3. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
R.N.I. NO. UPPUN/2008/25934
gzikph ;[wB
gz i kph wkf;e
;kb 5 nz e 3
i[bkJh 2012
BkBeFkjh jkV$;ktD sseok
;z g kde ;z g kdeh 3
Bfozdo f;zx w'Irk nBw' b ;[ w B 4
;zgkdeh ;bkjeko r[o{ jfofeqFB ;kfjp dh pb-phoskHHHHHHHHH 5
;0 pqfizdo gkb f;zx nkU r[ o { s/ r pjkdo ih d/ ftnkj HHHHHHHH 7
;0 joGiB f;zx ;/ r Kr wz u { y kHHHHHHHHHHHH 8
ftfrnkgB ns/ ftsoD gqpzXe r[ o d[ n kok phV pkpk p[ Z Y k ih HHHHHHHHHHH 11
;0 wBw'IjB f;zx g'gbh ekft ;[wBHHHHHHHHHH 12
;zgkdeh dcso
215$295 @e# ;[GkF wkor
Grs GhyB ih HHHHHHHHHHHHH 14
d[rktK byBT{ - 226004 r[ o { rq z E ;kfjp ftZ u nkJ/ okrK pko/ ikDekoh 16
c'B L 91-522-4047893
Jh-w/b L e" D pD/ r k r[ o f;Z y fgnkok HHHHHHHHHHHHH 18
punjabisuman_media@rediffmail.com pkfpnK B/ nkT[Dk j? HHHHHHHHH 19
gzikph ;[wB f;Zyh ns/ fJfsjk;HHHHHHHHHHH 20
gqthB e/;otkBh fgqzNo, gpfbFo s/ r[ o { BkBe d/ t L nkgD/ pko/ H HHHHHHHHHHH 21
wkbe B/ nkc;/N fJzvhnk, 182$4,
bZb{wb o'v, wFerzi, byBT{ s'I r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ YkYhHHHHHHHHHHHH 21
Sgtk e/ dcso gzikph ;[wB 215$295
@e# ;[GkF wkor d[rktK byBT{ s'I ezuB ek:k ;[wB HHHHHHHHHHH 22
gqekfFs ehsk.
;zgkde f;Z y Xkowe gq F BI ' s ohHHHHHHHHHH 24
Bfozdo f;zx w'Irk ypoBkwK ns/ ;orowhnK HHHHHHHHHHHH 26
b'yeK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk
;fjws j'Dk }o{oh BjhI j?. ;[wB gj/bh HHHHHHHHHHHH 28
iatkch lqeu fo;s/ HHHHHHHHHHHHHH 29
LoRokf/kdkjh] izdk'kd] eqnzd izohu dsljokuh }kjk
vkQlsV bf.M;k] 182@4] yYywey jksM] e'kdxat
nkU gzikph f;yhJ/ HHHHHHHHHHHH 30
y[kuÅ ls eqfnzr ,oa 215@295 d] lqHkk"k ekxZ]
nqxkok¡] y[kuÅ ls izdkf'kr fd;kA
lEiknd % l0 ujsUnz flag eksaxk
gzikph gV', gzikph fby', gzikph p'b'.
(1)
4. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
BkBeFkjh ;zws - 544
bwrh mwhw mWJ gurpurb
swvix srsI kwmxI crn kml isau pR k wS sR I gu r U hirgo i bM d swihb jI 5 julweI
ipAwru] mnu qnu rqw sc rMig ieko nwmu ADwru] mIrI-pIrI idvs pwqSwhI CyvIN 21 julweI
ibiKAw rMg kUVwivAw idsin sBy Cwru] hir pR k wS sR I gu r U hirikR S n swihb jI 23 julweI
AM i mR q bM U d su h wvxI imil swDU pIvxhwru ] vxu
iqxu pRB sMig mauilAw sMmRQ purK Apwru] hir
ieiqhwsk idhwVy
imlxY no mnu locdw krim imlwvxhwru] ijnI ShIdI bwbw bMdw isMG jI bhwdr 25 jUn
brsI mhwrwjw rxjIq isMG jI
sKIey pR B u pwieAw hMau iqn kY sd bilhwr] 29 jUn
nwnk hir jI mieAw kir sbid svwrxhwru] isrjxw idvs sR I Akwl q^q swihb 2 julweI
ShIdI BweI mnI isM G jI
swvxu iqnw suhwgxI ijn rwm nwmu auir hwru]6] 9 julweI
bwrh mwhw quKwrI ShIdI BweI qwrU isMG jI
morcw gurU kw bwg
16 julweI
8 Agsq
swvix srs mnw Gx vrsih ruiq Awey]
joV mylw bwbw bkwlw swihb 2 Agsq
mY min qin shu BwvY ipr prdy i s isDwey ] ipru
Gir nhI AwvY mrIAY hwvY dwmin cmik frwey ] srkwrI Cu`tIAW qy hor idhwVy
sy j ieky l I KrI du h y l I mrxu BieAw du K u mwey ] ShIdI s. aUDm isMG 31 julweI
hir ibnu nId BUK khu kYsI kwpVu qin n suKwvey] SR I ikR S n jnm-AStmI 10 Agsq
nwnk sw sohwgix kMqI ipr kY AMik smwvey]9] AzwdI idvs 15 Agsq
(2)
5. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
;kuh ;kyh ftZu ;0 eg{o f;zx B/ fJe w[;bwkB B/sk ;o cib j{;/B d/ ;B
1925 ftZu Skg/ rJ/ fJe 15-20 g/} d/ feskpu/ d/ jtkb/ s'I T[; w[;bwkB B/sk d/
ftuko nkgDh g[ ; se ;kuh ;kyh d/ gz B k 88 s/ fJT[ I doi ehs/ jB - Bfoz d o f;z x w' I r k
Hindu considers political matters and their implications years ahead. The Musalman tries to tackle
them just in time. But the Sikh never think of them unless the time is actually past and the matter is well
settled. The Sikh brain is intoxicated and obscured with the memory that once they ruled over Punjab and
they quite forget that the tail of the Sikh lion has been twisted by the British.
@@fjz d [ oki;h w;fbnK d/ nz s oh Gkt s/ T[ B Q K fBebD tkb/ f;Z f NnK s' I eJh toQ / gfjbK ;' u oydk
j?. w[;bwkB id'I w;bk ;kjwD/ nkt/ sK T[;~ ;zihdrh Bkb ;'uDk nkozG eodk j?. go f;Zy fisBk fuo
T[ j w;bk nkg/ jb j' e / fe;/ gk;/ gZ e k br BjhI iKdk T[ ; pko/ ;' u B dh y/ u b BjhI eodk.##
;o cib j[ ; / B d/ f;yK pko/ ej/ rJ/ Fpdk dh g[ ; Nh ;odko eg{ o f;z x B/ Communal Award d/
gzikp ftu bkr{ j'D ;zpXh f;Zy B/sktK d/ fBoD/ ns/ pknd ftZu T[; s'I fgZS/ jN ikD ekoB g{oh sc;hb
Bkb fbZ y e/ eo fdZ s h j? . ftF/ F eoe/ 1984 d/ dz f rnK s' I pkd, fJj eEB f;Z y K s/ tX/ o / ;koEe f;Z X j'
fojk j? . ;k~ j[ D d/ jkbks ftZ u d' j K e" w K e' b ' I f;yD dh b' V j? .
1993 ftZu r[ioks d/ dzfrnk ftu w[;bwkBK d/ Gkoh ikBh B[e;kB s'I w[;bwkBK ftu fJe soK dk
vo s/ ;fjw g? d k j' frnk ;h. 1984 d/ f;yK d/ esb/ nkw s' I pkd w[ ; bwkBK d/ th g{ o / d/ g{ o / gfotko
fi; soK esb j' J / T[ ; B/ ;{ M tkB w[ ; bwkBK ~ ;' u D bJh wip{ o eo fdZ s k fe fiz B k fuo w[ ; bwkB
n?i[e/N BjhI j{zd/ T[BK fuo fJj j'D tosdh ofjDh j?. fJ; esb/nkw d/ pknd XBh w[;bwkBK B/ rohp
w[;bwkBK bJh r[ioks d/ Ffjo tV'dok ftZu g{oh soK nkX[fBe ;j{bsK tkb/ ;e{bK dk ikb ftSkT[Dk F[o{
eo fdZsk. nBzd ;fjo ftu w;fid d/ Bkb eo'VK dh bkrs Bkb BthnK u[B'fsnK ~ g{ok eodk nkX[fBe
f;fynk tk;s/ ;kohnK nkX[fBe ;[ftXk tkbk ;e{b y'fbnk frnk j? i' w[;bwkB pZfunK ~ n?i{e/N eo ofjnk
j?. GftZy d/ ekb/ pZdbK dk Nkeok eoD bJh w[;bwkB nkgDh fsnkoh :'iBk pBK e/ eo oj/ jB, r[ioks
ns/ g{ o / d/ F ftu wdo;/ pBK e/ wijph ns/ nkX[ f Be fFyFk d/ D bJh fJe g{ o k B/ N toe s? n ko j' u[ Z e k
j? skfe T[jDk dk fto;k ihts oj/. go f;Zy w[;bwkBK d/ w[ekpb/ pj[s gZSV rJ/ jB. f;ZyK d/ ikD/ gSkD/
p[ Z X hihthnK B/ sK e' I w ~ nkg' ftu bDB d/ ok;s/ s/ bk fdZ s k j? . Bk uZ i Bkb f;nk;s ehsh j? s/ BK jh
B' } tkBK ~ e' J h okj fdykJh. Xow d/ n;{ b K s' I jN e/ nkgDh eZ u h okiBhsh Bkb fgSbZ r { ns/ w}ke d/
gkso pD/ j' J / jD.
w'i{dk b'V j? fe f;Zy B'}tkBK ~ n?i{e/N eoe/ oki;h s"o s/ u/szB ehsk ikt/, gVkJh ftu fBg[Dsk
d/ Bkb r[owfs f;XksK s/ th m'e tik e/ gfjok d/D bJh ;woE pDkfJnk ikJ/ sd jh B'itkB e"w d/ fjs
ftZ u okiBhsh d/ e[ F b fybkVh pD e/ w[ e kpbk eo ;ed/ jB. fJj sK jh j' t / r k i/ T[ B K bJh n? i { e / F B
dk gqpzX y[d nkgD/ fJdkfonK s'I ehsk ikt/. w'i{dk YKu/ s/ n?i{e/FB d/D tkb/ ;e{b ekb/i s/ :{Bhtof;NhnK
T[ B Q K ~ nkgD/ Xow ns/ ;fGnkuko s' I d{ o ;[ Z N ojhnK jB.
(3)
6. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
gSw dk gz i jiko ;kb g[ o kBk Xow :j{ d h j? fiBK d/ wz B D tkfbnK dh frBsh brGr f;Z y K d/
pokpo j? . fJ;kJhnK ns/ w[ ; bwkBk dk fJBK Bkb F[ o { s' I jh t? o fojk j? id fe d' t / Xow fJ; ftu' I jh
fBeb/ jB go fJBK d/ jE' I bZ y K :j{ d h Fjhd j' J / . id 1948 ftZ u fJiokfJb d/ BK s/ fJBK ~ fJe tZ y o/
d/F dh gqkgsh j'Jh g{o/ ftFt d/ :j{dhnK B/ nkgD/ Xow d/ nkr{ ~ T[; t/b/ fJe fpfbnB vkbo dh XBokFh
:/ o ' F bw ftZ u fJe g{ i k ;EkB pDkT[ B bJh nogD ehsh sK T[ ; Xkowe nkr{ dk itkp ;[ D Z B bkfJe ;h
@@fe i' ;ko/ ;z ; ko dk wkbe j? fe T[ ; dk ;EkB fJ; S' N h fijh oew Bkb pB ;edk j? . T[ ; ~ ;wMD
ns/ gSkDB bJh ftfdnk dh b'V j?. fJ; oew dk fJe NoZ;N pDkT[ ns/ :j{dh e'w ~ uVdh ebk ftu
b? ikD bJh :j{ d hnK ~ ftfdnk fdtkT[ D s/ you eo' . ##
fJ; d/ cb;o{ g B' p b g[ o { ; eko fisD tkfbnK ftu' I tvQ h frBsh ftZ u fJ;/ fJe e' w :j{ d hnK d/
jB ns/ ni th fJj bkJhB ftu ube/ e' w dh GbkJh ftu you eoB d/ cz v ftu y[ b Q k dkB fdz d / jB.
toswkB ftu ;kvh e'w dh ;fEsh fJj j? fe n;K nkgDk ;kok i'o r[od[nkfonK dhnK fJwkosK ns/
T[ B Q K ftu ;z r wowo bkT[ D s/ you eo oj/ jK fi; dh pd' b s weokBk (oki;EkB) dk rohp s' I rohp,
bykgsh ns/ eo'Vkgsh j' frnk j?. pkeh e;o bzp/ bzp/ ib{;K, wkou, ozrpozr/ bzroK, ;wkrwK, ehosB
dopkok B/ g{ o h eo fdZ s h j? . pkeh i' pfunk j? T[ j ny' s h ;z s ns/ pkp/ nkgD/ v/ f onK tk;s/ eZ m k eoe/
b? iKd/ jB.
i/ w' i { d k jkbks ~ ;[ X koBk j? s/ f;Z y pZ f unK ~ T[ Z u f;fynk bJh gq / f os ehsk ikt/ . T[ Z u / ;[ Z u /
p[XihftnK d/ gqpzX ftu nfij/ NoFN ns/ czv ekfJw ehs/ ikD fiBK d[nkok f;Zy gotko d/ pfunK ~ r[owfs
dh gVkJh d/ Bkb nkX[fBe gVkJh eoB bJh gq/fos ehsk ikt/. nkX[fBe gVkJh d/ Bkb-Bkb w}jph skbhw
d/ D tkb/ w[ ; fbw wZ d o;/ , nop ebuo, cko;h, noph :{ B hto;Nh nkfd dh soi s/ r[ o wfs frnkB d/ D
tkb/ ftd:kb: (wdo;/) ns/ ftFt ftd:kb: y'b/ ikD fi; ftu r[owfs frnkB, gzikph ;fGnkuko ns/
gzikph GkFk dh w[cs f;fynk ns/ nkX[fBe ne?vfwe ns/ gq'c/FBb f;fynk dk th gqpzX ehsk ikt/. i' rohp
b/ f eB bkfJe f;Z y pZ u / nkgD/ t;hfbnK Bkb T[ Z u h ftfdnk gq k gs eoB s' I n;woE j' D T[ j e' w h NoFNK
d/ czvk dh ;jkfJsk Bkb w[cs gzV ;ZeD. fJBK czvk s'I rohp pZfunK ~ ;jkfJsk eoe/ gqFk;eh YKu/ (IAS
& IPS etc.) d/ w[ e kpfbnK ftZ u Gkr b/ D bJh fsnko ehsk ikJ/ . ;z g Z B gfotkoK d/ pZ f unK ~ th d/ F d/
gqpzXeh YKu/ ftZu nkT[D bJh w[ekpfbnK ftZu fjZ;k b?D bJh T[s;kfjs eoB dh b'V j?. fJzihfBnfozr
ns/ w/ f veb torh gq'c/FBb f;fynk bJh th w[cs gVkJh ns/ ;ZekbofFg d/ e/ gq's;kfjs eoB dh b'V j?.
1H pzd/ dhnK d' wktK jB, iBBh s/ Xosh, fJZe dh 4H wB[ Z y fisBk d[ f Bnkth ;[ Z y K ftu gq f tos j' I d k
e[Zy'I iBw b?Idk j? s/ d{ih dh e[Zy ftu ;wk iKdk j?, T[sBk jh T[j d[BhnK SZvB t/b/ d[yh j'Idk
j? . j? .
5H wB[ Z y h fsq F BK nfijh nZ r j? i' ;z ; ko Go d/
2H thukotkB pzdk T[j j? i' fJ; rZb ~ u/s/ oZy/ gdkoEK ~ gq k gs eo e/ th ed/ fsq g s BjhI
fe w/oh nk]oh tok;s e/tb d' r} Xosh j?. j' I d h.
3H pqjw frnkBh wjK g[oy T[j j? i' T[Zuh s'I T[Zuh 6H i' g[ o F ngB/ s' I Bht/ I Bkb fxoBk eodk j?
ntZ ; Ek s/ g[ i e/ th ngB/ nkg ~ BhtK e[ d q s dk r/ V T[ ; ~ T[ ; Bkb' I th BhtK eo
;wM/ . d/ I d k j? .
(4)
7. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
;qh r[o{ jfofeqFB ;kfjp ih d/ }Bw fdjkV/ 23 i[bkJh ~ ftF/F ;wogs
r[ o { jfofeq F B ;kfjp dh pb-phosk
r[ o { - i' f s s/ r[ o { irs, Gkt/ I fJe j? , go jo
r[ o { - gq f sZ G k dk fJe gq u z v s/ ftF/ F r[ D j? . i/ r[ o {
BkBe d/t ih dk gquzv s/ ftF/F r[D @fBzwqsk# j?, sK
r[ o { nz r d d/ t ih dk @j[ e wh pz d k# j' D k, r[ o {
nwodk; ih dk @;wfdqFN# j'Dk, r[o{ okwdk; ih dk
@;/ t k# BfwZ s ;wofgs j' D k. r[ o { noiB d/ t ih dk
;opZs d/ Gb/ bJh @nkgk tkoBk#, r[o{ jfor'fpzd ih
dk @fBnK gkbe# j'Dk, r[o{ jfookfJ ih dk @dfJnkb#
j'Dk, r[o{ s/r pjkdo ih dk @fJekro# fuZs u'Dk j?.
r[o{ r'fpzd f;zx ih dk ;dk @uVQdh ebk# ftu ihT[Dk
j?. go r[o{-gqfsZGk B/ nkgD/ nkuko, ftuko s/ ftjko
okjhI nkgDk gq G kt s/ gSkD-r[ D ;Ekfgs ehsk j? .
nmthI r[o{-i'fs r[o{ jfofeqFB ih ~ Gkt/I ihtB ;wK
s/ r[ o { - f;z x k;B T[ s / p? m D dk pj[ s ;wK gq k gs BjhI
j'fJnk go T[BQK d/ ihtB-nkuko, nfXnkswe ftuko
s/ pb-phosk Bkb fFzrko/ ftjko B/ jo r[o{-gqfsZGk
tKr nkgDk gq u z v s/ ftF/ F r[ D ;Ekfgs ehsk. s/ ftjko ~ t/fynk s/ nzso-nksw/ wzB fbnk ikt/, sK
r[ o { r' f pz d f;z x ih B/ @nodk;# dh gq E w fBFu/ jh ;G d[ Z y K dh Bftosh j' ;edh j? . fijVh
gT[Vh ftu r[o{ jfofeqFB ;kfjp ~ ;G soQK d/ @d[Zy- gqfsZGk wkBtsk d/ wB'-ftfrnkBe, ;ohoe s/ ;wkie
Bftosh dk ;' w k# ;Ekfgs ehsk j? . d;w gkfsFkj d[ Z y , o' r , eb/ F s/ ;z e N nkgDh nkuko S' j ,
Gkt/ I r[ o { BkBe d/ t ih s' I b? e/ r[ o { s/ r pjkdo ih nfXnkswe-ftukoK s/ pb-pho ftjko Bkb fwNk
se jo r[o{-gqfsZGk dh b'e f;wosh ftu ;Ekfgs j'J/ ;edh j? , T[ j r[ o { gq f sZ G k ;Z u w[ Z u ;woZ E r[ o { th j?
ftFtk; s/ ftuko ~ jh nkgD/ nB[ G th-oz r ftu ns/ pb-pho th j? .
w{oshwkB eo oj/ jB, go r[o{ jfofeqFB ;kfjp gqsh r[ o { r' f pz d f;z x ih d/ ;wekbh eth GkJh
w{ o shwkB ehsk nB[ G th-oz r ;ko/ r[ o { ;kfjpkB s' I r[ o dk; f;z x ih (GkJh r[ o dk; ih-d{ i / ) id' I r[ o { -
tZ y ok th j? , ;woZ E ktkB s/ pb-pho ;Ekfgs eoB gqfsGktK dh ftF/FsK ~ T[ikro eoB bZrd/ jB, sK
tkbk th j? . r[ o { r' f pz d f;z x ih dk pVk fdq V Q s/ r[ o { jfofeq F B ;kfjp gq s h T[ B Q K dk nB[ G th oz r th
;kofEe ;z e bg j? L- fpbeZ[b r[o{ r'fpzd f;zx ih tork jh w{oshwkB j[zdk
@@;q h jfofeq F B fXnkJhn? , j?. GkJh r[odk; f;zx ih dh tko ftu r[o{ jfofeqFB
fi; fvm? ;fG d[ f y ikfJ.## ;kfjp pko/ fJe gT[ V h fJt/ I j? L-
noEks r[ o { jfofeq F B ;kfjp ~ i/ fXnkB @@jfofeq F B G:' n;Nw pbphok.
wzvb ftu oZy e/, T[BQK ~ iK T[BQK d/ nkuko, ftuko fiB gj[ z f u d/ j bh sfiU ;ohok.
(5)
8. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
pkb o{ g Xfo ;P K r oukfJU. s/ r pjkdo ih tKr) ;h; d/ fdZ s k, sB-;oho SZ v
sp ;fji/ sB e' S'fv f;XkfJU. fdZsk, go gfjb/ r[o{ gkfsFkjK tKr Bk w[rb je{ws
fJT[ w[rbfB ;h; goh pj[ Skok. dk j[ew wzfBnk, Bk doFB fdZs/, Bk eokwks fdykJh
ns/ Bk jh fe;/ soQK dh gqkXhBsk ;theko ehsh. GkJh
t? y[ d gfs ;' gj[ z u / dopkok.
r[odk; f;zx ih dh ;gZFN okJ/ j?, fe r[o{ jfofeqFB
n" o z r / fJj pkd oukfJU. ;kfjp, r[o{-gqzgok nB[;ko i'sh i'fs BjhI ;wkJ/, ;r'I
fsB ngBk e[b ;G Bk; eokfJT[. r[ o { noiB d/ t ih s/ r[ o { s/ | pjkdo ih tKr
fJT[ mfje mfje w[rbfB f;o Mkoh. @Fjhd# j' J / jB. r[ o { nkdoFK s/ r[ o { - r" o t dh
cB j'fJ gkgh tj Boe f;Xkoh. ;Ekgsh bJh Fjhd j' ikDk, fJj pb-phosk dk
fJT[ I efo j? r[ o dk; g[ e kok. gqrNktk th j? ns/ gfs ;/fs gqG{ dopko ftu gj[zuD
j/ ;fsr[ o w[ f j b/ j [ T[ p kok..22..## dk todkB th j? .
fJ; gT[Vh ftu GkJh r[odk; f;zx ih B/ r[o{ r[o{ jfofeqFB ;kfjp d/ ihtB dh ftbzyDsk
jfofeqFB ;kfjp d/ iBw-ihtB d/ gq;zr ~ g/F eoB s/ ftF/;sk fJj j? fe T[BQK dh ;z;koh T[wo Gkt/I nZm
dk fJzBk :sB BjhI ehsk, fizBK fe T[BQK dh @n;Nw- ;kb se ;hws j? , go @;/ t k# s/ @phosk# dh GktBk
pbphok-gqfsZGk# ~ ;Ekfgs eoB T[s/ pb fdZsk j?. fJzBh gquzv s/ nkg; ftu fJe;[o ns/ fJe;o{g j?, fe
GkJh r[ o dk; f;z x B/ nkgDh ;koh gT[ V h ftu r[ o { T[BQK dh @r[o{-gqfsZGk# jo gZy'I tZvh s/ tfvnkJh tkbh
jfofeqFB ;kfjp s/ w[|b pkdFkj n?ozr}/p ftueko, pD rJh j? . @;/ t k# tkbk fBFu/ jh tZ v k s/ ;dk
]k; eo e/ pkp/ s/ pkpo d/ gq ; z r ftu, nz s orfs T[ i kro ofjz d k j? . T[ j b' e K s/ gq G { - b' e ftu th
fijVk tkd-fttkd s/ p'b-fpuko ub fojk ;h, w[Zy o{g gotkB uVQ d k j? . feT[ I f e @;/ t k# FoXk s/ ;wofgs
ftu T[; ~ jh fdqFNhr'uo oZfynk j?. GkJh r[odk; fposh Bkb j[zdh j?, jT[w?I jzeko Bkb BjhI. ;/tk tkbk
f;z x ih dk ;gZ F N s/ sZ s -;ko fBoDk j? , fe r[ o { fiE/ @nkgk# gftZso eo b?Idk j?, iK @nkgk# ;wofgs
jfofeqFB ;kfjp @nFNw pbpho# (nmthI r[o{-i'fs) eoB bJh iK tkoB bJh ;dk sZsgo ofjzdk j?. r[o{
jB, fiBQK B/ fdZbh nk Gog{o pb phosk Bkb nkgD/ jfofeq F B ;kfjp dk ;w[ Z u k ihtB wkBtsk dh d[ Z y -
fgsk-r[ o { jfo okfJ ;kfjp d/ j[ e w @Bfj doFB d/ Bftosh bJh ;dk ;wofgs fojk j?. fdZbh dk o'r-
j/ # dk nfGBz d B eofdnK, Bk n" o z r / ~ doFB fdZ s / rqZ;h s/ ghVs b'ekJh dh d[Zy-Bftosh bJh xo xo
ns/ Bk jh T[ ; dh je{ w s dh gotkj ehsh. GkJh ik e/ s/ r[od[nkok pzrbk ;kfjp d/ ;EkB T[s/ p?me/
r[ o dk; f;z x ih dh gT[ V h ;kyh j? , fe n" o z r }/ p B/ ehsh ;/tk irs gqf;ZX j?. r[od[nkok pzrbk ;kfjp
fJj th isB ehsk, fe i/ r[ o { jfofeq F B ;kfjp d/ ;EkB ftu ;fEs nzfwqs S'jK Bkb f;ofink @u[pZuk#
@doFB# BjhI fdz d / , sK @eokwks# fdykD. go pb- th d[Zy Bftosh bJh ehsh ;/tk dh f;wosh dk jh fJe
phosk Bkb fFz r koh pkb r[ o { gq f sZ G k B/ n" o z r }/ p ~ fJfsjk;e s/ nfXnkswe fuz B Q j? .
eokwks fdykD s'I fJBeko th eo fdZsk. GkJh r[odk; @;/ t k# ~ ;wofgs gq f sZ G k Gkt/ I r[ o { , ;z s iK
f;zx ih dk ftuko fJj j? fe n"ozr}/p d/ Fkjh j[ewK ;kX jh j't/, T[; dh ;gZFN gSkD fJj j[zdh j? fe T[j
dh T[bzxDk ekoB jh w[|b pkdFkj B/ r[o{ jfofeqFB Bkw-f;woB Bkb th fJe;[o j[zdk j? ns/ ;dk ;kfjp
;kfjp Bkb @pkd# (tkd-fttkd) ouk fbnk. r[ o { ftu jh ftuodk j?. r[o{ jfofeqFB ;kfjp Gkt/I pkb-
jfofeqFB ;kfjp fJ; tkd-fttkd ftZu fJzB/ fdqVQ pb- T[wo ftu ;B, go Bkw-f;woB Bkb fJe;[o ns/ ;dk
pho, ;woZ E s/ p/ g otkj ;kps j' J / fe T[ B Q K B/ (r[ o{ ;fji ftu oj/ .
(6)
9. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
i/ ftfdnk-jzekoh gzfvs B/ nkfynk fe @Bkw# j' D d/ pkti{ d th, r[ o { - i[ r fs dh fdq F Nh s' I ;z g { o B
sK @feq F B# oZ y fbnk j? , go @rhsk# dk noE-G/ d th j? , ns/ nkuko, ftuko s/ ftjko d/ gZ y s' I pb-
fpbe[Zb BjhI gsk, sK fJ; fezs{-gqzs{ s'I r[o{ jfofeqFB phosk Bkb fFz r koh j' J h th j? . GkJh r[ o dk; f;z x
;kfjp xpokJ/ BjhI, nkgDk ;fji BjhI v[bkfJnk, ;r'I ih dk r[o{ jfofeqFB ;kfjp gqsh T[ikro ehsk, E'b
fJe xkjh e'b'I @rhsk# d/ noE eotk e/ nkgD/ nkg ns/ fpnkB @@jfofeq F B G:' n;Nw pbphok## fiE/
~ fpoX frnkB s/ pho-fposh tkbk ;kps ehsk j?. nfXnkswe fdqFNh s'I ;Zu j?, T[E/ fJfsjk;e gZy s'I
i/ okik i? f;zx B/ Fkjh dopko dh wko dk gqrNktk th pVk ;koEe s/ Y[ e tK j? .
ehsk j? , sK th r[ o { jfofeq F B ;kfjp p/ g otkj s/ Bkw-f;woB, ;/ t k, ;fji s/ pb-phosk d/
nv'b oj/ jB. Bkw-f;woB s/ ;fji dh xkfb ewkJh nfXnksfwe r[ D K ~ fit/ I ;z i [ r s o{ g ftu nkgD/
eoB tkbk ;dk ;{ o wk iK pb-pho ofj e/ ihtB d/ ihtB-nkuko, ftuko s/ ftjko okjhI r[ o { jfofeq F B
jo feqnk-eow ftu ftuodk j?. b'G-bkbu, y[Fkwd ;kfjp B/ ;Ekfgs ehsk j? fJj gquzv s/ ftF/F r[D jh
s/ vo T[ ; ~ Bk Gowk ;ed/ jB ns/ Bk jh v[ b k nZ m thI r[ o { i' f s dh ftbZ y Dsk s/ ftF/ F sk d/ gq s he
;ed/ jB. r[ o { jfofeq F B ;kfjp dk @ihtB# yk; jB.
eoe/ T[BQK dh @r[o{-gqfsZGk# T[go dh fdqFNh s'I pkb gq ' 0 i' f rz d o f;z x
;q h r[ o { jfor' f pz d ;kfjp d/ gq e kF T[ s ;t s/ ftF/ F
nkU r[o{ s/r pjkdo ih d/ ftnkj s'I e[M ;/X bJhJ/ !
id'I r[o{ jfor'fpzd ;kfjp BEkD/ s'I ehosg[o ~. n;hI r[ o { ;kfjp d/ j[ w eK ~ ft;ko e/ b' G tZ ;
nkJ/ sK T[ E / jh GkJh bkb uz d dh bVeh (wksk) j' e/ eh-eh e[eow eo oj/ jK. bVeh tkfbnK ~ szr
r[ i oh Bkb (r[ o { ) s/ r pjkdo ih dk foFsk gZ e k eoB bJh n;hI fBZs Bt/I nvzpo ou oj/ jK. gfjb/
j'fJnk. wkou 1632 ftu Fkdh eoskog[o fty/ j'Jh. nkyk, fco gkek, fco mkek, fco e[VwkJh, fco FrB
nBzd ekoi T[gozs GkJh bkb uzd ih B/ nkgDh pZuh s/ fco ftnkj. fJ; ftukb/ th edh u[zBh uVQkT[Dh s/
~ gsh dh jo ;w/I ;/tk bJh ssgo ofjD dh f;Zfynk edh c/ o / gkT[ D d/ gZ i b' I G h eZ s [ ~ y[ F eoB bJh
fdZ s h. bz r o SeD T[ g oz s id' I r[ o { gfotko tkg; bVeh tkfbnK dk Bze ftu dw eo oj/ jK. ftnkj
fNekD/ bJh otkBk j'D bZfrnk sK GkJh bkb uzd ih ;w/I fwbDhnK dk nvzpo, doiBK-doiBK fwbDhnK
B/ fBwosk ftZu fejk, @@r[o{ jfor'fpzd ;kfjp ! w/o/
e' b ' I nkg ih dh e' J h ;/ t k BhI j' ;eh s/ Bk e[ M G/ N e/tb wodK dhnK jh BjhI j[D sK fJ;sohnK dhnK th
eoB bJh w/ o / e' b j? . fwbDhnK. wB-wo}h d/ ykD/ , wk;, Fokp, getkD,
id T[ ; d/ fJj fBwosk Go/ puB r[ o { p?Iv, bkJhNK d/ F'n, ;G e[M nkgDh F'yh bJh nkgD/
jfor'fpzd ;kfjp B/ ;[D/ sK nkg B/ i' T[Zso fdZsk T[j nzdo p?m/ b'Gh e[Zs/ ~ y[F eoB bJh e[Vh tkfbnK s'I
jo bVe/ d/ wK pkg ~ ezB y'bQ e/ ;[DBk ukjhdk j?. wBtkT[ d / jK fe fit/ I th j' ;edk j? e[ Z s / tKr{ z jZ v h
nkg B/ owkfJnk L ~ ;G gkf;T[I B'u B'u e/ fisBk wk; jZvh Bkb'I bkj
bkb uz d ! s[ w ehB' ;eb fp;kbk.. ;ed/ jK bkj bJhJ/ .
fiB sB[ i k nogB ehBz . . fco fdB fdjkoK d/ pjkB/ bVeh tkb/ xo s/
e:k gkS? fsz B oy bhBz . .24.. p'M s/ jo gqeko dh o;w n?;h fe bVeh tkfbnK dk
(;{ o i gq e kF) f;o BhtK j' e/ oj/ . T[ j d/ J h th ikD s/ iZ [ s hnK th
Gkt fi;B/ nkgDh bVeh d/ fdZsh T[; B/ fgZS/ ykJh ikD. fJ; ;G e[ M ftu i/ n;hI r[ o { e/ f;Z y
j' o eh oZ y fbnk j? . nytkT[ D tkb/ th Fkwb j' J hJ/ sK ;kv/ bJh v[ Z p
r[ o { e/ f;Z y nytkT[ D tkfbU ! wko' nkgD/ woB dk w[ e kw jh j? .
fdbK ftu Mks s/ gSkD' nkgD/ nz d o p? m / b' G h e[ Z s / fgq z 0 jfoGiB f;z x , b[ f XnkDk
(7)
10. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
;/rKr wzu{yk
fiZE/ bkw/ r[o{ BkBe dh g{ik eod/ jB
Gkos d/ X[ o T[ Z s o-g{ o p ftu uhB fsps s/
poQwK dhnK jZdK ~ Sz{jdk j? Gkosh gqd/F no[Dkub
gqd/F fi; d/ gZSwh f;nKr f}bQ/ dk fsZps-uhBh jZd
Bkb brdk nyhoh fgzv j? ;/rKr. pocK-pZdbK ftu
fxfonk fJj fgzv gzSwh fspZs s'I Gkos nkJ/ w/Ipk iksh
ephb/ dk tk;k j? bZeVh eZN e/ cZN/ pBkT[Dk s/ fFeko
fJBQK d/ w[Zy g/F/ jB. ;Ve sZe J/E'I dk d; fdB dk
g? d b ;o j? . jtkJh ;? B k d/ ijk} J/ E / okFB ;[ Z N
iKd/ jB fi; Bkb fJBQK dk r[ikok tkj-tk ubh iKdk
j? .
id J/E/ pdbh j'Jh sK w?I fJ; fJbke/ pko/ s/
fJE' I d/ tk;hnK pko/ ikDekoh gq k gs eoBh F[ o { eo
fdZsh. fJe fdB ;kY/ S/ ti/ (oks J/E/ FkwhI ;kY/ uko
ti/ j' iKdh j?) p?mk nzrhmh e'b nZr ;/edk e[M gVQ
fojk ;K fe ;/rKr dk rkT[I p{Vk (;ogzu) nkfJnk s/
fJe rZ G o{ ~ j' J / dodK d/ fJbki bJh b? e/ ikD
tk;s/ }'o d/D bfrnk. vkeNo sK w?I jK BjhI ;K, e[M @@r[ o { BkBe## ! T[ ; d/ fJ; itkp B/ w? ~ j? o kB eo
r' b hnK Bkb ;B, fJB;kBhns d/ Bks/ th fpwko ~ fdZ s k.
t/yDk w?I mhe ;wfMnk. bZeVh d/ wekB nzdo cZfNnK @@nkg ~ r[ o { BkBe dh g{ i k fe; B/ f;ykJh <##
s/ fgnk fJe rZGo{ dod Bkb sVg fojk ;h. T[; e'b @@;kv/ j? v bkwk B/ . fgSb/ ;kb wo frnk. ;" ;kb
fJe bkwk e[M UjV-g'jV eoB bfrnk j'fJnk ;h. dh T[ w o ;h.## w/ o h T[ s ;[ e sk f;yo s/ ;h.
rZ G o{ ~ t/ f ynk sK T; dk g/ N fJe dw @@T[ ; ~ fe; B/ f;ykJh <##
nkefVnk bfrnk. w?I T[; ~ vkfJnk}hB s/ pokbrB @@T[ ; s' I gfjb/ bkwk B/ . ;kv/ pj[ s g[ o kD/ bkwk B/
dhnK r'bhnK d/ fdZshnK, go bkwk B/ dtkJh d'D' o'e r[o{ ih d/ doFB ehs/ ;B. ghVQh-do ghVQh bkwk r[o{
fdsk s/ N[ZNh fjzdh ftu nkyD brk, @@nGh BjhI. g{ik ih dh g{ik pko/ nkgD/ u/fbnK ~ f;ykT[Id/ nk oj/ B/
e/ pknd.## T[ j wZ y D dk fJe p[ Z s fijk pDk fojk .##
;h s/ Bkb' - Bkb BkBe-BkBe igh ik fojk ;h.A @@nkg wjkswk p[ Z X dh g{ i k BjhI eod/ <##
T[ s ;[ e sk t; w? I T[ ; s' I g[ Z S fbnk. @@wjkswk p[ Z X ~ th g{ i d/ jK. fFt ih
@@s[ ; hI g{ i k fe; dh eod/ j' < wjkswk pZ [ X dh <## GrtkB ~ th s/ BkBe bkwk ~ th. fJBQ K ;G dhnK
@@BjhI ! nkgD/ r[ o { dh## T[ ; dk itkp ;h. w{ o shnK ;kvh r' I c k (p' X h wz d o) ftu jB. gfjbK
@@e" D j? s[ j kvk r[ o { <## w/ o k nrbk ;tkb ;h. gfjbK fJZE/ fFt ih dk fJe pj[s tZvk wzdo ;h, fi;
(8)
11. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
dh pVh g{ik jz[dh ;h d{o d{o s'I ;kX[ b'e fJE' nkT[Id/ nkJh. gzdoK fwzN T[; B/ r[o{ BkBe ih dh g{ik ehsh,
;B. r[ o { BkBe ih th T[ d ' I jh J/ E / nkJ/ . T[ B Q K B/ fco X{g d/ e/ T[jh X{g phwko s'I th x[wkJh. fJ; fgZS'I
;kX{nk Bkb puB-fpbk; th ehs/ s/ sgf;nk th, fgZS'I T[; B/ w?~ phwko ~ dtkJh d/D dh fJik}s d/ fdsh.
fJe tZvk G[ukb nkfJnk s/ Bkb d{ ; o/ fdB T[ j ;t/ o / jh w/ o /
brd/ dfonk B/ fJj wz d o o' V Q szp{ nZr/ nk frnk. uZbD bJh
fdsk. id bkwk J/ X o nkJ/ sK fsnko-po-fsnko. fpBK pj[sh
T[BQK B/ fJE/ fJe p'Xh wzdo pDk d/o ehs/ w?I th uZb fgnk. o;s/
fbnk, fi; ftu fFt ih dh th ftu ;/rKr e'b'I bzxdk T[j xoK
g{ i k j[ z d h j? s/ BkBe bkwk dh s/ br/ MzfvnK pko/ dZ;D brk,
th.## @@fJj r[o{ ih d/ Mzv/ jB. ;kvh
@@bkw/ fFt dh s/ r[ o { ;koh tkdh ftu r[ o { ih d/ Mz v /
BkBe dh g{ik feT[I eod/ jB <## jB.## w? I BhM Bkb t/ f ynk.
@@fFt ih GrtkB B/ J/ E / T[go yzv/ dk fBFkB ;h. Mzvk e/
sgf;nk ehsh ;h. r[o{ BkBe ih ;oh Bjhi pbfe ;c? d ;h, go
B/ th J/E/ sgf;nk ehsh ;h. J/E'I yz v k T[ j ' i' ;kv/ r[ o d[ n kok
;' b K feb' w hNo d{ o g/ w ' F [ [ { d/ ;kfjp d/ fBFkB s/ j[ z d k j? .
izrb ftu pfj e/ T[BQK B/ T[ s ;[ e sk tXh ik ojh ;h.
sgf;nk ehsh. fJe tko T[ j v/Y xzN/ dk gjkVh ;co sfj
sgf;nk eo oj/ ;B fe izrb d/ eoe/ n;hI fJe ;z x D/ iz r b
foZ S r[ o { ih ~ nk gJ/ . oZ p dh ftu gj[zu/. okj ftu izrbh ;{oK
eoBh fe r[ o { ih fi; gZ E o EZ b / B/ EK tkjtk co' f bnk j' f Jnk
;B. T; gZ E o B/ r[ o { ih ~ ;h. fJ; iz r b ftu jh J/ E ' I d/
nkgDh r'd ftu b? fbnk. pj[s b' e iz r bh ;{ o K s/ foZ S K dk
tZ v k gZ E o j? , fi; d/ T[ g o r[ o { fFeko eoB nkfJnk eod/ jB.
ih dh ns/ T[BQK d/ d' ;kEhnK dh Skg ni/ th ekfJw fJe ;kc fijh EK s/ fco T[j'I Mzv/ fdykJh fdZs/. nZr/
j? . fJE/ jo ;kb wkou ftu w/ b k brdk j? s/ fsz B bZeV d/ vzfvnK dhnK eJh g"VhNk T[soe/ fJe pj[s
fdB ;koh tkdh d/ b'e r[o{ ih dh g{ik eod/ jB.## ftFkb gZ E o nkfJnk fi; d/ gkf;nK s/ ;c? d eZ g V/
w?I T[; ~ r[o{ ih dk ;EkB fdykT[D bJh fpB? gkJ/ j' J / ;B, fiBQ K s/ e[ M Sfgnk j' f Jnk ;h. eZ g V/
ehsh, fi; bJh T[ j MN-gZ N wz B frnk. d{ ; o/ fdB g[ o kD/ j' rJ/ ;B.
dk gq ' r okw pD frnk. T[; B/ nkgD/ M'b/ ftu'I GrtkB fFt ih tkbk
rZbK eod/ eod/ T[; bkwk B/ w{os pDkJh i' v"o{ efYnk s/ brk gqkoEBK eoB. gqkoEBk fgZS'I T[;
r[o{ ih dh s;tho Bkb fwbdh i[bdh ;h. fco T[j B/ T[j Sfgnk j'fJnk eZgVk gZEo s/ uVQkfJnk. w?I T[;
xzNh b? e/ s/ fJe bzw/ gsfonk dh feskp ;kjwD/ oZy, gZEo tb rj[ Bkb tfynk. nzdo ;w[Zuk fszB wkBth
nkosh eodk, rkT[D brk. T[; d/ gfjb/ Fpd Uw ;oho dk ;w{ j T[ e fonk j' f Jnk ;h. gZ E o dh fJj
Bw' ;tkjk t/ d K d/ wz s o ;B. T[ ; fgZ S ' I T[ j fspZ s h pDso e[dosB j' ;edh j? go fe;/ wB[Zyh ebk ftu
GkFk ftu Fpd gVQD br fgnk fi; dh w?~ ;wM Bk fJsBh poheh BjhI fe fJj' fijh w{os xV ;e/. rj[
(9)
12. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
Bkb t/fynk ikgdk ;h fit/I pkpk BkBe s/ T[; d/ nk; i/ s[ ; hI fJ; dk itkp wz r d/ j' sK EZ b / gkDh ftu t/
gk; p?m/ d'B'I ;kEh j'D. nkgh g{ik s'I ftjb/ j' e/ T[; y bt'. s[jk~ T[; dk ;jh itkp fwb ikt/rk.## Bhb/
B/ d;Dk F[ o { eo fdZ s k. gz E o tork fJj ib-rq f j fJsBk fgnkok ;h fit/ I
@@r[o{ BkBe gfjbK J/; gZEo EZb/ p?m/ sg eo e[ d os B/ e' J h ehwsh jhok-w' s h fbnk ofynk j' t / .
oj/ ;B. fJsB/ ~ e[M izrbh foZSk B/ fFeko d/fynk r[o{ ih dh fJ; :ksok pko/ ;'udk s/ tko/ tko/ iKdk
sK r[o{ ih tZb nkJ/. gZEo d/ ftu Fesh nkJh s/ T[; Z
w[ZrX j'fJnk w?I ;G ;[Dh ik fojk ;K. T[go pochbhnK
go
B/ ngDk ;jkok d/ e/ r[ o { ih ~ T[ Z g o u[ e fbnk s/ gjkVhnK, ;zxD/ izrb dh fgnkoh iK sg;th dk ykp
r'd ftu oZy fbnk. r[o{ ih d/ Bkb d' u/b/ th ;B. j' ;edk j? . fJeKs dk fJeKs s/ e[ d os d/ g;ko/
T[ B Q K ~ th gZ E o B/ p[ Z e b ftu b? fbnk. foz S K B/ Bkb nz s K dh Gog{ o sk.
pE/oh e'fFF ehsh go gj[zuD'I n;owE ;wM jko jzG fJ; fgZ S ' I T[ ; B/ w? ~ T[ j th EK ftykJh fiZ E /
e/ GZ i rJ/ . ## T[ ; B/ ;Z i / gk;/ fJe j' o w{ o sh pko/ fJe whb bz p h r[ c k ;h s/ fiZ E / r[ o { ih B/ g/ w ' F [ p { s' I
f}eo ehsk sK w?~ ikfgnk fe T[j r[o{ ih Bkb T[Zso pkd sgf;nk ehsh ;h. T[;B/ df;nk fe J/; EK w/Ipk
T[ d k;h t/ b / rJ/ T[ B Q K d/ d' B ' I ;kEh ;B. r[ o { ih dk iksh d/ b'eK ~ r[o{ BkBe d/t ih B/ fsZps s'I fbnk
T[ Z s o tb ikDk sK w? I ;[ f Dnk ;h go fJj gsk BjhI e/ t;kfJnk ;h r[ o { BkBe d/ t ih d/ J/ E / nkT[ D dh
;h fe T[j feZE/ se rJ/ ;B. J/B/ ~ T[j w/bk GoB :kd ftu 24 wkou d/ eohp pVk w/ b k Godk j? .
tkbh EK, g[ i kohnK d/ g{ i k eoB tkbh EK nkfd e[M ;wK gk e/ n;hI J/E/ fJe r[od[tkok ;kfjp
fdykT[ D bZ r k s/ d;dk fojk, @@r[ o { BkBe d/ J/ E / pDkT[D ftu ekw:kp j'J/l fi; bJh jtkJh nZvk th
nkT[ D tkb/ fdB T[ B Q K dh :kd ftu fJE/ Gkoh w/ b k pD frnk s/ wz u { y k s' I r[ o d[ n kok ;kfjp se 16
Godk j?. ;ko/ b'e fJ; fJbke/ dh g{oh gqeowk eod/ feb' w hNo ;Ve th. j[ D ypo fwbh j? fe nb" r s' I
jB fi; ftu d' s' I fsz B xz N / br iKd/ jB. g[ i koh wz u { y k se ;Ve th g{ o h j' rJh j? .
r[o{ ih dh :kd ftu Fpd gVQd/ ofjzd/ jB. J/E/ G'i tkg;h s/ T[; B/ g[okD/ r'[Ick fFt wzdo dh EK
th fsnko j[zdk j? s/ ;G ~ w[cs tzfvnk iKdk j?.## th ftykJh fiE'I dh :korgu{ Bdh B/ j[D gZEo ftZSk
@@XzB fBozeko## w/o/ w{zj'I fBefbnk. f;Zy gzE fds/ ;B. BtK r' I c k T[ Z u h gjkVh s/ ;h. fJ; T[ Z g o
ftu ubdh bz r o gq E k dh :kd sk}k j' nkJh. T[ ; uVQ D ~ 25 e[ fwz N bZ r / . f;Z X h uVQ k Jh. w[ Z y d[ n ko
fgz Z S ' I T[ j g" V hnK T[ s o e/ EZ b / tb ub fgnk. nZ X k s/ fBFkB ;kfjp, pokwd/ ftu fFtfbz r , SZ s T[ s /
xzNk j'o uZbD fgZS'I, S'Nh Bdh ezY/ d' ftFkb gZEoK pj[ s tZ v k fBFkB ;kfjp, dotkf}nK fyVehnK s/
ftueko bzph r[ck B[wk dotkiK fijk nkfJnk. T[; ebkekoK d/ pDkJ/ soQ K soQ K d/ fuZ s o. nz d o FoXk
B/ fco d;Dk F[o{ ehsk, @@fJ; dotk}/ ftu'I dh f;oc Bkb wZEk N/e gj[zfunk sK ebk e"Fb dk nB{mk ewkb
uzr/ fdb tkbk g[oF jh fBeb ;edk j? ukj/ fesBk t/y e/ dzr ofj frnk. p'Xh bkfwnk d/ fdqFK ftueko
w'Nk th j't/. go i/ fdb wkVk j't/ sK gsb/ s'I gsbk r[o{ BkBe ih dh s;tho dh g{ik t/y wB FoXk Bkb
nkdwh th BjhI fBeb ;edk. gsbk nkdwh cf;nk Go frnk. T[; B/ g{ik ;w/I wjkswk p[ZX d/ Bkb Bkb
s/ w'Nk nkdwh fBebdk w?I nkg t/fynk j?.## T[; r[ck r[o{ BkBe d/t s/ fFt ih dh s;tho dh th T[;/ FoXk
B[wk dotk}/ ftu'I dh pVh n"y Bkb fBebe/ n;hI fJe Bkb nkosh ehsh sK w?~ ;ko/ XowK d/ ftseo/ ysw
S'Nh Bdh ftu T[so/. T[; Bkb/ B[wk S'Nh gjkVh Bdh j[ z d / fd;/ . ftseo/ T[ E ' jh jz [ d / jB fiE/ bkb;k
d/ ez Y / fJe sbkp fijk ;h. T[ ; B/ fJFkok eoe/ j' t / . J/ E / bkb;k Gkt BjhI ;r' I ;w[ Z u h FoXk ;h.
df;nk, @@s[;hI i' th ukj' nkgD/ fdb ftu Xko bt', - eoBb vk0 dbftdo f;z x rq / t kb
(10)
13. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
;qh r[o{ jor'fpzd ;kfjp d/ iBw fdjkV/ 5 i[bkJh ~ ftF/F ;wogs
r[od[nkok phV pkpk p[ZYk ih, mZmk
(;qh nzfwqs;o) gzikp
fJ; n;EkB pko/ wB"s j?
fe wksk rzrk ih B/ nkgD/ wB dh
w[okd g{oh eoB bJh, pkpk p[ZYk
ih s' I nFhotkd dh wz r ehsh.
pkpk p[ Z Y k ih B/ nFhotkd fdZ s k
fe, ;op-FeshwkB, nekb g[oy
tkfjr[o{ s[jkvh nodk; g{oh eo/
rk. r[o{ xo ftZu tZvh nfjwhns
fwbD d/ pkti{ d pkpk p[ Z Y k ih
jw/ F k nkgD/ nkg ~ r[ o { xo dk
xkjhnK jh ;wMd/ ;B. T[ B Q K B/
r[o{ xo ~ okik nepo tb'I fdZs/
84 fgz v K dh pVh ekpbhns Bkb
d/y o/y ehsh ns/ fJE' jh phV ftZu
id' I wksk rz r k ih g{ o / Fkjh mkm
Bkb G[ M z r h dh dks bJh n;h; b? D nkJ/ sK pkpk ih nkyD bZ r / fe wksk ih w? I sK r[ o { xo dk xkjhnk
jK w?~ sK r[o{ dh phV dk okyk ;wM bt' s/ dk; ;wM e/ fJj ;/tk fwbdh j?. r[o{ ih B/ s[jkv/ Bkb jk;k
mZmk ehsk j't/rk, T[j ikDh ikD B/, nkg itkp BjhI fdZsk, w/o/ tZb s'o fdZsk. fJj FeshnK r[o{ d/ gk;
jh jB. T[ j jh ;op FeshwkB jB.
wksk ih id'I fBokF j' e/ tkg; r[o{ ih e'b gZ[i/ sK r[o{ ih B/ nkfynk fe g{oD g[oy gk; ikDk j't/
sK nfs Bht/ I j' e/ ikJhdk j? . e' J h ftyktk BjhI eohdk, tvZ g D r[ n k e/ ikJhdk j? . fJ; fgZ S ' I id' I wksk
rzrk ih nfs ;XkoD sohe/ Bkb pkpk ih e'b g[Zi/ sK T[j ;qh jor'fpzd ;kfjp tor/ :[Zrg[oF gZ[so osB
dh n;h; M' b h g[ n k e/ nkJ/ .
(11)
14. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
29 i{ B - wjkokik oDihs f;z x ih F/ o / gz i kp dh po;h ~ ;wogs
:kd F/o/ gzikp dh G[bDhI BjhI
fsq b ' u B f;z x @uZ B #, byBT{
nyK whND s/ T[ j d/ ;h fitI / MZ [ b h, BQ / o h T[ j ' fijh w[ V e/ M[ b Dh Bjh.
T[ j d/ Bkb jh ok} ;G dcB j' rJ/ , e' J h th x[ z Y h j[ D fe;/ s' I y[ b Dh Bjh.
o[ b d/ oj/ T[ j d/ g[ s s/ g' s o/ fiTI [ n" b kd fe;/ dh n? ; soQ K o[ b Dh Bjh.
eh BjhI ehsk T[ ; d/ F s/ e' w ]kso, ni go nEZ o fJe fe;/ s' I v[ b Dh BjhI . .
;GBk bJh T[ j ;dk fiMz s" b dk ;h
e' J h th F? Tz i fe;/ s' I s[ b Dh Bjh.
id se ndb fJB;kc jB ir nz d o
:kd F/ o / gz i kp dh G[ b Dh BjhI . .
uVs f;z x dh e[ b d/ tkbhnk t/ , X{ w k ir d/ ftu wukD tkb/ .
Mz v k e/ ; oh b? iwo' d sheD, T[ Z u k ftu n;wkB M[ b kD tkb/ .
s/ o / oki ftu w' i k jh wkDd/ oj/ , jo fJe wijp tkb/ jo JhwkB tkb/ .
edh fe;/ ~ Bjh vokfJnk fcoth, wBd/ o' j p ;B ;ko/ ijkB tkb/ . .
i' th :kd d;w/ ; dh ekfJw eo;h
T[ j dh e[ b edh cbDh c[ b Dh BjhI .
fJj ;G ikDd/ j' J / fiQ B / ehsk jhnk.
:kd F/ o / gz i kp dh G[ b Dh BjhI .
d;w fgsk dk f;z x ;h T[ j g{ o k T[ j d/ u/ j o/ s/ B{ o h ibkb j? ;h.
j' e/ wjkokik T[ j ;h wjK dkBh, s/ BhshtkB th pkewkb j? ;h.
fuZ N h ukdo s/ dk| B br/ feXo/ , n? ; rb dk g{ o k fynkb j? ;h.
|bsh eoB s/ e" j V/ gotkB eoBk, ngD/ nkg ftu fJe' I fw;kb j? ;h..
f;yh f;de dk ;kpD b? fit/ I X' s h
ukdo d/ F dh nfijh w[ V X[ b Dh BjhI .
f;Z y fJfsjk; dk id' I uz B fieo j' ; h.
:kd F/ o / gz i kp dh G[ b Dh Bjh..
(12)
15. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
nihs f;zx @byBT{#
w"po f;Zy :zr w?Bi n?;'fFJ/FB
uz d o Bro, ByBT{ 4
iB pDB b/ J h ukjhd? wB ftu ftFtk;.
ftFtk; dh vro s/ ufbnK, g[ i dh j? nk;.
r[ o nkF/ dh nk;, ;dk j[ z d h j? ok;.
ok; iK nkt/ r[ o K ~, j' J / pz d ybk;..
ftFtk; u fGik wB id' g[ i dk r[ o { gk;..
sk fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;..
ftFtk; Goh nodk;, pukt/ v[ p d/ p/ V / .
ftFtk; fGik n? j ;k;, eo/ r[ o [ uoBk B/ V / .
T[ ; dh n' N d/ j' rJ/ , B/ gkso i/ V / .
ftokV/ ;G/ eki, T[ B K d/ nkg Bp/ V / . .
j' J / nokXBk fJe dh iK ;k; frok;.
fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;..
fpB p' f bnK ;p feS ikDdk, fco th jK wz r d/ .
fts' I tX e/ wz r D ftu th, osk B ;z r d/ .
d[ f Bnkth oz r k ftu, gJ/ jk dhB ~ oz r d/ .
i' T[ ; ~ GktD, Bz j h T[ j r[ D e' J h Yz r d/ .
wB fus fJe j' pD ikJ/ ik joh fBtk;.
sK fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;..
efjDk HHHH w? j' o EkT[ BkjhI , go wz d oK u eoB dht/ pZ s h.
s/ ez w ;ko/ T[ j eoB/ , fijV/ j' D g{ o / wBwZ s h.
tos oyD/ eot/ th SvD/ B, Gkt/ j' J / ;z s ' F h ik ;[ o ;Z s h.
y[ n kDhnK ez u ek th, N{ D / sths th B SvD/ fJe oZ s h.
i/ e o j' J / T[ N nekb dh, wB r[ o Fpd ftFtk;.
sK fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;..
(13)
16. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
byBT{ fib/ d/ t;Bhe
(1480 s' I 1573 JhL)
r[ o f;Z y h ftu rq f j;sh ihtB ~ gw[ Z y ;EkB
fdZsk frnk j? feT[Ife nfijh oj[-ohsh ftu ftuoD
tkbk wB[ Z y jh d{ i / Bkb nkg;h w/ b , ;fjukosk,
;z b rBsk s/ fBwosk oZ y D dk fJZ S [ e j' ;edk
j? . go;go Goksoh Gkt dh gq c [ b sk th rq f j;sh
ihtB XkoBk Bkb pZ M h j' D ekoB ;/ t k s/ f;woB d/
beF gqkgsh bJh rqfj;sh ihtB iku fJe T[Zsw gZXsh
wz B h rJh j? . r[ o { rq z E ;kfjp d/ ou/ s k wjK-g[ o F
gqw[Zy s"o s/ fJ;/ ftukoXkok d/ goukoe ;B s/ Grs
fB}kwdhB GhyB ;kfjp ih fJ; y/so ftu fJe ftF/
F ;EkB oZ y d/ jB.
Grs ih T[ s o god/ F dh w" i { d k okiXkBh
byBT{ d/ fJbke/ d/ ofjD tkb/ ;B. fJBQK dk iBw . eoBh s/ eEBh ftu nzso oy e/ ftjko eoBk fJBQK
e;pk eke'oh ftu 1480 JhL ~ j'fJnk. Xow eow s/ BjhI ;h f;fynk. fJBQ K d/ ftukoK nB[ ; ko fi; B/
;dkukoe gokgshnK bJh fJj ;Z:d gho fJpokjhw tkfjr[ o { dk w' e F d[ n kok gq k gs eoBk j? T[ ; bJh
d/ u/b/ pD/. ;{ch Grs GhyB ih ;kd/ ihtB d/ wkbe }o{ o h j? fe T[ j joh Bkw o{ g h nz f wq s ~ G[ z u / (ght/ ) L
go T[ u / s/ ;[ u / y[ b Q / ftukoK d/ f;oiBjko ;B. jfo ek Bkw[ nzfwqs ib[ fBowb[ fJj[ nT[yX[ ifr ;kok
nepo pkdFkj dk ;wekbh w[;bwkB fJfsjk;eko r[ o go;kfd ej? iB[ GhyB[ gktT[ w' y d[ n kok
pdkT{Bh, GhyD ih pko/ fbyfdnK toBD eodk j? fe fJ; gq ; z r ftu g{ o B Fpd fBwB nB[ ; ko j? L-
T[j ftdtkBK d/ wjK ftdtkB ;B go fJ; d/ pkti{d okr ;'ofm
T[j nkgD/ nkg ~ @@ekoh## efjzd/ ;B fi; d/ noE B? B j[ Bho[ pj? sB[ yhBk (ew}' o ) GJ/ e/ ; d[ X tkBh
jB f;fynkoEh, f;yKdo{. nfijk fBwo syZb; T[BQK o{Xk ezm[ (rbk pzd) ;pd[ Bjh T[uo? nE fenk eofj gokBh
dh fBwo jbhw GktBk s/ ;[ G kn dh ;jh soiwkBh okwokfJ j' f j p? d pBtkoh ngB/ ;z s j b/ j [ T[ p koh-ojkT[
eodk j?. ;w[u/ s"o s/ fJBQK dk ihtB fJe nkdoFe wkE/ gho ;ohfo ibfB j? eoe eo/ i / wkjh
rqfj;sh ihtB nytkT[Idk ;h. T[Zu gkJ/ d/ ftdtkB n? ; h p/ d B T[ g fi yoh GJh tK ek nT[ y X[ Bkjh
s/ frnkBtkB j'D ekoB nkg ih dh gqf;ZXh d{o B/V/ jfo ek Bkw[ nz f wos ib[ fBow[ b fJj[ nT[ y X[ ifr ;kok
se c?bh gJh ;h. Grsh bfjo d/ gqGkt ekoB tfjwK r[ o go;kfd ej? iB[ GhyB[ gktT[ w' y d[ n kok##
GowK s/ FoQk-Fohns dhnK jZdK pzB/ NZg e/ ihtB d/ (gz B k-659)
gfjb/ uoB ftu jh Bkw f;woB ftu bhB j' e/ s/ Bkw ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ftu nkg ih d/ d' Fpd
~ jh @;op o'r dh n'yX# ;wM e/ tkfjr[o{ dh j;sh gz B k 659 s/ FF' G s jB fiBQ K dk ;koz F fJjh j? fe
ftu p/gBkj fBFuk, FoXk s/ ;fseko oyD bZr gJ/ wB[Zy nkgD/ eowK eoe/ jo gZy'I d[yh j[zdk j? ns/ ;G
(14)
17. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
gkf;nK s' I n;z s ' y ftu j? . ;oho d/ w' j ftu c; e/ tkb/ gho Ghyw Fkj ih, r[o{ s/| pjkdo ;kfjp ns/
wB[Zy i[sh rzYkD tKr EK EK NkehnK brkD ftu o[ZMk r[o{ r'fpzd f;zx d/ ihtB ekb ftu j'J/ jB s/ T[BQK
j'fJnk j?. nfijh jkbs ftu tkfjr[o{ i/ T[; ~ pj[V B/ r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ gqekF T[s;t ;w/I T[BQK dh
gt/ sK T[; ~ Biks fwb ;edh j?, w[esh d/ okj y[bQ nfXnksfwe gqG[sk ~ wzBfdnK j'fJnk gZSw tb Bwk}
;ed/ jB s/ Bkw d/ f;woB Bkb tkfjr[o{ dh pyfFF gVQ d / gVQ d / g{ o p (gNBk ;kfjp) tb w{ z j eoe/ r[ o {
}o{ o jz [ d h j? . r' f pz d f;z x ;kfjp d/ ;z ; ko nkrwB ;w/ I T[ B Q K ~
nkgD/ d{i/ Fpd @@n?;k Bkw[ osB[ fBow'be[ ;fseko ti'I ;idk ehsk ;h. gho Ghyw Fkj dot/F
gz[fB gdkoE[ gkfJnk## ftu gqG{ f;woB Bkb wB, ;oho Gkt/I T[u e'Nh d/ ;{ch Grs j'J/ jB go T[BQK dh pkDh
s/ nkswk dh jkbs fpnkBd/ efjzd/ jB fe gowkswk r[ o { rq z E ;kfjp ftu doi BjhI . fi; wjK-g[ o F dh
d/ r[ D rKtfdnK i' ;tkd nkT[ I d k j? T[ j dZ f ;nk pkDh r[o{ rqzE ;kfjp d/ gzBk 659$60 s/ doi j?, T[j
BjhI ik ;edk fJt/I jh fit/I rz[rk wfmnkJh yk e/ ;tkd Grs GhyB ih jB fiBQK dk iBw eke'oh (T[Zso god/
dZ;D s'I n;woZE j?. tkfjr[o{ dk Bkw igfdnK ihG ;) fty/ j'fJnk j? s/ fiBQK pko/ fJj gqf;ZX j? fe T[j
~ ;[ y fwbdk j? s/ u/ s / eofdnK fus ~ ;[ y gokgs BK d/ Gkt/ I GhyB ;B go ;[ G kn d/ FfjBFkj ;B.
j[zdk j?. GhyD ih efjzd/ jB fe Bkw igfdnK w/o/ B/ gowkswk dh T[;ss eoBk T[BQK dk Xzdk ;h s/ nkgD/
soK ftu mz v gJh j? s/ fiXo d/ y dk jK T[ X o T[ j h wB s/ fJz d ohnK s/ fJsBk ekp{ oZ y d/ ;B fe ;dk
fd;dk j? . g{ o k Fpd fJt/ I j? L- nekbg[oy dh ;zrs ftu ftuod/ ;B. T[j 1573 JhL
n? ; k Bkw[ osB[ fBow' b e[ gz [ f B gdkoE[ gkfJnk (;z w s 1631) ftu nekb ubkDk eo rJ/ id u" E /
nfBe isB efo fjod? okfynk osB[ B Sg? SgkfJnk fgsk r[ o { okwdk; ih r[ o rZ d h s/ fpokiwkB ;B.
jfo r[B ejs/ ejB[ B ikJh i?;/ r{zr/ eh fwfmnkJh-ojkT[ gq G eh T[ ; sfs eoj{ ;z s whs
o;Bk ows ;[ B s ;[ y [ ;q t Bk fus u/ s / ;[ y [ j' J h ;ktXkB J/ekro uhs (gzBk-295)
ej[ GhyB d[ f J B? B ;z s ' y / ij d/ y k sj ;' J h .. - ;o{ g f;z x nbZ r
(gz B k-659)
T[ B Q K d/ T[ e s d' j K FpdK s' I Bkw dh wfjwk fBoXkos okrK ftZu ;[nkdbk ns/ fwZmk
d/ ;opzrh doFB j[zd/ jB. Bkw dh wjsZsk gqsh T[BQK r[opkDh ehosB ;[BD bJh ;gzoe eo'
d/ nehd/ dk ;kozF r[opkDh dh fBwB gzrsh Bkb w/
b yKdk ikgdk j? L
fifB jfo fjod? Bkw[ B tf;U
fsB ;fG ekoi che
(gz B k - 1336)
e[ M ;Z i D fJj Ngbk yk iKd/ jB id' I T[ j
fJj efjzd/ jB fe r[o{ rqzE ;kfjp ftu nzes d' Fpd
T[ ; ;z s dot/ F ;Z : d Ghyw Fkj d/ jB fiBQ K B/
nkgDh f}z d rh dk pj[ s k ;wK gfNnkb/ d/ B/ V / fgz v
x[Vkw ftu r[}kfonk, fiE/ T[BQK dk wepok th pfDnk
GkH GiB f;zx
j'fJnk j?. fJE/ fJj ;gZFN ehsk iKdk j? fe x[Vkw ji{ o h okrh iZ E k r[ o d[ n kok ;do, byBT{
c' B L 09807008989
(15)
18. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh
1H okr[ f;oh okr[ (gz B k 14 s' I 93)
@@okrB w/ f;oh okr[ gko; pykB j? # #
f;oh okr r[o{ rqzE ;kfjp ftu ;G s'I gfjb/ nkfJnk okr j? s/ fJ; Bkb ;pzds pkDh gzBk 14 s'I
93 se nzes j?. fJj okr Gkos dh okr ;zrbh dk fJe g[okDk go emB okr j? fi; ~ ;[xV ;zrhseko
jh rk ;eD dh w[ j kos oyd/ jB. w[ y eo e/ fJj ;z f Xnk t/ b / Fkw ~ rkfJnk ikD tkbk okr j? .
tz B rh L-
w/ s h s wz d o T[ ; ofj osBh s j' f j iVkT[
e;s{ f o e[ z r { nrfo uz d fB bhfg nkt? ukT[
ws[ d/ f y G{ b k th;o? s/ o k fufs B nkt? BkT[ H HHH (gz B k-14)
f;oh okr rkT[ D dh i[ r s fJt/ I j? L-
no' j L ; o[ w/ , g Bh ;
nto' j L ; Bh X[ g w/ r o[ ;
tkdh L o[ ;z t kdh g
w[ y nz r L ;, o[ o[ g, ;/ r o[ , o[ o[ , ; .
2H okr wkM (gz B k 94 s' I 137 se) s/ tko wkM eh
(gz B k - 137 s' I 150 sZ e )
fJj okr gzikp d/ wkM/ fJbke/ ftu goubs ;zrhse s/ b'e X[BK s'I T[gfink j'D ekoB fBo'b gzikph
okr j?. m/m gzikph GkFk ftu ouh r[o{ ;kfjpkB dh pkDh, fBo'b gzikph okr ftu rkJ/ ikD Bkb i' nBzd
;o'fsnK d/ fdb fdwkr s/ nkswk TZ[s/ pDdk j?, T[j toBD s'I pkjo j? jo gzikph fe;/ Bk fe;/ o{g ftu
fJ; okr s'I gohus j?. r[o{ noiB d/t ih B/ pkoK wjhfBnK d"okB wB[Zyh wB dh dFk dk i' toBD ehsk
j?, T[; pkDh ~ fJ;/ okr ftu rktD dh jdkfJs ehsh j?. okr wkbk ftu fJ; okr dk f}eo BjhI nkfJnk.
tz B rh L
jfo ifg ig/ wB[ Xho/ - ojkT[
f;wfo f;wfo r[ o d/ T [ fwfN rJ/ G? d{ o /
;ofB nkt? gkopq j w eh sk fcfo ekj/ M{ o /
uoB ;/ t ;z s ;kX e/ ;rb wB' o E g{ o / HHHHHHHHHHHHHH gz B k 132$133
okr wkM rkT[ D dh ftXh fBwB goeko j? L-
no' j L ; o w g Bh ;I
nto' j L ;I B[ h X g, X w r w, o g
r[ o r[ ; o Bh ;.
tkdh L o ;z t kdh L g
(16)
19. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
w[ y nz r L g, X w r w, o g, w r[ ,
o[ r[ w o B HBh ;
3H okr[ rT[Vh (gz B k 12 s' I 13 ns/ 151 s' I 346)
rT[ V h okfr ;[ b yDh i/ y;w? fufs eo/ f J
GkD? ub? ;fsr[ o { e? n? ; k ;hrko[ eo/ f J (gz B -311)
;G s'I tX pkDh fJ; okr ftu T[ukoh rJh j?. ekoB FkfJd fJjh j? fe fJj okr rzGho goeko
dk okr j? fJ; bJh rz G ho ftF/ fJ;/ ftu jh rkJ/ rJ/ jB. r[ o { rq z E ;kfjp ftu nz e s pkDh wB[ Z y h wB
~ ftF/ ftekoK ftu'I eZY e/ T[; ~ i's ;o{g pDkT[D dk T[gokbk eodh j? fJ; bJh fJj ekoi efmB j?,
rzGho j? s/ ;zihdrh s/ nXkos j?. rT[Vh okr d/ pkoK tzBrh o{gK ftu pkDh, r[o{ rqzE ;kfjp ftu fwbdh
j? fit/I rT[Vh r[nko/oh, rT[Vh u/sh, rT[Vh p?okrfD, rT[Vh g{oph, rT[Vh dhgeh, rT[Vh wkM, rT[Vh ;[ywBh
nkfd nkfd.
tz B rh
s{ z w/ o k pj[ wkD[ eos/ s{ z w/ o k pj[ wkD
i' f o s[ w ko? ;[ f y t;k ;u[ ;pd[ Bh;kD[ H HHHHH (gz B k-217)
okr rT[ V h dh ftXh fBwB doi j? L
no' j L ;k o[ / r o[ / w g Bh ;I .
nto' j L ;I Bh X[ w g, X[ g w r, r o[ ; Bh ;
tkdh L o/ ;z t kdh g
w[ y nz r L w X[ g X[ w g r w, o[ r o[ ; Bh ;
4H okr[ nk;k (gz B k 8 s' I 12 se s/ 347 s' I 488)
fJj nk;k Gog{o okr j? i' nzfwqs t/b/ rkfJnk iKdk j? id ;koh ekfJBks ft;wkDh nBzd ftu nzfwqs
t/ b / dk ;tkd uydh M{ w dh j? . fJ;/ soQ K F[ o i fBz w Q k j' D ;w/ I th fJ; ~ rk e/ nkswk sfogs ehsh iKdh
j? . r[ o { BkBe d/ t ih, r[ o { nz r d d/ t ih, r[ o { nwodk; ih, r[ o { okwdk; ih, r[ o { noiB d/ t ih, r[ o {
s/| pjkdo ;kfjp ih s'I fJbktk Grs epho ih, Bkwd/t ih, oftdk; ih, XzBk ih, pkpk cohd ih B/ fJ;
okr ~ wkD pyfFnk j? s/ nkgDk fJbkjh ebkw fJ; ftu rkfJnk j? .
tz B rh
fi;[ Bhu eT[ e' J h B ikB? Bkw[ igs T[ j [ uj[ e z [ N wkB?
do;B[ wkrT[ d/ f j fgnko/
s[ w oh ;/ t k eT[ B eT[ B B sko/ - ojkT[ HHHHHH (gz B k-386)
okr nk;k rkT[ D dh i[ r s fJ; goeko j? L-
no' j L ; o w g X ;I
nto' j L ;I Bh X g w r o ;
tkdh L w ;z t kdh ;
w[ y nz r L o w g, X ;I , Bh X g w, r o r ;
(17)
20. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
e"D pD/rk r[of;Zy fgnkok <
fJj gqFB'soh e/tb ;t?-gVu'b bJh j?. fJjBK 6H w?I e/tb wZEk N/edk jK HHHHHHHHHHHHHHH
;[ n kbK d/ itkp r[ o { ;kfjp ~ jk}o Bk}o ikD e/ (T) eoBh tkb/ wjKg[ o Fk d/ uoDk #s/
fdU ns/ d/ y ' fe n;hI r[ o f;Z y pDB s' I fesB/ edw (n) f;o r[ o { rq z E ;kfjp ih nZ r /
d{ o jK. (J) fgZgb, epoK, ;wkXK, EfVQnK #s/
mhe ;[ n kb ;kjwD/ mhe dk fBFkB brkT[ D k j? . (;) f;o w{ o shnK c' N ' n K #s/
1H w?I ehosB ;qtD$rkfJD eodk jK HHHHHHHHHHHHHHH 7H w/o/ bJh r[o{ xo (r[od[nkok) HHHHHHHHHHHHHHH
(T) v/fonk dh wBxVs wo:kdk nB[;ko i'NhnK #s/ (T) ihtB ;/ X b? D $;/ t k eoB bJh j?
(n) eZuh pkDh ~ rkfJD eoe/ (n) f;o bz r o SeD bJh j?
(J) f;Zy ofjs wo:kdk nB[;ko fBoXkfos okrK #s/ (J) gq X kBrh$ikD-gSkD pDkT[ D bJh j?
(;) pZ s hnK pz d eoe/ jBQ / o / ftu
(;) nkgD/ nkg ~ r[ o w[ y fdykT[ D bJh j?
2H w?I nkgD/ ihtB dk eko-ftjko eodk jK HHHHHHHHHHHHHHH
8H r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ gzi fgnkfonK ~ gqshfBXsk
(T) gz E gq t kfDs f;Z y ofjs wo:kdk nB[ ; ko
(n) v/ f onK tZ b ' I Skgh r[ o wfs ofjs wo:kdk fdZsh ;h HHHHHHHHHHHHHHH
nB[ ; ko (T) wBwo}h d/ ? ; b/ b? D bJh
(J) e[ M ;kXK tb' I Skgh yoVk r[ o wfs ofjs (n) nkgDh gkoNh$db$;z;Ek d/ jZe ftu c?;b/
wo:kdk nB[ ; ko b? D bJh
(;) nkgDh wBwo}h w[ s kpe (J) r[opkDh s'I ;/X b? e/ gzE ~ uVQdh ebk ftu
3H w?I nkgDk d;tzX eZYdk jK HHHHHHHHHHHHHHH fbikD bJh
(T) e/ t b bz r oK bJh (;) e/ t b Bro ehosB dh nrtkJh bJh
(n) ;z r wowo$T[ Z u hnK fJwkosk bJh 9H r[o{ BkBe ;kfjp wfbe Gkr' e'b rJ/ HHHHHHHHHHHHHHH
(J) Xow gq u ko$b" v tz d K dh wdd bJh (T) T[;d/ jzeko ~ s'V e/ r[owfs ;/X d/D bJh
(;) eZ Y dk jh BjhI (n) pq j w G' i B SeD bJh
4H w/o/ bJh f;Zy e"w dh ;otT[Zu ;z;Ek e/tb HHHHHHHH
(J) fJbke/ dh gq X kBrh b? D bJh
(T) nekb s]s ;kfjp dk iE/ d ko
(;) GkJh bkb' ~ B' e oh fdtkT[ D bJh
(n) nekb s]s$r[owfs f;XKs
(J) fi; ;z ; Ek Bkb w? I i[ f Vnk jK 10H w? I ;wMdk jK r[ o pkDh nB[ ; ko F[ Z G fdjkVk
(;) Fq ' w Dh r[ o d[ n kok gq p z X e ew/ N h HHHHHHHHHHHHHHH
5H f;Z y ofjs wo:kdk nB[ ; ko ;z r s ftu e/ t b (T) ;z r oKd dk j?
gqtkD j? HHHHHHHHHHHHH (n) fi; fdB joh gq G { :kd nkT[ I d k j?
(T) gz i hoh dk gq F kd (J) wZ f ;nk$g{ o BwkFh dk j?
(n) cbKnK dk gq F kd (;) fi; fdB wkfJnk dh tZ X gq k gsh j' t / .
(J) eVkj gq F kd dh d/ r (;jh itkp bJh g/ i 21 d/ y ' I )
(;) ekb/ S' f bnK dk gq F kd
(18)
21. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
pkfpnK B/ nkT[ D k j?
fJe r[o{ fgnkok nkgD/ rqfj fty/ ;qh r[o{ rqzE s' I jh T[ g idk j? . ;z s g[ D / dk fotki pj[ s jh tXdk
;kfjp ih d/ gq t / F eoB s' I gfjbK gotko ~ efjD ik fojk j? , id fe r[ o { ;kfjpkB B/ ;G r[ o f;y jh
bZrk fe ;Zu/ gksFkj dh ;tkoh rqfj fty/ fbnkT[Dh ;ki/ ;B. fJ;/ bJh r[ o { ;kfjpkB d/ ;w/ I ns/ Y/ o
j? sK gfjbK T[ B Q K ;G okjK dh g{ o h soQ K ;ckJh eo fuo fgS'I se th f;y fJfsjk; ftu fe;/ ;zs dk f}eo
bJhJ/, fiBQK okjK s'I wjkoki ih ~ b? e/ nkT[Dk j?. se BjhI fwbdk. r[o{ ;kfjpkB d/ nfBzB f;y @@GkJh##
;' T[ j tho nkg th ns/ gotko d/ ihn th MkV{ b? gd Bkb jh ;fseko/ iKd/ oj/ jB. nZ i eZ b Q d/ ;z s
e/ rbh wjZ f bnK ~ j{z M D br gJ/ . nKYhnK nkgD/ nzdo Mksh wkoB fe eh T[j GkJh r[odk; ih,
r[nKYhnK g[fSnk fe fJj ekjd/ bJh eo oj/ j' < sK pkpk p[ZYk ih GkJh wBh f;zx ih nkfd s'I th tZv/ jB
T[so fdsk fe pkfpnK B/ rqfj fty/ nkT[Dk j?. fJ; < T[BQK ftu'I fe;/ B/ th ;zs BjhI ejkfJnk. r[opkDh
eoe/ ;kc eo oj/ jK. ftu @;zs# gd r[o{ ;kfjpkB gqEkfJ iK pj[-tuB o{g
@@pkfpnK B/ nkT[ D k j? # # ;[ D e/ eJh b' e Bkb ftu ;kX ;z r s gq E kfJ jh nkfJnk j? . fJ; tX ojh
br gJ/ ns/ E' V / ;w/ I ftu ;ko/ w[ j Z b / j{ z M / rJ/ ns/ phwkoh ~ mbQ gkT[D dh b'V j?. r[opkDh dk c[owkD
gkDh sq"fenk frnk. fJ; s'I T[gozs T[j r[o{ fgnkok j? L
gotko r[od[nkok ;kfjp s'I ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih dh ;fsr[ o eh pkDh ;fs ;o{ g [ j? ,
;tkoh ;kfjp u"o eod/ j'J/ ns/ Fpd ehosB eod/ r[ o pkDh pDhn? . .
j' J / rq f j fty/ g{ o B ;fseko Bkb fbnkJ/ . ;fsr[ o eh oh;? j' f o eu[ fgu[ p' b d/ ,
nKYh r[ n KYh fJj e[ M t/ y e/ efjD br/ fe ;/ e[ f Vnko e{ V / MfV gVhn? . .
n;K sK ;wfMnk ;h fe @@pkfpnK B/ nkT[ D k j? , s/ (gz B k L 304)
skjhT[I n;hI th ;ckJh eokT[D ftu Bkb br gJ/ ;K
go fJj sK ;q h r[ o { rq z E ;kfjp dh ;tkoh jh j? . ## ;[wB ;[v'e{-01
T[g'qes xNBk s'I gsk brdk j? fe nkw v/fonK
;[ v ' e { ftZ u 9 f;Z X hnK
tkfbnK pkfpnK bJh jh fiBQ K B/ nkgDh wkD- ns/ 9 N/ v hnK gZ N hnK 8 7
gq f sFNsk tXkT[ D bJh eJh soQ K d/ gyz v -ikb sD/ tkb/ torK ~ e[M fJ; 8 2 6
j[ z d / jB, r[ o wfs s' I nBikD G' b / Gkb/ b' e K d/ wBK soQK GoBk jz[dk j? fe 4 1 3
ftu pVk jh f}nkdk ;fseko pfDnk j'fJnk j?. fJBQK jo/ e ykB/ ftu (fi; 3 8 5 7 6
pfpnK d/ Nkeo/ s/ d' ijkB s/ b'e gqb'e d/ tkbh ;Zu/ dh ;z f ynk th 9 j[ z d h 8 4 1 9
j? ) ftu 1 s' I 9 sZ e 6 9 2 3 1
gksFkj ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih bJh nwbh s"o s/ e'Jh
nz e nkT[ D . fJBQ K 3 2 8
;fseko BjhI. fJBQK gyzvh r[o{nK ns/ v/fonK d/ ;zs gZNhnK, ekbwK s/ 6 7 1
pkfpnK bJh sK j}koK b'e ;VeK, FN/FBK ns/ jtkJh ykfBnK ftu fe;/ 1 8
nZfvnK s/ T[wV e/ g?Id/ jB, go ;fsr[o{ ih dh ;tkoh ;zfynk dk e'Jh
fbnkT[D bJh eJh t/o Bkb gzi f;zx th BjhI j[zd/. d[jokU BjhI jz[dk. (i/eo fJ; soQK j[zdk j? sK s[;h y[d d/y'r/
pkfpnK d/ fJj v/o/ ns/ ;zsg[Dk r[o{-vw dk jh fe g{oh ;[-v'-e{ gj/bh fe; soQK rVpVk iKdh j?) ;XkoB s"o
fJe gfjbk gVkn j?. r[o{-vw fJBQK dh g{ik gqfsFNsk #s/ jo/e ;[-v'-e{ gj/bh dk f;oc fJe jh ;jh jZb j? ;edk j?.
(19)
22. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
f;Zyh ns/ fJfsjk;
;z;ko dk u'DtK ;kfjs gVQfdnK ftukoK dk f;ZyK ~, s/rK ;{s e/ w?dkB ftu th T[sko fdZsk.
ftek; j' f Jnk. ihtB pshs eofdnK fiz B hnK f}zdrh dk ofjpo, iK e/Ido fpzd{ r[o{ pD frnk.
n"eVK okj ftZu nkJhnK, T[BQK s'I j'o fdqVsk fwbh. pkeh ;Z G dh S[ Z N h eo fdZ s h. f;Z y K ~ @g{ o B
r[opkDh gVQ e/, ftuko eofdnK wkB' d[BhnK dk nk}kdh## d/D dk fprb tik fdZsk.
;op' s w yikBk gq k gs j' ikD fiz B h ][ F h fwbh ;dhnK s'I ;Ekgs j' u[Ze/ g[ikoh, fsbwbk
r[o{pkDh s'I jZe ;Zu, fBotkDsk s/ ;{owrsh gqkgs T[ m / . ikpo jkew nZ r pp{ b k j' rJ/ . w[ s y' o /
eo e/, w"s ~ fNZu eo e/ ikDB tkfbnK dk ihtB ;kX ;zs s/ gyzvh r[o{ ftF x'bD bZr/. nkw iBsk
gVQ e/ , ]{ B dh rsh s/ } j' iKdh j? . fJZ e wjkB jkbh fJzBh ;[u/s BjhI j'Jh ;h fe fdqVsk Bkb r[o{
BkfJe r[o{ BkBe ;kfjp B/, fJ; Gkosh fyZs/ ftZu'I, tkb/ y/w/ ftZu gqt/F eo ;edh. f;Zyh d/ d[FwDK B/
@@nkN/ d/ pkftnK, fwZ N h d/ wkX' n K, gZ E o dhnK b'eK ~ vokfJnk, XwekfJnk, bkbu fdZs/. i/ fco
w{osK## ~ nfij/ iKpki i'X/ pDk fdZsk, fe T[j jo th e'Jh Bk wzfBnk sk ;w/I dhnK ;oekoK Bkb rzY
gk;/ f}zdrh d/ i/s{ Fkj ;tko pD rJ/. E'V/ ;w/ s{g eo e/, p/ UVe efjo Ykfjnk frnk. ;ohoe
I nzdo, fiZE/ w[;hpsK p/nzs MZbhnK, T[E/ gqkgshnK iK nkoEe xkNk f;Z y podkFs eod/ rJ/ .
th pj[s tZvhnK ehshnK. r[o{ pkpk ih dh nBw'b ukbpk} d[FwD B/ f;XKse gZy'I u"soh jwb/ eo
f;fynk Bkb f;Z y jo soQ K d/ G? s' I w[ e s j' rJ/ fdZs/. r[o{ r'fpzd f;zx ih s'I wro'I, E'Vh d/o nzdo
eoweKvK s'I feBkok eo rJ/. iV g{ik iK ftnesh jh e{V e[o d/ ;kfjZs dk jV nk frnk. r[opkDh
g{ik s'I nZr/ bzx e/, fBozeko d/ dotk}/ #s/ gj[zu d/ ukBD ~ o' e D tk;s/ , d[ n kb/ ez X K T[ ; ko
rJ/ . ;ko/ tyo/ t / I fwNk e/ , @@wkJh GkJh## pD fdZ s hnK. epoK wVhnK, oZ [ y fpoy shoE ;o' t o,
rJ/. y[ZbQk ;[Gk, ;[v"b ;oho, ;kdk ihtB, ;'jDh ;Z G g{ i / ikD bZ r gJ/ . r[ o pkDh dh T[ Z s w
;{os, f;nkDg ns/ fwjBs Bkb, @@pZpo F/o## pD ftukoXkok s'I T[bN ;kXK ;zsK wjzsK v/fonK, wZmK
rJ/ H HH. Ne;kbK dk jV nk frnk. r[ o pkDh dk n;bh
pkpk BkBe dh bk;kBh f;fynk d[ n kok, j[ew r[zw eo fdZsk frnk. ;qh r[o{ rqzE ;kfjp s'I
fiBQK dh @@T[Zuh iks## BhthI j' rJhI, fiBQK dh g{ik r[orZdh jfEnk e/, v/o/dko ;kX ][d r[o{ pD p?m/
wkBsk ]sw j' rJh, fiBQK d/ shoE ;[zB/ j'D bZr jB. nDfrDs fvrohnK (;z s , g{ o B ;z s , pq j w
gJ/ , fiBQ K v/ f onK ftZ u ' I n:kFh d/ nZ v / ]sw j' D frnkBh, ftfdnk wkosz v , wjkoki s/ ;fsr[ o {
bZr/, i' ;dhnK s'I @GrtkB# pDk e/ g{i/ ik oj/ ;B, nkfd) nkgD/ BktK d/ nZr/ fgZS/ BZEh eo bJhnK.
T[ j gZ E o d/ N[ e V/ B}o nkT[ D bZ r gJ/ . fsbe r[ o { dh pkDh s' I s' V e/ , bZ u o feskpK u/ f bnK ~
wkbk, X'sh b'Nk, izi{ eZy'I j'b/ eo ftykJ/. g[okD/ gVQ k JhnK ikD bZ r hnK. r[ o { ;kfjpkB d/ go
Xow rqzEK d/ gVd/ T[sko e/, n;bhns iZr }kjo T[geko ;[DkT[D dh Ekt/I, gyzvh ;zsK dhnK M{mhnK
eo fdZsh. g{iD i'r d/thnK, d/tfsnK ~ no; s'I p/f;o g?o dhnK ejkDhnK ;[DkJhnK ikD bZrhnK.
oF #s/ fbnk ;[ZfNnk. ikbw okfinK ~ fiE/ oZs j"bh j"bh f;Zy gzE noF s'I coF #s/ nkD fvZrk.
ghD/ nky e/ fcNekfonk. T[E/ Bkb jh ftrV/ j'J/ gqpzXe ew/NhnK B/ nkgD/ o} dh gSkD Bk
jkewK ~, okj f;o fbnkT[ D bJh nkgD/ ;/ t e ehsh. r'beK ~ pVh p/ofjwh Bkb |bs EktK #s/
(20)
23. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
o' j fVnk. ;kXtkd sK tfXnk jh ;h s/ gq p z X e r[ o { BkBe d/ t L nkgD/ pko/
ew/NhnK th fJZe tZv/ v/o/ dk o{g XkoB eo u[ehnK Guru Nanak Dev : About Himself
jB. gzikj ;kbK s'I j"bh j"bh nZr/ tXfdnK, @;qh
wkB ;z s K f;o ;z s , jo us[ o kJh ftu fBg[ z B , gz u ss ek g[ s bk,
r[ o XkwK #s/ ekp} jB. ;kX tkd ~ mZ b Q gkT[ D BkBe w/ o k BkT[ iBw;kyh
tk;s/, f;Zy gzE ~ r[owfs dk frnkBh d/D tk;s/ I am a puppet
Compounded of five elements
e'Jh gqpz X BjhI ehsk frnk. brGr ;ko/ My name is Nanak. Janam-Sakhi
r[ o dtkfonK ftZ u ;kXK d/ u/ b / th rq z E h iK eEk
tkue t/y/ ik ;ed/ jB. fJj b'e ngD/ wjKg[oyK GfJnk fdtkBk ;kj ek, BkBe[ pT[okBk,
v/ f onK s' I f;fynk e[ c o, fBs fdB ;N/ i K #s/ oT[ jfo fpB[ , nto[ B ikBk. wko{ , 991
;[DkT[Id/ jB. fBo'b s/ fBnko/ gzE ~ eow eKvh I, insane Nanak, am mad
yko/ ;kro ftZ u roe eo fdZ s k j? . after the Divine King.
I have become crazy after Him
@@;zs eh fBzdk## dk voktk d/ e/ nZi sZe fJj and I recognise none other than Him. Maru, 991.
b'e nkw f;ZyK dh }pkB pzd eo fdzd/ oj/ jB. ;k~
;wM nk rJh j? fe fJj b' e e' J h ;z s iK pjq w r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ YkYh
frnkBh BjhI jB. ;r' I gz E s/ uVQ h nekFt/ b jB. Guru Nanak Dev : Bard/Minstrel of the Lord
iVQ K ~ bZ r h f;T[ I e jB. r[ o { n K Bkb' I d/ t hnK, d/
tfsnK d/ tZX j'ib/ jB ns/ ni{Bh ;?Gz nekb g[oy oT[ YkYh t/ e ko[ ,
tkfjr[o{ dh irQK ftFB{ GrtkB okwuzdo ih GrtkB, eko? bkfJnk. wkM, 150
feq F B ih GrtkB efj efj e/ ;or[ D o{ g k dk I was a bard out of work.
God blessed me with his service. Majh, 150
ftnkfynk ft;Eko eo oj/ jB. b' e K ~ fsnkr dk
T[ g d/ F eod/ jB, s/ ][ d fjo;h d/ bkbuh jB.
eo'VK dhnK ikfJdkdK pDk u[Ze/ jB. G'b/ ;/teK dk BkBe ;u[ ;kbkfj,
g{ok gkfJnk wkM, 150
i' e K tKr fBs ]{ B u{ ; d/ jB. nkg' nkgD/ v/ f onk By praising the True One
;zsK d/ u/b/ pDkT[Id/ jB. r[opkDh dhnK d' gzeshnK and adoring the Eternal Truth,
d/ noE BjhI ;wMkT[Id/ ;r'I @wzso ikg, gkm f;woD# I have attained to the Perfect Lord. Majh, 150
eokT[Id/ jB. r[opkDh gVQBh, ;[DBh, ;wMDh s/ wzBDh
j[zdh j?. r[opkDh dk c[owkB nfij/ b'eK goEkJ/ jh oT[ YkYh ek Bhu ikfs,
j? , gVQ ' L j' f o T[ s w ikfs ;dkfJd/
BkT[ ceho? gkfs;kj, w{ o y gz f vs[ BkT[ . . fsB wz r k fi s[ M ? fXnkfJd/ nk;k, 468
I am God's minstrel of a low caste,
nz X / dk BkT[ gkoy{ , J/ t ? eo/ r[ n kT[ . . Others claim to be of higher castes.
fJbfs ek BkT[ uT[ X oh, e{ V h g{ o / EkT{ . . But I seek only the company of these
BkBe r[ o w[ f y ikDhn? , efb ek J/ j [ fBnkT[ . . who meditate on You, O Lord ! Asa, 468
e" D pD/ r k r[ o f;Z y fgnkok dk T[ Z s o
(1288)
GkJh fJzdo f;zx xZxk 1 (J) 2 (T) 3 (J) 4 (n) 5 (J) 6 (n) 7 (T) 8 (J)
GkJh ;[yftzdo f;zx ;Gok 9 (T) 10 (n)
(21)
24. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
T{ F kgkB - sz d o[ ; sh dh ez [ i h
( Water Therapy)
)
ep}h fBtkoe ns/ o'rK ~ GikT[D dk nfsnzs j' iKdh j? . n;hI fJ;~ pdp{ d ko E[ Z e ;wM e/ gkDh
ekoro s/ bkGdkfJe sohek. ;kv/ ;oho dk br GZr Bkb X' ;[ZNd/ jK. gozs{ nkX[fBe ftfrnkB dhnK ;'XK
70% fjZ;k gkDh Bkb pfDnk j?. fJ; soQK gkDh ;kv/ Bkb fJj f;ZX j' u[Zek j? fe fJj rzX:[es E[Ze s/ bko
bJh fJe nfjw t;s{ j? fi; pr?o ;kvk ihtB ;zGt ftZu ihtkD{nK ~ wkoB dh Fesh j[zdh j?. E[Ze Bkb
BjhI j?. gkDh dk ;kv/ ;oho s/ ftF/F gqGkt g?Idk j?. o'rkD{ BFN j' iKd/ jB sK T[jBK ~ o'r ~ tZXD dh
gkDh fJe goeko Bkb ;oho ~ ubkT[D dk ezw eodk skes BjhI fwb gkT[ I d h.
j?. gkDh ftZu nB/e gqeko d/ r[D j[zd/ jB. fJj ;kv/ fJ; bko ftZu G'iB ~ rbkT[D dh skes j[zdh
;oho d/ S'N/ tZv/ nzrK, e'FektK, wk;g/FhnK nkfd ~ j?. fJ; bJh u{bh eoe/ fJ; ~ eZYDK BjhI ukjhdk
Fesh gq d kB eodk j? . ;oho ftu gq t / F eoB tkb/ ;r'I gkDh d/ Bkb jh fJ;~ gh ikDk ukjhdk j?. id'I
ihtkD{ n K iK ftFkD{ n K ~ nkgD/ Bkb fwbk pkjo n;hI ;t/o/ sVe;ko fJ;~ (bko) nzdo fBrbd/ jK
eodk j? . fJ; ftu ftF/ F wjZ s t T{ F kgkB dk j? . sK bko dh Fesh d[rDh j' iKdh j? ns/ fJj w{zj d/
T{FkgkB dk noE j? - gqksL ;{oi fBebD s'I gfjbK }yw, SkfbnK nkfd ~ nkgD/ nkg mhe eo fdzdh j?
gkDh ghDk. fJj dzd ;kc iK u{bh ehs/ fpBK jh ghDK ns/ fJj bko g/N ftZu ik e/ j'o phwkohnK ~ mhe eo
ukjhdk j?. sKp/ d/ posB ftu oZy/ j'J/ gkDh ~ fizBK fdz d h j? . vkeNoK dk efjDK j? fe i/ G{ z v eZ N ikJ/
ghsk ik ;e/ uz r k j? . sK ;t/o dk E[Ze vze tkbh irQk s/ brkT[D Bkb ekch
go xN s'I xZN ;tk ;/o Gkt ;tk fbNo Gkt d' nokw fwbdk j?. U;/ soQK yki y[ibh n?|}hwK nkfd
rbk; sK ghDk jh ukjhdk j?. fco 45 fwzN sZe e'Jh s/ th ;t/ o / dk E[ Z e brkT[ D Bkb uwsekoh n;o
th ghD tkbk gdkoE BjhI ghDk ukjhdk. fJ; gkDh fd;dk j?. n;hI ikDd/ jK fe ikBto eN/ }yw ~ ihG
dk fJZe bkG fJj th j? fe g/Fkp dh wksok f}nkdk Bkb uZ N e/ mhe eo b? I d / jB. bko ftZ u n? ; k sZ s
j' t / r h s/ ;oho dh FZ [ X h th j' t / r h. F[ o { ftu i/ ;tk j[zdk j? i' }yw ~ ;[yk fdzdk j?. rowh d/ w";w ftZu
fbNo gkDh Bk ghsk ik ;e/ sK j" b h j" b h wksok T{FkgkB fdB Go sk}rh s/ mzve fdzdk ofjzdk j?, rbk
tXkU. f;js ~ pDkJh oZ y D bJh ;t/ o / gkDh ghDk th BjhI ;[ e dk. wfjz r hnK dtkJhnK s' I puD bJh
dtkJh dk ez w eodk j? . fJj sK nBw' b w' s h j? i' T{ F kgkB fJZ e pj[ s jh tXhnK gq : ' r j? . fJ; Bkb
n;kBh Bkb fwbdk j?. ;t/o/ id'I n;hI T[md/ jK sK pj[ s ;ko/ o' r mhe j[ z d / d/ y / rJ/ jB. ;wki ftZ u
;kv/ ;oho dk nzr nzr tZyoh Fesh dh ekwBk eodk ofjD tkb/ ;ko/ tor d/ fJ;soh g[oy T{FkgkB Bkb
j?. fJj ekwBk s/ Fesh gkDh d/ okjhI nk;kBh Bkb bkG T[ m k ;ed/ jB. fJ;d/ nBz s bkGK ~ t/ y e/
g{ o h j[ z d h j? . id n;hI oks Go rfjoh BhI d ;" I e/ fJ; ~ n;hI uwsekoh fufes;k th efj ;ed/ jK.
T[md/ jK sk bko (fJe gqeko dk gkuB o; i' bf;ek Gkosh foFhnK d[nkok ehsh rJh y'i T{FkgkB ~
rq z E hnK ftu' I fBeb e/ G' i B ~ j}w eoB ftZ u nZi d/ ftfrnkBhnK B/ nfsnzs T[g:'rh f;ZX ehsk j?
;jkfJsk eodk j?) rkVQh j' e/ ;kv/ w{zj ftZu fJeZmh s/ T[ ; ~ tkNo E? o / g h Bkw d/ e/ T[ i kro ehsk j? .
(22)
25. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
T[jBK B/ fJj f;ZX ehsk j? fe F{ro, pbZv gq?Fo, i'VK f}nkdk bkG j[ z d k j? . fJZ e tko i/ Bk ghsk ikt/ sK
dk dod, f;o dod, dwk, r? ; wkf;e Xow dk 5-10 fwz N pkd o[ e e/ gh b? D k ukjhdk j? . F[ o { ftZ u
;w/I f;o BK nkT[DK, fdb d/ o'r, w'Nkgk, NhHphH, tks i/ f}nkdk gkDh ghDk ;zGt Bk j' ;e/ sK o'} j"bh j"bh
fgZs, ec o'r, be'ohnK (gqdo) tkb o'r, uwVh o'r, wksok tXkJh ikt/, id sZe fBoXkos wksok sZe BK
ep}h ftZu fJj pj[s jh bkGdkfJe j?. fJ;d/ Bkb gj[ z u ikJ/ .
jh T{ F kgkB gkuB-;z ; EkB ~ F[ X eoe/ o' r K s' I ;k~ oks ftZu ;oho dh jbub iK ;oho ftZu gkDh
pukT[Idk j? s/ fJ;d/ Bkb y{B dh F[Xsk, y{B dk tZXDK dh rsh Bkb irQ k irQ k ;oho ftZ u ftF? b / gdkoE
s/ nzsVQhnK dh ;kckJh th j'D brdh j?. T{FkgkB d/ fJeZ m / j' iKd/ jB. ;t/ o / ikrd/ jh ;oho ftZ u ;jh
pkd ehsk frnk pq/eck;N dk ;tkd jh tZX ikJ/rk. wksok ftZ u gkDh gj[ z u D Bkb ;oho d/ nz d o{ B h
G'iB guD :'r j' ikJ/rk. nB[Gt s/ siofpnK Bkb fjf;nK dh ;ckJh j' iKdh j? fJ; bJh ;oho ftZ u ' I
fJj f;Z N k fBefbnk j? fe T{ F kgkB Bkb j/ m fby/ ;fji/ jh ftF?b/ gdkoE fBebD ftZu n;kBh j' iKdh
;w/ I ftZ u jo soQ K d/ o' r d{ o iK pj[ s xZ N j' iKd/ j? s/ fBeb th iKd/ jB. i/ fJj gkdoE BjhI fBebd/
jB - sK swkw o' r K dk fJj' jh ekoB pDd/ jB.
1- sBkn ( Hypertension) fJe wjhB/ ftZ u T{FkgkB pk;h w{zj eoB dk fB:w j?. w{zj ftu'I
2- tk:{ fteko ( Gastric) 15 fdB ftZ u ;"Id/ ;w/I e[M ;ohoe ftF - (}fjohb/ gkdoE) (wkT{mk
3- ep} - 15 fdBK ftZ u gkJ/ iz;) dh gos izw iKdh j? fJe tko ekch wksok
4- F{ r o - fsz B wjhfBnk ftZ u ftZu gkDh ghD Bkb pj[s ;kok jbek x'b ;oho ftZu
5- e? I ; o - S/ wjhfBnK ftZ u gj[zudk j?, i' @t?e;hB# dk ezw eodk j?. T[;d/ gqGkt
6- sgfde - fsz B wjhB/ ftZ u Bkb ;oho ftZ u T[ j BK ftfFnk ~ ysw eoB tkb/
7- g/ N d/ o' r - fJe wjhB/ ftZ u n?IN?pkfJNh} fsnko j'D brd/ jB. fJ; Bkb ;oho
8- i' V K dk dod - fsz B wjhfBnK ftZ u dh o'r o'Xe ;woZEk dk ftek; j[zdk j?. ;' ;t/o d/
9- w' N kgB - 6 wjhfBnK ftZ u ;w/I fpBK u{Zbh ehs/ T{FkgkB eoB dh nkds gkT[Dh
10- f;o dod - fJe wjhB/ ftZ u ukjhdh j?. fJj gkDh s/ w{zj dh bko dtk dk ezw eo/
11- nZ y K dh phwkoh - fJe wjhB/ ftZ u rh ns/ ;oho d/ nzdo j'D tkb/ o'rK s'I S[Nekok fwb
12- j'o phwkohnK ftZu bkG S/ wjhfBnK ftZu j[zdk ikt/rk. fJ;dk ckfJdk n"os, wod, pZu/, p[ZY/ iK fe;/
j? . th Xow d/ b'e T[mk ;ed/ jB. fJ; bJh n;hI efj
fJ; ftZ u ;tk bhNo T{ F kgkB Bkb pj[ s bkG ;ed/ jK fe T{FkgkB szdo[;sh dh ez[ih j?. fJj gq:'r
fwbdk j?. fJj f;ZX gkfJnk frnk j? fe fJ; T{FkgkB fJe dw ;kdk s/ ;ob j? . fJ; ftu fJe th g? ; k
Bkb S[ghnK j'JhnK j'o phwkohnK th mhe j' iKdhnK you BjhI j[zdk. ;kv/ d/F d/ b'eK fpBK you s/ fpBK
jB. dtkJh d/ no' r sk gq k gs eoB dk fJj uwsekoh
oks ~ d/o Bkb ;"D d/ ekoB i' b'e ;t/o/ ibdh ftfrnkBh gq : ' r j? . j[ D ftd/ F h b' e th fJ;d/
(T{ F kekb) BK T[ m ;eD, T[ j id' I ikrD T[ d ' I jh nDfrDs bkG d/ y e/ fJ; ~ ngBkT[ D bZ r / jB.
fJ;dh tos' I eoB. nZ i s' I s[ ; hI th ngDkU. fejk th frnk j? -
gkDh p/m e/ jh ghDk ukjhdk j?. i/ oks ~ sKp/ nB/ e o' r K dk fJZ e jh T[ g uko. T{ F kgkB d{ o eo/
d/ posB ftZ u ofynk frnk gkDh j' t / sK T[ ; Bkb dod j}ko..
- :' r h Gz t o bkb p? d , i? g [ o
(23)
26. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
f;Zy Xkowe gqFB'Isoh
gq F B L T[j fejVk ftnesh ;h fi; B/ ;G s'I gfjbK gq F B L T[; ftnesh dk BKn dZ;' fi; B/ r[o{ r'fpzd
r[o{ BkBe d/t ih dh ;yFhns ftu'I r[o{ j'D f;zx dh c"i ftZu Fkwb j' e/ nkgD/ d' g[Zso
dh gfjukD ehsh < Fjhd eotkJ/ ns/ r[o{ ih dk ed/ th ;kE Bk
T[ Z s o L b' X h pz ; dk GZ N h w[ ; bwkB okJ/ p[ b ko. SZ f vnk <
gq F B L iZ r ~ skoB dh w[ f jz w ftZ u r[ o { BkBe d/ t
T[ Z s o L nzpkbk d/ B/V/ ;Y"ok fgzv dk ;Jhnd gho pZ[X{
ih dk gfjbk ;kEh e" D ;h <
T[ Z s o L w[;bwkB fwok;h GkJh wodkBk i' 54 ;kb r[o{ Fkj. Gz r kDh d/ :[ Z X ftu T[ j nkgD/ 700
ih d/ Bkb fojk. w[ohdK Bkb r[o{ r'fpzd f;zx ih Bkb w'Y/ Bkb
gq F B L T[ j fejVk gfjbk ftnesh ;h fi; ~ f;Z y w'Yk i'V e/ bfVnk, nkgD/ 2 g[Zso ns/ fJe
Xow ftZ u GkJh j' D dk o[ s pk fwfbnk < Gok Fjhd eokfJnk. fJ; s'I fpBK gho ih d/
T[ Z s o L wodkBk. j'o pj[s ;ko/ w[ohd th fJ;/ izr ftZu Fjhd
gq F B L Gkosh ;kfjs ftu @fjzd[;skB# Fpd dh ;G j' J / .
s' I gfjbh tos' I fe; B/ ehsh ns/ feZ E / < gq F B L r[o{ r'fpzd f;zx ih gho p[ZX{ Fkj dofwnkB
T[ Z s o L r[ o { BkBe d/ t ih B/ pkpo d/ jwb/ ;w/ I
fJbkjh fgnko ~ do;kT[Idh e'Jh xNBk dZ;'<
nkgD/ fJZ e Fpd ftZ u ehsh i' ;q h r[ o { rq z E
;kfjp ftZ u fJT[ I doi j? L T[ Z s o L r[o{ ih gho ih tb'I n"y/ ;w/I ehsh wdd s'I p/
@@y[ o k;kB y;wkBk ehnk fjz d [ ; skB vokfJnk. jZd y[F ;B. T[j gho ih ~ p/F[wko s'jfcnk
nkg? d' ; [ B d/ J h eosk iw efo w[ r b[ uVkfJnk. Bkb bZ d d/ D k ukj[ z d / ;B. go id' I r[ o { ih
J/ s h wko gJh e[ o bkD? s? eh dod B nkfJnk..## nkgD/ ezx/ Bkb e/; tkj oj/ ;B sK gho p[X{
gq F B L r[o{ BkBe ;kfjp B/ pkpo dh c"i ~ eh BKn Fkj B/ r[o{ ih ~ ezxk s/ d;sko s/ feogkB
fdZ s k < s'jc/ ti'I wzrh. r[o{ ih B/ fdb d/ ;ko/ fgnko
T[ Z s o L gkg eh iz M Bkb fJj s' j c/ gho ih ~ d/ fds/ i' gho ih
gq F B L gzikp ftZu r[o{ BkBe ;kfjp d/ BKn s/ pDh d/ gfotko B/ ;fseko Bkb ;KG/ j' J / jB.
:{ B htof;Nh feE/ j? <
gq F B L fjz d { Xow d/ w' N / w' N / f;XKs fejV/ jB <
T[ Z s o L nz f wq s ;o ftZ u .
gq F B L T[ j fejVK ftnesh ;h fi; B/ f;yK d/ T[ Z s o L t/dK, T[gfBFdK f;woshnK ftZu ftFtkF, iBw
;otT[ u Xkofwe n;EkB dopko ;kfjp dh nXkfos toD tz v ftZ u ftFtkF, w{ o sh g{ i k
BhI j oZ y h < ftZ u ftFtkF ns/ ;z ; feq s d/ d/ t GkFk ftu
T[ Z s o L w[ ; bwkB ;[ c h ceho ;KJh whnK who. j' D dk ftFtk;.
gq F B L pz d k f;z x pjkdo Bkb Fjhd j' D tkb/ j' o gq F B L eh f;Z y Xow dk T[ g o' e s f;XksK Bkb e' J h
fez B / f;z x ;B < tk;sk j? <
T[ Z s o L pzdk f;zx pjkdo Bkb 700 s'I T[go f;zxK B/ T[ s o L d{o dk th tk;sk BjhI. jK f;y ;ko/ XowK d/
Fjhdh fdsh, s;hj/ MZ b / ns/ fJZ e th f;z x
Xkofwe rq z E K s/ oj[ o hsK dh nk}kdh d/
w"s s'I xpokfJnk BjhI, vfonk BjhI. fJ; dh
fJfsjk;e rtkjh nz r o/ } K B/ fdZ s h j? . nbz p odko jB.
(24)
27. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
gq F B L id'I f;ZyK dk tZvk fjZ;k fjzd{nK ftu'I nkfJnk w[;bwkBK dh okyh dk ezw ykb;k gzE B/ y[d
j? sK fco f;Z y Xow ~ fjz d { Xow dh Fky ;zGkfbnk ns/ fJe th w[;bwkB dk ikBh iK
efjD ftZ u eh jo} j? < wkbh B[ e ;kB BjhI j' D fdZ s k. nZ i th
T[ Z s o L 1) fJ;kJh Xow d/ b' e :j{ d hnK ftu' I nkJ/ w[;bwkB fJ;/ Ffjo ftZu ;[yh ;Kdh tZ;d/ jB
jB. eh n;hI ed/ fJ;kJhnK ~ :j{ d h Xow ns/ wb/ o e' N bk n;? I p bh jbe/ s' I ;dk
dh Fky efjzd/ jK < d't/I Xow tZyo/ tZyo/ Xow w[ ; bwkB n? w Hn? b HJ/ H jh fiZ s dk j? .
d/ s" o s/ ikD/ iKd/ jB. gq F B L d[BhnK dk fJe'-fJe T[j fejVK Xkofwe rqzE
2) Gkos ftZu 2 eo'V s'I T[Zgo fJ;kJh ofjzd/
j? fi; ftZ u tZ y tZ y XowK d/ wz B D tkb/
jB. T[j ;ko/ d/ ;ko/ fjzd{nK ftu'I nkJ/ jB.
wjKg[oF d/ ebkw ~ pokpo dh EK s/ ;fseko
eh T[BQK ~ ed/ fjzd{ Xow dh Fky fejk frnk.
fdZ s k frnk <
3) Gkos ftZu 12 eo'V s'I T[go w[;bwkB th
ofjz d / jB. fJj pj[ s tZ v h frDsh ftZ u T[ Z s o L ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ih, fi; ftZ u fjz d { n K,
fjz d { n K ftu' I nkJ/ jB . eh fJBQ K w[ ; bwkBK w[;bwkBK s/ dfbs F'DhnK Bkb ;pzXs wjkB
~ ed/ fjz d { Xow dh Fky fejk frnk j? < GrsK dh gftZso pkDh Fkwb j?.
gq F B L eh f;Z y Xow fjz d { dh Fky j? < r[od[nkfonK ftZu fJ;/ wjkB rqzE dk gqekF
T[ Z s o L fJj rZ b th f;Z y e" w s/ f;Z y Xow dk x' o j[zdk j? fi; ~ nkgDk r[o{ wzB e/ ;w[uk f;Zy
fBokdo eoB d/ pokpo j? . fJj rZ b eoB gzE ;h; fBtkT[Idk j? ns/ fJ;/ rqzE s'I ykb;k
tkb/ iK sK fJfsjk; s/ Xow d/ v{zx/ ;zebgK gz E dh uVQ d h ebk ns/ ;opZ s d/ Gb/ dhnK
s' I e' o / jB, iK wub/ ns/ iK fco fJe frDh d[ n ktk wz r dk j? .
fwEh ;kf}; d/ nXhB fJj rZ b K ehshnk ik gq F B L d[BhnK Go dhnK ;fGnsktK dhnK T[sokJhnK
ojhnK jB. s/ uVQkJhnK dh v{zxh s'I v{zxh dk;skB efjD
f;Z y Xow fJZ e ;[ s z s o Xow j? . fJ; dk tkbk ;z;ko gqf;ZX fJfsjk;eko fejVk j? <
nkgDk wkB wZsk fJfsjk; j?. fJ; dk nkgDk TZ [ s o L nz r o/ } fJfsjk;eko nkoBbv NkfJBph.
Xkofwe rqzE j? ns/ nkgDk Xkofwe e/Ido j?. ( Arnold Joseph Toyanbee : 1889-1975)
)
fJ; dhnK nkgDhnK oj[ ohsK th jB. fJ; gq F B L r[ o { rq z E ;kfjp s/ f;Z y Xow pko/ T[ ; B/ eh
jehes ~ ;z;ko gqf;ZX ftdtkBK B/ pkekfJdk GftZypkDh ehsh <
wkBsk fdZ s h j? .
T[ Z s o L @@wB[Zy dk Xkofwe Gfty X[zdbk j? go fco th
gq F B L f;Z y gz E B/ F/ o w[ j z w d ykB d/ ;fseko ftZ u
fJ; d/ pkti{d fJe uh} d/yh ik ;edh j? fe
eh ehsk <
fiT[ I d / ikrd/ s/ T[ u hnK wz } bK tkb/ Xow
TZ [ s o L ykb;k gz E B/ F/ o wj[ z w d ykB dh :kd ftZ u
gfjbK dh fB;ps j[D fJe d{i/ d/ tX/o/ B/V/
wb/oe'Nbk fty/ @jkn dk Bknok# r[od[nkok
nk oj/ jB HHHHHH Gfty ftu XowK ftueko j'D
pDkfJnk. csfjrVQ ;kfjp ftZ u Fjhdh
tkbh ftuko uouk ftu f;y Xow ns/ r[ o {
n;EkB fty/ fJZ e r/ N dk BKn @F/ o w[ j z w d
rqzE ;kfjp dh pkDh e'b e[ZM n?;h ftF/; rZb
ykB r/N# oZfynk ns/ fjzd-gkfe tzv ;w/I 1947
}o{o j? i' pkeh ;koh d[BhnK ~ dZ;h ik ;edh
ftZ u wb/ o e' N b/ dh i{ j ftZ u tZ ; D tkb/
j? . ##
(25)
29. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
gz i kph ;[ w B dh Bz t h ;z g kdeh Nhw Xz B Xz B Xz B iB[ nkfJnk
byBT{, byBT{, wksk e"bK ih GbkJh e/Ido e/ gqtesk
f;Zy ;wk} d/ ;opihs f;zx d/ nB[;ko e?w dh wjkB ;yf;:s GkJh
T[Zu e'Nh d/ ;kfjp GkJh r[ o fJepkb f;z x B/ 22 i{ B s' I 24 i{ B
p[Xihth, ;qh r[o{ se :{0gh0 dk 3 o'}k d'ok eoe/ byBT{, eoB?brzi,
r'fpzd f;zx r'vk ns/ pjokJhu dhnK ;zrsK ~ r[opkDh ehosB
;NVh ;oeb d/ ns/ r[opkDh ftukok Bkb fBjkb ehsk. ;ko/ ;wkrwK
f J z N o B / F B b ;0 pqfizdo gkb f;zx ;0 joGiB f;zx ih ftZu ;zrsk dh jkioh Gog{o ojh. r[od[nkok Bkek
eKT[;b d/ uhc norBkJh}o, ;0 pqfizdo gkb f;zx fjv'Ibk ftZu frnkBh ;zs f;zx w;ehB n?e/vwh d/ 6
ns/ f;Zy :zr w?IB} n?;'fFJ/;B byBT{ d/ ;ogoFs t/I ;kbkBk ;wkrw ftZu GkJh ;kfjp B/ 23 i{B dh Fkw
w? I p o ;0 joGiB f;z x B/ fJ; gsoek d/ ;z g kdeh wB'jo ehosB ehsk ns/ wksk e"Ibk ih GbkJh e/Ido
;bkjeko d/ o{g ftZu ;ogoFsh gotkB eo bJh j? dhnK 11 ftXtk phphnK ~ ;{ N G/ I N ehs/ . 24 i{ B ~
fJ; s'I gfjbK ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh Bkb ;t/o/ 5 ti/ F[o{ j'J/ ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh
i[ V e/ f;Z y Xkofwe gq F B' s oh ns/ ;/ t k f;woB ;ko d/ gq ' r okw ftZ u fjZ ; k fbnk ns/ ;[ y wBh ;kfjp dk
dh ;/tk eo u[e/ Bfozdo f;zx w'Irk B/ gzikph ;[wB d/ gkm, ehosB ns/ d' g fjo ftZ u 11 s' I 1 ti/ se
;z g kde dk ez w F[ o { eo fdZ s k j? . frnkBh ;z s f;z x w;ehB n? e / v wh d/ gq ' r okw ftZ u
d[ p kok ehosB ns/ r[ o pkDh ftuko Bkb ;z r sK ~
gz i kph ebk;K i'fVnk. fJ; ;ko/ gq'rokw ftZu fBogkb f;zx gkbh,
byBT{, ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh tZb'I ns/ wBwhs f;zx pzNh dk Gog{o :'rdkB fojk. GkJh
rowh dhnK S[ZNhnK ftu 6 ;/INoK s/ r[od[nkok Bkek ;kfjp 3 ti/ cbkJhN s/ Fqh nfwqs;o tkg; ub/ rJ/.
fjzv'bk, r[od[nkok nkdoF Bro, r[od[nkok f;zrko
Bro, r[od[nkok r'fpzd Bro, r[od[nkok fJzdok Bro
ns/ r[od[nkok BkBe fgnkU, n?b0vh0n?0 ekb'Bh fty/
g? o / I N b eKT[ ; fbz r ns/
e[b 332 pZfunK ~ r[ow[yh ns/ Xkofwe ftZfdnk dh
f;fynk fdZ s h rJh/ . ;ko/ pZ f unK ~ ;wkgB ;wkrw pZ f unk dk ;BwkB
eoke/ fJBkwK Bkb fBtkfink rfJnk. fJjBK ;/INok byBT{, fJ;zNhN:{N nkc f;Zy ;Nvh} byBT{
s/ ;[ ; kfJNh d/ w/ I p oK ;0 s/ i gkb f;z x , ;0 i? g kb u/gNo tZb'I 28 i{B 2012 ~ r[od[nkok nkbwpkr ftZy/
f;z x , ;0 ox[ p ho f;z x , phph irBhs e" o , ;0 e/ 0 10 thI ns/ 12 thI ebk; ftZ u 80 ch;dh s' I finkdk
i/ 0 n? ; 0 Grs, ns/ phph ;opihs e" o B/ ;/ I N ok d/
w[Zyh dh ;/tk ehsh. ;ko/ ;/INoK d/ g{o/ fJzsikw dh fiZw/ Bzpo fbnkT[D tkb/ ;ko/ r[of;Zy pZu/ ns/ pZuhnK ~
tkoh Bfoz d o f;z x w' I r k B/ ;z G kbh. fJBkwK Bkb ;BwkBs eoD dk T[gokbk ehsk frnk
byBT{ , f;Z y :z r w? I B } n? ; ' f ;n? F B byBT{ j?. N'Nb 90 ch;dh tkb/ pZu/ ns/ pZuhnK ~ pb/}o
tZ b ' I rowh dhnK S[ N hnK ftZ u ngB/ dcso ;q h r[ o { ns/ fJZ e ftF/ ftZ u 100 ch;dh Bz p o fbnkT[ D tkb/
s/r pjkdo GtB uzdo Bro ftZy/ gzikph ebk;K bk pZ u / ns/ pZ u hnK ~ N/ p b/ N ghH;hH fJBkw ftZ u fds/
e/ 68 pZfunK ~ r[ow[yh ns/ Xkofwe ftZfdnk fdsh, ikDr/. fJ; gq'rokw ftZu g?o/INb eKT[;fbzr th ehsh
fi; ftZ u ;0 nihs f;z x ns/ ;0 ;[ o ihs f;z x ik ojh j? fi; ftZ u wK fgT[ ~ pZ u / ns/ pZ u hnK dh
okigkb B/ Gog{o ;/tk ehsh. 17 i{B 2012 ~ ebk;K
d/ ;wkgB ftZ u pZ f unk ~ fJBkwK Bkb fBtkfink gVkJh fet/I ns/ fe; ftF/ ftZu eokfJn/ dh ;bkj th
frnk. fdZ s h ikJ/ r h.
(27)
30. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012
;[ w B gj/ b h - 01
!
15 sohe se fwbD tkb/ ;jh itkb s/ 500 o{ 0 fJBkw fdZ s / ikDr/ . fJe s' I
finkdk ;jh itkp j'D s/ fJBkw pokpo-pokpo tzfvnk ikJ/rk.
1 2 3 4
5 6
7 8 9 10
11 12
13 14 15 16 17 18
19 20 21
22 23 24 25
26
27 28
BK HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
gskHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHc' B $w' 0 HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
G/ i D dk gsk L gz i kph ;[ w B, 215$295 e, ;[ G kF wkor, d[ r ktK, byBT{
T[ Z s ' I fEZ b / L- yZ p / s' i ;Z i / L-
1- r[o{ HHHHHHHHHih fiBQK w;fid pBtkJh. 5 3- S/th gksFkjh HHHHHHHHHHHHHHHH ;{owk . 5
2- pb 3 4- ftFB{. 4
3- doFB 3 5- Xz B ;z g dk. 3
8- e{ V hI n k ~ fdZ s k iKdk j? . 2 6- ;kuh ;kyh d/ b/ y e. 5
9- B' e o. 2 7- wjkB Fjhd. 4
10- we' V k. 2 9- ;yh ;kEB. 3
12- y{ B trdk j? . 2 11- ftnkj eoB ufbnk 2
14- otkp. 2 12- :{ X 2
15- Grs ih i' byBT{ ftZ u g? d k j' J / . 5 13- jb{nk pDdk j?. 2
16- fdZ b h ftu j? . 4 17- e'mh, wekB. 3
18- fgnko eoBk. 5 20- uwVh. 2
19- w{ ; / oz r V ~ ;' f Xnk. 4 22- n? e kT[ I N . 2
21- wjkB f;Z y eth i' pjkdo Fkj ~ gVkT[ I d / ;B.4
;B.4 24- gVB tkb/ . 3
23- tkik i' d;w gkfsFkj tikT[zd/ ;B. 3 25- ;w{ j . 2
24- f;Z y BjhI yKd/ . 2 26- ;e{ b . 3
27- noEk ;fjs. 3 28- fiBK fdZbh fish ;odko HHHHHHHHHHf;zx 3
(28)