SlideShare a Scribd company logo
1 of 36
Download to read offline
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               ‘ ; sz p o 2012
R.N.I. NO. UPPUN/2008/25934                                       POSTAL REGISTRATION : SSP/LW/NP/353/2012-2014


                          gzikph                                     ;[wB
                                                   gz i kph wkf;e
 ;kb 5                               nz e 5
             ;szpo 2012
           BkBeFkjh Gkd' I $ n;{                                         sseok
                  ;z g kde                           ;z g kdeh                                             3
    ;0 Bfozdo f;zx w'Irk
                                                     nBw' b ;[ w B                                         4
          ;zgkdeh ;bkjeko
                                                     e-mail ;fsr[o{ ~                                      5
     ;0 pqfizdo gkb f;zx
                                                     r[ o { BkBe d/ t L nkgD/ pko/                         5
       ;0 joGiB f;zx
         ;zgkdeh dcso                                gkme fbyd/ jB                                         7
   215$295 @e# ;[GkF wkor                            ypoBkwK ns/ ;orowhnK                                  9
   d[rktK byBT{ - 226004
     c'B L 91-522-4047893                            ;q h r[ o { rq z E ;kfjp pko/ io{ o h okDekohnK -1   12
 Email : office@punjabisuman.com                     ;q h r[ o { rq z E ;kfjp pko/ fdZ b Q h iipks        13
    editor@punjabisuman.com
     advt@punjabisuman.com                           ;q h r[ o { rq z E ;kfjp -1                          16
 punjabisuman_media@rediffmail.com
    http://ww.punjabisuman.com
                                                     ekft ;[ w B                                          18
                                                     Bdfo T[ g mh i/ eo/                                  21
        gzikph ;[wB
 gqthB e/;otkBh fgqzNo, gpfbFo s/                    ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ftu okrK pko/ ikBekoh-3     23
 wkbe B/ nkc;/N fJzvhnk, 182$4,
 bZb{wb o'v, wFerzi, byBT{ s'I                       ;z f tXkB dh Xkok 25                                 25
 Sgtk e/ dcso gzikph ;[wB 215$295
 @e# ;[GkF wkor d[rktK byBT{ s'I                     ez u B ek:k ;[ w B                                   26
 gqekfFs ehsk.
                  ;z g kde                           f;Z y Xkowe gq F B' I s oh                           27
     ;0 Bfozdo f;zx w'Irk                            eh s[;h ikDd/ j'                                     28
   b/yeK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk
      ;fjws j'Dk }o{oh BjhI j?.                      nkU gz i kph f;yhJ/                                  29
       iatkch lqeu
                                                     ;[ w B tor gj/ b h - 3                               31
LoRokf/kdkjh] izdk'kd] eqnzd izohu dsljokuh }kjk
vkQlsV bf.M;k] 182@4] yYywey jksM] e'kdxat           foFs/                                                32
y[kuÅ ls eqfnzr ,oa 215@295 d] lqHkk"k ekxZ]
nqxkok¡] y[kuÅ ls izdkf'kr fd;kA                      gzikph gV', gzikph fby', gzikph p'b'.
  lEiknd % l0 ujsUnz flag eksaxk

                                                            (1)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                              ‘ ; sz p o 2012
                               BkBeFkjh ;zws - 544




               bwrh mwhw mWJ                                                  gurpurb
         Asuin pRym aumwhVw ikau imlIAY hir jwie] min     pihlw pRkwS sRI gurU gRMQ swihb jI       1 sqMbr
qin ipAws drsn GxI koeI Awix imlwvY mwie] sMq             gurg`dI sRI gurU rwmdws jI               16 sqMbr
shweI pRym ky hau iqn kY lwgw pwie] ivxu pRB ikau suKu    joqI-joiq sRI gurU Amrdws jI             16 sqMbr
pweIAY dUjI nwhI jwie] ijMn@I cwiKAw pRym rsu sy iqRpiq   gurg`dI sRI gurU Arjn dyv jI             16 sqMbr
rhy AwGwie] Awpu iqAwig ibnqI krih lyhu pRBU liV
                                                          joqI-joiq sRI gurU rwmdws jI             16 sqMbr
lwie] jo hir kMiq imlweIAw is ivCuiV kqih n jwie]
pRB ivxu dUjw ko nhI nwnk hir srxwie] AsU suKI vsMdIAw    gurg`dI sRI gurU AMgd dyv jI             18 sqMbr
ijnw mieAw hir rwie]8]                                    joqI-joiq sRI gurU nwnk dyv jI           22 sqMbr
       Gkt L- gowkswk dh :kd s'I fpBK ;[y BjhI fwb               ieiqhwsk idhwVy
;edk, ;[y jk;b eoB bJh j'o, e'Jh EK jh BjhI. go fJj
                                                    joV mylw gu: kMD swihb (btwlw) 22 sqMbr
dkfs fwbdh j? r[o{ dh FoB fgnK, ;kX ;zrs ftu'. r[o{
                                              I
dh FoB s/ ;kX ;zrs dk w/b gowkswk dh nkgDh fwjo         srkwrI Cu`tIAW qy hor idhwVy
Bkb jh B;hp j[dk j?. ;dk T[; d/ do s/ nodk; eod/ jnm bwbw sRI cMd jI
               z                                                                   24 sqMbr
ofjDk ukjhdk j?-j/ gowkswk. ;k~ nkgD/ bV bkJh oZy. jnm s. Bgq isMG                 28 sqMbr
                                                      (2)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                            ‘ ; sz p o 2012



     ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk ;fseko
          g'Eh gow/;o dk EkB[ .. ;kX;zfr rktfj r[D r'fpzd g{oB pqjw frnkB[.
                                                                                (gzBk 1226)
          ;op gzEh efbnkD bJh g'Eh, @@gow/µo dk EkB##, gzuw gksFkj ;qh r[o{ noiB
d/t ih wjkoki dh fdp fdq;Nh ;dek o{gwkB j'fJnk. ;sr[oK B/ nekb g[oy d/ fJ; fJbkjh
s'jc/, ;Zu/ ns/ gftZso ftukoK d/ Gzvko ~ fsnko eoe/ ;z;ko s/ n?;k bk;kBh T[geko ehsk Bfoz d o f;z x w' I r k
i' i[r' i[r nNb, o{g ftZu fJB;kBhns d/ ofjpo pDe/ ;Zuk wkor fdykTI[dk oj/rk.
          f;Zy bJh r[o{ rqE ;kfjp nekb g[oy dk Fkpfde ;o{g j?. fJ; ftZu 36 wjK g[oµK dh pkDh doi j? i' Gkos
                          z
d/ tZy-tZy fjZf;nK, wi[pK, iksK Bkb ;pzXs jB ns/ i' 12 thI ;dh s'I b? e/ 17 thI ;dh se fGzB fGzB fJbkfenK ftu
eowFhb ofje/ nekb g[oy dh nkokXBk eod/ oj/ ns/ fBFekw o{g ftZu ;w[Zuh wkBtsk ~ ;Ksh, J/esk, nkg;h
GkJhuko/, pokpoh, fBwosk, jbhwh, ;/tk s/ f;woB dk n;bh ;zdµ d/d/ oj/, Xow d/ ;Zu,/ ;[u/ wkor s/ uZbD dh go/
                                                                      / I                   Z
oDk eod/ oj/. j[D se ;z;ko Go ftZu fizB/ th Xkofwe rqzE ou/ rJ/ jB T[ZBQK ftu'I r[o{ iK ojfpo dk doik
e/tb r[o{ rqE ;kfjp ~ jh gqkgs j?. nkbwkohnK dh F'Gk tXkT[d/ o{wkfbnK ftu fbgN/ ps/o/ rqE fwb ikDr/ fiBQK
               z                                                    I                         z
dk doFB FkfJd jh e'Jh o'i eodk j't/ go r[o{ rqE ;kfjp dk gktB ;o{g, GKt/ rowh j't/ iK ;odh, whIj j't/ iK
                                                        z
MZyV, rwh j't/ iK y[Fh, fiE/ th w"i{d j? T[;dk nfwqs t/b/ fBs gqsh gqekF io{o j'dk j? ns/ oks g?D s/ ;[y nk;D.
                                                                                    z
          ;z;ko d/ ;ko/ Xow rqE tZy tZy wsK d/ ntskoK, ojfpoK iK g?rpoK d/ ihtB ekb s'I pkd ou/ rJ/ jB, id
                               z                                            z
fe ;qh r[o{ rqE ;kfjp ih dh ;zgkdBk nkg r[o{ noiB d/t ih B/ nkgD/ r[o{ ekb ftZu ehsh ns/ dFw fgsk B/ nkg
                 z
jh fJ; ~ r[osk gqdkB ehsh.
          r[o{ rqE ;kfjp dh wjZst g{oD ftZbyDsk j? fe fJ; ftZu tZy tZy wsK d/ ;{ch cehoK GrsK dh pkDh ~ fpBk
                   z
iKs gks, Xow d/ ftseo/ d/ ;EkB fdZsk frnk. r[o{ noiB d/t ih wjkoki B/ fbykohnK d/ eow ns/ T[jDK dh pkDh
d/ wow s/ ftuko eoe/ r[o{ rqE ;kfjp ftZu T[jDk dh pkDh ~ Fkwb eoe/ r[o{ o{g gqdkB eo fdZsk. ;Zu/ dh dorkj
                                 z
ftu iks iK e[b dk e'Jh w[b BjhI. r[otke j? L
                                         ikfs iBw[ Bj g[Shn? ;u xo[ b/j[ pskfJ..
                                    ;k ikfs ;k gfs j? i/j/ eow ewkfJ.. (nzr 1330)
nEtk
                                   ikDj[ i'fs B g{Sj[ iksh nkr? ikfs B j/.. (nzr 349)
                                       eowk T[gfo fBpV/ i/ b'u/ ;G[ e'fJ.. (nzr 157)
          ;w{j f;Zy gzE d/ jkio Bkio ikrs i's ;fsr[o{ ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk gfjbk gqekF ;uyzv ;qh jfowzdo
;kfjp fty/ ;szpo 1604 Jh0 ftu gzuw gksFkj ;qh r[o{ noiB d/t ih wjkoki dh nrtkJh ftZu j'fJnk. ;op ;KM/
;EkB ;qh jfowzdo ;kfjp fty/ ;op ;KM/ Xow rqE d/ gqekF Bkb Gkos ftZu fJe eoKsh nkJh fi;B/ Gow G[bf/ ynk
                                                     z
~ d{o eoe/ fJB;kBhns ~ ;KMhtkbsk d/ okj s/ s'fonk gktB pkDh ~ gVQe/ nfXnB eoe/, ;[De/ ;wM e/ ;{M p{M
tkZb/ b'e fJ; pkDh T[go nwb eo e/ nkgDk b'e gob'e ;[nko oj/ jB. uzrh rZb j? fe r[of;Zy ftFtk; ns/ FoXk
                       Z
Bkb r[o{ wjkoki dh ;/tk ftZu gqge jB fco th ftuko eoD dh b'V j? fe ;kvQh FoXk GktBk ;kvQk ftFtk; fe; soK
                                       Z
dk j?. eh fJj ;kv/ fdb dhnK v{xkJhnK u'I g?dk j' fojk j? iK f;oc d{i/ b'eK ~ fdykT[D bJh j?. ;qh r[o{ rqE ;kfjp
                                     z                                                                  z
ih ;kvQ/ jkio Bkio ;o{g jD ns/ dFw gksFkj B/ ;k~ fJ; d/ bVQ bkfJnk j?. r[o{ rqE ;kfjp dk T[uk ;[uk ;seko
                                                                                        z        Z Z
pj[s io{oh j? i' r[od[nkok ;kfjpkB ftu wo:kdk nB[;ko ehsk iKdk j?.
          nZi r[of;ZyK ftu fJe ubB nkw s'o s/ j' frnk j? fe BtK wekB pBkD t/b/ fJe ewok r[o{ ;kfjp d/ gqekF

                                                     (3)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                            ‘ ; sz p o 2012
tk;s/ io{o nogs eoBk j?. fijV/ f;Zy Gok ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk nkgD/ xoK tu gqtF eod/ jB, T[BKQ dh FoXk
                                                           z                          /
GktBk fBowb s/ T[uh-;[uh j' ;edh j?. gozs{ t/yD ;[DB #u nk fojk j? nkgD/ xoK ftu ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk gqekF
                       Z Z                                                                    z
sK eo fdZsk iKdk j? gqs{ ;zGkb ;seko tk;s/ xo d/ w[yh iK fJe nX gotkoh d/ nkbktk e'Jh d{;ok o{uh BjhI b?dk
                            z                                                                                I
j?. Bshik ed/ ed/ o'ikBK gqekF ns/ ;[yk;B j'Dk th w[wfeB BjhI j?. gqtkoe w[yh d/ pkd sK ;zGkb ;seko eoD
tkbk e'Jh Gh BjhI j[dk j?. pfZunK e'b fJsBK ;wK BjhI fe T[j ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk gqekF eo ;eD, fJ; dh gktB
                        z                                                z
pkDh gVQ ;eD w[y tke iK j[ewBkwK b? ;eD. j'o th eJh gqeko dhnK nDfrjbhnK t/yD ;[DB ftu nk ojhnk
jB. xo d/ w[yh dh fiZwtkoh j? eh T[j t/y/ eh xo #u ;qh r[o rqE ;kfjp dk :'r ;fseko ekfJw ofynk ik fojk
                              /                                     z
j?, gotko d/ ;ko/ ihn ;fsr[o{ ih d[nkok do;kJ/ ihtB wkor ~ ngDk oj/ jB, ns/ r[o{ d/ ;fseko ftZu gqge jD. Z
          ;qh r[o{ rqE ;kfjp dh gktB pkDh ~ gVQB ;[DB ns/ ;wMD dh TZwr Fbkxki'r j? ns/ fJ; T[wr ~ g{fonK
                     z                                                      z                       z
eoD tk;s/ ;qh r[o{ rqE ;kfjp dh ;w[uh pkDh ;?uhnK ftu th T[gbpX j?, i' Xow gquko ew/Nh d/ fbN/quo ;NkbK
                          z                Z         I
s/ g{o/ gzikp d/ fJfsjk;e r[od[tkfonK ftu fwb ;edhnK jD. fijV/ gqtko nkgD/ xoK ftu ;qh r[o{ rqzE ;kfjp
d/ gqekF, ;[y nk;D eoD, j[ewBkwk b?D ns/ j'o wo:kdk fBGkT[D ftu fdZes wj;{; eod/ jD T[BQK tk;s/ ;zEk
;?uhnK dk bkjk b?Dk p/jso j?. ;qh r[o{ rqzE ;kfjp gqsh FoXk ;fseko gqrN eoB fjs xo d/ B/V/ d/ r[od[nkok
  I
;kfjp fBsk gqsh ikD dk fB:w oyDk ukjhdk j?. n;hI r[opkDh d/ r[NfenK ns/ noE ;w/s ;Nhe g'EhnK ~ gktB
pkDh ~ gVB, ftukoB ns/ nwb ftu fbnkT[D tk;s/ fJ;s/wkb eo ;ed/ jK. fJ; gqeko n;hI ;fseko ;fjs r[o
j[ew nB;ko nkgDk nksfwe efbnkD eo ;ed/ jK ns/ ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ wB[ysk d/ Gb/ tk;s/ fdqVQkJ/
T[dF ~ g{ok eo ;ed/ jK. fJzNoB/N s/ th r[opkDh d/ noE ;fjs ;kcNt/:o w'i{d jD i' ghH ;hH N/pb/N, b/gNkg
    /
nkd ftu BthI ghVh d/ pZu/ gokgs eo ;ed/ jD. fijV/ nkg gqekF s/ ;[y nk;B dh ;/tk BjhI eo ;ed/ T[j r[o{
xo d/ tiho$gkmh f;zx Bkb ;zgoe eoe/ ;t/o/ Fkwh dh gqekF ns/ ;[y nkFD dh ;/tk b? ;ed/ jB.
          ;fseko bJh fJj Gh io{oh j? r[o{ eh dZ;h ofjs d/ ubD dk jh gqD eohJ?. gzith gksFkjh r[o{ noiB d/
D ih wjkoki d/ nkd/FkB[;ko ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ gfjb/ gqekF ;w/I pkpk pZ[Yk ih d[nkok bJ/ rJ/ w[y tke ftu
r[o{ wjkoki B/ j[ew pyfFnk ;h.
                                ;zsk e/ ekoi nkg yb'fJnk jfo ezw eoktfD nkfJnk okw..
                                  Xofs ;[jkth skb[ ;[jktk ftfu nfwqs ib[ SkfJnk okw..
                                                                                                      (nzr 783)
          ;zs iB Gkt r[ow[fy fgnko/, r[o{ eh dZ;h ofjs s/ ubD tkb/ fijV/ ezw ~ jZE gkT[d/ jB T[j gowkswk T[BKQ
                                                                                        I
d/ ezw nkg g{o/ eodk j?. i/ n;h ;[y ukj[d/ jK ik nkgDhnK fuzsktK dk fBtkoD b'ud/ jK sK ;qh r[o{ rqE ;kfjp dh
                                                                                                  z
;zg{oBsk d/ ;w/I dFw gkfsFkj dh w'i{drh ftu dwdwk ;kfjp fty/ GkJh wBh f;zx d[nkok bJ/ rJ/ j[ew Bkw/ s'I ;/
X gqkgs eohJ/.
                       ;fsr[o nkfJT[ ;ofD s[jkoh.. fwb/ ;{y[ Bkw[ jfo ;'Gk fuzsk bkfj jwkoh..
                                                                                                      (nzr 713)
                                           nBw' b ;[ w B
1-    T[yV/ j'fJ wB d[nkok e'Jh th ekoi f;ZX BjhI j'Idk Bk ;z;koe s/ Bk gowkoEe.
2-    nkukojhB wB[Zy feXo/ th ;fseko BjhI gk ;edk Bk b'e ftZu Bk gob'e ftZu.
3-    Jhoykb{ wB[Zy dh nkswK t?o fto'X dk e'Jh ekoD Bk j'IfdnK th nFKs jh ofjDh j?.
4-    ;okp epkp dh tos'I wB[Zyh nkswK ftu fteko ns/ wbhBsk g?dk eodh j?.
5-    fjz;kswe fposh wB[Zyh nkswk ftZu ftF/ fteko ns/ wbhBsk g?dk eodh j?.
6-    ekw ns/ e'X d' ni/j/ n'r[D jB i' wB[Zy ~ jw/Fk eb/F ftu gkJh oyd/ jB.
7-    i'o ipo ns/ wko XkV eoB tkb/ pzd/ dh o{j jw/Fk d[yh j' e/ d/j fsnkrdh j?.
                                                                         ;zebB L ;[oihs f;zx Bkuhi
                                                     (4)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                    ‘ ; sz p o 2012

                                      e-mail                          r[o{ BkBe d/t L nkgD/ pko/
                                  ;fsr[ o { ~                         r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ ;/ t e, r' b / , |[ b kw
                                                                             Guru Nanak Dev : Slave of the Lord
                                                                      ng[ B / mke[ o eh jT[ u/ o hl
;fsekos pkpk ih,                                                      uoB rj/ irihtB gq G e/ ,
                          csfj gqtkB eoBh ih                          jT[ w ? wkfo fBp/ o h                ;koz r , 1197
       nkg ih tZb'I fwb/ EkgfVnK s'I gsk bZrk j? fe nkg ih ~ w/oh     I am the slave to my Master, God
gfjbh fuZmh fwb rJh ;h.                                               I grasp His feet
       nZr/ p/Bsh fJzUI j? fe n}eb nkg ih tb'I brGr 100 toQ/ brk      He the Life-of-all-Life has rid me of my ego.
e/, fsnko ehs/ rJ/ ftFt d/ ukBD w[Bko/ ;kfjp ;qh r[o{ rzqE ;kfjp                                          Sarang, 1197
ih d/ gfjb/ gqekF g[op ~ wBkT[D dh fsnkohnK j' ojhnK B/.              w[ b yohdh bkbk r' b k, w/ o k BkT[ ;Gkrk
       fi; pkDh ~ fJeZso eoD bJh nkg ih B/ ftFt dk uZeo               r[ o eh puBh jkfN fpekBk,
bkfJnk, jo T[; ftnesh d/ s}ofpnk ~ fJZemk ehsk, fi; pko/ wfj;{;       fis[ bkfJnk fss[ bkrk                wko{ , 991
                                                                      I am a bought bond-slave of the Lord
ehsk fe fJj nekb g[oy Bkb fJe fwe j'fJnk j?. T[BKQ wjkg[oyK okjh      and my name is Lucky.
nekb g[oy dh pkDh ~ nkgD/ gzit/ ikw/I ftu g'Eh o{g d/ e/ gqekFwkB     I was sold in the market at His bidding
ehsk ;h ns/ d;t/I ikw/I ftu r[o{ dk o{g fdZsk ;h.                     and now I go the way He bids            Maru, 991
       pkpk ih ftofbnK ~ SZv e/ nkw ftnesh ~ BjhI gsk fe gqekF              r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ tDiko/
s'I nkg ih dk Gkt frnkB o{gh gqekF s'I j?. gVB, ;wMD, ngBkT[D               Guru Nanak Dev : Trader of the Lord
ns/ nkg/ ~ ;tkoB dk sohek j?, ihtB iku j?. ;{MtkB thoK G'Dk fJj       w? pBikofB okw eh
fdB :kdrkoh pBkT[D bJh, ;fji gkm dh ;wkgsh, nozGsk iK e'Jh            s/ o k Bkw[ tyo[ tkgko[ ,          rT[ V h, 157
T[gd/F ewkT[D dk puB eod/ jB.                                         I am a merchant of God the All pervading Lord,
       pkeh ftFt Go ftu fJj T[s;t o;wh s'o s/ wBkfJnk ikJ/rk
                                                  I                   I deal only in the merchandise of His Name.
bzro s'I E'Vh d/o gfjbk jkb GoBr/I. GKs GKs d/ ;Nkb bZrBr/,                                           Gauri, 157
Bro ehosB, gqGks c/ohnK fBebD rhnK fes/ fes/ sK ;qh r[o{ rqzE         BkBe s/ o k pkDhnk,
;kfjp dh gfoeowk eoB dh pikJ/ r[o{ ;kfjp ~ T[; EK dh gfoeowk          s{ ;kfjp[ w? okf;,
                                                                      wB s/ X' y k sk bj? ,
eokJh ikJ/rh fiZE/ r[o{ ;kfjp dk gqekF j'Dk j?.                       ik f;cfs eoh nodkf;                tvjz ; , 557
       nkg ih tb'I ftFt ~ fdZsh nBw'b dks ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/      Nanak is the trader for the Lord
T[gd/FK ~ d[fBnK dh ikDekoh ftu fbnkT[D dh rb sK, sK j't/ i/ nkg      Who is also his only capital.
ih d/ f;ZyK B/ ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ~ ed/ gfVnk j't/ fJ; dh wjkBsk     The doubts of his mind depart only
pko/ ikfDnk j't/, ihftnk j'tI/.                                       When he praises and prays to Him.
       ekF nkgd/ f;ZyK B/ wfj;{; ehsk j[zdk fe ;w[uh d[BhnK ~ jo                                       Wadhans, 557
y/so ftu nrtkJh d/D d/ ;woZE ;h r[o{ rqE ;kfjp ftu fwbktN Bk
                                              z                              r[ o { BkBe d/ t L fJeJhFtotkdh
j't/ fJ; bJh nkg ih B/ gzit/ ikw/ ftu Fjkds th fdZsh go jK pkpk               Guru Nanak Dev : The Monotheist
ih nkg ih dh nkswe i's dh wjssk ~ gZSw d/ gV/ fby/ b'ek B/            d[ f pXk B gVT[ ,
ikfDnk j?. Bk;k torh ;z;Ek th ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk nfXnB eo
                                                z                     jfo fpB[ j' o [ B g{ i T[ ,
nrtkJh b' ojh j?.                                                     wV/ w;kfD Bk ikJh                  ;' o fm, 634
                                                                      I do not believe in Duality.
       pkpk ih nKgD/ f;yK ~ ;{M py;' fJj mhe j? nkg ih B/ ;kfjp       I worship none but God.
;qh r[o{ rqE ;kfjp ~ r[o{ dk doik pyfFnk j? go r[o{ ;kfjp d/ bJh
           z                                                          I neither visit tombs nor crematoriums
;'jD/ wfjzr/ o[wkb/, uzd'n,/ u'o, fJso, Bro ehosB ;fseko dk fJe                                       Sorath, 634
S'Nk fijK fjZ;k jB, g{oB ;fseko BjhI. g{oB ;fseko sK r[o{ dh rZb      d{ i k eT[ D [ ejk < Bjh e' J h
wzBD ns/ ewkT[D ftu j? ns/ nkg ih dh y[Fh th fJF ftu j?.              ;G wfj J/ e [ , fBoz i B[ ;' J h rT[ V h, 223
                           j'JhnK G[ZbK dh fywK                       Whom should I name the Second,
                                                    nkg ih dk g[Zso   When there is no one other than God ?
w/ok e-mail gsk L- briji.kiram@gmail.com                   @feow#     He, the Immaculate One, alone, pervades all.
                                                                                                     Gauri, 223
                                                     (5)
gzikph ;[wB wkf;e         ‘ ; sz p o 2012




                    (6)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                        ‘ ; sz p o 2012
                                                         j?.
 gkme fbyd/ jB HHHHHHHHH                              9H Gkt/I s[;h fe;/ th goKs d/ t;Bhe j't', xo ftu
             io{oh p/BshnK                               ngD/ pfunK Bkb jw/FK ngDh wk p'bh gzikph ftu
1H ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ pj[s tvwZ[bh ;odkoh        jh rb pks eo'. gzikph p'b,' gzikph gV' ns/ gzikph
   nkgD/ ]kb;k ih ~ p]Fh j?. fJ; dk wkB ;ZwkB            fby' sK i' r[opkDh dk th ;jh p'X j' ;e/.
   ekfJw oyDk ns/ oytkDk ;kv/ nkgD/ jh t; j?.         10H;'u/ r[o f;Zy dh v?hBhFB, @@g{ik nekb dh, dhdko
2H ;kvk ;fG si' tvw[bk gquko ;kvk nkgDk nkuoD
                       Z                                 ykb;/ dk## ns/ gouk Bkw dk jh j?. fJ; d/
   ns/ ofjDh j? fi; s/ jo f;Zy ns/ BkB f;Zy, f;Zyh       ftgohs M{m/ BfFnk ftu rbskB, ;Zuk r[of;y
   ns/ f;ZyK pko/ ngDh okfJ ekfJw eodk j?.               efjbkT[D dk jedko BjhI j?.
3H r[o{ nkF/ d/ fto[X e'Jh ew eoB s'I gfjbk eJh tko   11Hr[o f;Zyh ~ Ykj bkT[D tkb/ pkjo'I xN ns/ ;kv/
   ftuko eo', ns/ n?;k e'Jh ew B eo' fi; Bkb ;qh         ftu' T[gi/ vzGh r[o{ f}nkdk jB. i' d/yD ftu f;Zy
   r[o{ r'fpzd f;zx ih dh f;Zyh ~ bki nkt/.              jh jB go gquko f;Zyh d/ fto[X eod/ jB. T[jBK
4H d;tzX eYZDK jo r[o f;Zy dk coi j?, ns/ r[o{ dk        feqgkDXkoh ;kXK pkjwDk s'I puDk jh mhe j?.
   nkd/F th j?. fJ; wkfJnk ~ Xkowe eZwK bJh                                                           dk;
   tosDk jh gqwkoE bJh ;jkfJe j?.                                          e? g NB joGiB f;z x (i0 ;esq)
5H jo r[o f;Zy d/ uoBk ftu ;fBwo p/Bsh j? fe r[o{                 byBT{ r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, byBT{
   xo d/ ;/tkdko pDB dk :sB eo'. u' X Z o ns/           wjZb/ ns/ fgzvk d/ r[od[nkfonK ftZu r[o{
   T[jd/dkohnK dh bkb;k fsnkrD ftu jh ngDk                    wjkoki d/ ;fseko dh xkN
   ns/ e'w dk Gbk j?. fBFekw ;/tk eoB Bkb r[o{                eJh tko S'N/ e;fpnK, fgzvk iK wjZfbnK ftu
   wjkoki gsk BjhI fesBhnK e{ u'XohnK ns/ y[FhnK      pDkJ/rJ/ r[odtkfonk ftu nfij/ jkbks d/yD ~ fwbd/
   nkg/ nkg jh p]F d/Dr/.
6H e/FK dh p/ndph fJe pio e[ofjs j?. jo r[o f;Zy      jB fe d/yd/ j?okBh ns/ d[y j'Idk j?. rqzEh f;zxk ftu
   wkJh GkJh ~ fJ; p/ndph s'I d{o ofjDk ukjhdk j?.    r[od[nkok ;kfjp fty/ ;ckJh ns/ r[o{ rqE ;kfjp ih d/
                                                                                             z
   ;kps ;{os d;sko f;ok dk j[ew wZB'. wb Gy           ;fseko gqsh fJsBh bkgotkjh j?. r[od[nkfonK ftZu fJe
   ykDk SZv' nfwqs gkB eo' ns/ d;w/F fgsk d/ bkvb/    jh ;/tkdko i' rqzEh dh fv:{Nh th fBGkT[Idk j? nkgD/
   r[o f;Zy pD'.                                      gqtkoe ekoiK ~ g{ok eoD bJh fpBK fe;h fJzsikw ehs/
7H dkVh w[S nkT[D wro'I gNek pBDk f;yh dh FkB         pkjo d{o dh :ksok s/ th ub/ iKd/ jB. r[od[nkok pzd
   d/ fybk j? pfunK ~ S'Nh T[wo Gkt NhBJ/} ftu       ofjD eoe/ B ;ckJh j'dh j? ns/ B jhI r[o{ wjkoki dk
                                                                            I
   d;sko ;ikT[D bJh g/qoDk d/Dh ns/ fJ;/ T[wo         gqekF j[zdk j?. id se rqzEh ;kfjp dh irQk fJe j'o
   ftu nfwqsgkB eoB bJh fFeFk d/Dh r[o f;Zy           ftnesh dk ;zGkb tk;s/ fJzsikw B j't/ r[od[nko/ ;Ekgs
   wksk fgsk dk oi j?.                               B ehs/ ikD/.
8H wktK XhnK G?Dk th gzE dh ;[uih T[;koh ftu fjZ;k
                                Z                                                    ofizdo f;zx, byBT{
   gkT[D bJh M{mh c?FB gq;sh d/ fueZV ftu'I fBebD
   dk :sB eoB sK T[Zsw j't/rk. o'wK dh p/ndph           w"i{dk ;zsK dhnK po;hnK wBkT[Dk r[o{nK
   yk; s'o s/ (GotfNnK dh) s' pu'. fJj jw/Fk :kd                       dk fBokdo
   oy' fe ngD/ r[o f;Zy pfunK d/ ;fG s'I gfjb/ r[o{           nkgD/ Ffjo ftZu r[od[nkok ;kfjp fty/ fJe
   nkg jh j'. s[jkvk nkgDk nkuoD ns/ F[G f;yFk        ;EkBze iE/pdh tb'I fJe ;zs ih dh po;h wBkJh iKdh j?
                                                                 z
   jh s[jkv/ pfunk ~ ;jh wkor doFB d/ ;edh            fJ; s'I nukBe fynkb nkfJnk fe ;zsK d/ v/fonK ftu
                                                  (7)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                 ‘ ; sz p o 2012
th 20thI ;dh ftu g?dk j'J/ s/ ubkDk eo rJ/ eJh ;zsK        j'D sZe fizB/ th r[of;Zy j'J/ jBl fit/I fe GkJh r[odk; ih,
dhnK po;hnK pj[s X{w-Xkw Bkb wBkJhnK iKdhnK jB.            GkJh Bz d bkb ih, GkJh xBZ J hnK ih nkfd. fJBQ K
gzikp ftu fizB/ th ;zsK d/ v/o/ jB T[BQK ftu ;zsK dhnK     wjKg[oFK B/ nkgD/ Bkw Bkb edh th ;zs iK pqjw-frnkBh
po;hnK wBkT[D bJh bZyk-eq'VK o[fgnk gkDh dh soQK           tor/ ftF/FD BjhI bkJ/ s/ Bk jh f;Zy ;zrsK ~ edh
o'fVQnk iKdk j?. fi; ftu wZB/ j'J/ ;zgB b'e th gj{u e/
                                       z             z     nkgDhnK po;hnK nkfd wBkT[D bJh gqf/ onk ;h. eh j[D
fjZ;k b?d/ jB.;G s'I gfjbK sK pj[s tZvh gZXo s/ fJ; dh
        I                                                  thjthI ;dh ftu g?dk j'J/ ;zs fJBQK wjK g[oFK (r[of;ZyK)
fJFfsjkopk}h ehsh iKdh j? fco po;h tkb/ fdB fJe'I          Bkb'I T[Zuk doik oZyd/ jB, fijBK dhnK po;hnK n;hI
;w/I 21 s'I b? e/ 101 sZe nyzv gkmK d/ G'r gkJ/ iKd/ jB.   r[o{nK d/ r[og[op SZv e/ wBk oj/ jK < d{;oh rZb fJj
eJh tkoh v/o/ d/ FoXkb{nK e'bI' fJe-fJe gkm dh ;/tk b?     j? fe f;Zy fJfsjk; ftu edh th eJh eJh nyzv gkm
bJh iKdh j?. G'r s/ i' dhtkB ;id/ jB T[E/ r[opkDh dk
                                           Z               fJeZm/ eokT[D dh gozgok BjhI ojh. fJe n;EkB T[Zs/,
xZN s/ eZuh pkDh dk ehosB tZX ehsk iKdk j?.                fJe' ;w/I eJh nyzv gkm oZyD/ f;Zy otkfJsK d/ fpbe[b
          NhHthH u/ B bK s/ fob/ fJj po;hnK J/ B hnK       T[bN j?. ;kv/ w"idk ;zsK ~ fJj rZb nkgD/ fdwk| ftu
                                                                              {
X{w-Xkw Bkb wBkfJnK ikD bZrhnK jB fe nkw f;ZyK ~           uzrh soQK fpmk b?Dh ukjhdh j? fe fJ;kJh Xow ftu pj[s
sk fJj gsk jh BjhI ubdk fe f;ZyK d/ e"wh fsT[jko r[onK {   fsnkrh gkdoh j'J/ jB, fiBQK B/ nkgDk ;kok ihtB bzvB
d/ r[og[op jB iK fJjBK ;zsk dhnK po;hnK. eh fJj            s/ g?fo; tor/ FfjoK ~ SZv e/ ncohek d/ izrbK ftu
fes/ r[o{nK dh wjkBsk ~ xZN eoB bJh fJe ;k}F sK            nkgD/ Xow d/ gquko bJh s/ rohp b'eK dh wdd bJh
BjhI j' ojh < fJBQK poFhnK ftZu dopko ;kfjp nfwqs;o        brk fdZsk, go T[jBK d/ FoXkb{nK B/ fJBQK gkdohnK dhnK
d/ rzEh gqukoe ns/ okrh f;zxK dh ;w{fbns th j[dh j?.
      q                                            z       po;hnK fJ; tk;s/ wBkT[DhnK mhe BjhI ;wMhnK fe fes/
d{;ok, n;hI fJj t/yDk j? fe ehI fJjBK ;zsk d/ v/fonK ftu   T[jBK d/ r[o{ Jh;k w;hj d/ iBw fdB dh wjZssk Bk xZN
;G e[M f;Zyh gozgoktK nB[;ko jh j' fojk j?.                ikJ/. eh ;kv/ ;zs pkp/ n?;h GktBk BjhI ngDkn ;ed/ <
          ;G s'I gfjbh rZb sK fJj j? fe gfjb/ r[o,{ r[o{                                                 y[Fpho f;zx,
BkBe ;kfjp s'I b? e/ wjkokik oDihs f;zx d/ oki d/ ]sw                                                         ekB[go

i' ;ofD nkt? fs;[ ez f m bkt? fJj[ fpod[ ;[ n kwh ;z d k
         i'Fh wm, nr;s 20, nkg;h GkJhuko/ ~ s'VB bJh j' ojhnK e'fF;K d/ pkti{d i'Fh wm d/ f;ZyK B/ fJe FkBdko
nd{sh fw;kb ekfJw ehsh j?. i'Fh wm ftu w;fid BK j'D
eoe/ ns/ y[b/ w?dkB ftZu fuZeV j'D eoe/ w[;bwkBK bJh
Jhd dh Bwki gVQBK Bkw[wfeB ;h. r[od[nkok ;kfjp d/ gqXkB
;0 p{Nk f;zx B/ r[od[nkok ;kfjp d/ nzdo ;fjo d/ 800
w[ ; bwkBK ~ Bwki gVB dh fJikis fdZ s h. fJ; gq s h
w[;bwkBK, fjzd{nK ns/ fJ;kJhnK tb'I
ftFt Go s'I pj{s gq;Fk gqkgs j'Jh j?. yokp w';w d/ ubd/ BwkihnK ~ r[od[nkok ew/Nh B/ ;kvQh w[Ffeb d{o
                       z
fJ; w' e / s/ r[ o d[ n kok tb' I ;G dk fdZes j'Dh ;h, fJ; eoe/ Bwki eoe/ GkJhuko/ dh nd{ s h fw;kb
;[nkrs ehsk frnk ns/ w[;bwkB fjzd{ gVQB dh fJ}kis fdZsh rJh.              ekfJw ehsh j?. g{ok w[;fbw ;wki
ns/ f;ZyK B/ fJe d{i/ ~ rb/ bk e/ tXkJh                   ;0 p{ N k f;z x f;ZyK dk ;[eor[iko ns/ foDh j?.
fdZsh ns/ ;/thnK ykdhnK.
              I                            gqXkB, r[0 i'Fh wm, T[Zsokyzv              w' b th nkf;c i'Fh wm
                                                                                              nkf;c,
                                                       (8)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                         ‘ ; sz p o 2012


      nkw nwoheh, F/y ns/ f;Zy ftu coe BjhI ;wMd/
                 fJe nwoheh f;Zy d/ wB dh ghVk
           w? I nwohek ftu jh g? d k nwoheh f;Zy th w'i{dk d'o dh T[;
j' f Jnk ns/ J/ E / jh tZ v k j' f Jnk. N{ZND dk fjZ;k j? fi; ftu fe;h ~ nwodhg f;z x
nkgD/ pugB ftu w?I th fbfNb bhr                                                 ;j ;z;Ekge,
p/;pkb y/vQh j?. w/oh wK fJe ;kZeo      c[ o ;s BjhI fe T[ j fe;/ ~ nkgDh f;Zy e'bhFB,
wkw (fwfvb ebk; nwoheh shIth) oj{ohsh ns/ ;fGnkuko pko/ dZ; ;e/.                   nwohek
j?. w?I fBT{:koe :Keh p/;pkb Nhw
dk ipod;s c?B jK. w?I fJe nwoheh jK.                    ftu T[jBK d/ :'rdkB pko/ fJe p/jso fe;w dh ;wM
     id nwohek ftu 11 f;szpo dk nKseh jwbk pB ikBh ukjhdh ;h. b/feB fdZes fJj j? fe 24 xZN/
j'fJnk w?I nwoheh f;Zy d/ s'o s/ fB:{i whvhnk d/ uZbD tkbk uZeo fJ; soK eZw BjhI eodk. fJ;
;kwB/ fJe gzrsh ne;o d'joKdk ;K. fJj Fpd T[BKQ whvhnk B/ fpBbkfdB ns/ skbhpkB dh fijVh s;tho
gsqekoK s/ nZSk n;o eod/ ;B i' Bcos eoe/ j' oj/ pBkJh j?, finkdkso nwoheh grVh dk wsbp
ngZokXK dh fog'ofNzr eo oj/ ;B. fJ; S'N/ fij/ nkszetkd ;wMd/ jB id fe f;Zy grVh nkgD/
Xkowe wkfJBkoNh ;w[j d/ pko/ rbscfjwh d/ ekoD Xkowe ftFtk; eoe/ pBQd/ jB. b/feB pQs ;ko/ b'rK   '
ehs/ ik oj/ ngokXK ~ Bk;wMh eoe/ ehsk frnk d/ fdwkr ftu Go frnk j? fe grVh dk wsbp
ngokX (Crime of Ignorance) T[; t/b/ fejk frnk nkszetkd j?. T[j F/y ns/ f;Zy ~ fJe jh wBd/ jB.
;h.                                                                            e[ M jd se nwoheh th
           j[D T; xNBk d/ mhe                                             w'i{dk wkj'b dh T[; N[ZNB dk
11 ;kb pkd n' e eq h e d/                                                 fJe fjZ;k jD fi; ftu fe;/ ~
ft;eIf' ;B ftu pB/ r[od[tko/ ftu                                          fJsBh c[o;s BjhI fe T[j nkgDh
j'J/ r'bh eKv d/ pkd w?I gsoekoK                                          gozgok, ;fGnkuko ns/ nkgD/
d/ ;kjwB/ fJjh Fpd ni c/o w?I                                             Xkowe ftFtk; pko/ b' e K ~
d[pkok feTI d'jok fojk jK <                                               dZ;. fJjh ti/ j? i' 11 ;szpo dh
                                                                             /
     w?I eZbk BjhI jK. fJ; w[be d/                                        xNBk ~ p/tiQ/ ;kvQ/ Bkb i'V fdZsk
seohpB ;koQ/ f;Zy nkgD/ nkg s'I                                           iKdk j?. b'e ;kVQ/ ;Ksh g{oB
fJjh ;[nkb g[ZS oj/ jD fe 11                                              ftFtk;K ns/ Xow pko/ e[M BjhI
;kb pkd nZi fJe tkoQh fco T[BKQ                                           ikDd/ ns/ ;k~ nkszetkdhnK
~ iBsk d/ ;kwQ B / T[ j h                                                          dhnK eos{ s K Bkb i' V
;ckJh d'pkok feTI d/Dh g?                                                          d/Id/ jD. fcbjkb ;K~
ojh j?. jo fJe ~ fJj eh Gkosh B/ s k nwohek s' I ;/ X b? D r/ gsk BjhI fe ft;e' I f ;B
T[whd s/ oyDh jh ukjhdh B;bh ns/ Xkowe Bcos d/ fFeko esb j'J/ 6 f;ZyK bJh r[od[nko/ dh r'bhpkoh dh
   Z
j? fe 11 ;szpo dh T[; nwoheh ;oeko B/ fsB fdBh okFNq h F' e wBkT[ I f dnK tkodks ~ nzikw d/D tkb/
wzdGkrh xNBk d/ 11 ;kb nkgDk Mzvk g{o/ ftFt ftZu M[ek fdZsk. Gkos ftu jikoK Fy; ~ rbs XkoDk
pkd id nwohek ftu dh frBsh ftZu esb j'J/ f;ZyK tk;s/ B s/ edh ok;Nqh F'e tkbh gqoDk feE'I ns/ fezt/
                                                                                          /
nkJ/ f;Z y K ~ ;' ;kb s' I wBkfJnk frnk ns/ B jhI jwdodh d/ d' p'b p'b/ rJ/. fwbh. ypoK ftu fejk
finkdk r[io u[e/ B/, f;Zyk wko/ rJ/ b'eK dhnK ebgdhnK o{jK ~ ok;Nqh B/sktK dk frnk j? fe T[ j tkJhN
pko/ nwohek dh y[Fjkbh eh itkp j? <                                                ;[go/wkf;;N r[o{g Bkb
                                                                                   i[fVnk ;h. fJj Gh Bshik
                                                   (9)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               ‘ ; sz p o 2012
fBebdk j? fe T[j ekb/ b'eK Bkb Bcos oydk ;h.
n;hI fJj Gh ikDd/ jK fe pj[s ;ko/ nwoheh, w[;fbw            Fqh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh
;w{j dh soK nwoheh f;Zyk gqsh th d[oGktZBk oyd/                byBT{ dk ;kbkBk ;wkrw
jB. nwoheh w[ ; bwkB i' nwoheh ekB{ B K gq s h
tckdko jD T[BKQ ~ th fJBQK ngokXK dk fFeko j'Dk                ;[;kfJNh tZb'I fwsh 1 ns/ 2 neN{po 2012 ~ nkgDk
g?dk j? fi; ~ n;hI Bk;wMh ftZu ehsk frnk ngokX
  I                                                        ;kbkBk ;wkrw TZu/ gZXo s/ r[od[nkok Bkek fjzvbk fty/
                                                                                                        '
efjzd/ jK.                                                 wBkfJnk ik fojk j? fi; ftZu gqf;ZX r[owfs ftukoe
    f;Zy nwoheh th ok;Nqh skD/ pkD/ dk w[y fjZ;k jD.       frnkBh gowihs f;zx ykb;k, nBzdg[o ;kfjp tkb/, GkJh
                                                           jouoB f;zx ykb;k, ji{oh okrh dopko ;kfjp, ;qh
Bkb-Bkb jh T[j seohpB jo g/F/ ftu jD, ;kvQh c"i            nzfwqs;o ns/ GkJh ;[fozdo f;zx nyzv ehosBh iZE/ tkb/
ftu jD, Bkrfoe ihtB d/ eJh wjZst g{oD ;EkBK                po/bh s'I gXko oj/ jB. pZfunk d/ ;kbkBk w[ekpb/ fwsh
s/ p/m/ jB. pkti{d fJ; d/ nwoheh f;Zy Bcos d/              22 ns/ 23 ;szpo 2012 ~ j'Dr/ fi;d/ ckow fwsh 15
fFeko j/ oj/ jB. fJ; soK d/ ngokX ysoBke sohe/             ;szpo se iwk ehs/ ik ;ed/ jB. ;kbkBk ;wkrw dh
Bkb tX/ jB. B'eohnK ftu ftseok ehsk iKdk j?,               ;cbsk bJh fwsh 15 nr;s ~ gqkozG ehs/ rJ/ ;fjigkm
B;bh ;'u eoe/ nbrEbr ofynk iKdk j?. b/feB                  dh ;wkgsh fwsh 30 ;szpo 2012 ~ r[od[nkok gkB dohpk
fJ; sok;dh d/ pkd e[M T[Zwhd dhnK feoDk th                 ftZy/ j't/rh.
fdykJh fdZshnK jB. n/stko ~ ;hH n?BH n?BH, d{i/
pqkvek;fNzr whvhnk ns/ T;d/ nrb/ fdB nypkoK                r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb byBT{
ftZu w?~ gfjbh tkoh ;wMdkoh Goh fbys fdykJh                   pqKu tb'I nyzv ehosB ;wkrw
gJh. jo soK d/ gsoeko fJj ;wMkB dh e'fFF eo
oj/ ;B eh f;Zy Xow d/ w{b sZs eh j[d/ jB ns/ fJj
                                         z                     ;oeb tZb'I fwsh 13, 14 ns/ 15 ;szpo 2012 ~
nkgD/ Xow dk gkbB fe; soQK eod/ jB. w?~ brdk               tZy-tZy r[od[nkfonK ftu o?D;pkJh, nyzv ehosB
                                                           ;wkrw dk nk:'iB ehsk frnk j? fi; nB[;ko fwsh 13
j? fe nwoheh f;ZyK ~ th nkgD/ gV';hnK Bkb fJ;              ;szpo 2012 ~ ;t/o/ 6 s'I 12H30 ti/ se r[od[nkok f;zrko
ftok;s ~ ;kMk eoD dk isB eoBk ukjhdk j?.                   Bro, fwsh 14 ;szpo 2012 ~ Fkw 6H30 s'I 10H00 ti/ se
io{oh j? fe n;h e[M ;zrms e'fFF eohJ/. ;e{bk ftu           r[od[nkok uzdo Bro, 15 ;szpo 2012 ~ ;t/o/ r[od[nkok
gVQB tkb/ pZfunK ~ T[BQK d/ Bkb gVQB tkb/ f;Zy             nkFhnkBk ns/ 15 ;szpo 2012 Fkw ~ 6 pi/ s'I d{;o/ fdB
pfunK pko/ dZf;nk ikJ/. d{;o/ Xkowe ftFtk; tkb/            ;t/o/ 5 ti/ se r[od[nkok nkbwpkr fty/ ehosB dk
b'eK Bkb finkdk noE g{oB ;wgoe dh e'fFF                    gqrokw fwfEnk frnk j?. fJ; gqrokw ftu ;qh nfwqs;o,
                                                             '                             '
j't. n?;/ gqtesk fsnko ehs/ ikB i' wFj{o j'D ns/
    /                                                      b[fXnkDk, fdZbh, po/bh, nkrok, ekBg[o ns/ j'o FfjoK
nk;kBh Bkb ;wgoe d/ ekfpb j'D.                             s'I ;zrsk ns/ ehosBhJ/ g[Zi oj/ jB.
    f;ZyK ~ ;ko/ Xkowe ;w{jK ftu B f;oc wkB fdZsk
ikJ/ pbeh nkgD/ fsT[jkoK iK T[s;tK ftu p[bkfJnk            f;Zy :zrw/B} n?;'f;n/FB byBT{ dh u'D
ikJ/. fJ; tk;s/ B f;oc f;Zy pbeh whvhnk, f;ftb                 byBT{ 15 nr;s, n?;'f;n/FB dh fsB ;kbk ew/Nh
;[;kfJNh ns/ ;oeko fwb i[b e/ gq:k; eoD. fJ;               bJh u'D, r[o{ s/r pjkdo GtB uzdo Bro fty/ ;0
bJh brksko ns/ ;kbK se gq:k; eoD dh b'V j?.                i'frzdo f;zx dh gqXkBrh ftZu j'Jh fi; ftZu ;t/o/ 10 ti/
fJ; sqk;dh B/ ;kv//Q ;kfonK d/ ezX/ s/ fJj fiZwtkoh gkJh
                                                /          s'I ehsoB ns/ nodk; eoe/ w'i{d 80 w/poK d[nkok ;0
                                                                                                  I
                                                           ezto gkb f;zx ;/mh gqXkB, ;0 n?wH n?;H ;/mh, n?wH n?;H
j? fe f;fynk d/ fJ; eZw ftu g{oh soQK i[N ikJhn/.          ;kjBh, nkoHn?;Hr'bvh, nkoHn?; ;b{ik whs gqXkB, ;0
n;hI fe;h wzdo, w;fid, uou iK r[od[nko/ ftu                n?;Hn?;H okigkb i0 ;eqs, ;0 n?uHn?;H r[bkNh ;zukbe,
j'Jhn? ;K~ ihT[D dk je j?. n?E/ fe;h soK dk vo             ;0 joGiB f;zx ghHnkoHn'H, ;0 Gftzdo f;zx yikBuh,
B j't/. B;b iK Xkowe gfjukB eoe/ sK edh th                 ;0 nfwqs gkb f;zx, e/Hi/Hn?; N'Bh, i/H n?;H uktbk,
BjhI.                                                      n?uHn?;H ;obk, i;pho f;zx oki{ ;eZso, ;0 nihs f;zx
                        @@rkoihnB## s'I XBtkd ;fjs         whs ;eqs, ;0 fsqb'uB f;zx @uB# nkvhNo ;w/s 28
                                    (nzrq/ih s'I nB[tkd)   n'jd/dko u[D/ rJ/. gzikph ;[wB tZb'I ;p ~ tXkJh.
                                                       (10)
gzikph ;[wB wkf;e          ‘ ; sz p o 2012




                    (11)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                ‘ ; sz p o 2012

       ;q h r[ o { rq z E ;kfjp pko/ io{ o h ikDekohnK - 1
       ÃzÆ ×°ð± ×ð§æ ÃÅÇÔì ÜÆ ÁÅÇç ×ð§æ Üź ÁÅÇç       ;qh r[o{ noiB d/t ;kfjp ih                     2218 Fpd
ÃzÆ ×°ð± ×ð§æ ÃÅÇÔì ÕðÕ¶ òÆ ÜÅä¶ Üźç¶, ÁµÜ ÇÃÖź      ;qh r[o{ s/| pjkdo ;kfjp ih             116 Fpd s/ ;b'e
ç¶ ôÅÖÃÅå ×°ð± Ôé¢ÇÂé·Åº êÇçÁź ÇòÚ î±ñ ôìç ÔË                                                i' V - 4956 Fpd
×ð§æ ÇÜà çÅ ñø÷Æ Áðæ ÔË ÇÕåÅì¢ÃÅÇÔì å¶ ÃzÆ             3- 15 Gkosh GrsK dh pkDh
,ÃÅÇÔì ÃåÕÅð ç¶ ñÖÅÇÂÕ Ôé,×°ð± ôìç ×°ÇðÁÅÂÆ
ç¶ òÅðà ԯä éÅñ çì§è ðÖçÅ ÔË Áå¶ ÁÅÇç ç¶ ñø÷Æ
                                                       pkpk F/y cohd ;kfjp ih                  116 Fpd s/ ;b'e
îÅÇÔé¶ Ôé î°ãñÅ ïÅ êÇÔñÅ, ܯ ÇÂà ×ð§æ é°§ ÒçÃî         Grs i? d/t ;kfjp ih                               2 Fpd
×ð§æÒÇÜà ÇòÚ çÃò˺ êÅåôÅÔ ÃzÆ ×°ð± ׯÇì§ç ÇÃ§Ø         Grs fsb'uB ;kfjp ih                               4 Fpd
ÜÆ çÆÁź ìÅäÆÁź Ôé 彺 ÇéÖ¶óçÅ ÔË¢ ×°ð± ×ð§æ ÃÅÇÔì    Grs Bkw d/t ;kfjp ih                             61 Fpd
çź ðÚéÅòź ç¶ ðÚéÔÅð¶ òÖ òÖ ôz¶ÇäÁź å¶ ÇëðÇÕÁź      Grs okwk Bzd ;kfjp ih                             1 Fpd
éÅñ çì§è ðÖç¶ Ôé ,À°é·Åº ÇòÚ ÇÔ§ç± Ôé, î°ÃñîÅé        Grs epho ;kfjp ih                       541 Fpd s/ ;b'e
Ôé Áå¶ éÆòÆÁź å¶ À°ÚÆÁź ÜÅåź ç¶ òÆ Ôé¢              Grs oftdk; ;kfjp ih                              40 Fpd
       ÇÜ§é¶ òÖ òÖ ðÚéÔÅð¶ Ôé À°é·ÆÁź ÔÆ Ôé ÇÂà       Grs ;?D ;kfjp ih                                  1 Fpd
ÇòÚ ðÅ× å¶ ðÅ×éÆÁź¢ÃÅð¶ î÷î±é 鱧 òÖ òÖ åð·Åº
ç¶ ÕÅÇò ð±êź ÇòÚ êz×àÅÇÂÁÅ ÔË¢ 31 ðÅ× òðå¶ ×¶
                                                       Grs XzBk ;kfjp ih                                 3 Fpd
Ôé¢ À°é·Åº 鱧 êÇçÁź,ÁÃàêçÆÁź å¶ 4 ñÅÇÂéź òÅñ¶      Grs ghgk ;kfjp ih                                 1 Fpd
Ãñ¯Õź ÇòÚ Õñîì§ç ÕÆåÅ ÔË¢ ñ§ìÆÁź ðÚéÅòź òÅðź       Grs gowkBzd ;kfjp ih                              1 Fpd
ç¶ ð± ê ÇòÚ Ôé¢ÇÂé· Å º Ãí ðÚéÅòź é± § ðÅן ç¶       Grs ;{odk; ;kfjp ih                               1 Fpd
ÁÇèÁÅÇÂÁź ÇòÚ Õðå¶ ç¶ Õzî Áé°ÃÅð ðÇÖÁÅ Ç×ÁÅ           Grs GhyB ;kfjp ih (byBT{ fBtk;h)                  2 Fpd
ÔË¢1430 Á§×ź òÅñÆ ìÆó ÇÜà 鱧 ÇÃÖź çÆ êzÇåÇéè        Grs ;XBk ;kfjp ih                                 1 Fpd
ÃíÅ ô¯îäÆ ×°ðç°ÁÅðÅ êzì§èÕ Õî¶àÆ òñ½º ÇÂà ð±ê          Grs p/Dh ;kfjp ih                                 3 Fpd
ÇòÚ ÛÅêä çÆ îÅéåÅ ÔË ÇÂÕ ÇîÁÅð ìä ×ÂÆ ÔË ¢                                                     i' V - 778 Fpd
ÇÂà ð±ê ÇòÚ ê§ÇéÁź çÅ Õzî Ô¶á ÇñÖ¶ Áé°ÃÅð ÔË-         4- r[ o { xo d/ gq / w h ro[ f ;Z y ;kfjpkB dh pkDh
1 - ååÕðÅ(1-13), ÇÃðÆ ðÅ×(14-93), îÅÞ(94-150),
×À°óÆ(151-346), ÁÅÃÅ(347-488), ×±ÜðÆ(489-526),
                                                       GkJh wodkBk ;kfjp ih                              3 Fpd
ç¶òקèÅðÆ(527-536), ÇìÔÅ×óÅ(537-556),                  opkph pbtzv ;kfjp ih                              5 Fpd
òâÔ§Ã(557-594), ïðá(595-659), èéÅÃðÆ(660-695),        opkph ;Zsk ;kfjp ih                               3 Fpd
ÜËåÃðÆ(696-710), à¯âÆ(711-718), ìËðÅóÆ(719-720),       pkpk ;z[do ;kfjp ih                               6 Fpd
åËñ§×(721-727), ñÔÆ(728-794), ÇìñÅòñ(795-858),                                                 i' V - 17 Fpd
×½ºâ(859-875), ðÅîÕñÆ(876-974),                        5- frnkoK noFh GZ N k dh pkDh
éà éðÅÇÂä(975-983), îÅÇñ ×À°óÅ(984-988),               GZN eb ;jko ;kfjp ih                       54 Fpd$;ZJht/
îÅð±(989-1106), å°ÖÅðÆ(1107-1117),                     GZN r:zd ;kfjp ih                          13 Fpd$;ZJht/
Õ¶çÅðÅ(1118-1124), íËðÀ°(1125-1167),                   GZN fGZyk ;kfjp ih                          2 Fpd$;ZJht/
ìËçå(1168-1196), ÃÅð§×(1197-1253),
îñÅð(1254-1293), ÕÅéóÅ(1294-1318),
                                                       GZN ehos ;kfjp ih                           8 Fpd$;ZJht/
ÕÇñÁÅä(1319-1326), êðíÅåÆ(1327-1351),                  GZN wE[ok ;kfjp ih                         12 Fpd$;ZJht/
ÜËÜÅò§åÆ(1352-1353), Ãñ¯Õ ÃÔÃÇÕzåÆ(1353-1360),         GZN ikbg ;kfjp ih                           5 Fpd$;ZJht/
×ÅæÅ,ø°éÔ¶ å¶ ÚÀ°ì¯ñ¶(1360-1364),                      GZN ;bQ ;kfjp ih                            3 Fpd$;ZJht/
Ãñ¯Õ ÕìÆð(1364-1377), Ãñ¯Õ øðÆç(1377-1384),            GZN GbQ ;kfjp ih                         1 Fpd$;tZJhnk
ÃòµÂƶ (1385-1409), Ãñ¯Õ òÅðź 彺 òèÆÕ(1410-1429),   GZN pbQ ;kfjp ih                           5 Fpd$;tZJhJ/
î°§çÅòäÆ å¶ ðÅ×îÅñÅ(1429-1430)¢                        GZN jfopz; ;kfjp ih                        2 Fpd$;tZJhJ/
2- f;Z y r[ o { ;kfjpkB dh pkDh                        GZN BbQ ;kfjp ih                         16 Fpd$;tZJhJ/
;qh r[o{ BkBe d/t ;kfjp ih              974 Fpd                                       i' V - 121 Fpd$;tZ J hJ/
;qh r[o{ nzrd d/t ;kfjp ih         62 Fpd s/ ;b'e                                                           ubdk
;qh r[o{ nwodk; ;kfjp ih                907 Fpd                                      ;z e bB - ofwz d o e" o w' I r k
;qh r[o{ okwdk; ;kfjp ih                679 Fpd
                                                    (12)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                ‘ ; sz p o 2012

                       r[ o { rq z E ;kfjp pko/
                            fdbh i}pks                                                          ;0 ;o{g f;zx nbZr
    r[o{ rqzE ;kfjp d/ bk;kBh ;o{g d/ nfXn?B fgS'I          c[ZNdk B}o nkT[Idk j?. Xow, okFNo, ;dkuko ns/
Gkos toF d/ ;kpek okFNogsh vk0 okXk feqFBB B/               wkBtsk d/ Xo'jhnK ~ Xo'jh nkyD dh fJ; ftu
nkgD/ FpdK ftu fJ; wjkB r[o{ gqsh nkgDh FoXk                i[ons, tzrko s/ fBvosk j?. fJj nfijk ;hsb s/
nogs eofdnK fejk ;h fe @@;q h r[ o { rq z E ;kfjp           fwm/ ib dk uFwk j? i' fBozso trdk ofjzdk j? ns/
;ko/ ghoK, g?|zpoK dh fiT[Idh ikrdh nktk} jB.##             fi; d/ ;/tB Bkb j}koK d[yh o{jK ~ FKsh fwbdh
e[ M j' o |? o -f;Z y ;B/ j hnK tb' I r[ o { rq z E ;kfjp   ofjzdh j?. fJ; ftu nDfrDs fjofdnK dh FoXk dk
d/ nfXn?B wro'I i' FoXkwJh puB ej/ rJ/ jB                   ;zuko j? s/ fJ; d/ okrK ftu nDfrDs GktK dh Eo-
T[BQK ~ th ;zy/g o{g ftu fJE/ nzes eoB s'I gsk              EoKdh r[iko j?. nfij/ nd[sh ;o/Fm s/ wjkB rqE dk
                                                                       z                                      z
br ;e/rk fe f;ZyK d/ Bkb Bkb |?o-f;Zy ;ZiDK d/              ;fseko eoBk ;kvk ;fGnkukoe, ;kfjse, Bkrfoe
fdbK ftu th fJ; wjkB ;fsekoh r[o{ pko/ fesBh B/             s/ GkJhukoe Xow j?. fJ; gqsh p/w[y j'Dk Gkosh
e GktBk goitbs o{g ftu eowFhb j?.                           ;z;feqsh Bkb Xo'j eoBk j?. fJj T[ivg[Dk s/ w{oysk
                                                                                                   Z
vkH Xow gkb w?Dh L-                                         j?.
         r[o{ rqE ;kfjp wX ekb dh Gkosh ftukoXkok
                z                                                                         r[od[nkok r}N-wJh 1978
dk ;Zuk gqshfBX j?. Gkosh Xow gozgok d/ nB[;ko              vkH wBw'jB ;fjrb L-
fJ; ftu th T[;/ jh wkBth Xow d/ sZs fwbd/ jB                         Gkt/I ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk fBowkD g"D/ uko
                                                                                      z
fiBQK ~ ngBkT[D ftu fe;/ ~ e'Jh T[}o BjhI j'                ;" ;kb g{ot j'fJnk j? go fco th toswkB ihtB
;edk, fi; dk gouko eoB Bkb fe;/ dh fJ}s jse                 dhnK gouzv ;wf;nktK dk ;[uko{ ;wkXkB ns/ Gkos
BjhI j[dh s/ fi; ~ fe;/ fcoe/ ftF/F d/ x/o/ ftu pzd
       z                                                    dh ;z;feqsh dk nkdoF ;o{g fJ; ftu dfoFNwkB j?.
BjhI ehsk ik ;edk. ;koh wB[ysk fJ; s'I go/oBk b?
                                 Z                          fJ;/ bJh n;hI ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ~ Gkos ftu
;edh j? s/ b?Idh nkJh j?. eJh ;" ;kbK d/ Xkofwe             Gktksfwe J/esk, go;go gq/w nEtk wkBtsk dk
;kfjs dk fJj ukBD w[ B kok fojk j? . nZ i d/                goukoe rqE wzBd/ jK. o{VhQ tkdsk s/ ;zehoDsk d/ szr
                                                                         z
ftfrnkBe s/ p"Xe i[r ftu th fJj nkT[D tbhnK                 x/o/ ftu'I w[es j' e/ fi; nkdoFe ;wki dh ;zebgBk
ghVQhnK ~ Xow s'I p/wy j'D s'I pukT[dk oj/rk. eh fJj
                         [           I                      r[o{ rqzE ;kfjp ftu g/F ehsh rJh j?, T[j Gkosh
xN wjZst dh rZb j? fe ihtB s/ irs dhnK T[BQK                ;z;feqsh dk ;kok dfoFNhe'D ejh ik ;edh j?. Grsh
;kohnK ;wZf;nktK d/ ;wkXkB fJ; ftu nkgD/ Yzr                s/ Fesh dk r"otwJh ;[wb fijVk fe Gkoshg[D/ dh
                                                                                           /
Bkb fwbd/ jB fiBQK dh f}zdrh d/ fe;/ Bk fe;/ w'V            fBZih ftF/;sk j?, r[o{ rqE ;kfjp ftu gosZy s/ ;gZFN
                                                                                        z
s/ jo fJe ~ b'V g?dh j?< r[o{ rqE ;kfjp fJ; b"fee
                       I           z                        fd;dk j?.
Xoksb s/ gob'fee ihtB-iku dh uzfrnkVh ;kv/ wBk              veb rohBbh} L-
ftu uwek d/Id/ jB.                                                   fJj fpbe[b mhe fejk frnk j? fe r[o{ rqE    z
                  -gzikph d[Bhnk, iBtoh-cotoh 1965          ;kfjp Gkosh ftukoXkok dh eohw j?, fjzd{ fcbk;ch
vkH o"FB bkb nj{ik                                          dk fBu'V j? i' fjzd{ BjhI ;r'I Bo'b f;Zy j?. fisBk
         ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ftu ;dkukoe Bhsh d/            fisBk tX w?I r[o{ rqzE ;kfjp dk nfXn?B ehsk j?
tXhnk Bw{B/ Go/ gJ/ jB, d/F fgnko d/ i}p/ Bkb fJj           T[sBh jh w/oh fgnko GktBk fJ; gqsh j'o tXh s/
;oFko j?. ;wkitkd s/ ;KMhtkbsk dk phi fJ; ftu'I             pbtkB j'Jh. i' go/oBk ns/ Gkfte y{p;{osh r[o{ rqE     z
                                                        (13)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                              ‘ ; sz p o 2012
;kfjp ftu fwbdh j?, FkfJd jh d[BhnK dh fe;h j'o             T[j Xow ni d/ o;wh eow eKvh s/ tfjwh gqGktK tkbk
Xkofwe fbys ftu'I fwbdh j't/.                               edkfus BjhI j' t / r k ;r' I T[ ; dk w{ b nXko
                            f;y ohthT{ d;zpo 1981           ;/tk s/ Fpd (Bkw) j'Dr/. ;/tk dk ;zebg Jh;kJhnK
gob n?; pe-B'fpb gqkJh} (g[o;eko) fti/sk                    B/ vkYk ;[jDk ngDk fbnk j? (r[of;yh ftu th ;/tk
        r[o{ rqE ;kfjp wB[y d/ fJeZbg[D,/ T[; dhnK
               z            Z                               ~ wjkB ;EkB gqkgs j?) s/ Fpd dk gq:'r f;Zy Xow
fJSktK, goGktK ns/ nekbg[oy Bkb T[;d/ ;[wb eoB  /           d/ r[o{ rzE g{ik s'I g{oh shposk ftu d/fynk ik ;edk
                                                                       q
dh G[y d/ gqrNkt/ dh ;o's g[;se j?. w?I j'o tv/ tv/         j?.## fsnkBph fJe EK j'o r[o{ rqE ;kfjp pko/ nkgD/
                                                                                               z
XowK dhnK Xkofwe ouBktK gVQhnK jB go w?~ T[BKQ              fBih ftuko ftnes eoB bfrnK efjzdk j? L @@r[o{
ftu fdb s/ wB ~ goGkts eoB tkbh fJsBh Fesh                  rqE ;kfjp wB[yh GkJhuko/ d/ ;KM/ nksfwe ]}kBk jB.
                                                                z           Z
BjhI brh fisBh fe r[o{ rqE ;kfjp ftu wfj;{; j'Jh
                          z                                 fJ; bJh fJj }o{oh j? fe r[o{ rqzE ;kfjp ~ fisBk
j?. fJj pkDh bzph j'D d/ pkti{d th pVh r[dthI j?, z         tX s'I tX b'eK d/ f;X/ ;zgoe ftu fbnkfJnk ik
gowkswk dk ;G s'I T[sw s/ gftZso ;zebg T[Gkodh              ;e/, fbnKdk ikt/. fisB/ th Xkofwe rqE T[gbpX jB
                                                                                                   z
j? ns/ wB[yh ;oho dhnK nwbh b'Vk d/ nB[e{b j?.
           Z                                                T[BQK ftu'I r[o{ rqzE ;kfjp ;G s'I tX ;fsekoh j;sh
fJBQK pkDhnK ftu j?okBhiBe nkX[fBesk w"i{d j?.              oyd/ jB. fisBk e[okB Fohc w[;bwkBK ~ fgnkok
nybke j[;?B fdjbth L-                                       brdk j?, fisBk pkJhpb Jh;kJhnK ~ fgnkok brdk
        gftZso r[o{ rqE ;kfjp f;Zy Xow dh jh fJe
                      z                                     j?, fisBk s"okj :j{dhnK ~ fgnkok brdk j?, r[o{ rqE z
;fseko:'r Xkofwe g[;se BjhI,;r'I fJj fjzd;skB         [     ;kfjp f;ZyK bJh T[; s'I tX wjstg{oD j? feT[fI e r[o{
dk ;G s'I gqEw ;?e{bo rqzE j?.HHH r[o{ rqzE ;kfjp s'I       rqE ;kfjp f;ZyK d/ ;dht r[o{ jB, nfXnksfwe rkJhv
                                                               z
fBih gSkD ns/ oZph gSkD dh nDw[bh dks gokgs
                                    Z                       jB. (jtkbk Sacred writings of the Sikhs, A
j[dh j? ns/ o[jkBhns dh w;sh dk ;o{o jk;b j[dk
  z                                                     z   UNESCO publication) fJ;/ g[;se d/ gzBk 10 s/
j? fi; okjhI wB[Zy @fJB;kB# pD iKdk j? BjhI sK              fsnkBph r[o{ rqE ;kfjp dh T[;ssh ftu fBogZy o{g
                                                                              z
@@nkdwh e' Gh w[:Z;o BjhI j? fJB;K j'Bk.##                  ftu fbydk j? fe @@wB[ysk dk Xkofwe Gfty X[dbk
                                                                                      Z                      z
                            y'i dogD, iBtoh 1986            j? go fco th fJ; d/ pkti{d fJe uh} d/yh ik ;edh
vkH w[jzwd :{;c nZpk;h L-                                   j? s/ T[j fJj j? fe ihts T[u/o/ Xow gfjb/ dh
        ekfJd/ - nk}w :{ B htof;Nh fJ;bkwkpkd               fB;ps j[D fJe d{i/ d/ tX/o/ B/V/ j' oj/ jB HHHH Gfty
gkfe;skB d/ fJfsjk; ftGkr d/ ;kpek w[yh vkH                 ftu j'D tkbh XowK pko/ uouk ftu f;Zy Xow ns/ r[o{
w[jzwd :{;c nZpk;h B/ r[o{ rqzE ;kfjp gqsh nkgDh            rqzE ;kfjp dh pkDh e'b e[M n?;h ftF/F s/ ehwsh
fBogZy okJ/ gqrN eofdnK fejk j? fe @r[o{ rqE ;kfjp
                                            z               rb }o{o j? i' pkeh ;koh d[BhnK ~ dZ;h ik ;edh j?.
ftFt frnkB dk y}kBk jB. r[opkDh sK ftFkb                    pktk fpq z d kpB L
;w[do j? fiE/ jo fe;/ nfGbkFh ~ wB GkT[d/ osB,
    z                                         I                      dot/F ceho, sgZ;th ;kX{ pktk fpqzdkpB
jho/, itkjoks fwb ;ed/ jB. ni ftFt ~ fJe X[o/               efjzdk j?, @@XzB XzB fenk pkDh j?, Fops dk x[N j?
Bkb i[VB dh b'V j? ns/ fJj X[ok j? nkgDh }who,              (nzfwqs pkDh nfwT[ o;) gVQd/ jh FKsh gqkgs j[dh j?.
                                                                                                           z
fi; dh ntk} ;[D e/ n;hI ;w{j w[;hpsK s/ fsj gk             fszBK skgK dk BkF eoB tkbh j? fJj pkDh. fJ; ftu
;ed/ jK. r[opkDh fJ; tZb ;kvk wkor doFB eodh                fe;/ dh fBzfdnk BjhI e/tb wkbe tb nB[okr, ;[os
j?.##                                                       Fpd dk w/b ns/ frnkB j?. gfjb/ ;[ywBh ;kfjp dk
fJfsjk;eko fw;No fsnkBph L-                                 jh gkm eo', d/y' eh nw[b gdkoE j?. wjkoki ;s:
        gqf;ZX nwoheB fJfsjk;eko ;qh fsnkBph                j?. n?;h jh gq;z;k ;G gk;/ ;[Dh j? ns/ w?I tfynk j?
nkgDh g[;se @@Xow-fJfsjk;e fdqFNhe'D s'## ftu       I       fe d{i/ gzEK d/ ;kX{, pokjwD, T[gkFe, frnkBh ;G
fbydk j? L @id ;kok irs e'Jh Xow ngDkJ/rk sK                r[o{ dh pkDh dk gkm eod/ jB.
                                                        (14)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                             ‘ ; sz p o 2012
     jtkbk fpjko fpqzdkpB gzBk 260-61 to; 1915          fJbkjh pkDh dk gkm eodk j? T[; d/ X[o nksw/ ~ fJj
;q h mkeo d/ F oki                                      gftso pkDh Nzp e/ oy d/dh j?. e'Jh th wkBth y/so
                                                                        [             I
         @@r[o{ rqE ;kfjp dhnK pkDhnK o{gh nzfwqs dh
                  z                                     fJ; s'I goGkts j'J/ fpBK BjhI ofj ;edk, e'Jh th
toyk T[BQK jh GkFktK ftu j'Jh j? i' gzikp s/ T[Zso      n?;h rfjokJh BjhI fiZE/ se fJ; X[o eh pkDh dh g[ju   z
Gkos dhnK p'b ukb dhnK GkFktK jB, fJ; ekoB              Bk j' ;e/. fJj fJe n?;h uzfrnkVh ;kv/ wBK ftu
eoe/ fjzd{ iksh ftXowh j'D s'I pu rJh. r[o{ rqzE        gouzv eodh j? fijVh p[M/ j'J/ wBk ~ th g[o B{o eo
;kfjp s'I fJe S'N/ s'I S'N/ wB[y s'I b? e/ pokjwDK se
                               Z                        d/dh j? ns/ N[N/ j'J/ fdbK ~ Fesh gqdkB eo e/ ekfJw
                                                          I
;G B/ nksfwe FKsh gqkgs ehsh j?. fJj jh BjhI            eo d/Idh j?.
j}koK w[;bwkBK B/ th r[o{ BkBe d/t ih dh pkDh ;[D                   jtkbk f;y foftT{ d;zpo 1981 gzBk 44
e/ s/ T[; ~ rqfjD eo e/ bkG T[mkfJnk j?. T[Zso          GkFk ftfrnkBh vkH ;hsk okw pkjoh
Gkos d/ gsB tb tX oj/ ;wki bJh sK r[o{ rqzE                 Bkwto GkFk ftfrnkBh vkH ;hsk okw pkjoh pV/
;kfjp ;zihtBh p{Nh ;kps j'J/.HHHH r[o{ rqzE ;kfjp       o"ue Yzr Bkb r[opkDh gqsh nkgDh FoXk d/ c[b
d[nkok Gkos dk fJe Xow, fJe iksh s/ fJe wB eo           nogs eofdnK efjzdk j? @i/eo Gkos B/ ed/ e'Jh
d/D dk fJe wjkB edw T[mkfJnk frnk ;h.##                 ;KMh GkFk ngDkJh sK T[j ;[ywBh ;kfjp tkbh GkFk
              f;Zy fJfsjk; gzBk 590-91, toF 1954        j't/rh. fJe rZb j'o fJj fe i/eo e'Jh ftnesh
w[|b pkdFkj nepo                                        ;[ywBh ;kfjp ~ T[u gkJ/ dh Xkofwe feos efj e/
         id r[o{ noiB d/t ih B/ 1604 JhL ftu okw        T[; nr/ f;o Bk th fBtkJ/ sd th T[; ~ fJ; d/
;o d/ ;EkB s/ r[o{ rqE ;kfjp dh ;zgkdBk ;zgoB eo
                       z                        {       ;kfjse ;[nkd s/ nksfwe p[bdh nr/ f;o M[ekT[Dk
                                                                                        z
bJh sK eJh d'yhnK B/ T[; ;w/I d/ j[ewokB pkdFkj         jh gt/rk.
nepo d/ ezB GofdnK fJj fejk fe fJ; rqzE ftu             pz r kbh b/ y e ;q h iB/ I d o
w[;bwkB ghoK s/ fjzd{ d/th d/tfsnK dh FkB d/ T[bN                 fJ;/ soQK pzrkb dk fJe T[xk b/ye iB/do,
                                                                                            Z              I
eJh e[M fbfynk frnk j?. T[; tes nepo gzikp d/           r[o{ rqE ;kfjp dh gqEw pkDh @@ig[ih ;kfjp## ~ @@rD
                                                                z
d"o/ s/ nkfJnk ;h s/ pNkb/ Ffjo ftu mfjfonk             rhsk## dk BK d/fI dnK efjzdk j? @@i/ nkw b'eh ig[ih
j'fJnk ;h. T[j r[o{ noiB d/t ih ~ fwb e/ rqzE           ;kfjp dk nfXn? B eoB br ikD sK d/ F ftu
;kfjp pko/ ;jh ;fEsh ikDBk ukj[dk ;h. r[o{ ;kfjp
                                       z                nfXnksfwe eoKsh nk ;edh j?.##
nkg sK Bk rJ/ go T[BKQ B/ gftso rqE ;kfjp ~ pV/
                                         z                  fJ; bJh ;zy/g ftu fJjh fejk ik ;edk j? fe
;fseko ;fjs pkpk p[Yk ih ns/ GkJh r[odk; ih okjhI       ftZ E K fwNkT[ D tkb/ , ;KMhtkbsk tXkT[ D tkb/ ,
nepo gk; G/fink. nepo dh p/Bsh s/ g[Bhs rqzE            nksfwe efbnkD bJh f;XKs ;wMkT[D tkb/ fJ;
ftu'I e[M uhdk uhdk gzfBnK s'I pkDh gVQh rJh. nepo      Fkpfde r[ o { ftu nEkj fB;uk oZ y D Bkb
tZy-tZy FpdK ftZu gqwkswk dh T[;ss ftZu fby/            fJB;kBh ihtB ftu ;wk ojh ghVk ;fji/ jh jo
ftukoK ~ ;[D e/ rd rd j' frnk s/ T[; B/ nkg w[jko/      ;edh j?. wB[Zy wkso nkgD/ nBzdwJh w{b ;o's
fJj efj fdsk fe fJj rqzE tv/ ;fseko d/ i'r j?.          Bkb i[ V ;edk j? . fJj nekbg[ o y dk nkgDh
T[ ; B/ rq z E ;kfjp nr/ f;o M[ e kfJnk ns/ 51          wyb{eks bJh todkB j? i' r[o{-i'fs d/ T[geko
nFochnK wZEk N/fenk. T[; B/ d'BK r[of;yK ~ ;o'g/        ;dek Fpd o{ g ftu fJ; ;z ; ko fty/ Grsh s/
godkB ehs/ ns/ fJe ;o'gk r[o{ noiB d/t ih bJh           Fesh dk s/i tosk fojk j?. nkU fJ; wjkB r[o{
ftF/F s"o s/ G/i e/ nkgDk fdZbh ;fseko nogs ehsk.       dh FoB gJhJ/ s/ nkgDk ihtB ;cbk pDkJhJ/.
           jtkbk n?B;kJheb'ghvhnk nkc f;yfJ}w           wkBth ihtB jh fJ; y/ s o ftu ndG[ s gokgsh
                                 gzBk - 191 fibd - 1    noiB eo ;edk j? . fJ; bJh fJe gb th
;qh oDpho ;zgkde fwbkg nypko                            ftnoE rtkT[Dk nDT[us j't/rk.
         fijVk th ftnesh r[o{ rqE ;kfjp ftu doi
                                     z                              nto eki s/ o / fes? Bk ekw
                                                    (15)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                         ‘ ; sz p o 2012

                ;q h r[ o { rq z E ;kfjp-1
         ;qh r[o{ rqE ;kfjp ;z;ko dk fgjbk nfijk rqE
                    z                              z   ;zefbs ns/ ;zgkfds ehsk, cb;o{g fJe
j?, fi; ftu B e/tb tZy-tZy XowK, ;r'I tZy-tZy          tZvk rqzE j'Id ftu nkfJnk, F[o{ ftu
;fGnkukoK, p'bhnK ns/ iksK d/ wB[yK dhnK ouBktK        fJ;~ g'Eh ;kfjp efjnK ikdk ;h nr/ nihs f;zx,
~ EK d/ e/ wkBt ;BwkB ~ fFyo s/ gj[ukfJnk frnk         ub e/ fJjh rqE @@nkfd rqE## d/ BK Bkb
                                                                        z          z                byBT
j?.                                                    ;fsekfonk frnk.
         X[o'I gmkJ/ r[o{ BkBe gksFkj B/ @@X[o eh              fJ; wjkB ekoi dh nzoGsk ;B 1599 ~,
pkDh## ~ nkg T[ukfonk th ns/ nkg ;zGkfbnk th.          nzfwqs;o d/ bkr/ fJe pj[s jh FKswJh s/ owDhe
nkg ih B/ fJ; pkDh ~ y;w eh pkDh ikD e/ nfs            ;EkB dk u[BkT[ ehsk frnk fJj ;EkB ;qh okw;o dk
nkdo ;fseko dk sohek nkw b'ekJh ~ ;wMkfJnk.            ezYk. ns/ ;koh fbyD dh ;/tk GkJh r[odk; ih s'I
         d[fBnK d/ rqzEk ftu fJj fgjbh tko ;h fe       fbZsh rJh. rqzE ;zgkdB dk ezw fJe pj[s tvh ;'u
gow fgsk gqwkswk (nekb g[oy) dh j'Id d/ ;zebg          s/ ;[uih ebk ;h fijVh fJ; s'I fgjbK edh BjhI j'Jh
                                                            Z
ftZu ;or[D s/ fBor[D, fBoGT[ s/ fBot?o, fd;d/          ;h.
;z ; ko s/ nDfd;d/ pq z j wKv dh ft;wkdsk ftu                  r[o{ ;kfjpkB dh ;zg{oB pkDh @@BkBe## Skg
fBoszosk ~ È dk ft;Eko df;nk.                          Bkb r[o{ rzE ;kfjp ftu doi j?. go fJj do;kT[D
                                                                    q
         r[o{ BkBe dh d{ihI i's ;qh r[o{ nzrd d/t ih   bJh fe fJj pkDh fejV/ r[o{ ;kfjp dh ouBk j?,
pkDh dh ;zGkb d/ Bkb jh pkDh dk ft;Eko th ehsk.        @wjbk## Fpd dh tos'I ehsh rJh. r[o{ rqzE ;kfjp
shih gksFkjh B/ fJ; dorkjh ezw ~ j'o T[;ko{ o{g        ftu @wjbk## s'I Gkt r[o{ Foho iK i's Bkb j?.
sK fdZsk, Bkb jh fwj;{; ehsk fe r[oxo d/ fto'XhnK
                                       {               wjbk 1 (fgjbk) s'I Gkt r[o{ BkBe ;kfjp ih
tb'I euQh pkDh gqukoB dh e'fFFK j' ojhnK jB. fi;s'I    wjbk 2 (d{ik) r[o{ nzrd d/t ih.
fBy/V/ b/Jh r[o{ ;kfjp nkgDh w[y pkDh @@nBzd           wjbk 3 (shik)r[o{ nwodk; ih.
;kfjp## ftu ;gFN ehsk.                                 wjbk 4 (u'Ek) r[o{ okw dk; ih.
         ;fsr[o{ fpBk j'o euh j? pkDh,                 wjbk 5 (gzitK) r[o{ noiB d/t ih.
         pkDh sK euh ;fsr[o{ pkM', j'o euh j? pkDh..   wjbk 9 (B'tK) r[o{ s/r pjkdo ih.
         ;qh r[o{ okw dk; ih B/ pkDh ns/ r[o{ dh               ;koh ;zrfq js pkDh ~ jo/e okr d/ F[o{ j'D s/
nG/dsk ~ j'o ;kc eofdnK, c[owkfJnk.                    th fJe ftF/F eqw (soshp) ftu ofynk frnk j?.
   pkDh r[o{, r[o{ j? pkDh, ftu pkDh nfwqs ;ko/.       fgjbK r[ o { BkBe d/ t ih dh pkDh, fco d{ i / ,
         fiBQK jkbksK ~ d/y e/, ns/ nkT[D tkb/ ;wQ/    shi/, u'E/ HHHHHH r[o{ ;kfjpkB s'I pkd GrsK dh pkDh,
I pko/ ;'u e/ gzit/I gksFkj ;qh r[o{ njiB d/t ih B/    T[gozs GZNk dh pkDh ns/ nzs ftu r[of;ZyK dh pkDh
r[onK dh pkDh ns/ r[o{ BkBe d/t ih dhnK gquko          ~ EK fdsh rJh j?.
T[dk;hnK d'okB fJesq ehsh GrsK dh pkDh (ouBktK),               @@okr Bkd Fpd/ ;'jD/@@
r[o{ ekb ;w/I GNNk dtkok T[ukfos gqG[ T[;ss, d/                r[o{nk GrsK, GZNk s/ r[of;Zyk dh pkDh e[b
Bkb jh ;Zsk pbtzv ih, pkpk ;[do ih s/ GkJh wodkBk
                                z                      31 okrK ftu tofDs j? r[owfs ;zrhs ftu tkoK dk
ih dhnK ouBktK ~ fJefmnK ehsk.                         rkfJB, gVskb s/ xo (spbk) dk rkfJB ;zgoB s'o {
         GkJh r[odk; ih dh wdd Bkb ;koh pkDh ~         Fkfwb j'Dk @@r[owfs ns/ ;[fcnkBk## gzogok dk
ftnkeoD nB{;ko, okrK n~;ko ns/ ekft ebk dh
                 z                                     bk;kBh s/ p/i'V Bw{Bk j?.
e;'Nh s/ gofynk, ;'fXnk ns/ pV/ jh ;[ui/ Yzr Bkb
    Q                                                          fJ; d/ Bkb jh ;z r hs dk ;z p X wB[ y dh
                                                   (16)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               ‘ ; sz p o 2012
wB'dFk pdbdh j? T[;/ soK okrK d/ rkT[D dk ;wK                (3) pkeh pkDhnk ~ nze 1353 s'I 1430 se fbsk
th pdbdk j? fJ;/ bJh r[o{ rqE ;kfjp ftu okrK ~
                                    z                        frnk j? fizBk dk t/otk fJj j?.
;w/I (nfwqs t/bk, d[fgjok, u'fgjok ;fXznK) d/ nB{;ko z       (T) ;b'e ;j;feqsh (n) rkEk (J) c[Bj/ (;) uT[pb/   '
pj[s wjssk fdZsh rJh j?.                                     (j) ;b'e epho ih, cohd ih (e) ;tZJhJ/ (y) ;b'e
           pkDh ;z g kdB L- gzith gksFkjh ;qh r[o{           tkoK s/ tXhe ns/ ;b'e gH 9 (r) w[zdktDh ns/
noiB d/t ih fJe nfij/ Xow rqE dk ;zgkdB eoBk
                                        z                    okrwkbk.
ukj[dI/ ;B, i' okFNoh ns/ nzsookFNoh ;ojZdk s'Vdk                      nze nzeD L- r[o{ rqE ;kfjp ;zgkdB dk ;p
                                                                                            z
j'fJnk ;z;koh gXo s/ ;Ekgs j't. fJ;/ eoe/ fJj rqE
                                      /                  z   s'I y{p;{os gfjb{ fJj j? fe fJ; ftu fe;/ fe;w dk
w[;bwkB ghoK cehok dh pkDh d/ ;zr jh ny'sh                   tkXk xkNk eoBk fpbe[b jh ;zGt BjhI j? jo/e okr
BhthnK ikshnK d/ GrsK ~ :'r ;EkB fdZsk frnk j?.              ftu pkDh nzfes eoB t/b/ tZy-tZy r[o{ ;kfjpK tb'I
           pkDh dk ;zgkdB ns/ rqzE dk ;zebB r[o{             T[uko/ Fpd nFNgdhnK Szs, ;'bj/ nkfd dh frBsh
;kfjp dh wjkB ;'u ;h, ;zgkdB dk ezw fJ; s'I fgjbk            fdZsh rJh j? ns/ nyho ftu e[b i'V fdZsk frnk j?
edh BjhI j' f Jnk ;h. fJ; ftF/ F ez w bJh fJe                sK fe feXo/ tkXk-xkNk B ehsk ik ;e/. fJj' jh
ftF/F ns/ pj[s jh FKswJh EK @@okw ;o dk ezvk##               soshp Grs pkDh ns/ j'o pkDhnK ftu tosh rJh
u[fDnk frnk. fJj ;EkB j[D r[od[nkok okw ;o s'I               j?.
ikfDnK ikdk j? ns/ dopko ;kfjp s'I FjhdK tkb/                T[ d kjoD - f;oh okr wjbk 1 .. 33..
r[od[nko/ d/ o;s/ ftZu g?Idk j?.                             f;oh okr wjbk 3..33..31..64..
           ;qh r[o{ rqE ;kfjp d/ ;zgkdB ~ ;[yB o{g ftu
                       z                      ?              f;oh okr wjbk 4..33..31..6..70..
;wMD b/Jh fJ;~ fsB fjf;nK ftZu tzv e/ d/fynk ik              f;oh okr wjbk 5..30..100..
;edk j?.                                                               okrkswe ftF/ F sk L- gzuw gksFkj B/ ;qh
(1) nze 1 s'I 14 se fBsB/w dhnK pkDhnK, fi;dk                r[o{ rqE ;kfjp dh ;zgkdBK ;w/I okrK tb pj[s fXnkB
                                                                     z
gqkozG (w{b wzso) ftu T[; gow fgsk gqwkswk d/ r[D            fdZsk L feT[fI e okrK dk ;zrhs Bkb u'bh-dkwB dk ;kE
È s'I r[ogq;kfd se do;kJ/ rJ/ jB. T[gozs ;qh r[o{            j?. ns/ r[o{ ;kfjp uzrh soK ikDd/ ;B fe b'eK d/
BkBe d/t ih dh fJbkjh pkDh @@ig[## (f;ob/y) j? ns/           wB ftu dkoFfBe ftukoK (r[opkDh$X[o eh pkDh) dh
gqkozGsk ;b'e s'I j? fi; ftu nekb g[oy dh j'd dk   I         ;wM ;zrhs d/ wkfXnw okjhI nk;kBh Bkb nk ;edh
fieo nkfd ;u HHHHHHH j';h Gh ;u[. s' pkd fgjbh               j? d{ik wB'ftrnkfBe fgjb{ fJj th ;h fe i/eo Xow
gT[Vh @@;'u? ;'fu B j'tJh s' b? e/ BkBe Bdoh Bdfo
                           I                                 (y;w eh pkDh$fejk ;p j[ewkT[ ihU) ns/ ;zrhs
fBjkb## se 38 gkT[VhnK d/ pkd d{i/ ;b'e @@gT[D               fJemQ/ j' ikD sk wB[y d/ wB ftu T[gi oj/ gF[Gkt
r[o{ HHHHHHHHHHHHH e/sh S[Nh Bkb## Bkb ;wkgsh j?. @@ig[##    dh fdFkgotosB eoe/ ;koEe (nekb g[oy) fdFk
ih fJe okr ofjs pkDh j?. fJ; s'I T[gozs ;'do d/              fdsh ik ;edh j?.
4 Fpd, ;'g[oy d/ 4 FpdK s' pkd ;'fjbk d/ 4 Fpd                         sK jh r[o{ noiB d/t ih B/ e[b pkDh ~ 31
nzfes jB.                                                    okrK dh soshp d/ e/ r[owfs ;zrhs dh gzogok ubk
(2) nze 14 s'I 1353 se - fJj ;zg{oB okrpX                    e/ fJe nwo gfogkNh bkr{ ehsh. fJBK okrK ~ w';w
pkDh j? ns/ fJj ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk ;p s'I tZvk           d/ nB[;ko (wbko okr, p;zs okr) ns/ fdB d/ fgjok
fj;Qk j?. r[o{ noiB d/t ih B/ ;koh pkDh ~ okrK               (;w/) nB{;ko rkfJB eoB dk ;wK fBoXkfos ehsk.
                                                                   I
nB[;ko 30 GkrK ftZu tzfvnk fgS' ;qh r[o{ r'fpzd f;zx         p;zs okr dk okrK ftZu ftF/F ;EkB j? fJ; dk rkfJB
ih B/ fgsk ;qh r[o{ s/r pjkdo ih dh pkDh ~ fJ; rqE     z     g'j wjhB/ d/ nyhoh s'I F[o{ j' e/ j'b-wjbQ/ se ubdk
                                                                                                  /
ftu T[fus EK doi eoe/ okr i? i? tzsh i'fVnK, ns/             j?.
okrK dh ;zfynk 31 j' rJh.                                                                            HHHHH (ubdk)
                                                         (17)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                       ‘ ; sz p o 2012
ekft ;[wB
          gqrN r[oK eh d/j                                   r[o{ rqzE ;kfjp ih
                                     nihs f;zx                                                 uoBihs e"o
                                        byBT{                                                      byBT{
r[o{ BkBe bfjD/ ~ p]Fh, pkDh s/ r[fonkJh..                        r[o{ rqzE Grsh dk ;kro,
nzrd r[o{ s'I nwodk;, fco, ;'Yh e[b ftu nkJh..                    nkT[ fJ; ftZu u[ZGh bkJhJ/,
      ikw/ p/Fe pdb/, go j?, i's nrZwh fJj.                        Grsh o; d/ fJ; ;'w/I u"I,
      r[o{ rqzE ih wkfBU - gqrN r[oK dh d/j..                     w'sh u[r yht/ j' ikJhJ/..
r[o{nK s/ GrsK dh pkDh, ;zsK s/ ;kXK dh pkDh.                    Bkw f;wo, ehos eo, tzvZ SZe,
f;ZyK s/ GZNk dh pkDh, XzB/ fij/ iZNK dh pkDh..                    Grsh d/ fJj fszB EzG B/,
      r[o{ noiB eZmh eok e/, GkJh r[odk; ~ Bkb obk e/.            fJBQK ~ ihtB ftu ngBk e/,
      r[o{ nkF/ s/ r[o fuzsB ;zr, x'y x'y e/, ;'X eok e/..
ir skoB bJh oZuh pkDh, ;ob GkFk ftu fJj.                            T[Zu/ s/ ;[Zu/ j' ikJhJ/..
r[o{ rzqE ih wkfBU - gqrN r[oK dh d/j..
                                                                    okw;o ftZu u[ZGh bk e/,
     pkDh r[o{ r[o{ j? pkDh, fJ; pkDh d/ ftu ;ko/.                 ihtB d/ ;G gkg rtkJhJ/,
     nzfwqs t/b/ ig[ ih s/ ;zfXnk ofjok; T[uko/..                   BwB eo s/ ;h; fBtk e/
nk;k g{oe tko nk;k dh - ;[ywBh ftu ;[y ;ko/.                      Grsh o; ftZu r's/ ykJhJ/..
;b'e ;ko/ r[o{ B"t/ gksFkj, ftu t?okr T[uko/..
     ;fji nt;Ek fMw fMw to;/ nzfwqs tork w/j.                         eZN/ iKd/ d'y B/ ;ko/,
     r[o{ rqzE ih wkfBU - gqrN r[oK dh d/j..                       i' fJ; ~ fjod/ ftZu Xko/,
                                                                    pkDh r[o{ r[o{ j? pkDh,
pkDh fJj j? X[o s'I nkJh - ikD/ ;G b'ekJh.
r[oK wZ[Zy'I T[ukoh rJh skjhUI r[opkDh efjbkJh..                   fJ; pkDh ftZu nzfwqs ;ko/..
      Grs iBk ;zsk dh pkDh, r[oK ngD/ Bkb obkJh.                fJ; ftZu BkBe, fJ; ftZu noiB,
      epho, cohd, oftdk;, Bkwd/t, XzBk, ;dBk, ;?B BkJh..          fJ; ftu Grs, GN B/ fgnko/
d;t/I r[o{ B/ N/e e/ wZEk j[ew ehsk ;h fJj.                         nkT[ fJ;~ ;h; fBtkJhJ/,
r[o{ rqzE ih wkfBU - gqrN r[oK dh d/j..                             fJ; s"I ikJhJ/ tko/ tko/..




                                                      (18)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                       ‘ ; sz p o 2012

     r[ o { rq z E , f;Z X k pz d / ~ oZ p Bkb i' V dk J/
                                                       wBw'jB f;zx @w'jDh# byBT{
         r[o{ BkBe, fBozeko s'I i's-b?e/, f;Zyh nkgDh fJzi ubkJh ir ftu.
                        nr'I r[o{nK, i's s'I i's b? e/, f;Zyh fJ; soQK nZr/ tXkJh ir ftu.
         gzit/I r[o{ jfowzdo ftu Ekg e/ s/, nkfd rqE ~ fdZsh tfvnkJh ir ftu.
                                                    z
                        d;t/I r[o{ fJ; rqE ~ N/e wZEk, Fpd-r[o{ ~ fdZsh r[fonkJh ir ftu.
                                         z
         d;K r[ o K dh i' s gosZ y j? fJj, sZ s sZ s @u' I # ;ko fBu' V dk J/ .
                        ;Zuk gksFkj Fqh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ oZp Bkb i'Vdk J/.

         S/ r[o{, uko r[o f;Zy, Grs gzdoK, pkDh fiBQK dh ftu gotkB fdZ;/.
                      :koK GZNK dh pkDh th ftu Fkfwb, nkF/ ;p dk fJe ;wkB fdZ;/.
         e' J h Xow j' t / e' J h poB j' t / , ;KMh ;p dh fJe gfjukB fdZ ; / .
                      fJe T[ I e ko gowkswk oZ p fJe j? , r[ o { rq z E gosZ y gq w kD fd;/ .
         rb F/y ohd fgnk eodk J/, Bkb p?mk r[o{ BkBe fgnk p'bdk J/.
                      ;Zuk gksFkj ;qh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ op Bkb i'Vdk J/.

         Fpd r[o{ s'I Gkt r[o-Fpd s'I j?, Bk fJj nkfd tkbk Bk ft;wkd tkbk.
                      Bk fJj X[B sozr s'I T[gfink J/, Bk fJj Fpd j? nBj[dh Bkd tkbk.
                               z                                         z
         Bk fJj i'rhnK d/ jZm-:'r tkbk, Bk fJj f;ZXK dh ;z[B ;wkfX tkbk.
                      r[ o -pkDh j? Fpd ftuko ;Z u k, Fpd-r[ o { j? r[ o gq ; kfd tkbk.
         pkDh X[ o eh r[ o K fpnkB ehsh, G/ d f;q F Nh d/ fJz i y' b dk J/ .
                      ;Zuk gksFkj Fqh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ oZp Bkb i'Vdk J/.

         fiZE/ ;or[ZD fBor[D dh rZb j't/, n;hI yKd/ G[b/yk gfjukB nzdo.
                     xZN xZN ftu okw i' t;dk J/, T[jh r'ghnK ftu T[jh ekBQ nzdo.
         ;or[D o{g j? T[; dk ;z;ko ;kok, fBor[D o{g j? T[j fXnkB nzdo.
                     ;ko/ irs ftu nkg T[j ftuodk J/, ;kok iZr j? T[; d/ owkB nzdo.
         nkg/ ez v k s/ s' b sokih nkg/ , nkg nkgD/ irs ~ s' b dk J/ .
                     ;Zuk gksFkj Fqh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ op Bkb i'Vdk J/.

         nekb w{os ni{Bh gowkswk j?, iZr s/ j'fJnk Bk T[; dk ntsko e'Jh.
                     pqjwK ftF~ wj/F ij/ u/fbnK ftu, fJBQK ftu'I Bk j'fJnk eosko e'Jh.
         ;ko/ fpZp gqshfpzp jh T[; d/ B/, fpzp j'fJnk Bk ed/ ;keko e'Jh.
                     T[; d/ eJh joeko/ j'J/ iZr nzdo, r[o{ rqzE i?;k Bk joeko e'Jh.
         g{ i k fJe nekb dh dZ ; e/ s/ , j' o gkf;T[ I irs ~ j' V dk J/ .
                     ;Zuk gksFkj ;qh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ op Bkb i'Vdk J/.
                                                (19)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                    ‘ ; sz p o 2012
          fiZ E / wB ehsk wZ E k N/ e fdZ s k, n;hI fesB/ wsK ~ wz B d/ jK.
                        pkDh nkydh Bkw nkXko ;kvk, n;hI wVhnK wmK ~ wz B d/ jK.
          rb nwbK B;hpK dh eod/ jK, T[IrbK ftu go BrK ~ wzBd/ jK.
                        r[ o BkBe s/ ;kvk :ehB g{ o k, Bkb ;iD mrK ~ wz B d/ jK.
          r[ o -w{ o s r[ o -Fpd j? ;Z u ikD' I , f;Z y w{ o sK j' o Bk b' V dk J/ .
                        ;Zuk gksFkj Fqh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ oZp Bkb i'Vdk J/.

          fcodk fgnk J/ f;Zy Gzpb G{f;nK ftu, gsk BjhI fe; fe; ~ wzBdk J/.
                     fijVk ezB ftu fJ; d/ c{e wko/, rb T[; dh gb/ fJj pzBdk J/.
          rqfjD fJ; ~ okj{nK s/ e/s{nK dk, Gow fJ; ~ ;{oi s/ uB dk J/.
                     bZrk j'fJnk j? fgS/ fJj tk;s{nK d/, t;s{nK nkgD/ xoK dhnK GzBdk J/.
          T[; f;Zy dk jkb p/skb tork, fijVk r[o{ d/ do ~ S'Vdk J/.
                     ;Zuk gksFkj Fqh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ oZp Bkb i'Vdk J/.

           pkDh fiBQK dh r[oK gotkB ehsh
                                                          fsqb'uB f;zx @uzB#
                                                                     byBT{

       gzit/I BkBe B/ pkDh ~ eo eZfmnK, wkBt wksq s/ feogk wjkB ehsh.
                    ibd/ irs d/ ;V oj/ wBK sKJh, oZ p h Bkw dh mz v e godkB ehsh.
       x[ g jB/ o k ;h Sk fojk jo gk;/ , }fjBh o" F Bh ftZ u ijkB ehsh.
                    T{ u Bhu dk G/ d fwNk e/ s/ , fdq F Nh w/ j o dh fJZ e ' ;wkB ehsh.
       tZyo/ tZyo/ ngBk e/ Yzr GrsK, oZp ~ gkT[D dh i[rs fpnkB ehsh.
                    r[o{ o{g go Grs iB j'J/ T[fjU, pkDh fiBQK dh r[oK gotkB ehsh..
       pkDh r[ o { s/ r[ o { j? nkg pkDh, G/ d e' J h e' J h fJ;dk j? gk ;fenk.
                    nkgk SZ v e/ ;/ f tnk oZ p fiBQ K , T[ j ' B/ V / fJ; wkor d/ nk ;fenk.
       ngD/ nkg ~ j'oK bJh eo nogB, nkgDh @w?I# ~ i/Vk fwNk ;fenk.
                    ;Zuk Grs T[j iZr ftu frnk frfDnk, T[j' oZph dorkj se ik ;fenk.
       ftftX o{gK dk T[; d/ eo toBB T[uh ngDh th eJhnK B/ FkB ehsh.
                    r[o{ o{g go Grs iB j'J/ T[fjU, pkDh fiBQK dh r[oK gotkB ehsh..
       Bkwd/t, XzBk, ;dBk, ;?B, ghgk, epho, cohd dh pkDh iZr skfonk J/.
                    oftdk;, fsqb'uB, Ghyk, gowkBzd, okwk ;G B/ fJe' dk Bkw ft;skfonk J/.
       fJe' i' s nekb dh j? jo EK ;koh f;q F Nh ~ fiBQ / ;tkfonk J/ .
                    ;fji wkor d/ XkoBh j' t / i' i' , fuz s k d[ y ;G T[ B Q K ft;kfonk J/ .
       fBFkBk fJe' oZy jo fJe Grs B/ @uzB# tZy tZy p'bh go fJe' }[pkB ehsh.
                    r[o{ o{g go Grs iB j'J/ T[fjU pkDh fiBQK dh r[oK gotkB ehsh..

                                               (20)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                ‘ ; sz p o 2012

                   @@Bdfo T[ g mh i/ eo/ # #
          d[fBnk dk jo ftnesh tkfjr[o{ (gowkswk) pko/       ysw . fe;/ ;z ; Ek ftu Gkoh
nkgDh e'Jh Bk e'Jh XkoDk oydk j? T; T[Zs/ :ehB th           oew dkB eo fdT[ sK gkg ysw irihs f;zx @ikue#
eodk j? ihtB ftZu e'Jh uwsekoh xNBk j' ikD Bkb T;           j'D dk ;oNhche/N iiwkB ~ ns/
XkoDk (ftFtk;) ~ j'o pb fwbdk j?. w;bB L fe;/ ~             ;z;ko ftu T[jBk dh skohc. fJ; s'I e[eow eoB dh GktBk
nukBe e'Jh dks fpBk wzfrnk fwb ikJ/ sK T[j gowkswk          iBw b?dh j? ns/ wzd/ eow eoB bfrnk pzdk tkfjr[o dk
pko/ ftFtk; pDk b?Idk j? fe tkfjr[o{ fpBk wzr/ dkB          vo G[bk d/dk j? oZp ~ G'bkGkbk ;wM e/ wkV/ eow eoBk
                                                                          I
d/dk j?. @@ftD[ p'fbnK ;G feS ikDdk fe; nkr? ehu?
    I                                                       ikoh oydk j?. go tkfjr[o{ fJBK G'bk ns/ f;Xk ;kdk BjhI
nodkf;## i/ fe;/ ~ g[so dh dks fwb ikJ/ sK y[Fh j'o
                         Z                                  fisBK n;h ;wM b?d/ jK epho ih ~ g[S' op dk fJj d{ik
finkdk j[dh j? soZeh fwb ikJ/ sK ;ko/ ;wki w[jb/ ns/
           z                                         Z      o{g sK T[j efjd/ jB @@jfo mr fifB ir eT[ mrT[oh
gfotko ftu gowkswk dk r[DrkB eodk j? fe;/ o'r s'I           bkJh.. gowkswk ;ko/ pzfdnK ~ ;pe f;ykT[D bJh
S[Nekok fwb ikJ/ sK tkfjr[o{ ~ ;G s'I tZvk t?d wzBD dh      nkgDk dfJnktkB tkbk o{g fsnkr e/ fJj BtK nzdki th
GktBk j'o finkdk wip{s j[dh j? i' fe ;jh j? feITehI pkDh
                             z                     [        d[fBnk ~ fdZyk d/dk j?. fJe fJfsjk; dh xNBk dk fieo
                                                                               I
efjzdh j? fe @@w/ o k p? d r[ o { r' f pz d k jfo jfo Bkw   eod/ fJ; rb ~ ;gFN eoBk ukjKrk Grs gqjbkd ih
T[yd w[fy d/t? ekN? iw dh czdk.. i/ e'Jh pj[s tZvh          dh G[nk j'fbek B/ gfjbk gowkswk dh pzdrh f;woB
fpgsk s'I ikB pu ikJ/ sK T[; tkfjr[o{ s/ j'o Go';k pDdk     sgf;nk ehsh, T[; dh sgf;Znk s'I gowkswk y[F th j'J/ ns/
j? fe gowkswk w/ok ihtB ofyne j? gqkD nXkok j? @@gqG        nr ftZu Bk ;VB dk todkB fdsk. b/feB fJe fdB n?;k
ih s{ w/ o / gq k B nkXko/ . . Bw;eko vz v T[ s pz d Bk     nkfJnk fe gowkswk ~ nkgDk fdsk j'fJnk todkB tkg;
nfBo pko ikT[ pko/ . . tkfjr[o{ ftu fJj ;ko/ r[D            b?Dk fgnk, feT[eh fds/ j'J/ todkB dh d[o tos'I j'fbek
                                                                             I
d/y e/ nk;Ek g?dk j[dh j?, ;oXk g?dk j[dh j?, ftFtk; g?dk
                       z                  z                 eoBk ukj[dh ;h Grsh eoe/ jh fJj todkB fwfbnk ;h
                                                                        z
j[dk j? Grsh dh GktBk iBw b?dh j? ;z;ko ftu nk;fsesk
  z                            I                            go Grsh eoB tkb/ gqjbkd ~ ;kVB d/ wB;{p/ d/ Bkb
dh bfjo tX iKdh j? fco fJe rb ;wM BjhI nkTIdh fe       [    id' T[j nr ftZu p?mh sK nkg ;V rJh. epho ih d/ eEB
;z;ko ftu gkg feT[I jB id'I wB[y f;X/ o;s/ Bkb gowkswk      w[skpe fJE/ fJj efjDk ikfJi j? fe op B/ mrh ehsh
e'b'I ;G e{M gqkg eo fojk j? sk gkgs, e[eow, mrh,           j'fbek Bkb. feT[eh T[j T; nr ftu Bk ;VBtkbh
co/ph, drk, u[rbh ns/ fjz;ktkdh pDe/ soeh eoB dh            Fesh ~ gowkswk d/ fybkc jh tosD br gJh. T[;
e'fFF feIT[ eodk j? ;tkb fJj j? fe e[eowh b'e feT[          gowkswk dh feqgk Goh Bdo dk d[o-Tg:'r j'fbek ~
oZp dk y"c G[bk d/d/ jB <
                     I                                      Gkoh fgnk.
          feIT[eh gqukoeK s/ eEktkueK B/ jw/Fk fJj jh                  ni th j'fbek torh rbs cjwh eJhnK ~ j'
gquko ehsk j? fe gowkswk dksk j?, pyf;zd j? gfssgktB        iKdh j? gqukoe id'I fJj BjhI d;d/ fe tkfjr[o{ dk fJe
j? n;o fJj j'fJnk, fe b'eK B/ fJj ;wM fbnk fe fiB/          d{ i k o{ g th j? @@Bdfo T[ g mh i/ eo/ ;[ b skBK xkj
woih gkg eo' tkfjr[o{ py;D tk;s/ sK p/mk jh j? fJe          eokfJzdk.## gks;kjhnK b'e/ i/ e'Jh gowkswk ~ G[b ikJ/
nyzv gkm eokT[ gkg ysw. bzro brtk fdT[ gkg                  sK gowkswk dh fJe g[mh Bdfo th j? i' ;kohnK y[FhnK

                                                        (21)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               ‘ ; sz p o 2012
~ gb ftu BkF eo d/dh j?. b/ye dk we;d vokT[Dk
                         I                                 d/t/ ns/ gfjbK fdshnK j'JhnK 10th tkg; b? bt/ sK
BjhI j? p; nkrkj eokT[Dk j? r[opkDh d/ fJ; f;XKs s'I       fJB;kB gowkswk dk eh ftrkV ;e/rk fJ;/ ~ tkfjr[o{
fe n?;k ed/ th Bk wfBnk ikJ/ @@wkE/ fsbe jE wkbk           dh Bdfo T[gmh nkyd/ jK T; gowkswk gqfs ftFtk; Go';k
pkBk.. b' r B okw fybT[ B k ikBk.. gowkswk ;kv/            oyDk ukjhdk j? toBk T[j ed'I nkgDh Bdfo dh fdFk
jEK dk fyv'Dk BjhI fe ;z;koe o;w fBGk e/ wB woih ezw       pdb d/t/ e'Jh gsk BjhI.
T[; e'bI' eotk ;ed/ jK pbfe pVk fBnKekoh j? tkfjr[o{                fJj ;G op ~ fJ; bJh eoBk g?dk j? feT[eh dks
                                                                                                  I        I
B/ e'Jh e;w BjhI ykXh fe f;oc ;[y jh tzvD/ jB pzd/ dh      sK bJh tkfjr[o{ e'b'I wzr wzr e/ s/ pknd ftu id'I dks
wfs ~ ;fEo oyD bJh T[; B/ ;ik d/D ns/ ;pe f;ykT[D          fwb iKdh j? sK fe;/ fJe ;z;Ek d/ pkp/ dh tfvnkJh eoB
dk ftXkB th pDkfJnk j'fJnk j?.                             br g?d/ jK. n?;/ jkbks ftu T[j tkfjr[o{ Bdfo T[gmh
                                                                  I
          fJ; dh io{os fJ; bJh gJh feIT[eh id'I fe;/       i/ eo tkbk fB:w nkgBkT[Idk j?. g[Zso fwbdk j? sK
                                                              eo/
ftnesh ~ ;z;ko ftu d"bs F"jos, wkD fJZis ;fseko            tkfjr[o{ dh ofjws Bkb go, fe;/ pkp/ dk b'eN T[; p/
nkw b'eK dk ;kE ns/ ;fj:'r fwbD br iKdk j? sK              N/ d/ rb/ ftu gke/ efjzd/ jB, ;k~ sK fJj cbkB/ pkp/ B/
fJB;kB op d/ fB:w s'I fybkc ike/ eow eoB br g?dK      I    fdZsk j?. p; fJ;/ bJh op ~ Bdfo T[ g mh i/ eo/ dk
j?, r[o{ dh wfo:kdk ~ do feBko eoe/ ngDh wB woih           fB:w bkr{ eoBk g?Idk j?. soZeh fwbdh j? r[o{ ns/
dh wfo:kdk pDkT[D br g?Idk j? id'I se sK fJB;kB            tkfjr[o{ dh feqgk Bkb go nkgB/ nkfc; ftu fe;/ gyzvh
rohp ns/ io{oswzd j't/ T[; t/b/ nky/rk fe i' r[o{ dh       pkp/ dh c'N' brk e/ T[; ~ X{c nropZsh ehsh iKdh. n?;h
woih T[;/ soK eo'I r[o{ dh y[Fh ukjhdh j?. go id'I 4 Ne/   jkbks ftu c/o gowkswk ~ Bdfo T[gmh eoBh g?dh j?.
(wkfJnk) nk iKd/ jB sK okrh rqEh gqukoeK ~ wkfJnk
                                   z                       pZuk gVkJh ftu gk; j[dk j? r[o{ rqE ;kfjp dh feqgk Bkb
                                                                                  z          z
d/ e/ wB woih n~;ko eow eotkJ/ iKd/ jB T[; t/b/ r[o{       go fwmkJh dk vZpk fe;/ gyzvh pkp/ ~ gfjbk ubk iKdK
dh y[Fh dh pikJ/ d[fBnK ns/ okiBhfse b'eK dh y[Fh dk       j?. fJ;/ bJh tkfjr[o{ ~ Bdfo T[gmh eoBh g?dh j?.
fynkb ofynk iKdk j?. nfijk eow fJB;kB sK ngDh                       n?;/ j'o eJh gfjb{ jB fi; ftu pzdk ;Ge[M
wip{oh t; eo iKdk j? go i/ T[j eow gowkswk ~ g;zd          tkfjr[o{ e'b'I jk;b eodk j? go Credit fe;/ j'o ~
Bk j't/ sK T[j nkgDh feogk tkbh Bdfo ~ @@Bdfo              d/dk j?, sK gowkswk nkgD/ nkg ~ mfrnk wfj;{; eodk
T[gmh i/ eo/## ftu pdb ;edk j? fJ; dk f;Xk wsbp            j? w/ok we;d e/tb fJsBk j? fe i/ n;h th tkfjr[o{ dh
j? fe i/ tkfjr[o{ B/ nkgDh Bdfj g[mh ehsh sK ;ko/ fwb/     T[gmh Bdfo s' pu e/ y[FhnK s/ gksFkjhnK tkbh Bdfo
;[y tkg; ysw j' ;ed/ jB. ;ywBh ;kfjp ftu r[o{              ukj[zd/ jK sK ;k~ f;oc s' f;oc r[o{ rqzE ;kfjp ns/
                                                           tkfjr[o{ ~ jh wzBDk gt/rk. i/ fJjBK dh EK fe;/ j'o nZr/
;kfjp B/ pVk ;gFN fejk j? fe d; p;s{ b? gkS?
                                                           f;o M[fenk, fe;/ j'o ~ tkfjr[o{ s'I tX e/ ;fseko fdZsk,
gkt?.. J/e p;s ekoB fpy'fN rtkt?.. Je/ Gh B d/             y[FhnK ns/ gksFkjhnK dk Credit fe;/ gyzvh ;kX iK pkp/
fJ d; Gh fjfo b/fJ.. sT[ w{Vk ej[ ejk eo/fJ..              ~ fdZsk sK tkfjr[o{ feqgk fdqFNh SZv e/
          tkfjr[o{ tb'I i' gfjbK 10 t;s{nK gqkgs j'JhnK                      Bdfo T[ g mh i/ eo/
jB T[j ;G b?e/ th pzdk fJe j'o t;s{ d/ fgZS/ fgnk                          ;[bskBk xkj eokfJzdk
ofjzdk j? ns/ i/ T[j fJe (11th t;s{) Bk fwb/ sK op s'I               t;s{ dk fB:w ngDk ;edk j? .
ngDk wB c/o b?dk j? ns/ gowkswk ~ wkVk frDB br
                  I                                                                                    fywk ;fjs
g?dk j?, n?;/ jkbks ftu i/ tkfjr[o{ T[j 11 thI t;s{ Bk
  I                                                                                                       @ikue#
                                                       (22)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                          ‘ ; sz p o 2012

r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh
                                                                                       ;0 ;o{g f;zx nbZr
7H      okr[ fpjkrVk
                                                                           gzBk 537 s'I 547 se s/ fpjkrV/
                                                                                         eh tko 548 s'I 556
       nZXh oks d/ FKs s/ u[g ukg tksktoD ftu fJj okr rkfJnk iKdk j?. fJj pVk wX[o s/ gqGkt gkT[D tkbk
wjZstg{oD okr j? i' oks ~ i[dkJh s/ ft:'r dk nfj;k; eotkT[dk j'fJnk gqG{ fwbkg dh f;e g?dk eodk j?. fJj
                                                          I
fpbktb mkN dk ;zg{oD okr j?.
       tzBrh L-
       nfs gqhsw wB w'jBk xN ;'jBk gqkB nXkok okw
       ;z[do ;'Gk bkb r'gkb dfJnkb eh ngo ngkok okw
       r'gkb dfJnkb r'fpzd bkbB fwbj[ ezs fBwkDhnk
       B?B so;B do; go;B Bj Bhd o?fD ftjkDhnk
       frnkB nziB Bkw fpziB GJ/ ;rb ;hrkok
       BkBe[ gfJnzg? ;zs izg? w/fb ezs[ jwkokHHHHHHHH                                        (gz B k - 542)
       fJj okr d/ rkT[D dh ftXh j/mK fdsh iKdh j? L-
       no'j L          Bh ; r w g Bh ;I.
       nto'j L;I Bh X g B[h X g X r w r o ;
       tkdh L          w                          ;ztkdh     ;
       w[y nzr L       ; r w g, X B[h X g, r w, g w r o ;.

8H      okr[ tvjz ; [ L
                                                                       gzBk 557 s'I 585 se s/ tv jz; eh tko
                                                                                           gzBk - 585 s'I 594
         ;pd os/ tvjz; j? ;u[ Bkw T[foXkfo
         ;u ;zrqjfj ;d ;fu ojfj ;u? Bkfw fgnkfo (gzBk 585)
         r[o{ rqE ;kfjp ftu fJj nZmtK okr j? i' d[gfjo t/b/ iK nXh oks t/b/ rkfJnk iKdk j?. y[Fh dhnK x'VhnK
                z
s/ d[yK GohnK nbkj[DhnK nkfd fJ;h okr ftu rkT[DhnK fB;us ehshnK rJhnK jB. tvjz; okr d/ Bkb Bkb
tvjz; dZyDh dk o{g th r[o{ rqE ;kfjp ftu fJ; okr dk BK tv jzf;ek fbfynk frnk j? s/ T[; ~ okr dh EK okfrDh
                             z
wzfBnk frnk j?.
tzBrh L

                                                   (23)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                         ‘ ; sz p o 2012
       ;/te eh nodkf; fgnko/ ifg ihtk gqG uoD s[wko/-ojkT[
       dfJnkb g[oy w/o/ gqG dks/ fi;fj iBktj[ fsBfj s[w iks/
       ;dk ;dk ikJh pfbjkoh fJs T[s d/yT[ UN s[wkoh
       w'fj fBor[D r[D[ feS{ B iksk
       BkBe ;kX{ d/fy wB[ oksk                                                              (gzBk-562$563)
tzBrh tvjz; dZyDh L
       ;u[ f;ozdk ;uk ikDhn? ;uVk gotdrko'
       fifB nkghB? nkg[ ;kfink ;uVk nby ngko'HHHHHH
                                                                                                 (gzBk-580)
fJ; okr dh ouBk fJt/I ehsh iKdh j? L-
no'j L       ; o w g, X B[h g, Bh ;I
nto'j L      ;I B[h g, X w r o, ; Bh ;
tkdh L       g                ;ztkdh L o
w[y nzr L    ; o w g B[h g, X w r o, ; Bh Hg HBh ;.
9H     okr[ ;' o fm L
                                                                                          gzBk - 595 s'I 659
        ;'ofm ;dk ;[jktDh i/ ;uk wfB j'fJ
        dzdh w?b[ B es[ wfB ihG? ;uk ;'fJ
        gzuw fgsk ;qh r[o{ noiB d/t ih d/ ;'om okr d/ Fpd i' gzBk 610 s'I 630 sZe r[o{ rqzE ;kfjp ftu doi
jB, pj[s ;ob, f;fynkdfJe s/ FoXkwJh j'D ekoB r[opkDh gqwhnK ~ ezm ij/ j' rJ/ jB. T[i th fJj okr y[d
                                                            /                             I
pVk wBw'jDk s/ ;kdk j? fJ; bJh fJ;dh rkfJeh Bkb pVk ;[jktDk ;wK pM iKdk j?. fJj okr nkw eoe/ oks d/
;BkN/ ftu nXh oks ;w/I rkfJnk iKdk j?.
tzBrh L
        jfo wfB sfB tf;nk ;'Jh i? i?eko[ eo/ ;G[ e'Jh
        r[o g{o/ eh tfvnkJh sk eh ehwfs ejh B ikJh
        jT[ e[opkB[ ikJh s/o/ Bkt?
        fi; B' pyf; b?fj w/o/ fgnko/ ;' i; s/ok rkt? HHHHHH                                      (gzBk-629)
fJ; okr ~ fJt/I rkfJnk iKdk j? L-
no'j L           ; o w g Bh ;I.
nto'j L          ; oI B[h X, w g X w r o B[h ;
tkdh L           o               ;ztkdh L       X
w[y nzr L        ; o, w g, B[h X, g, X w o, o ;
                                                   (24)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                  ‘ ; sz p o 2012
                                                                Institute of Sikh Studies
;z f tXkB dh Xkok 25                                                     The Institute Of Sikh Studies (IOSS),
                                                                registered in 1989 was established by its
         fJZe tko ;zs ioB?b f;zx ih ~ fe;/ wjZst                founder member Sardar Daljit Singh, S. Jagjeet
g{oB e/; ftZu g[bh; B/ frqcsko ehsk. T[BQK ~ i/bQ               Singh and Dr. Kharak Singh inellectuals
G/i fdZsk frnk. T[jBK tk;s/ o?;N jkT{; ftu eufjoh               stalwarts, who felt concerned over the large
                                                                scale misrepresentation of Sikh history,
brkJh rJh. T[E/ fJe pVh fdbu;g xNBk tkgoh.                      doctrines, Gurbani & contribution of Sikhism
Gkosh eufjohnK ftZu fJZe gozgok j? fe T[j rtkjh                 towards development of mankind. The institute
d/D tkb/ ~ fJZe gftZso feskp fdzd/ jB. nkw s"o                  is dedicated for correct interpretation of Sikh
                                                                philosphy, Gurbani and propagation of Sikhism
s/ fJj rhsk j[zdh j? (Grts rhsk, fjzd{ Xow dh                   & culture.
gftZso g[;se). w[b}w T[; #s/ jZE oZy e/ ;"j u[e e/
                                             I Z                         Lucknow Chapter of the IOSS headed
efjzd/ jB fe T[j eufjoh ftu M{m BjhI p'bDr/. e[M         Z      by S. J.S. Lali with active participation of
                                                                Er. Y.S. Sahni, S. J.S. Kandhari, S. Jagjeet Singh,
fJ; soQK pkpk ih Bkb th j'fJnk.                                 Er. N.S. Monga, Er. Ajit Singh & Dr. Manmeet
nfXekoh L pkpk ih s[;hI fJ; gftZso g[;se #s/ jZE                Kaur Sodhi, was started on 13th Feb 2011. with
oZy e/ ;"j u[Ze" fe s[;hI e/tb s/ e/tb ;Zu p'b'r/.              its office at Gurudwara Sri Guru Singh Sabha,
                                                                RDSO, Manak Nagar, Lucknow. The Chapter is
pkpk ih L fJj eh j? <                                           engaged in organizing seminars, Counseling of
nfXekoh L fJj r[opkDh dk gftZso r[Nek j?.                       students and their parents to get benefit of
pkpk ih L Gkosh ;zftXkB nB[;ko s[;hI ;k~ fjzd{ efjzd/           central & state minority welfare schmes.
                                                                Chapter have also felicitated meritorious
j'. (fJZE/ pkpk ih ;zftXkB dh Xkok 25 dk f}eo eo                students for their outstanding performance.
oj/ ;B) go s[;hI w?~ r[opkDh d/ r[Ne/ T[s/ jZE oZy              For more details & list of publications.
e/ ;"j u[eD bJh efj oj/ j'. s[;hI w?~ rhsk dh ;"j
     I Z                                             I             Visit www.sikhstudies.org
uZ[eD bJh feT[I BjhI efjzd/ <                                         Please visit for Punjabi Suman on

nfXekoh L T[j fJ; bJh fe s[;hI FkfJd M{m p'b                       www.punjabisuman.com
                                                                for with Sikh Religious Questionnaire
fdT[.                                                                & Listen Live Gurbani Kirtan
pkpk ih L fco s[;hI ;zftXkB dh Xkok pdb fdT[ ns/
w?~ f;Zy wzB'. w?I y[Fh Bkb r[opkDh d/ r[Ne/ T[s/ jZE
                                                Z
jZy e/ ;"Ij u[Ze btKrk.
;ko/ nfXekoh, pkpk ih ~ d' fdB sZe w}p{o eod/ oj/
fe s[;hI r[opkDh d/ r[Ne/ T[s/ jZE oZy e/ ;"j u[e' go
                             Z              I Z
pkpk ih fJ; rZb #s/ pfid oj/, @@iK s[;hI ;zftXkB
ftu sowhw eo' iK r[opkDh dk r[Nek pdb e/ rhsk
fbnkT[.
         nk]oeko nfXekohnK B/ pkpk ih dh fdqVsk
~ d/yd/ j'J/ fe;/ th gftZso feskp #s/ jZE oZy e/ ;"j   I
u[ZeD dh Fos ~ g{oh soQK fsnkr jh fdZsk.
                                       sZE y'i e/doI
                                    FhFrzi wkf;e s'I
                                                         (25)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                         ‘ ; sz p o 2012
                                                                                      vkH dhg fJzdo f;zx

  eh Bks[j:'kvk pZd/uk dh nkds fit/I fwZNh sKs ftfrnkBh fJ; ~ fJe ]so/ s'I
       ykD r gdkoEk ykD
                        uke iK jkbKfe pj[ BjhI yKdk <
fwZNh, uke, ebh, ekr}, ;hfwzN nkfd pZfunK ftZu ekh   ofjs o[Mkn wzBd/ jB go eJh tko fJj ikB dk y"
gkJh iKdh j?. fJe nzdki/ nB[;ko 1 s'I 6 ;kb d/        th g?dk eo ;edh j?. ;G s'I tZX ]soBke j?, f;Ze/ dk
brGr 20-30 ch;dh pZu/ nfijhnK t;sK dk ;/tB            }fjo ;oho ftu c?bDk, i' f;Ze/ tkb/ ozrK s'I g?dk j[dk
                                                                                                         z
eod/ jB. 10 ;kb s'I tZv/ pZfunK sZe fJj wksok 10      j?. tX/o/ ;Nkou ykD Bkb b'j sZsK dh xkN ]soBke
gqshFs ofj iKdh j?. vkeNoh y/so ftu fJ; nkds          jZd sZe j' ;edh j?. tkb s/ gZEo ykD Bkb nzsVhnK
~ @gkfJek# (PICA) efjzd/ jB. fJj gqftosh roGtsh       dh o[ektN j' ;edh j?. fJjBK uh}K dh tos'I Bkb
n"osK ftu th gkJh iKdh j?. fJjBK ftu'I f}nkdk uke     g/N ns/ rb/ dh fJBc?eFB nkw o[MkB j?.
ns/ po;ks s'I pknd fGZih j'Jh fwZNh dh ][Fp' dk               ;jh fJbki s/ sohe/ ngDkT[D Bkb fJ;
nkBzd b?Id/ jB.                                       fpwkoh s/ ekp{ ehsk ik ;edk j?. ;G s'I nfjw j? wksk
         ykD ghD dh fJj p/soshph, eJh ekoBK Bkb       fgsk tb'I ;jh d/yGkb s/ GktBkswe ;jkok. fJe
i[Vh j'Jh j?. fJe nfjw sZE j? g"FfNe sZsK dh ewh,     nfXn?B s'I gsk bZrdk j? fe fJj o'r tX/o/ eoe/ rohp
T[dkjoB d/ s"o s/ X{V fwZNh s/ po bJh shpo sKr       spe/ ftu gqubs j?.
b'j s/ f}ze dh ewh Bkb ;zpzfXs wzB/ rJ/ jB. go                ;ekokswe o[uhnK, fttjkoe pdbkU ns/
pZfunk ftu f}nkdk nfjw ekoB jB, wksk-fgsk dh          fttjkoe ;[fjodsk fJbki bJh tX/o/ wdZdrko ;kfps
bkgotkjh s/ nDrfjbh.                                  j[zd/ jB.

                pZ f unk dk fp;sok frZ b k eoBk
         d' ;kb dh T[wo se nkw s'o s/ pZu/ fgFkp dh   4- ;"D ;w/I fgFkp eotk fbnk ikt/.
jkis pko/ ;{fus eoB bZr g?d/ jB, go e[M jkbksK
                              I                       5- ykD bJh yk; eo oks d/ ;w/I f}nkdk sfbnk ns/
ftu pZu/ fJj BjhI d; ;ed/ iK oks ~ ;Zs/ j'J/ fp;sok
                                       [                 w;kb/dko y[oke Bk fdZsh ikt/.
frZbk eo fdzd/ jB sK fJj wK-pkg bJh fuzsk dk ekoD     6- pZu/ ~ f;ykfJnk ikt/ fe fdB ;w/I fgFkp ~ tZX
pD iKdk j? . xo id e' J h wfjwkB nk ikD iK               ;w/I bJh o'e e/ oZy/.
gfotko ~ xo'I pkjo ofjDk g? ikt/ sK pZfunK dh fJ;     7- pZu/ dh jk}oh ftu j'oBK ;kjwD/ ed/ fJj Bk fejk
nkds eoe/ wK-pkg ~ wk:{;h j[zdh j?.                      ikt/ fe T[j oks ;w/I fgFkp eodk j?.
         go fJ; wk:{;h s'I eJh r[DK tZX sBkn pZfunK   8- fJ; ekoB eoe/ pZu/ ~ ed/ wkfonk Bk ikt/ feT[fI e
d/ wB s/ j[dk j? fi; Bkb e[M yk; fe;wK d/ fttjkoe
            z                                            fJj fJe fe;w dh fpwkoh j? ns/ pZu/ dk fJ; ftu
pdbkn j' iKd/ jB i' ;koh T[wo bJh w[FfebK g?dk           e'Jh e;{o BjhI.
eod/ jB. nkw s'o #s/ ;Z[s/ j'J/ fp;sok frZbk eoB      9- fi; oks pZuk fp;sok frZbk Bk eo/, T[;~ e'Jh
d/ ekoB wkBf;e j[d/ jB iK pZu/ B/ ni/ nkgD/ w;kD/
                    z                                    fJBkw d/ e/ T[; dh j'I;bk nc}kJh ehsh ikt/.
s/ ezNo'b eoBk f;yDk j[dk j?, ;', fJ; Bk}[e ;w/I s/
                           z                          10-i/ nkg ~ oks ~ gsk bZr ikt/ fe pZu/ B/ fp;sok
j/m fby/ ;[MktK s/ nwb eoe/ n;hI pj[s ;kohnK             frZbk eo fbnk j? sK pZu/ d/ eZgV/ ns/ fp;sok
w[FebK s'I pukn eo ;ed/ jK.                              pdb d/t' ns/ ;t/o/ fJj jh ej' fe T[;B/ fp;sok
1- Fkw d/ ;w/I s'I pknd pZu/ ~ pj[s/ ib gdkoE Bk         frZbk BjhI ehsk.
   fdZs/ ikD.                                         11-7-8 ;kb dk pZuk i/ fp;sok frZbk eo/, T[; ~
2- ukj, e"ch ns/ ;"cN vfoze nkfd pzd eo fdZs/            T[;d/ frZb/ j'J/ eZgV/ nkg X'D bJh fejk ikt/.
   ikD.                                               12-pZu/ ~ jo fe;w dh fuzsk, fdwkrh Gko ns/ vo s'I
3- g/N d/ ehfVnK ~ ysw eoB bJh T[guko.                   w[es oZfynk ikt/.
                                                  (26)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                      ‘ ; sz p o 2012


                         f;Zy Xkowe gqFB'Isoh
gq F B L   r[ o { dh r' b e fejVh j? <                                  r'fpzd j?##.
T[Zso L    rohp dk w{zj r[o{ dh r'be j?.                     gq F B L   irs fet/ I fifsnk ikt/ <
gq F B L   wB ftu Bkw t;D dh eh fBFkBh j? <                  T[Zso L    wB fisD Bkb.
TZ[so L    wB ftu Bkw t;D Bkb Jhoyk, dt?s, jzeko ;G          gq F B L   fwso e" D j? <
           ysw j' iKdk j? ns/ ;GBK ftu gowkswk B}o           T[Zso L    r[owfs nB[;ko ihtB ihT[D tkbk jh r[o f;y
           nkT[D br g?Idk j? .                                          dk fwso j?.
gq F B L   ;kvk iBw woD fet/ I yz v B j[ z d k j? <          gq F B L   f;y fe; dk g[ikoh j? <
T[Zso L    g{o/ r[o{ dk Bkw b? e/ r[owfs nB[;ko ihtB ihT[D   T[Zso L    f;Zy @@Fpd r[o#{ # r[o{ rqE ;kfjp ih dk g[ikoh j?.
                                                                                                   z
           s/ Bkw igD Bkb iBw woD dk yzvB j[zdk j?.          gq F B L   f;z x ns/ e" o Fpd s' I s[ ; hI eh ;wMd/ j' <
gq F B L   eb eb/ F fet/ I ]sw jz [ d / jB <                 T[Zso L    f;zx Fpd F/o bJh ns/ e"o Fpd oki e[wkoh
T[Zso L    gqG{ dk Bkw igD Bkb eb eb/F d{o j' iKd/                      bJh j?.
           jB.                                               gq F B L   wB eh j? , wB dh y[ o ke eh j? ns/ fejVh
gq F B L   op dhnK fez B hnK nZ y K jB <                                ][ o ke uz r h j? <
T[Zso L    ;w[u/ ;z;ko nzdo fisB/ iht jB, T[jBK dhnK         T[Zso L    ftukoK d/ fJem ~ wB fejk iKdk j? ns/ fBs
           nZyK op dhnK nZyK jB.                                        Bt/I ftuko bGD/ wB dh y[oke j?. ;/tk f;woB
gq F B L   op ih feE/ ofjz d / jB <                                     pkDh Bkb i[V e/ B/e nkuoD tkb/ ftuko wB dh
T[Zso L    op ih ;kv/ fjod/ ftu ofjzd/ jB.                              ;G s' T[sw ][oke j?.
gq F B L   e/ ; oyD/ feT[ I io{ o h jB <                     gq F B L   ws ~ fejVh w?b brdh j? s/ fetI/ T[sodh
T[Zso L    e/; r[o{ dh w[jo j?. e/; dkVh gowkswk d/ j[ew                j? <
           Bkb fwbd/ jB, i' fJ; ~ eNd/ jB sK fJj fco         T[Zso L    ws s/ rzd/ ftuko ns/ gkgk dh w?b brdh j? i'
           nk iKd/ jB Gkt op dk j[ew nNb j?. T[j i'                     gowkswk d/ Bkw igD Bkb ns/ ;zrs dh ;/tk
           eodk j? ;G ;jh j?. j[ew wfBn? j't/ gotkD sk                  eoB Bkb T[sodh j?.
           y;w? ek wfjb gkJ/;h.                              gq F B L   n;h fet/ gq G { s' I B/ V / ns/ d{ o j' iKd/ jk <
gq F B L   ihtB dk T[d/F eh j? < wz}b eh j? <                T[Zso L    gqG{ dh :kd d[nkok T[;d/ B/V/ ns/ T[;~ ft;koB
                                                                        Bkb d{o j' ikd/ jk.
T[Zso L    ihtB dk T[d/F gowkswk (nkgD/ w{b) ftu
                                                             gq F B L   r[opkDh gVQBh feT[I io{oh j? <
           ;wkT[Dk j?. nkswK-gow nkswk ftu nG/d              T[Zso L    r[ o pkDh gVQ B Bkb ihtB ;/ X fwbdh j?
           j'Dk.                                                        nfXnkswe frnkB, F[G ftuko ns/ gow/Fo
gq F B L   efbnkD j' D ftu ftxB ekoe e" D jB <                          u/s/ nkTI[dk j?, sB wB ~ ;[y fwbdk j?.
T[Zso L    wB dhnK tkFBktK.                                  gq F B L   f;woB eoBk feT[I io{oh j? <
gq F B L   d[ o bG eh j? <                                   T[Zso L    f;woB jh gqG{ Bkb fJe fwe j'D dk fJe' fJe
TZ[so L    ;fs;zrs, fiE/ Bkw ifgnk ik fojk j?.                          ;kXB j?.
gq F B L   w[ e s e" D j' t / r k <                          gq F B L   Bkw eh j? < r[o{ w{ofs eh j? < r[o{ d/ uoB
T[Zso L    i' ;G ~ gow/Fto o{g ;wM/. @@;G r'fpzd j? ;G                  fejV/ jB <
                                                         (27)
September 2012
September 2012
September 2012
September 2012
September 2012
September 2012
September 2012

More Related Content

What's hot

Conbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for webConbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
Combine november 2013 for web
Combine november 2013 for webCombine november 2013 for web
Combine november 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019timetableresults
 
Combine august 2013 for web
Combine august 2013 for webCombine august 2013 for web
Combine august 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROMEPOLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROMEBalkeej Sidhu
 
Suchaji jeevanjaach secret of
Suchaji jeevanjaach secret ofSuchaji jeevanjaach secret of
Suchaji jeevanjaach secret ofjasvirsandhu
 
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...Manas Rai
 
Chief magistrate order dharam sansad bail yati
Chief magistrate order dharam sansad bail yatiChief magistrate order dharam sansad bail yati
Chief magistrate order dharam sansad bail yatisabrangsabrang
 
Hindi mapedir q combined 19 may 2008
Hindi mapedir q combined  19 may 2008Hindi mapedir q combined  19 may 2008
Hindi mapedir q combined 19 may 2008Prabir Chatterjee
 
ENC Times-August 21,2016
ENC Times-August 21,2016ENC Times-August 21,2016
ENC Times-August 21,2016ENC
 
ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ ਦੀ ਤੱਥ ਖੋਜ ਰਿਪੋਰਟ
ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ ਦੀ ਤੱਥ ਖੋਜ ਰਿਪੋਰਟ ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ ਦੀ ਤੱਥ ਖੋਜ ਰਿਪੋਰਟ
ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ ਦੀ ਤੱਥ ਖੋਜ ਰਿਪੋਰਟ SukhwinderSingh895865
 
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindi
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindiNcz fse engagement_notification_2010-11_hindi
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindiavmahajan1
 

What's hot (18)

January 2013
January 2013January 2013
January 2013
 
Conbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for webConbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for web
 
Combine november 2013 for web
Combine november 2013 for webCombine november 2013 for web
Combine november 2013 for web
 
Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019
 
Combine august 2013 for web
Combine august 2013 for webCombine august 2013 for web
Combine august 2013 for web
 
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROMEPOLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
 
Shabad
ShabadShabad
Shabad
 
23july
23july23july
23july
 
Philosphy
PhilosphyPhilosphy
Philosphy
 
Suchaji jeevanjaach secret of
Suchaji jeevanjaach secret ofSuchaji jeevanjaach secret of
Suchaji jeevanjaach secret of
 
PPT on Earth
PPT on EarthPPT on Earth
PPT on Earth
 
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...
 
Chief magistrate order dharam sansad bail yati
Chief magistrate order dharam sansad bail yatiChief magistrate order dharam sansad bail yati
Chief magistrate order dharam sansad bail yati
 
COMPUTER CID SOFTWARE
COMPUTER CID SOFTWARECOMPUTER CID SOFTWARE
COMPUTER CID SOFTWARE
 
Hindi mapedir q combined 19 may 2008
Hindi mapedir q combined  19 may 2008Hindi mapedir q combined  19 may 2008
Hindi mapedir q combined 19 may 2008
 
ENC Times-August 21,2016
ENC Times-August 21,2016ENC Times-August 21,2016
ENC Times-August 21,2016
 
ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ ਦੀ ਤੱਥ ਖੋਜ ਰਿਪੋਰਟ
ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ ਦੀ ਤੱਥ ਖੋਜ ਰਿਪੋਰਟ ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ ਦੀ ਤੱਥ ਖੋਜ ਰਿਪੋਰਟ
ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ ਦੀ ਤੱਥ ਖੋਜ ਰਿਪੋਰਟ
 
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindi
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindiNcz fse engagement_notification_2010-11_hindi
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindi
 

September 2012

  • 1.
  • 2.
  • 3. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 R.N.I. NO. UPPUN/2008/25934 POSTAL REGISTRATION : SSP/LW/NP/353/2012-2014 gzikph ;[wB gz i kph wkf;e ;kb 5 nz e 5 ;szpo 2012 BkBeFkjh Gkd' I $ n;{ sseok ;z g kde ;z g kdeh 3 ;0 Bfozdo f;zx w'Irk nBw' b ;[ w B 4 ;zgkdeh ;bkjeko e-mail ;fsr[o{ ~ 5 ;0 pqfizdo gkb f;zx r[ o { BkBe d/ t L nkgD/ pko/ 5 ;0 joGiB f;zx ;zgkdeh dcso gkme fbyd/ jB 7 215$295 @e# ;[GkF wkor ypoBkwK ns/ ;orowhnK 9 d[rktK byBT{ - 226004 c'B L 91-522-4047893 ;q h r[ o { rq z E ;kfjp pko/ io{ o h okDekohnK -1 12 Email : office@punjabisuman.com ;q h r[ o { rq z E ;kfjp pko/ fdZ b Q h iipks 13 editor@punjabisuman.com advt@punjabisuman.com ;q h r[ o { rq z E ;kfjp -1 16 punjabisuman_media@rediffmail.com http://ww.punjabisuman.com ekft ;[ w B 18 Bdfo T[ g mh i/ eo/ 21 gzikph ;[wB gqthB e/;otkBh fgqzNo, gpfbFo s/ ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ftu okrK pko/ ikBekoh-3 23 wkbe B/ nkc;/N fJzvhnk, 182$4, bZb{wb o'v, wFerzi, byBT{ s'I ;z f tXkB dh Xkok 25 25 Sgtk e/ dcso gzikph ;[wB 215$295 @e# ;[GkF wkor d[rktK byBT{ s'I ez u B ek:k ;[ w B 26 gqekfFs ehsk. ;z g kde f;Z y Xkowe gq F B' I s oh 27 ;0 Bfozdo f;zx w'Irk eh s[;h ikDd/ j' 28 b/yeK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk ;fjws j'Dk }o{oh BjhI j?. nkU gz i kph f;yhJ/ 29 iatkch lqeu ;[ w B tor gj/ b h - 3 31 LoRokf/kdkjh] izdk'kd] eqnzd izohu dsljokuh }kjk vkQlsV bf.M;k] 182@4] yYywey jksM] e'kdxat foFs/ 32 y[kuÅ ls eqfnzr ,oa 215@295 d] lqHkk"k ekxZ] nqxkok¡] y[kuÅ ls izdkf'kr fd;kA gzikph gV', gzikph fby', gzikph p'b'. lEiknd % l0 ujsUnz flag eksaxk (1)
  • 4. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 BkBeFkjh ;zws - 544 bwrh mwhw mWJ gurpurb Asuin pRym aumwhVw ikau imlIAY hir jwie] min pihlw pRkwS sRI gurU gRMQ swihb jI 1 sqMbr qin ipAws drsn GxI koeI Awix imlwvY mwie] sMq gurg`dI sRI gurU rwmdws jI 16 sqMbr shweI pRym ky hau iqn kY lwgw pwie] ivxu pRB ikau suKu joqI-joiq sRI gurU Amrdws jI 16 sqMbr pweIAY dUjI nwhI jwie] ijMn@I cwiKAw pRym rsu sy iqRpiq gurg`dI sRI gurU Arjn dyv jI 16 sqMbr rhy AwGwie] Awpu iqAwig ibnqI krih lyhu pRBU liV joqI-joiq sRI gurU rwmdws jI 16 sqMbr lwie] jo hir kMiq imlweIAw is ivCuiV kqih n jwie] pRB ivxu dUjw ko nhI nwnk hir srxwie] AsU suKI vsMdIAw gurg`dI sRI gurU AMgd dyv jI 18 sqMbr ijnw mieAw hir rwie]8] joqI-joiq sRI gurU nwnk dyv jI 22 sqMbr Gkt L- gowkswk dh :kd s'I fpBK ;[y BjhI fwb ieiqhwsk idhwVy ;edk, ;[y jk;b eoB bJh j'o, e'Jh EK jh BjhI. go fJj joV mylw gu: kMD swihb (btwlw) 22 sqMbr dkfs fwbdh j? r[o{ dh FoB fgnK, ;kX ;zrs ftu'. r[o{ I dh FoB s/ ;kX ;zrs dk w/b gowkswk dh nkgDh fwjo srkwrI Cu`tIAW qy hor idhwVy Bkb jh B;hp j[dk j?. ;dk T[; d/ do s/ nodk; eod/ jnm bwbw sRI cMd jI z 24 sqMbr ofjDk ukjhdk j?-j/ gowkswk. ;k~ nkgD/ bV bkJh oZy. jnm s. Bgq isMG 28 sqMbr (2)
  • 5. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk ;fseko g'Eh gow/;o dk EkB[ .. ;kX;zfr rktfj r[D r'fpzd g{oB pqjw frnkB[. (gzBk 1226) ;op gzEh efbnkD bJh g'Eh, @@gow/µo dk EkB##, gzuw gksFkj ;qh r[o{ noiB d/t ih wjkoki dh fdp fdq;Nh ;dek o{gwkB j'fJnk. ;sr[oK B/ nekb g[oy d/ fJ; fJbkjh s'jc/, ;Zu/ ns/ gftZso ftukoK d/ Gzvko ~ fsnko eoe/ ;z;ko s/ n?;k bk;kBh T[geko ehsk Bfoz d o f;z x w' I r k i' i[r' i[r nNb, o{g ftZu fJB;kBhns d/ ofjpo pDe/ ;Zuk wkor fdykTI[dk oj/rk. f;Zy bJh r[o{ rqE ;kfjp nekb g[oy dk Fkpfde ;o{g j?. fJ; ftZu 36 wjK g[oµK dh pkDh doi j? i' Gkos z d/ tZy-tZy fjZf;nK, wi[pK, iksK Bkb ;pzXs jB ns/ i' 12 thI ;dh s'I b? e/ 17 thI ;dh se fGzB fGzB fJbkfenK ftu eowFhb ofje/ nekb g[oy dh nkokXBk eod/ oj/ ns/ fBFekw o{g ftZu ;w[Zuh wkBtsk ~ ;Ksh, J/esk, nkg;h GkJhuko/, pokpoh, fBwosk, jbhwh, ;/tk s/ f;woB dk n;bh ;zdµ d/d/ oj/, Xow d/ ;Zu,/ ;[u/ wkor s/ uZbD dh go/ / I Z oDk eod/ oj/. j[D se ;z;ko Go ftZu fizB/ th Xkofwe rqzE ou/ rJ/ jB T[ZBQK ftu'I r[o{ iK ojfpo dk doik e/tb r[o{ rqE ;kfjp ~ jh gqkgs j?. nkbwkohnK dh F'Gk tXkT[d/ o{wkfbnK ftu fbgN/ ps/o/ rqE fwb ikDr/ fiBQK z I z dk doFB FkfJd jh e'Jh o'i eodk j't/ go r[o{ rqE ;kfjp dk gktB ;o{g, GKt/ rowh j't/ iK ;odh, whIj j't/ iK z MZyV, rwh j't/ iK y[Fh, fiE/ th w"i{d j? T[;dk nfwqs t/b/ fBs gqsh gqekF io{o j'dk j? ns/ oks g?D s/ ;[y nk;D. z ;z;ko d/ ;ko/ Xow rqE tZy tZy wsK d/ ntskoK, ojfpoK iK g?rpoK d/ ihtB ekb s'I pkd ou/ rJ/ jB, id z z fe ;qh r[o{ rqE ;kfjp ih dh ;zgkdBk nkg r[o{ noiB d/t ih B/ nkgD/ r[o{ ekb ftZu ehsh ns/ dFw fgsk B/ nkg z jh fJ; ~ r[osk gqdkB ehsh. r[o{ rqE ;kfjp dh wjZst g{oD ftZbyDsk j? fe fJ; ftZu tZy tZy wsK d/ ;{ch cehoK GrsK dh pkDh ~ fpBk z iKs gks, Xow d/ ftseo/ d/ ;EkB fdZsk frnk. r[o{ noiB d/t ih wjkoki B/ fbykohnK d/ eow ns/ T[jDK dh pkDh d/ wow s/ ftuko eoe/ r[o{ rqE ;kfjp ftZu T[jDk dh pkDh ~ Fkwb eoe/ r[o{ o{g gqdkB eo fdZsk. ;Zu/ dh dorkj z ftu iks iK e[b dk e'Jh w[b BjhI. r[otke j? L ikfs iBw[ Bj g[Shn? ;u xo[ b/j[ pskfJ.. ;k ikfs ;k gfs j? i/j/ eow ewkfJ.. (nzr 1330) nEtk ikDj[ i'fs B g{Sj[ iksh nkr? ikfs B j/.. (nzr 349) eowk T[gfo fBpV/ i/ b'u/ ;G[ e'fJ.. (nzr 157) ;w{j f;Zy gzE d/ jkio Bkio ikrs i's ;fsr[o{ ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk gfjbk gqekF ;uyzv ;qh jfowzdo ;kfjp fty/ ;szpo 1604 Jh0 ftu gzuw gksFkj ;qh r[o{ noiB d/t ih wjkoki dh nrtkJh ftZu j'fJnk. ;op ;KM/ ;EkB ;qh jfowzdo ;kfjp fty/ ;op ;KM/ Xow rqE d/ gqekF Bkb Gkos ftZu fJe eoKsh nkJh fi;B/ Gow G[bf/ ynk z ~ d{o eoe/ fJB;kBhns ~ ;KMhtkbsk d/ okj s/ s'fonk gktB pkDh ~ gVQe/ nfXnB eoe/, ;[De/ ;wM e/ ;{M p{M tkZb/ b'e fJ; pkDh T[go nwb eo e/ nkgDk b'e gob'e ;[nko oj/ jB. uzrh rZb j? fe r[of;Zy ftFtk; ns/ FoXk Z Bkb r[o{ wjkoki dh ;/tk ftZu gqge jB fco th ftuko eoD dh b'V j? fe ;kvQh FoXk GktBk ;kvQk ftFtk; fe; soK Z dk j?. eh fJj ;kv/ fdb dhnK v{xkJhnK u'I g?dk j' fojk j? iK f;oc d{i/ b'eK ~ fdykT[D bJh j?. ;qh r[o{ rqE ;kfjp z z ih ;kvQ/ jkio Bkio ;o{g jD ns/ dFw gksFkj B/ ;k~ fJ; d/ bVQ bkfJnk j?. r[o{ rqE ;kfjp dk T[uk ;[uk ;seko z Z Z pj[s io{oh j? i' r[od[nkok ;kfjpkB ftu wo:kdk nB[;ko ehsk iKdk j?. nZi r[of;ZyK ftu fJe ubB nkw s'o s/ j' frnk j? fe BtK wekB pBkD t/b/ fJe ewok r[o{ ;kfjp d/ gqekF (3)
  • 6. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 tk;s/ io{o nogs eoBk j?. fijV/ f;Zy Gok ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk nkgD/ xoK tu gqtF eod/ jB, T[BKQ dh FoXk z / GktBk fBowb s/ T[uh-;[uh j' ;edh j?. gozs{ t/yD ;[DB #u nk fojk j? nkgD/ xoK ftu ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk gqekF Z Z z sK eo fdZsk iKdk j? gqs{ ;zGkb ;seko tk;s/ xo d/ w[yh iK fJe nX gotkoh d/ nkbktk e'Jh d{;ok o{uh BjhI b?dk z I j?. Bshik ed/ ed/ o'ikBK gqekF ns/ ;[yk;B j'Dk th w[wfeB BjhI j?. gqtkoe w[yh d/ pkd sK ;zGkb ;seko eoD tkbk e'Jh Gh BjhI j[dk j?. pfZunK e'b fJsBK ;wK BjhI fe T[j ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk gqekF eo ;eD, fJ; dh gktB z z pkDh gVQ ;eD w[y tke iK j[ewBkwK b? ;eD. j'o th eJh gqeko dhnK nDfrjbhnK t/yD ;[DB ftu nk ojhnk jB. xo d/ w[yh dh fiZwtkoh j? eh T[j t/y/ eh xo #u ;qh r[o rqE ;kfjp dk :'r ;fseko ekfJw ofynk ik fojk / z j?, gotko d/ ;ko/ ihn ;fsr[o{ ih d[nkok do;kJ/ ihtB wkor ~ ngDk oj/ jB, ns/ r[o{ d/ ;fseko ftZu gqge jD. Z ;qh r[o{ rqE ;kfjp dh gktB pkDh ~ gVQB ;[DB ns/ ;wMD dh TZwr Fbkxki'r j? ns/ fJ; T[wr ~ g{fonK z z z eoD tk;s/ ;qh r[o{ rqE ;kfjp dh ;w[uh pkDh ;?uhnK ftu th T[gbpX j?, i' Xow gquko ew/Nh d/ fbN/quo ;NkbK z Z I s/ g{o/ gzikp d/ fJfsjk;e r[od[tkfonK ftu fwb ;edhnK jD. fijV/ gqtko nkgD/ xoK ftu ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ gqekF, ;[y nk;D eoD, j[ewBkwk b?D ns/ j'o wo:kdk fBGkT[D ftu fdZes wj;{; eod/ jD T[BQK tk;s/ ;zEk ;?uhnK dk bkjk b?Dk p/jso j?. ;qh r[o{ rqzE ;kfjp gqsh FoXk ;fseko gqrN eoB fjs xo d/ B/V/ d/ r[od[nkok I ;kfjp fBsk gqsh ikD dk fB:w oyDk ukjhdk j?. n;hI r[opkDh d/ r[NfenK ns/ noE ;w/s ;Nhe g'EhnK ~ gktB pkDh ~ gVB, ftukoB ns/ nwb ftu fbnkT[D tk;s/ fJ;s/wkb eo ;ed/ jK. fJ; gqeko n;hI ;fseko ;fjs r[o j[ew nB;ko nkgDk nksfwe efbnkD eo ;ed/ jK ns/ ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ wB[ysk d/ Gb/ tk;s/ fdqVQkJ/ T[dF ~ g{ok eo ;ed/ jK. fJzNoB/N s/ th r[opkDh d/ noE ;fjs ;kcNt/:o w'i{d jD i' ghH ;hH N/pb/N, b/gNkg / nkd ftu BthI ghVh d/ pZu/ gokgs eo ;ed/ jD. fijV/ nkg gqekF s/ ;[y nk;B dh ;/tk BjhI eo ;ed/ T[j r[o{ xo d/ tiho$gkmh f;zx Bkb ;zgoe eoe/ ;t/o/ Fkwh dh gqekF ns/ ;[y nkFD dh ;/tk b? ;ed/ jB. ;fseko bJh fJj Gh io{oh j? r[o{ eh dZ;h ofjs d/ ubD dk jh gqD eohJ?. gzith gksFkjh r[o{ noiB d/ D ih wjkoki d/ nkd/FkB[;ko ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ gfjb/ gqekF ;w/I pkpk pZ[Yk ih d[nkok bJ/ rJ/ w[y tke ftu r[o{ wjkoki B/ j[ew pyfFnk ;h. ;zsk e/ ekoi nkg yb'fJnk jfo ezw eoktfD nkfJnk okw.. Xofs ;[jkth skb[ ;[jktk ftfu nfwqs ib[ SkfJnk okw.. (nzr 783) ;zs iB Gkt r[ow[fy fgnko/, r[o{ eh dZ;h ofjs s/ ubD tkb/ fijV/ ezw ~ jZE gkT[d/ jB T[j gowkswk T[BKQ I d/ ezw nkg g{o/ eodk j?. i/ n;h ;[y ukj[d/ jK ik nkgDhnK fuzsktK dk fBtkoD b'ud/ jK sK ;qh r[o{ rqE ;kfjp dh z ;zg{oBsk d/ ;w/I dFw gkfsFkj dh w'i{drh ftu dwdwk ;kfjp fty/ GkJh wBh f;zx d[nkok bJ/ rJ/ j[ew Bkw/ s'I ;/ X gqkgs eohJ/. ;fsr[o nkfJT[ ;ofD s[jkoh.. fwb/ ;{y[ Bkw[ jfo ;'Gk fuzsk bkfj jwkoh.. (nzr 713) nBw' b ;[ w B 1- T[yV/ j'fJ wB d[nkok e'Jh th ekoi f;ZX BjhI j'Idk Bk ;z;koe s/ Bk gowkoEe. 2- nkukojhB wB[Zy feXo/ th ;fseko BjhI gk ;edk Bk b'e ftZu Bk gob'e ftZu. 3- Jhoykb{ wB[Zy dh nkswK t?o fto'X dk e'Jh ekoD Bk j'IfdnK th nFKs jh ofjDh j?. 4- ;okp epkp dh tos'I wB[Zyh nkswK ftu fteko ns/ wbhBsk g?dk eodh j?. 5- fjz;kswe fposh wB[Zyh nkswk ftZu ftF/ fteko ns/ wbhBsk g?dk eodh j?. 6- ekw ns/ e'X d' ni/j/ n'r[D jB i' wB[Zy ~ jw/Fk eb/F ftu gkJh oyd/ jB. 7- i'o ipo ns/ wko XkV eoB tkb/ pzd/ dh o{j jw/Fk d[yh j' e/ d/j fsnkrdh j?. ;zebB L ;[oihs f;zx Bkuhi (4)
  • 7. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 e-mail r[o{ BkBe d/t L nkgD/ pko/ ;fsr[ o { ~ r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ ;/ t e, r' b / , |[ b kw Guru Nanak Dev : Slave of the Lord ng[ B / mke[ o eh jT[ u/ o hl ;fsekos pkpk ih, uoB rj/ irihtB gq G e/ , csfj gqtkB eoBh ih jT[ w ? wkfo fBp/ o h ;koz r , 1197 nkg ih tZb'I fwb/ EkgfVnK s'I gsk bZrk j? fe nkg ih ~ w/oh I am the slave to my Master, God gfjbh fuZmh fwb rJh ;h. I grasp His feet nZr/ p/Bsh fJzUI j? fe n}eb nkg ih tb'I brGr 100 toQ/ brk He the Life-of-all-Life has rid me of my ego. e/, fsnko ehs/ rJ/ ftFt d/ ukBD w[Bko/ ;kfjp ;qh r[o{ rzqE ;kfjp Sarang, 1197 ih d/ gfjb/ gqekF g[op ~ wBkT[D dh fsnkohnK j' ojhnK B/. w[ b yohdh bkbk r' b k, w/ o k BkT[ ;Gkrk fi; pkDh ~ fJeZso eoD bJh nkg ih B/ ftFt dk uZeo r[ o eh puBh jkfN fpekBk, bkfJnk, jo T[; ftnesh d/ s}ofpnk ~ fJZemk ehsk, fi; pko/ wfj;{; fis[ bkfJnk fss[ bkrk wko{ , 991 I am a bought bond-slave of the Lord ehsk fe fJj nekb g[oy Bkb fJe fwe j'fJnk j?. T[BKQ wjkg[oyK okjh and my name is Lucky. nekb g[oy dh pkDh ~ nkgD/ gzit/ ikw/I ftu g'Eh o{g d/ e/ gqekFwkB I was sold in the market at His bidding ehsk ;h ns/ d;t/I ikw/I ftu r[o{ dk o{g fdZsk ;h. and now I go the way He bids Maru, 991 pkpk ih ftofbnK ~ SZv e/ nkw ftnesh ~ BjhI gsk fe gqekF r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ tDiko/ s'I nkg ih dk Gkt frnkB o{gh gqekF s'I j?. gVB, ;wMD, ngBkT[D Guru Nanak Dev : Trader of the Lord ns/ nkg/ ~ ;tkoB dk sohek j?, ihtB iku j?. ;{MtkB thoK G'Dk fJj w? pBikofB okw eh fdB :kdrkoh pBkT[D bJh, ;fji gkm dh ;wkgsh, nozGsk iK e'Jh s/ o k Bkw[ tyo[ tkgko[ , rT[ V h, 157 T[gd/F ewkT[D dk puB eod/ jB. I am a merchant of God the All pervading Lord, pkeh ftFt Go ftu fJj T[s;t o;wh s'o s/ wBkfJnk ikJ/rk I I deal only in the merchandise of His Name. bzro s'I E'Vh d/o gfjbk jkb GoBr/I. GKs GKs d/ ;Nkb bZrBr/, Gauri, 157 Bro ehosB, gqGks c/ohnK fBebD rhnK fes/ fes/ sK ;qh r[o{ rqzE BkBe s/ o k pkDhnk, ;kfjp dh gfoeowk eoB dh pikJ/ r[o{ ;kfjp ~ T[; EK dh gfoeowk s{ ;kfjp[ w? okf;, wB s/ X' y k sk bj? , eokJh ikJ/rh fiZE/ r[o{ ;kfjp dk gqekF j'Dk j?. ik f;cfs eoh nodkf; tvjz ; , 557 nkg ih tb'I ftFt ~ fdZsh nBw'b dks ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ Nanak is the trader for the Lord T[gd/FK ~ d[fBnK dh ikDekoh ftu fbnkT[D dh rb sK, sK j't/ i/ nkg Who is also his only capital. ih d/ f;ZyK B/ ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ~ ed/ gfVnk j't/ fJ; dh wjkBsk The doubts of his mind depart only pko/ ikfDnk j't/, ihftnk j'tI/. When he praises and prays to Him. ekF nkgd/ f;ZyK B/ wfj;{; ehsk j[zdk fe ;w[uh d[BhnK ~ jo Wadhans, 557 y/so ftu nrtkJh d/D d/ ;woZE ;h r[o{ rqE ;kfjp ftu fwbktN Bk z r[ o { BkBe d/ t L fJeJhFtotkdh j't/ fJ; bJh nkg ih B/ gzit/ ikw/ ftu Fjkds th fdZsh go jK pkpk Guru Nanak Dev : The Monotheist ih nkg ih dh nkswe i's dh wjssk ~ gZSw d/ gV/ fby/ b'ek B/ d[ f pXk B gVT[ , ikfDnk j?. Bk;k torh ;z;Ek th ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk nfXnB eo z jfo fpB[ j' o [ B g{ i T[ , nrtkJh b' ojh j?. wV/ w;kfD Bk ikJh ;' o fm, 634 I do not believe in Duality. pkpk ih nKgD/ f;yK ~ ;{M py;' fJj mhe j? nkg ih B/ ;kfjp I worship none but God. ;qh r[o{ rqE ;kfjp ~ r[o{ dk doik pyfFnk j? go r[o{ ;kfjp d/ bJh z I neither visit tombs nor crematoriums ;'jD/ wfjzr/ o[wkb/, uzd'n,/ u'o, fJso, Bro ehosB ;fseko dk fJe Sorath, 634 S'Nk fijK fjZ;k jB, g{oB ;fseko BjhI. g{oB ;fseko sK r[o{ dh rZb d{ i k eT[ D [ ejk < Bjh e' J h wzBD ns/ ewkT[D ftu j? ns/ nkg ih dh y[Fh th fJF ftu j?. ;G wfj J/ e [ , fBoz i B[ ;' J h rT[ V h, 223 j'JhnK G[ZbK dh fywK Whom should I name the Second, nkg ih dk g[Zso When there is no one other than God ? w/ok e-mail gsk L- briji.kiram@gmail.com @feow# He, the Immaculate One, alone, pervades all. Gauri, 223 (5)
  • 8. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 (6)
  • 9. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 j?. gkme fbyd/ jB HHHHHHHHH 9H Gkt/I s[;h fe;/ th goKs d/ t;Bhe j't', xo ftu io{oh p/BshnK ngD/ pfunK Bkb jw/FK ngDh wk p'bh gzikph ftu 1H ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ pj[s tvwZ[bh ;odkoh jh rb pks eo'. gzikph p'b,' gzikph gV' ns/ gzikph nkgD/ ]kb;k ih ~ p]Fh j?. fJ; dk wkB ;ZwkB fby' sK i' r[opkDh dk th ;jh p'X j' ;e/. ekfJw oyDk ns/ oytkDk ;kv/ nkgD/ jh t; j?. 10H;'u/ r[o f;Zy dh v?hBhFB, @@g{ik nekb dh, dhdko 2H ;kvk ;fG si' tvw[bk gquko ;kvk nkgDk nkuoD Z ykb;/ dk## ns/ gouk Bkw dk jh j?. fJ; d/ ns/ ofjDh j? fi; s/ jo f;Zy ns/ BkB f;Zy, f;Zyh ftgohs M{m/ BfFnk ftu rbskB, ;Zuk r[of;y ns/ f;ZyK pko/ ngDh okfJ ekfJw eodk j?. efjbkT[D dk jedko BjhI j?. 3H r[o{ nkF/ d/ fto[X e'Jh ew eoB s'I gfjbk eJh tko 11Hr[o f;Zyh ~ Ykj bkT[D tkb/ pkjo'I xN ns/ ;kv/ ftuko eo', ns/ n?;k e'Jh ew B eo' fi; Bkb ;qh ftu' T[gi/ vzGh r[o{ f}nkdk jB. i' d/yD ftu f;Zy r[o{ r'fpzd f;zx ih dh f;Zyh ~ bki nkt/. jh jB go gquko f;Zyh d/ fto[X eod/ jB. T[jBK 4H d;tzX eYZDK jo r[o f;Zy dk coi j?, ns/ r[o{ dk feqgkDXkoh ;kXK pkjwDk s'I puDk jh mhe j?. nkd/F th j?. fJ; wkfJnk ~ Xkowe eZwK bJh dk; tosDk jh gqwkoE bJh ;jkfJe j?. e? g NB joGiB f;z x (i0 ;esq) 5H jo r[o f;Zy d/ uoBk ftu ;fBwo p/Bsh j? fe r[o{ byBT{ r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, byBT{ xo d/ ;/tkdko pDB dk :sB eo'. u' X Z o ns/ wjZb/ ns/ fgzvk d/ r[od[nkfonK ftZu r[o{ T[jd/dkohnK dh bkb;k fsnkrD ftu jh ngDk wjkoki d/ ;fseko dh xkN ns/ e'w dk Gbk j?. fBFekw ;/tk eoB Bkb r[o{ eJh tko S'N/ e;fpnK, fgzvk iK wjZfbnK ftu wjkoki gsk BjhI fesBhnK e{ u'XohnK ns/ y[FhnK pDkJ/rJ/ r[odtkfonk ftu nfij/ jkbks d/yD ~ fwbd/ nkg/ nkg jh p]F d/Dr/. 6H e/FK dh p/ndph fJe pio e[ofjs j?. jo r[o f;Zy jB fe d/yd/ j?okBh ns/ d[y j'Idk j?. rqzEh f;zxk ftu wkJh GkJh ~ fJ; p/ndph s'I d{o ofjDk ukjhdk j?. r[od[nkok ;kfjp fty/ ;ckJh ns/ r[o{ rqE ;kfjp ih d/ z ;kps ;{os d;sko f;ok dk j[ew wZB'. wb Gy ;fseko gqsh fJsBh bkgotkjh j?. r[od[nkfonK ftZu fJe ykDk SZv' nfwqs gkB eo' ns/ d;w/F fgsk d/ bkvb/ jh ;/tkdko i' rqzEh dh fv:{Nh th fBGkT[Idk j? nkgD/ r[o f;Zy pD'. gqtkoe ekoiK ~ g{ok eoD bJh fpBK fe;h fJzsikw ehs/ 7H dkVh w[S nkT[D wro'I gNek pBDk f;yh dh FkB pkjo d{o dh :ksok s/ th ub/ iKd/ jB. r[od[nkok pzd d/ fybk j? pfunK ~ S'Nh T[wo Gkt NhBJ/} ftu ofjD eoe/ B ;ckJh j'dh j? ns/ B jhI r[o{ wjkoki dk I d;sko ;ikT[D bJh g/qoDk d/Dh ns/ fJ;/ T[wo gqekF j[zdk j?. id se rqzEh ;kfjp dh irQk fJe j'o ftu nfwqsgkB eoB bJh fFeFk d/Dh r[o f;Zy ftnesh dk ;zGkb tk;s/ fJzsikw B j't/ r[od[nko/ ;Ekgs wksk fgsk dk oi j?. B ehs/ ikD/. 8H wktK XhnK G?Dk th gzE dh ;[uih T[;koh ftu fjZ;k Z ofizdo f;zx, byBT{ gkT[D bJh M{mh c?FB gq;sh d/ fueZV ftu'I fBebD dk :sB eoB sK T[Zsw j't/rk. o'wK dh p/ndph w"i{dk ;zsK dhnK po;hnK wBkT[Dk r[o{nK yk; s'o s/ (GotfNnK dh) s' pu'. fJj jw/Fk :kd dk fBokdo oy' fe ngD/ r[o f;Zy pfunK d/ ;fG s'I gfjb/ r[o{ nkgD/ Ffjo ftZu r[od[nkok ;kfjp fty/ fJe nkg jh j'. s[jkvk nkgDk nkuoD ns/ F[G f;yFk ;EkBze iE/pdh tb'I fJe ;zs ih dh po;h wBkJh iKdh j? z jh s[jkv/ pfunk ~ ;jh wkor doFB d/ ;edh fJ; s'I nukBe fynkb nkfJnk fe ;zsK d/ v/fonK ftu (7)
  • 10. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 th 20thI ;dh ftu g?dk j'J/ s/ ubkDk eo rJ/ eJh ;zsK j'D sZe fizB/ th r[of;Zy j'J/ jBl fit/I fe GkJh r[odk; ih, dhnK po;hnK pj[s X{w-Xkw Bkb wBkJhnK iKdhnK jB. GkJh Bz d bkb ih, GkJh xBZ J hnK ih nkfd. fJBQ K gzikp ftu fizB/ th ;zsK d/ v/o/ jB T[BQK ftu ;zsK dhnK wjKg[oFK B/ nkgD/ Bkw Bkb edh th ;zs iK pqjw-frnkBh po;hnK wBkT[D bJh bZyk-eq'VK o[fgnk gkDh dh soQK tor/ ftF/FD BjhI bkJ/ s/ Bk jh f;Zy ;zrsK ~ edh o'fVQnk iKdk j?. fi; ftu wZB/ j'J/ ;zgB b'e th gj{u e/ z z nkgDhnK po;hnK nkfd wBkT[D bJh gqf/ onk ;h. eh j[D fjZ;k b?d/ jB.;G s'I gfjbK sK pj[s tZvh gZXo s/ fJ; dh I thjthI ;dh ftu g?dk j'J/ ;zs fJBQK wjK g[oFK (r[of;ZyK) fJFfsjkopk}h ehsh iKdh j? fco po;h tkb/ fdB fJe'I Bkb'I T[Zuk doik oZyd/ jB, fijBK dhnK po;hnK n;hI ;w/I 21 s'I b? e/ 101 sZe nyzv gkmK d/ G'r gkJ/ iKd/ jB. r[o{nK d/ r[og[op SZv e/ wBk oj/ jK < d{;oh rZb fJj eJh tkoh v/o/ d/ FoXkb{nK e'bI' fJe-fJe gkm dh ;/tk b? j? fe f;Zy fJfsjk; ftu edh th eJh eJh nyzv gkm bJh iKdh j?. G'r s/ i' dhtkB ;id/ jB T[E/ r[opkDh dk Z fJeZm/ eokT[D dh gozgok BjhI ojh. fJe n;EkB T[Zs/, xZN s/ eZuh pkDh dk ehosB tZX ehsk iKdk j?. fJe' ;w/I eJh nyzv gkm oZyD/ f;Zy otkfJsK d/ fpbe[b NhHthH u/ B bK s/ fob/ fJj po;hnK J/ B hnK T[bN j?. ;kv/ w"idk ;zsK ~ fJj rZb nkgD/ fdwk| ftu { X{w-Xkw Bkb wBkfJnK ikD bZrhnK jB fe nkw f;ZyK ~ uzrh soQK fpmk b?Dh ukjhdh j? fe fJ;kJh Xow ftu pj[s sk fJj gsk jh BjhI ubdk fe f;ZyK d/ e"wh fsT[jko r[onK { fsnkrh gkdoh j'J/ jB, fiBQK B/ nkgDk ;kok ihtB bzvB d/ r[og[op jB iK fJjBK ;zsk dhnK po;hnK. eh fJj s/ g?fo; tor/ FfjoK ~ SZv e/ ncohek d/ izrbK ftu fes/ r[o{nK dh wjkBsk ~ xZN eoB bJh fJe ;k}F sK nkgD/ Xow d/ gquko bJh s/ rohp b'eK dh wdd bJh BjhI j' ojh < fJBQK poFhnK ftZu dopko ;kfjp nfwqs;o brk fdZsk, go T[jBK d/ FoXkb{nK B/ fJBQK gkdohnK dhnK d/ rzEh gqukoe ns/ okrh f;zxK dh ;w{fbns th j[dh j?. q z po;hnK fJ; tk;s/ wBkT[DhnK mhe BjhI ;wMhnK fe fes/ d{;ok, n;hI fJj t/yDk j? fe ehI fJjBK ;zsk d/ v/fonK ftu T[jBK d/ r[o{ Jh;k w;hj d/ iBw fdB dh wjZssk Bk xZN ;G e[M f;Zyh gozgoktK nB[;ko jh j' fojk j?. ikJ/. eh ;kv/ ;zs pkp/ n?;h GktBk BjhI ngDkn ;ed/ < ;G s'I gfjbh rZb sK fJj j? fe gfjb/ r[o,{ r[o{ y[Fpho f;zx, BkBe ;kfjp s'I b? e/ wjkokik oDihs f;zx d/ oki d/ ]sw ekB[go i' ;ofD nkt? fs;[ ez f m bkt? fJj[ fpod[ ;[ n kwh ;z d k i'Fh wm, nr;s 20, nkg;h GkJhuko/ ~ s'VB bJh j' ojhnK e'fF;K d/ pkti{d i'Fh wm d/ f;ZyK B/ fJe FkBdko nd{sh fw;kb ekfJw ehsh j?. i'Fh wm ftu w;fid BK j'D eoe/ ns/ y[b/ w?dkB ftZu fuZeV j'D eoe/ w[;bwkBK bJh Jhd dh Bwki gVQBK Bkw[wfeB ;h. r[od[nkok ;kfjp d/ gqXkB ;0 p{Nk f;zx B/ r[od[nkok ;kfjp d/ nzdo ;fjo d/ 800 w[ ; bwkBK ~ Bwki gVB dh fJikis fdZ s h. fJ; gq s h w[;bwkBK, fjzd{nK ns/ fJ;kJhnK tb'I ftFt Go s'I pj{s gq;Fk gqkgs j'Jh j?. yokp w';w d/ ubd/ BwkihnK ~ r[od[nkok ew/Nh B/ ;kvQh w[Ffeb d{o z fJ; w' e / s/ r[ o d[ n kok tb' I ;G dk fdZes j'Dh ;h, fJ; eoe/ Bwki eoe/ GkJhuko/ dh nd{ s h fw;kb ;[nkrs ehsk frnk ns/ w[;bwkB fjzd{ gVQB dh fJ}kis fdZsh rJh. ekfJw ehsh j?. g{ok w[;fbw ;wki ns/ f;ZyK B/ fJe d{i/ ~ rb/ bk e/ tXkJh ;0 p{ N k f;z x f;ZyK dk ;[eor[iko ns/ foDh j?. fdZsh ns/ ;/thnK ykdhnK. I gqXkB, r[0 i'Fh wm, T[Zsokyzv w' b th nkf;c i'Fh wm nkf;c, (8)
  • 11. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 nkw nwoheh, F/y ns/ f;Zy ftu coe BjhI ;wMd/ fJe nwoheh f;Zy d/ wB dh ghVk w? I nwohek ftu jh g? d k nwoheh f;Zy th w'i{dk d'o dh T[; j' f Jnk ns/ J/ E / jh tZ v k j' f Jnk. N{ZND dk fjZ;k j? fi; ftu fe;h ~ nwodhg f;z x nkgD/ pugB ftu w?I th fbfNb bhr ;j ;z;Ekge, p/;pkb y/vQh j?. w/oh wK fJe ;kZeo c[ o ;s BjhI fe T[ j fe;/ ~ nkgDh f;Zy e'bhFB, wkw (fwfvb ebk; nwoheh shIth) oj{ohsh ns/ ;fGnkuko pko/ dZ; ;e/. nwohek j?. w?I fBT{:koe :Keh p/;pkb Nhw dk ipod;s c?B jK. w?I fJe nwoheh jK. ftu T[jBK d/ :'rdkB pko/ fJe p/jso fe;w dh ;wM id nwohek ftu 11 f;szpo dk nKseh jwbk pB ikBh ukjhdh ;h. b/feB fdZes fJj j? fe 24 xZN/ j'fJnk w?I nwoheh f;Zy d/ s'o s/ fB:{i whvhnk d/ uZbD tkbk uZeo fJ; soK eZw BjhI eodk. fJ; ;kwB/ fJe gzrsh ne;o d'joKdk ;K. fJj Fpd T[BKQ whvhnk B/ fpBbkfdB ns/ skbhpkB dh fijVh s;tho gsqekoK s/ nZSk n;o eod/ ;B i' Bcos eoe/ j' oj/ pBkJh j?, finkdkso nwoheh grVh dk wsbp ngZokXK dh fog'ofNzr eo oj/ ;B. fJ; S'N/ fij/ nkszetkd ;wMd/ jB id fe f;Zy grVh nkgD/ Xkowe wkfJBkoNh ;w[j d/ pko/ rbscfjwh d/ ekoD Xkowe ftFtk; eoe/ pBQd/ jB. b/feB pQs ;ko/ b'rK ' ehs/ ik oj/ ngokXK ~ Bk;wMh eoe/ ehsk frnk d/ fdwkr ftu Go frnk j? fe grVh dk wsbp ngokX (Crime of Ignorance) T[; t/b/ fejk frnk nkszetkd j?. T[j F/y ns/ f;Zy ~ fJe jh wBd/ jB. ;h. e[ M jd se nwoheh th j[D T; xNBk d/ mhe w'i{dk wkj'b dh T[; N[ZNB dk 11 ;kb pkd n' e eq h e d/ fJe fjZ;k jD fi; ftu fe;/ ~ ft;eIf' ;B ftu pB/ r[od[tko/ ftu fJsBh c[o;s BjhI fe T[j nkgDh j'J/ r'bh eKv d/ pkd w?I gsoekoK gozgok, ;fGnkuko ns/ nkgD/ d/ ;kjwB/ fJjh Fpd ni c/o w?I Xkowe ftFtk; pko/ b' e K ~ d[pkok feTI d'jok fojk jK < dZ;. fJjh ti/ j? i' 11 ;szpo dh / w?I eZbk BjhI jK. fJ; w[be d/ xNBk ~ p/tiQ/ ;kvQ/ Bkb i'V fdZsk seohpB ;koQ/ f;Zy nkgD/ nkg s'I iKdk j?. b'e ;kVQ/ ;Ksh g{oB fJjh ;[nkb g[ZS oj/ jD fe 11 ftFtk;K ns/ Xow pko/ e[M BjhI ;kb pkd nZi fJe tkoQh fco T[BKQ ikDd/ ns/ ;k~ nkszetkdhnK ~ iBsk d/ ;kwQ B / T[ j h dhnK eos{ s K Bkb i' V ;ckJh d'pkok feTI d/Dh g? d/Id/ jD. fcbjkb ;K~ ojh j?. jo fJe ~ fJj eh Gkosh B/ s k nwohek s' I ;/ X b? D r/ gsk BjhI fe ft;e' I f ;B T[whd s/ oyDh jh ukjhdh B;bh ns/ Xkowe Bcos d/ fFeko esb j'J/ 6 f;ZyK bJh r[od[nko/ dh r'bhpkoh dh Z j? fe 11 ;szpo dh T[; nwoheh ;oeko B/ fsB fdBh okFNq h F' e wBkT[ I f dnK tkodks ~ nzikw d/D tkb/ wzdGkrh xNBk d/ 11 ;kb nkgDk Mzvk g{o/ ftFt ftZu M[ek fdZsk. Gkos ftu jikoK Fy; ~ rbs XkoDk pkd id nwohek ftu dh frBsh ftZu esb j'J/ f;ZyK tk;s/ B s/ edh ok;Nqh F'e tkbh gqoDk feE'I ns/ fezt/ / nkJ/ f;Z y K ~ ;' ;kb s' I wBkfJnk frnk ns/ B jhI jwdodh d/ d' p'b p'b/ rJ/. fwbh. ypoK ftu fejk finkdk r[io u[e/ B/, f;Zyk wko/ rJ/ b'eK dhnK ebgdhnK o{jK ~ ok;Nqh B/sktK dk frnk j? fe T[ j tkJhN pko/ nwohek dh y[Fjkbh eh itkp j? < ;[go/wkf;;N r[o{g Bkb i[fVnk ;h. fJj Gh Bshik (9)
  • 12. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 fBebdk j? fe T[j ekb/ b'eK Bkb Bcos oydk ;h. n;hI fJj Gh ikDd/ jK fe pj[s ;ko/ nwoheh, w[;fbw Fqh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh ;w{j dh soK nwoheh f;Zyk gqsh th d[oGktZBk oyd/ byBT{ dk ;kbkBk ;wkrw jB. nwoheh w[ ; bwkB i' nwoheh ekB{ B K gq s h tckdko jD T[BKQ ~ th fJBQK ngokXK dk fFeko j'Dk ;[;kfJNh tZb'I fwsh 1 ns/ 2 neN{po 2012 ~ nkgDk g?dk j? fi; ~ n;hI Bk;wMh ftZu ehsk frnk ngokX I ;kbkBk ;wkrw TZu/ gZXo s/ r[od[nkok Bkek fjzvbk fty/ ' efjzd/ jK. wBkfJnk ik fojk j? fi; ftZu gqf;ZX r[owfs ftukoe f;Zy nwoheh th ok;Nqh skD/ pkD/ dk w[y fjZ;k jD. frnkBh gowihs f;zx ykb;k, nBzdg[o ;kfjp tkb/, GkJh jouoB f;zx ykb;k, ji{oh okrh dopko ;kfjp, ;qh Bkb-Bkb jh T[j seohpB jo g/F/ ftu jD, ;kvQh c"i nzfwqs;o ns/ GkJh ;[fozdo f;zx nyzv ehosBh iZE/ tkb/ ftu jD, Bkrfoe ihtB d/ eJh wjZst g{oD ;EkBK po/bh s'I gXko oj/ jB. pZfunk d/ ;kbkBk w[ekpb/ fwsh s/ p/m/ jB. pkti{d fJ; d/ nwoheh f;Zy Bcos d/ 22 ns/ 23 ;szpo 2012 ~ j'Dr/ fi;d/ ckow fwsh 15 fFeko j/ oj/ jB. fJ; soK d/ ngokX ysoBke sohe/ ;szpo se iwk ehs/ ik ;ed/ jB. ;kbkBk ;wkrw dh Bkb tX/ jB. B'eohnK ftu ftseok ehsk iKdk j?, ;cbsk bJh fwsh 15 nr;s ~ gqkozG ehs/ rJ/ ;fjigkm B;bh ;'u eoe/ nbrEbr ofynk iKdk j?. b/feB dh ;wkgsh fwsh 30 ;szpo 2012 ~ r[od[nkok gkB dohpk fJ; sok;dh d/ pkd e[M T[Zwhd dhnK feoDk th ftZy/ j't/rh. fdykJh fdZshnK jB. n/stko ~ ;hH n?BH n?BH, d{i/ pqkvek;fNzr whvhnk ns/ T;d/ nrb/ fdB nypkoK r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb byBT{ ftZu w?~ gfjbh tkoh ;wMdkoh Goh fbys fdykJh pqKu tb'I nyzv ehosB ;wkrw gJh. jo soK d/ gsoeko fJj ;wMkB dh e'fFF eo oj/ ;B eh f;Zy Xow d/ w{b sZs eh j[d/ jB ns/ fJj z ;oeb tZb'I fwsh 13, 14 ns/ 15 ;szpo 2012 ~ nkgD/ Xow dk gkbB fe; soQK eod/ jB. w?~ brdk tZy-tZy r[od[nkfonK ftu o?D;pkJh, nyzv ehosB ;wkrw dk nk:'iB ehsk frnk j? fi; nB[;ko fwsh 13 j? fe nwoheh f;ZyK ~ th nkgD/ gV';hnK Bkb fJ; ;szpo 2012 ~ ;t/o/ 6 s'I 12H30 ti/ se r[od[nkok f;zrko ftok;s ~ ;kMk eoD dk isB eoBk ukjhdk j?. Bro, fwsh 14 ;szpo 2012 ~ Fkw 6H30 s'I 10H00 ti/ se io{oh j? fe n;h e[M ;zrms e'fFF eohJ/. ;e{bk ftu r[od[nkok uzdo Bro, 15 ;szpo 2012 ~ ;t/o/ r[od[nkok gVQB tkb/ pZfunK ~ T[BQK d/ Bkb gVQB tkb/ f;Zy nkFhnkBk ns/ 15 ;szpo 2012 Fkw ~ 6 pi/ s'I d{;o/ fdB pfunK pko/ dZf;nk ikJ/. d{;o/ Xkowe ftFtk; tkb/ ;t/o/ 5 ti/ se r[od[nkok nkbwpkr fty/ ehosB dk b'eK Bkb finkdk noE g{oB ;wgoe dh e'fFF gqrokw fwfEnk frnk j?. fJ; gqrokw ftu ;qh nfwqs;o, ' ' j't. n?;/ gqtesk fsnko ehs/ ikB i' wFj{o j'D ns/ / b[fXnkDk, fdZbh, po/bh, nkrok, ekBg[o ns/ j'o FfjoK nk;kBh Bkb ;wgoe d/ ekfpb j'D. s'I ;zrsk ns/ ehosBhJ/ g[Zi oj/ jB. f;ZyK ~ ;ko/ Xkowe ;w{jK ftu B f;oc wkB fdZsk ikJ/ pbeh nkgD/ fsT[jkoK iK T[s;tK ftu p[bkfJnk f;Zy :zrw/B} n?;'f;n/FB byBT{ dh u'D ikJ/. fJ; tk;s/ B f;oc f;Zy pbeh whvhnk, f;ftb byBT{ 15 nr;s, n?;'f;n/FB dh fsB ;kbk ew/Nh ;[;kfJNh ns/ ;oeko fwb i[b e/ gq:k; eoD. fJ; bJh u'D, r[o{ s/r pjkdo GtB uzdo Bro fty/ ;0 bJh brksko ns/ ;kbK se gq:k; eoD dh b'V j?. i'frzdo f;zx dh gqXkBrh ftZu j'Jh fi; ftZu ;t/o/ 10 ti/ fJ; sqk;dh B/ ;kv//Q ;kfonK d/ ezX/ s/ fJj fiZwtkoh gkJh / s'I ehsoB ns/ nodk; eoe/ w'i{d 80 w/poK d[nkok ;0 I ezto gkb f;zx ;/mh gqXkB, ;0 n?wH n?;H ;/mh, n?wH n?;H j? fe f;fynk d/ fJ; eZw ftu g{oh soQK i[N ikJhn/. ;kjBh, nkoHn?;Hr'bvh, nkoHn?; ;b{ik whs gqXkB, ;0 n;hI fe;h wzdo, w;fid, uou iK r[od[nko/ ftu n?;Hn?;H okigkb i0 ;eqs, ;0 n?uHn?;H r[bkNh ;zukbe, j'Jhn? ;K~ ihT[D dk je j?. n?E/ fe;h soK dk vo ;0 joGiB f;zx ghHnkoHn'H, ;0 Gftzdo f;zx yikBuh, B j't/. B;b iK Xkowe gfjukB eoe/ sK edh th ;0 nfwqs gkb f;zx, e/Hi/Hn?; N'Bh, i/H n?;H uktbk, BjhI. n?uHn?;H ;obk, i;pho f;zx oki{ ;eZso, ;0 nihs f;zx @@rkoihnB## s'I XBtkd ;fjs whs ;eqs, ;0 fsqb'uB f;zx @uB# nkvhNo ;w/s 28 (nzrq/ih s'I nB[tkd) n'jd/dko u[D/ rJ/. gzikph ;[wB tZb'I ;p ~ tXkJh. (10)
  • 13. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 (11)
  • 14. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 ;q h r[ o { rq z E ;kfjp pko/ io{ o h ikDekohnK - 1 ÃzÆ ×°ð± ×ð§æ ÃÅÇÔì ÜÆ ÁÅÇç ×ð§æ Üź ÁÅÇç ;qh r[o{ noiB d/t ;kfjp ih 2218 Fpd ÃzÆ ×°ð± ×ð§æ ÃÅÇÔì ÕðÕ¶ òÆ ÜÅä¶ Üźç¶, ÁµÜ ÇÃÖź ;qh r[o{ s/| pjkdo ;kfjp ih 116 Fpd s/ ;b'e ç¶ ôÅÖÃÅå ×°ð± Ôé¢ÇÂé·Åº êÇçÁź ÇòÚ î±ñ ôìç ÔË i' V - 4956 Fpd ×ð§æ ÇÜà çÅ ñø÷Æ Áðæ ÔË ÇÕåÅì¢ÃÅÇÔì å¶ ÃzÆ 3- 15 Gkosh GrsK dh pkDh ,ÃÅÇÔì ÃåÕÅð ç¶ ñÖÅÇÂÕ Ôé,×°ð± ôìç ×°ÇðÁÅÂÆ ç¶ òÅðà ԯä éÅñ çì§è ðÖçÅ ÔË Áå¶ ÁÅÇç ç¶ ñø÷Æ pkpk F/y cohd ;kfjp ih 116 Fpd s/ ;b'e îÅÇÔé¶ Ôé î°ãñÅ ïÅ êÇÔñÅ, ܯ ÇÂà ×ð§æ é°§ ÒçÃî Grs i? d/t ;kfjp ih 2 Fpd ×ð§æÒÇÜà ÇòÚ çÃò˺ êÅåôÅÔ ÃzÆ ×°ð± ׯÇì§ç ÇÃ§Ø Grs fsb'uB ;kfjp ih 4 Fpd ÜÆ çÆÁź ìÅäÆÁź Ôé 彺 ÇéÖ¶óçÅ ÔË¢ ×°ð± ×ð§æ ÃÅÇÔì Grs Bkw d/t ;kfjp ih 61 Fpd çź ðÚéÅòź ç¶ ðÚéÔÅð¶ òÖ òÖ ôz¶ÇäÁź å¶ ÇëðÇÕÁź Grs okwk Bzd ;kfjp ih 1 Fpd éÅñ çì§è ðÖç¶ Ôé ,À°é·Åº ÇòÚ ÇÔ§ç± Ôé, î°ÃñîÅé Grs epho ;kfjp ih 541 Fpd s/ ;b'e Ôé Áå¶ éÆòÆÁź å¶ À°ÚÆÁź ÜÅåź ç¶ òÆ Ôé¢ Grs oftdk; ;kfjp ih 40 Fpd ÇÜ§é¶ òÖ òÖ ðÚéÔÅð¶ Ôé À°é·ÆÁź ÔÆ Ôé ÇÂà Grs ;?D ;kfjp ih 1 Fpd ÇòÚ ðÅ× å¶ ðÅ×éÆÁź¢ÃÅð¶ î÷î±é 鱧 òÖ òÖ åð·Åº ç¶ ÕÅÇò ð±êź ÇòÚ êz×àÅÇÂÁÅ ÔË¢ 31 ðÅ× òðå¶ ×¶ Grs XzBk ;kfjp ih 3 Fpd Ôé¢ À°é·Åº 鱧 êÇçÁź,ÁÃàêçÆÁź å¶ 4 ñÅÇÂéź òÅñ¶ Grs ghgk ;kfjp ih 1 Fpd Ãñ¯Õź ÇòÚ Õñîì§ç ÕÆåÅ ÔË¢ ñ§ìÆÁź ðÚéÅòź òÅðź Grs gowkBzd ;kfjp ih 1 Fpd ç¶ ð± ê ÇòÚ Ôé¢ÇÂé· Å º Ãí ðÚéÅòź é± § ðÅן ç¶ Grs ;{odk; ;kfjp ih 1 Fpd ÁÇèÁÅÇÂÁź ÇòÚ Õðå¶ ç¶ Õzî Áé°ÃÅð ðÇÖÁÅ Ç×ÁÅ Grs GhyB ;kfjp ih (byBT{ fBtk;h) 2 Fpd ÔË¢1430 Á§×ź òÅñÆ ìÆó ÇÜà 鱧 ÇÃÖź çÆ êzÇåÇéè Grs ;XBk ;kfjp ih 1 Fpd ÃíÅ ô¯îäÆ ×°ðç°ÁÅðÅ êzì§èÕ Õî¶àÆ òñ½º ÇÂà ð±ê Grs p/Dh ;kfjp ih 3 Fpd ÇòÚ ÛÅêä çÆ îÅéåÅ ÔË ÇÂÕ ÇîÁÅð ìä ×ÂÆ ÔË ¢ i' V - 778 Fpd ÇÂà ð±ê ÇòÚ ê§ÇéÁź çÅ Õzî Ô¶á ÇñÖ¶ Áé°ÃÅð ÔË- 4- r[ o { xo d/ gq / w h ro[ f ;Z y ;kfjpkB dh pkDh 1 - ååÕðÅ(1-13), ÇÃðÆ ðÅ×(14-93), îÅÞ(94-150), ×À°óÆ(151-346), ÁÅÃÅ(347-488), ×±ÜðÆ(489-526), GkJh wodkBk ;kfjp ih 3 Fpd ç¶òקèÅðÆ(527-536), ÇìÔÅ×óÅ(537-556), opkph pbtzv ;kfjp ih 5 Fpd òâÔ§Ã(557-594), ïðá(595-659), èéÅÃðÆ(660-695), opkph ;Zsk ;kfjp ih 3 Fpd ÜËåÃðÆ(696-710), à¯âÆ(711-718), ìËðÅóÆ(719-720), pkpk ;z[do ;kfjp ih 6 Fpd åËñ§×(721-727), ñÔÆ(728-794), ÇìñÅòñ(795-858), i' V - 17 Fpd ×½ºâ(859-875), ðÅîÕñÆ(876-974), 5- frnkoK noFh GZ N k dh pkDh éà éðÅÇÂä(975-983), îÅÇñ ×À°óÅ(984-988), GZN eb ;jko ;kfjp ih 54 Fpd$;ZJht/ îÅð±(989-1106), å°ÖÅðÆ(1107-1117), GZN r:zd ;kfjp ih 13 Fpd$;ZJht/ Õ¶çÅðÅ(1118-1124), íËðÀ°(1125-1167), GZN fGZyk ;kfjp ih 2 Fpd$;ZJht/ ìËçå(1168-1196), ÃÅð§×(1197-1253), îñÅð(1254-1293), ÕÅéóÅ(1294-1318), GZN ehos ;kfjp ih 8 Fpd$;ZJht/ ÕÇñÁÅä(1319-1326), êðíÅåÆ(1327-1351), GZN wE[ok ;kfjp ih 12 Fpd$;ZJht/ ÜËÜÅò§åÆ(1352-1353), Ãñ¯Õ ÃÔÃÇÕzåÆ(1353-1360), GZN ikbg ;kfjp ih 5 Fpd$;ZJht/ ×ÅæÅ,ø°éÔ¶ å¶ ÚÀ°ì¯ñ¶(1360-1364), GZN ;bQ ;kfjp ih 3 Fpd$;ZJht/ Ãñ¯Õ ÕìÆð(1364-1377), Ãñ¯Õ øðÆç(1377-1384), GZN GbQ ;kfjp ih 1 Fpd$;tZJhnk ÃòµÂƶ (1385-1409), Ãñ¯Õ òÅðź 彺 òèÆÕ(1410-1429), GZN pbQ ;kfjp ih 5 Fpd$;tZJhJ/ î°§çÅòäÆ å¶ ðÅ×îÅñÅ(1429-1430)¢ GZN jfopz; ;kfjp ih 2 Fpd$;tZJhJ/ 2- f;Z y r[ o { ;kfjpkB dh pkDh GZN BbQ ;kfjp ih 16 Fpd$;tZJhJ/ ;qh r[o{ BkBe d/t ;kfjp ih 974 Fpd i' V - 121 Fpd$;tZ J hJ/ ;qh r[o{ nzrd d/t ;kfjp ih 62 Fpd s/ ;b'e ubdk ;qh r[o{ nwodk; ;kfjp ih 907 Fpd ;z e bB - ofwz d o e" o w' I r k ;qh r[o{ okwdk; ;kfjp ih 679 Fpd (12)
  • 15. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 r[ o { rq z E ;kfjp pko/ fdbh i}pks ;0 ;o{g f;zx nbZr r[o{ rqzE ;kfjp d/ bk;kBh ;o{g d/ nfXn?B fgS'I c[ZNdk B}o nkT[Idk j?. Xow, okFNo, ;dkuko ns/ Gkos toF d/ ;kpek okFNogsh vk0 okXk feqFBB B/ wkBtsk d/ Xo'jhnK ~ Xo'jh nkyD dh fJ; ftu nkgD/ FpdK ftu fJ; wjkB r[o{ gqsh nkgDh FoXk i[ons, tzrko s/ fBvosk j?. fJj nfijk ;hsb s/ nogs eofdnK fejk ;h fe @@;q h r[ o { rq z E ;kfjp fwm/ ib dk uFwk j? i' fBozso trdk ofjzdk j? ns/ ;ko/ ghoK, g?|zpoK dh fiT[Idh ikrdh nktk} jB.## fi; d/ ;/tB Bkb j}koK d[yh o{jK ~ FKsh fwbdh e[ M j' o |? o -f;Z y ;B/ j hnK tb' I r[ o { rq z E ;kfjp ofjzdh j?. fJ; ftu nDfrDs fjofdnK dh FoXk dk d/ nfXn?B wro'I i' FoXkwJh puB ej/ rJ/ jB ;zuko j? s/ fJ; d/ okrK ftu nDfrDs GktK dh Eo- T[BQK ~ th ;zy/g o{g ftu fJE/ nzes eoB s'I gsk EoKdh r[iko j?. nfij/ nd[sh ;o/Fm s/ wjkB rqE dk z z br ;e/rk fe f;ZyK d/ Bkb Bkb |?o-f;Zy ;ZiDK d/ ;fseko eoBk ;kvk ;fGnkukoe, ;kfjse, Bkrfoe fdbK ftu th fJ; wjkB ;fsekoh r[o{ pko/ fesBh B/ s/ GkJhukoe Xow j?. fJ; gqsh p/w[y j'Dk Gkosh e GktBk goitbs o{g ftu eowFhb j?. ;z;feqsh Bkb Xo'j eoBk j?. fJj T[ivg[Dk s/ w{oysk Z vkH Xow gkb w?Dh L- j?. r[o{ rqE ;kfjp wX ekb dh Gkosh ftukoXkok z r[od[nkok r}N-wJh 1978 dk ;Zuk gqshfBX j?. Gkosh Xow gozgok d/ nB[;ko vkH wBw'jB ;fjrb L- fJ; ftu th T[;/ jh wkBth Xow d/ sZs fwbd/ jB Gkt/I ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk fBowkD g"D/ uko z fiBQK ~ ngBkT[D ftu fe;/ ~ e'Jh T[}o BjhI j' ;" ;kb g{ot j'fJnk j? go fco th toswkB ihtB ;edk, fi; dk gouko eoB Bkb fe;/ dh fJ}s jse dhnK gouzv ;wf;nktK dk ;[uko{ ;wkXkB ns/ Gkos BjhI j[dh s/ fi; ~ fe;/ fcoe/ ftF/F d/ x/o/ ftu pzd z dh ;z;feqsh dk nkdoF ;o{g fJ; ftu dfoFNwkB j?. BjhI ehsk ik ;edk. ;koh wB[ysk fJ; s'I go/oBk b? Z fJ;/ bJh n;hI ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ~ Gkos ftu ;edh j? s/ b?Idh nkJh j?. eJh ;" ;kbK d/ Xkofwe Gktksfwe J/esk, go;go gq/w nEtk wkBtsk dk ;kfjs dk fJj ukBD w[ B kok fojk j? . nZ i d/ goukoe rqE wzBd/ jK. o{VhQ tkdsk s/ ;zehoDsk d/ szr z ftfrnkBe s/ p"Xe i[r ftu th fJj nkT[D tbhnK x/o/ ftu'I w[es j' e/ fi; nkdoFe ;wki dh ;zebgBk ghVQhnK ~ Xow s'I p/wy j'D s'I pukT[dk oj/rk. eh fJj [ I r[o{ rqzE ;kfjp ftu g/F ehsh rJh j?, T[j Gkosh xN wjZst dh rZb j? fe ihtB s/ irs dhnK T[BQK ;z;feqsh dk ;kok dfoFNhe'D ejh ik ;edh j?. Grsh ;kohnK ;wZf;nktK d/ ;wkXkB fJ; ftu nkgD/ Yzr s/ Fesh dk r"otwJh ;[wb fijVk fe Gkoshg[D/ dh / Bkb fwbd/ jB fiBQK dh f}zdrh d/ fe;/ Bk fe;/ w'V fBZih ftF/;sk j?, r[o{ rqE ;kfjp ftu gosZy s/ ;gZFN z s/ jo fJe ~ b'V g?dh j?< r[o{ rqE ;kfjp fJ; b"fee I z fd;dk j?. Xoksb s/ gob'fee ihtB-iku dh uzfrnkVh ;kv/ wBk veb rohBbh} L- ftu uwek d/Id/ jB. fJj fpbe[b mhe fejk frnk j? fe r[o{ rqE z -gzikph d[Bhnk, iBtoh-cotoh 1965 ;kfjp Gkosh ftukoXkok dh eohw j?, fjzd{ fcbk;ch vkH o"FB bkb nj{ik dk fBu'V j? i' fjzd{ BjhI ;r'I Bo'b f;Zy j?. fisBk ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ftu ;dkukoe Bhsh d/ fisBk tX w?I r[o{ rqzE ;kfjp dk nfXn?B ehsk j? tXhnk Bw{B/ Go/ gJ/ jB, d/F fgnko d/ i}p/ Bkb fJj T[sBh jh w/oh fgnko GktBk fJ; gqsh j'o tXh s/ ;oFko j?. ;wkitkd s/ ;KMhtkbsk dk phi fJ; ftu'I pbtkB j'Jh. i' go/oBk ns/ Gkfte y{p;{osh r[o{ rqE z (13)
  • 16. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 ;kfjp ftu fwbdh j?, FkfJd jh d[BhnK dh fe;h j'o T[j Xow ni d/ o;wh eow eKvh s/ tfjwh gqGktK tkbk Xkofwe fbys ftu'I fwbdh j't/. edkfus BjhI j' t / r k ;r' I T[ ; dk w{ b nXko f;y ohthT{ d;zpo 1981 ;/tk s/ Fpd (Bkw) j'Dr/. ;/tk dk ;zebg Jh;kJhnK gob n?; pe-B'fpb gqkJh} (g[o;eko) fti/sk B/ vkYk ;[jDk ngDk fbnk j? (r[of;yh ftu th ;/tk r[o{ rqE ;kfjp wB[y d/ fJeZbg[D,/ T[; dhnK z Z ~ wjkB ;EkB gqkgs j?) s/ Fpd dk gq:'r f;Zy Xow fJSktK, goGktK ns/ nekbg[oy Bkb T[;d/ ;[wb eoB / d/ r[o{ rzE g{ik s'I g{oh shposk ftu d/fynk ik ;edk q dh G[y d/ gqrNkt/ dh ;o's g[;se j?. w?I j'o tv/ tv/ j?.## fsnkBph fJe EK j'o r[o{ rqE ;kfjp pko/ nkgD/ z XowK dhnK Xkofwe ouBktK gVQhnK jB go w?~ T[BKQ fBih ftuko ftnes eoB bfrnK efjzdk j? L @@r[o{ ftu fdb s/ wB ~ goGkts eoB tkbh fJsBh Fesh rqE ;kfjp wB[yh GkJhuko/ d/ ;KM/ nksfwe ]}kBk jB. z Z BjhI brh fisBh fe r[o{ rqE ;kfjp ftu wfj;{; j'Jh z fJ; bJh fJj }o{oh j? fe r[o{ rqzE ;kfjp ~ fisBk j?. fJj pkDh bzph j'D d/ pkti{d th pVh r[dthI j?, z tX s'I tX b'eK d/ f;X/ ;zgoe ftu fbnkfJnk ik gowkswk dk ;G s'I T[sw s/ gftZso ;zebg T[Gkodh ;e/, fbnKdk ikt/. fisB/ th Xkofwe rqE T[gbpX jB z j? ns/ wB[yh ;oho dhnK nwbh b'Vk d/ nB[e{b j?. Z T[BQK ftu'I r[o{ rqzE ;kfjp ;G s'I tX ;fsekoh j;sh fJBQK pkDhnK ftu j?okBhiBe nkX[fBesk w"i{d j?. oyd/ jB. fisBk e[okB Fohc w[;bwkBK ~ fgnkok nybke j[;?B fdjbth L- brdk j?, fisBk pkJhpb Jh;kJhnK ~ fgnkok brdk gftZso r[o{ rqE ;kfjp f;Zy Xow dh jh fJe z j?, fisBk s"okj :j{dhnK ~ fgnkok brdk j?, r[o{ rqE z ;fseko:'r Xkofwe g[;se BjhI,;r'I fJj fjzd;skB [ ;kfjp f;ZyK bJh T[; s'I tX wjstg{oD j? feT[fI e r[o{ dk ;G s'I gqEw ;?e{bo rqzE j?.HHH r[o{ rqzE ;kfjp s'I rqE ;kfjp f;ZyK d/ ;dht r[o{ jB, nfXnksfwe rkJhv z fBih gSkD ns/ oZph gSkD dh nDw[bh dks gokgs Z jB. (jtkbk Sacred writings of the Sikhs, A j[dh j? ns/ o[jkBhns dh w;sh dk ;o{o jk;b j[dk z z UNESCO publication) fJ;/ g[;se d/ gzBk 10 s/ j? fi; okjhI wB[Zy @fJB;kB# pD iKdk j? BjhI sK fsnkBph r[o{ rqE ;kfjp dh T[;ssh ftu fBogZy o{g z @@nkdwh e' Gh w[:Z;o BjhI j? fJB;K j'Bk.## ftu fbydk j? fe @@wB[ysk dk Xkofwe Gfty X[dbk Z z y'i dogD, iBtoh 1986 j? go fco th fJ; d/ pkti{d fJe uh} d/yh ik ;edh vkH w[jzwd :{;c nZpk;h L- j? s/ T[j fJj j? fe ihts T[u/o/ Xow gfjb/ dh ekfJd/ - nk}w :{ B htof;Nh fJ;bkwkpkd fB;ps j[D fJe d{i/ d/ tX/o/ B/V/ j' oj/ jB HHHH Gfty gkfe;skB d/ fJfsjk; ftGkr d/ ;kpek w[yh vkH ftu j'D tkbh XowK pko/ uouk ftu f;Zy Xow ns/ r[o{ w[jzwd :{;c nZpk;h B/ r[o{ rqzE ;kfjp gqsh nkgDh rqzE ;kfjp dh pkDh e'b e[M n?;h ftF/F s/ ehwsh fBogZy okJ/ gqrN eofdnK fejk j? fe @r[o{ rqE ;kfjp z rb }o{o j? i' pkeh ;koh d[BhnK ~ dZ;h ik ;edh j?. ftFt frnkB dk y}kBk jB. r[opkDh sK ftFkb pktk fpq z d kpB L ;w[do j? fiE/ jo fe;/ nfGbkFh ~ wB GkT[d/ osB, z I dot/F ceho, sgZ;th ;kX{ pktk fpqzdkpB jho/, itkjoks fwb ;ed/ jB. ni ftFt ~ fJe X[o/ efjzdk j?, @@XzB XzB fenk pkDh j?, Fops dk x[N j? Bkb i[VB dh b'V j? ns/ fJj X[ok j? nkgDh }who, (nzfwqs pkDh nfwT[ o;) gVQd/ jh FKsh gqkgs j[dh j?. z fi; dh ntk} ;[D e/ n;hI ;w{j w[;hpsK s/ fsj gk fszBK skgK dk BkF eoB tkbh j? fJj pkDh. fJ; ftu ;ed/ jK. r[opkDh fJ; tZb ;kvk wkor doFB eodh fe;/ dh fBzfdnk BjhI e/tb wkbe tb nB[okr, ;[os j?.## Fpd dk w/b ns/ frnkB j?. gfjb/ ;[ywBh ;kfjp dk fJfsjk;eko fw;No fsnkBph L- jh gkm eo', d/y' eh nw[b gdkoE j?. wjkoki ;s: gqf;ZX nwoheB fJfsjk;eko ;qh fsnkBph j?. n?;h jh gq;z;k ;G gk;/ ;[Dh j? ns/ w?I tfynk j? nkgDh g[;se @@Xow-fJfsjk;e fdqFNhe'D s'## ftu I fe d{i/ gzEK d/ ;kX{, pokjwD, T[gkFe, frnkBh ;G fbydk j? L @id ;kok irs e'Jh Xow ngDkJ/rk sK r[o{ dh pkDh dk gkm eod/ jB. (14)
  • 17. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 jtkbk fpjko fpqzdkpB gzBk 260-61 to; 1915 fJbkjh pkDh dk gkm eodk j? T[; d/ X[o nksw/ ~ fJj ;q h mkeo d/ F oki gftso pkDh Nzp e/ oy d/dh j?. e'Jh th wkBth y/so [ I @@r[o{ rqE ;kfjp dhnK pkDhnK o{gh nzfwqs dh z fJ; s'I goGkts j'J/ fpBK BjhI ofj ;edk, e'Jh th toyk T[BQK jh GkFktK ftu j'Jh j? i' gzikp s/ T[Zso n?;h rfjokJh BjhI fiZE/ se fJ; X[o eh pkDh dh g[ju z Gkos dhnK p'b ukb dhnK GkFktK jB, fJ; ekoB Bk j' ;e/. fJj fJe n?;h uzfrnkVh ;kv/ wBK ftu eoe/ fjzd{ iksh ftXowh j'D s'I pu rJh. r[o{ rqzE gouzv eodh j? fijVh p[M/ j'J/ wBk ~ th g[o B{o eo ;kfjp s'I fJe S'N/ s'I S'N/ wB[y s'I b? e/ pokjwDK se Z d/dh j? ns/ N[N/ j'J/ fdbK ~ Fesh gqdkB eo e/ ekfJw I ;G B/ nksfwe FKsh gqkgs ehsh j?. fJj jh BjhI eo d/Idh j?. j}koK w[;bwkBK B/ th r[o{ BkBe d/t ih dh pkDh ;[D jtkbk f;y foftT{ d;zpo 1981 gzBk 44 e/ s/ T[; ~ rqfjD eo e/ bkG T[mkfJnk j?. T[Zso GkFk ftfrnkBh vkH ;hsk okw pkjoh Gkos d/ gsB tb tX oj/ ;wki bJh sK r[o{ rqzE Bkwto GkFk ftfrnkBh vkH ;hsk okw pkjoh pV/ ;kfjp ;zihtBh p{Nh ;kps j'J/.HHHH r[o{ rqzE ;kfjp o"ue Yzr Bkb r[opkDh gqsh nkgDh FoXk d/ c[b d[nkok Gkos dk fJe Xow, fJe iksh s/ fJe wB eo nogs eofdnK efjzdk j? @i/eo Gkos B/ ed/ e'Jh d/D dk fJe wjkB edw T[mkfJnk frnk ;h.## ;KMh GkFk ngDkJh sK T[j ;[ywBh ;kfjp tkbh GkFk f;Zy fJfsjk; gzBk 590-91, toF 1954 j't/rh. fJe rZb j'o fJj fe i/eo e'Jh ftnesh w[|b pkdFkj nepo ;[ywBh ;kfjp ~ T[u gkJ/ dh Xkofwe feos efj e/ id r[o{ noiB d/t ih B/ 1604 JhL ftu okw T[; nr/ f;o Bk th fBtkJ/ sd th T[; ~ fJ; d/ ;o d/ ;EkB s/ r[o{ rqE ;kfjp dh ;zgkdBk ;zgoB eo z { ;kfjse ;[nkd s/ nksfwe p[bdh nr/ f;o M[ekT[Dk z bJh sK eJh d'yhnK B/ T[; ;w/I d/ j[ewokB pkdFkj jh gt/rk. nepo d/ ezB GofdnK fJj fejk fe fJ; rqzE ftu pz r kbh b/ y e ;q h iB/ I d o w[;bwkB ghoK s/ fjzd{ d/th d/tfsnK dh FkB d/ T[bN fJ;/ soQK pzrkb dk fJe T[xk b/ye iB/do, Z I eJh e[M fbfynk frnk j?. T[; tes nepo gzikp d/ r[o{ rqE ;kfjp dh gqEw pkDh @@ig[ih ;kfjp## ~ @@rD z d"o/ s/ nkfJnk ;h s/ pNkb/ Ffjo ftu mfjfonk rhsk## dk BK d/fI dnK efjzdk j? @@i/ nkw b'eh ig[ih j'fJnk ;h. T[j r[o{ noiB d/t ih ~ fwb e/ rqzE ;kfjp dk nfXn? B eoB br ikD sK d/ F ftu ;kfjp pko/ ;jh ;fEsh ikDBk ukj[dk ;h. r[o{ ;kfjp z nfXnksfwe eoKsh nk ;edh j?.## nkg sK Bk rJ/ go T[BKQ B/ gftso rqE ;kfjp ~ pV/ z fJ; bJh ;zy/g ftu fJjh fejk ik ;edk j? fe ;fseko ;fjs pkpk p[Yk ih ns/ GkJh r[odk; ih okjhI ftZ E K fwNkT[ D tkb/ , ;KMhtkbsk tXkT[ D tkb/ , nepo gk; G/fink. nepo dh p/Bsh s/ g[Bhs rqzE nksfwe efbnkD bJh f;XKs ;wMkT[D tkb/ fJ; ftu'I e[M uhdk uhdk gzfBnK s'I pkDh gVQh rJh. nepo Fkpfde r[ o { ftu nEkj fB;uk oZ y D Bkb tZy-tZy FpdK ftZu gqwkswk dh T[;ss ftZu fby/ fJB;kBh ihtB ftu ;wk ojh ghVk ;fji/ jh jo ftukoK ~ ;[D e/ rd rd j' frnk s/ T[; B/ nkg w[jko/ ;edh j?. wB[Zy wkso nkgD/ nBzdwJh w{b ;o's fJj efj fdsk fe fJj rqzE tv/ ;fseko d/ i'r j?. Bkb i[ V ;edk j? . fJj nekbg[ o y dk nkgDh T[ ; B/ rq z E ;kfjp nr/ f;o M[ e kfJnk ns/ 51 wyb{eks bJh todkB j? i' r[o{-i'fs d/ T[geko nFochnK wZEk N/fenk. T[; B/ d'BK r[of;yK ~ ;o'g/ ;dek Fpd o{ g ftu fJ; ;z ; ko fty/ Grsh s/ godkB ehs/ ns/ fJe ;o'gk r[o{ noiB d/t ih bJh Fesh dk s/i tosk fojk j?. nkU fJ; wjkB r[o{ ftF/F s"o s/ G/i e/ nkgDk fdZbh ;fseko nogs ehsk. dh FoB gJhJ/ s/ nkgDk ihtB ;cbk pDkJhJ/. jtkbk n?B;kJheb'ghvhnk nkc f;yfJ}w wkBth ihtB jh fJ; y/ s o ftu ndG[ s gokgsh gzBk - 191 fibd - 1 noiB eo ;edk j? . fJ; bJh fJe gb th ;qh oDpho ;zgkde fwbkg nypko ftnoE rtkT[Dk nDT[us j't/rk. fijVk th ftnesh r[o{ rqE ;kfjp ftu doi z nto eki s/ o / fes? Bk ekw (15)
  • 18. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 ;q h r[ o { rq z E ;kfjp-1 ;qh r[o{ rqE ;kfjp ;z;ko dk fgjbk nfijk rqE z z ;zefbs ns/ ;zgkfds ehsk, cb;o{g fJe j?, fi; ftu B e/tb tZy-tZy XowK, ;r'I tZy-tZy tZvk rqzE j'Id ftu nkfJnk, F[o{ ftu ;fGnkukoK, p'bhnK ns/ iksK d/ wB[yK dhnK ouBktK fJ;~ g'Eh ;kfjp efjnK ikdk ;h nr/ nihs f;zx, ~ EK d/ e/ wkBt ;BwkB ~ fFyo s/ gj[ukfJnk frnk ub e/ fJjh rqE @@nkfd rqE## d/ BK Bkb z z byBT j?. ;fsekfonk frnk. X[o'I gmkJ/ r[o{ BkBe gksFkj B/ @@X[o eh fJ; wjkB ekoi dh nzoGsk ;B 1599 ~, pkDh## ~ nkg T[ukfonk th ns/ nkg ;zGkfbnk th. nzfwqs;o d/ bkr/ fJe pj[s jh FKswJh s/ owDhe nkg ih B/ fJ; pkDh ~ y;w eh pkDh ikD e/ nfs ;EkB dk u[BkT[ ehsk frnk fJj ;EkB ;qh okw;o dk nkdo ;fseko dk sohek nkw b'ekJh ~ ;wMkfJnk. ezYk. ns/ ;koh fbyD dh ;/tk GkJh r[odk; ih s'I d[fBnK d/ rqzEk ftu fJj fgjbh tko ;h fe fbZsh rJh. rqzE ;zgkdB dk ezw fJe pj[s tvh ;'u gow fgsk gqwkswk (nekb g[oy) dh j'Id d/ ;zebg s/ ;[uih ebk ;h fijVh fJ; s'I fgjbK edh BjhI j'Jh Z ftZu ;or[D s/ fBor[D, fBoGT[ s/ fBot?o, fd;d/ ;h. ;z ; ko s/ nDfd;d/ pq z j wKv dh ft;wkdsk ftu r[o{ ;kfjpkB dh ;zg{oB pkDh @@BkBe## Skg fBoszosk ~ È dk ft;Eko df;nk. Bkb r[o{ rzE ;kfjp ftu doi j?. go fJj do;kT[D q r[o{ BkBe dh d{ihI i's ;qh r[o{ nzrd d/t ih bJh fe fJj pkDh fejV/ r[o{ ;kfjp dh ouBk j?, pkDh dh ;zGkb d/ Bkb jh pkDh dk ft;Eko th ehsk. @wjbk## Fpd dh tos'I ehsh rJh. r[o{ rqzE ;kfjp shih gksFkjh B/ fJ; dorkjh ezw ~ j'o T[;ko{ o{g ftu @wjbk## s'I Gkt r[o{ Foho iK i's Bkb j?. sK fdZsk, Bkb jh fwj;{; ehsk fe r[oxo d/ fto'XhnK { wjbk 1 (fgjbk) s'I Gkt r[o{ BkBe ;kfjp ih tb'I euQh pkDh gqukoB dh e'fFFK j' ojhnK jB. fi;s'I wjbk 2 (d{ik) r[o{ nzrd d/t ih. fBy/V/ b/Jh r[o{ ;kfjp nkgDh w[y pkDh @@nBzd wjbk 3 (shik)r[o{ nwodk; ih. ;kfjp## ftu ;gFN ehsk. wjbk 4 (u'Ek) r[o{ okw dk; ih. ;fsr[o{ fpBk j'o euh j? pkDh, wjbk 5 (gzitK) r[o{ noiB d/t ih. pkDh sK euh ;fsr[o{ pkM', j'o euh j? pkDh.. wjbk 9 (B'tK) r[o{ s/r pjkdo ih. ;qh r[o{ okw dk; ih B/ pkDh ns/ r[o{ dh ;koh ;zrfq js pkDh ~ jo/e okr d/ F[o{ j'D s/ nG/dsk ~ j'o ;kc eofdnK, c[owkfJnk. th fJe ftF/F eqw (soshp) ftu ofynk frnk j?. pkDh r[o{, r[o{ j? pkDh, ftu pkDh nfwqs ;ko/. fgjbK r[ o { BkBe d/ t ih dh pkDh, fco d{ i / , fiBQK jkbksK ~ d/y e/, ns/ nkT[D tkb/ ;wQ/ shi/, u'E/ HHHHHH r[o{ ;kfjpkB s'I pkd GrsK dh pkDh, I pko/ ;'u e/ gzit/I gksFkj ;qh r[o{ njiB d/t ih B/ T[gozs GZNk dh pkDh ns/ nzs ftu r[of;ZyK dh pkDh r[onK dh pkDh ns/ r[o{ BkBe d/t ih dhnK gquko ~ EK fdsh rJh j?. T[dk;hnK d'okB fJesq ehsh GrsK dh pkDh (ouBktK), @@okr Bkd Fpd/ ;'jD/@@ r[o{ ekb ;w/I GNNk dtkok T[ukfos gqG[ T[;ss, d/ r[o{nk GrsK, GZNk s/ r[of;Zyk dh pkDh e[b Bkb jh ;Zsk pbtzv ih, pkpk ;[do ih s/ GkJh wodkBk z 31 okrK ftu tofDs j? r[owfs ;zrhs ftu tkoK dk ih dhnK ouBktK ~ fJefmnK ehsk. rkfJB, gVskb s/ xo (spbk) dk rkfJB ;zgoB s'o { GkJh r[odk; ih dh wdd Bkb ;koh pkDh ~ Fkfwb j'Dk @@r[owfs ns/ ;[fcnkBk## gzogok dk ftnkeoD nB{;ko, okrK n~;ko ns/ ekft ebk dh z bk;kBh s/ p/i'V Bw{Bk j?. e;'Nh s/ gofynk, ;'fXnk ns/ pV/ jh ;[ui/ Yzr Bkb Q fJ; d/ Bkb jh ;z r hs dk ;z p X wB[ y dh (16)
  • 19. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 wB'dFk pdbdh j? T[;/ soK okrK d/ rkT[D dk ;wK (3) pkeh pkDhnk ~ nze 1353 s'I 1430 se fbsk th pdbdk j? fJ;/ bJh r[o{ rqE ;kfjp ftu okrK ~ z frnk j? fizBk dk t/otk fJj j?. ;w/I (nfwqs t/bk, d[fgjok, u'fgjok ;fXznK) d/ nB{;ko z (T) ;b'e ;j;feqsh (n) rkEk (J) c[Bj/ (;) uT[pb/ ' pj[s wjssk fdZsh rJh j?. (j) ;b'e epho ih, cohd ih (e) ;tZJhJ/ (y) ;b'e pkDh ;z g kdB L- gzith gksFkjh ;qh r[o{ tkoK s/ tXhe ns/ ;b'e gH 9 (r) w[zdktDh ns/ noiB d/t ih fJe nfij/ Xow rqE dk ;zgkdB eoBk z okrwkbk. ukj[dI/ ;B, i' okFNoh ns/ nzsookFNoh ;ojZdk s'Vdk nze nzeD L- r[o{ rqE ;kfjp ;zgkdB dk ;p z j'fJnk ;z;koh gXo s/ ;Ekgs j't. fJ;/ eoe/ fJj rqE / z s'I y{p;{os gfjb{ fJj j? fe fJ; ftu fe;/ fe;w dk w[;bwkB ghoK cehok dh pkDh d/ ;zr jh ny'sh tkXk xkNk eoBk fpbe[b jh ;zGt BjhI j? jo/e okr BhthnK ikshnK d/ GrsK ~ :'r ;EkB fdZsk frnk j?. ftu pkDh nzfes eoB t/b/ tZy-tZy r[o{ ;kfjpK tb'I pkDh dk ;zgkdB ns/ rqzE dk ;zebB r[o{ T[uko/ Fpd nFNgdhnK Szs, ;'bj/ nkfd dh frBsh ;kfjp dh wjkB ;'u ;h, ;zgkdB dk ezw fJ; s'I fgjbk fdZsh rJh j? ns/ nyho ftu e[b i'V fdZsk frnk j? edh BjhI j' f Jnk ;h. fJ; ftF/ F ez w bJh fJe sK fe feXo/ tkXk-xkNk B ehsk ik ;e/. fJj' jh ftF/F ns/ pj[s jh FKswJh EK @@okw ;o dk ezvk## soshp Grs pkDh ns/ j'o pkDhnK ftu tosh rJh u[fDnk frnk. fJj ;EkB j[D r[od[nkok okw ;o s'I j?. ikfDnK ikdk j? ns/ dopko ;kfjp s'I FjhdK tkb/ T[ d kjoD - f;oh okr wjbk 1 .. 33.. r[od[nko/ d/ o;s/ ftZu g?Idk j?. f;oh okr wjbk 3..33..31..64.. ;qh r[o{ rqE ;kfjp d/ ;zgkdB ~ ;[yB o{g ftu z ? f;oh okr wjbk 4..33..31..6..70.. ;wMD b/Jh fJ;~ fsB fjf;nK ftZu tzv e/ d/fynk ik f;oh okr wjbk 5..30..100.. ;edk j?. okrkswe ftF/ F sk L- gzuw gksFkj B/ ;qh (1) nze 1 s'I 14 se fBsB/w dhnK pkDhnK, fi;dk r[o{ rqE ;kfjp dh ;zgkdBK ;w/I okrK tb pj[s fXnkB z gqkozG (w{b wzso) ftu T[; gow fgsk gqwkswk d/ r[D fdZsk L feT[fI e okrK dk ;zrhs Bkb u'bh-dkwB dk ;kE È s'I r[ogq;kfd se do;kJ/ rJ/ jB. T[gozs ;qh r[o{ j?. ns/ r[o{ ;kfjp uzrh soK ikDd/ ;B fe b'eK d/ BkBe d/t ih dh fJbkjh pkDh @@ig[## (f;ob/y) j? ns/ wB ftu dkoFfBe ftukoK (r[opkDh$X[o eh pkDh) dh gqkozGsk ;b'e s'I j? fi; ftu nekb g[oy dh j'd dk I ;wM ;zrhs d/ wkfXnw okjhI nk;kBh Bkb nk ;edh fieo nkfd ;u HHHHHHH j';h Gh ;u[. s' pkd fgjbh j? d{ik wB'ftrnkfBe fgjb{ fJj th ;h fe i/eo Xow gT[Vh @@;'u? ;'fu B j'tJh s' b? e/ BkBe Bdoh Bdfo I (y;w eh pkDh$fejk ;p j[ewkT[ ihU) ns/ ;zrhs fBjkb## se 38 gkT[VhnK d/ pkd d{i/ ;b'e @@gT[D fJemQ/ j' ikD sk wB[y d/ wB ftu T[gi oj/ gF[Gkt r[o{ HHHHHHHHHHHHH e/sh S[Nh Bkb## Bkb ;wkgsh j?. @@ig[## dh fdFkgotosB eoe/ ;koEe (nekb g[oy) fdFk ih fJe okr ofjs pkDh j?. fJ; s'I T[gozs ;'do d/ fdsh ik ;edh j?. 4 Fpd, ;'g[oy d/ 4 FpdK s' pkd ;'fjbk d/ 4 Fpd sK jh r[o{ noiB d/t ih B/ e[b pkDh ~ 31 nzfes jB. okrK dh soshp d/ e/ r[owfs ;zrhs dh gzogok ubk (2) nze 14 s'I 1353 se - fJj ;zg{oB okrpX e/ fJe nwo gfogkNh bkr{ ehsh. fJBK okrK ~ w';w pkDh j? ns/ fJj ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk ;p s'I tZvk d/ nB[;ko (wbko okr, p;zs okr) ns/ fdB d/ fgjok fj;Qk j?. r[o{ noiB d/t ih B/ ;koh pkDh ~ okrK (;w/) nB{;ko rkfJB eoB dk ;wK fBoXkfos ehsk. I nB[;ko 30 GkrK ftZu tzfvnk fgS' ;qh r[o{ r'fpzd f;zx p;zs okr dk okrK ftZu ftF/F ;EkB j? fJ; dk rkfJB ih B/ fgsk ;qh r[o{ s/r pjkdo ih dh pkDh ~ fJ; rqE z g'j wjhB/ d/ nyhoh s'I F[o{ j' e/ j'b-wjbQ/ se ubdk / ftu T[fus EK doi eoe/ okr i? i? tzsh i'fVnK, ns/ j?. okrK dh ;zfynk 31 j' rJh. HHHHH (ubdk) (17)
  • 20. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 ekft ;[wB gqrN r[oK eh d/j r[o{ rqzE ;kfjp ih nihs f;zx uoBihs e"o byBT{ byBT{ r[o{ BkBe bfjD/ ~ p]Fh, pkDh s/ r[fonkJh.. r[o{ rqzE Grsh dk ;kro, nzrd r[o{ s'I nwodk;, fco, ;'Yh e[b ftu nkJh.. nkT[ fJ; ftZu u[ZGh bkJhJ/, ikw/ p/Fe pdb/, go j?, i's nrZwh fJj. Grsh o; d/ fJ; ;'w/I u"I, r[o{ rqzE ih wkfBU - gqrN r[oK dh d/j.. w'sh u[r yht/ j' ikJhJ/.. r[o{nK s/ GrsK dh pkDh, ;zsK s/ ;kXK dh pkDh. Bkw f;wo, ehos eo, tzvZ SZe, f;ZyK s/ GZNk dh pkDh, XzB/ fij/ iZNK dh pkDh.. Grsh d/ fJj fszB EzG B/, r[o{ noiB eZmh eok e/, GkJh r[odk; ~ Bkb obk e/. fJBQK ~ ihtB ftu ngBk e/, r[o{ nkF/ s/ r[o fuzsB ;zr, x'y x'y e/, ;'X eok e/.. ir skoB bJh oZuh pkDh, ;ob GkFk ftu fJj. T[Zu/ s/ ;[Zu/ j' ikJhJ/.. r[o{ rzqE ih wkfBU - gqrN r[oK dh d/j.. okw;o ftZu u[ZGh bk e/, pkDh r[o{ r[o{ j? pkDh, fJ; pkDh d/ ftu ;ko/. ihtB d/ ;G gkg rtkJhJ/, nzfwqs t/b/ ig[ ih s/ ;zfXnk ofjok; T[uko/.. BwB eo s/ ;h; fBtk e/ nk;k g{oe tko nk;k dh - ;[ywBh ftu ;[y ;ko/. Grsh o; ftZu r's/ ykJhJ/.. ;b'e ;ko/ r[o{ B"t/ gksFkj, ftu t?okr T[uko/.. ;fji nt;Ek fMw fMw to;/ nzfwqs tork w/j. eZN/ iKd/ d'y B/ ;ko/, r[o{ rqzE ih wkfBU - gqrN r[oK dh d/j.. i' fJ; ~ fjod/ ftZu Xko/, pkDh r[o{ r[o{ j? pkDh, pkDh fJj j? X[o s'I nkJh - ikD/ ;G b'ekJh. r[oK wZ[Zy'I T[ukoh rJh skjhUI r[opkDh efjbkJh.. fJ; pkDh ftZu nzfwqs ;ko/.. Grs iBk ;zsk dh pkDh, r[oK ngD/ Bkb obkJh. fJ; ftZu BkBe, fJ; ftZu noiB, epho, cohd, oftdk;, Bkwd/t, XzBk, ;dBk, ;?B BkJh.. fJ; ftu Grs, GN B/ fgnko/ d;t/I r[o{ B/ N/e e/ wZEk j[ew ehsk ;h fJj. nkT[ fJ;~ ;h; fBtkJhJ/, r[o{ rqzE ih wkfBU - gqrN r[oK dh d/j.. fJ; s"I ikJhJ/ tko/ tko/.. (18)
  • 21. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 r[ o { rq z E , f;Z X k pz d / ~ oZ p Bkb i' V dk J/ wBw'jB f;zx @w'jDh# byBT{ r[o{ BkBe, fBozeko s'I i's-b?e/, f;Zyh nkgDh fJzi ubkJh ir ftu. nr'I r[o{nK, i's s'I i's b? e/, f;Zyh fJ; soQK nZr/ tXkJh ir ftu. gzit/I r[o{ jfowzdo ftu Ekg e/ s/, nkfd rqE ~ fdZsh tfvnkJh ir ftu. z d;t/I r[o{ fJ; rqE ~ N/e wZEk, Fpd-r[o{ ~ fdZsh r[fonkJh ir ftu. z d;K r[ o K dh i' s gosZ y j? fJj, sZ s sZ s @u' I # ;ko fBu' V dk J/ . ;Zuk gksFkj Fqh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ oZp Bkb i'Vdk J/. S/ r[o{, uko r[o f;Zy, Grs gzdoK, pkDh fiBQK dh ftu gotkB fdZ;/. :koK GZNK dh pkDh th ftu Fkfwb, nkF/ ;p dk fJe ;wkB fdZ;/. e' J h Xow j' t / e' J h poB j' t / , ;KMh ;p dh fJe gfjukB fdZ ; / . fJe T[ I e ko gowkswk oZ p fJe j? , r[ o { rq z E gosZ y gq w kD fd;/ . rb F/y ohd fgnk eodk J/, Bkb p?mk r[o{ BkBe fgnk p'bdk J/. ;Zuk gksFkj ;qh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ op Bkb i'Vdk J/. Fpd r[o{ s'I Gkt r[o-Fpd s'I j?, Bk fJj nkfd tkbk Bk ft;wkd tkbk. Bk fJj X[B sozr s'I T[gfink J/, Bk fJj Fpd j? nBj[dh Bkd tkbk. z z Bk fJj i'rhnK d/ jZm-:'r tkbk, Bk fJj f;ZXK dh ;z[B ;wkfX tkbk. r[ o -pkDh j? Fpd ftuko ;Z u k, Fpd-r[ o { j? r[ o gq ; kfd tkbk. pkDh X[ o eh r[ o K fpnkB ehsh, G/ d f;q F Nh d/ fJz i y' b dk J/ . ;Zuk gksFkj Fqh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ oZp Bkb i'Vdk J/. fiZE/ ;or[ZD fBor[D dh rZb j't/, n;hI yKd/ G[b/yk gfjukB nzdo. xZN xZN ftu okw i' t;dk J/, T[jh r'ghnK ftu T[jh ekBQ nzdo. ;or[D o{g j? T[; dk ;z;ko ;kok, fBor[D o{g j? T[j fXnkB nzdo. ;ko/ irs ftu nkg T[j ftuodk J/, ;kok iZr j? T[; d/ owkB nzdo. nkg/ ez v k s/ s' b sokih nkg/ , nkg nkgD/ irs ~ s' b dk J/ . ;Zuk gksFkj Fqh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ op Bkb i'Vdk J/. nekb w{os ni{Bh gowkswk j?, iZr s/ j'fJnk Bk T[; dk ntsko e'Jh. pqjwK ftF~ wj/F ij/ u/fbnK ftu, fJBQK ftu'I Bk j'fJnk eosko e'Jh. ;ko/ fpZp gqshfpzp jh T[; d/ B/, fpzp j'fJnk Bk ed/ ;keko e'Jh. T[; d/ eJh joeko/ j'J/ iZr nzdo, r[o{ rqzE i?;k Bk joeko e'Jh. g{ i k fJe nekb dh dZ ; e/ s/ , j' o gkf;T[ I irs ~ j' V dk J/ . ;Zuk gksFkj ;qh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ op Bkb i'Vdk J/. (19)
  • 22. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 fiZ E / wB ehsk wZ E k N/ e fdZ s k, n;hI fesB/ wsK ~ wz B d/ jK. pkDh nkydh Bkw nkXko ;kvk, n;hI wVhnK wmK ~ wz B d/ jK. rb nwbK B;hpK dh eod/ jK, T[IrbK ftu go BrK ~ wzBd/ jK. r[ o BkBe s/ ;kvk :ehB g{ o k, Bkb ;iD mrK ~ wz B d/ jK. r[ o -w{ o s r[ o -Fpd j? ;Z u ikD' I , f;Z y w{ o sK j' o Bk b' V dk J/ . ;Zuk gksFkj Fqh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ oZp Bkb i'Vdk J/. fcodk fgnk J/ f;Zy Gzpb G{f;nK ftu, gsk BjhI fe; fe; ~ wzBdk J/. fijVk ezB ftu fJ; d/ c{e wko/, rb T[; dh gb/ fJj pzBdk J/. rqfjD fJ; ~ okj{nK s/ e/s{nK dk, Gow fJ; ~ ;{oi s/ uB dk J/. bZrk j'fJnk j? fgS/ fJj tk;s{nK d/, t;s{nK nkgD/ xoK dhnK GzBdk J/. T[; f;Zy dk jkb p/skb tork, fijVk r[o{ d/ do ~ S'Vdk J/. ;Zuk gksFkj Fqh r[o{ rqzE ;kfjp, f;ZXk pzd/ ~ oZp Bkb i'Vdk J/. pkDh fiBQK dh r[oK gotkB ehsh fsqb'uB f;zx @uzB# byBT{ gzit/I BkBe B/ pkDh ~ eo eZfmnK, wkBt wksq s/ feogk wjkB ehsh. ibd/ irs d/ ;V oj/ wBK sKJh, oZ p h Bkw dh mz v e godkB ehsh. x[ g jB/ o k ;h Sk fojk jo gk;/ , }fjBh o" F Bh ftZ u ijkB ehsh. T{ u Bhu dk G/ d fwNk e/ s/ , fdq F Nh w/ j o dh fJZ e ' ;wkB ehsh. tZyo/ tZyo/ ngBk e/ Yzr GrsK, oZp ~ gkT[D dh i[rs fpnkB ehsh. r[o{ o{g go Grs iB j'J/ T[fjU, pkDh fiBQK dh r[oK gotkB ehsh.. pkDh r[ o { s/ r[ o { j? nkg pkDh, G/ d e' J h e' J h fJ;dk j? gk ;fenk. nkgk SZ v e/ ;/ f tnk oZ p fiBQ K , T[ j ' B/ V / fJ; wkor d/ nk ;fenk. ngD/ nkg ~ j'oK bJh eo nogB, nkgDh @w?I# ~ i/Vk fwNk ;fenk. ;Zuk Grs T[j iZr ftu frnk frfDnk, T[j' oZph dorkj se ik ;fenk. ftftX o{gK dk T[; d/ eo toBB T[uh ngDh th eJhnK B/ FkB ehsh. r[o{ o{g go Grs iB j'J/ T[fjU, pkDh fiBQK dh r[oK gotkB ehsh.. Bkwd/t, XzBk, ;dBk, ;?B, ghgk, epho, cohd dh pkDh iZr skfonk J/. oftdk;, fsqb'uB, Ghyk, gowkBzd, okwk ;G B/ fJe' dk Bkw ft;skfonk J/. fJe' i' s nekb dh j? jo EK ;koh f;q F Nh ~ fiBQ / ;tkfonk J/ . ;fji wkor d/ XkoBh j' t / i' i' , fuz s k d[ y ;G T[ B Q K ft;kfonk J/ . fBFkBk fJe' oZy jo fJe Grs B/ @uzB# tZy tZy p'bh go fJe' }[pkB ehsh. r[o{ o{g go Grs iB j'J/ T[fjU pkDh fiBQK dh r[oK gotkB ehsh.. (20)
  • 23. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 @@Bdfo T[ g mh i/ eo/ # # d[fBnk dk jo ftnesh tkfjr[o{ (gowkswk) pko/ ysw . fe;/ ;z ; Ek ftu Gkoh nkgDh e'Jh Bk e'Jh XkoDk oydk j? T; T[Zs/ :ehB th oew dkB eo fdT[ sK gkg ysw irihs f;zx @ikue# eodk j? ihtB ftZu e'Jh uwsekoh xNBk j' ikD Bkb T; j'D dk ;oNhche/N iiwkB ~ ns/ XkoDk (ftFtk;) ~ j'o pb fwbdk j?. w;bB L fe;/ ~ ;z;ko ftu T[jBk dh skohc. fJ; s'I e[eow eoB dh GktBk nukBe e'Jh dks fpBk wzfrnk fwb ikJ/ sK T[j gowkswk iBw b?dh j? ns/ wzd/ eow eoB bfrnk pzdk tkfjr[o dk pko/ ftFtk; pDk b?Idk j? fe tkfjr[o{ fpBk wzr/ dkB vo G[bk d/dk j? oZp ~ G'bkGkbk ;wM e/ wkV/ eow eoBk I d/dk j?. @@ftD[ p'fbnK ;G feS ikDdk fe; nkr? ehu? I ikoh oydk j?. go tkfjr[o{ fJBK G'bk ns/ f;Xk ;kdk BjhI nodkf;## i/ fe;/ ~ g[so dh dks fwb ikJ/ sK y[Fh j'o Z fisBK n;h ;wM b?d/ jK epho ih ~ g[S' op dk fJj d{ik finkdk j[dh j? soZeh fwb ikJ/ sK ;ko/ ;wki w[jb/ ns/ z Z o{g sK T[j efjd/ jB @@jfo mr fifB ir eT[ mrT[oh gfotko ftu gowkswk dk r[DrkB eodk j? fe;/ o'r s'I bkJh.. gowkswk ;ko/ pzfdnK ~ ;pe f;ykT[D bJh S[Nekok fwb ikJ/ sK tkfjr[o{ ~ ;G s'I tZvk t?d wzBD dh nkgDk dfJnktkB tkbk o{g fsnkr e/ fJj BtK nzdki th GktBk j'o finkdk wip{s j[dh j? i' fe ;jh j? feITehI pkDh z [ d[fBnk ~ fdZyk d/dk j?. fJe fJfsjk; dh xNBk dk fieo I efjzdh j? fe @@w/ o k p? d r[ o { r' f pz d k jfo jfo Bkw eod/ fJ; rb ~ ;gFN eoBk ukjKrk Grs gqjbkd ih T[yd w[fy d/t? ekN? iw dh czdk.. i/ e'Jh pj[s tZvh dh G[nk j'fbek B/ gfjbk gowkswk dh pzdrh f;woB fpgsk s'I ikB pu ikJ/ sK T[; tkfjr[o{ s/ j'o Go';k pDdk sgf;nk ehsh, T[; dh sgf;Znk s'I gowkswk y[F th j'J/ ns/ j? fe gowkswk w/ok ihtB ofyne j? gqkD nXkok j? @@gqG nr ftZu Bk ;VB dk todkB fdsk. b/feB fJe fdB n?;k ih s{ w/ o / gq k B nkXko/ . . Bw;eko vz v T[ s pz d Bk nkfJnk fe gowkswk ~ nkgDk fdsk j'fJnk todkB tkg; nfBo pko ikT[ pko/ . . tkfjr[o{ ftu fJj ;ko/ r[D b?Dk fgnk, feT[eh fds/ j'J/ todkB dh d[o tos'I j'fbek I d/y e/ nk;Ek g?dk j[dh j?, ;oXk g?dk j[dh j?, ftFtk; g?dk z z eoBk ukj[dh ;h Grsh eoe/ jh fJj todkB fwfbnk ;h z j[dk j? Grsh dh GktBk iBw b?dh j? ;z;ko ftu nk;fsesk z I go Grsh eoB tkb/ gqjbkd ~ ;kVB d/ wB;{p/ d/ Bkb dh bfjo tX iKdh j? fco fJe rb ;wM BjhI nkTIdh fe [ id' T[j nr ftZu p?mh sK nkg ;V rJh. epho ih d/ eEB ;z;ko ftu gkg feT[I jB id'I wB[y f;X/ o;s/ Bkb gowkswk w[skpe fJE/ fJj efjDk ikfJi j? fe op B/ mrh ehsh e'b'I ;G e{M gqkg eo fojk j? sk gkgs, e[eow, mrh, j'fbek Bkb. feT[eh T[j T; nr ftu Bk ;VBtkbh co/ph, drk, u[rbh ns/ fjz;ktkdh pDe/ soeh eoB dh Fesh ~ gowkswk d/ fybkc jh tosD br gJh. T[; e'fFF feIT[ eodk j? ;tkb fJj j? fe e[eowh b'e feT[ gowkswk dh feqgk Goh Bdo dk d[o-Tg:'r j'fbek ~ oZp dk y"c G[bk d/d/ jB < I Gkoh fgnk. feIT[eh gqukoeK s/ eEktkueK B/ jw/Fk fJj jh ni th j'fbek torh rbs cjwh eJhnK ~ j' gquko ehsk j? fe gowkswk dksk j?, pyf;zd j? gfssgktB iKdh j? gqukoe id'I fJj BjhI d;d/ fe tkfjr[o{ dk fJe j? n;o fJj j'fJnk, fe b'eK B/ fJj ;wM fbnk fe fiB/ d{ i k o{ g th j? @@Bdfo T[ g mh i/ eo/ ;[ b skBK xkj woih gkg eo' tkfjr[o{ py;D tk;s/ sK p/mk jh j? fJe eokfJzdk.## gks;kjhnK b'e/ i/ e'Jh gowkswk ~ G[b ikJ/ nyzv gkm eokT[ gkg ysw. bzro brtk fdT[ gkg sK gowkswk dh fJe g[mh Bdfo th j? i' ;kohnK y[FhnK (21)
  • 24. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 ~ gb ftu BkF eo d/dh j?. b/ye dk we;d vokT[Dk I d/t/ ns/ gfjbK fdshnK j'JhnK 10th tkg; b? bt/ sK BjhI j? p; nkrkj eokT[Dk j? r[opkDh d/ fJ; f;XKs s'I fJB;kB gowkswk dk eh ftrkV ;e/rk fJ;/ ~ tkfjr[o{ fe n?;k ed/ th Bk wfBnk ikJ/ @@wkE/ fsbe jE wkbk dh Bdfo T[gmh nkyd/ jK T; gowkswk gqfs ftFtk; Go';k pkBk.. b' r B okw fybT[ B k ikBk.. gowkswk ;kv/ oyDk ukjhdk j? toBk T[j ed'I nkgDh Bdfo dh fdFk jEK dk fyv'Dk BjhI fe ;z;koe o;w fBGk e/ wB woih ezw pdb d/t/ e'Jh gsk BjhI. T[; e'bI' eotk ;ed/ jK pbfe pVk fBnKekoh j? tkfjr[o{ fJj ;G op ~ fJ; bJh eoBk g?dk j? feT[eh dks I I B/ e'Jh e;w BjhI ykXh fe f;oc ;[y jh tzvD/ jB pzd/ dh sK bJh tkfjr[o{ e'b'I wzr wzr e/ s/ pknd ftu id'I dks wfs ~ ;fEo oyD bJh T[; B/ ;ik d/D ns/ ;pe f;ykT[D fwb iKdh j? sK fe;/ fJe ;z;Ek d/ pkp/ dh tfvnkJh eoB dk ftXkB th pDkfJnk j'fJnk j?. br g?d/ jK. n?;/ jkbks ftu T[j tkfjr[o{ Bdfo T[gmh I fJ; dh io{os fJ; bJh gJh feIT[eh id'I fe;/ i/ eo tkbk fB:w nkgBkT[Idk j?. g[Zso fwbdk j? sK eo/ ftnesh ~ ;z;ko ftu d"bs F"jos, wkD fJZis ;fseko tkfjr[o{ dh ofjws Bkb go, fe;/ pkp/ dk b'eN T[; p/ nkw b'eK dk ;kE ns/ ;fj:'r fwbD br iKdk j? sK N/ d/ rb/ ftu gke/ efjzd/ jB, ;k~ sK fJj cbkB/ pkp/ B/ fJB;kB op d/ fB:w s'I fybkc ike/ eow eoB br g?dK I fdZsk j?. p; fJ;/ bJh op ~ Bdfo T[ g mh i/ eo/ dk j?, r[o{ dh wfo:kdk ~ do feBko eoe/ ngDh wB woih fB:w bkr{ eoBk g?Idk j?. soZeh fwbdh j? r[o{ ns/ dh wfo:kdk pDkT[D br g?Idk j? id'I se sK fJB;kB tkfjr[o{ dh feqgk Bkb go nkgB/ nkfc; ftu fe;/ gyzvh rohp ns/ io{oswzd j't/ T[; t/b/ nky/rk fe i' r[o{ dh pkp/ dh c'N' brk e/ T[; ~ X{c nropZsh ehsh iKdh. n?;h woih T[;/ soK eo'I r[o{ dh y[Fh ukjhdh j?. go id'I 4 Ne/ jkbks ftu c/o gowkswk ~ Bdfo T[gmh eoBh g?dh j?. (wkfJnk) nk iKd/ jB sK okrh rqEh gqukoeK ~ wkfJnk z pZuk gVkJh ftu gk; j[dk j? r[o{ rqE ;kfjp dh feqgk Bkb z z d/ e/ wB woih n~;ko eow eotkJ/ iKd/ jB T[; t/b/ r[o{ go fwmkJh dk vZpk fe;/ gyzvh pkp/ ~ gfjbk ubk iKdK dh y[Fh dh pikJ/ d[fBnK ns/ okiBhfse b'eK dh y[Fh dk j?. fJ;/ bJh tkfjr[o{ ~ Bdfo T[gmh eoBh g?dh j?. fynkb ofynk iKdk j?. nfijk eow fJB;kB sK ngDh n?;/ j'o eJh gfjb{ jB fi; ftu pzdk ;Ge[M wip{oh t; eo iKdk j? go i/ T[j eow gowkswk ~ g;zd tkfjr[o{ e'b'I jk;b eodk j? go Credit fe;/ j'o ~ Bk j't/ sK T[j nkgDh feogk tkbh Bdfo ~ @@Bdfo d/dk j?, sK gowkswk nkgD/ nkg ~ mfrnk wfj;{; eodk T[gmh i/ eo/## ftu pdb ;edk j? fJ; dk f;Xk wsbp j? w/ok we;d e/tb fJsBk j? fe i/ n;h th tkfjr[o{ dh j? fe i/ tkfjr[o{ B/ nkgDh Bdfj g[mh ehsh sK ;ko/ fwb/ T[gmh Bdfo s' pu e/ y[FhnK s/ gksFkjhnK tkbh Bdfo ;[y tkg; ysw j' ;ed/ jB. ;ywBh ;kfjp ftu r[o{ ukj[zd/ jK sK ;k~ f;oc s' f;oc r[o{ rqzE ;kfjp ns/ tkfjr[o{ ~ jh wzBDk gt/rk. i/ fJjBK dh EK fe;/ j'o nZr/ ;kfjp B/ pVk ;gFN fejk j? fe d; p;s{ b? gkS? f;o M[fenk, fe;/ j'o ~ tkfjr[o{ s'I tX e/ ;fseko fdZsk, gkt?.. J/e p;s ekoB fpy'fN rtkt?.. Je/ Gh B d/ y[FhnK ns/ gksFkjhnK dk Credit fe;/ gyzvh ;kX iK pkp/ fJ d; Gh fjfo b/fJ.. sT[ w{Vk ej[ ejk eo/fJ.. ~ fdZsk sK tkfjr[o{ feqgk fdqFNh SZv e/ tkfjr[o{ tb'I i' gfjbK 10 t;s{nK gqkgs j'JhnK Bdfo T[ g mh i/ eo/ jB T[j ;G b?e/ th pzdk fJe j'o t;s{ d/ fgZS/ fgnk ;[bskBk xkj eokfJzdk ofjzdk j? ns/ i/ T[j fJe (11th t;s{) Bk fwb/ sK op s'I t;s{ dk fB:w ngDk ;edk j? . ngDk wB c/o b?dk j? ns/ gowkswk ~ wkVk frDB br I fywk ;fjs g?dk j?, n?;/ jkbks ftu i/ tkfjr[o{ T[j 11 thI t;s{ Bk I @ikue# (22)
  • 25. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh ;0 ;o{g f;zx nbZr 7H okr[ fpjkrVk gzBk 537 s'I 547 se s/ fpjkrV/ eh tko 548 s'I 556 nZXh oks d/ FKs s/ u[g ukg tksktoD ftu fJj okr rkfJnk iKdk j?. fJj pVk wX[o s/ gqGkt gkT[D tkbk wjZstg{oD okr j? i' oks ~ i[dkJh s/ ft:'r dk nfj;k; eotkT[dk j'fJnk gqG{ fwbkg dh f;e g?dk eodk j?. fJj I fpbktb mkN dk ;zg{oD okr j?. tzBrh L- nfs gqhsw wB w'jBk xN ;'jBk gqkB nXkok okw ;z[do ;'Gk bkb r'gkb dfJnkb eh ngo ngkok okw r'gkb dfJnkb r'fpzd bkbB fwbj[ ezs fBwkDhnk B?B so;B do; go;B Bj Bhd o?fD ftjkDhnk frnkB nziB Bkw fpziB GJ/ ;rb ;hrkok BkBe[ gfJnzg? ;zs izg? w/fb ezs[ jwkokHHHHHHHH (gz B k - 542) fJj okr d/ rkT[D dh ftXh j/mK fdsh iKdh j? L- no'j L Bh ; r w g Bh ;I. nto'j L;I Bh X g B[h X g X r w r o ; tkdh L w ;ztkdh ; w[y nzr L ; r w g, X B[h X g, r w, g w r o ;. 8H okr[ tvjz ; [ L gzBk 557 s'I 585 se s/ tv jz; eh tko gzBk - 585 s'I 594 ;pd os/ tvjz; j? ;u[ Bkw T[foXkfo ;u ;zrqjfj ;d ;fu ojfj ;u? Bkfw fgnkfo (gzBk 585) r[o{ rqE ;kfjp ftu fJj nZmtK okr j? i' d[gfjo t/b/ iK nXh oks t/b/ rkfJnk iKdk j?. y[Fh dhnK x'VhnK z s/ d[yK GohnK nbkj[DhnK nkfd fJ;h okr ftu rkT[DhnK fB;us ehshnK rJhnK jB. tvjz; okr d/ Bkb Bkb tvjz; dZyDh dk o{g th r[o{ rqE ;kfjp ftu fJ; okr dk BK tv jzf;ek fbfynk frnk j? s/ T[; ~ okr dh EK okfrDh z wzfBnk frnk j?. tzBrh L (23)
  • 26. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 ;/te eh nodkf; fgnko/ ifg ihtk gqG uoD s[wko/-ojkT[ dfJnkb g[oy w/o/ gqG dks/ fi;fj iBktj[ fsBfj s[w iks/ ;dk ;dk ikJh pfbjkoh fJs T[s d/yT[ UN s[wkoh w'fj fBor[D r[D[ feS{ B iksk BkBe ;kX{ d/fy wB[ oksk (gzBk-562$563) tzBrh tvjz; dZyDh L ;u[ f;ozdk ;uk ikDhn? ;uVk gotdrko' fifB nkghB? nkg[ ;kfink ;uVk nby ngko'HHHHHH (gzBk-580) fJ; okr dh ouBk fJt/I ehsh iKdh j? L- no'j L ; o w g, X B[h g, Bh ;I nto'j L ;I B[h g, X w r o, ; Bh ; tkdh L g ;ztkdh L o w[y nzr L ; o w g B[h g, X w r o, ; Bh Hg HBh ;. 9H okr[ ;' o fm L gzBk - 595 s'I 659 ;'ofm ;dk ;[jktDh i/ ;uk wfB j'fJ dzdh w?b[ B es[ wfB ihG? ;uk ;'fJ gzuw fgsk ;qh r[o{ noiB d/t ih d/ ;'om okr d/ Fpd i' gzBk 610 s'I 630 sZe r[o{ rqzE ;kfjp ftu doi jB, pj[s ;ob, f;fynkdfJe s/ FoXkwJh j'D ekoB r[opkDh gqwhnK ~ ezm ij/ j' rJ/ jB. T[i th fJj okr y[d / I pVk wBw'jDk s/ ;kdk j? fJ; bJh fJ;dh rkfJeh Bkb pVk ;[jktDk ;wK pM iKdk j?. fJj okr nkw eoe/ oks d/ ;BkN/ ftu nXh oks ;w/I rkfJnk iKdk j?. tzBrh L jfo wfB sfB tf;nk ;'Jh i? i?eko[ eo/ ;G[ e'Jh r[o g{o/ eh tfvnkJh sk eh ehwfs ejh B ikJh jT[ e[opkB[ ikJh s/o/ Bkt? fi; B' pyf; b?fj w/o/ fgnko/ ;' i; s/ok rkt? HHHHHH (gzBk-629) fJ; okr ~ fJt/I rkfJnk iKdk j? L- no'j L ; o w g Bh ;I. nto'j L ; oI B[h X, w g X w r o B[h ; tkdh L o ;ztkdh L X w[y nzr L ; o, w g, B[h X, g, X w o, o ; (24)
  • 27. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 Institute of Sikh Studies ;z f tXkB dh Xkok 25 The Institute Of Sikh Studies (IOSS), registered in 1989 was established by its fJZe tko ;zs ioB?b f;zx ih ~ fe;/ wjZst founder member Sardar Daljit Singh, S. Jagjeet g{oB e/; ftZu g[bh; B/ frqcsko ehsk. T[BQK ~ i/bQ Singh and Dr. Kharak Singh inellectuals G/i fdZsk frnk. T[jBK tk;s/ o?;N jkT{; ftu eufjoh stalwarts, who felt concerned over the large scale misrepresentation of Sikh history, brkJh rJh. T[E/ fJe pVh fdbu;g xNBk tkgoh. doctrines, Gurbani & contribution of Sikhism Gkosh eufjohnK ftZu fJZe gozgok j? fe T[j rtkjh towards development of mankind. The institute d/D tkb/ ~ fJZe gftZso feskp fdzd/ jB. nkw s"o is dedicated for correct interpretation of Sikh philosphy, Gurbani and propagation of Sikhism s/ fJj rhsk j[zdh j? (Grts rhsk, fjzd{ Xow dh & culture. gftZso g[;se). w[b}w T[; #s/ jZE oZy e/ ;"j u[e e/ I Z Lucknow Chapter of the IOSS headed efjzd/ jB fe T[j eufjoh ftu M{m BjhI p'bDr/. e[M Z by S. J.S. Lali with active participation of Er. Y.S. Sahni, S. J.S. Kandhari, S. Jagjeet Singh, fJ; soQK pkpk ih Bkb th j'fJnk. Er. N.S. Monga, Er. Ajit Singh & Dr. Manmeet nfXekoh L pkpk ih s[;hI fJ; gftZso g[;se #s/ jZE Kaur Sodhi, was started on 13th Feb 2011. with oZy e/ ;"j u[Ze" fe s[;hI e/tb s/ e/tb ;Zu p'b'r/. its office at Gurudwara Sri Guru Singh Sabha, RDSO, Manak Nagar, Lucknow. The Chapter is pkpk ih L fJj eh j? < engaged in organizing seminars, Counseling of nfXekoh L fJj r[opkDh dk gftZso r[Nek j?. students and their parents to get benefit of pkpk ih L Gkosh ;zftXkB nB[;ko s[;hI ;k~ fjzd{ efjzd/ central & state minority welfare schmes. Chapter have also felicitated meritorious j'. (fJZE/ pkpk ih ;zftXkB dh Xkok 25 dk f}eo eo students for their outstanding performance. oj/ ;B) go s[;hI w?~ r[opkDh d/ r[Ne/ T[s/ jZE oZy For more details & list of publications. e/ ;"j u[eD bJh efj oj/ j'. s[;hI w?~ rhsk dh ;"j I Z I Visit www.sikhstudies.org uZ[eD bJh feT[I BjhI efjzd/ < Please visit for Punjabi Suman on nfXekoh L T[j fJ; bJh fe s[;hI FkfJd M{m p'b www.punjabisuman.com for with Sikh Religious Questionnaire fdT[. & Listen Live Gurbani Kirtan pkpk ih L fco s[;hI ;zftXkB dh Xkok pdb fdT[ ns/ w?~ f;Zy wzB'. w?I y[Fh Bkb r[opkDh d/ r[Ne/ T[s/ jZE Z jZy e/ ;"Ij u[Ze btKrk. ;ko/ nfXekoh, pkpk ih ~ d' fdB sZe w}p{o eod/ oj/ fe s[;hI r[opkDh d/ r[Ne/ T[s/ jZE oZy e/ ;"j u[e' go Z I Z pkpk ih fJ; rZb #s/ pfid oj/, @@iK s[;hI ;zftXkB ftu sowhw eo' iK r[opkDh dk r[Nek pdb e/ rhsk fbnkT[. nk]oeko nfXekohnK B/ pkpk ih dh fdqVsk ~ d/yd/ j'J/ fe;/ th gftZso feskp #s/ jZE oZy e/ ;"j I u[ZeD dh Fos ~ g{oh soQK fsnkr jh fdZsk. sZE y'i e/doI FhFrzi wkf;e s'I (25)
  • 28. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 vkH dhg fJzdo f;zx eh Bks[j:'kvk pZd/uk dh nkds fit/I fwZNh sKs ftfrnkBh fJ; ~ fJe ]so/ s'I ykD r gdkoEk ykD uke iK jkbKfe pj[ BjhI yKdk < fwZNh, uke, ebh, ekr}, ;hfwzN nkfd pZfunK ftZu ekh ofjs o[Mkn wzBd/ jB go eJh tko fJj ikB dk y" gkJh iKdh j?. fJe nzdki/ nB[;ko 1 s'I 6 ;kb d/ th g?dk eo ;edh j?. ;G s'I tZX ]soBke j?, f;Ze/ dk brGr 20-30 ch;dh pZu/ nfijhnK t;sK dk ;/tB }fjo ;oho ftu c?bDk, i' f;Ze/ tkb/ ozrK s'I g?dk j[dk z eod/ jB. 10 ;kb s'I tZv/ pZfunK sZe fJj wksok 10 j?. tX/o/ ;Nkou ykD Bkb b'j sZsK dh xkN ]soBke gqshFs ofj iKdh j?. vkeNoh y/so ftu fJ; nkds jZd sZe j' ;edh j?. tkb s/ gZEo ykD Bkb nzsVhnK ~ @gkfJek# (PICA) efjzd/ jB. fJj gqftosh roGtsh dh o[ektN j' ;edh j?. fJjBK uh}K dh tos'I Bkb n"osK ftu th gkJh iKdh j?. fJjBK ftu'I f}nkdk uke g/N ns/ rb/ dh fJBc?eFB nkw o[MkB j?. ns/ po;ks s'I pknd fGZih j'Jh fwZNh dh ][Fp' dk ;jh fJbki s/ sohe/ ngDkT[D Bkb fJ; nkBzd b?Id/ jB. fpwkoh s/ ekp{ ehsk ik ;edk j?. ;G s'I nfjw j? wksk ykD ghD dh fJj p/soshph, eJh ekoBK Bkb fgsk tb'I ;jh d/yGkb s/ GktBkswe ;jkok. fJe i[Vh j'Jh j?. fJe nfjw sZE j? g"FfNe sZsK dh ewh, nfXn?B s'I gsk bZrdk j? fe fJj o'r tX/o/ eoe/ rohp T[dkjoB d/ s"o s/ X{V fwZNh s/ po bJh shpo sKr spe/ ftu gqubs j?. b'j s/ f}ze dh ewh Bkb ;zpzfXs wzB/ rJ/ jB. go ;ekokswe o[uhnK, fttjkoe pdbkU ns/ pZfunk ftu f}nkdk nfjw ekoB jB, wksk-fgsk dh fttjkoe ;[fjodsk fJbki bJh tX/o/ wdZdrko ;kfps bkgotkjh s/ nDrfjbh. j[zd/ jB. pZ f unk dk fp;sok frZ b k eoBk d' ;kb dh T[wo se nkw s'o s/ pZu/ fgFkp dh 4- ;"D ;w/I fgFkp eotk fbnk ikt/. jkis pko/ ;{fus eoB bZr g?d/ jB, go e[M jkbksK I 5- ykD bJh yk; eo oks d/ ;w/I f}nkdk sfbnk ns/ ftu pZu/ fJj BjhI d; ;ed/ iK oks ~ ;Zs/ j'J/ fp;sok [ w;kb/dko y[oke Bk fdZsh ikt/. frZbk eo fdzd/ jB sK fJj wK-pkg bJh fuzsk dk ekoD 6- pZu/ ~ f;ykfJnk ikt/ fe fdB ;w/I fgFkp ~ tZX pD iKdk j? . xo id e' J h wfjwkB nk ikD iK ;w/I bJh o'e e/ oZy/. gfotko ~ xo'I pkjo ofjDk g? ikt/ sK pZfunK dh fJ; 7- pZu/ dh jk}oh ftu j'oBK ;kjwD/ ed/ fJj Bk fejk nkds eoe/ wK-pkg ~ wk:{;h j[zdh j?. ikt/ fe T[j oks ;w/I fgFkp eodk j?. go fJ; wk:{;h s'I eJh r[DK tZX sBkn pZfunK 8- fJ; ekoB eoe/ pZu/ ~ ed/ wkfonk Bk ikt/ feT[fI e d/ wB s/ j[dk j? fi; Bkb e[M yk; fe;wK d/ fttjkoe z fJj fJe fe;w dh fpwkoh j? ns/ pZu/ dk fJ; ftu pdbkn j' iKd/ jB i' ;koh T[wo bJh w[FfebK g?dk e'Jh e;{o BjhI. eod/ jB. nkw s'o #s/ ;Z[s/ j'J/ fp;sok frZbk eoB 9- fi; oks pZuk fp;sok frZbk Bk eo/, T[;~ e'Jh d/ ekoB wkBf;e j[d/ jB iK pZu/ B/ ni/ nkgD/ w;kD/ z fJBkw d/ e/ T[; dh j'I;bk nc}kJh ehsh ikt/. s/ ezNo'b eoBk f;yDk j[dk j?, ;', fJ; Bk}[e ;w/I s/ z 10-i/ nkg ~ oks ~ gsk bZr ikt/ fe pZu/ B/ fp;sok j/m fby/ ;[MktK s/ nwb eoe/ n;hI pj[s ;kohnK frZbk eo fbnk j? sK pZu/ d/ eZgV/ ns/ fp;sok w[FebK s'I pukn eo ;ed/ jK. pdb d/t' ns/ ;t/o/ fJj jh ej' fe T[;B/ fp;sok 1- Fkw d/ ;w/I s'I pknd pZu/ ~ pj[s/ ib gdkoE Bk frZbk BjhI ehsk. fdZs/ ikD. 11-7-8 ;kb dk pZuk i/ fp;sok frZbk eo/, T[; ~ 2- ukj, e"ch ns/ ;"cN vfoze nkfd pzd eo fdZs/ T[;d/ frZb/ j'J/ eZgV/ nkg X'D bJh fejk ikt/. ikD. 12-pZu/ ~ jo fe;w dh fuzsk, fdwkrh Gko ns/ vo s'I 3- g/N d/ ehfVnK ~ ysw eoB bJh T[guko. w[es oZfynk ikt/. (26)
  • 29. gzikph ;[wB wkf;e ‘ ; sz p o 2012 f;Zy Xkowe gqFB'Isoh gq F B L r[ o { dh r' b e fejVh j? < r'fpzd j?##. T[Zso L rohp dk w{zj r[o{ dh r'be j?. gq F B L irs fet/ I fifsnk ikt/ < gq F B L wB ftu Bkw t;D dh eh fBFkBh j? < T[Zso L wB fisD Bkb. TZ[so L wB ftu Bkw t;D Bkb Jhoyk, dt?s, jzeko ;G gq F B L fwso e" D j? < ysw j' iKdk j? ns/ ;GBK ftu gowkswk B}o T[Zso L r[owfs nB[;ko ihtB ihT[D tkbk jh r[o f;y nkT[D br g?Idk j? . dk fwso j?. gq F B L ;kvk iBw woD fet/ I yz v B j[ z d k j? < gq F B L f;y fe; dk g[ikoh j? < T[Zso L g{o/ r[o{ dk Bkw b? e/ r[owfs nB[;ko ihtB ihT[D T[Zso L f;Zy @@Fpd r[o#{ # r[o{ rqE ;kfjp ih dk g[ikoh j?. z s/ Bkw igD Bkb iBw woD dk yzvB j[zdk j?. gq F B L f;z x ns/ e" o Fpd s' I s[ ; hI eh ;wMd/ j' < gq F B L eb eb/ F fet/ I ]sw jz [ d / jB < T[Zso L f;zx Fpd F/o bJh ns/ e"o Fpd oki e[wkoh T[Zso L gqG{ dk Bkw igD Bkb eb eb/F d{o j' iKd/ bJh j?. jB. gq F B L wB eh j? , wB dh y[ o ke eh j? ns/ fejVh gq F B L op dhnK fez B hnK nZ y K jB < ][ o ke uz r h j? < T[Zso L ;w[u/ ;z;ko nzdo fisB/ iht jB, T[jBK dhnK T[Zso L ftukoK d/ fJem ~ wB fejk iKdk j? ns/ fBs nZyK op dhnK nZyK jB. Bt/I ftuko bGD/ wB dh y[oke j?. ;/tk f;woB gq F B L op ih feE/ ofjz d / jB < pkDh Bkb i[V e/ B/e nkuoD tkb/ ftuko wB dh T[Zso L op ih ;kv/ fjod/ ftu ofjzd/ jB. ;G s' T[sw ][oke j?. gq F B L e/ ; oyD/ feT[ I io{ o h jB < gq F B L ws ~ fejVh w?b brdh j? s/ fetI/ T[sodh T[Zso L e/; r[o{ dh w[jo j?. e/; dkVh gowkswk d/ j[ew j? < Bkb fwbd/ jB, i' fJ; ~ eNd/ jB sK fJj fco T[Zso L ws s/ rzd/ ftuko ns/ gkgk dh w?b brdh j? i' nk iKd/ jB Gkt op dk j[ew nNb j?. T[j i' gowkswk d/ Bkw igD Bkb ns/ ;zrs dh ;/tk eodk j? ;G ;jh j?. j[ew wfBn? j't/ gotkD sk eoB Bkb T[sodh j?. y;w? ek wfjb gkJ/;h. gq F B L n;h fet/ gq G { s' I B/ V / ns/ d{ o j' iKd/ jk < gq F B L ihtB dk T[d/F eh j? < wz}b eh j? < T[Zso L gqG{ dh :kd d[nkok T[;d/ B/V/ ns/ T[;~ ft;koB Bkb d{o j' ikd/ jk. T[Zso L ihtB dk T[d/F gowkswk (nkgD/ w{b) ftu gq F B L r[opkDh gVQBh feT[I io{oh j? < ;wkT[Dk j?. nkswK-gow nkswk ftu nG/d T[Zso L r[ o pkDh gVQ B Bkb ihtB ;/ X fwbdh j? j'Dk. nfXnkswe frnkB, F[G ftuko ns/ gow/Fo gq F B L efbnkD j' D ftu ftxB ekoe e" D jB < u/s/ nkTI[dk j?, sB wB ~ ;[y fwbdk j?. T[Zso L wB dhnK tkFBktK. gq F B L f;woB eoBk feT[I io{oh j? < gq F B L d[ o bG eh j? < T[Zso L f;woB jh gqG{ Bkb fJe fwe j'D dk fJe' fJe TZ[so L ;fs;zrs, fiE/ Bkw ifgnk ik fojk j?. ;kXB j?. gq F B L w[ e s e" D j' t / r k < gq F B L Bkw eh j? < r[o{ w{ofs eh j? < r[o{ d/ uoB T[Zso L i' ;G ~ gow/Fto o{g ;wM/. @@;G r'fpzd j? ;G fejV/ jB < (27)