθκε ςε κάνατο ο Νίκοσ Μπελογιάννθσ, ο
«άνκρωποσ με το γαρφφαλλο», γεγονόσ που ξεςικωςε διεκνϊσ κφελλα αντιδράςεων,
ακόμα και από τον δεξιό χϊρο (π.χ. τον Σαρλ ντε Γκωλ).

13. Επίςθσ, επί τθσ πρωκυπουργίασ του (1952) μπικε θ Ελλάδα ςτο ΝΑΤΟ και εςτάλθ για
πρϊτθ φορά ελλθνικόσ ςτρατόσ ςε ςυμμαχικι αποςτολι εκτόσ ςυνόρων, ςτθν
Κορζα, όπου μαινόταν τότε εμφφλιοσ - ζνασ από τουσ πρϊτουσ του Ψυχροφ Ρολζμου.

14. Στισ εκλογζσ του 1952 ςθμειϊνεται πολιτικι ανατροπι: ο Ρλαςτιρασ πεκαίνει και
ςτθν εξουςία ανεβαίνει ο «Ελληνικόσ Συναγερμόσ» του Παπάγου, μια ευρφτερθ
ςυμμαχία του αναδιοργανωμζνου (ακρο)δεξιοφ χϊρου. Ξεκινά θ περίοδοσ του
λεγόμενου «κράτουσ τθσ δεξιάσ», που κα διαρκζςει ζντεκα χρόνια, ωσ τα 1963.

15. Στα 1955 ο Ραπάγοσ πεκαίνει και ςτθ κζςθ του διορίηεται από το παλάτι
υπθρεςιακόσ πρωκυπουργόσ ο Κωνςταντίνοσ Καραμανλισ, παλιό ςτζλεχοσ του
Λαϊκοφ Κόμματοσ και ζπειτα του Ελληνικοφ Συναγερμοφ, που ςτα 1956 κα
μετονομαςτεί ςε ΕΡΕ (Εινικθ Ριζοςπαςτικθ Ζνωςη).

16. Η επιλογι του Καραμανλι δυςαρζςτθςε τουσ πρωτοκλαςάτουσ του κόμματοσ, τον Στ.
Στεφανόπουλο (αριςτερά) και τον Ραναγιϊτθ Κανελλόπουλο (δεξιά), που
κεωροφνταν «φυςικοί» διάδοχοι του Ραπάγου. Ωςτόςο, το πρόςωπο του Καραμανλι
είχε επιβλθκεί από τουσ Αμερικανοφσ…

17. Στισ εκλογζσ του 1956, αν και ο Καραμανλισ κα ζρκει δεφτεροσ ςε ψιφουσ, ωςτόςο
λόγω του εκλογικοφ ςυςτιματοσ κα πετφχει κοινοβουλευτικι πλειοψθφία και κα
χριςκεί πρωκυπουργόσ, κζςθ που κα κρατιςει αδιάλειπτα ωσ τα 1963.
Πανηγυρισμοί της κεντρώας «Ελευθερίας» πριν ανακοινωθούν τα τελικά
αποτελέσματα. Σύμφωνα με αυτά η ΕΡΕ είχε αποσπάσει 47,38% ενώ η
Δημοκρατική Ένωση (ενωμένη αντιπολίτευση) 48,15%.

18. Απζναντί του ωσ αντίπαλο δζοσ κα ςτακεί θ ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατικθ Αριςτερά),
ζνασ ςυναςπιςμόσ αριςτερϊν κομμάτων, ςτον οποίο είχε ςυγχωνευτεί και το
παράνομο ΚΚΕ. Η εκλογικι τθσ επιρροι κα είναι τζτοια, που ςτα 1958 κα γίνει
αξιωματικι αντιπολίτευςθ με 24,5% τρομάηοντασ τουσ (παρα)κρατικοφσ
μθχανιςμοφσ και το πολιτικό ςφςτθμα.

19. Η περίοδοσ του «καραμανλιςμοφ» χαρακτθρίςτθκε από τισ πρϊτεσ προςπάκειεσ
παραγωγικισ αναςυγκρότθςθσ και εκςυγχρονιςμοφ των υποδομϊν τθσ χϊρασ ζπειτα
από τθν καταςτροφικι δεκαετία τθσ Κατοχισ και του Εμφυλίου.
Ξήλωμα των γραμμών του
προπολεμικού τραμ στην οδό
Πατησίων. Ο Καραμανλής τα
αντικατέστησε με τα γνωστά
μας τρόλλεϋ στα πλαίσια του
συγκοινωνιακού
εκσυγχρονισμού της
πρωτεύουσας.

20. Πμωσ τα οικονομικά οφζλθ τθσ όποιασ ανάπτυξθσ δεν φτάνανε μζχρι το λαό. Η φτϊχεια και θ
ανεργία μζχρι και τισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του ‘60 κζριηαν. Ζτςι ςτα μζςα τθσ δεκαετίασ του ‘50
ξεκίνθςε θ μεγάλθ φυγι προσ τισ ΗΠΑ, τθν Αυςτραλία, το Βζλγιο και τθ Γερμανία, που
απορρόφθςαν περίπου ζνα εκατομμφριο εργάτεσ, το νεϊτερο και δυναμικότερο κομμάτι του
ανκρϊπινου δυναμικοφ τθσ χϊρασ.

21. Η περίοδοσ του καραμανλιςμοφ ςτιγματίςτθκε επίςθσ από τισ πολιτικζσ διϊξεισ και τθν
ανεξζλεγκτθ δράςθ του παρακράτουσ, που διατθροφνταν αλϊβθτο (αν και ςυγκαλυμμζνο) από
τθν εποχι του Εμφυλίου. Κορφφωςθ τθσ δράςθσ του υπιρξε θ δολοφονία του βουλευτι τθσ
ΕΔΑ Χριςτου Λαμπράκθ ςτθ Θεςςαλονίκθ ςτα 1963.

22. Ο αλλοτινόσ αρχθγόσ του ΕΛΑΣ,
Στζφανοσ Σαράφθσ, δολοφονθμζνοσ(;)
από ζνα τηιπ τθσ αμερικάνικθσ
ςτρατιωτικισ αποςτολισ ςτο Φάλθρο
ςτα 1957.

23. Στα 1961 ο Καραμανλισ κζρδιςε για τελευταία φορά τθν πλειοψθφία, μζςα όμωσ
από μια διαδικαςία που καταγγζλκθκε από τθν αντιπολίτευςθ ωσ νοκευμζνθ. Ήταν οι
διαβόθτεσ εκλογζσ «βίασ και νοκείασ», κατά τισ οποίεσ, όπωσ λζγανε τότε, «είχαν
ψθφίςει ακόμα και τα δζντρα».

24. Στα 1963, ζπειτα από μια ςφγκρουςι του με το παλάτι (με το οποίο - και ιδίωσ με τθ
Φρειδερίκθ - δεν διατθροφςε ποτζ αγαςτζσ ςχζςεισ), ο Καραμανλισ παραιτείται από
πρωκυπουργόσ και εγκαταλείπει τθ χϊρα για το Παρίςι. Στθν κυβζρνθςθ, μετά τισ
εκλογζσ που διενεργοφνται, ανεβαίνει θ Ζνωςισ Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρζου.

25. Η Ζνωςη Κέντρου ιταν μία ςφμπραξθ διαφόρων κομμάτων του «κεντρϊου χϊρου».
Είχε δθμιουργθκεί μόλισ 40 θμζρεσ πριν τισ εκλογζσ του 1961, ωσ μια προςπάκεια
πολιτικισ κάλυψθσ του κενοφ μεταξφ δεξιάσ (ΕΡΕ) και αριςτεράσ (ΕΔΑ), που κα
αναχαίτιηε, μεταξφ άλλων, τθν επίφοβθ εκλογικι άνοδο τθσ τελευταίασ. Τότε είχε
πάρει 33,66%, τϊρα 42%.

26. Η Ζνωςθ Κζντρου ςχθμάτιςε κυβζρνθςθ, πλθν όμωσ δεν είχε απόλυτθ κοινοβουλευτικι
πλειοψθφία. Ο Γ. Ραπανδρζου εξαρτιόταν από τθν ψιφο εμπιςτοςφνθσ τθσ ΕΔΑ, με τθν οποία
όμωσ δεν ικελε ςυνεργαςία. Ζτςι προκιρυξε νζεσ εκλογζσ το 1964, ςτισ οποίεσ απζςπαςε τθν
πολυπόκθτθ αυτοδυναμία.
Χιουμοριστικό σκίτσο του Κώστα Μητρόπουλου, που δείχνει τους διάφορους
υπονομευτές της Ένωσης Κέντρου: παλατιανούς, κομματάρχες, αστούς,
στρατιωτικούς και αστυνομικούς.

27. Στον ενάμιςθ χρόνο που κυβζρνθςε θ Ζνωςη Κέντρου επιχείρθςε κάποια δειλά «ανοίγματα»
προσ τον «προοδευτικό χϊρο» και τα χαμθλά κοινωνικά ςτρϊματα, με ςτόχο αφενόσ τον
εκδθμοκρατιςμό του κράτουσ, αφετζρου τον παραγωγικό, κεςμικό και ιδεολογικό του
εκςυγχρονιςμό - πάντα όμωσ ςτα πλαίςια τθσ κυρίαρχθσ εκνικοφροςφνθσ - ϊςτε να
ανταποκρίνεται ςτισ νζεσ ςυνκικεσ τθσ δεκαετίασ του ‘60. Ενταγμζνθ ςε αυτι τθν ανανεωτικι
προςπάκεια ιρκε και θ περιβόθτθ εκπαιδευτικι μεταρρφκμιςθ των Παπανδρζου-
Παπανοφτςου, θ οποία μεταξφ άλλων ειςιγαγε για πρϊτθ φορά τθ δωρεάν τριτοβάκμια
εκπαίδευςθ και κζςπιηε ωσ επίςθμθ γλϊςςα τθ δθμοτικι.
Η εκπαιδευτικι μεταρρφκμιςθ
αντιμετωπίςτθκε εξαρχισ με
εχκρότθτα από το
ςυντθρθτικό κατεςτθμζνο και
πολεμικθκε λυςςαλζα.
Διατάξεισ τθσ άρχιςαν να
ανακαλοφνται ιδθ από το
1965, για να ακυρωκεί
οριςτικά (πλθν τθσ δωρεάν
παιδείασ) από τθ Χοφντα. Ο
βαςικόσ τθσ κορμόσ επανιλκε
μεταπολιτευτικά από τθν
Ευάγγελοσ Παπανοφτςοσ κυβζρνθςθ του Καραμανλι.

28. Ρολφ πιο επικίνδυνθ για το ςτρατιωτικό (παρα)κράτοσ και το παλάτι ιταν θ προςπάκεια του
Ραπανδρζου να ελζγξει το ςτρατό, παραδοςιακό ωσ τότε «φζουδο» του βαςιλιά και του ΙΔΕΑ. Ο
Ραπανδρζου αξίωνε να τεκεί υπό τον άμεςο ζλεγχό του, ο Κωνςταντίνοσ όμωσ (ο Ραφλοσ είχε
πεκάνει από τθν άνοιξθ του 1964) του το αρνοφνταν. Ο Ραπανδρζου επιχείρθςε ελιγμό
παραιτοφμενοσ. Ρίςτευε πωσ ο βαςιλιάσ κα προκιρυττε νζεσ εκλογζσ, από τισ οποίεσ κα ζβγαινε
ενιςχυμζνοσ. Πμωσ ο Κωνςταντίνοσ κατάλαβε τθ μπλόφα και αντί εκλογϊν ζχριςε – κατά
παράβαςθ του ςυντάγματοσ – νζα κυβζρνθςθ από μζλθ τθσ Ε.Κ. που είχαν αποςτατιςει –
μεταξφ αυτϊν και τον Κων. Μθτςοτάκθ. Ήταν θ διαβόθτθ περίοδοσ τθσ αποςταςίασ, τον Ιοφλιο
του 1965.

29. Αμζςωσ ξζςπαςαν ςτθν Ακινα μαηικζσ διαδθλϊςεισ, οργανωμζνεσ από τθν
Ε.Κ. και τθν ΕΔΑ, που ςτρζφονταν κατά του παλατιοφ ηθτϊντασ τιρθςθ του
ςυντάγματοσ (το περίφθμο ςφνκθμα 1-1-4). Επί ζνα ςχεδόν μινα θ Ακινα
φλεγόταν. Σε κάποια από τισ ςυγκροφςεισ με τθν αςτυνομία ζχαςε τθ ηωι
του και ο 25χρονοσ φοιτθτισ και μζλοσ τθσ ΕΔΑ Σωτιρθσ Πζτρουλασ, λόγω
αςφυξίασ από τα δακρυγόνα. Η ςορόσ του επιχειρικθκε να ταφεί κρυφά,
ακόμα κι από τουσ γονείσ του(!), όμωσ χάρθ ςτισ ενζργειεσ του Μίκθ
Θεοδωράκθ, βουλευτι τότε τθσ ΕΔΑ και αρχθγοφ των «Λαμπράκθδων»,
αποςπάςτθκε από τα χζρια των αρχϊν και εκτζκθκε ςε λαϊκό προςκφνθμα,
ϊςπου να κθδευτεί με τιμζσ λαϊκοφ ιρωα.

30. Η κθδεία του Σωτιρθ Πζτρουλα.

31. Ωςτόςο θ ςυνταγματικι εκτροπι – και μαηί μ’ αυτιν θ πολιτικι αςτάκεια -
ςυνεχίςτθκε για δφο ακόμα χρόνια. Τρεισ δοτζσ (δθλ. διοριςμζνεσ από το παλάτι)
κυβερνιςεισ διαδζχτθκαν θ μία τθν άλλθ, όλεσ τουσ ανυπόλθπτεσ και αποτυχθμζνεσ.
Στθ μία μάλιςτα επικεφαλισ τζκθκε ο παλιόσ ΕΑΜίτθσ υπουργόσ, Ηλίασ Τςιριμϊκοσ.

32. Το Δεκζμβρθ του 1966 αποφαςίςτθκε από τουσ αρχθγοφσ των δφο μεγάλων κομμάτων, Ραν.
Κανελλόπουλο και Γ. Ραπανδρζου, και τον βαςιλιά Κωνςταντίνο, θ διενζργεια εκλογϊν ςτισ 28
Μαϊου 1967. Πλα ζδειχναν πωσ θ Ζνωςθ Κζντρου κα ερχόταν και πάλι πρϊτθ με ςυντριπτικό
ποςοςτό, γεγονόσ που κα κλόνιηε τθ κζςθ και τα εδραιωμζνα ςυμφζροντα του ςτρατοφ και
του παλατιοφ. Ζτςι, οι υπόγειοι μθχανιςμοί και των δφο μετεμφυλιακϊν πόλων εξουςίασ
αποφάςιςαν να ενεργιςουν βίαια προκειμζνου να αποτρζψουν το μοιραίο. Δφο
πραξικοπιματα ετοιμάηονταν παράλλθλα: ζνα από το βαςιλιά και τουσ ςτρατθγοφσ και ζνα
από τουσ ςυνταγματάρχεσ. Οι τελευταίοι νίκθςαν και ςτο «ράλι» εγκακιδρφοντασ τθν τυραννικι
τουσ εξουςία ςτισ 21 Απριλίου 1967….
Από αριστερά:
Παττακός,
Παπαδόπουλος,
Μακαρέζος.
Οι αρχηγοί του
πραξικοπήματος του
1967.