SlideShare a Scribd company logo
1 of 36
Download to read offline
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                 i[bkJh 2012
                                                                                      R.N.I. NO. UPPUN/2008/25934


                                gzikph ;[wB
                                                   gz i kph         wkf;e
;kb 5                                nz e 3
            i[bkJh 2012
         BkBeFkjh jkV$;ktD                                               sseok
                  ;z g kde                            ;z g kdeh                                           3
        Bfozdo f;zx w'Irk                             nBw' b ;[ w B                                       4
          ;zgkdeh ;bkjeko                             r[o{ jfofeqFB ;kfjp dh pb-phoskHHHHHHHHH            5
     ;0 pqfizdo gkb f;zx                              nkU r[ o { s/ r pjkdo ih d/ ftnkj HHHHHHHH          7
       ;0 joGiB f;zx                                  ;/ r Kr wz u { y kHHHHHHHHHHHH                      8
 ftfrnkgB ns/ ftsoD gqpzXe                            r[ o d[ n kok phV pkpk p[ Z Y k ih HHHHHHHHHHH     11
   ;0 wBw'IjB f;zx g'gbh                              ekft ;[wBHHHHHHHHHH                                12
         ;zgkdeh dcso
   215$295 @e# ;[GkF wkor
                                                      Grs GhyB ih HHHHHHHHHHHHH                          14
   d[rktK byBT{ - 226004                              r[ o { rq z E ;kfjp ftZ u nkJ/ okrK pko/ ikDekoh   16
     c'B L 91-522-4047893
            Jh-w/b L                                  e" D pD/ r k r[ o f;Z y fgnkok HHHHHHHHHHHHH       18
 punjabisuman_media@rediffmail.com                    pkfpnK B/ nkT[Dk j? HHHHHHHHH                      19
       gzikph ;[wB                                    f;Zyh ns/ fJfsjk;HHHHHHHHHHH                       20
gqthB e/;otkBh fgqzNo, gpfbFo s/                      r[ o { BkBe d/ t L nkgD/ pko/ H HHHHHHHHHHH        21
wkbe B/ nkc;/N fJzvhnk, 182$4,
bZb{wb o'v, wFerzi, byBT{ s'I                         r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ YkYhHHHHHHHHHHHH     21
Sgtk e/ dcso gzikph ;[wB 215$295
@e# ;[GkF wkor d[rktK byBT{ s'I                       ezuB ek:k ;[wB HHHHHHHHHHH                         22
gqekfFs ehsk.
                  ;zgkde                              f;Z y Xkowe gq F BI ' s ohHHHHHHHHHH               24
        Bfozdo f;zx w'Irk                             ypoBkwK ns/ ;orowhnK HHHHHHHHHHHH                  26
   b'yeK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk
      ;fjws j'Dk }o{oh BjhI j?.                       ;[wB gj/bh HHHHHHHHHHHH                            28
       iatkch lqeu                                    fo;s/ HHHHHHHHHHHHHH                               29
LoRokf/kdkjh] izdk'kd] eqnzd izohu dsljokuh }kjk
vkQlsV bf.M;k] 182@4] yYywey jksM] e'kdxat
                                                      nkU gzikph f;yhJ/ HHHHHHHHHHHH                     30
y[kuÅ ls eqfnzr ,oa 215@295 d] lqHkk"k ekxZ]
nqxkok¡] y[kuÅ ls izdkf'kr fd;kA
 lEiknd % l0 ujsUnz flag eksaxk
                                                       gzikph gV', gzikph fby', gzikph p'b'.
                                                              (1)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                 i[bkJh 2012
                            BkBeFkjh ;zws - 544




             bwrh mwhw mWJ                                                  gurpurb
          swvix srsI kwmxI crn kml isau               pR k wS sR I gu r U hirgo i bM d swihb jI    5 julweI
ipAwru] mnu qnu rqw sc rMig ieko nwmu ADwru]          mIrI-pIrI idvs pwqSwhI CyvIN                 21 julweI
ibiKAw rMg kUVwivAw idsin sBy Cwru] hir               pR k wS sR I gu r U hirikR S n swihb jI      23 julweI
AM i mR q bM U d su h wvxI imil swDU pIvxhwru ] vxu
iqxu pRB sMig mauilAw sMmRQ purK Apwru] hir
                                                                    ieiqhwsk idhwVy
imlxY no mnu locdw krim imlwvxhwru] ijnI ShIdI bwbw bMdw isMG jI bhwdr                             25 jUn
                                         brsI mhwrwjw rxjIq isMG jI
sKIey pR B u pwieAw hMau iqn kY sd bilhwr]                                                         29 jUn
nwnk hir jI mieAw kir sbid svwrxhwru]    isrjxw idvs sR I Akwl q^q swihb                           2 julweI
                                         ShIdI BweI mnI isM G jI
swvxu iqnw suhwgxI ijn rwm nwmu auir hwru]6]                                                       9 julweI
           bwrh mwhw quKwrI              ShIdI BweI qwrU isMG jI
                                         morcw gurU kw bwg
                                                                                                   16 julweI
                                                                                                   8 Agsq
       swvix srs mnw Gx vrsih ruiq Awey]
                                         joV mylw bwbw bkwlw swihb                                 2 Agsq
mY min qin shu BwvY ipr prdy i s isDwey ] ipru
Gir nhI AwvY mrIAY hwvY dwmin cmik frwey ]              srkwrI Cu`tIAW                qy hor idhwVy
sy j ieky l I KrI du h y l I mrxu BieAw du K u mwey ] ShIdI s. aUDm isMG                           31 julweI
hir ibnu nId BUK khu kYsI kwpVu qin n suKwvey] SR I ikR S n jnm-AStmI                              10 Agsq
nwnk sw sohwgix kMqI ipr kY AMik smwvey]9] AzwdI idvs                                              15 Agsq
                                                  (2)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               i[bkJh 2012




       ;kuh ;kyh ftZu ;0 eg{o f;zx B/ fJe w[;bwkB B/sk ;o cib j{;/B d/ ;B
1925 ftZu Skg/ rJ/ fJe 15-20 g/} d/ feskpu/ d/ jtkb/ s'I T[; w[;bwkB B/sk d/
ftuko nkgDh g[ ; se ;kuh ;kyh d/ gz B k 88 s/ fJT[ I doi ehs/ jB -           Bfoz d o f;z x w' I r k
        Hindu considers political matters and their implications years ahead. The Musalman tries to tackle
them just in time. But the Sikh never think of them unless the time is actually past and the matter is well
settled. The Sikh brain is intoxicated and obscured with the memory that once they ruled over Punjab and
they quite forget that the tail of the Sikh lion has been twisted by the British.
           @@fjz d [ oki;h w;fbnK d/ nz s oh Gkt s/ T[ B Q K fBebD tkb/ f;Z f NnK s' I eJh toQ / gfjbK ;' u oydk
j?. w[;bwkB id'I w;bk ;kjwD/ nkt/ sK T[;~ ;zihdrh Bkb ;'uDk nkozG eodk j?. go f;Zy fisBk fuo
T[ j w;bk nkg/ jb j' e / fe;/ gk;/ gZ e k br BjhI iKdk T[ ; pko/ ;' u B dh y/ u b BjhI eodk.##
           ;o cib j[ ; / B d/ f;yK pko/ ej/ rJ/ Fpdk dh g[ ; Nh ;odko eg{ o f;z x B/ Communal Award d/
gzikp ftu bkr{ j'D ;zpXh f;Zy B/sktK d/ fBoD/ ns/ pknd ftZu T[; s'I fgZS/ jN ikD ekoB g{oh sc;hb
Bkb fbZ y e/ eo fdZ s h j? . ftF/ F eoe/ 1984 d/ dz f rnK s' I pkd, fJj eEB f;Z y K s/ tX/ o / ;koEe f;Z X j'
fojk j? . ;k~ j[ D d/ jkbks ftZ u d' j K e" w K e' b ' I f;yD dh b' V j? .
           1993 ftZu r[ioks d/ dzfrnk ftu w[;bwkBK d/ Gkoh ikBh B[e;kB s'I w[;bwkBK ftu fJe soK dk
vo s/ ;fjw g? d k j' frnk ;h. 1984 d/ f;yK d/ esb/ nkw s' I pkd w[ ; bwkBK d/ th g{ o / d/ g{ o / gfotko
fi; soK esb j' J / T[ ; B/ ;{ M tkB w[ ; bwkBK ~ ;' u D bJh wip{ o eo fdZ s k fe fiz B k fuo w[ ; bwkB
n?i[e/N BjhI j{zd/ T[BK fuo fJj j'D tosdh ofjDh j?. fJ; esb/nkw d/ pknd XBh w[;bwkBK B/ rohp
w[;bwkBK bJh r[ioks d/ Ffjo tV'dok ftZu g{oh soK nkX[fBe ;j{bsK tkb/ ;e{bK dk ikb ftSkT[Dk F[o{
eo fdZsk. nBzd ;fjo ftu w;fid d/ Bkb eo'VK dh bkrs Bkb BthnK u[B'fsnK ~ g{ok eodk nkX[fBe
f;fynk tk;s/ ;kohnK nkX[fBe ;[ftXk tkbk ;e{b y'fbnk frnk j? i' w[;bwkB pZfunK ~ n?i{e/N eo ofjnk
j?. GftZy d/ ekb/ pZdbK dk Nkeok eoD bJh w[;bwkB nkgDh fsnkoh :'iBk pBK e/ eo oj/ jB, r[ioks
ns/ g{ o / d/ F ftu wdo;/ pBK e/ wijph ns/ nkX[ f Be fFyFk d/ D bJh fJe g{ o k B/ N toe s? n ko j' u[ Z e k
j? skfe T[jDk dk fto;k ihts oj/. go f;Zy w[;bwkBK d/ w[ekpb/ pj[s gZSV rJ/ jB. f;ZyK d/ ikD/ gSkD/
p[ Z X hihthnK B/ sK e' I w ~ nkg' ftu bDB d/ ok;s/ s/ bk fdZ s k j? . Bk uZ i Bkb f;nk;s ehsh j? s/ BK jh
B' } tkBK ~ e' J h okj fdykJh. Xow d/ n;{ b K s' I jN e/ nkgDh eZ u h okiBhsh Bkb fgSbZ r { ns/ w}ke d/
gkso pD/ j' J / jD.
           w'i{dk b'V j? fe f;Zy B'}tkBK ~ n?i{e/N eoe/ oki;h s"o s/ u/szB ehsk ikt/, gVkJh ftu fBg[Dsk
d/ Bkb r[owfs f;XksK s/ th m'e tik e/ gfjok d/D bJh ;woE pDkfJnk ikJ/ sd jh B'itkB e"w d/ fjs
ftZ u okiBhsh d/ e[ F b fybkVh pD e/ w[ e kpbk eo ;ed/ jB. fJj sK jh j' t / r k i/ T[ B K bJh n? i { e / F B
dk gqpzX y[d nkgD/ fJdkfonK s'I ehsk ikt/. w'i{dk YKu/ s/ n?i{e/FB d/D tkb/ ;e{b ekb/i s/ :{Bhtof;NhnK
T[ B Q K ~ nkgD/ Xow ns/ ;fGnkuko s' I d{ o ;[ Z N ojhnK jB.
                                                      (3)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                         i[bkJh 2012
           gSw dk gz i jiko ;kb g[ o kBk Xow :j{ d h j? fiBK d/ wz B D tkfbnK dh frBsh brGr f;Z y K d/
pokpo j? . fJ;kJhnK ns/ w[ ; bwkBk dk fJBK Bkb F[ o { s' I jh t? o fojk j? id fe d' t / Xow fJ; ftu' I jh
fBeb/ jB go fJBK d/ jE' I bZ y K :j{ d h Fjhd j' J / . id 1948 ftZ u fJiokfJb d/ BK s/ fJBK ~ fJe tZ y o/
d/F dh gqkgsh j'Jh g{o/ ftFt d/ :j{dhnK B/ nkgD/ Xow d/ nkr{ ~ T[; t/b/ fJe fpfbnB vkbo dh XBokFh
:/ o ' F bw ftZ u fJe g{ i k ;EkB pDkT[ B bJh nogD ehsh sK T[ ; Xkowe nkr{ dk itkp ;[ D Z B bkfJe ;h
@@fe i' ;ko/ ;z ; ko dk wkbe j? fe T[ ; dk ;EkB fJ; S' N h fijh oew Bkb pB ;edk j? . T[ ; ~ ;wMD
ns/ gSkDB bJh ftfdnk dh b'V j?. fJ; oew dk fJe NoZ;N pDkT[ ns/ :j{dh e'w ~ uVdh ebk ftu
b? ikD bJh :j{ d hnK ~ ftfdnk fdtkT[ D s/ you eo' . ##
           fJ; d/ cb;o{ g B' p b g[ o { ; eko fisD tkfbnK ftu' I tvQ h frBsh ftZ u fJ;/ fJe e' w :j{ d hnK d/
jB ns/ ni th fJj bkJhB ftu ube/ e' w dh GbkJh ftu you eoB d/ cz v ftu y[ b Q k dkB fdz d / jB.
           toswkB ftu ;kvh e'w dh ;fEsh fJj j? fe n;K nkgDk ;kok i'o r[od[nkfonK dhnK fJwkosK ns/
T[ B Q K ftu ;z r wowo bkT[ D s/ you eo oj/ jK fi; dh pd' b s weokBk (oki;EkB) dk rohp s' I rohp,
bykgsh ns/ eo'Vkgsh j' frnk j?. pkeh e;o bzp/ bzp/ ib{;K, wkou, ozrpozr/ bzroK, ;wkrwK, ehosB
dopkok B/ g{ o h eo fdZ s h j? . pkeh i' pfunk j? T[ j ny' s h ;z s ns/ pkp/ nkgD/ v/ f onK tk;s/ eZ m k eoe/
b? iKd/ jB.
           i/ w' i { d k jkbks ~ ;[ X koBk j? s/ f;Z y pZ f unK ~ T[ Z u f;fynk bJh gq / f os ehsk ikt/ . T[ Z u / ;[ Z u /
p[XihftnK d/ gqpzX ftu nfij/ NoFN ns/ czv ekfJw ehs/ ikD fiBK d[nkok f;Zy gotko d/ pfunK ~ r[owfs
dh gVkJh d/ Bkb nkX[fBe gVkJh eoB bJh gq/fos ehsk ikt/. nkX[fBe gVkJh d/ Bkb-Bkb w}jph skbhw
d/ D tkb/ w[ ; fbw wZ d o;/ , nop ebuo, cko;h, noph :{ B hto;Nh nkfd dh soi s/ r[ o wfs frnkB d/ D
tkb/ ftd:kb: (wdo;/) ns/ ftFt ftd:kb: y'b/ ikD fi; ftu r[owfs frnkB, gzikph ;fGnkuko ns/
gzikph GkFk dh w[cs f;fynk ns/ nkX[fBe ne?vfwe ns/ gq'c/FBb f;fynk dk th gqpzX ehsk ikt/. i' rohp
b/ f eB bkfJe f;Z y pZ u / nkgD/ t;hfbnK Bkb T[ Z u h ftfdnk gq k gs eoB s' I n;woE j' D T[ j e' w h NoFNK
d/ czvk dh ;jkfJsk Bkb w[cs gzV ;ZeD. fJBK czvk s'I rohp pZfunK ~ ;jkfJsk eoe/ gqFk;eh YKu/ (IAS
& IPS etc.) d/ w[ e kpfbnK ftZ u Gkr b/ D bJh fsnko ehsk ikJ/ . ;z g Z B gfotkoK d/ pZ f unK ~ th d/ F d/
gqpzXeh YKu/ ftZu nkT[D bJh w[ekpfbnK ftZu fjZ;k b?D bJh T[s;kfjs eoB dh b'V j?. fJzihfBnfozr
ns/ w/ f veb torh gq'c/FBb f;fynk bJh th w[cs gVkJh ns/ ;ZekbofFg d/ e/ gq's;kfjs eoB dh b'V j?.




1H     pzd/ dhnK d' wktK jB, iBBh s/ Xosh, fJZe dh            4H     wB[ Z y fisBk d[ f Bnkth ;[ Z y K ftu gq f tos j' I d k
       e[Zy'I iBw b?Idk j? s/ d{ih dh e[Zy ftu ;wk iKdk              j?, T[sBk jh T[j d[BhnK SZvB t/b/ d[yh j'Idk
       j? .                                                          j? .
                                                              5H     wB[ Z y h fsq F BK nfijh nZ r j? i' ;z ; ko Go d/
2H     thukotkB pzdk T[j j? i' fJ; rZb ~ u/s/ oZy/                   gdkoEK ~ gq k gs eo e/ th ed/ fsq g s BjhI
       fe w/oh nk]oh tok;s e/tb d' r} Xosh j?.                       j' I d h.
3H     pqjw frnkBh wjK g[oy T[j j? i' T[Zuh s'I T[Zuh         6H     i' g[ o F ngB/ s' I Bht/ I Bkb fxoBk eodk j?
       ntZ ; Ek s/ g[ i e/ th ngB/ nkg ~ BhtK                        e[ d q s dk r/ V T[ ; ~ T[ ; Bkb' I th BhtK eo
       ;wM/ .                                                        d/ I d k j? .
                                                           (4)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                                  i[bkJh 2012
        ;qh r[o{ jfofeqFB ;kfjp ih d/ }Bw fdjkV/ 23 i[bkJh ~ ftF/F ;wogs

   r[ o { jfofeq F B ;kfjp dh pb-phosk
          r[ o { - i' f s s/ r[ o { irs, Gkt/ I fJe j? , go jo
r[ o { - gq f sZ G k dk fJe gq u z v s/ ftF/ F r[ D j? . i/ r[ o {
BkBe d/t ih dk gquzv s/ ftF/F r[D @fBzwqsk# j?, sK
r[ o { nz r d d/ t ih dk @j[ e wh pz d k# j' D k, r[ o {
nwodk; ih dk @;wfdqFN# j'Dk, r[o{ okwdk; ih dk
@;/ t k# BfwZ s ;wofgs j' D k. r[ o { noiB d/ t ih dk
;opZs d/ Gb/ bJh @nkgk tkoBk#, r[o{ jfor'fpzd ih
dk @fBnK gkbe# j'Dk, r[o{ jfookfJ ih dk @dfJnkb#
j'Dk, r[o{ s/r pjkdo ih dk @fJekro# fuZs u'Dk j?.
r[o{ r'fpzd f;zx ih dk ;dk @uVQdh ebk# ftu ihT[Dk
j?. go r[o{-gqfsZGk B/ nkgD/ nkuko, ftuko s/ ftjko
okjhI nkgDk gq G kt s/ gSkD-r[ D ;Ekfgs ehsk j? .
nmthI r[o{-i'fs r[o{ jfofeqFB ih ~ Gkt/I ihtB ;wK
s/ r[ o { - f;z x k;B T[ s / p? m D dk pj[ s ;wK gq k gs BjhI
j'fJnk go T[BQK d/ ihtB-nkuko, nfXnkswe ftuko
s/ pb-phosk Bkb fFzrko/ ftjko B/ jo r[o{-gqfsZGk
tKr nkgDk gq u z v s/ ftF/ F r[ D ;Ekfgs ehsk.                       s/ ftjko ~ t/fynk s/ nzso-nksw/ wzB fbnk ikt/, sK
              r[ o { r' f pz d f;z x ih B/ @nodk;# dh gq E w         fBFu/ jh ;G d[ Z y K dh Bftosh j' ;edh j? . fijVh
gT[Vh ftu r[o{ jfofeqFB ;kfjp ~ ;G soQK d/ @d[Zy-                    gqfsZGk wkBtsk d/ wB'-ftfrnkBe, ;ohoe s/ ;wkie
Bftosh dk ;' w k# ;Ekfgs ehsk j? . d;w gkfsFkj                       d[ Z y , o' r , eb/ F s/ ;z e N nkgDh nkuko S' j ,
Gkt/ I r[ o { BkBe d/ t ih s' I b? e/ r[ o { s/ r pjkdo ih           nfXnkswe-ftukoK s/ pb-pho ftjko Bkb fwNk
se jo r[o{-gqfsZGk dh b'e f;wosh ftu ;Ekfgs j'J/                     ;edh j? , T[ j r[ o { gq f sZ G k ;Z u w[ Z u ;woZ E r[ o { th j?
ftFtk; s/ ftuko ~ jh nkgD/ nB[ G th-oz r ftu                         ns/ pb-pho th j? .
w{oshwkB eo oj/ jB, go r[o{ jfofeqFB ;kfjp gqsh                                r[ o { r' f pz d f;z x ih d/ ;wekbh eth GkJh
w{ o shwkB ehsk nB[ G th-oz r ;ko/ r[ o { ;kfjpkB s' I               r[ o dk; f;z x ih (GkJh r[ o dk; ih-d{ i / ) id' I r[ o { -
tZ y ok th j? , ;woZ E ktkB s/ pb-pho ;Ekfgs eoB                     gqfsGktK dh ftF/FsK ~ T[ikro eoB bZrd/ jB, sK
tkbk th j? . r[ o { r' f pz d f;z x ih dk pVk fdq V Q s/             r[ o { jfofeq F B ;kfjp gq s h T[ B Q K dk nB[ G th oz r th
;kofEe ;z e bg j? L-                                                 fpbeZ[b r[o{ r'fpzd f;zx ih tork jh w{oshwkB j[zdk
              @@;q h jfofeq F B fXnkJhn? ,                           j?. GkJh r[odk; f;zx ih dh tko ftu r[o{ jfofeqFB
             fi; fvm? ;fG d[ f y ikfJ.##                             ;kfjp pko/ fJe gT[ V h fJt/ I j? L-
       noEks r[ o { jfofeq F B ;kfjp ~ i/ fXnkB                              @@jfofeq F B G:' n;Nw pbphok.
wzvb ftu oZy e/, T[BQK ~ iK T[BQK d/ nkuko, ftuko                             fiB gj[ z f u d/ j bh sfiU ;ohok.
                                                                 (5)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                           i[bkJh 2012
          pkb o{ g Xfo ;P K r oukfJU.                           s/ r pjkdo ih tKr) ;h; d/ fdZ s k, sB-;oho SZ v
         sp ;fji/ sB e' S'fv f;XkfJU.                           fdZsk, go gfjb/ r[o{ gkfsFkjK tKr Bk w[rb je{ws
        fJT[ w[rbfB ;h; goh pj[ Skok.                           dk j[ew wzfBnk, Bk doFB fdZs/, Bk eokwks fdykJh
                                                                ns/ Bk jh fe;/ soQK dh gqkXhBsk ;theko ehsh. GkJh
          t? y[ d gfs ;' gj[ z u / dopkok.
                                                                r[odk; f;zx ih dh ;gZFN okJ/ j?, fe r[o{ jfofeqFB
            n" o z r / fJj pkd oukfJU.                          ;kfjp, r[o{-gqzgok nB[;ko i'sh i'fs BjhI ;wkJ/, ;r'I
       fsB ngBk e[b ;G Bk; eokfJT[.                             r[ o { noiB d/ t ih s/ r[ o { s/ | pjkdo ih tKr
     fJT[ mfje mfje w[rbfB f;o Mkoh.                            @Fjhd# j' J / jB. r[ o { nkdoFK s/ r[ o { - r" o t dh
         cB j'fJ gkgh tj Boe f;Xkoh.                            ;Ekgsh bJh Fjhd j' ikDk, fJj pb-phosk dk
          fJT[ I efo j? r[ o dk; g[ e kok.                      gqrNktk th j? ns/ gfs ;/fs gqG{ dopko ftu gj[zuD
     j/ ;fsr[ o w[ f j b/ j [ T[ p kok..22..##                  dk todkB th j? .
        fJ; gT[Vh ftu GkJh r[odk; f;zx ih B/ r[o{                        r[o{ jfofeqFB ;kfjp d/ ihtB dh ftbzyDsk
jfofeqFB ;kfjp d/ iBw-ihtB d/ gq;zr ~ g/F eoB                   s/ ftF/;sk fJj j? fe T[BQK dh ;z;koh T[wo Gkt/I nZm
dk fJzBk :sB BjhI ehsk, fizBK fe T[BQK dh @n;Nw-                ;kb se ;hws j? , go @;/ t k# s/ @phosk# dh GktBk
pbphok-gqfsZGk# ~ ;Ekfgs eoB T[s/ pb fdZsk j?.                  fJzBh gquzv s/ nkg; ftu fJe;[o ns/ fJe;o{g j?, fe
GkJh r[ o dk; f;z x B/ nkgDh ;koh gT[ V h ftu r[ o {            T[BQK dh @r[o{-gqfsZGk# jo gZy'I tZvh s/ tfvnkJh tkbh
jfofeqFB ;kfjp s/ w[|b pkdFkj n?ozr}/p ftueko,                  pD rJh j? . @;/ t k# tkbk fBFu/ jh tZ v k s/ ;dk
]k; eo e/ pkp/ s/ pkpo d/ gq ; z r ftu, nz s orfs               T[ i kro ofjz d k j? . T[ j b' e K s/ gq G { - b' e ftu th
fijVk tkd-fttkd s/ p'b-fpuko ub fojk ;h, w[Zy o{g               gotkB uVQ d k j? . feT[ I f e @;/ t k# FoXk s/ ;wofgs
ftu T[; ~ jh fdqFNhr'uo oZfynk j?. GkJh r[odk;                  fposh Bkb j[zdh j?, jT[w?I jzeko Bkb BjhI. ;/tk tkbk
f;z x ih dk ;gZ F N s/ sZ s -;ko fBoDk j? , fe r[ o {           fiE/ @nkgk# gftZso eo b?Idk j?, iK @nkgk# ;wofgs
jfofeqFB ;kfjp @nFNw pbpho# (nmthI r[o{-i'fs)                   eoB bJh iK tkoB bJh ;dk sZsgo ofjzdk j?. r[o{
jB, fiBQK B/ fdZbh nk Gog{o pb phosk Bkb nkgD/                  jfofeq F B ;kfjp dk ;w[ Z u k ihtB wkBtsk dh d[ Z y -
fgsk-r[ o { jfo okfJ ;kfjp d/ j[ e w @Bfj doFB d/               Bftosh bJh ;dk ;wofgs fojk j?. fdZbh dk o'r-
j/ # dk nfGBz d B eofdnK, Bk n" o z r / ~ doFB fdZ s /          rqZ;h s/ ghVs b'ekJh dh d[Zy-Bftosh bJh xo xo
ns/ Bk jh T[ ; dh je{ w s dh gotkj ehsh. GkJh                   ik e/ s/ r[od[nkok pzrbk ;kfjp d/ ;EkB T[s/ p?me/
r[ o dk; f;z x ih dh gT[ V h ;kyh j? , fe n" o z r }/ p B/      ehsh ;/tk irs gqf;ZX j?. r[od[nkok pzrbk ;kfjp
fJj th isB ehsk, fe i/ r[ o { jfofeq F B ;kfjp                  d/ ;EkB ftu ;fEs nzfwqs S'jK Bkb f;ofink @u[pZuk#
@doFB# BjhI fdz d / , sK @eokwks# fdykD. go pb-                 th d[Zy Bftosh bJh ehsh ;/tk dh f;wosh dk jh fJe
phosk Bkb fFz r koh pkb r[ o { gq f sZ G k B/ n" o z r }/ p ~   fJfsjk;e s/ nfXnkswe fuz B Q j? .
eokwks fdykD s'I fJBeko th eo fdZsk. GkJh r[odk;                         @;/ t k# ~ ;wofgs gq f sZ G k Gkt/ I r[ o { , ;z s iK
f;zx ih dk ftuko fJj j? fe n"ozr}/p d/ Fkjh j[ewK               ;kX jh j't/, T[; dh ;gZFN gSkD fJj j[zdh j? fe T[j
dh T[bzxDk ekoB jh w[|b pkdFkj B/ r[o{ jfofeqFB                 Bkw-f;woB Bkb th fJe;[o j[zdk j? ns/ ;dk ;kfjp
;kfjp Bkb @pkd# (tkd-fttkd) ouk fbnk. r[ o {                    ftu jh ftuodk j?. r[o{ jfofeqFB ;kfjp Gkt/I pkb-
jfofeqFB ;kfjp fJ; tkd-fttkd ftZu fJzB/ fdqVQ pb-               T[wo ftu ;B, go Bkw-f;woB Bkb fJe;[o ns/ ;dk
pho, ;woZ E s/ p/ g otkj ;kps j' J / fe T[ B Q K B/ (r[ o{      ;fji ftu oj/ .
                                                            (6)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                            i[bkJh 2012
         i/ ftfdnk-jzekoh gzfvs B/ nkfynk fe @Bkw#             j' D d/ pkti{ d th, r[ o { - i[ r fs dh fdq F Nh s' I ;z g { o B
sK @feq F B# oZ y fbnk j? , go @rhsk# dk noE-G/ d              th j? , ns/ nkuko, ftuko s/ ftjko d/ gZ y s' I pb-
fpbe[Zb BjhI gsk, sK fJ; fezs{-gqzs{ s'I r[o{ jfofeqFB         phosk Bkb fFz r koh j' J h th j? . GkJh r[ o dk; f;z x
;kfjp xpokJ/ BjhI, nkgDk ;fji BjhI v[bkfJnk, ;r'I              ih dk r[o{ jfofeqFB ;kfjp gqsh T[ikro ehsk, E'b
fJe xkjh e'b'I @rhsk# d/ noE eotk e/ nkgD/ nkg                 ns/ fpnkB @@jfofeq F B G:' n;Nw pbphok## fiE/
~ fpoX frnkB s/ pho-fposh tkbk ;kps ehsk j?.                   nfXnkswe fdqFNh s'I ;Zu j?, T[E/ fJfsjk;e gZy s'I
i/ okik i? f;zx B/ Fkjh dopko dh wko dk gqrNktk                th pVk ;koEe s/ Y[ e tK j? .
ehsk j? , sK th r[ o { jfofeq F B ;kfjp p/ g otkj s/                    Bkw-f;woB, ;/ t k, ;fji s/ pb-phosk d/
nv'b oj/ jB. Bkw-f;woB s/ ;fji dh xkfb ewkJh                   nfXnksfwe r[ D K ~ fit/ I ;z i [ r s o{ g ftu nkgD/
eoB tkbk ;dk ;{ o wk iK pb-pho ofj e/ ihtB d/                  ihtB-nkuko, ftuko s/ ftjko okjhI r[ o { jfofeq F B
jo feqnk-eow ftu ftuodk j?. b'G-bkbu, y[Fkwd                   ;kfjp B/ ;Ekfgs ehsk j? fJj gquzv s/ ftF/F r[D jh
s/ vo T[ ; ~ Bk Gowk ;ed/ jB ns/ Bk jh v[ b k                  nZ m thI r[ o { i' f s dh ftbZ y Dsk s/ ftF/ F sk d/ gq s he
;ed/ jB. r[ o { jfofeq F B ;kfjp dk @ihtB# yk;                 jB.
eoe/ T[BQK dh @r[o{-gqfsZGk# T[go dh fdqFNh s'I pkb                                                    gq ' 0 i' f rz d o f;z x
                                  ;q h r[ o { jfor' f pz d ;kfjp d/ gq e kF T[ s ;t s/ ftF/ F
  nkU r[o{ s/r pjkdo ih d/ ftnkj s'I e[M ;/X bJhJ/ !
           id'I r[o{ jfor'fpzd ;kfjp BEkD/ s'I ehosg[o         ~. n;hI r[ o { ;kfjp d/ j[ w eK ~ ft;ko e/ b' G tZ ;
nkJ/ sK T[ E / jh GkJh bkb uz d dh bVeh (wksk)                 j' e/ eh-eh e[eow eo oj/ jK. bVeh tkfbnK ~ szr
r[ i oh Bkb (r[ o { ) s/ r pjkdo ih dk foFsk gZ e k            eoB bJh n;hI fBZs Bt/I nvzpo ou oj/ jK. gfjb/
j'fJnk. wkou 1632 ftu Fkdh eoskog[o fty/ j'Jh.                 nkyk, fco gkek, fco mkek, fco e[VwkJh, fco FrB
nBzd ekoi T[gozs GkJh bkb uzd ih B/ nkgDh pZuh                 s/ fco ftnkj. fJ; ftukb/ th edh u[zBh uVQkT[Dh s/
~ gsh dh jo ;w/I ;/tk bJh ssgo ofjD dh f;Zfynk                 edh c/ o / gkT[ D d/ gZ i b' I G h eZ s [ ~ y[ F eoB bJh
fdZ s h. bz r o SeD T[ g oz s id' I r[ o { gfotko tkg;         bVeh tkfbnK dk Bze ftu dw eo oj/ jK. ftnkj
fNekD/ bJh otkBk j'D bZfrnk sK GkJh bkb uzd ih                 ;w/I fwbDhnK dk nvzpo, doiBK-doiBK fwbDhnK
B/ fBwosk ftZu fejk, @@r[o{ jfor'fpzd ;kfjp ! w/o/
e' b ' I nkg ih dh e' J h ;/ t k BhI j' ;eh s/ Bk e[ M G/ N    e/tb wodK dhnK jh BjhI j[D sK fJ;sohnK dhnK th
eoB bJh w/ o / e' b j? .                                       fwbDhnK. wB-wo}h d/ ykD/ , wk;, Fokp, getkD,
            id T[ ; d/ fJj fBwosk Go/ puB r[ o {               p?Iv, bkJhNK d/ F'n, ;G e[M nkgDh F'yh bJh nkgD/
jfor'fpzd ;kfjp B/ ;[D/ sK nkg B/ i' T[Zso fdZsk T[j           nzdo p?m/ b'Gh e[Zs/ ~ y[F eoB bJh e[Vh tkfbnK s'I
jo bVe/ d/ wK pkg ~ ezB y'bQ e/ ;[DBk ukjhdk j?.               wBtkT[ d / jK fe fit/ I th j' ;edk j? e[ Z s / tKr{ z jZ v h
nkg B/ owkfJnk L                                              ~ ;G gkf;T[I B'u B'u e/ fisBk wk; jZvh Bkb'I bkj
          bkb uz d ! s[ w ehB' ;eb fp;kbk..                    ;ed/ jK bkj bJhJ/ .
          fiB sB[ i k nogB ehBz . .                                   fco fdB fdjkoK d/ pjkB/ bVeh tkb/ xo s/
          e:k gkS? fsz B oy bhBz . .24..                       p'M s/ jo gqeko dh o;w n?;h fe bVeh tkfbnK dk
                                            (;{ o i gq e kF)   f;o BhtK j' e/ oj/ . T[ j d/ J h th ikD s/ iZ [ s hnK th
          Gkt fi;B/ nkgDh bVeh d/ fdZsh T[; B/ fgZS/           ykJh ikD. fJ; ;G e[ M ftu i/ n;hI r[ o { e/ f;Z y
j' o eh oZ y fbnk j? .                                         nytkT[ D tkb/ th Fkwb j' J hJ/ sK ;kv/ bJh v[ Z p
            r[ o { e/ f;Z y nytkT[ D tkfbU ! wko' nkgD/        woB dk w[ e kw jh j? .
fdbK ftu Mks s/ gSkD' nkgD/ nz d o p? m / b' G h e[ Z s /                              fgq z 0 jfoGiB f;z x , b[ f XnkDk
                                                           (7)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                i[bkJh 2012


                                    ;/rKr wzu{yk
                            fiZE/ bkw/ r[o{ BkBe dh g{ik eod/ jB
           Gkos d/ X[ o T[ Z s o-g{ o p ftu uhB fsps s/
poQwK dhnK jZdK ~ Sz{jdk j? Gkosh gqd/F no[Dkub
gqd/F fi; d/ gZSwh f;nKr f}bQ/ dk fsZps-uhBh jZd
Bkb brdk nyhoh fgzv j? ;/rKr. pocK-pZdbK ftu
fxfonk fJj fgzv gzSwh fspZs s'I Gkos nkJ/ w/Ipk iksh
ephb/ dk tk;k j? bZeVh eZN e/ cZN/ pBkT[Dk s/ fFeko
fJBQK d/ w[Zy g/F/ jB. ;Ve sZe J/E'I dk d; fdB dk
g? d b ;o j? . jtkJh ;? B k d/ ijk} J/ E / okFB ;[ Z N
iKd/ jB fi; Bkb fJBQK dk r[ikok tkj-tk ubh iKdk
j? .
           id J/E/ pdbh j'Jh sK w?I fJ; fJbke/ pko/ s/
fJE' I d/ tk;hnK pko/ ikDekoh gq k gs eoBh F[ o { eo
fdZsh. fJe fdB ;kY/ S/ ti/ (oks J/E/ FkwhI ;kY/ uko
ti/ j' iKdh j?) p?mk nzrhmh e'b nZr ;/edk e[M gVQ
fojk ;K fe ;/rKr dk rkT[I p{Vk (;ogzu) nkfJnk s/
fJe rZ G o{ ~ j' J / dodK d/ fJbki bJh b? e/ ikD
tk;s/ }'o d/D bfrnk. vkeNo sK w?I jK BjhI ;K, e[M         @@r[ o { BkBe## ! T[ ; d/ fJ; itkp B/ w? ~ j? o kB eo
r' b hnK Bkb ;B, fJB;kBhns d/ Bks/ th fpwko ~             fdZ s k.
t/yDk w?I mhe ;wfMnk. bZeVh d/ wekB nzdo cZfNnK           @@nkg ~ r[ o { BkBe dh g{ i k fe; B/ f;ykJh <##
s/ fgnk fJe rZGo{ dod Bkb sVg fojk ;h. T[; e'b            @@;kv/ j? v bkwk B/ . fgSb/ ;kb wo frnk. ;" ;kb
fJe bkwk e[M UjV-g'jV eoB bfrnk j'fJnk ;h.                dh T[ w o ;h.## w/ o h T[ s ;[ e sk f;yo s/ ;h.
           rZ G o{ ~ t/ f ynk sK T; dk g/ N fJe dw        @@T[ ; ~ fe; B/ f;ykJh <##
nkefVnk bfrnk. w?I T[; ~ vkfJnk}hB s/ pokbrB              @@T[ ; s' I gfjb/ bkwk B/ . ;kv/ pj[ s g[ o kD/ bkwk B/
dhnK r'bhnK d/ fdZshnK, go bkwk B/ dtkJh d'D' o'e         r[o{ ih d/ doFB ehs/ ;B. ghVQh-do ghVQh bkwk r[o{
fdsk s/ N[ZNh fjzdh ftu nkyD brk, @@nGh BjhI. g{ik        ih dh g{ik pko/ nkgD/ u/fbnK ~ f;ykT[Id/ nk oj/ B/
e/ pknd.## T[ j wZ y D dk fJe p[ Z s fijk pDk fojk        .##
;h s/ Bkb' - Bkb BkBe-BkBe igh ik fojk ;h.A               @@nkg wjkswk p[ Z X dh g{ i k BjhI eod/ <##
T[ s ;[ e sk t; w? I T[ ; s' I g[ Z S fbnk.                         @@wjkswk p[ Z X ~ th g{ i d/ jK. fFt ih
@@s[ ; hI g{ i k fe; dh eod/ j' < wjkswk pZ [ X dh <##    GrtkB ~ th s/ BkBe bkwk ~ th. fJBQ K ;G dhnK
@@BjhI ! nkgD/ r[ o { dh## T[ ; dk itkp ;h.               w{ o shnK ;kvh r' I c k (p' X h wz d o) ftu jB. gfjbK
@@e" D j? s[ j kvk r[ o { <## w/ o k nrbk ;tkb ;h.        gfjbK fJZE/ fFt ih dk fJe pj[s tZvk wzdo ;h, fi;
                                                      (8)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                         i[bkJh 2012
dh pVh g{ik jz[dh ;h d{o d{o s'I ;kX[ b'e fJE' nkT[Id/        nkJh. gzdoK fwzN T[; B/ r[o{ BkBe ih dh g{ik ehsh,
;B. r[ o { BkBe ih th T[ d ' I jh J/ E / nkJ/ . T[ B Q K B/   fco X{g d/ e/ T[jh X{g phwko s'I th x[wkJh. fJ; fgZS'I
;kX{nk Bkb puB-fpbk; th ehs/ s/ sgf;nk th, fgZS'I             T[; B/ w?~ phwko ~ dtkJh d/D dh fJik}s d/ fdsh.
fJe tZvk G[ukb nkfJnk s/ Bkb                                                              d{ ; o/ fdB T[ j ;t/ o / jh w/ o /
brd/ dfonk B/ fJj wz d o o' V Q                                                       szp{ nZr/ nk frnk. uZbD bJh
fdsk. id bkwk J/ X o nkJ/ sK                                                          fsnko-po-fsnko. fpBK pj[sh
T[BQK B/ fJE/ fJe p'Xh wzdo pDk                                                       d/o ehs/ w?I th uZb fgnk. o;s/
fbnk, fi; ftu fFt ih dh th                                                            ftu ;/rKr e'b'I bzxdk T[j xoK
g{ i k j[ z d h j? s/ BkBe bkwk dh                                                    s/ br/ MzfvnK pko/ dZ;D brk,
th.##                                                                                 @@fJj r[o{ ih d/ Mzv/ jB. ;kvh
            @@bkw/ fFt dh s/ r[ o {                                                   ;koh tkdh ftu r[ o { ih d/ Mz v /
BkBe dh g{ik feT[I eod/ jB <##                                                        jB.## w? I BhM Bkb t/ f ynk.
            @@fFt ih GrtkB B/ J/ E /                                                  T[go yzv/ dk fBFkB ;h. Mzvk e/
sgf;nk ehsh ;h. r[o{ BkBe ih                                                          ;oh Bjhi pbfe ;c? d ;h, go
B/ th J/E/ sgf;nk ehsh ;h. J/E'I                                                      yz v k T[ j ' i' ;kv/ r[ o d[ n kok
;' b K feb' w hNo d{ o g/ w ' F [ [ { d/                                              ;kfjp d/ fBFkB s/ j[ z d k j? .
izrb ftu pfj e/ T[BQK B/                                                              T[ s ;[ e sk tXh ik ojh ;h.
sgf;nk ehsh. fJe tko T[ j                                                                 v/Y xzN/ dk gjkVh ;co sfj
sgf;nk eo oj/ ;B fe izrb d/                                                           eoe/ n;hI fJe ;z x D/ iz r b
foZ S r[ o { ih ~ nk gJ/ . oZ p dh                                                    ftu gj[zu/. okj ftu izrbh ;{oK
eoBh fe r[ o { ih fi; gZ E o EZ b /                                                   B/ EK tkjtk co' f bnk j' f Jnk
;B. T; gZ E o B/ r[ o { ih ~                                                          ;h. fJ; iz r b ftu jh J/ E ' I d/
nkgDh r'd ftu b? fbnk. pj[s                                                           b' e iz r bh ;{ o K s/ foZ S K dk
tZ v k gZ E o j? , fi; d/ T[ g o r[ o {                                               fFeko eoB nkfJnk eod/ jB.
ih dh ns/ T[BQK d/ d' ;kEhnK dh Skg ni/ th ekfJw              fJe ;kc fijh EK s/ fco T[j'I Mzv/ fdykJh fdZs/. nZr/
j? . fJE/ jo ;kb wkou ftu w/ b k brdk j? s/ fsz B             bZeV d/ vzfvnK dhnK eJh g"VhNk T[soe/ fJe pj[s
fdB ;koh tkdh d/ b'e r[o{ ih dh g{ik eod/ jB.##               ftFkb gZ E o nkfJnk fi; d/ gkf;nK s/ ;c? d eZ g V/
            w?I T[; ~ r[o{ ih dk ;EkB fdykT[D bJh fpB?        gkJ/ j' J / ;B, fiBQ K s/ e[ M Sfgnk j' f Jnk ;h. eZ g V/
ehsh, fi; bJh T[ j MN-gZ N wz B frnk. d{ ; o/ fdB             g[ o kD/ j' rJ/ ;B.
dk gq ' r okw pD frnk.                                                  T[; B/ nkgD/ M'b/ ftu'I GrtkB fFt ih tkbk
            rZbK eod/ eod/ T[; bkwk B/ w{os pDkJh i'          v"o{ efYnk s/ brk gqkoEBK eoB. gqkoEBk fgZS'I T[;
r[o{ ih dh s;tho Bkb fwbdh i[bdh ;h. fco T[j                  B/ T[j Sfgnk j'fJnk eZgVk gZEo s/ uVQkfJnk. w?I T[;
xzNh b? e/ s/ fJe bzw/ gsfonk dh feskp ;kjwD/ oZy,            gZEo tb rj[ Bkb tfynk. nzdo ;w[Zuk fszB wkBth
nkosh eodk, rkT[D brk. T[; d/ gfjb/ Fpd Uw                    ;oho dk ;w{ j T[ e fonk j' f Jnk ;h. gZ E o dh fJj
Bw' ;tkjk t/ d K d/ wz s o ;B. T[ ; fgZ S ' I T[ j fspZ s h   pDso e[dosB j' ;edh j? go fe;/ wB[Zyh ebk ftu
GkFk ftu Fpd gVQD br fgnk fi; dh w?~ ;wM Bk                   fJsBh poheh BjhI fe fJj' fijh w{os xV ;e/. rj[
                                                          (9)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                                 i[bkJh 2012
Bkb t/fynk ikgdk ;h fit/I pkpk BkBe s/ T[; d/ nk;                i/ s[ ; hI fJ; dk itkp wz r d/ j' sK EZ b / gkDh ftu t/
gk; p?m/ d'B'I ;kEh j'D. nkgh g{ik s'I ftjb/ j' e/ T[;           y bt'. s[jk~ T[; dk ;jh itkp fwb ikt/rk.## Bhb/
B/ d;Dk F[ o { eo fdZ s k.                                       gz E o tork fJj ib-rq f j fJsBk fgnkok ;h fit/ I
               @@r[o{ BkBe gfjbK J/; gZEo EZb/ p?m/ sg eo        e[ d os B/ e' J h ehwsh jhok-w' s h fbnk ofynk j' t / .
oj/ ;B. fJsB/ ~ e[M izrbh foZSk B/ fFeko d/fynk                  r[o{ ih dh fJ; :ksok pko/ ;'udk s/ tko/ tko/ iKdk
sK r[o{ ih tZb nkJ/. gZEo d/ ftu Fesh nkJh s/ T[;                                                                Z
                                                                 w[ZrX j'fJnk w?I ;G ;[Dh ik fojk ;K. T[go pochbhnK
                                                                                                                 go
B/ ngDk ;jkok d/ e/ r[ o { ih ~ T[ Z g o u[ e fbnk s/            gjkVhnK, ;zxD/ izrb dh fgnkoh iK sg;th dk ykp
r'd ftu oZy fbnk. r[o{ ih d/ Bkb d' u/b/ th ;B.                  j' ;edk j? . fJeKs dk fJeKs s/ e[ d os d/ g;ko/
T[ B Q K ~ th gZ E o B/ p[ Z e b ftu b? fbnk. foz S K B/         Bkb nz s K dh Gog{ o sk.
pE/oh e'fFF ehsh go gj[zuD'I n;owE ;wM jko jzG                               fJ; fgZ S ' I T[ ; B/ w? ~ T[ j th EK ftykJh fiZ E /
e/ GZ i rJ/ . ## T[ ; B/ ;Z i / gk;/ fJe j' o w{ o sh pko/       fJe whb bz p h r[ c k ;h s/ fiZ E / r[ o { ih B/ g/ w ' F [ p { s' I
f}eo ehsk sK w?~ ikfgnk fe T[j r[o{ ih Bkb T[Zso                 pkd sgf;nk ehsh ;h. T[;B/ df;nk fe J/; EK w/Ipk
T[ d k;h t/ b / rJ/ T[ B Q K d/ d' B ' I ;kEh ;B. r[ o { ih dk   iksh d/ b'eK ~ r[o{ BkBe d/t ih B/ fsZps s'I fbnk
T[ Z s o tb ikDk sK w? I ;[ f Dnk ;h go fJj gsk BjhI             e/ t;kfJnk ;h r[ o { BkBe d/ t ih d/ J/ E / nkT[ D dh
;h fe T[j feZE/ se rJ/ ;B. J/B/ ~ T[j w/bk GoB                   :kd ftu 24 wkou d/ eohp pVk w/ b k Godk j? .
tkbh EK, g[ i kohnK d/ g{ i k eoB tkbh EK nkfd                               e[M ;wK gk e/ n;hI J/E/ fJe r[od[tkok ;kfjp
fdykT[ D bZ r k s/ d;dk fojk, @@r[ o { BkBe d/ J/ E /            pDkT[D ftu ekw:kp j'J/l fi; bJh jtkJh nZvk th
nkT[ D tkb/ fdB T[ B Q K dh :kd ftu fJE/ Gkoh w/ b k             pD frnk s/ wz u { y k s' I r[ o d[ n kok ;kfjp se 16
Godk j?. ;ko/ b'e fJ; fJbke/ dh g{oh gqeowk eod/                 feb' w hNo ;Ve th. j[ D ypo fwbh j? fe nb" r s' I
jB fi; ftu d' s' I fsz B xz N / br iKd/ jB. g[ i koh             wz u { y k se ;Ve th g{ o h j' rJh j? .
r[o{ ih dh :kd ftu Fpd gVQd/ ofjzd/ jB. J/E/ G'i                             tkg;h s/ T[; B/ g[okD/ r'[Ick fFt wzdo dh EK
th fsnko j[zdk j? s/ ;G ~ w[cs tzfvnk iKdk j?.##                 th ftykJh fiE'I dh :korgu{ Bdh B/ j[D gZEo ftZSk
               @@XzB fBozeko## w/o/ w{zj'I fBefbnk. f;Zy gzE     fds/ ;B. BtK r' I c k T[ Z u h gjkVh s/ ;h. fJ; T[ Z g o
ftu ubdh bz r o gq E k dh :kd sk}k j' nkJh. T[ ;                 uVQ D ~ 25 e[ fwz N bZ r / . f;Z X h uVQ k Jh. w[ Z y d[ n ko
fgz Z S ' I T[ j g" V hnK T[ s o e/ EZ b / tb ub fgnk. nZ X k    s/ fBFkB ;kfjp, pokwd/ ftu fFtfbz r , SZ s T[ s /
xzNk j'o uZbD fgZS'I, S'Nh Bdh ezY/ d' ftFkb gZEoK               pj[ s tZ v k fBFkB ;kfjp, dotkf}nK fyVehnK s/
ftueko bzph r[ck B[wk dotkiK fijk nkfJnk. T[;                    ebkekoK d/ pDkJ/ soQ K soQ K d/ fuZ s o. nz d o FoXk
B/ fco d;Dk F[o{ ehsk, @@fJ; dotk}/ ftu'I dh f;oc                Bkb wZEk N/e gj[zfunk sK ebk e"Fb dk nB{mk ewkb
uzr/ fdb tkbk g[oF jh fBeb ;edk j? ukj/ fesBk                    t/y e/ dzr ofj frnk. p'Xh bkfwnk d/ fdqFK ftueko
w'Nk th j't/. go i/ fdb wkVk j't/ sK gsb/ s'I gsbk               r[o{ BkBe ih dh s;tho dh g{ik t/y wB FoXk Bkb
nkdwh th BjhI fBeb ;edk. gsbk nkdwh cf;nk                        Go frnk. T[; B/ g{ik ;w/I wjkswk p[ZX d/ Bkb Bkb
s/ w'Nk nkdwh fBebdk w?I nkg t/fynk j?.## T[; r[ck               r[o{ BkBe d/t s/ fFt ih dh s;tho dh th T[;/ FoXk
B[wk dotk}/ ftu'I dh pVh n"y Bkb fBebe/ n;hI fJe                 Bkb nkosh ehsh sK w?~ ;ko/ XowK d/ ftseo/ ysw
S'Nh Bdh ftu T[so/. T[; Bkb/ B[wk S'Nh gjkVh Bdh                 j[ z d / fd;/ . ftseo/ T[ E ' jh jz [ d / jB fiE/ bkb;k
d/ ez Y / fJe sbkp fijk ;h. T[ ; B/ fJFkok eoe/                  j' t / . J/ E / bkb;k Gkt BjhI ;r' I ;w[ Z u h FoXk ;h.
df;nk, @@s[;hI i' th ukj' nkgD/ fdb ftu Xko bt',                                     - eoBb vk0 dbftdo f;z x rq / t kb
                                                            (10)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               i[bkJh 2012
          ;qh r[o{ jor'fpzd ;kfjp d/ iBw fdjkV/ 5 i[bkJh ~ ftF/F ;wogs
   r[od[nkok phV pkpk p[ZYk ih, mZmk
                                          (;qh nzfwqs;o) gzikp
          fJ; n;EkB pko/ wB"s j?
fe wksk rzrk ih B/ nkgD/ wB dh
w[okd g{oh eoB bJh, pkpk p[ZYk
ih s' I nFhotkd dh wz r ehsh.
pkpk p[ Z Y k ih B/ nFhotkd fdZ s k
fe, ;op-FeshwkB, nekb g[oy
tkfjr[o{ s[jkvh nodk; g{oh eo/
rk. r[o{ xo ftZu tZvh nfjwhns
fwbD d/ pkti{ d pkpk p[ Z Y k ih
jw/ F k nkgD/ nkg ~ r[ o { xo dk
xkjhnK jh ;wMd/ ;B. T[ B Q K B/
r[o{ xo ~ okik nepo tb'I fdZs/
84 fgz v K dh pVh ekpbhns Bkb
d/y o/y ehsh ns/ fJE' jh phV ftZu
id' I wksk rz r k ih g{ o / Fkjh mkm
Bkb G[ M z r h dh dks bJh n;h; b? D nkJ/ sK pkpk ih nkyD bZ r / fe wksk ih w? I sK r[ o { xo dk xkjhnk
jK w?~ sK r[o{ dh phV dk okyk ;wM bt' s/ dk; ;wM e/ fJj ;/tk fwbdh j?. r[o{ ih B/ s[jkv/ Bkb jk;k
mZmk ehsk j't/rk, T[j ikDh ikD B/, nkg itkp BjhI fdZsk, w/o/ tZb s'o fdZsk. fJj FeshnK r[o{ d/ gk;
jh jB. T[ j jh ;op FeshwkB jB.
          wksk ih id'I fBokF j' e/ tkg; r[o{ ih e'b gZ[i/ sK r[o{ ih B/ nkfynk fe g{oD g[oy gk; ikDk j't/
sK nfs Bht/ I j' e/ ikJhdk j? . e' J h ftyktk BjhI eohdk, tvZ g D r[ n k e/ ikJhdk j? . fJ; fgZ S ' I id' I wksk
rzrk ih nfs ;XkoD sohe/ Bkb pkpk ih e'b g[Zi/ sK T[j ;qh jor'fpzd ;kfjp tor/ :[Zrg[oF gZ[so osB
dh n;h; M' b h g[ n k e/ nkJ/ .




                                                     (11)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                             i[bkJh 2012




         29 i{ B - wjkokik oDihs f;z x ih F/ o / gz i kp dh po;h ~ ;wogs
                :kd F/o/ gzikp dh G[bDhI BjhI
                                                                         fsq b ' u B f;z x @uZ B #, byBT{
               nyK whND s/ T[ j d/ ;h fitI / MZ [ b h, BQ / o h T[ j ' fijh w[ V e/ M[ b Dh Bjh.
          T[ j d/ Bkb jh ok} ;G dcB j' rJ/ , e' J h th x[ z Y h j[ D fe;/ s' I y[ b Dh Bjh.
            o[ b d/ oj/ T[ j d/ g[ s s/ g' s o/ fiTI [ n" b kd fe;/ dh n? ; soQ K o[ b Dh Bjh.
          eh BjhI ehsk T[ ; d/ F s/ e' w ]kso, ni go nEZ o fJe fe;/ s' I v[ b Dh BjhI . .
                                   ;GBk bJh T[ j ;dk fiMz s" b dk ;h
                                  e' J h th F? Tz i fe;/ s' I s[ b Dh Bjh.
                                id se ndb fJB;kc jB ir nz d o
                                    :kd F/ o / gz i kp dh G[ b Dh BjhI . .

                    uVs f;z x dh e[ b d/ tkbhnk t/ , X{ w k ir d/ ftu wukD tkb/ .
                     Mz v k e/ ; oh b? iwo' d sheD, T[ Z u k ftu n;wkB M[ b kD tkb/ .
             s/ o / oki ftu w' i k jh wkDd/ oj/ , jo fJe wijp tkb/ jo JhwkB tkb/ .
              edh fe;/ ~ Bjh vokfJnk fcoth, wBd/ o' j p ;B ;ko/ ijkB tkb/ . .

                               i' th :kd d;w/ ; dh ekfJw eo;h
                              T[ j dh e[ b edh cbDh c[ b Dh BjhI .
                              fJj ;G ikDd/ j' J / fiQ B / ehsk jhnk.
                                  :kd F/ o / gz i kp dh G[ b Dh BjhI .
              d;w fgsk dk f;z x ;h T[ j g{ o k T[ j d/ u/ j o/ s/ B{ o h ibkb j? ;h.
               j' e/ wjkokik T[ j ;h wjK dkBh, s/ BhshtkB th pkewkb j? ;h.
              fuZ N h ukdo s/ dk| B br/ feXo/ , n? ; rb dk g{ o k fynkb j? ;h.
            |bsh eoB s/ e" j V/ gotkB eoBk, ngD/ nkg ftu fJe' I fw;kb j? ;h..
                                f;yh f;de dk ;kpD b? fit/ I X' s h
                             ukdo d/ F dh nfijh w[ V X[ b Dh BjhI .
                             f;Z y fJfsjk; dk id' I uz B fieo j' ; h.
                                 :kd F/ o / gz i kp dh G[ b Dh Bjh..

                                                  (12)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                            i[bkJh 2012




                                                                               nihs f;zx @byBT{#
                                                                                  w"po f;Zy :zr w?Bi n?;'fFJ/FB
                                                                                            uz d o Bro, ByBT{ 4

                             iB pDB b/ J h ukjhd? wB ftu ftFtk;.
                           ftFtk; dh vro s/ ufbnK, g[ i dh j? nk;.
                               r[ o nkF/ dh nk;, ;dk j[ z d h j? ok;.
                              ok; iK nkt/ r[ o K ~, j' J / pz d ybk;..
                            ftFtk; u fGik wB id' g[ i dk r[ o { gk;..
                             sk fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;..

                              ftFtk; Goh nodk;, pukt/ v[ p d/ p/ V / .
                            ftFtk; fGik n? j ;k;, eo/ r[ o [ uoBk B/ V / .
                               T[ ; dh n' N d/ j' rJ/ , B/ gkso i/ V / .
                               ftokV/ ;G/ eki, T[ B K d/ nkg Bp/ V / . .
                                j' J / nokXBk fJe dh iK ;k; frok;.
                               fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;..

                         fpB p' f bnK ;p feS ikDdk, fco th jK wz r d/ .
                            fts' I tX e/ wz r D ftu th, osk B ;z r d/ .
                           d[ f Bnkth oz r k ftu, gJ/ jk dhB ~ oz r d/ .
                           i' T[ ; ~ GktD, Bz j h T[ j r[ D e' J h Yz r d/ .
                            wB fus fJe j' pD ikJ/ ik joh fBtk;.
                           sK fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;..

                    efjDk HHHH w? j' o EkT[ BkjhI , go wz d oK u eoB dht/ pZ s h.
                          s/ ez w ;ko/ T[ j eoB/ , fijV/ j' D g{ o / wBwZ s h.
                    tos oyD/ eot/ th SvD/ B, Gkt/ j' J / ;z s ' F h ik ;[ o ;Z s h.
                      y[ n kDhnK ez u ek th, N{ D / sths th B SvD/ fJe oZ s h.
                         i/ e o j' J / T[ N nekb dh, wB r[ o Fpd ftFtk;.
                              sK fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;..


                                                 (13)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                i[bkJh 2012
                                        byBT{ fib/ d/ t;Bhe


                                               (1480 s' I 1573 JhL)
         r[ o f;Z y h ftu rq f j;sh ihtB ~ gw[ Z y ;EkB
fdZsk frnk j? feT[Ife nfijh oj[-ohsh ftu ftuoD
tkbk wB[ Z y jh d{ i / Bkb nkg;h w/ b , ;fjukosk,
;z b rBsk s/ fBwosk oZ y D dk fJZ S [ e j' ;edk
j? . go;go Goksoh Gkt dh gq c [ b sk th rq f j;sh
ihtB XkoBk Bkb pZ M h j' D ekoB ;/ t k s/ f;woB d/
beF gqkgsh bJh rqfj;sh ihtB iku fJe T[Zsw gZXsh
wz B h rJh j? . r[ o { rq z E ;kfjp d/ ou/ s k wjK-g[ o F
gqw[Zy s"o s/ fJ;/ ftukoXkok d/ goukoe ;B s/ Grs
fB}kwdhB GhyB ;kfjp ih fJ; y/so ftu fJe ftF/
F ;EkB oZ y d/ jB.
         Grs ih T[ s o god/ F dh w" i { d k okiXkBh
byBT{ d/ fJbke/ d/ ofjD tkb/ ;B. fJBQK dk iBw . eoBh s/ eEBh ftu nzso oy e/ ftjko eoBk fJBQK
e;pk eke'oh ftu 1480 JhL ~ j'fJnk. Xow eow s/ BjhI ;h f;fynk. fJBQ K d/ ftukoK nB[ ; ko fi; B/
;dkukoe gokgshnK bJh fJj ;Z:d gho fJpokjhw tkfjr[ o { dk w' e F d[ n kok gq k gs eoBk j? T[ ; bJh
d/ u/b/ pD/. ;{ch Grs GhyB ih ;kd/ ihtB d/ wkbe }o{ o h j? fe T[ j joh Bkw o{ g h nz f wq s ~ G[ z u / (ght/ ) L
go T[ u / s/ ;[ u / y[ b Q / ftukoK d/ f;oiBjko ;B. jfo ek Bkw[ nzfwqs ib[ fBowb[ fJj[ nT[yX[ ifr ;kok
nepo pkdFkj dk ;wekbh w[;bwkB fJfsjk;eko r[ o go;kfd ej? iB[ GhyB[ gktT[ w' y d[ n kok
pdkT{Bh, GhyD ih pko/ fbyfdnK toBD eodk j? fe fJ; gq ; z r ftu g{ o B Fpd fBwB nB[ ; ko j? L-
T[j ftdtkBK d/ wjK ftdtkB ;B go fJ; d/ pkti{d okr ;'ofm
T[j nkgD/ nkg ~ @@ekoh## efjzd/ ;B fi; d/ noE B? B j[ Bho[ pj? sB[ yhBk (ew}' o ) GJ/ e/ ; d[ X tkBh
jB f;fynkoEh, f;yKdo{. nfijk fBwo syZb; T[BQK o{Xk ezm[ (rbk pzd) ;pd[ Bjh T[uo? nE fenk eofj gokBh
dh fBwo jbhw GktBk s/ ;[ G kn dh ;jh soiwkBh okwokfJ j' f j p? d pBtkoh ngB/ ;z s j b/ j [ T[ p koh-ojkT[
eodk j?. ;w[u/ s"o s/ fJBQK dk ihtB fJe nkdoFe wkE/ gho ;ohfo ibfB j? eoe eo/ i / wkjh
rqfj;sh ihtB nytkT[Idk ;h. T[Zu gkJ/ d/ ftdtkB n? ; h p/ d B T[ g fi yoh GJh tK ek nT[ y X[ Bkjh
s/ frnkBtkB j'D ekoB nkg ih dh gqf;ZXh d{o B/V/ jfo ek Bkw[ nz f wos ib[ fBow[ b fJj[ nT[ y X[ ifr ;kok
se c?bh gJh ;h. Grsh bfjo d/ gqGkt ekoB tfjwK r[ o go;kfd ej? iB[ GhyB[ gktT[ w' y d[ n kok##
GowK s/ FoQk-Fohns dhnK jZdK pzB/ NZg e/ ihtB d/                                                     (gz B k-659)
gfjb/ uoB ftu jh Bkw f;woB ftu bhB j' e/ s/ Bkw                  ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ftu nkg ih d/ d' Fpd
~ jh @;op o'r dh n'yX# ;wM e/ tkfjr[o{ dh j;sh gz B k 659 s/ FF' G s jB fiBQ K dk ;koz F fJjh j? fe
ftu p/gBkj fBFuk, FoXk s/ ;fseko oyD bZr gJ/ wB[Zy nkgD/ eowK eoe/ jo gZy'I d[yh j[zdk j? ns/ ;G
                                                      (14)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                          i[bkJh 2012
gkf;nK s' I n;z s ' y ftu j? . ;oho d/ w' j ftu c; e/             tkb/ gho Ghyw Fkj ih, r[o{ s/| pjkdo ;kfjp ns/
wB[Zy i[sh rzYkD tKr EK EK NkehnK brkD ftu o[ZMk                  r[o{ r'fpzd f;zx d/ ihtB ekb ftu j'J/ jB s/ T[BQK
j'fJnk j?. nfijh jkbs ftu tkfjr[o{ i/ T[; ~ pj[V                  B/ r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ gqekF T[s;t ;w/I T[BQK dh
gt/ sK T[; ~ Biks fwb ;edh j?, w[esh d/ okj y[bQ                  nfXnksfwe gqG[sk ~ wzBfdnK j'fJnk gZSw tb Bwk}
;ed/ jB s/ Bkw d/ f;woB Bkb tkfjr[o{ dh pyfFF                     gVQ d / gVQ d / g{ o p (gNBk ;kfjp) tb w{ z j eoe/ r[ o {
}o{ o jz [ d h j? .                                               r' f pz d f;z x ;kfjp d/ ;z ; ko nkrwB ;w/ I T[ B Q K ~
           nkgD/ d{i/ Fpd @@n?;k Bkw[ osB[ fBow'be[               ;fseko ti'I ;idk ehsk ;h. gho Ghyw Fkj dot/F
gz[fB gdkoE[ gkfJnk## ftu gqG{ f;woB Bkb wB, ;oho                 Gkt/I T[u e'Nh d/ ;{ch Grs j'J/ jB go T[BQK dh pkDh
s/ nkswk dh jkbs fpnkBd/ efjzd/ jB fe gowkswk                     r[ o { rq z E ;kfjp ftu doi BjhI . fi; wjK-g[ o F dh
d/ r[ D rKtfdnK i' ;tkd nkT[ I d k j? T[ j dZ f ;nk               pkDh r[o{ rqzE ;kfjp d/ gzBk 659$60 s/ doi j?, T[j
BjhI ik ;edk fJt/I jh fit/I rz[rk wfmnkJh yk e/ ;tkd              Grs GhyB ih jB fiBQK dk iBw eke'oh (T[Zso god/
dZ;D s'I n;woZE j?. tkfjr[o{ dk Bkw igfdnK ihG                    ;) fty/ j'fJnk j? s/ fiBQK pko/ fJj gqf;ZX j? fe T[j
~ ;[ y fwbdk j? s/ u/ s / eofdnK fus ~ ;[ y gokgs                 BK d/ Gkt/ I GhyB ;B go ;[ G kn d/ FfjBFkj ;B.
j[zdk j?. GhyD ih efjzd/ jB fe Bkw igfdnK w/o/ B/                 gowkswk dh T[;ss eoBk T[BQK dk Xzdk ;h s/ nkgD/
soK ftu mz v gJh j? s/ fiXo d/ y dk jK T[ X o T[ j h              wB s/ fJz d ohnK s/ fJsBk ekp{ oZ y d/ ;B fe ;dk
fd;dk j? . g{ o k Fpd fJt/ I j? L-                                nekbg[oy dh ;zrs ftu ftuod/ ;B. T[j 1573 JhL
n? ; k Bkw[ osB[ fBow' b e[ gz [ f B gdkoE[ gkfJnk                (;z w s 1631) ftu nekb ubkDk eo rJ/ id u" E /
nfBe isB efo fjod? okfynk osB[ B Sg? SgkfJnk                      fgsk r[ o { okwdk; ih r[ o rZ d h s/ fpokiwkB ;B.
jfo r[B ejs/ ejB[ B ikJh i?;/ r{zr/ eh fwfmnkJh-ojkT[             gq G eh T[ ; sfs eoj{ ;z s whs
o;Bk ows ;[ B s ;[ y [ ;q t Bk fus u/ s / ;[ y [ j' J h           ;ktXkB J/ekro uhs (gzBk-295)
ej[ GhyB d[ f J B? B ;z s ' y / ij d/ y k sj ;' J h ..                                               - ;o{ g f;z x nbZ r
                                                   (gz B k-659)
           T[ B Q K d/ T[ e s d' j K FpdK s' I Bkw dh wfjwk       fBoXkos okrK ftZu ;[nkdbk ns/ fwZmk
d/ ;opzrh doFB j[zd/ jB. Bkw dh wjsZsk gqsh T[BQK                  r[opkDh ehosB ;[BD bJh ;gzoe eo'
d/ nehd/ dk ;kozF r[opkDh dh fBwB gzrsh Bkb w/
b yKdk ikgdk j? L
fifB jfo fjod? Bkw[ B tf;U
fsB ;fG ekoi che
                                               (gz B k - 1336)
           e[ M ;Z i D fJj Ngbk yk iKd/ jB id' I T[ j
fJj efjzd/ jB fe r[o{ rqzE ;kfjp ftu nzes d' Fpd
T[ ; ;z s dot/ F ;Z : d Ghyw Fkj d/ jB fiBQ K B/
nkgDh f}z d rh dk pj[ s k ;wK gfNnkb/ d/ B/ V / fgz v
x[Vkw ftu r[}kfonk, fiE/ T[BQK dk wepok th pfDnk
                                                                                GkH GiB f;zx
j'fJnk j?. fJE/ fJj ;gZFN ehsk iKdk j? fe x[Vkw                        ji{ o h okrh iZ E k r[ o d[ n kok ;do, byBT{
                                                                                  c' B L 09807008989
                                                             (15)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                      i[bkJh 2012

r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh
1H     okr[ f;oh okr[ (gz B k 14 s' I 93)
       @@okrB w/ f;oh okr[ gko; pykB j? # #
       f;oh okr r[o{ rqzE ;kfjp ftu ;G s'I gfjb/ nkfJnk okr j? s/ fJ; Bkb ;pzds pkDh gzBk 14 s'I
93 se nzes j?. fJj okr Gkos dh okr ;zrbh dk fJe g[okDk go emB okr j? fi; ~ ;[xV ;zrhseko
jh rk ;eD dh w[ j kos oyd/ jB. w[ y eo e/ fJj ;z f Xnk t/ b / Fkw ~ rkfJnk ikD tkbk okr j? .
       tz B rh L-
       w/ s h s wz d o T[ ; ofj osBh s j' f j iVkT[
       e;s{ f o e[ z r { nrfo uz d fB bhfg nkt? ukT[
       ws[ d/ f y G{ b k th;o? s/ o k fufs B nkt? BkT[ H HHH (gz B k-14)
       f;oh okr rkT[ D dh i[ r s fJt/ I j? L-
       no' j L            ; o[ w/ , g Bh ;
       nto' j L           ; Bh X[ g w/ r o[ ;
       tkdh L             o[                      ;z t kdh             g
       w[ y nz r L        ;, o[ o[ g, ;/ r o[ , o[ o[ , ; .

2H     okr wkM (gz B k 94 s' I 137 se) s/ tko wkM eh
       (gz B k - 137 s' I 150 sZ e )
          fJj okr gzikp d/ wkM/ fJbke/ ftu goubs ;zrhse s/ b'e X[BK s'I T[gfink j'D ekoB fBo'b gzikph
okr j?. m/m gzikph GkFk ftu ouh r[o{ ;kfjpkB dh pkDh, fBo'b gzikph okr ftu rkJ/ ikD Bkb i' nBzd
;o'fsnK d/ fdb fdwkr s/ nkswk TZ[s/ pDdk j?, T[j toBD s'I pkjo j? jo gzikph fe;/ Bk fe;/ o{g ftu
fJ; okr s'I gohus j?. r[o{ noiB d/t ih B/ pkoK wjhfBnK d"okB wB[Zyh wB dh dFk dk i' toBD ehsk
j?, T[; pkDh ~ fJ;/ okr ftu rktD dh jdkfJs ehsh j?. okr wkbk ftu fJ; okr dk f}eo BjhI nkfJnk.
tz B rh L
          jfo ifg ig/ wB[ Xho/ - ojkT[
          f;wfo f;wfo r[ o d/ T [ fwfN rJ/ G? d{ o /
          ;ofB nkt? gkopq j w eh sk fcfo ekj/ M{ o /
          uoB ;/ t ;z s ;kX e/ ;rb wB' o E g{ o / HHHHHHHHHHHHHH gz B k 132$133
okr wkM rkT[ D dh ftXh fBwB goeko j? L-
no' j L          ; o w g Bh ;I
nto' j L         ;I B[ h X g, X w r w, o g
                 r[ o r[ ; o Bh ;.
tkdh L           o                 ;z t kdh L                g
                                                (16)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               i[bkJh 2012
w[ y nz r L     g,    X     w     r     w, o g,             w    r[ ,
                o[    r[    w     o     B HBh ;
3H      okr[ rT[Vh                   (gz B k 12 s' I 13 ns/ 151 s' I 346)
         rT[ V h okfr ;[ b yDh i/ y;w? fufs eo/ f J
         GkD? ub? ;fsr[ o { e? n? ; k ;hrko[ eo/ f J (gz B -311)
         ;G s'I tX pkDh fJ; okr ftu T[ukoh rJh j?. ekoB FkfJd fJjh j? fe fJj okr rzGho goeko
dk okr j? fJ; bJh rz G ho ftF/ fJ;/ ftu jh rkJ/ rJ/ jB. r[ o { rq z E ;kfjp ftu nz e s pkDh wB[ Z y h wB
~ ftF/ ftekoK ftu'I eZY e/ T[; ~ i's ;o{g pDkT[D dk T[gokbk eodh j? fJ; bJh fJj ekoi efmB j?,
rzGho j? s/ ;zihdrh s/ nXkos j?. rT[Vh okr d/ pkoK tzBrh o{gK ftu pkDh, r[o{ rqzE ;kfjp ftu fwbdh
j? fit/I rT[Vh r[nko/oh, rT[Vh u/sh, rT[Vh p?okrfD, rT[Vh g{oph, rT[Vh dhgeh, rT[Vh wkM, rT[Vh ;[ywBh
nkfd nkfd.
tz B rh
         s{ z w/ o k pj[ wkD[ eos/ s{ z w/ o k pj[ wkD
         i' f o s[ w ko? ;[ f y t;k ;u[ ;pd[ Bh;kD[ H HHHHH (gz B k-217)
         okr rT[ V h dh ftXh fBwB doi j? L
no' j L              ;k o[ / r o[ / w g Bh ;I .
nto' j L             ;I Bh X[ w g, X[ g w r, r o[ ; Bh ;
tkdh L               o/              ;z t kdh           g
w[ y nz r L          w X[ g X[ w g r w, o[ r o[ ; Bh ;
4H      okr[ nk;k (gz B k 8 s' I 12 se s/ 347 s' I 488)
          fJj nk;k Gog{o okr j? i' nzfwqs t/b/ rkfJnk iKdk j? id ;koh ekfJBks ft;wkDh nBzd ftu nzfwqs
t/ b / dk ;tkd uydh M{ w dh j? . fJ;/ soQ K F[ o i fBz w Q k j' D ;w/ I th fJ; ~ rk e/ nkswk sfogs ehsh iKdh
j? . r[ o { BkBe d/ t ih, r[ o { nz r d d/ t ih, r[ o { nwodk; ih, r[ o { okwdk; ih, r[ o { noiB d/ t ih, r[ o {
s/| pjkdo ;kfjp ih s'I fJbktk Grs epho ih, Bkwd/t ih, oftdk; ih, XzBk ih, pkpk cohd ih B/ fJ;
okr ~ wkD pyfFnk j? s/ nkgDk fJbkjh ebkw fJ; ftu rkfJnk j? .
tz B rh
          fi;[ Bhu eT[ e' J h B ikB? Bkw[ igs T[ j [ uj[ e z [ N wkB?
          do;B[ wkrT[ d/ f j fgnko/
          s[ w oh ;/ t k eT[ B eT[ B B sko/ - ojkT[ HHHHHH (gz B k-386)
          okr nk;k rkT[ D dh i[ r s fJ; goeko j? L-
no' j L            ; o w g X ;I
nto' j L           ;I Bh X g w r o ;
tkdh L             w                 ;z t kdh        ;
w[ y nz r L        o w g, X ;I , Bh X g w, r o r ;
                                                     (17)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                             i[bkJh 2012

              e"D pD/rk r[of;Zy fgnkok <
       fJj gqFB'soh e/tb ;t?-gVu'b bJh j?. fJjBK         6H w?I e/tb wZEk N/edk jK HHHHHHHHHHHHHHH
;[ n kbK d/ itkp r[ o { ;kfjp ~ jk}o Bk}o ikD e/             (T) eoBh tkb/ wjKg[ o Fk d/ uoDk #s/
fdU ns/ d/ y ' fe n;hI r[ o f;Z y pDB s' I fesB/ edw         (n) f;o r[ o { rq z E ;kfjp ih nZ r /
d{ o jK.                                                     (J) fgZgb, epoK, ;wkXK, EfVQnK #s/
mhe ;[ n kb ;kjwD/ mhe dk fBFkB brkT[ D k j? .               (;) f;o w{ o shnK c' N ' n K #s/
1H w?I ehosB ;qtD$rkfJD eodk jK HHHHHHHHHHHHHHH          7H w/o/ bJh r[o{ xo (r[od[nkok) HHHHHHHHHHHHHHH
     (T) v/fonk dh wBxVs wo:kdk nB[;ko i'NhnK #s/            (T) ihtB ;/ X b? D $;/ t k eoB bJh j?
     (n) eZuh pkDh ~ rkfJD eoe/                              (n) f;o bz r o SeD bJh j?
     (J) f;Zy ofjs wo:kdk nB[;ko fBoXkfos okrK #s/           (J) gq X kBrh$ikD-gSkD pDkT[ D bJh j?
     (;) pZ s hnK pz d eoe/ jBQ / o / ftu
                                                             (;) nkgD/ nkg ~ r[ o w[ y fdykT[ D bJh j?
2H w?I nkgD/ ihtB dk eko-ftjko eodk jK HHHHHHHHHHHHHHH
                                                         8H r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ gzi fgnkfonK ~ gqshfBXsk
     (T) gz E gq t kfDs f;Z y ofjs wo:kdk nB[ ; ko
     (n) v/ f onK tZ b ' I Skgh r[ o wfs ofjs wo:kdk               fdZsh ;h HHHHHHHHHHHHHHH
          nB[ ; ko                                           (T) wBwo}h d/ ? ; b/ b? D bJh
     (J) e[ M ;kXK tb' I Skgh yoVk r[ o wfs ofjs             (n) nkgDh gkoNh$db$;z;Ek d/ jZe ftu c?;b/
          wo:kdk nB[ ; ko                                          b? D bJh
     (;) nkgDh wBwo}h w[ s kpe                               (J) r[opkDh s'I ;/X b? e/ gzE ~ uVQdh ebk ftu
3H w?I nkgDk d;tzX eZYdk jK HHHHHHHHHHHHHHH                        fbikD bJh
     (T) e/ t b bz r oK bJh                                  (;) e/ t b Bro ehosB dh nrtkJh bJh
     (n) ;z r wowo$T[ Z u hnK fJwkosk bJh                9H r[o{ BkBe ;kfjp wfbe Gkr' e'b rJ/ HHHHHHHHHHHHHHH
     (J) Xow gq u ko$b" v tz d K dh wdd bJh                  (T) T[;d/ jzeko ~ s'V e/ r[owfs ;/X d/D bJh
     (;) eZ Y dk jh BjhI                                     (n) pq j w G' i B SeD bJh
4H w/o/ bJh f;Zy e"w dh ;otT[Zu ;z;Ek e/tb HHHHHHHH
                                                             (J) fJbke/ dh gq X kBrh b? D bJh
     (T) nekb s]s ;kfjp dk iE/ d ko
                                                             (;) GkJh bkb' ~ B' e oh fdtkT[ D bJh
     (n) nekb s]s$r[owfs f;XKs
     (J) fi; ;z ; Ek Bkb w? I i[ f Vnk jK                10H w? I ;wMdk jK r[ o pkDh nB[ ; ko F[ Z G fdjkVk
     (;) Fq ' w Dh r[ o d[ n kok gq p z X e ew/ N h                HHHHHHHHHHHHHHH
5H f;Z y ofjs wo:kdk nB[ ; ko ;z r s ftu e/ t b              (T) ;z r oKd dk j?
     gqtkD j? HHHHHHHHHHHHH                                  (n) fi; fdB joh gq G { :kd nkT[ I d k j?
     (T) gz i hoh dk gq F kd                                 (J) wZ f ;nk$g{ o BwkFh dk j?
     (n) cbKnK dk gq F kd                                    (;) fi; fdB wkfJnk dh tZ X gq k gsh j' t / .
     (J) eVkj gq F kd dh d/ r                                        (;jh itkp bJh g/ i 21 d/ y ' I )
     (;) ekb/ S' f bnK dk gq F kd
                                                    (18)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                          i[bkJh 2012

                              pkfpnK B/ nkT[ D k j?
         fJe r[o{ fgnkok nkgD/ rqfj fty/ ;qh r[o{ rqzE         s' I jh T[ g idk j? . ;z s g[ D / dk fotki pj[ s jh tXdk
;kfjp ih d/ gq t / F eoB s' I gfjbK gotko ~ efjD               ik fojk j? , id fe r[ o { ;kfjpkB B/ ;G r[ o f;y jh
bZrk fe ;Zu/ gksFkj dh ;tkoh rqfj fty/ fbnkT[Dh                ;ki/ ;B. fJ;/ bJh r[ o { ;kfjpkB d/ ;w/ I ns/ Y/ o
j? sK gfjbK T[ B Q K ;G okjK dh g{ o h soQ K ;ckJh eo          fuo fgS'I se th f;y fJfsjk; ftu fe;/ ;zs dk f}eo
bJhJ/, fiBQK okjK s'I wjkoki ih ~ b? e/ nkT[Dk j?.             se BjhI fwbdk. r[o{ ;kfjpkB d/ nfBzB f;y @@GkJh##
;' T[ j tho nkg th ns/ gotko d/ ihn th MkV{ b?                 gd Bkb jh ;fseko/ iKd/ oj/ jB. nZ i eZ b Q d/ ;z s
e/ rbh wjZ f bnK ~ j{z M D br gJ/ . nKYhnK                     nkgD/ nzdo Mksh wkoB fe eh T[j GkJh r[odk; ih,
r[nKYhnK g[fSnk fe fJj ekjd/ bJh eo oj/ j' < sK                pkpk p[ZYk ih GkJh wBh f;zx ih nkfd s'I th tZv/ jB
T[so fdsk fe pkfpnK B/ rqfj fty/ nkT[Dk j?. fJ;                < T[BQK ftu'I fe;/ B/ th ;zs BjhI ejkfJnk. r[opkDh
eoe/ ;kc eo oj/ jK.                                            ftu @;zs# gd r[o{ ;kfjpkB gqEkfJ iK pj[-tuB o{g
         @@pkfpnK B/ nkT[ D k j? # # ;[ D e/ eJh b' e Bkb      ftu ;kX ;z r s gq E kfJ jh nkfJnk j? . fJ; tX ojh
br gJ/ ns/ E' V / ;w/ I ftu ;ko/ w[ j Z b / j{ z M / rJ/ ns/   phwkoh ~ mbQ gkT[D dh b'V j?. r[opkDh dk c[owkD
gkDh sq"fenk frnk. fJ; s'I T[gozs T[j r[o{ fgnkok              j? L
gotko r[od[nkok ;kfjp s'I ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih dh                          ;fsr[ o eh pkDh ;fs ;o{ g [ j? ,
;tkoh ;kfjp u"o eod/ j'J/ ns/ Fpd ehosB eod/                                         r[ o pkDh pDhn? . .
j' J / rq f j fty/ g{ o B ;fseko Bkb fbnkJ/ .                           ;fsr[ o eh oh;? j' f o eu[ fgu[ p' b d/ ,
         nKYh r[ n KYh fJj e[ M t/ y e/ efjD br/ fe                          ;/ e[ f Vnko e{ V / MfV gVhn? . .
n;K sK ;wfMnk ;h fe @@pkfpnK B/ nkT[ D k j? , s/                                                            (gz B k L 304)
skjhT[I n;hI th ;ckJh eokT[D ftu Bkb br gJ/ ;K
go fJj sK ;q h r[ o { rq z E ;kfjp dh ;tkoh jh j? . ##                       ;[wB ;[v'e{-01
         T[g'qes xNBk s'I gsk brdk j? fe nkw v/fonK
                                                               ;[ v ' e { ftZ u 9 f;Z X hnK
tkfbnK pkfpnK bJh jh fiBQ K B/ nkgDh wkD-                      ns/ 9 N/ v hnK gZ N hnK                     8            7
gq f sFNsk tXkT[ D bJh eJh soQ K d/ gyz v -ikb sD/             tkb/ torK ~ e[M fJ;          8              2        6
j[ z d / jB, r[ o wfs s' I nBikD G' b / Gkb/ b' e K d/ wBK     soQK GoBk jz[dk j? fe        4          1        3
ftu pVk jh f}nkdk ;fseko pfDnk j'fJnk j?. fJBQK                jo/ e ykB/ ftu (fi; 3                   8 5          7 6
pfpnK d/ Nkeo/ s/ d' ijkB s/ b'e gqb'e d/ tkbh ;Zu/            dh ;z f ynk th 9 j[ z d h 8        4        1            9
                                                               j? ) ftu 1 s' I 9 sZ e 6 9         2 3                   1
gksFkj ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih bJh nwbh s"o s/ e'Jh
                                                               nz e nkT[ D . fJBQ K            3       2            8
;fseko BjhI. fJBQK gyzvh r[o{nK ns/ v/fonK d/ ;zs              gZNhnK, ekbwK s/             6     7                 1
pkfpnK bJh sK j}koK b'e ;VeK, FN/FBK ns/ jtkJh                 ykfBnK ftu fe;/ 1                  8
nZfvnK s/ T[wV e/ g?Id/ jB, go ;fsr[o{ ih dh ;tkoh             ;zfynk dk e'Jh
fbnkT[D bJh eJh t/o Bkb gzi f;zx th BjhI j[zd/.                d[jokU BjhI jz[dk. (i/eo fJ; soQK j[zdk j? sK s[;h y[d d/y'r/
         pkfpnK d/ fJj v/o/ ns/ ;zsg[Dk r[o{-vw dk jh          fe g{oh ;[-v'-e{ gj/bh fe; soQK rVpVk iKdh j?) ;XkoB s"o
fJe gfjbk gVkn j?. r[o{-vw fJBQK dh g{ik gqfsFNsk              #s/ jo/e ;[-v'-e{ gj/bh dk f;oc fJe jh ;jh jZb j? ;edk j?.

                                                          (19)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                i[bkJh 2012


                           f;Zyh ns/ fJfsjk;
        ;z;ko dk u'DtK ;kfjs gVQfdnK ftukoK dk             f;ZyK ~, s/rK ;{s e/ w?dkB ftu th T[sko fdZsk.
ftek; j' f Jnk. ihtB pshs eofdnK fiz B hnK                 f}zdrh dk ofjpo, iK e/Ido fpzd{ r[o{ pD frnk.
n"eVK okj ftZu nkJhnK, T[BQK s'I j'o fdqVsk fwbh.          pkeh ;Z G dh S[ Z N h eo fdZ s h. f;Z y K ~ @g{ o B
r[opkDh gVQ e/, ftuko eofdnK wkB' d[BhnK dk                nk}kdh## d/D dk fprb tik fdZsk.
;op' s w yikBk gq k gs j' ikD fiz B h ][ F h fwbh                    ;dhnK s'I ;Ekgs j' u[Ze/ g[ikoh, fsbwbk
r[o{pkDh s'I jZe ;Zu, fBotkDsk s/ ;{owrsh gqkgs            T[ m / . ikpo jkew nZ r pp{ b k j' rJ/ . w[  s y' o /
eo e/, w"s ~ fNZu eo e/ ikDB tkfbnK dk ihtB                ;kX ;zs s/ gyzvh r[o{ ftF x'bD bZr/. nkw iBsk
gVQ e/ , ]{ B dh rsh s/ } j' iKdh j? . fJZ e wjkB          jkbh fJzBh ;[u/s BjhI j'Jh ;h fe fdqVsk Bkb r[o{
BkfJe r[o{ BkBe ;kfjp B/, fJ; Gkosh fyZs/ ftZu'I,          tkb/ y/w/ ftZu gqt/F eo ;edh. f;Zyh d/ d[FwDK B/
@@nkN/ d/ pkftnK, fwZ N h d/ wkX' n K, gZ E o dhnK         b'eK ~ vokfJnk, XwekfJnk, bkbu fdZs/. i/ fco
w{osK## ~ nfij/ iKpki i'X/ pDk fdZsk, fe T[j jo            th e'Jh Bk wzfBnk sk ;w/I dhnK ;oekoK Bkb rzY
gk;/ f}zdrh d/ i/s{ Fkj ;tko pD rJ/. E'V/ ;w/              s{g eo e/, p/ UVe efjo Ykfjnk frnk. ;ohoe
I nzdo, fiZE/ w[;hpsK p/nzs MZbhnK, T[E/ gqkgshnK          iK nkoEe xkNk f;Z y podkFs eod/ rJ/ .
th pj[s tZvhnK ehshnK. r[o{ pkpk ih dh nBw'b               ukbpk} d[FwD B/ f;XKse gZy'I u"soh jwb/ eo
f;fynk Bkb f;Z y jo soQ K d/ G? s' I w[ e s j' rJ/         fdZs/. r[o{ r'fpzd f;zx ih s'I wro'I, E'Vh d/o nzdo
eoweKvK s'I feBkok eo rJ/. iV g{ik iK ftnesh               jh e{V e[o d/ ;kfjZs dk jV nk frnk. r[opkDh
g{ik s'I nZr/ bzx e/, fBozeko d/ dotk}/ #s/ gj[zu          d/ ukBD ~ o' e D tk;s/ , d[ n kb/ ez X K T[ ; ko
rJ/ . ;ko/ tyo/ t / I fwNk e/ , @@wkJh GkJh## pD           fdZ s hnK. epoK wVhnK, oZ [ y fpoy shoE ;o' t o,
rJ/. y[ZbQk ;[Gk, ;[v"b ;oho, ;kdk ihtB, ;'jDh             ;Z G g{ i / ikD bZ r gJ/ . r[ o pkDh dh T[ Z s w
;{os, f;nkDg ns/ fwjBs Bkb, @@pZpo F/o## pD                ftukoXkok s'I T[bN ;kXK ;zsK wjzsK v/fonK, wZmK
rJ/ H HH.                                                  Ne;kbK dk jV nk frnk. r[ o pkDh dk n;bh
         pkpk BkBe dh bk;kBh f;fynk d[ n kok,              j[ew r[zw eo fdZsk frnk. ;qh r[o{ rqzE ;kfjp s'I
fiBQK dh @@T[Zuh iks## BhthI j' rJhI, fiBQK dh g{ik        r[orZdh jfEnk e/, v/o/dko ;kX ][d r[o{ pD p?m/
wkBsk ]sw j' rJh, fiBQK d/ shoE ;[zB/ j'D bZr              jB. nDfrDs fvrohnK (;z s , g{ o B ;z s , pq j w
gJ/ , fiBQ K v/ f onK ftZ u ' I n:kFh d/ nZ v / ]sw j' D   frnkBh, ftfdnk wkosz v , wjkoki s/ ;fsr[ o {
bZr/, i' ;dhnK s'I @GrtkB# pDk e/ g{i/ ik oj/ ;B,          nkfd) nkgD/ BktK d/ nZr/ fgZS/ BZEh eo bJhnK.
T[ j gZ E o d/ N[ e V/ B}o nkT[ D bZ r gJ/ . fsbe          r[ o { dh pkDh s' I s' V e/ , bZ u o feskpK u/ f bnK ~
wkbk, X'sh b'Nk, izi{ eZy'I j'b/ eo ftykJ/. g[okD/         gVQ k JhnK ikD bZ r hnK. r[ o { ;kfjpkB d/ go
Xow rqzEK d/ gVd/ T[sko e/, n;bhns iZr }kjo                T[geko ;[DkT[D dh Ekt/I, gyzvh ;zsK dhnK M{mhnK
eo fdZsh. g{iD i'r d/thnK, d/tfsnK ~ no; s'I               p/f;o g?o dhnK ejkDhnK ;[DkJhnK ikD bZrhnK.
oF #s/ fbnk ;[ZfNnk. ikbw okfinK ~ fiE/ oZs               j"bh j"bh f;Zy gzE noF s'I coF #s/ nkD fvZrk.
ghD/ nky e/ fcNekfonk. T[E/ Bkb jh ftrV/ j'J/                        gqpzXe ew/NhnK B/ nkgD/ o} dh gSkD Bk
jkewK ~, okj f;o fbnkT[ D bJh nkgD/ ;/ t e                 ehsh. r'beK ~ pVh p/ofjwh Bkb |bs EktK #s/
                                                      (20)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                    i[bkJh 2012
o' j fVnk. ;kXtkd sK tfXnk jh ;h s/ gq p z X e                    r[ o { BkBe d/ t L nkgD/ pko/
ew/NhnK th fJZe tZv/ v/o/ dk o{g XkoB eo u[ehnK                         Guru Nanak Dev : About Himself
jB. gzikj ;kbK s'I j"bh j"bh nZr/ tXfdnK, @;qh
wkB ;z s K f;o ;z s , jo us[ o kJh ftu fBg[ z B ,             gz u ss ek g[ s bk,
r[ o XkwK #s/ ekp} jB. ;kX tkd ~ mZ b Q gkT[ D                BkBe w/ o k BkT[                        iBw;kyh
tk;s/, f;Zy gzE ~ r[owfs dk frnkBh d/D tk;s/                  I am a puppet
                                                              Compounded of five elements
e'Jh gqpz X BjhI ehsk frnk. brGr ;ko/                         My name is Nanak.                       Janam-Sakhi
r[ o dtkfonK ftZ u ;kXK d/ u/ b / th rq z E h iK eEk
tkue t/y/ ik ;ed/ jB. fJj b'e ngD/ wjKg[oyK                   GfJnk fdtkBk ;kj ek, BkBe[ pT[okBk,
v/ f onK s' I f;fynk e[ c o, fBs fdB ;N/ i K #s/              oT[ jfo fpB[ , nto[ B ikBk.        wko{ , 991
;[DkT[Id/ jB. fBo'b s/ fBnko/ gzE ~ eow eKvh                  I, insane Nanak, am mad
yko/ ;kro ftZ u roe eo fdZ s k j? .                           after the Divine King.
                                                              I have become crazy after Him
             @@;zs eh fBzdk## dk voktk d/ e/ nZi sZe fJj      and I recognise none other than Him. Maru, 991.
b'e nkw f;ZyK dh }pkB pzd eo fdzd/ oj/ jB. ;k~
;wM nk rJh j? fe fJj b' e e' J h ;z s iK pjq w                 r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ YkYh
frnkBh BjhI jB. ;r' I gz E s/ uVQ h nekFt/ b jB.                  Guru Nanak Dev : Bard/Minstrel of the Lord
iVQ K ~ bZ r h f;T[ I e jB. r[ o { n K Bkb' I d/ t hnK, d/
tfsnK d/ tZX j'ib/ jB ns/ ni{Bh ;?Gz nekb g[oy                oT[ YkYh t/ e ko[ ,
tkfjr[o{ dh irQK ftFB{ GrtkB okwuzdo ih GrtkB,                eko? bkfJnk.                            wkM, 150
feq F B ih GrtkB efj efj e/ ;or[ D o{ g k dk                  I was a bard out of work.
                                                              God blessed me with his service.        Majh, 150
ftnkfynk ft;Eko eo oj/ jB. b' e K ~ fsnkr dk
T[ g d/ F eod/ jB, s/ ][ d fjo;h d/ bkbuh jB.
eo'VK dhnK ikfJdkdK pDk u[Ze/ jB. G'b/ ;/teK dk               BkBe ;u[ ;kbkfj,
                                                              g{ok gkfJnk                             wkM, 150
i' e K tKr fBs ]{ B u{ ; d/ jB. nkg' nkgD/ v/ f onk           By praising the True One
;zsK d/ u/b/ pDkT[Id/ jB. r[opkDh dhnK d' gzeshnK             and adoring the Eternal Truth,
d/ noE BjhI ;wMkT[Id/ ;r'I @wzso ikg, gkm f;woD#              I have attained to the Perfect Lord.    Majh, 150
eokT[Id/ jB. r[opkDh gVQBh, ;[DBh, ;wMDh s/ wzBDh
j[zdh j?. r[opkDh dk c[owkB nfij/ b'eK goEkJ/ jh              oT[ YkYh ek Bhu ikfs,
j? , gVQ ' L                                                  j' f o T[ s w ikfs ;dkfJd/
       BkT[ ceho? gkfs;kj, w{ o y gz f vs[ BkT[ . .           fsB wz r k fi s[ M ? fXnkfJd/           nk;k, 468
                                                              I am God's minstrel of a low caste,
        nz X / dk BkT[ gkoy{ , J/ t ? eo/ r[ n kT[ . .        Others claim to be of higher castes.
       fJbfs ek BkT[ uT[ X oh, e{ V h g{ o / EkT{ . .         But I seek only the company of these
    BkBe r[ o w[ f y ikDhn? , efb ek J/ j [ fBnkT[ . .        who meditate on You, O Lord !        Asa, 468
                                                          e" D pD/ r k r[ o f;Z y fgnkok dk T[ Z s o
                                                     (1288)
                              GkJh fJzdo f;zx xZxk 1 (J) 2 (T) 3 (J) 4 (n) 5 (J) 6 (n) 7 (T) 8 (J)
                           GkJh ;[yftzdo f;zx ;Gok 9 (T) 10 (n)
                                                         (21)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                       i[bkJh 2012



                T{ F kgkB - sz d o[ ; sh dh ez [ i h
                                             ( Water Therapy)
                                                            )
        ep}h fBtkoe ns/ o'rK ~ GikT[D dk nfsnzs                   j' iKdh j? . n;hI fJ;~ pdp{ d ko E[ Z e ;wM e/ gkDh
ekoro s/ bkGdkfJe sohek. ;kv/ ;oho dk br GZr                      Bkb X' ;[ZNd/ jK. gozs{ nkX[fBe ftfrnkB dhnK ;'XK
70% fjZ;k gkDh Bkb pfDnk j?. fJ; soQK gkDh ;kv/                   Bkb fJj f;ZX j' u[Zek j? fe fJj rzX:[es E[Ze s/ bko
bJh fJe nfjw t;s{ j? fi; pr?o ;kvk ihtB ;zGt                      ftZu ihtkD{nK ~ wkoB dh Fesh j[zdh j?. E[Ze Bkb
BjhI j?. gkDh dk ;kv/ ;oho s/ ftF/F gqGkt g?Idk j?.               o'rkD{ BFN j' iKd/ jB sK T[jBK ~ o'r ~ tZXD dh
gkDh fJe goeko Bkb ;oho ~ ubkT[D dk ezw eodk                      skes BjhI fwb gkT[ I d h.
j?. gkDh ftZu nB/e gqeko d/ r[D j[zd/ jB. fJj ;kv/                       fJ; bko ftZu G'iB ~ rbkT[D dh skes j[zdh
;oho d/ S'N/ tZv/ nzrK, e'FektK, wk;g/FhnK nkfd ~                 j?. fJ; bJh u{bh eoe/ fJ; ~ eZYDK BjhI ukjhdk
Fesh gq d kB eodk j? . ;oho ftu gq t / F eoB tkb/                 ;r'I gkDh d/ Bkb jh fJ;~ gh ikDk ukjhdk j?. id'I
ihtkD{ n K iK ftFkD{ n K ~ nkgD/ Bkb fwbk pkjo                    n;hI ;t/o/ sVe;ko fJ;~ (bko) nzdo fBrbd/ jK
eodk j? . fJ; ftu ftF/ F wjZ s t T{ F kgkB dk j? .                sK bko dh Fesh d[rDh j' iKdh j? ns/ fJj w{zj d/
T{FkgkB dk noE j? - gqksL ;{oi fBebD s'I gfjbK                    }yw, SkfbnK nkfd ~ nkgD/ nkg mhe eo fdzdh j?
gkDh ghDk. fJj dzd ;kc iK u{bh ehs/ fpBK jh ghDK                  ns/ fJj bko g/N ftZu ik e/ j'o phwkohnK ~ mhe eo
ukjhdk j?. sKp/ d/ posB ftu oZy/ j'J/ gkDh ~ fizBK                fdz d h j? . vkeNoK dk efjDK j? fe i/ G{ z v eZ N ikJ/
ghsk ik ;e/ uz r k j? .                                           sK ;t/o dk E[Ze vze tkbh irQk s/ brkT[D Bkb ekch
        go xN s'I xZN ;tk ;/o Gkt ;tk fbNo Gkt d'                 nokw fwbdk j?. U;/ soQK yki y[ibh n?|}hwK nkfd
rbk; sK ghDk jh ukjhdk j?. fco 45 fwzN sZe e'Jh                   s/ th ;t/ o / dk E[ Z e brkT[ D Bkb uwsekoh n;o
th ghD tkbk gdkoE BjhI ghDk ukjhdk. fJ; gkDh                      fd;dk j?. n;hI ikDd/ jK fe ikBto eN/ }yw ~ ihG
dk fJZe bkG fJj th j? fe g/Fkp dh wksok f}nkdk                    Bkb uZ N e/ mhe eo b? I d / jB. bko ftZ u n? ; k sZ s
j' t / r h s/ ;oho dh FZ [ X h th j' t / r h. F[ o { ftu i/ ;tk   j[zdk j? i' }yw ~ ;[yk fdzdk j?. rowh d/ w";w ftZu
fbNo gkDh Bk ghsk ik ;e/ sK j" b h j" b h wksok                   T{FkgkB fdB Go sk}rh s/ mzve fdzdk ofjzdk j?, rbk
tXkU. f;js ~ pDkJh oZ y D bJh ;t/ o / gkDh ghDk                   th BjhI ;[ e dk. wfjz r hnK dtkJhnK s' I puD bJh
dtkJh dk ez w eodk j? . fJj sK nBw' b w' s h j? i'                T{ F kgkB fJZ e pj[ s jh tXhnK gq : ' r j? . fJ; Bkb
n;kBh Bkb fwbdk j?. ;t/o/ id'I n;hI T[md/ jK sK                   pj[ s ;ko/ o' r mhe j[ z d / d/ y / rJ/ jB. ;wki ftZ u
;kv/ ;oho dk nzr nzr tZyoh Fesh dh ekwBk eodk                     ofjD tkb/ ;ko/ tor d/ fJ;soh g[oy T{FkgkB Bkb
j?. fJj ekwBk s/ Fesh gkDh d/ okjhI nk;kBh Bkb                    bkG T[ m k ;ed/ jB. fJ;d/ nBz s bkGK ~ t/ y e/
g{ o h j[ z d h j? . id n;hI oks Go rfjoh BhI d ;" I e/           fJ; ~ n;hI uwsekoh fufes;k th efj ;ed/ jK.
T[md/ jK sk bko (fJe gqeko dk gkuB o; i' bf;ek                           Gkosh foFhnK d[nkok ehsh rJh y'i T{FkgkB ~
rq z E hnK ftu' I fBeb e/ G' i B ~ j}w eoB ftZ u                  nZi d/ ftfrnkBhnK B/ nfsnzs T[g:'rh f;ZX ehsk j?
;jkfJsk eodk j?) rkVQh j' e/ ;kv/ w{zj ftZu fJeZmh                s/ T[ ; ~ tkNo E? o / g h Bkw d/ e/ T[ i kro ehsk j? .

                                                             (22)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                    i[bkJh 2012
T[jBK B/ fJj f;ZX ehsk j? fe F{ro, pbZv gq?Fo, i'VK       f}nkdk bkG j[ z d k j? . fJZ e tko i/ Bk ghsk ikt/ sK
dk dod, f;o dod, dwk, r? ; wkf;e Xow dk                   5-10 fwz N pkd o[ e e/ gh b? D k ukjhdk j? . F[ o { ftZ u
;w/I f;o BK nkT[DK, fdb d/ o'r, w'Nkgk, NhHphH, tks       i/ f}nkdk gkDh ghDk ;zGt Bk j' ;e/ sK o'} j"bh j"bh
fgZs, ec o'r, be'ohnK (gqdo) tkb o'r, uwVh o'r,           wksok tXkJh ikt/, id sZe fBoXkos wksok sZe BK
ep}h ftZu fJj pj[s jh bkGdkfJe j?. fJ;d/ Bkb              gj[ z u ikJ/ .
jh T{ F kgkB gkuB-;z ; EkB ~ F[ X eoe/ o' r K s' I ;k~           oks ftZu ;oho dh jbub iK ;oho ftZu gkDh
pukT[Idk j? s/ fJ;d/ Bkb y{B dh F[Xsk, y{B dk tZXDK       dh rsh Bkb irQ k irQ k ;oho ftZ u ftF? b / gdkoE
s/ nzsVQhnK dh ;kckJh th j'D brdh j?. T{FkgkB d/          fJeZ m / j' iKd/ jB. ;t/ o / ikrd/ jh ;oho ftZ u ;jh
pkd ehsk frnk pq/eck;N dk ;tkd jh tZX ikJ/rk.             wksok ftZ u gkDh gj[ z u D Bkb ;oho d/ nz d o{ B h
G'iB guD :'r j' ikJ/rk. nB[Gt s/ siofpnK Bkb              fjf;nK dh ;ckJh j' iKdh j? fJ; bJh ;oho ftZ u ' I
fJj f;Z N k fBefbnk j? fe T{ F kgkB Bkb j/ m fby/         ;fji/ jh ftF?b/ gdkoE fBebD ftZu n;kBh j' iKdh
;w/ I ftZ u jo soQ K d/ o' r d{ o iK pj[ s xZ N j' iKd/   j? s/ fBeb th iKd/ jB. i/ fJj gkdoE BjhI fBebd/
jB -                                                      sK swkw o' r K dk fJj' jh ekoB pDd/ jB.
1- sBkn ( Hypertension) fJe wjhB/ ftZ u                          T{FkgkB pk;h w{zj eoB dk fB:w j?. w{zj ftu'I
2- tk:{ fteko ( Gastric) 15 fdB ftZ u                     ;"Id/ ;w/I e[M ;ohoe ftF - (}fjohb/ gkdoE) (wkT{mk
3- ep} - 15 fdBK ftZ u                                    gkJ/ iz;) dh gos izw iKdh j? fJe tko ekch wksok
4- F{ r o - fsz B wjhfBnk ftZ u                           ftZu gkDh ghD Bkb pj[s ;kok jbek x'b ;oho ftZu
5- e? I ; o - S/ wjhfBnK ftZ u                            gj[zudk j?, i' @t?e;hB# dk ezw eodk j?. T[;d/ gqGkt
6- sgfde - fsz B wjhB/ ftZ u                              Bkb ;oho ftZ u T[ j BK ftfFnk ~ ysw eoB tkb/
7- g/ N d/ o' r - fJe wjhB/ ftZ u                         n?IN?pkfJNh} fsnko j'D brd/ jB. fJ; Bkb ;oho
8- i' V K dk dod - fsz B wjhfBnK ftZ u                    dh o'r o'Xe ;woZEk dk ftek; j[zdk j?. ;' ;t/o d/
9- w' N kgB - 6 wjhfBnK ftZ u                             ;w/I fpBK u{Zbh ehs/ T{FkgkB eoB dh nkds gkT[Dh
10- f;o dod - fJe wjhB/ ftZ u                             ukjhdh j?. fJj gkDh s/ w{zj dh bko dtk dk ezw eo/
11- nZ y K dh phwkoh - fJe wjhB/ ftZ u                    rh ns/ ;oho d/ nzdo j'D tkb/ o'rK s'I S[Nekok fwb
12- j'o phwkohnK ftZu bkG S/ wjhfBnK ftZu j[zdk           ikt/rk. fJ;dk ckfJdk n"os, wod, pZu/, p[ZY/ iK fe;/
j? .                                                      th Xow d/ b'e T[mk ;ed/ jB. fJ; bJh n;hI efj
       fJ; ftZ u ;tk bhNo T{ F kgkB Bkb pj[ s bkG         ;ed/ jK fe T{FkgkB szdo[;sh dh ez[ih j?. fJj gq:'r
fwbdk j?. fJj f;ZX gkfJnk frnk j? fe fJ; T{FkgkB          fJe dw ;kdk s/ ;ob j? . fJ; ftu fJe th g? ; k
Bkb S[ghnK j'JhnK j'o phwkohnK th mhe j' iKdhnK           you BjhI j[zdk. ;kv/ d/F d/ b'eK fpBK you s/ fpBK
jB.                                                       dtkJh d/ no' r sk gq k gs eoB dk fJj uwsekoh
       oks ~ d/o Bkb ;"D d/ ekoB i' b'e ;t/o/ ibdh        ftfrnkBh gq : ' r j? . j[ D ftd/ F h b' e th fJ;d/
(T{ F kekb) BK T[ m ;eD, T[ j id' I ikrD T[ d ' I jh      nDfrDs bkG d/ y e/ fJ; ~ ngBkT[ D bZ r / jB.
fJ;dh tos' I eoB.                                         nZ i s' I s[ ; hI th ngDkU. fejk th frnk j? -
       gkDh p/m e/ jh ghDk ukjhdk j?. i/ oks ~ sKp/       nB/ e o' r K dk fJZ e jh T[ g uko. T{ F kgkB d{ o eo/
d/ posB ftZ u ofynk frnk gkDh j' t / sK T[ ; Bkb          dod j}ko..
                                                                                   - :' r h Gz t o bkb p? d , i? g [ o
                                                     (23)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                         i[bkJh 2012

                         f;Zy Xkowe gqFB'Isoh
gq F B L T[j fejVk ftnesh ;h fi; B/ ;G s'I gfjbK               gq F B L T[; ftnesh dk BKn dZ;' fi; B/ r[o{ r'fpzd
           r[o{ BkBe d/t ih dh ;yFhns ftu'I r[o{ j'D                      f;zx dh c"i ftZu Fkwb j' e/ nkgD/ d' g[Zso
           dh gfjukD ehsh <                                               Fjhd eotkJ/ ns/ r[o{ ih dk ed/ th ;kE Bk
T[ Z s o L b' X h pz ; dk GZ N h w[ ; bwkB okJ/ p[ b ko.                  SZ f vnk <
gq F B L iZ r ~ skoB dh w[ f jz w ftZ u r[ o { BkBe d/ t
                                                               T[ Z s o L nzpkbk d/ B/V/ ;Y"ok fgzv dk ;Jhnd gho pZ[X{
           ih dk gfjbk ;kEh e" D ;h <
T[ Z s o L w[;bwkB fwok;h GkJh wodkBk i' 54 ;kb r[o{                      Fkj. Gz r kDh d/ :[ Z X ftu T[ j nkgD/ 700
           ih d/ Bkb fojk.                                                w[ohdK Bkb r[o{ r'fpzd f;zx ih Bkb w'Y/ Bkb
gq F B L T[ j fejVk gfjbk ftnesh ;h fi; ~ f;Z y                           w'Yk i'V e/ bfVnk, nkgD/ 2 g[Zso ns/ fJe
           Xow ftZ u GkJh j' D dk o[ s pk fwfbnk <                        Gok Fjhd eokfJnk. fJ; s'I fpBK gho ih d/
T[ Z s o L wodkBk.                                                        j'o pj[s ;ko/ w[ohd th fJ;/ izr ftZu Fjhd
gq F B L Gkosh ;kfjs ftu @fjzd[;skB# Fpd dh ;G                            j' J / .
           s' I gfjbh tos' I fe; B/ ehsh ns/ feZ E / <         gq F B L r[o{ r'fpzd f;zx ih gho p[ZX{ Fkj dofwnkB
T[ Z s o L r[ o { BkBe d/ t ih B/ pkpo d/ jwb/ ;w/ I
                                                                          fJbkjh fgnko ~ do;kT[Idh e'Jh xNBk dZ;'<
           nkgD/ fJZ e Fpd ftZ u ehsh i' ;q h r[ o { rq z E
           ;kfjp ftZ u fJT[ I doi j? L                         T[ Z s o L r[o{ ih gho ih tb'I n"y/ ;w/I ehsh wdd s'I p/
           @@y[ o k;kB y;wkBk ehnk fjz d [ ; skB vokfJnk.                 jZd y[F ;B. T[j gho ih ~ p/F[wko s'jfcnk
           nkg? d' ; [ B d/ J h eosk iw efo w[ r b[ uVkfJnk.              Bkb bZ d d/ D k ukj[ z d / ;B. go id' I r[ o { ih
           J/ s h wko gJh e[ o bkD? s? eh dod B nkfJnk..##                nkgD/ ezx/ Bkb e/; tkj oj/ ;B sK gho p[X{
gq F B L r[o{ BkBe ;kfjp B/ pkpo dh c"i ~ eh BKn                          Fkj B/ r[o{ ih ~ ezxk s/ d;sko s/ feogkB
           fdZ s k <                                                      s'jc/ ti'I wzrh. r[o{ ih B/ fdb d/ ;ko/ fgnko
T[ Z s o L gkg eh iz M                                                    Bkb fJj s' j c/ gho ih ~ d/ fds/ i' gho ih
gq F B L gzikp ftZu r[o{ BkBe ;kfjp d/ BKn s/ pDh                         d/ gfotko B/ ;fseko Bkb ;KG/ j' J / jB.
           :{ B htof;Nh feE/ j? <
                                                               gq F B L fjz d { Xow d/ w' N / w' N / f;XKs fejV/ jB <
T[ Z s o L nz f wq s ;o ftZ u .
gq F B L T[ j fejVK ftnesh ;h fi; B/ f;yK d/                   T[ Z s o L t/dK, T[gfBFdK f;woshnK ftZu ftFtkF, iBw
           ;otT[ u Xkofwe n;EkB dopko ;kfjp dh                            nXkfos toD tz v ftZ u ftFtkF, w{ o sh g{ i k
           BhI j oZ y h <                                                 ftZ u ftFtkF ns/ ;z ; feq s d/ d/ t GkFk ftu
T[ Z s o L w[ ; bwkB ;[ c h ceho ;KJh whnK who.                           j' D dk ftFtk;.
gq F B L pz d k f;z x pjkdo Bkb Fjhd j' D tkb/ j' o            gq F B L eh f;Z y Xow dk T[ g o' e s f;XksK Bkb e' J h
           fez B / f;z x ;B <                                             tk;sk j? <
T[ Z s o L pzdk f;zx pjkdo Bkb 700 s'I T[go f;zxK B/           T[ s o L d{o dk th tk;sk BjhI. jK f;y ;ko/ XowK d/
           Fjhdh fdsh, s;hj/ MZ b / ns/ fJZ e th f;z x
                                                                          Xkofwe rq z E K s/ oj[ o hsK dh nk}kdh d/
           w"s s'I xpokfJnk BjhI, vfonk BjhI. fJ; dh
           fJfsjk;e rtkjh nz r o/ } K B/ fdZ s h j? .                     nbz p odko jB.
                                                          (24)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                          i[bkJh 2012
gq F B L id'I f;ZyK dk tZvk fjZ;k fjzd{nK ftu'I nkfJnk                    w[;bwkBK dh okyh dk ezw ykb;k gzE B/ y[d
           j? sK fco f;Z y Xow ~ fjz d { Xow dh Fky                       ;zGkfbnk ns/ fJe th w[;bwkB dk ikBh iK
           efjD ftZ u eh jo} j? <                                         wkbh B[ e ;kB BjhI j' D fdZ s k. nZ i th
T[ Z s o L 1) fJ;kJh Xow d/ b' e :j{ d hnK ftu' I nkJ/                    w[;bwkB fJ;/ Ffjo ftZu ;[yh ;Kdh tZ;d/ jB
           jB. eh n;hI ed/ fJ;kJhnK ~ :j{ d h Xow                         ns/ wb/ o e' N bk n;? I p bh jbe/ s' I ;dk
           dh Fky efjzd/ jK < d't/I Xow tZyo/ tZyo/ Xow                   w[ ; bwkB n? w Hn? b HJ/ H jh fiZ s dk j? .
           d/ s" o s/ ikD/ iKd/ jB.                            gq F B L d[BhnK dk fJe'-fJe T[j fejVK Xkofwe rqzE
           2) Gkos ftZu 2 eo'V s'I T[Zgo fJ;kJh ofjzd/
                                                                          j? fi; ftZ u tZ y tZ y XowK d/ wz B D tkb/
           jB. T[j ;ko/ d/ ;ko/ fjzd{nK ftu'I nkJ/ jB.
                                                                          wjKg[oF d/ ebkw ~ pokpo dh EK s/ ;fseko
           eh T[BQK ~ ed/ fjzd{ Xow dh Fky fejk frnk.
                                                                          fdZ s k frnk <
           3) Gkos ftZu 12 eo'V s'I T[go w[;bwkB th
           ofjz d / jB. fJj pj[ s tZ v h frDsh ftZ u           T[ Z s o L ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ih, fi; ftZ u fjz d { n K,
           fjz d { n K ftu' I nkJ/ jB . eh fJBQ K w[ ; bwkBK              w[;bwkBK s/ dfbs F'DhnK Bkb ;pzXs wjkB
           ~ ed/ fjz d { Xow dh Fky fejk frnk j? <                        GrsK dh gftZso pkDh Fkwb j?.
gq F B L eh f;Z y Xow fjz d { dh Fky j? <                                 r[od[nkfonK ftZu fJ;/ wjkB rqzE dk gqekF
T[ Z s o L fJj rZ b th f;Z y e" w s/ f;Z y Xow dk x' o                    j[zdk j? fi; ~ nkgDk r[o{ wzB e/ ;w[uk f;Zy
           fBokdo eoB d/ pokpo j? . fJj rZ b eoB                          gzE ;h; fBtkT[Idk j? ns/ fJ;/ rqzE s'I ykb;k
           tkb/ iK sK fJfsjk; s/ Xow d/ v{zx/ ;zebgK                      gz E dh uVQ d h ebk ns/ ;opZ s d/ Gb/ dhnK
           s' I e' o / jB, iK wub/ ns/ iK fco fJe frDh                    d[ n ktk wz r dk j? .
           fwEh ;kf}; d/ nXhB fJj rZ b K ehshnk ik             gq F B L d[BhnK Go dhnK ;fGnsktK dhnK T[sokJhnK
           ojhnK jB.                                                      s/ uVQkJhnK dh v{zxh s'I v{zxh dk;skB efjD
           f;Z y Xow fJZ e ;[ s z s o Xow j? . fJ; dk                     tkbk ;z;ko gqf;ZX fJfsjk;eko fejVk j? <
           nkgDk wkB wZsk fJfsjk; j?. fJ; dk nkgDk             TZ [ s o L nz r o/ } fJfsjk;eko nkoBbv NkfJBph.
           Xkofwe rqzE j? ns/ nkgDk Xkofwe e/Ido j?.                    ( Arnold Joseph Toyanbee : 1889-1975)
                                                                                                            )
           fJ; dhnK nkgDhnK oj[ ohsK th jB. fJ;                gq F B L r[ o { rq z E ;kfjp s/ f;Z y Xow pko/ T[ ; B/ eh
           jehes ~ ;z;ko gqf;ZX ftdtkBK B/ pkekfJdk                       GftZypkDh ehsh <
           wkBsk fdZ s h j? .
                                                               T[ Z s o L @@wB[Zy dk Xkofwe Gfty X[zdbk j? go fco th
gq F B L f;Z y gz E B/ F/ o w[ j z w d ykB d/ ;fseko ftZ u
                                                                          fJ; d/ pkti{d fJe uh} d/yh ik ;edh j? fe
           eh ehsk <
                                                                          fiT[ I d / ikrd/ s/ T[ u hnK wz } bK tkb/ Xow
TZ [ s o L ykb;k gz E B/ F/ o wj[ z w d ykB dh :kd ftZ u
                                                                          gfjbK dh fB;ps j[D fJe d{i/ d/ tX/o/ B/V/
           wb/oe'Nbk fty/ @jkn dk Bknok# r[od[nkok
                                                                          nk oj/ jB HHHHHH Gfty ftu XowK ftueko j'D
           pDkfJnk. csfjrVQ ;kfjp ftZ u Fjhdh
                                                                          tkbh ftuko uouk ftu f;y Xow ns/ r[ o {
           n;EkB fty/ fJZ e r/ N dk BKn @F/ o w[ j z w d
                                                                          rqzE ;kfjp dh pkDh e'b e[ZM n?;h ftF/; rZb
           ykB r/N# oZfynk ns/ fjzd-gkfe tzv ;w/I 1947
                                                                          }o{o j? i' pkeh ;koh d[BhnK ~ dZ;h ik ;edh
           ftZ u wb/ o e' N b/ dh i{ j ftZ u tZ ; D tkb/
                                                                          j? . ##
                                                          (25)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                          i[bkJh 2012



  Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø é¶ éò¶º ÃËéÅ î°ÖÆ òܯº ÕîÅé çíÅñÆ
          éòƺ ÇçµñÆ, (¶ܧÃÆÁź)-Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø      ÜÅäÕÅðÆ î°ÔµÂÆÁÅ ÕðòÅÀ°ºç¶ Ãé¢ Çìz׶âÆÁð ç¶
é¶ ÃËéÅ î°ÖÆ ç¶ ð±ê ÒÚ ÁÅêäÅ ÁÔ°çŠçíÅñ ÇñÁÅ¢         ð±ê ÒÚ ÇìÕðî ÇÃ§Ø é¶ ê¶éÇÃñòÅéÆÁÅ ÃÇæå
Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø é¶ Üéðñ òÆ. Õ¶. ÇÃ§Ø çÅ                ï±éÅÇÂÇàâ Ãà¶à ÁÅðîÆ òÅð ÕÅñÜ ÒÚ íÅ× ñËä ç¶
ÃæÅé ÇñÁÅ ÇÜé·Åº çÅ ÃËéÅ î°ÖÆ ç¶                                      éÅñ ÔÆ Ã§ï°Õå ðÅôàð çÆÁź ç¯
ð± ê ÒÚ BF îÔÆé¶ çÅ ÕÅðÜÕÅñ                                           î°ÇÔ§îź ÒÚ òÆ Õ§î ÕÆåÅ¢ Üéðñ
ÇòòÅçź ÒÚ ÇØÇðÁÅ ÇðÔÅ¢ ÃËéÅ î°ÖÆ                                     ÇìÕðî ÇÃ§Ø çÅ ÇòÁÅÔ Ã°ðÜÆå Õ½ð
ç¶ ð±ê ÒÚ EI ÃÅñÅ Üéðñ ÇìÕðî                                          éÅñ Ô¯ÇÂÁÅ å¶ À°é·Åº ç¶ ç¯ ìµÚ¶ Ôé¢
ÇÃ§Ø çÅ ÕÅðÜÕÅñ ç¯ ÃÅñ å¶ Çå§é                                         ç±Ü¶ êÅö ÃËéÅ î°ÖÆ ç¶ ð±ê ÒÚ ÁÅêä¶
îÔÆÇéÁź ñÂÆ Ô¯ò¶×Å¢ ÃËéÅ î°ÖÆ ç¶                                     ÇòòÅç×zÃå ÕÅðÜÕÅñ ç¶ ìÅÁç
ð±ê ÒÚ Çéï°ÕåÆ å¯º êÇÔñź Üéðñ                                        öòÅ î°Õå Ô¯ä òÅñ¶ Üéðñ òÆ. Õ¶.
ÇìÕðî ÇÃ§Ø Õ¯ñÕÅåÅ ÃÇæå ÃËéÅ çÆ ê±ðìÆ ÕîÅé             ÇÃ§Ø é¶ ÁµÜ ÇÕÔÅ ÇÕ BF îÔÆé¶ ç¶ À°é·Åº ç¶ ÕÅðÜÕÅñ
çíÅñ ðÔ¶ Ãé¢ Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø é¶ ÁµåòÅç                ç½ðÅé ÃËéÅ çÆ Á§çð±éÆ ÃÇæåÆ ÇìÔåð Ô¯ÂÆ ÔË¢ FB
Çòð¯èÆ î°ÇÔ§î òÅñ¶ Ö¶åðź ÒÚ ÕÂÆ îÔµåòê±ðé             ÃÅñÅ Üéðñ òÆ. Õ¶. ÇÃ§Ø é¶ ÇÂæ¶ ÁÅêäÆ ÇòçÅÂÆ
ÁÔ°ÇçÁź Òå¶ Õ§î ÕÆåÅ¢ ÇÂà ÇòÚ ÃzÆé×ð ÃÇæå             ×Åðâ ÁÅë ÁÅéð ç¶ ìÅÁç ÇÕÔÅ ÇÕ À°Ô À°Ã ØàéÅ
AE Õ¯ð ç¶ Õ¯ð Õîźâð å¶ ÁÖé±ð ÃÇæå A@òƺ               鱧 ñË Õ¶ ÇÚ§åå Ãé ÇÜà ÇòÚ ÇÂÕ î¶Üð é¶ ÇÂÕ
ÇâòÆ÷é çÅ î¶Üð Üéðñ çÅ ÁÔ°çÅ ôÅÇîñ ÔË¢ Üéðñ            ëðÜÆ î°ÕÅìñ¶ çÆ ÇôÕÅÇÂå ÕÆåÆ ÃÆ å¶ ñËëàÆé˺à
ÇÃ§Ø ÁÅêä¶ ç¯Ãåź ÒÚ ÇòµÕÆ éźÁ éÅñ îôÔ±ð Ôé¢          çñìÆð ÇÃ§Ø Ã°ÔÅ× çÆ Á×òÅÂÆ òÅñÆ åÆÜÆ Õ¯ð
          À°é·Åº é¶ ÃéîÅÇéå íÅðåÆ ÃËéÅ ÁÕÅçîÆ          òñ¯º Õ¯ÂÆ ÜÅºÚ éÔƺ ÕðòÅÂÆ ×ÂÆ¢ íÅðå ç¶ ÃÅìÕÅ
(ÁÅÂÆ. ÁËî. ¶.) 寺 ÇéÕñä ç¶ ìÅÁç ÇÃµÖ ñÅÂÆà          ø½Ü î°ÖÆ Üéðñ ܶ. ܶ. ÇÃ§Ø å¯º ìÅÁç ÇÂà ÁÔ°ç¶
ÇÂéë˺àðÆ ðË÷Æî˺à ÒÚ CA îÂÆ AIGB 鱧 ÕÇîôé            åµÕ ê°µÜä òÅñ¶ Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø ç±Ü¶ ÇõÖ
êzÅêå ÕÆåÅ¢ ÁÅÂÆ. ÁËî. ¶. ÒÚ À°é·Åº 鱧 ÒðäéÆåÆ       ÁÇèÕÅðÆ Ôé¢ 31 îÂÆ ç°êÇÔð¶ ðµÇÖÁÅ î§åðÅñ¶ ÒÚ
å¶ Á×òÅÂÆÒ ñÂÆ Ü§î±-ÕôîÆð ðÅÂÆëñà ïé å×îÅ             ø½Ü î°ÖÆ ç¶ Õîð¶ ÒÚ Üéðñ òÆ. Õ¶. ÇÃ§Ø é¶ ÁÅêä¶
å¶ ÃzÆ×ä¶ô àzÅëÆ êzçÅé ÕÆåÆ ×ÂÆ¢ ÇÂéë˺àðÆ ÃÕ±ñ        À°µåðÅÇèÕÅðÆ Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø é±§ ø½Ü çÆ ÕîÅé
ÒÚ é½ÜòÅé ÁÇèÕÅðÆ ç¶ ð±ê ÒÚ ÇÃÖñÅÂÆ ç½ðÅé              ýºêÆ¢ Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø ê±ðìÆ ÕîÅé 寺 ë½Ü î°ÖÆ
À°é·Åº 鱧 ÒÕîź⯠âË×ðÒ å¶ ÒìËÃà ÇÂé àËÕÇàÕÃÒ àzÅëÆ   åµÕ ê°µÜä òÅñ¶ ê§Üò¶º ÁÇèÕÅðÆ Ôé, Üéðñ òÆ.
êzçÅé ÕÆåÆ ×ÂÆ¢ Üéðñ ÇÃ§Ø é¶ ìËñ×Åî ÃÇæå               Õ¶. ÇÃ§Ø òÆ ê±ðìÆ ÕîÅé ç¶ ÔÆ Õîźâð Ãé¢ ÃðÕÅðÆ
ÇÂéë˺àðÆ ÃÕ±ñ ç¶ Õîź⯠Çò§× ç¶ ÇõÇÖÁÕ ç¶ ð±ê        ÃËÇéÕ ÃîÅÚÅð 鱧 ǧàðÇòÀ± ç½ðÅé Üéðñ ÇìÕðî
ÒÚ ÒÚ òÆ Õ§î ÕÆåÅ¢ Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø ÕÅðÇ×ñ              ÇÃ§Ø é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ À°Ô ø½Ü çÆ ÇÕö òÆ Ú°ä½åÆ ñÂÆ
ï°µè ç½ðÅé ÃËéÅ çÅ ÇÚÔðÅ Ãé ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ã Ã À°Ô       ÇåÁÅð Ôé å¶ Çå§éÅ ÃËéÅòź ÒÚ åÅñî¶ñ òèÅÀ°ä
ÃËéÅ î°ÇÔ§î âÅÇÂðËÕà¯ð¶à ÒÚ Õ§î Õðç¶ Ãé å¶ À°Ô         Òå¶ òÆ À°é·Åº çÅ ÷¯ð Ô¯ò¶×Å¢ À°é·Åº 鱧 êðî òÇôôà
íÅðåÆ Ö¶åð 寺 ç°ôîä ç¶ ÃËÇéÕź 鱧 Öç¶óé ñÂÆ          öòÅ, À°µåî ï°µè öòÅ, ÁÇå òôÇôà öòÅ å¶ ÃËéÅ
ÃËéÅ ç¶ Áµ×¶ òèä ìÅð¶ îÆâÆÁŠ鱧 ÇéïÇîå                îËâñ éÅñ òÆ ÃéîÅÇéå ÕÆåÅ ÜÅ Ú°µÕÅ ÔË¢
                                                  (26)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                   i[bkJh 2012

gz i kph ;[ w B dh Bz t h ;z g kdeh Nhw Xz B Xz B Xz B iB[ nkfJnk
         byBT{,                                                       byBT{, wksk e"bK ih GbkJh e/Ido e/ gqtesk
f;Zy ;wk} d/                                                 ;opihs f;zx d/ nB[;ko e?w dh wjkB ;yf;:s GkJh
T[Zu e'Nh d/                                                 ;kfjp GkJh r[ o fJepkb f;z x B/ 22 i{ B s' I 24 i{ B
p[Xihth, ;qh r[o{                                            se :{0gh0 dk 3 o'}k d'ok eoe/ byBT{, eoB?brzi,
r'fpzd f;zx                                                  r'vk ns/ pjokJhu dhnK ;zrsK ~ r[opkDh ehosB
;NVh ;oeb d/                                                 ns/ r[opkDh ftukok Bkb fBjkb ehsk. ;ko/ ;wkrwK
f J z N o B / F B b ;0 pqfizdo gkb f;zx ;0 joGiB f;zx ih     ftZu ;zrsk dh jkioh Gog{o ojh. r[od[nkok Bkek
eKT[;b d/ uhc norBkJh}o, ;0 pqfizdo gkb f;zx                 fjv'Ibk ftZu frnkBh ;zs f;zx w;ehB n?e/vwh d/ 6
ns/ f;Zy :zr w?IB} n?;'fFJ/;B byBT{ d/ ;ogoFs                t/I ;kbkBk ;wkrw ftZu GkJh ;kfjp B/ 23 i{B dh Fkw
w? I p o ;0 joGiB f;z x B/ fJ; gsoek d/ ;z g kdeh            wB'jo ehosB ehsk ns/ wksk e"Ibk ih GbkJh e/Ido
;bkjeko d/ o{g ftZu ;ogoFsh gotkB eo bJh j?                  dhnK 11 ftXtk phphnK ~ ;{ N G/ I N ehs/ . 24 i{ B ~
fJ; s'I gfjbK ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh Bkb             ;t/o/ 5 ti/ F[o{ j'J/ ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh
i[ V e/ f;Z y Xkofwe gq F B' s oh ns/ ;/ t k f;woB ;ko       d/ gq ' r okw ftZ u fjZ ; k fbnk ns/ ;[ y wBh ;kfjp dk
dh ;/tk eo u[e/ Bfozdo f;zx w'Irk B/ gzikph ;[wB d/          gkm, ehosB ns/ d' g fjo ftZ u 11 s' I 1 ti/ se
;z g kde dk ez w F[ o { eo fdZ s k j? .                      frnkBh ;z s f;z x w;ehB n? e / v wh d/ gq ' r okw ftZ u
                                                             d[ p kok ehosB ns/ r[ o pkDh ftuko Bkb ;z r sK ~
             gz i kph ebk;K                                  i'fVnk. fJ; ;ko/ gq'rokw ftZu fBogkb f;zx gkbh,
          byBT{, ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh tZb'I ns/ wBwhs f;zx pzNh dk Gog{o :'rdkB fojk. GkJh
rowh dhnK S[ZNhnK ftu 6 ;/INoK s/ r[od[nkok Bkek ;kfjp 3 ti/ cbkJhN s/ Fqh nfwqs;o tkg; ub/ rJ/.
fjzv'bk, r[od[nkok nkdoF Bro, r[od[nkok f;zrko
Bro, r[od[nkok r'fpzd Bro, r[od[nkok fJzdok Bro
ns/ r[od[nkok BkBe fgnkU, n?b0vh0n?0 ekb'Bh fty/
                                                              g? o / I N b eKT[ ; fbz r ns/
e[b 332 pZfunK ~ r[ow[yh ns/ Xkofwe ftZfdnk dh
f;fynk fdZ s h rJh/ . ;ko/ pZ f unK ~ ;wkgB ;wkrw                 pZ f unk dk ;BwkB
eoke/ fJBkwK Bkb fBtkfink rfJnk. fJjBK ;/INok                         byBT{, fJ;zNhN:{N nkc f;Zy ;Nvh} byBT{
s/ ;[ ; kfJNh d/ w/ I p oK ;0 s/ i gkb f;z x , ;0 i? g kb u/gNo tZb'I 28 i{B 2012 ~ r[od[nkok nkbwpkr ftZy/
f;z x , ;0 ox[ p ho f;z x , phph irBhs e" o , ;0 e/ 0 10 thI ns/ 12 thI ebk; ftZ u 80 ch;dh s' I finkdk
i/ 0 n? ; 0 Grs, ns/ phph ;opihs e" o B/ ;/ I N ok d/
w[Zyh dh ;/tk ehsh. ;ko/ ;/INoK d/ g{o/ fJzsikw dh fiZw/ Bzpo fbnkT[D tkb/ ;ko/ r[of;Zy pZu/ ns/ pZuhnK ~
tkoh Bfoz d o f;z x w' I r k B/ ;z G kbh.                    fJBkwK Bkb ;BwkBs eoD dk T[gokbk ehsk frnk
          byBT{ , f;Z y :z r w? I B } n? ; ' f ;n? F B byBT{ j?. N'Nb 90 ch;dh tkb/ pZu/ ns/ pZuhnK ~ pb/}o
tZ b ' I rowh dhnK S[ N hnK ftZ u ngB/ dcso ;q h r[ o { ns/ fJZ e ftF/ ftZ u 100 ch;dh Bz p o fbnkT[ D tkb/
s/r pjkdo GtB uzdo Bro ftZy/ gzikph ebk;K bk pZ u / ns/ pZ u hnK ~ N/ p b/ N ghH;hH fJBkw ftZ u fds/
e/ 68 pZfunK ~ r[ow[yh ns/ Xkofwe ftZfdnk fdsh, ikDr/. fJ; gq'rokw ftZu g?o/INb eKT[;fbzr th ehsh
fi; ftZ u ;0 nihs f;z x ns/ ;0 ;[ o ihs f;z x ik ojh j? fi; ftZ u wK fgT[ ~ pZ u / ns/ pZ u hnK dh
okigkb B/ Gog{o ;/tk ehsh. 17 i{B 2012 ~ ebk;K
d/ ;wkgB ftZ u pZ f unk ~ fJBkwK Bkb fBtkfink gVkJh fet/I ns/ fe; ftF/ ftZu eokfJn/ dh ;bkj th
frnk.                                                        fdZ s h ikJ/ r h.
                                                       (27)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                              i[bkJh 2012

                                          ;[ w B gj/ b h - 01
!




15 sohe se fwbD tkb/ ;jh itkb s/ 500 o{ 0 fJBkw fdZ s / ikDr/ . fJe s' I
     finkdk ;jh itkp j'D s/ fJBkw pokpo-pokpo tzfvnk ikJ/rk.
        1                         2                        3                                                   4


        5                         6


                     7                         8           9                         10


                                                                         11                       12


                     13           14                       15            16          17                        18


        19                                                 20                                     21


        22           23                        24                                                 25


                                  26


                     27                                                  28




    BK HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
    gskHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHc' B $w' 0 HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
      G/ i D dk gsk L gz i kph ;[ w B, 215$295 e, ;[ G kF wkor, d[ r ktK, byBT{
 T[ Z s ' I fEZ b / L-                                                yZ p / s' i ;Z i / L-
 1- r[o{ HHHHHHHHHih fiBQK w;fid pBtkJh.          5                   3- S/th gksFkjh HHHHHHHHHHHHHHHH ;{owk .               5
 2- pb                                            3                   4- ftFB{.                                              4
 3- doFB                                          3                   5- Xz B ;z g dk.                                       3
 8- e{ V hI n k ~ fdZ s k iKdk j? .               2                   6- ;kuh ;kyh d/ b/ y e.                                5
 9- B' e o.                                       2                   7- wjkB Fjhd.                                          4
 10- we' V k.                                     2                   9- ;yh ;kEB.                                           3
 12- y{ B trdk j? .                               2                   11- ftnkj eoB ufbnk                                    2
 14- otkp.                                        2                   12- :{ X                                               2
 15- Grs ih i' byBT{ ftZ u g? d k j' J / .        5                   13- jb{nk pDdk j?.                                     2
 16- fdZ b h ftu j? .                             4                   17- e'mh, wekB.                                        3
 18- fgnko eoBk.                                  5                   20- uwVh.                                              2
 19- w{ ; / oz r V ~ ;' f Xnk.                    4                   22- n? e kT[ I N .                                     2
 21- wjkB f;Z y eth i' pjkdo Fkj ~ gVkT[ I d / ;B.4
                                               ;B.4                   24- gVB tkb/ .                                         3
 23- tkik i' d;w gkfsFkj tikT[zd/ ;B.             3                   25- ;w{ j .                                            2
 24- f;Z y BjhI yKd/ .                            2                   26- ;e{ b .                                            3
 27- noEk ;fjs.                                   3                   28- fiBK fdZbh fish ;odko HHHHHHHHHHf;zx               3
                                                               (28)
July 2012
July 2012
July 2012
July 2012
July 2012
July 2012

More Related Content

What's hot

Pakkhi Patra - 2013-2014
Pakkhi Patra - 2013-2014Pakkhi Patra - 2013-2014
Pakkhi Patra - 2013-2014jainacharya
 
Hindi class 7 vasant book full ncert
Hindi class 7 vasant book full ncertHindi class 7 vasant book full ncert
Hindi class 7 vasant book full ncertNityant Singhal
 
Mahabharat hindi class 7 ncert full book
Mahabharat hindi class 7 ncert full bookMahabharat hindi class 7 ncert full book
Mahabharat hindi class 7 ncert full bookNityant Singhal
 
Satya Prakash Reshu wrote a letter to Narendra Modi about save electricity
Satya Prakash Reshu wrote a letter to Narendra Modi about save electricitySatya Prakash Reshu wrote a letter to Narendra Modi about save electricity
Satya Prakash Reshu wrote a letter to Narendra Modi about save electricityReshu Advertising Pvt Ltd
 
Janta ka aaina 16 sept final (2)
Janta ka aaina 16 sept final (2)Janta ka aaina 16 sept final (2)
Janta ka aaina 16 sept final (2)Janta Ka Aaina
 
EK LAKSHYA 90+% Voting Awareness Programme
EK LAKSHYA 90+% Voting Awareness ProgrammeEK LAKSHYA 90+% Voting Awareness Programme
EK LAKSHYA 90+% Voting Awareness ProgrammeDr. Heera Lal IAS
 
स्वाभिमान संकल्प पत्र
स्वाभिमान संकल्प पत्र स्वाभिमान संकल्प पत्र
स्वाभिमान संकल्प पत्र Abhyam Singh
 
Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019timetableresults
 
Success Story OF MPRLP SHAHDOL
Success Story OF MPRLP SHAHDOLSuccess Story OF MPRLP SHAHDOL
Success Story OF MPRLP SHAHDOLSaroj Kumar Tiwari
 
29 December to 4 Jan 2015 to 2016 mayur samvad
29 December to 4 Jan 2015 to 2016 mayur samvad29 December to 4 Jan 2015 to 2016 mayur samvad
29 December to 4 Jan 2015 to 2016 mayur samvadMayur Samvad
 

What's hot (17)

January 2013
January 2013January 2013
January 2013
 
Pakkhi Patra - 2013-2014
Pakkhi Patra - 2013-2014Pakkhi Patra - 2013-2014
Pakkhi Patra - 2013-2014
 
Hindi class 7 vasant book full ncert
Hindi class 7 vasant book full ncertHindi class 7 vasant book full ncert
Hindi class 7 vasant book full ncert
 
Mahabharat hindi class 7 ncert full book
Mahabharat hindi class 7 ncert full bookMahabharat hindi class 7 ncert full book
Mahabharat hindi class 7 ncert full book
 
Satya Prakash Reshu wrote a letter to Narendra Modi about save electricity
Satya Prakash Reshu wrote a letter to Narendra Modi about save electricitySatya Prakash Reshu wrote a letter to Narendra Modi about save electricity
Satya Prakash Reshu wrote a letter to Narendra Modi about save electricity
 
Họ tên
Họ tênHọ tên
Họ tên
 
Dusari parampra 3
Dusari parampra 3Dusari parampra 3
Dusari parampra 3
 
Janta ka aaina 16 sept final (2)
Janta ka aaina 16 sept final (2)Janta ka aaina 16 sept final (2)
Janta ka aaina 16 sept final (2)
 
Ihsc1ps
Ihsc1psIhsc1ps
Ihsc1ps
 
July sept 2014
July sept 2014July sept 2014
July sept 2014
 
EK LAKSHYA 90+% Voting Awareness Programme
EK LAKSHYA 90+% Voting Awareness ProgrammeEK LAKSHYA 90+% Voting Awareness Programme
EK LAKSHYA 90+% Voting Awareness Programme
 
स्वाभिमान संकल्प पत्र
स्वाभिमान संकल्प पत्र स्वाभिमान संकल्प पत्र
स्वाभिमान संकल्प पत्र
 
Business plan
Business planBusiness plan
Business plan
 
Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019
 
Success Story OF MPRLP SHAHDOL
Success Story OF MPRLP SHAHDOLSuccess Story OF MPRLP SHAHDOL
Success Story OF MPRLP SHAHDOL
 
29 December to 4 Jan 2015 to 2016 mayur samvad
29 December to 4 Jan 2015 to 2016 mayur samvad29 December to 4 Jan 2015 to 2016 mayur samvad
29 December to 4 Jan 2015 to 2016 mayur samvad
 
Receiving seema
Receiving seemaReceiving seema
Receiving seema
 

More from PUNJABI SUMAN

Combine november 2013 for web
Combine november 2013 for webCombine november 2013 for web
Combine november 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
Conbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for webConbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
Combine september 2013 for web
Combine september 2013 for webCombine september 2013 for web
Combine september 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
Combine august 2013 for web
Combine august 2013 for webCombine august 2013 for web
Combine august 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
Combine july 2013 for web
Combine july 2013 for webCombine july 2013 for web
Combine july 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
Combine june 2013 for web
Combine june 2013 for webCombine june 2013 for web
Combine june 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
February 2013 for web final
February 2013 for web finalFebruary 2013 for web final
February 2013 for web finalPUNJABI SUMAN
 

More from PUNJABI SUMAN (8)

Combine november 2013 for web
Combine november 2013 for webCombine november 2013 for web
Combine november 2013 for web
 
Conbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for webConbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for web
 
Combine september 2013 for web
Combine september 2013 for webCombine september 2013 for web
Combine september 2013 for web
 
Combine august 2013 for web
Combine august 2013 for webCombine august 2013 for web
Combine august 2013 for web
 
Combine july 2013 for web
Combine july 2013 for webCombine july 2013 for web
Combine july 2013 for web
 
Combine june 2013 for web
Combine june 2013 for webCombine june 2013 for web
Combine june 2013 for web
 
April 2013 web
April 2013 webApril 2013 web
April 2013 web
 
February 2013 for web final
February 2013 for web finalFebruary 2013 for web final
February 2013 for web final
 

July 2012

  • 1.
  • 2.
  • 3. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 R.N.I. NO. UPPUN/2008/25934 gzikph ;[wB gz i kph wkf;e ;kb 5 nz e 3 i[bkJh 2012 BkBeFkjh jkV$;ktD sseok ;z g kde ;z g kdeh 3 Bfozdo f;zx w'Irk nBw' b ;[ w B 4 ;zgkdeh ;bkjeko r[o{ jfofeqFB ;kfjp dh pb-phoskHHHHHHHHH 5 ;0 pqfizdo gkb f;zx nkU r[ o { s/ r pjkdo ih d/ ftnkj HHHHHHHH 7 ;0 joGiB f;zx ;/ r Kr wz u { y kHHHHHHHHHHHH 8 ftfrnkgB ns/ ftsoD gqpzXe r[ o d[ n kok phV pkpk p[ Z Y k ih HHHHHHHHHHH 11 ;0 wBw'IjB f;zx g'gbh ekft ;[wBHHHHHHHHHH 12 ;zgkdeh dcso 215$295 @e# ;[GkF wkor Grs GhyB ih HHHHHHHHHHHHH 14 d[rktK byBT{ - 226004 r[ o { rq z E ;kfjp ftZ u nkJ/ okrK pko/ ikDekoh 16 c'B L 91-522-4047893 Jh-w/b L e" D pD/ r k r[ o f;Z y fgnkok HHHHHHHHHHHHH 18 punjabisuman_media@rediffmail.com pkfpnK B/ nkT[Dk j? HHHHHHHHH 19 gzikph ;[wB f;Zyh ns/ fJfsjk;HHHHHHHHHHH 20 gqthB e/;otkBh fgqzNo, gpfbFo s/ r[ o { BkBe d/ t L nkgD/ pko/ H HHHHHHHHHHH 21 wkbe B/ nkc;/N fJzvhnk, 182$4, bZb{wb o'v, wFerzi, byBT{ s'I r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ YkYhHHHHHHHHHHHH 21 Sgtk e/ dcso gzikph ;[wB 215$295 @e# ;[GkF wkor d[rktK byBT{ s'I ezuB ek:k ;[wB HHHHHHHHHHH 22 gqekfFs ehsk. ;zgkde f;Z y Xkowe gq F BI ' s ohHHHHHHHHHH 24 Bfozdo f;zx w'Irk ypoBkwK ns/ ;orowhnK HHHHHHHHHHHH 26 b'yeK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk ;fjws j'Dk }o{oh BjhI j?. ;[wB gj/bh HHHHHHHHHHHH 28 iatkch lqeu fo;s/ HHHHHHHHHHHHHH 29 LoRokf/kdkjh] izdk'kd] eqnzd izohu dsljokuh }kjk vkQlsV bf.M;k] 182@4] yYywey jksM] e'kdxat nkU gzikph f;yhJ/ HHHHHHHHHHHH 30 y[kuÅ ls eqfnzr ,oa 215@295 d] lqHkk"k ekxZ] nqxkok¡] y[kuÅ ls izdkf'kr fd;kA lEiknd % l0 ujsUnz flag eksaxk gzikph gV', gzikph fby', gzikph p'b'. (1)
  • 4. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 BkBeFkjh ;zws - 544 bwrh mwhw mWJ gurpurb swvix srsI kwmxI crn kml isau pR k wS sR I gu r U hirgo i bM d swihb jI 5 julweI ipAwru] mnu qnu rqw sc rMig ieko nwmu ADwru] mIrI-pIrI idvs pwqSwhI CyvIN 21 julweI ibiKAw rMg kUVwivAw idsin sBy Cwru] hir pR k wS sR I gu r U hirikR S n swihb jI 23 julweI AM i mR q bM U d su h wvxI imil swDU pIvxhwru ] vxu iqxu pRB sMig mauilAw sMmRQ purK Apwru] hir ieiqhwsk idhwVy imlxY no mnu locdw krim imlwvxhwru] ijnI ShIdI bwbw bMdw isMG jI bhwdr 25 jUn brsI mhwrwjw rxjIq isMG jI sKIey pR B u pwieAw hMau iqn kY sd bilhwr] 29 jUn nwnk hir jI mieAw kir sbid svwrxhwru] isrjxw idvs sR I Akwl q^q swihb 2 julweI ShIdI BweI mnI isM G jI swvxu iqnw suhwgxI ijn rwm nwmu auir hwru]6] 9 julweI bwrh mwhw quKwrI ShIdI BweI qwrU isMG jI morcw gurU kw bwg 16 julweI 8 Agsq swvix srs mnw Gx vrsih ruiq Awey] joV mylw bwbw bkwlw swihb 2 Agsq mY min qin shu BwvY ipr prdy i s isDwey ] ipru Gir nhI AwvY mrIAY hwvY dwmin cmik frwey ] srkwrI Cu`tIAW qy hor idhwVy sy j ieky l I KrI du h y l I mrxu BieAw du K u mwey ] ShIdI s. aUDm isMG 31 julweI hir ibnu nId BUK khu kYsI kwpVu qin n suKwvey] SR I ikR S n jnm-AStmI 10 Agsq nwnk sw sohwgix kMqI ipr kY AMik smwvey]9] AzwdI idvs 15 Agsq (2)
  • 5. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 ;kuh ;kyh ftZu ;0 eg{o f;zx B/ fJe w[;bwkB B/sk ;o cib j{;/B d/ ;B 1925 ftZu Skg/ rJ/ fJe 15-20 g/} d/ feskpu/ d/ jtkb/ s'I T[; w[;bwkB B/sk d/ ftuko nkgDh g[ ; se ;kuh ;kyh d/ gz B k 88 s/ fJT[ I doi ehs/ jB - Bfoz d o f;z x w' I r k Hindu considers political matters and their implications years ahead. The Musalman tries to tackle them just in time. But the Sikh never think of them unless the time is actually past and the matter is well settled. The Sikh brain is intoxicated and obscured with the memory that once they ruled over Punjab and they quite forget that the tail of the Sikh lion has been twisted by the British. @@fjz d [ oki;h w;fbnK d/ nz s oh Gkt s/ T[ B Q K fBebD tkb/ f;Z f NnK s' I eJh toQ / gfjbK ;' u oydk j?. w[;bwkB id'I w;bk ;kjwD/ nkt/ sK T[;~ ;zihdrh Bkb ;'uDk nkozG eodk j?. go f;Zy fisBk fuo T[ j w;bk nkg/ jb j' e / fe;/ gk;/ gZ e k br BjhI iKdk T[ ; pko/ ;' u B dh y/ u b BjhI eodk.## ;o cib j[ ; / B d/ f;yK pko/ ej/ rJ/ Fpdk dh g[ ; Nh ;odko eg{ o f;z x B/ Communal Award d/ gzikp ftu bkr{ j'D ;zpXh f;Zy B/sktK d/ fBoD/ ns/ pknd ftZu T[; s'I fgZS/ jN ikD ekoB g{oh sc;hb Bkb fbZ y e/ eo fdZ s h j? . ftF/ F eoe/ 1984 d/ dz f rnK s' I pkd, fJj eEB f;Z y K s/ tX/ o / ;koEe f;Z X j' fojk j? . ;k~ j[ D d/ jkbks ftZ u d' j K e" w K e' b ' I f;yD dh b' V j? . 1993 ftZu r[ioks d/ dzfrnk ftu w[;bwkBK d/ Gkoh ikBh B[e;kB s'I w[;bwkBK ftu fJe soK dk vo s/ ;fjw g? d k j' frnk ;h. 1984 d/ f;yK d/ esb/ nkw s' I pkd w[ ; bwkBK d/ th g{ o / d/ g{ o / gfotko fi; soK esb j' J / T[ ; B/ ;{ M tkB w[ ; bwkBK ~ ;' u D bJh wip{ o eo fdZ s k fe fiz B k fuo w[ ; bwkB n?i[e/N BjhI j{zd/ T[BK fuo fJj j'D tosdh ofjDh j?. fJ; esb/nkw d/ pknd XBh w[;bwkBK B/ rohp w[;bwkBK bJh r[ioks d/ Ffjo tV'dok ftZu g{oh soK nkX[fBe ;j{bsK tkb/ ;e{bK dk ikb ftSkT[Dk F[o{ eo fdZsk. nBzd ;fjo ftu w;fid d/ Bkb eo'VK dh bkrs Bkb BthnK u[B'fsnK ~ g{ok eodk nkX[fBe f;fynk tk;s/ ;kohnK nkX[fBe ;[ftXk tkbk ;e{b y'fbnk frnk j? i' w[;bwkB pZfunK ~ n?i{e/N eo ofjnk j?. GftZy d/ ekb/ pZdbK dk Nkeok eoD bJh w[;bwkB nkgDh fsnkoh :'iBk pBK e/ eo oj/ jB, r[ioks ns/ g{ o / d/ F ftu wdo;/ pBK e/ wijph ns/ nkX[ f Be fFyFk d/ D bJh fJe g{ o k B/ N toe s? n ko j' u[ Z e k j? skfe T[jDk dk fto;k ihts oj/. go f;Zy w[;bwkBK d/ w[ekpb/ pj[s gZSV rJ/ jB. f;ZyK d/ ikD/ gSkD/ p[ Z X hihthnK B/ sK e' I w ~ nkg' ftu bDB d/ ok;s/ s/ bk fdZ s k j? . Bk uZ i Bkb f;nk;s ehsh j? s/ BK jh B' } tkBK ~ e' J h okj fdykJh. Xow d/ n;{ b K s' I jN e/ nkgDh eZ u h okiBhsh Bkb fgSbZ r { ns/ w}ke d/ gkso pD/ j' J / jD. w'i{dk b'V j? fe f;Zy B'}tkBK ~ n?i{e/N eoe/ oki;h s"o s/ u/szB ehsk ikt/, gVkJh ftu fBg[Dsk d/ Bkb r[owfs f;XksK s/ th m'e tik e/ gfjok d/D bJh ;woE pDkfJnk ikJ/ sd jh B'itkB e"w d/ fjs ftZ u okiBhsh d/ e[ F b fybkVh pD e/ w[ e kpbk eo ;ed/ jB. fJj sK jh j' t / r k i/ T[ B K bJh n? i { e / F B dk gqpzX y[d nkgD/ fJdkfonK s'I ehsk ikt/. w'i{dk YKu/ s/ n?i{e/FB d/D tkb/ ;e{b ekb/i s/ :{Bhtof;NhnK T[ B Q K ~ nkgD/ Xow ns/ ;fGnkuko s' I d{ o ;[ Z N ojhnK jB. (3)
  • 6. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 gSw dk gz i jiko ;kb g[ o kBk Xow :j{ d h j? fiBK d/ wz B D tkfbnK dh frBsh brGr f;Z y K d/ pokpo j? . fJ;kJhnK ns/ w[ ; bwkBk dk fJBK Bkb F[ o { s' I jh t? o fojk j? id fe d' t / Xow fJ; ftu' I jh fBeb/ jB go fJBK d/ jE' I bZ y K :j{ d h Fjhd j' J / . id 1948 ftZ u fJiokfJb d/ BK s/ fJBK ~ fJe tZ y o/ d/F dh gqkgsh j'Jh g{o/ ftFt d/ :j{dhnK B/ nkgD/ Xow d/ nkr{ ~ T[; t/b/ fJe fpfbnB vkbo dh XBokFh :/ o ' F bw ftZ u fJe g{ i k ;EkB pDkT[ B bJh nogD ehsh sK T[ ; Xkowe nkr{ dk itkp ;[ D Z B bkfJe ;h @@fe i' ;ko/ ;z ; ko dk wkbe j? fe T[ ; dk ;EkB fJ; S' N h fijh oew Bkb pB ;edk j? . T[ ; ~ ;wMD ns/ gSkDB bJh ftfdnk dh b'V j?. fJ; oew dk fJe NoZ;N pDkT[ ns/ :j{dh e'w ~ uVdh ebk ftu b? ikD bJh :j{ d hnK ~ ftfdnk fdtkT[ D s/ you eo' . ## fJ; d/ cb;o{ g B' p b g[ o { ; eko fisD tkfbnK ftu' I tvQ h frBsh ftZ u fJ;/ fJe e' w :j{ d hnK d/ jB ns/ ni th fJj bkJhB ftu ube/ e' w dh GbkJh ftu you eoB d/ cz v ftu y[ b Q k dkB fdz d / jB. toswkB ftu ;kvh e'w dh ;fEsh fJj j? fe n;K nkgDk ;kok i'o r[od[nkfonK dhnK fJwkosK ns/ T[ B Q K ftu ;z r wowo bkT[ D s/ you eo oj/ jK fi; dh pd' b s weokBk (oki;EkB) dk rohp s' I rohp, bykgsh ns/ eo'Vkgsh j' frnk j?. pkeh e;o bzp/ bzp/ ib{;K, wkou, ozrpozr/ bzroK, ;wkrwK, ehosB dopkok B/ g{ o h eo fdZ s h j? . pkeh i' pfunk j? T[ j ny' s h ;z s ns/ pkp/ nkgD/ v/ f onK tk;s/ eZ m k eoe/ b? iKd/ jB. i/ w' i { d k jkbks ~ ;[ X koBk j? s/ f;Z y pZ f unK ~ T[ Z u f;fynk bJh gq / f os ehsk ikt/ . T[ Z u / ;[ Z u / p[XihftnK d/ gqpzX ftu nfij/ NoFN ns/ czv ekfJw ehs/ ikD fiBK d[nkok f;Zy gotko d/ pfunK ~ r[owfs dh gVkJh d/ Bkb nkX[fBe gVkJh eoB bJh gq/fos ehsk ikt/. nkX[fBe gVkJh d/ Bkb-Bkb w}jph skbhw d/ D tkb/ w[ ; fbw wZ d o;/ , nop ebuo, cko;h, noph :{ B hto;Nh nkfd dh soi s/ r[ o wfs frnkB d/ D tkb/ ftd:kb: (wdo;/) ns/ ftFt ftd:kb: y'b/ ikD fi; ftu r[owfs frnkB, gzikph ;fGnkuko ns/ gzikph GkFk dh w[cs f;fynk ns/ nkX[fBe ne?vfwe ns/ gq'c/FBb f;fynk dk th gqpzX ehsk ikt/. i' rohp b/ f eB bkfJe f;Z y pZ u / nkgD/ t;hfbnK Bkb T[ Z u h ftfdnk gq k gs eoB s' I n;woE j' D T[ j e' w h NoFNK d/ czvk dh ;jkfJsk Bkb w[cs gzV ;ZeD. fJBK czvk s'I rohp pZfunK ~ ;jkfJsk eoe/ gqFk;eh YKu/ (IAS & IPS etc.) d/ w[ e kpfbnK ftZ u Gkr b/ D bJh fsnko ehsk ikJ/ . ;z g Z B gfotkoK d/ pZ f unK ~ th d/ F d/ gqpzXeh YKu/ ftZu nkT[D bJh w[ekpfbnK ftZu fjZ;k b?D bJh T[s;kfjs eoB dh b'V j?. fJzihfBnfozr ns/ w/ f veb torh gq'c/FBb f;fynk bJh th w[cs gVkJh ns/ ;ZekbofFg d/ e/ gq's;kfjs eoB dh b'V j?. 1H pzd/ dhnK d' wktK jB, iBBh s/ Xosh, fJZe dh 4H wB[ Z y fisBk d[ f Bnkth ;[ Z y K ftu gq f tos j' I d k e[Zy'I iBw b?Idk j? s/ d{ih dh e[Zy ftu ;wk iKdk j?, T[sBk jh T[j d[BhnK SZvB t/b/ d[yh j'Idk j? . j? . 5H wB[ Z y h fsq F BK nfijh nZ r j? i' ;z ; ko Go d/ 2H thukotkB pzdk T[j j? i' fJ; rZb ~ u/s/ oZy/ gdkoEK ~ gq k gs eo e/ th ed/ fsq g s BjhI fe w/oh nk]oh tok;s e/tb d' r} Xosh j?. j' I d h. 3H pqjw frnkBh wjK g[oy T[j j? i' T[Zuh s'I T[Zuh 6H i' g[ o F ngB/ s' I Bht/ I Bkb fxoBk eodk j? ntZ ; Ek s/ g[ i e/ th ngB/ nkg ~ BhtK e[ d q s dk r/ V T[ ; ~ T[ ; Bkb' I th BhtK eo ;wM/ . d/ I d k j? . (4)
  • 7. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 ;qh r[o{ jfofeqFB ;kfjp ih d/ }Bw fdjkV/ 23 i[bkJh ~ ftF/F ;wogs r[ o { jfofeq F B ;kfjp dh pb-phosk r[ o { - i' f s s/ r[ o { irs, Gkt/ I fJe j? , go jo r[ o { - gq f sZ G k dk fJe gq u z v s/ ftF/ F r[ D j? . i/ r[ o { BkBe d/t ih dk gquzv s/ ftF/F r[D @fBzwqsk# j?, sK r[ o { nz r d d/ t ih dk @j[ e wh pz d k# j' D k, r[ o { nwodk; ih dk @;wfdqFN# j'Dk, r[o{ okwdk; ih dk @;/ t k# BfwZ s ;wofgs j' D k. r[ o { noiB d/ t ih dk ;opZs d/ Gb/ bJh @nkgk tkoBk#, r[o{ jfor'fpzd ih dk @fBnK gkbe# j'Dk, r[o{ jfookfJ ih dk @dfJnkb# j'Dk, r[o{ s/r pjkdo ih dk @fJekro# fuZs u'Dk j?. r[o{ r'fpzd f;zx ih dk ;dk @uVQdh ebk# ftu ihT[Dk j?. go r[o{-gqfsZGk B/ nkgD/ nkuko, ftuko s/ ftjko okjhI nkgDk gq G kt s/ gSkD-r[ D ;Ekfgs ehsk j? . nmthI r[o{-i'fs r[o{ jfofeqFB ih ~ Gkt/I ihtB ;wK s/ r[ o { - f;z x k;B T[ s / p? m D dk pj[ s ;wK gq k gs BjhI j'fJnk go T[BQK d/ ihtB-nkuko, nfXnkswe ftuko s/ pb-phosk Bkb fFzrko/ ftjko B/ jo r[o{-gqfsZGk tKr nkgDk gq u z v s/ ftF/ F r[ D ;Ekfgs ehsk. s/ ftjko ~ t/fynk s/ nzso-nksw/ wzB fbnk ikt/, sK r[ o { r' f pz d f;z x ih B/ @nodk;# dh gq E w fBFu/ jh ;G d[ Z y K dh Bftosh j' ;edh j? . fijVh gT[Vh ftu r[o{ jfofeqFB ;kfjp ~ ;G soQK d/ @d[Zy- gqfsZGk wkBtsk d/ wB'-ftfrnkBe, ;ohoe s/ ;wkie Bftosh dk ;' w k# ;Ekfgs ehsk j? . d;w gkfsFkj d[ Z y , o' r , eb/ F s/ ;z e N nkgDh nkuko S' j , Gkt/ I r[ o { BkBe d/ t ih s' I b? e/ r[ o { s/ r pjkdo ih nfXnkswe-ftukoK s/ pb-pho ftjko Bkb fwNk se jo r[o{-gqfsZGk dh b'e f;wosh ftu ;Ekfgs j'J/ ;edh j? , T[ j r[ o { gq f sZ G k ;Z u w[ Z u ;woZ E r[ o { th j? ftFtk; s/ ftuko ~ jh nkgD/ nB[ G th-oz r ftu ns/ pb-pho th j? . w{oshwkB eo oj/ jB, go r[o{ jfofeqFB ;kfjp gqsh r[ o { r' f pz d f;z x ih d/ ;wekbh eth GkJh w{ o shwkB ehsk nB[ G th-oz r ;ko/ r[ o { ;kfjpkB s' I r[ o dk; f;z x ih (GkJh r[ o dk; ih-d{ i / ) id' I r[ o { - tZ y ok th j? , ;woZ E ktkB s/ pb-pho ;Ekfgs eoB gqfsGktK dh ftF/FsK ~ T[ikro eoB bZrd/ jB, sK tkbk th j? . r[ o { r' f pz d f;z x ih dk pVk fdq V Q s/ r[ o { jfofeq F B ;kfjp gq s h T[ B Q K dk nB[ G th oz r th ;kofEe ;z e bg j? L- fpbeZ[b r[o{ r'fpzd f;zx ih tork jh w{oshwkB j[zdk @@;q h jfofeq F B fXnkJhn? , j?. GkJh r[odk; f;zx ih dh tko ftu r[o{ jfofeqFB fi; fvm? ;fG d[ f y ikfJ.## ;kfjp pko/ fJe gT[ V h fJt/ I j? L- noEks r[ o { jfofeq F B ;kfjp ~ i/ fXnkB @@jfofeq F B G:' n;Nw pbphok. wzvb ftu oZy e/, T[BQK ~ iK T[BQK d/ nkuko, ftuko fiB gj[ z f u d/ j bh sfiU ;ohok. (5)
  • 8. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 pkb o{ g Xfo ;P K r oukfJU. s/ r pjkdo ih tKr) ;h; d/ fdZ s k, sB-;oho SZ v sp ;fji/ sB e' S'fv f;XkfJU. fdZsk, go gfjb/ r[o{ gkfsFkjK tKr Bk w[rb je{ws fJT[ w[rbfB ;h; goh pj[ Skok. dk j[ew wzfBnk, Bk doFB fdZs/, Bk eokwks fdykJh ns/ Bk jh fe;/ soQK dh gqkXhBsk ;theko ehsh. GkJh t? y[ d gfs ;' gj[ z u / dopkok. r[odk; f;zx ih dh ;gZFN okJ/ j?, fe r[o{ jfofeqFB n" o z r / fJj pkd oukfJU. ;kfjp, r[o{-gqzgok nB[;ko i'sh i'fs BjhI ;wkJ/, ;r'I fsB ngBk e[b ;G Bk; eokfJT[. r[ o { noiB d/ t ih s/ r[ o { s/ | pjkdo ih tKr fJT[ mfje mfje w[rbfB f;o Mkoh. @Fjhd# j' J / jB. r[ o { nkdoFK s/ r[ o { - r" o t dh cB j'fJ gkgh tj Boe f;Xkoh. ;Ekgsh bJh Fjhd j' ikDk, fJj pb-phosk dk fJT[ I efo j? r[ o dk; g[ e kok. gqrNktk th j? ns/ gfs ;/fs gqG{ dopko ftu gj[zuD j/ ;fsr[ o w[ f j b/ j [ T[ p kok..22..## dk todkB th j? . fJ; gT[Vh ftu GkJh r[odk; f;zx ih B/ r[o{ r[o{ jfofeqFB ;kfjp d/ ihtB dh ftbzyDsk jfofeqFB ;kfjp d/ iBw-ihtB d/ gq;zr ~ g/F eoB s/ ftF/;sk fJj j? fe T[BQK dh ;z;koh T[wo Gkt/I nZm dk fJzBk :sB BjhI ehsk, fizBK fe T[BQK dh @n;Nw- ;kb se ;hws j? , go @;/ t k# s/ @phosk# dh GktBk pbphok-gqfsZGk# ~ ;Ekfgs eoB T[s/ pb fdZsk j?. fJzBh gquzv s/ nkg; ftu fJe;[o ns/ fJe;o{g j?, fe GkJh r[ o dk; f;z x B/ nkgDh ;koh gT[ V h ftu r[ o { T[BQK dh @r[o{-gqfsZGk# jo gZy'I tZvh s/ tfvnkJh tkbh jfofeqFB ;kfjp s/ w[|b pkdFkj n?ozr}/p ftueko, pD rJh j? . @;/ t k# tkbk fBFu/ jh tZ v k s/ ;dk ]k; eo e/ pkp/ s/ pkpo d/ gq ; z r ftu, nz s orfs T[ i kro ofjz d k j? . T[ j b' e K s/ gq G { - b' e ftu th fijVk tkd-fttkd s/ p'b-fpuko ub fojk ;h, w[Zy o{g gotkB uVQ d k j? . feT[ I f e @;/ t k# FoXk s/ ;wofgs ftu T[; ~ jh fdqFNhr'uo oZfynk j?. GkJh r[odk; fposh Bkb j[zdh j?, jT[w?I jzeko Bkb BjhI. ;/tk tkbk f;z x ih dk ;gZ F N s/ sZ s -;ko fBoDk j? , fe r[ o { fiE/ @nkgk# gftZso eo b?Idk j?, iK @nkgk# ;wofgs jfofeqFB ;kfjp @nFNw pbpho# (nmthI r[o{-i'fs) eoB bJh iK tkoB bJh ;dk sZsgo ofjzdk j?. r[o{ jB, fiBQK B/ fdZbh nk Gog{o pb phosk Bkb nkgD/ jfofeq F B ;kfjp dk ;w[ Z u k ihtB wkBtsk dh d[ Z y - fgsk-r[ o { jfo okfJ ;kfjp d/ j[ e w @Bfj doFB d/ Bftosh bJh ;dk ;wofgs fojk j?. fdZbh dk o'r- j/ # dk nfGBz d B eofdnK, Bk n" o z r / ~ doFB fdZ s / rqZ;h s/ ghVs b'ekJh dh d[Zy-Bftosh bJh xo xo ns/ Bk jh T[ ; dh je{ w s dh gotkj ehsh. GkJh ik e/ s/ r[od[nkok pzrbk ;kfjp d/ ;EkB T[s/ p?me/ r[ o dk; f;z x ih dh gT[ V h ;kyh j? , fe n" o z r }/ p B/ ehsh ;/tk irs gqf;ZX j?. r[od[nkok pzrbk ;kfjp fJj th isB ehsk, fe i/ r[ o { jfofeq F B ;kfjp d/ ;EkB ftu ;fEs nzfwqs S'jK Bkb f;ofink @u[pZuk# @doFB# BjhI fdz d / , sK @eokwks# fdykD. go pb- th d[Zy Bftosh bJh ehsh ;/tk dh f;wosh dk jh fJe phosk Bkb fFz r koh pkb r[ o { gq f sZ G k B/ n" o z r }/ p ~ fJfsjk;e s/ nfXnkswe fuz B Q j? . eokwks fdykD s'I fJBeko th eo fdZsk. GkJh r[odk; @;/ t k# ~ ;wofgs gq f sZ G k Gkt/ I r[ o { , ;z s iK f;zx ih dk ftuko fJj j? fe n"ozr}/p d/ Fkjh j[ewK ;kX jh j't/, T[; dh ;gZFN gSkD fJj j[zdh j? fe T[j dh T[bzxDk ekoB jh w[|b pkdFkj B/ r[o{ jfofeqFB Bkw-f;woB Bkb th fJe;[o j[zdk j? ns/ ;dk ;kfjp ;kfjp Bkb @pkd# (tkd-fttkd) ouk fbnk. r[ o { ftu jh ftuodk j?. r[o{ jfofeqFB ;kfjp Gkt/I pkb- jfofeqFB ;kfjp fJ; tkd-fttkd ftZu fJzB/ fdqVQ pb- T[wo ftu ;B, go Bkw-f;woB Bkb fJe;[o ns/ ;dk pho, ;woZ E s/ p/ g otkj ;kps j' J / fe T[ B Q K B/ (r[ o{ ;fji ftu oj/ . (6)
  • 9. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 i/ ftfdnk-jzekoh gzfvs B/ nkfynk fe @Bkw# j' D d/ pkti{ d th, r[ o { - i[ r fs dh fdq F Nh s' I ;z g { o B sK @feq F B# oZ y fbnk j? , go @rhsk# dk noE-G/ d th j? , ns/ nkuko, ftuko s/ ftjko d/ gZ y s' I pb- fpbe[Zb BjhI gsk, sK fJ; fezs{-gqzs{ s'I r[o{ jfofeqFB phosk Bkb fFz r koh j' J h th j? . GkJh r[ o dk; f;z x ;kfjp xpokJ/ BjhI, nkgDk ;fji BjhI v[bkfJnk, ;r'I ih dk r[o{ jfofeqFB ;kfjp gqsh T[ikro ehsk, E'b fJe xkjh e'b'I @rhsk# d/ noE eotk e/ nkgD/ nkg ns/ fpnkB @@jfofeq F B G:' n;Nw pbphok## fiE/ ~ fpoX frnkB s/ pho-fposh tkbk ;kps ehsk j?. nfXnkswe fdqFNh s'I ;Zu j?, T[E/ fJfsjk;e gZy s'I i/ okik i? f;zx B/ Fkjh dopko dh wko dk gqrNktk th pVk ;koEe s/ Y[ e tK j? . ehsk j? , sK th r[ o { jfofeq F B ;kfjp p/ g otkj s/ Bkw-f;woB, ;/ t k, ;fji s/ pb-phosk d/ nv'b oj/ jB. Bkw-f;woB s/ ;fji dh xkfb ewkJh nfXnksfwe r[ D K ~ fit/ I ;z i [ r s o{ g ftu nkgD/ eoB tkbk ;dk ;{ o wk iK pb-pho ofj e/ ihtB d/ ihtB-nkuko, ftuko s/ ftjko okjhI r[ o { jfofeq F B jo feqnk-eow ftu ftuodk j?. b'G-bkbu, y[Fkwd ;kfjp B/ ;Ekfgs ehsk j? fJj gquzv s/ ftF/F r[D jh s/ vo T[ ; ~ Bk Gowk ;ed/ jB ns/ Bk jh v[ b k nZ m thI r[ o { i' f s dh ftbZ y Dsk s/ ftF/ F sk d/ gq s he ;ed/ jB. r[ o { jfofeq F B ;kfjp dk @ihtB# yk; jB. eoe/ T[BQK dh @r[o{-gqfsZGk# T[go dh fdqFNh s'I pkb gq ' 0 i' f rz d o f;z x ;q h r[ o { jfor' f pz d ;kfjp d/ gq e kF T[ s ;t s/ ftF/ F nkU r[o{ s/r pjkdo ih d/ ftnkj s'I e[M ;/X bJhJ/ ! id'I r[o{ jfor'fpzd ;kfjp BEkD/ s'I ehosg[o ~. n;hI r[ o { ;kfjp d/ j[ w eK ~ ft;ko e/ b' G tZ ; nkJ/ sK T[ E / jh GkJh bkb uz d dh bVeh (wksk) j' e/ eh-eh e[eow eo oj/ jK. bVeh tkfbnK ~ szr r[ i oh Bkb (r[ o { ) s/ r pjkdo ih dk foFsk gZ e k eoB bJh n;hI fBZs Bt/I nvzpo ou oj/ jK. gfjb/ j'fJnk. wkou 1632 ftu Fkdh eoskog[o fty/ j'Jh. nkyk, fco gkek, fco mkek, fco e[VwkJh, fco FrB nBzd ekoi T[gozs GkJh bkb uzd ih B/ nkgDh pZuh s/ fco ftnkj. fJ; ftukb/ th edh u[zBh uVQkT[Dh s/ ~ gsh dh jo ;w/I ;/tk bJh ssgo ofjD dh f;Zfynk edh c/ o / gkT[ D d/ gZ i b' I G h eZ s [ ~ y[ F eoB bJh fdZ s h. bz r o SeD T[ g oz s id' I r[ o { gfotko tkg; bVeh tkfbnK dk Bze ftu dw eo oj/ jK. ftnkj fNekD/ bJh otkBk j'D bZfrnk sK GkJh bkb uzd ih ;w/I fwbDhnK dk nvzpo, doiBK-doiBK fwbDhnK B/ fBwosk ftZu fejk, @@r[o{ jfor'fpzd ;kfjp ! w/o/ e' b ' I nkg ih dh e' J h ;/ t k BhI j' ;eh s/ Bk e[ M G/ N e/tb wodK dhnK jh BjhI j[D sK fJ;sohnK dhnK th eoB bJh w/ o / e' b j? . fwbDhnK. wB-wo}h d/ ykD/ , wk;, Fokp, getkD, id T[ ; d/ fJj fBwosk Go/ puB r[ o { p?Iv, bkJhNK d/ F'n, ;G e[M nkgDh F'yh bJh nkgD/ jfor'fpzd ;kfjp B/ ;[D/ sK nkg B/ i' T[Zso fdZsk T[j nzdo p?m/ b'Gh e[Zs/ ~ y[F eoB bJh e[Vh tkfbnK s'I jo bVe/ d/ wK pkg ~ ezB y'bQ e/ ;[DBk ukjhdk j?. wBtkT[ d / jK fe fit/ I th j' ;edk j? e[ Z s / tKr{ z jZ v h nkg B/ owkfJnk L ~ ;G gkf;T[I B'u B'u e/ fisBk wk; jZvh Bkb'I bkj bkb uz d ! s[ w ehB' ;eb fp;kbk.. ;ed/ jK bkj bJhJ/ . fiB sB[ i k nogB ehBz . . fco fdB fdjkoK d/ pjkB/ bVeh tkb/ xo s/ e:k gkS? fsz B oy bhBz . .24.. p'M s/ jo gqeko dh o;w n?;h fe bVeh tkfbnK dk (;{ o i gq e kF) f;o BhtK j' e/ oj/ . T[ j d/ J h th ikD s/ iZ [ s hnK th Gkt fi;B/ nkgDh bVeh d/ fdZsh T[; B/ fgZS/ ykJh ikD. fJ; ;G e[ M ftu i/ n;hI r[ o { e/ f;Z y j' o eh oZ y fbnk j? . nytkT[ D tkb/ th Fkwb j' J hJ/ sK ;kv/ bJh v[ Z p r[ o { e/ f;Z y nytkT[ D tkfbU ! wko' nkgD/ woB dk w[ e kw jh j? . fdbK ftu Mks s/ gSkD' nkgD/ nz d o p? m / b' G h e[ Z s / fgq z 0 jfoGiB f;z x , b[ f XnkDk (7)
  • 10. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 ;/rKr wzu{yk fiZE/ bkw/ r[o{ BkBe dh g{ik eod/ jB Gkos d/ X[ o T[ Z s o-g{ o p ftu uhB fsps s/ poQwK dhnK jZdK ~ Sz{jdk j? Gkosh gqd/F no[Dkub gqd/F fi; d/ gZSwh f;nKr f}bQ/ dk fsZps-uhBh jZd Bkb brdk nyhoh fgzv j? ;/rKr. pocK-pZdbK ftu fxfonk fJj fgzv gzSwh fspZs s'I Gkos nkJ/ w/Ipk iksh ephb/ dk tk;k j? bZeVh eZN e/ cZN/ pBkT[Dk s/ fFeko fJBQK d/ w[Zy g/F/ jB. ;Ve sZe J/E'I dk d; fdB dk g? d b ;o j? . jtkJh ;? B k d/ ijk} J/ E / okFB ;[ Z N iKd/ jB fi; Bkb fJBQK dk r[ikok tkj-tk ubh iKdk j? . id J/E/ pdbh j'Jh sK w?I fJ; fJbke/ pko/ s/ fJE' I d/ tk;hnK pko/ ikDekoh gq k gs eoBh F[ o { eo fdZsh. fJe fdB ;kY/ S/ ti/ (oks J/E/ FkwhI ;kY/ uko ti/ j' iKdh j?) p?mk nzrhmh e'b nZr ;/edk e[M gVQ fojk ;K fe ;/rKr dk rkT[I p{Vk (;ogzu) nkfJnk s/ fJe rZ G o{ ~ j' J / dodK d/ fJbki bJh b? e/ ikD tk;s/ }'o d/D bfrnk. vkeNo sK w?I jK BjhI ;K, e[M @@r[ o { BkBe## ! T[ ; d/ fJ; itkp B/ w? ~ j? o kB eo r' b hnK Bkb ;B, fJB;kBhns d/ Bks/ th fpwko ~ fdZ s k. t/yDk w?I mhe ;wfMnk. bZeVh d/ wekB nzdo cZfNnK @@nkg ~ r[ o { BkBe dh g{ i k fe; B/ f;ykJh <## s/ fgnk fJe rZGo{ dod Bkb sVg fojk ;h. T[; e'b @@;kv/ j? v bkwk B/ . fgSb/ ;kb wo frnk. ;" ;kb fJe bkwk e[M UjV-g'jV eoB bfrnk j'fJnk ;h. dh T[ w o ;h.## w/ o h T[ s ;[ e sk f;yo s/ ;h. rZ G o{ ~ t/ f ynk sK T; dk g/ N fJe dw @@T[ ; ~ fe; B/ f;ykJh <## nkefVnk bfrnk. w?I T[; ~ vkfJnk}hB s/ pokbrB @@T[ ; s' I gfjb/ bkwk B/ . ;kv/ pj[ s g[ o kD/ bkwk B/ dhnK r'bhnK d/ fdZshnK, go bkwk B/ dtkJh d'D' o'e r[o{ ih d/ doFB ehs/ ;B. ghVQh-do ghVQh bkwk r[o{ fdsk s/ N[ZNh fjzdh ftu nkyD brk, @@nGh BjhI. g{ik ih dh g{ik pko/ nkgD/ u/fbnK ~ f;ykT[Id/ nk oj/ B/ e/ pknd.## T[ j wZ y D dk fJe p[ Z s fijk pDk fojk .## ;h s/ Bkb' - Bkb BkBe-BkBe igh ik fojk ;h.A @@nkg wjkswk p[ Z X dh g{ i k BjhI eod/ <## T[ s ;[ e sk t; w? I T[ ; s' I g[ Z S fbnk. @@wjkswk p[ Z X ~ th g{ i d/ jK. fFt ih @@s[ ; hI g{ i k fe; dh eod/ j' < wjkswk pZ [ X dh <## GrtkB ~ th s/ BkBe bkwk ~ th. fJBQ K ;G dhnK @@BjhI ! nkgD/ r[ o { dh## T[ ; dk itkp ;h. w{ o shnK ;kvh r' I c k (p' X h wz d o) ftu jB. gfjbK @@e" D j? s[ j kvk r[ o { <## w/ o k nrbk ;tkb ;h. gfjbK fJZE/ fFt ih dk fJe pj[s tZvk wzdo ;h, fi; (8)
  • 11. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 dh pVh g{ik jz[dh ;h d{o d{o s'I ;kX[ b'e fJE' nkT[Id/ nkJh. gzdoK fwzN T[; B/ r[o{ BkBe ih dh g{ik ehsh, ;B. r[ o { BkBe ih th T[ d ' I jh J/ E / nkJ/ . T[ B Q K B/ fco X{g d/ e/ T[jh X{g phwko s'I th x[wkJh. fJ; fgZS'I ;kX{nk Bkb puB-fpbk; th ehs/ s/ sgf;nk th, fgZS'I T[; B/ w?~ phwko ~ dtkJh d/D dh fJik}s d/ fdsh. fJe tZvk G[ukb nkfJnk s/ Bkb d{ ; o/ fdB T[ j ;t/ o / jh w/ o / brd/ dfonk B/ fJj wz d o o' V Q szp{ nZr/ nk frnk. uZbD bJh fdsk. id bkwk J/ X o nkJ/ sK fsnko-po-fsnko. fpBK pj[sh T[BQK B/ fJE/ fJe p'Xh wzdo pDk d/o ehs/ w?I th uZb fgnk. o;s/ fbnk, fi; ftu fFt ih dh th ftu ;/rKr e'b'I bzxdk T[j xoK g{ i k j[ z d h j? s/ BkBe bkwk dh s/ br/ MzfvnK pko/ dZ;D brk, th.## @@fJj r[o{ ih d/ Mzv/ jB. ;kvh @@bkw/ fFt dh s/ r[ o { ;koh tkdh ftu r[ o { ih d/ Mz v / BkBe dh g{ik feT[I eod/ jB <## jB.## w? I BhM Bkb t/ f ynk. @@fFt ih GrtkB B/ J/ E / T[go yzv/ dk fBFkB ;h. Mzvk e/ sgf;nk ehsh ;h. r[o{ BkBe ih ;oh Bjhi pbfe ;c? d ;h, go B/ th J/E/ sgf;nk ehsh ;h. J/E'I yz v k T[ j ' i' ;kv/ r[ o d[ n kok ;' b K feb' w hNo d{ o g/ w ' F [ [ { d/ ;kfjp d/ fBFkB s/ j[ z d k j? . izrb ftu pfj e/ T[BQK B/ T[ s ;[ e sk tXh ik ojh ;h. sgf;nk ehsh. fJe tko T[ j v/Y xzN/ dk gjkVh ;co sfj sgf;nk eo oj/ ;B fe izrb d/ eoe/ n;hI fJe ;z x D/ iz r b foZ S r[ o { ih ~ nk gJ/ . oZ p dh ftu gj[zu/. okj ftu izrbh ;{oK eoBh fe r[ o { ih fi; gZ E o EZ b / B/ EK tkjtk co' f bnk j' f Jnk ;B. T; gZ E o B/ r[ o { ih ~ ;h. fJ; iz r b ftu jh J/ E ' I d/ nkgDh r'd ftu b? fbnk. pj[s b' e iz r bh ;{ o K s/ foZ S K dk tZ v k gZ E o j? , fi; d/ T[ g o r[ o { fFeko eoB nkfJnk eod/ jB. ih dh ns/ T[BQK d/ d' ;kEhnK dh Skg ni/ th ekfJw fJe ;kc fijh EK s/ fco T[j'I Mzv/ fdykJh fdZs/. nZr/ j? . fJE/ jo ;kb wkou ftu w/ b k brdk j? s/ fsz B bZeV d/ vzfvnK dhnK eJh g"VhNk T[soe/ fJe pj[s fdB ;koh tkdh d/ b'e r[o{ ih dh g{ik eod/ jB.## ftFkb gZ E o nkfJnk fi; d/ gkf;nK s/ ;c? d eZ g V/ w?I T[; ~ r[o{ ih dk ;EkB fdykT[D bJh fpB? gkJ/ j' J / ;B, fiBQ K s/ e[ M Sfgnk j' f Jnk ;h. eZ g V/ ehsh, fi; bJh T[ j MN-gZ N wz B frnk. d{ ; o/ fdB g[ o kD/ j' rJ/ ;B. dk gq ' r okw pD frnk. T[; B/ nkgD/ M'b/ ftu'I GrtkB fFt ih tkbk rZbK eod/ eod/ T[; bkwk B/ w{os pDkJh i' v"o{ efYnk s/ brk gqkoEBK eoB. gqkoEBk fgZS'I T[; r[o{ ih dh s;tho Bkb fwbdh i[bdh ;h. fco T[j B/ T[j Sfgnk j'fJnk eZgVk gZEo s/ uVQkfJnk. w?I T[; xzNh b? e/ s/ fJe bzw/ gsfonk dh feskp ;kjwD/ oZy, gZEo tb rj[ Bkb tfynk. nzdo ;w[Zuk fszB wkBth nkosh eodk, rkT[D brk. T[; d/ gfjb/ Fpd Uw ;oho dk ;w{ j T[ e fonk j' f Jnk ;h. gZ E o dh fJj Bw' ;tkjk t/ d K d/ wz s o ;B. T[ ; fgZ S ' I T[ j fspZ s h pDso e[dosB j' ;edh j? go fe;/ wB[Zyh ebk ftu GkFk ftu Fpd gVQD br fgnk fi; dh w?~ ;wM Bk fJsBh poheh BjhI fe fJj' fijh w{os xV ;e/. rj[ (9)
  • 12. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 Bkb t/fynk ikgdk ;h fit/I pkpk BkBe s/ T[; d/ nk; i/ s[ ; hI fJ; dk itkp wz r d/ j' sK EZ b / gkDh ftu t/ gk; p?m/ d'B'I ;kEh j'D. nkgh g{ik s'I ftjb/ j' e/ T[; y bt'. s[jk~ T[; dk ;jh itkp fwb ikt/rk.## Bhb/ B/ d;Dk F[ o { eo fdZ s k. gz E o tork fJj ib-rq f j fJsBk fgnkok ;h fit/ I @@r[o{ BkBe gfjbK J/; gZEo EZb/ p?m/ sg eo e[ d os B/ e' J h ehwsh jhok-w' s h fbnk ofynk j' t / . oj/ ;B. fJsB/ ~ e[M izrbh foZSk B/ fFeko d/fynk r[o{ ih dh fJ; :ksok pko/ ;'udk s/ tko/ tko/ iKdk sK r[o{ ih tZb nkJ/. gZEo d/ ftu Fesh nkJh s/ T[; Z w[ZrX j'fJnk w?I ;G ;[Dh ik fojk ;K. T[go pochbhnK go B/ ngDk ;jkok d/ e/ r[ o { ih ~ T[ Z g o u[ e fbnk s/ gjkVhnK, ;zxD/ izrb dh fgnkoh iK sg;th dk ykp r'd ftu oZy fbnk. r[o{ ih d/ Bkb d' u/b/ th ;B. j' ;edk j? . fJeKs dk fJeKs s/ e[ d os d/ g;ko/ T[ B Q K ~ th gZ E o B/ p[ Z e b ftu b? fbnk. foz S K B/ Bkb nz s K dh Gog{ o sk. pE/oh e'fFF ehsh go gj[zuD'I n;owE ;wM jko jzG fJ; fgZ S ' I T[ ; B/ w? ~ T[ j th EK ftykJh fiZ E / e/ GZ i rJ/ . ## T[ ; B/ ;Z i / gk;/ fJe j' o w{ o sh pko/ fJe whb bz p h r[ c k ;h s/ fiZ E / r[ o { ih B/ g/ w ' F [ p { s' I f}eo ehsk sK w?~ ikfgnk fe T[j r[o{ ih Bkb T[Zso pkd sgf;nk ehsh ;h. T[;B/ df;nk fe J/; EK w/Ipk T[ d k;h t/ b / rJ/ T[ B Q K d/ d' B ' I ;kEh ;B. r[ o { ih dk iksh d/ b'eK ~ r[o{ BkBe d/t ih B/ fsZps s'I fbnk T[ Z s o tb ikDk sK w? I ;[ f Dnk ;h go fJj gsk BjhI e/ t;kfJnk ;h r[ o { BkBe d/ t ih d/ J/ E / nkT[ D dh ;h fe T[j feZE/ se rJ/ ;B. J/B/ ~ T[j w/bk GoB :kd ftu 24 wkou d/ eohp pVk w/ b k Godk j? . tkbh EK, g[ i kohnK d/ g{ i k eoB tkbh EK nkfd e[M ;wK gk e/ n;hI J/E/ fJe r[od[tkok ;kfjp fdykT[ D bZ r k s/ d;dk fojk, @@r[ o { BkBe d/ J/ E / pDkT[D ftu ekw:kp j'J/l fi; bJh jtkJh nZvk th nkT[ D tkb/ fdB T[ B Q K dh :kd ftu fJE/ Gkoh w/ b k pD frnk s/ wz u { y k s' I r[ o d[ n kok ;kfjp se 16 Godk j?. ;ko/ b'e fJ; fJbke/ dh g{oh gqeowk eod/ feb' w hNo ;Ve th. j[ D ypo fwbh j? fe nb" r s' I jB fi; ftu d' s' I fsz B xz N / br iKd/ jB. g[ i koh wz u { y k se ;Ve th g{ o h j' rJh j? . r[o{ ih dh :kd ftu Fpd gVQd/ ofjzd/ jB. J/E/ G'i tkg;h s/ T[; B/ g[okD/ r'[Ick fFt wzdo dh EK th fsnko j[zdk j? s/ ;G ~ w[cs tzfvnk iKdk j?.## th ftykJh fiE'I dh :korgu{ Bdh B/ j[D gZEo ftZSk @@XzB fBozeko## w/o/ w{zj'I fBefbnk. f;Zy gzE fds/ ;B. BtK r' I c k T[ Z u h gjkVh s/ ;h. fJ; T[ Z g o ftu ubdh bz r o gq E k dh :kd sk}k j' nkJh. T[ ; uVQ D ~ 25 e[ fwz N bZ r / . f;Z X h uVQ k Jh. w[ Z y d[ n ko fgz Z S ' I T[ j g" V hnK T[ s o e/ EZ b / tb ub fgnk. nZ X k s/ fBFkB ;kfjp, pokwd/ ftu fFtfbz r , SZ s T[ s / xzNk j'o uZbD fgZS'I, S'Nh Bdh ezY/ d' ftFkb gZEoK pj[ s tZ v k fBFkB ;kfjp, dotkf}nK fyVehnK s/ ftueko bzph r[ck B[wk dotkiK fijk nkfJnk. T[; ebkekoK d/ pDkJ/ soQ K soQ K d/ fuZ s o. nz d o FoXk B/ fco d;Dk F[o{ ehsk, @@fJ; dotk}/ ftu'I dh f;oc Bkb wZEk N/e gj[zfunk sK ebk e"Fb dk nB{mk ewkb uzr/ fdb tkbk g[oF jh fBeb ;edk j? ukj/ fesBk t/y e/ dzr ofj frnk. p'Xh bkfwnk d/ fdqFK ftueko w'Nk th j't/. go i/ fdb wkVk j't/ sK gsb/ s'I gsbk r[o{ BkBe ih dh s;tho dh g{ik t/y wB FoXk Bkb nkdwh th BjhI fBeb ;edk. gsbk nkdwh cf;nk Go frnk. T[; B/ g{ik ;w/I wjkswk p[ZX d/ Bkb Bkb s/ w'Nk nkdwh fBebdk w?I nkg t/fynk j?.## T[; r[ck r[o{ BkBe d/t s/ fFt ih dh s;tho dh th T[;/ FoXk B[wk dotk}/ ftu'I dh pVh n"y Bkb fBebe/ n;hI fJe Bkb nkosh ehsh sK w?~ ;ko/ XowK d/ ftseo/ ysw S'Nh Bdh ftu T[so/. T[; Bkb/ B[wk S'Nh gjkVh Bdh j[ z d / fd;/ . ftseo/ T[ E ' jh jz [ d / jB fiE/ bkb;k d/ ez Y / fJe sbkp fijk ;h. T[ ; B/ fJFkok eoe/ j' t / . J/ E / bkb;k Gkt BjhI ;r' I ;w[ Z u h FoXk ;h. df;nk, @@s[;hI i' th ukj' nkgD/ fdb ftu Xko bt', - eoBb vk0 dbftdo f;z x rq / t kb (10)
  • 13. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 ;qh r[o{ jor'fpzd ;kfjp d/ iBw fdjkV/ 5 i[bkJh ~ ftF/F ;wogs r[od[nkok phV pkpk p[ZYk ih, mZmk (;qh nzfwqs;o) gzikp fJ; n;EkB pko/ wB"s j? fe wksk rzrk ih B/ nkgD/ wB dh w[okd g{oh eoB bJh, pkpk p[ZYk ih s' I nFhotkd dh wz r ehsh. pkpk p[ Z Y k ih B/ nFhotkd fdZ s k fe, ;op-FeshwkB, nekb g[oy tkfjr[o{ s[jkvh nodk; g{oh eo/ rk. r[o{ xo ftZu tZvh nfjwhns fwbD d/ pkti{ d pkpk p[ Z Y k ih jw/ F k nkgD/ nkg ~ r[ o { xo dk xkjhnK jh ;wMd/ ;B. T[ B Q K B/ r[o{ xo ~ okik nepo tb'I fdZs/ 84 fgz v K dh pVh ekpbhns Bkb d/y o/y ehsh ns/ fJE' jh phV ftZu id' I wksk rz r k ih g{ o / Fkjh mkm Bkb G[ M z r h dh dks bJh n;h; b? D nkJ/ sK pkpk ih nkyD bZ r / fe wksk ih w? I sK r[ o { xo dk xkjhnk jK w?~ sK r[o{ dh phV dk okyk ;wM bt' s/ dk; ;wM e/ fJj ;/tk fwbdh j?. r[o{ ih B/ s[jkv/ Bkb jk;k mZmk ehsk j't/rk, T[j ikDh ikD B/, nkg itkp BjhI fdZsk, w/o/ tZb s'o fdZsk. fJj FeshnK r[o{ d/ gk; jh jB. T[ j jh ;op FeshwkB jB. wksk ih id'I fBokF j' e/ tkg; r[o{ ih e'b gZ[i/ sK r[o{ ih B/ nkfynk fe g{oD g[oy gk; ikDk j't/ sK nfs Bht/ I j' e/ ikJhdk j? . e' J h ftyktk BjhI eohdk, tvZ g D r[ n k e/ ikJhdk j? . fJ; fgZ S ' I id' I wksk rzrk ih nfs ;XkoD sohe/ Bkb pkpk ih e'b g[Zi/ sK T[j ;qh jor'fpzd ;kfjp tor/ :[Zrg[oF gZ[so osB dh n;h; M' b h g[ n k e/ nkJ/ . (11)
  • 14. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 29 i{ B - wjkokik oDihs f;z x ih F/ o / gz i kp dh po;h ~ ;wogs :kd F/o/ gzikp dh G[bDhI BjhI fsq b ' u B f;z x @uZ B #, byBT{ nyK whND s/ T[ j d/ ;h fitI / MZ [ b h, BQ / o h T[ j ' fijh w[ V e/ M[ b Dh Bjh. T[ j d/ Bkb jh ok} ;G dcB j' rJ/ , e' J h th x[ z Y h j[ D fe;/ s' I y[ b Dh Bjh. o[ b d/ oj/ T[ j d/ g[ s s/ g' s o/ fiTI [ n" b kd fe;/ dh n? ; soQ K o[ b Dh Bjh. eh BjhI ehsk T[ ; d/ F s/ e' w ]kso, ni go nEZ o fJe fe;/ s' I v[ b Dh BjhI . . ;GBk bJh T[ j ;dk fiMz s" b dk ;h e' J h th F? Tz i fe;/ s' I s[ b Dh Bjh. id se ndb fJB;kc jB ir nz d o :kd F/ o / gz i kp dh G[ b Dh BjhI . . uVs f;z x dh e[ b d/ tkbhnk t/ , X{ w k ir d/ ftu wukD tkb/ . Mz v k e/ ; oh b? iwo' d sheD, T[ Z u k ftu n;wkB M[ b kD tkb/ . s/ o / oki ftu w' i k jh wkDd/ oj/ , jo fJe wijp tkb/ jo JhwkB tkb/ . edh fe;/ ~ Bjh vokfJnk fcoth, wBd/ o' j p ;B ;ko/ ijkB tkb/ . . i' th :kd d;w/ ; dh ekfJw eo;h T[ j dh e[ b edh cbDh c[ b Dh BjhI . fJj ;G ikDd/ j' J / fiQ B / ehsk jhnk. :kd F/ o / gz i kp dh G[ b Dh BjhI . d;w fgsk dk f;z x ;h T[ j g{ o k T[ j d/ u/ j o/ s/ B{ o h ibkb j? ;h. j' e/ wjkokik T[ j ;h wjK dkBh, s/ BhshtkB th pkewkb j? ;h. fuZ N h ukdo s/ dk| B br/ feXo/ , n? ; rb dk g{ o k fynkb j? ;h. |bsh eoB s/ e" j V/ gotkB eoBk, ngD/ nkg ftu fJe' I fw;kb j? ;h.. f;yh f;de dk ;kpD b? fit/ I X' s h ukdo d/ F dh nfijh w[ V X[ b Dh BjhI . f;Z y fJfsjk; dk id' I uz B fieo j' ; h. :kd F/ o / gz i kp dh G[ b Dh Bjh.. (12)
  • 15. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 nihs f;zx @byBT{# w"po f;Zy :zr w?Bi n?;'fFJ/FB uz d o Bro, ByBT{ 4 iB pDB b/ J h ukjhd? wB ftu ftFtk;. ftFtk; dh vro s/ ufbnK, g[ i dh j? nk;. r[ o nkF/ dh nk;, ;dk j[ z d h j? ok;. ok; iK nkt/ r[ o K ~, j' J / pz d ybk;.. ftFtk; u fGik wB id' g[ i dk r[ o { gk;.. sk fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;.. ftFtk; Goh nodk;, pukt/ v[ p d/ p/ V / . ftFtk; fGik n? j ;k;, eo/ r[ o [ uoBk B/ V / . T[ ; dh n' N d/ j' rJ/ , B/ gkso i/ V / . ftokV/ ;G/ eki, T[ B K d/ nkg Bp/ V / . . j' J / nokXBk fJe dh iK ;k; frok;. fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;.. fpB p' f bnK ;p feS ikDdk, fco th jK wz r d/ . fts' I tX e/ wz r D ftu th, osk B ;z r d/ . d[ f Bnkth oz r k ftu, gJ/ jk dhB ~ oz r d/ . i' T[ ; ~ GktD, Bz j h T[ j r[ D e' J h Yz r d/ . wB fus fJe j' pD ikJ/ ik joh fBtk;. sK fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;.. efjDk HHHH w? j' o EkT[ BkjhI , go wz d oK u eoB dht/ pZ s h. s/ ez w ;ko/ T[ j eoB/ , fijV/ j' D g{ o / wBwZ s h. tos oyD/ eot/ th SvD/ B, Gkt/ j' J / ;z s ' F h ik ;[ o ;Z s h. y[ n kDhnK ez u ek th, N{ D / sths th B SvD/ fJe oZ s h. i/ e o j' J / T[ N nekb dh, wB r[ o Fpd ftFtk;. sK fpoEh ed/ B j' t Jh iB eh nodk;.. (13)
  • 16. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 byBT{ fib/ d/ t;Bhe (1480 s' I 1573 JhL) r[ o f;Z y h ftu rq f j;sh ihtB ~ gw[ Z y ;EkB fdZsk frnk j? feT[Ife nfijh oj[-ohsh ftu ftuoD tkbk wB[ Z y jh d{ i / Bkb nkg;h w/ b , ;fjukosk, ;z b rBsk s/ fBwosk oZ y D dk fJZ S [ e j' ;edk j? . go;go Goksoh Gkt dh gq c [ b sk th rq f j;sh ihtB XkoBk Bkb pZ M h j' D ekoB ;/ t k s/ f;woB d/ beF gqkgsh bJh rqfj;sh ihtB iku fJe T[Zsw gZXsh wz B h rJh j? . r[ o { rq z E ;kfjp d/ ou/ s k wjK-g[ o F gqw[Zy s"o s/ fJ;/ ftukoXkok d/ goukoe ;B s/ Grs fB}kwdhB GhyB ;kfjp ih fJ; y/so ftu fJe ftF/ F ;EkB oZ y d/ jB. Grs ih T[ s o god/ F dh w" i { d k okiXkBh byBT{ d/ fJbke/ d/ ofjD tkb/ ;B. fJBQK dk iBw . eoBh s/ eEBh ftu nzso oy e/ ftjko eoBk fJBQK e;pk eke'oh ftu 1480 JhL ~ j'fJnk. Xow eow s/ BjhI ;h f;fynk. fJBQ K d/ ftukoK nB[ ; ko fi; B/ ;dkukoe gokgshnK bJh fJj ;Z:d gho fJpokjhw tkfjr[ o { dk w' e F d[ n kok gq k gs eoBk j? T[ ; bJh d/ u/b/ pD/. ;{ch Grs GhyB ih ;kd/ ihtB d/ wkbe }o{ o h j? fe T[ j joh Bkw o{ g h nz f wq s ~ G[ z u / (ght/ ) L go T[ u / s/ ;[ u / y[ b Q / ftukoK d/ f;oiBjko ;B. jfo ek Bkw[ nzfwqs ib[ fBowb[ fJj[ nT[yX[ ifr ;kok nepo pkdFkj dk ;wekbh w[;bwkB fJfsjk;eko r[ o go;kfd ej? iB[ GhyB[ gktT[ w' y d[ n kok pdkT{Bh, GhyD ih pko/ fbyfdnK toBD eodk j? fe fJ; gq ; z r ftu g{ o B Fpd fBwB nB[ ; ko j? L- T[j ftdtkBK d/ wjK ftdtkB ;B go fJ; d/ pkti{d okr ;'ofm T[j nkgD/ nkg ~ @@ekoh## efjzd/ ;B fi; d/ noE B? B j[ Bho[ pj? sB[ yhBk (ew}' o ) GJ/ e/ ; d[ X tkBh jB f;fynkoEh, f;yKdo{. nfijk fBwo syZb; T[BQK o{Xk ezm[ (rbk pzd) ;pd[ Bjh T[uo? nE fenk eofj gokBh dh fBwo jbhw GktBk s/ ;[ G kn dh ;jh soiwkBh okwokfJ j' f j p? d pBtkoh ngB/ ;z s j b/ j [ T[ p koh-ojkT[ eodk j?. ;w[u/ s"o s/ fJBQK dk ihtB fJe nkdoFe wkE/ gho ;ohfo ibfB j? eoe eo/ i / wkjh rqfj;sh ihtB nytkT[Idk ;h. T[Zu gkJ/ d/ ftdtkB n? ; h p/ d B T[ g fi yoh GJh tK ek nT[ y X[ Bkjh s/ frnkBtkB j'D ekoB nkg ih dh gqf;ZXh d{o B/V/ jfo ek Bkw[ nz f wos ib[ fBow[ b fJj[ nT[ y X[ ifr ;kok se c?bh gJh ;h. Grsh bfjo d/ gqGkt ekoB tfjwK r[ o go;kfd ej? iB[ GhyB[ gktT[ w' y d[ n kok## GowK s/ FoQk-Fohns dhnK jZdK pzB/ NZg e/ ihtB d/ (gz B k-659) gfjb/ uoB ftu jh Bkw f;woB ftu bhB j' e/ s/ Bkw ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ftu nkg ih d/ d' Fpd ~ jh @;op o'r dh n'yX# ;wM e/ tkfjr[o{ dh j;sh gz B k 659 s/ FF' G s jB fiBQ K dk ;koz F fJjh j? fe ftu p/gBkj fBFuk, FoXk s/ ;fseko oyD bZr gJ/ wB[Zy nkgD/ eowK eoe/ jo gZy'I d[yh j[zdk j? ns/ ;G (14)
  • 17. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 gkf;nK s' I n;z s ' y ftu j? . ;oho d/ w' j ftu c; e/ tkb/ gho Ghyw Fkj ih, r[o{ s/| pjkdo ;kfjp ns/ wB[Zy i[sh rzYkD tKr EK EK NkehnK brkD ftu o[ZMk r[o{ r'fpzd f;zx d/ ihtB ekb ftu j'J/ jB s/ T[BQK j'fJnk j?. nfijh jkbs ftu tkfjr[o{ i/ T[; ~ pj[V B/ r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ gqekF T[s;t ;w/I T[BQK dh gt/ sK T[; ~ Biks fwb ;edh j?, w[esh d/ okj y[bQ nfXnksfwe gqG[sk ~ wzBfdnK j'fJnk gZSw tb Bwk} ;ed/ jB s/ Bkw d/ f;woB Bkb tkfjr[o{ dh pyfFF gVQ d / gVQ d / g{ o p (gNBk ;kfjp) tb w{ z j eoe/ r[ o { }o{ o jz [ d h j? . r' f pz d f;z x ;kfjp d/ ;z ; ko nkrwB ;w/ I T[ B Q K ~ nkgD/ d{i/ Fpd @@n?;k Bkw[ osB[ fBow'be[ ;fseko ti'I ;idk ehsk ;h. gho Ghyw Fkj dot/F gz[fB gdkoE[ gkfJnk## ftu gqG{ f;woB Bkb wB, ;oho Gkt/I T[u e'Nh d/ ;{ch Grs j'J/ jB go T[BQK dh pkDh s/ nkswk dh jkbs fpnkBd/ efjzd/ jB fe gowkswk r[ o { rq z E ;kfjp ftu doi BjhI . fi; wjK-g[ o F dh d/ r[ D rKtfdnK i' ;tkd nkT[ I d k j? T[ j dZ f ;nk pkDh r[o{ rqzE ;kfjp d/ gzBk 659$60 s/ doi j?, T[j BjhI ik ;edk fJt/I jh fit/I rz[rk wfmnkJh yk e/ ;tkd Grs GhyB ih jB fiBQK dk iBw eke'oh (T[Zso god/ dZ;D s'I n;woZE j?. tkfjr[o{ dk Bkw igfdnK ihG ;) fty/ j'fJnk j? s/ fiBQK pko/ fJj gqf;ZX j? fe T[j ~ ;[ y fwbdk j? s/ u/ s / eofdnK fus ~ ;[ y gokgs BK d/ Gkt/ I GhyB ;B go ;[ G kn d/ FfjBFkj ;B. j[zdk j?. GhyD ih efjzd/ jB fe Bkw igfdnK w/o/ B/ gowkswk dh T[;ss eoBk T[BQK dk Xzdk ;h s/ nkgD/ soK ftu mz v gJh j? s/ fiXo d/ y dk jK T[ X o T[ j h wB s/ fJz d ohnK s/ fJsBk ekp{ oZ y d/ ;B fe ;dk fd;dk j? . g{ o k Fpd fJt/ I j? L- nekbg[oy dh ;zrs ftu ftuod/ ;B. T[j 1573 JhL n? ; k Bkw[ osB[ fBow' b e[ gz [ f B gdkoE[ gkfJnk (;z w s 1631) ftu nekb ubkDk eo rJ/ id u" E / nfBe isB efo fjod? okfynk osB[ B Sg? SgkfJnk fgsk r[ o { okwdk; ih r[ o rZ d h s/ fpokiwkB ;B. jfo r[B ejs/ ejB[ B ikJh i?;/ r{zr/ eh fwfmnkJh-ojkT[ gq G eh T[ ; sfs eoj{ ;z s whs o;Bk ows ;[ B s ;[ y [ ;q t Bk fus u/ s / ;[ y [ j' J h ;ktXkB J/ekro uhs (gzBk-295) ej[ GhyB d[ f J B? B ;z s ' y / ij d/ y k sj ;' J h .. - ;o{ g f;z x nbZ r (gz B k-659) T[ B Q K d/ T[ e s d' j K FpdK s' I Bkw dh wfjwk fBoXkos okrK ftZu ;[nkdbk ns/ fwZmk d/ ;opzrh doFB j[zd/ jB. Bkw dh wjsZsk gqsh T[BQK r[opkDh ehosB ;[BD bJh ;gzoe eo' d/ nehd/ dk ;kozF r[opkDh dh fBwB gzrsh Bkb w/ b yKdk ikgdk j? L fifB jfo fjod? Bkw[ B tf;U fsB ;fG ekoi che (gz B k - 1336) e[ M ;Z i D fJj Ngbk yk iKd/ jB id' I T[ j fJj efjzd/ jB fe r[o{ rqzE ;kfjp ftu nzes d' Fpd T[ ; ;z s dot/ F ;Z : d Ghyw Fkj d/ jB fiBQ K B/ nkgDh f}z d rh dk pj[ s k ;wK gfNnkb/ d/ B/ V / fgz v x[Vkw ftu r[}kfonk, fiE/ T[BQK dk wepok th pfDnk GkH GiB f;zx j'fJnk j?. fJE/ fJj ;gZFN ehsk iKdk j? fe x[Vkw ji{ o h okrh iZ E k r[ o d[ n kok ;do, byBT{ c' B L 09807008989 (15)
  • 18. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh 1H okr[ f;oh okr[ (gz B k 14 s' I 93) @@okrB w/ f;oh okr[ gko; pykB j? # # f;oh okr r[o{ rqzE ;kfjp ftu ;G s'I gfjb/ nkfJnk okr j? s/ fJ; Bkb ;pzds pkDh gzBk 14 s'I 93 se nzes j?. fJj okr Gkos dh okr ;zrbh dk fJe g[okDk go emB okr j? fi; ~ ;[xV ;zrhseko jh rk ;eD dh w[ j kos oyd/ jB. w[ y eo e/ fJj ;z f Xnk t/ b / Fkw ~ rkfJnk ikD tkbk okr j? . tz B rh L- w/ s h s wz d o T[ ; ofj osBh s j' f j iVkT[ e;s{ f o e[ z r { nrfo uz d fB bhfg nkt? ukT[ ws[ d/ f y G{ b k th;o? s/ o k fufs B nkt? BkT[ H HHH (gz B k-14) f;oh okr rkT[ D dh i[ r s fJt/ I j? L- no' j L ; o[ w/ , g Bh ; nto' j L ; Bh X[ g w/ r o[ ; tkdh L o[ ;z t kdh g w[ y nz r L ;, o[ o[ g, ;/ r o[ , o[ o[ , ; . 2H okr wkM (gz B k 94 s' I 137 se) s/ tko wkM eh (gz B k - 137 s' I 150 sZ e ) fJj okr gzikp d/ wkM/ fJbke/ ftu goubs ;zrhse s/ b'e X[BK s'I T[gfink j'D ekoB fBo'b gzikph okr j?. m/m gzikph GkFk ftu ouh r[o{ ;kfjpkB dh pkDh, fBo'b gzikph okr ftu rkJ/ ikD Bkb i' nBzd ;o'fsnK d/ fdb fdwkr s/ nkswk TZ[s/ pDdk j?, T[j toBD s'I pkjo j? jo gzikph fe;/ Bk fe;/ o{g ftu fJ; okr s'I gohus j?. r[o{ noiB d/t ih B/ pkoK wjhfBnK d"okB wB[Zyh wB dh dFk dk i' toBD ehsk j?, T[; pkDh ~ fJ;/ okr ftu rktD dh jdkfJs ehsh j?. okr wkbk ftu fJ; okr dk f}eo BjhI nkfJnk. tz B rh L jfo ifg ig/ wB[ Xho/ - ojkT[ f;wfo f;wfo r[ o d/ T [ fwfN rJ/ G? d{ o / ;ofB nkt? gkopq j w eh sk fcfo ekj/ M{ o / uoB ;/ t ;z s ;kX e/ ;rb wB' o E g{ o / HHHHHHHHHHHHHH gz B k 132$133 okr wkM rkT[ D dh ftXh fBwB goeko j? L- no' j L ; o w g Bh ;I nto' j L ;I B[ h X g, X w r w, o g r[ o r[ ; o Bh ;. tkdh L o ;z t kdh L g (16)
  • 19. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 w[ y nz r L g, X w r w, o g, w r[ , o[ r[ w o B HBh ; 3H okr[ rT[Vh (gz B k 12 s' I 13 ns/ 151 s' I 346) rT[ V h okfr ;[ b yDh i/ y;w? fufs eo/ f J GkD? ub? ;fsr[ o { e? n? ; k ;hrko[ eo/ f J (gz B -311) ;G s'I tX pkDh fJ; okr ftu T[ukoh rJh j?. ekoB FkfJd fJjh j? fe fJj okr rzGho goeko dk okr j? fJ; bJh rz G ho ftF/ fJ;/ ftu jh rkJ/ rJ/ jB. r[ o { rq z E ;kfjp ftu nz e s pkDh wB[ Z y h wB ~ ftF/ ftekoK ftu'I eZY e/ T[; ~ i's ;o{g pDkT[D dk T[gokbk eodh j? fJ; bJh fJj ekoi efmB j?, rzGho j? s/ ;zihdrh s/ nXkos j?. rT[Vh okr d/ pkoK tzBrh o{gK ftu pkDh, r[o{ rqzE ;kfjp ftu fwbdh j? fit/I rT[Vh r[nko/oh, rT[Vh u/sh, rT[Vh p?okrfD, rT[Vh g{oph, rT[Vh dhgeh, rT[Vh wkM, rT[Vh ;[ywBh nkfd nkfd. tz B rh s{ z w/ o k pj[ wkD[ eos/ s{ z w/ o k pj[ wkD i' f o s[ w ko? ;[ f y t;k ;u[ ;pd[ Bh;kD[ H HHHHH (gz B k-217) okr rT[ V h dh ftXh fBwB doi j? L no' j L ;k o[ / r o[ / w g Bh ;I . nto' j L ;I Bh X[ w g, X[ g w r, r o[ ; Bh ; tkdh L o/ ;z t kdh g w[ y nz r L w X[ g X[ w g r w, o[ r o[ ; Bh ; 4H okr[ nk;k (gz B k 8 s' I 12 se s/ 347 s' I 488) fJj nk;k Gog{o okr j? i' nzfwqs t/b/ rkfJnk iKdk j? id ;koh ekfJBks ft;wkDh nBzd ftu nzfwqs t/ b / dk ;tkd uydh M{ w dh j? . fJ;/ soQ K F[ o i fBz w Q k j' D ;w/ I th fJ; ~ rk e/ nkswk sfogs ehsh iKdh j? . r[ o { BkBe d/ t ih, r[ o { nz r d d/ t ih, r[ o { nwodk; ih, r[ o { okwdk; ih, r[ o { noiB d/ t ih, r[ o { s/| pjkdo ;kfjp ih s'I fJbktk Grs epho ih, Bkwd/t ih, oftdk; ih, XzBk ih, pkpk cohd ih B/ fJ; okr ~ wkD pyfFnk j? s/ nkgDk fJbkjh ebkw fJ; ftu rkfJnk j? . tz B rh fi;[ Bhu eT[ e' J h B ikB? Bkw[ igs T[ j [ uj[ e z [ N wkB? do;B[ wkrT[ d/ f j fgnko/ s[ w oh ;/ t k eT[ B eT[ B B sko/ - ojkT[ HHHHHH (gz B k-386) okr nk;k rkT[ D dh i[ r s fJ; goeko j? L- no' j L ; o w g X ;I nto' j L ;I Bh X g w r o ; tkdh L w ;z t kdh ; w[ y nz r L o w g, X ;I , Bh X g w, r o r ; (17)
  • 20. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 e"D pD/rk r[of;Zy fgnkok < fJj gqFB'soh e/tb ;t?-gVu'b bJh j?. fJjBK 6H w?I e/tb wZEk N/edk jK HHHHHHHHHHHHHHH ;[ n kbK d/ itkp r[ o { ;kfjp ~ jk}o Bk}o ikD e/ (T) eoBh tkb/ wjKg[ o Fk d/ uoDk #s/ fdU ns/ d/ y ' fe n;hI r[ o f;Z y pDB s' I fesB/ edw (n) f;o r[ o { rq z E ;kfjp ih nZ r / d{ o jK. (J) fgZgb, epoK, ;wkXK, EfVQnK #s/ mhe ;[ n kb ;kjwD/ mhe dk fBFkB brkT[ D k j? . (;) f;o w{ o shnK c' N ' n K #s/ 1H w?I ehosB ;qtD$rkfJD eodk jK HHHHHHHHHHHHHHH 7H w/o/ bJh r[o{ xo (r[od[nkok) HHHHHHHHHHHHHHH (T) v/fonk dh wBxVs wo:kdk nB[;ko i'NhnK #s/ (T) ihtB ;/ X b? D $;/ t k eoB bJh j? (n) eZuh pkDh ~ rkfJD eoe/ (n) f;o bz r o SeD bJh j? (J) f;Zy ofjs wo:kdk nB[;ko fBoXkfos okrK #s/ (J) gq X kBrh$ikD-gSkD pDkT[ D bJh j? (;) pZ s hnK pz d eoe/ jBQ / o / ftu (;) nkgD/ nkg ~ r[ o w[ y fdykT[ D bJh j? 2H w?I nkgD/ ihtB dk eko-ftjko eodk jK HHHHHHHHHHHHHHH 8H r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ gzi fgnkfonK ~ gqshfBXsk (T) gz E gq t kfDs f;Z y ofjs wo:kdk nB[ ; ko (n) v/ f onK tZ b ' I Skgh r[ o wfs ofjs wo:kdk fdZsh ;h HHHHHHHHHHHHHHH nB[ ; ko (T) wBwo}h d/ ? ; b/ b? D bJh (J) e[ M ;kXK tb' I Skgh yoVk r[ o wfs ofjs (n) nkgDh gkoNh$db$;z;Ek d/ jZe ftu c?;b/ wo:kdk nB[ ; ko b? D bJh (;) nkgDh wBwo}h w[ s kpe (J) r[opkDh s'I ;/X b? e/ gzE ~ uVQdh ebk ftu 3H w?I nkgDk d;tzX eZYdk jK HHHHHHHHHHHHHHH fbikD bJh (T) e/ t b bz r oK bJh (;) e/ t b Bro ehosB dh nrtkJh bJh (n) ;z r wowo$T[ Z u hnK fJwkosk bJh 9H r[o{ BkBe ;kfjp wfbe Gkr' e'b rJ/ HHHHHHHHHHHHHHH (J) Xow gq u ko$b" v tz d K dh wdd bJh (T) T[;d/ jzeko ~ s'V e/ r[owfs ;/X d/D bJh (;) eZ Y dk jh BjhI (n) pq j w G' i B SeD bJh 4H w/o/ bJh f;Zy e"w dh ;otT[Zu ;z;Ek e/tb HHHHHHHH (J) fJbke/ dh gq X kBrh b? D bJh (T) nekb s]s ;kfjp dk iE/ d ko (;) GkJh bkb' ~ B' e oh fdtkT[ D bJh (n) nekb s]s$r[owfs f;XKs (J) fi; ;z ; Ek Bkb w? I i[ f Vnk jK 10H w? I ;wMdk jK r[ o pkDh nB[ ; ko F[ Z G fdjkVk (;) Fq ' w Dh r[ o d[ n kok gq p z X e ew/ N h HHHHHHHHHHHHHHH 5H f;Z y ofjs wo:kdk nB[ ; ko ;z r s ftu e/ t b (T) ;z r oKd dk j? gqtkD j? HHHHHHHHHHHHH (n) fi; fdB joh gq G { :kd nkT[ I d k j? (T) gz i hoh dk gq F kd (J) wZ f ;nk$g{ o BwkFh dk j? (n) cbKnK dk gq F kd (;) fi; fdB wkfJnk dh tZ X gq k gsh j' t / . (J) eVkj gq F kd dh d/ r (;jh itkp bJh g/ i 21 d/ y ' I ) (;) ekb/ S' f bnK dk gq F kd (18)
  • 21. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 pkfpnK B/ nkT[ D k j? fJe r[o{ fgnkok nkgD/ rqfj fty/ ;qh r[o{ rqzE s' I jh T[ g idk j? . ;z s g[ D / dk fotki pj[ s jh tXdk ;kfjp ih d/ gq t / F eoB s' I gfjbK gotko ~ efjD ik fojk j? , id fe r[ o { ;kfjpkB B/ ;G r[ o f;y jh bZrk fe ;Zu/ gksFkj dh ;tkoh rqfj fty/ fbnkT[Dh ;ki/ ;B. fJ;/ bJh r[ o { ;kfjpkB d/ ;w/ I ns/ Y/ o j? sK gfjbK T[ B Q K ;G okjK dh g{ o h soQ K ;ckJh eo fuo fgS'I se th f;y fJfsjk; ftu fe;/ ;zs dk f}eo bJhJ/, fiBQK okjK s'I wjkoki ih ~ b? e/ nkT[Dk j?. se BjhI fwbdk. r[o{ ;kfjpkB d/ nfBzB f;y @@GkJh## ;' T[ j tho nkg th ns/ gotko d/ ihn th MkV{ b? gd Bkb jh ;fseko/ iKd/ oj/ jB. nZ i eZ b Q d/ ;z s e/ rbh wjZ f bnK ~ j{z M D br gJ/ . nKYhnK nkgD/ nzdo Mksh wkoB fe eh T[j GkJh r[odk; ih, r[nKYhnK g[fSnk fe fJj ekjd/ bJh eo oj/ j' < sK pkpk p[ZYk ih GkJh wBh f;zx ih nkfd s'I th tZv/ jB T[so fdsk fe pkfpnK B/ rqfj fty/ nkT[Dk j?. fJ; < T[BQK ftu'I fe;/ B/ th ;zs BjhI ejkfJnk. r[opkDh eoe/ ;kc eo oj/ jK. ftu @;zs# gd r[o{ ;kfjpkB gqEkfJ iK pj[-tuB o{g @@pkfpnK B/ nkT[ D k j? # # ;[ D e/ eJh b' e Bkb ftu ;kX ;z r s gq E kfJ jh nkfJnk j? . fJ; tX ojh br gJ/ ns/ E' V / ;w/ I ftu ;ko/ w[ j Z b / j{ z M / rJ/ ns/ phwkoh ~ mbQ gkT[D dh b'V j?. r[opkDh dk c[owkD gkDh sq"fenk frnk. fJ; s'I T[gozs T[j r[o{ fgnkok j? L gotko r[od[nkok ;kfjp s'I ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih dh ;fsr[ o eh pkDh ;fs ;o{ g [ j? , ;tkoh ;kfjp u"o eod/ j'J/ ns/ Fpd ehosB eod/ r[ o pkDh pDhn? . . j' J / rq f j fty/ g{ o B ;fseko Bkb fbnkJ/ . ;fsr[ o eh oh;? j' f o eu[ fgu[ p' b d/ , nKYh r[ n KYh fJj e[ M t/ y e/ efjD br/ fe ;/ e[ f Vnko e{ V / MfV gVhn? . . n;K sK ;wfMnk ;h fe @@pkfpnK B/ nkT[ D k j? , s/ (gz B k L 304) skjhT[I n;hI th ;ckJh eokT[D ftu Bkb br gJ/ ;K go fJj sK ;q h r[ o { rq z E ;kfjp dh ;tkoh jh j? . ## ;[wB ;[v'e{-01 T[g'qes xNBk s'I gsk brdk j? fe nkw v/fonK ;[ v ' e { ftZ u 9 f;Z X hnK tkfbnK pkfpnK bJh jh fiBQ K B/ nkgDh wkD- ns/ 9 N/ v hnK gZ N hnK 8 7 gq f sFNsk tXkT[ D bJh eJh soQ K d/ gyz v -ikb sD/ tkb/ torK ~ e[M fJ; 8 2 6 j[ z d / jB, r[ o wfs s' I nBikD G' b / Gkb/ b' e K d/ wBK soQK GoBk jz[dk j? fe 4 1 3 ftu pVk jh f}nkdk ;fseko pfDnk j'fJnk j?. fJBQK jo/ e ykB/ ftu (fi; 3 8 5 7 6 pfpnK d/ Nkeo/ s/ d' ijkB s/ b'e gqb'e d/ tkbh ;Zu/ dh ;z f ynk th 9 j[ z d h 8 4 1 9 j? ) ftu 1 s' I 9 sZ e 6 9 2 3 1 gksFkj ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih bJh nwbh s"o s/ e'Jh nz e nkT[ D . fJBQ K 3 2 8 ;fseko BjhI. fJBQK gyzvh r[o{nK ns/ v/fonK d/ ;zs gZNhnK, ekbwK s/ 6 7 1 pkfpnK bJh sK j}koK b'e ;VeK, FN/FBK ns/ jtkJh ykfBnK ftu fe;/ 1 8 nZfvnK s/ T[wV e/ g?Id/ jB, go ;fsr[o{ ih dh ;tkoh ;zfynk dk e'Jh fbnkT[D bJh eJh t/o Bkb gzi f;zx th BjhI j[zd/. d[jokU BjhI jz[dk. (i/eo fJ; soQK j[zdk j? sK s[;h y[d d/y'r/ pkfpnK d/ fJj v/o/ ns/ ;zsg[Dk r[o{-vw dk jh fe g{oh ;[-v'-e{ gj/bh fe; soQK rVpVk iKdh j?) ;XkoB s"o fJe gfjbk gVkn j?. r[o{-vw fJBQK dh g{ik gqfsFNsk #s/ jo/e ;[-v'-e{ gj/bh dk f;oc fJe jh ;jh jZb j? ;edk j?. (19)
  • 22. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 f;Zyh ns/ fJfsjk; ;z;ko dk u'DtK ;kfjs gVQfdnK ftukoK dk f;ZyK ~, s/rK ;{s e/ w?dkB ftu th T[sko fdZsk. ftek; j' f Jnk. ihtB pshs eofdnK fiz B hnK f}zdrh dk ofjpo, iK e/Ido fpzd{ r[o{ pD frnk. n"eVK okj ftZu nkJhnK, T[BQK s'I j'o fdqVsk fwbh. pkeh ;Z G dh S[ Z N h eo fdZ s h. f;Z y K ~ @g{ o B r[opkDh gVQ e/, ftuko eofdnK wkB' d[BhnK dk nk}kdh## d/D dk fprb tik fdZsk. ;op' s w yikBk gq k gs j' ikD fiz B h ][ F h fwbh ;dhnK s'I ;Ekgs j' u[Ze/ g[ikoh, fsbwbk r[o{pkDh s'I jZe ;Zu, fBotkDsk s/ ;{owrsh gqkgs T[ m / . ikpo jkew nZ r pp{ b k j' rJ/ . w[ s y' o / eo e/, w"s ~ fNZu eo e/ ikDB tkfbnK dk ihtB ;kX ;zs s/ gyzvh r[o{ ftF x'bD bZr/. nkw iBsk gVQ e/ , ]{ B dh rsh s/ } j' iKdh j? . fJZ e wjkB jkbh fJzBh ;[u/s BjhI j'Jh ;h fe fdqVsk Bkb r[o{ BkfJe r[o{ BkBe ;kfjp B/, fJ; Gkosh fyZs/ ftZu'I, tkb/ y/w/ ftZu gqt/F eo ;edh. f;Zyh d/ d[FwDK B/ @@nkN/ d/ pkftnK, fwZ N h d/ wkX' n K, gZ E o dhnK b'eK ~ vokfJnk, XwekfJnk, bkbu fdZs/. i/ fco w{osK## ~ nfij/ iKpki i'X/ pDk fdZsk, fe T[j jo th e'Jh Bk wzfBnk sk ;w/I dhnK ;oekoK Bkb rzY gk;/ f}zdrh d/ i/s{ Fkj ;tko pD rJ/. E'V/ ;w/ s{g eo e/, p/ UVe efjo Ykfjnk frnk. ;ohoe I nzdo, fiZE/ w[;hpsK p/nzs MZbhnK, T[E/ gqkgshnK iK nkoEe xkNk f;Z y podkFs eod/ rJ/ . th pj[s tZvhnK ehshnK. r[o{ pkpk ih dh nBw'b ukbpk} d[FwD B/ f;XKse gZy'I u"soh jwb/ eo f;fynk Bkb f;Z y jo soQ K d/ G? s' I w[ e s j' rJ/ fdZs/. r[o{ r'fpzd f;zx ih s'I wro'I, E'Vh d/o nzdo eoweKvK s'I feBkok eo rJ/. iV g{ik iK ftnesh jh e{V e[o d/ ;kfjZs dk jV nk frnk. r[opkDh g{ik s'I nZr/ bzx e/, fBozeko d/ dotk}/ #s/ gj[zu d/ ukBD ~ o' e D tk;s/ , d[ n kb/ ez X K T[ ; ko rJ/ . ;ko/ tyo/ t / I fwNk e/ , @@wkJh GkJh## pD fdZ s hnK. epoK wVhnK, oZ [ y fpoy shoE ;o' t o, rJ/. y[ZbQk ;[Gk, ;[v"b ;oho, ;kdk ihtB, ;'jDh ;Z G g{ i / ikD bZ r gJ/ . r[ o pkDh dh T[ Z s w ;{os, f;nkDg ns/ fwjBs Bkb, @@pZpo F/o## pD ftukoXkok s'I T[bN ;kXK ;zsK wjzsK v/fonK, wZmK rJ/ H HH. Ne;kbK dk jV nk frnk. r[ o pkDh dk n;bh pkpk BkBe dh bk;kBh f;fynk d[ n kok, j[ew r[zw eo fdZsk frnk. ;qh r[o{ rqzE ;kfjp s'I fiBQK dh @@T[Zuh iks## BhthI j' rJhI, fiBQK dh g{ik r[orZdh jfEnk e/, v/o/dko ;kX ][d r[o{ pD p?m/ wkBsk ]sw j' rJh, fiBQK d/ shoE ;[zB/ j'D bZr jB. nDfrDs fvrohnK (;z s , g{ o B ;z s , pq j w gJ/ , fiBQ K v/ f onK ftZ u ' I n:kFh d/ nZ v / ]sw j' D frnkBh, ftfdnk wkosz v , wjkoki s/ ;fsr[ o { bZr/, i' ;dhnK s'I @GrtkB# pDk e/ g{i/ ik oj/ ;B, nkfd) nkgD/ BktK d/ nZr/ fgZS/ BZEh eo bJhnK. T[ j gZ E o d/ N[ e V/ B}o nkT[ D bZ r gJ/ . fsbe r[ o { dh pkDh s' I s' V e/ , bZ u o feskpK u/ f bnK ~ wkbk, X'sh b'Nk, izi{ eZy'I j'b/ eo ftykJ/. g[okD/ gVQ k JhnK ikD bZ r hnK. r[ o { ;kfjpkB d/ go Xow rqzEK d/ gVd/ T[sko e/, n;bhns iZr }kjo T[geko ;[DkT[D dh Ekt/I, gyzvh ;zsK dhnK M{mhnK eo fdZsh. g{iD i'r d/thnK, d/tfsnK ~ no; s'I p/f;o g?o dhnK ejkDhnK ;[DkJhnK ikD bZrhnK. oF #s/ fbnk ;[ZfNnk. ikbw okfinK ~ fiE/ oZs j"bh j"bh f;Zy gzE noF s'I coF #s/ nkD fvZrk. ghD/ nky e/ fcNekfonk. T[E/ Bkb jh ftrV/ j'J/ gqpzXe ew/NhnK B/ nkgD/ o} dh gSkD Bk jkewK ~, okj f;o fbnkT[ D bJh nkgD/ ;/ t e ehsh. r'beK ~ pVh p/ofjwh Bkb |bs EktK #s/ (20)
  • 23. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 o' j fVnk. ;kXtkd sK tfXnk jh ;h s/ gq p z X e r[ o { BkBe d/ t L nkgD/ pko/ ew/NhnK th fJZe tZv/ v/o/ dk o{g XkoB eo u[ehnK Guru Nanak Dev : About Himself jB. gzikj ;kbK s'I j"bh j"bh nZr/ tXfdnK, @;qh wkB ;z s K f;o ;z s , jo us[ o kJh ftu fBg[ z B , gz u ss ek g[ s bk, r[ o XkwK #s/ ekp} jB. ;kX tkd ~ mZ b Q gkT[ D BkBe w/ o k BkT[ iBw;kyh tk;s/, f;Zy gzE ~ r[owfs dk frnkBh d/D tk;s/ I am a puppet Compounded of five elements e'Jh gqpz X BjhI ehsk frnk. brGr ;ko/ My name is Nanak. Janam-Sakhi r[ o dtkfonK ftZ u ;kXK d/ u/ b / th rq z E h iK eEk tkue t/y/ ik ;ed/ jB. fJj b'e ngD/ wjKg[oyK GfJnk fdtkBk ;kj ek, BkBe[ pT[okBk, v/ f onK s' I f;fynk e[ c o, fBs fdB ;N/ i K #s/ oT[ jfo fpB[ , nto[ B ikBk. wko{ , 991 ;[DkT[Id/ jB. fBo'b s/ fBnko/ gzE ~ eow eKvh I, insane Nanak, am mad yko/ ;kro ftZ u roe eo fdZ s k j? . after the Divine King. I have become crazy after Him @@;zs eh fBzdk## dk voktk d/ e/ nZi sZe fJj and I recognise none other than Him. Maru, 991. b'e nkw f;ZyK dh }pkB pzd eo fdzd/ oj/ jB. ;k~ ;wM nk rJh j? fe fJj b' e e' J h ;z s iK pjq w r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ YkYh frnkBh BjhI jB. ;r' I gz E s/ uVQ h nekFt/ b jB. Guru Nanak Dev : Bard/Minstrel of the Lord iVQ K ~ bZ r h f;T[ I e jB. r[ o { n K Bkb' I d/ t hnK, d/ tfsnK d/ tZX j'ib/ jB ns/ ni{Bh ;?Gz nekb g[oy oT[ YkYh t/ e ko[ , tkfjr[o{ dh irQK ftFB{ GrtkB okwuzdo ih GrtkB, eko? bkfJnk. wkM, 150 feq F B ih GrtkB efj efj e/ ;or[ D o{ g k dk I was a bard out of work. God blessed me with his service. Majh, 150 ftnkfynk ft;Eko eo oj/ jB. b' e K ~ fsnkr dk T[ g d/ F eod/ jB, s/ ][ d fjo;h d/ bkbuh jB. eo'VK dhnK ikfJdkdK pDk u[Ze/ jB. G'b/ ;/teK dk BkBe ;u[ ;kbkfj, g{ok gkfJnk wkM, 150 i' e K tKr fBs ]{ B u{ ; d/ jB. nkg' nkgD/ v/ f onk By praising the True One ;zsK d/ u/b/ pDkT[Id/ jB. r[opkDh dhnK d' gzeshnK and adoring the Eternal Truth, d/ noE BjhI ;wMkT[Id/ ;r'I @wzso ikg, gkm f;woD# I have attained to the Perfect Lord. Majh, 150 eokT[Id/ jB. r[opkDh gVQBh, ;[DBh, ;wMDh s/ wzBDh j[zdh j?. r[opkDh dk c[owkB nfij/ b'eK goEkJ/ jh oT[ YkYh ek Bhu ikfs, j? , gVQ ' L j' f o T[ s w ikfs ;dkfJd/ BkT[ ceho? gkfs;kj, w{ o y gz f vs[ BkT[ . . fsB wz r k fi s[ M ? fXnkfJd/ nk;k, 468 I am God's minstrel of a low caste, nz X / dk BkT[ gkoy{ , J/ t ? eo/ r[ n kT[ . . Others claim to be of higher castes. fJbfs ek BkT[ uT[ X oh, e{ V h g{ o / EkT{ . . But I seek only the company of these BkBe r[ o w[ f y ikDhn? , efb ek J/ j [ fBnkT[ . . who meditate on You, O Lord ! Asa, 468 e" D pD/ r k r[ o f;Z y fgnkok dk T[ Z s o (1288) GkJh fJzdo f;zx xZxk 1 (J) 2 (T) 3 (J) 4 (n) 5 (J) 6 (n) 7 (T) 8 (J) GkJh ;[yftzdo f;zx ;Gok 9 (T) 10 (n) (21)
  • 24. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 T{ F kgkB - sz d o[ ; sh dh ez [ i h ( Water Therapy) ) ep}h fBtkoe ns/ o'rK ~ GikT[D dk nfsnzs j' iKdh j? . n;hI fJ;~ pdp{ d ko E[ Z e ;wM e/ gkDh ekoro s/ bkGdkfJe sohek. ;kv/ ;oho dk br GZr Bkb X' ;[ZNd/ jK. gozs{ nkX[fBe ftfrnkB dhnK ;'XK 70% fjZ;k gkDh Bkb pfDnk j?. fJ; soQK gkDh ;kv/ Bkb fJj f;ZX j' u[Zek j? fe fJj rzX:[es E[Ze s/ bko bJh fJe nfjw t;s{ j? fi; pr?o ;kvk ihtB ;zGt ftZu ihtkD{nK ~ wkoB dh Fesh j[zdh j?. E[Ze Bkb BjhI j?. gkDh dk ;kv/ ;oho s/ ftF/F gqGkt g?Idk j?. o'rkD{ BFN j' iKd/ jB sK T[jBK ~ o'r ~ tZXD dh gkDh fJe goeko Bkb ;oho ~ ubkT[D dk ezw eodk skes BjhI fwb gkT[ I d h. j?. gkDh ftZu nB/e gqeko d/ r[D j[zd/ jB. fJj ;kv/ fJ; bko ftZu G'iB ~ rbkT[D dh skes j[zdh ;oho d/ S'N/ tZv/ nzrK, e'FektK, wk;g/FhnK nkfd ~ j?. fJ; bJh u{bh eoe/ fJ; ~ eZYDK BjhI ukjhdk Fesh gq d kB eodk j? . ;oho ftu gq t / F eoB tkb/ ;r'I gkDh d/ Bkb jh fJ;~ gh ikDk ukjhdk j?. id'I ihtkD{ n K iK ftFkD{ n K ~ nkgD/ Bkb fwbk pkjo n;hI ;t/o/ sVe;ko fJ;~ (bko) nzdo fBrbd/ jK eodk j? . fJ; ftu ftF/ F wjZ s t T{ F kgkB dk j? . sK bko dh Fesh d[rDh j' iKdh j? ns/ fJj w{zj d/ T{FkgkB dk noE j? - gqksL ;{oi fBebD s'I gfjbK }yw, SkfbnK nkfd ~ nkgD/ nkg mhe eo fdzdh j? gkDh ghDk. fJj dzd ;kc iK u{bh ehs/ fpBK jh ghDK ns/ fJj bko g/N ftZu ik e/ j'o phwkohnK ~ mhe eo ukjhdk j?. sKp/ d/ posB ftu oZy/ j'J/ gkDh ~ fizBK fdz d h j? . vkeNoK dk efjDK j? fe i/ G{ z v eZ N ikJ/ ghsk ik ;e/ uz r k j? . sK ;t/o dk E[Ze vze tkbh irQk s/ brkT[D Bkb ekch go xN s'I xZN ;tk ;/o Gkt ;tk fbNo Gkt d' nokw fwbdk j?. U;/ soQK yki y[ibh n?|}hwK nkfd rbk; sK ghDk jh ukjhdk j?. fco 45 fwzN sZe e'Jh s/ th ;t/ o / dk E[ Z e brkT[ D Bkb uwsekoh n;o th ghD tkbk gdkoE BjhI ghDk ukjhdk. fJ; gkDh fd;dk j?. n;hI ikDd/ jK fe ikBto eN/ }yw ~ ihG dk fJZe bkG fJj th j? fe g/Fkp dh wksok f}nkdk Bkb uZ N e/ mhe eo b? I d / jB. bko ftZ u n? ; k sZ s j' t / r h s/ ;oho dh FZ [ X h th j' t / r h. F[ o { ftu i/ ;tk j[zdk j? i' }yw ~ ;[yk fdzdk j?. rowh d/ w";w ftZu fbNo gkDh Bk ghsk ik ;e/ sK j" b h j" b h wksok T{FkgkB fdB Go sk}rh s/ mzve fdzdk ofjzdk j?, rbk tXkU. f;js ~ pDkJh oZ y D bJh ;t/ o / gkDh ghDk th BjhI ;[ e dk. wfjz r hnK dtkJhnK s' I puD bJh dtkJh dk ez w eodk j? . fJj sK nBw' b w' s h j? i' T{ F kgkB fJZ e pj[ s jh tXhnK gq : ' r j? . fJ; Bkb n;kBh Bkb fwbdk j?. ;t/o/ id'I n;hI T[md/ jK sK pj[ s ;ko/ o' r mhe j[ z d / d/ y / rJ/ jB. ;wki ftZ u ;kv/ ;oho dk nzr nzr tZyoh Fesh dh ekwBk eodk ofjD tkb/ ;ko/ tor d/ fJ;soh g[oy T{FkgkB Bkb j?. fJj ekwBk s/ Fesh gkDh d/ okjhI nk;kBh Bkb bkG T[ m k ;ed/ jB. fJ;d/ nBz s bkGK ~ t/ y e/ g{ o h j[ z d h j? . id n;hI oks Go rfjoh BhI d ;" I e/ fJ; ~ n;hI uwsekoh fufes;k th efj ;ed/ jK. T[md/ jK sk bko (fJe gqeko dk gkuB o; i' bf;ek Gkosh foFhnK d[nkok ehsh rJh y'i T{FkgkB ~ rq z E hnK ftu' I fBeb e/ G' i B ~ j}w eoB ftZ u nZi d/ ftfrnkBhnK B/ nfsnzs T[g:'rh f;ZX ehsk j? ;jkfJsk eodk j?) rkVQh j' e/ ;kv/ w{zj ftZu fJeZmh s/ T[ ; ~ tkNo E? o / g h Bkw d/ e/ T[ i kro ehsk j? . (22)
  • 25. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 T[jBK B/ fJj f;ZX ehsk j? fe F{ro, pbZv gq?Fo, i'VK f}nkdk bkG j[ z d k j? . fJZ e tko i/ Bk ghsk ikt/ sK dk dod, f;o dod, dwk, r? ; wkf;e Xow dk 5-10 fwz N pkd o[ e e/ gh b? D k ukjhdk j? . F[ o { ftZ u ;w/I f;o BK nkT[DK, fdb d/ o'r, w'Nkgk, NhHphH, tks i/ f}nkdk gkDh ghDk ;zGt Bk j' ;e/ sK o'} j"bh j"bh fgZs, ec o'r, be'ohnK (gqdo) tkb o'r, uwVh o'r, wksok tXkJh ikt/, id sZe fBoXkos wksok sZe BK ep}h ftZu fJj pj[s jh bkGdkfJe j?. fJ;d/ Bkb gj[ z u ikJ/ . jh T{ F kgkB gkuB-;z ; EkB ~ F[ X eoe/ o' r K s' I ;k~ oks ftZu ;oho dh jbub iK ;oho ftZu gkDh pukT[Idk j? s/ fJ;d/ Bkb y{B dh F[Xsk, y{B dk tZXDK dh rsh Bkb irQ k irQ k ;oho ftZ u ftF? b / gdkoE s/ nzsVQhnK dh ;kckJh th j'D brdh j?. T{FkgkB d/ fJeZ m / j' iKd/ jB. ;t/ o / ikrd/ jh ;oho ftZ u ;jh pkd ehsk frnk pq/eck;N dk ;tkd jh tZX ikJ/rk. wksok ftZ u gkDh gj[ z u D Bkb ;oho d/ nz d o{ B h G'iB guD :'r j' ikJ/rk. nB[Gt s/ siofpnK Bkb fjf;nK dh ;ckJh j' iKdh j? fJ; bJh ;oho ftZ u ' I fJj f;Z N k fBefbnk j? fe T{ F kgkB Bkb j/ m fby/ ;fji/ jh ftF?b/ gdkoE fBebD ftZu n;kBh j' iKdh ;w/ I ftZ u jo soQ K d/ o' r d{ o iK pj[ s xZ N j' iKd/ j? s/ fBeb th iKd/ jB. i/ fJj gkdoE BjhI fBebd/ jB - sK swkw o' r K dk fJj' jh ekoB pDd/ jB. 1- sBkn ( Hypertension) fJe wjhB/ ftZ u T{FkgkB pk;h w{zj eoB dk fB:w j?. w{zj ftu'I 2- tk:{ fteko ( Gastric) 15 fdB ftZ u ;"Id/ ;w/I e[M ;ohoe ftF - (}fjohb/ gkdoE) (wkT{mk 3- ep} - 15 fdBK ftZ u gkJ/ iz;) dh gos izw iKdh j? fJe tko ekch wksok 4- F{ r o - fsz B wjhfBnk ftZ u ftZu gkDh ghD Bkb pj[s ;kok jbek x'b ;oho ftZu 5- e? I ; o - S/ wjhfBnK ftZ u gj[zudk j?, i' @t?e;hB# dk ezw eodk j?. T[;d/ gqGkt 6- sgfde - fsz B wjhB/ ftZ u Bkb ;oho ftZ u T[ j BK ftfFnk ~ ysw eoB tkb/ 7- g/ N d/ o' r - fJe wjhB/ ftZ u n?IN?pkfJNh} fsnko j'D brd/ jB. fJ; Bkb ;oho 8- i' V K dk dod - fsz B wjhfBnK ftZ u dh o'r o'Xe ;woZEk dk ftek; j[zdk j?. ;' ;t/o d/ 9- w' N kgB - 6 wjhfBnK ftZ u ;w/I fpBK u{Zbh ehs/ T{FkgkB eoB dh nkds gkT[Dh 10- f;o dod - fJe wjhB/ ftZ u ukjhdh j?. fJj gkDh s/ w{zj dh bko dtk dk ezw eo/ 11- nZ y K dh phwkoh - fJe wjhB/ ftZ u rh ns/ ;oho d/ nzdo j'D tkb/ o'rK s'I S[Nekok fwb 12- j'o phwkohnK ftZu bkG S/ wjhfBnK ftZu j[zdk ikt/rk. fJ;dk ckfJdk n"os, wod, pZu/, p[ZY/ iK fe;/ j? . th Xow d/ b'e T[mk ;ed/ jB. fJ; bJh n;hI efj fJ; ftZ u ;tk bhNo T{ F kgkB Bkb pj[ s bkG ;ed/ jK fe T{FkgkB szdo[;sh dh ez[ih j?. fJj gq:'r fwbdk j?. fJj f;ZX gkfJnk frnk j? fe fJ; T{FkgkB fJe dw ;kdk s/ ;ob j? . fJ; ftu fJe th g? ; k Bkb S[ghnK j'JhnK j'o phwkohnK th mhe j' iKdhnK you BjhI j[zdk. ;kv/ d/F d/ b'eK fpBK you s/ fpBK jB. dtkJh d/ no' r sk gq k gs eoB dk fJj uwsekoh oks ~ d/o Bkb ;"D d/ ekoB i' b'e ;t/o/ ibdh ftfrnkBh gq : ' r j? . j[ D ftd/ F h b' e th fJ;d/ (T{ F kekb) BK T[ m ;eD, T[ j id' I ikrD T[ d ' I jh nDfrDs bkG d/ y e/ fJ; ~ ngBkT[ D bZ r / jB. fJ;dh tos' I eoB. nZ i s' I s[ ; hI th ngDkU. fejk th frnk j? - gkDh p/m e/ jh ghDk ukjhdk j?. i/ oks ~ sKp/ nB/ e o' r K dk fJZ e jh T[ g uko. T{ F kgkB d{ o eo/ d/ posB ftZ u ofynk frnk gkDh j' t / sK T[ ; Bkb dod j}ko.. - :' r h Gz t o bkb p? d , i? g [ o (23)
  • 26. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 f;Zy Xkowe gqFB'Isoh gq F B L T[j fejVk ftnesh ;h fi; B/ ;G s'I gfjbK gq F B L T[; ftnesh dk BKn dZ;' fi; B/ r[o{ r'fpzd r[o{ BkBe d/t ih dh ;yFhns ftu'I r[o{ j'D f;zx dh c"i ftZu Fkwb j' e/ nkgD/ d' g[Zso dh gfjukD ehsh < Fjhd eotkJ/ ns/ r[o{ ih dk ed/ th ;kE Bk T[ Z s o L b' X h pz ; dk GZ N h w[ ; bwkB okJ/ p[ b ko. SZ f vnk < gq F B L iZ r ~ skoB dh w[ f jz w ftZ u r[ o { BkBe d/ t T[ Z s o L nzpkbk d/ B/V/ ;Y"ok fgzv dk ;Jhnd gho pZ[X{ ih dk gfjbk ;kEh e" D ;h < T[ Z s o L w[;bwkB fwok;h GkJh wodkBk i' 54 ;kb r[o{ Fkj. Gz r kDh d/ :[ Z X ftu T[ j nkgD/ 700 ih d/ Bkb fojk. w[ohdK Bkb r[o{ r'fpzd f;zx ih Bkb w'Y/ Bkb gq F B L T[ j fejVk gfjbk ftnesh ;h fi; ~ f;Z y w'Yk i'V e/ bfVnk, nkgD/ 2 g[Zso ns/ fJe Xow ftZ u GkJh j' D dk o[ s pk fwfbnk < Gok Fjhd eokfJnk. fJ; s'I fpBK gho ih d/ T[ Z s o L wodkBk. j'o pj[s ;ko/ w[ohd th fJ;/ izr ftZu Fjhd gq F B L Gkosh ;kfjs ftu @fjzd[;skB# Fpd dh ;G j' J / . s' I gfjbh tos' I fe; B/ ehsh ns/ feZ E / < gq F B L r[o{ r'fpzd f;zx ih gho p[ZX{ Fkj dofwnkB T[ Z s o L r[ o { BkBe d/ t ih B/ pkpo d/ jwb/ ;w/ I fJbkjh fgnko ~ do;kT[Idh e'Jh xNBk dZ;'< nkgD/ fJZ e Fpd ftZ u ehsh i' ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ftZ u fJT[ I doi j? L T[ Z s o L r[o{ ih gho ih tb'I n"y/ ;w/I ehsh wdd s'I p/ @@y[ o k;kB y;wkBk ehnk fjz d [ ; skB vokfJnk. jZd y[F ;B. T[j gho ih ~ p/F[wko s'jfcnk nkg? d' ; [ B d/ J h eosk iw efo w[ r b[ uVkfJnk. Bkb bZ d d/ D k ukj[ z d / ;B. go id' I r[ o { ih J/ s h wko gJh e[ o bkD? s? eh dod B nkfJnk..## nkgD/ ezx/ Bkb e/; tkj oj/ ;B sK gho p[X{ gq F B L r[o{ BkBe ;kfjp B/ pkpo dh c"i ~ eh BKn Fkj B/ r[o{ ih ~ ezxk s/ d;sko s/ feogkB fdZ s k < s'jc/ ti'I wzrh. r[o{ ih B/ fdb d/ ;ko/ fgnko T[ Z s o L gkg eh iz M Bkb fJj s' j c/ gho ih ~ d/ fds/ i' gho ih gq F B L gzikp ftZu r[o{ BkBe ;kfjp d/ BKn s/ pDh d/ gfotko B/ ;fseko Bkb ;KG/ j' J / jB. :{ B htof;Nh feE/ j? < gq F B L fjz d { Xow d/ w' N / w' N / f;XKs fejV/ jB < T[ Z s o L nz f wq s ;o ftZ u . gq F B L T[ j fejVK ftnesh ;h fi; B/ f;yK d/ T[ Z s o L t/dK, T[gfBFdK f;woshnK ftZu ftFtkF, iBw ;otT[ u Xkofwe n;EkB dopko ;kfjp dh nXkfos toD tz v ftZ u ftFtkF, w{ o sh g{ i k BhI j oZ y h < ftZ u ftFtkF ns/ ;z ; feq s d/ d/ t GkFk ftu T[ Z s o L w[ ; bwkB ;[ c h ceho ;KJh whnK who. j' D dk ftFtk;. gq F B L pz d k f;z x pjkdo Bkb Fjhd j' D tkb/ j' o gq F B L eh f;Z y Xow dk T[ g o' e s f;XksK Bkb e' J h fez B / f;z x ;B < tk;sk j? < T[ Z s o L pzdk f;zx pjkdo Bkb 700 s'I T[go f;zxK B/ T[ s o L d{o dk th tk;sk BjhI. jK f;y ;ko/ XowK d/ Fjhdh fdsh, s;hj/ MZ b / ns/ fJZ e th f;z x Xkofwe rq z E K s/ oj[ o hsK dh nk}kdh d/ w"s s'I xpokfJnk BjhI, vfonk BjhI. fJ; dh fJfsjk;e rtkjh nz r o/ } K B/ fdZ s h j? . nbz p odko jB. (24)
  • 27. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 gq F B L id'I f;ZyK dk tZvk fjZ;k fjzd{nK ftu'I nkfJnk w[;bwkBK dh okyh dk ezw ykb;k gzE B/ y[d j? sK fco f;Z y Xow ~ fjz d { Xow dh Fky ;zGkfbnk ns/ fJe th w[;bwkB dk ikBh iK efjD ftZ u eh jo} j? < wkbh B[ e ;kB BjhI j' D fdZ s k. nZ i th T[ Z s o L 1) fJ;kJh Xow d/ b' e :j{ d hnK ftu' I nkJ/ w[;bwkB fJ;/ Ffjo ftZu ;[yh ;Kdh tZ;d/ jB jB. eh n;hI ed/ fJ;kJhnK ~ :j{ d h Xow ns/ wb/ o e' N bk n;? I p bh jbe/ s' I ;dk dh Fky efjzd/ jK < d't/I Xow tZyo/ tZyo/ Xow w[ ; bwkB n? w Hn? b HJ/ H jh fiZ s dk j? . d/ s" o s/ ikD/ iKd/ jB. gq F B L d[BhnK dk fJe'-fJe T[j fejVK Xkofwe rqzE 2) Gkos ftZu 2 eo'V s'I T[Zgo fJ;kJh ofjzd/ j? fi; ftZ u tZ y tZ y XowK d/ wz B D tkb/ jB. T[j ;ko/ d/ ;ko/ fjzd{nK ftu'I nkJ/ jB. wjKg[oF d/ ebkw ~ pokpo dh EK s/ ;fseko eh T[BQK ~ ed/ fjzd{ Xow dh Fky fejk frnk. fdZ s k frnk < 3) Gkos ftZu 12 eo'V s'I T[go w[;bwkB th ofjz d / jB. fJj pj[ s tZ v h frDsh ftZ u T[ Z s o L ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ih, fi; ftZ u fjz d { n K, fjz d { n K ftu' I nkJ/ jB . eh fJBQ K w[ ; bwkBK w[;bwkBK s/ dfbs F'DhnK Bkb ;pzXs wjkB ~ ed/ fjz d { Xow dh Fky fejk frnk j? < GrsK dh gftZso pkDh Fkwb j?. gq F B L eh f;Z y Xow fjz d { dh Fky j? < r[od[nkfonK ftZu fJ;/ wjkB rqzE dk gqekF T[ Z s o L fJj rZ b th f;Z y e" w s/ f;Z y Xow dk x' o j[zdk j? fi; ~ nkgDk r[o{ wzB e/ ;w[uk f;Zy fBokdo eoB d/ pokpo j? . fJj rZ b eoB gzE ;h; fBtkT[Idk j? ns/ fJ;/ rqzE s'I ykb;k tkb/ iK sK fJfsjk; s/ Xow d/ v{zx/ ;zebgK gz E dh uVQ d h ebk ns/ ;opZ s d/ Gb/ dhnK s' I e' o / jB, iK wub/ ns/ iK fco fJe frDh d[ n ktk wz r dk j? . fwEh ;kf}; d/ nXhB fJj rZ b K ehshnk ik gq F B L d[BhnK Go dhnK ;fGnsktK dhnK T[sokJhnK ojhnK jB. s/ uVQkJhnK dh v{zxh s'I v{zxh dk;skB efjD f;Z y Xow fJZ e ;[ s z s o Xow j? . fJ; dk tkbk ;z;ko gqf;ZX fJfsjk;eko fejVk j? < nkgDk wkB wZsk fJfsjk; j?. fJ; dk nkgDk TZ [ s o L nz r o/ } fJfsjk;eko nkoBbv NkfJBph. Xkofwe rqzE j? ns/ nkgDk Xkofwe e/Ido j?. ( Arnold Joseph Toyanbee : 1889-1975) ) fJ; dhnK nkgDhnK oj[ ohsK th jB. fJ; gq F B L r[ o { rq z E ;kfjp s/ f;Z y Xow pko/ T[ ; B/ eh jehes ~ ;z;ko gqf;ZX ftdtkBK B/ pkekfJdk GftZypkDh ehsh < wkBsk fdZ s h j? . T[ Z s o L @@wB[Zy dk Xkofwe Gfty X[zdbk j? go fco th gq F B L f;Z y gz E B/ F/ o w[ j z w d ykB d/ ;fseko ftZ u fJ; d/ pkti{d fJe uh} d/yh ik ;edh j? fe eh ehsk < fiT[ I d / ikrd/ s/ T[ u hnK wz } bK tkb/ Xow TZ [ s o L ykb;k gz E B/ F/ o wj[ z w d ykB dh :kd ftZ u gfjbK dh fB;ps j[D fJe d{i/ d/ tX/o/ B/V/ wb/oe'Nbk fty/ @jkn dk Bknok# r[od[nkok nk oj/ jB HHHHHH Gfty ftu XowK ftueko j'D pDkfJnk. csfjrVQ ;kfjp ftZ u Fjhdh tkbh ftuko uouk ftu f;y Xow ns/ r[ o { n;EkB fty/ fJZ e r/ N dk BKn @F/ o w[ j z w d rqzE ;kfjp dh pkDh e'b e[ZM n?;h ftF/; rZb ykB r/N# oZfynk ns/ fjzd-gkfe tzv ;w/I 1947 }o{o j? i' pkeh ;koh d[BhnK ~ dZ;h ik ;edh ftZ u wb/ o e' N b/ dh i{ j ftZ u tZ ; D tkb/ j? . ## (25)
  • 28. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø é¶ éò¶º ÃËéÅ î°ÖÆ òܯº ÕîÅé çíÅñÆ éòƺ ÇçµñÆ, (¶ܧÃÆÁź)-Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø ÜÅäÕÅðÆ î°ÔµÂÆÁÅ ÕðòÅÀ°ºç¶ Ãé¢ Çìz׶âÆÁð ç¶ é¶ ÃËéÅ î°ÖÆ ç¶ ð±ê ÒÚ ÁÅêäÅ ÁÔ°çŠçíÅñ ÇñÁÅ¢ ð±ê ÒÚ ÇìÕðî ÇÃ§Ø é¶ ê¶éÇÃñòÅéÆÁÅ ÃÇæå Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø é¶ Üéðñ òÆ. Õ¶. ÇÃ§Ø çÅ ï±éÅÇÂÇàâ Ãà¶à ÁÅðîÆ òÅð ÕÅñÜ ÒÚ íÅ× ñËä ç¶ ÃæÅé ÇñÁÅ ÇÜé·Åº çÅ ÃËéÅ î°ÖÆ ç¶ éÅñ ÔÆ Ã§ï°Õå ðÅôàð çÆÁź ç¯ ð± ê ÒÚ BF îÔÆé¶ çÅ ÕÅðÜÕÅñ î°ÇÔ§îź ÒÚ òÆ Õ§î ÕÆåÅ¢ Üéðñ ÇòòÅçź ÒÚ ÇØÇðÁÅ ÇðÔÅ¢ ÃËéÅ î°ÖÆ ÇìÕðî ÇÃ§Ø çÅ ÇòÁÅÔ Ã°ðÜÆå Õ½ð ç¶ ð±ê ÒÚ EI ÃÅñÅ Üéðñ ÇìÕðî éÅñ Ô¯ÇÂÁÅ å¶ À°é·Åº ç¶ ç¯ ìµÚ¶ Ôé¢ ÇÃ§Ø çÅ ÕÅðÜÕÅñ ç¯ ÃÅñ å¶ Çå§é ç±Ü¶ êÅö ÃËéÅ î°ÖÆ ç¶ ð±ê ÒÚ ÁÅêä¶ îÔÆÇéÁź ñÂÆ Ô¯ò¶×Å¢ ÃËéÅ î°ÖÆ ç¶ ÇòòÅç×zÃå ÕÅðÜÕÅñ ç¶ ìÅÁç ð±ê ÒÚ Çéï°ÕåÆ å¯º êÇÔñź Üéðñ öòÅ î°Õå Ô¯ä òÅñ¶ Üéðñ òÆ. Õ¶. ÇìÕðî ÇÃ§Ø Õ¯ñÕÅåÅ ÃÇæå ÃËéÅ çÆ ê±ðìÆ ÕîÅé ÇÃ§Ø é¶ ÁµÜ ÇÕÔÅ ÇÕ BF îÔÆé¶ ç¶ À°é·Åº ç¶ ÕÅðÜÕÅñ çíÅñ ðÔ¶ Ãé¢ Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø é¶ ÁµåòÅç ç½ðÅé ÃËéÅ çÆ Á§çð±éÆ ÃÇæåÆ ÇìÔåð Ô¯ÂÆ ÔË¢ FB Çòð¯èÆ î°ÇÔ§î òÅñ¶ Ö¶åðź ÒÚ ÕÂÆ îÔµåòê±ðé ÃÅñÅ Üéðñ òÆ. Õ¶. ÇÃ§Ø é¶ ÇÂæ¶ ÁÅêäÆ ÇòçÅÂÆ ÁÔ°ÇçÁź Òå¶ Õ§î ÕÆåÅ¢ ÇÂà ÇòÚ ÃzÆé×ð ÃÇæå ×Åðâ ÁÅë ÁÅéð ç¶ ìÅÁç ÇÕÔÅ ÇÕ À°Ô À°Ã ØàéÅ AE Õ¯ð ç¶ Õ¯ð Õîźâð å¶ ÁÖé±ð ÃÇæå A@òƺ 鱧 ñË Õ¶ ÇÚ§åå Ãé ÇÜà ÇòÚ ÇÂÕ î¶Üð é¶ ÇÂÕ ÇâòÆ÷é çÅ î¶Üð Üéðñ çÅ ÁÔ°çÅ ôÅÇîñ ÔË¢ Üéðñ ëðÜÆ î°ÕÅìñ¶ çÆ ÇôÕÅÇÂå ÕÆåÆ ÃÆ å¶ ñËëàÆé˺à ÇÃ§Ø ÁÅêä¶ ç¯Ãåź ÒÚ ÇòµÕÆ éźÁ éÅñ îôÔ±ð Ôé¢ çñìÆð ÇÃ§Ø Ã°ÔÅ× çÆ Á×òÅÂÆ òÅñÆ åÆÜÆ Õ¯ð À°é·Åº é¶ ÃéîÅÇéå íÅðåÆ ÃËéÅ ÁÕÅçîÆ òñ¯º Õ¯ÂÆ ÜÅºÚ éÔƺ ÕðòÅÂÆ ×ÂÆ¢ íÅðå ç¶ ÃÅìÕÅ (ÁÅÂÆ. ÁËî. ¶.) 寺 ÇéÕñä ç¶ ìÅÁç ÇÃµÖ ñÅÂÆà ø½Ü î°ÖÆ Üéðñ ܶ. ܶ. ÇÃ§Ø å¯º ìÅÁç ÇÂà ÁÔ°ç¶ ÇÂéë˺àðÆ ðË÷Æî˺à ÒÚ CA îÂÆ AIGB 鱧 ÕÇîôé åµÕ ê°µÜä òÅñ¶ Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø ç±Ü¶ ÇÃµÖ êzÅêå ÕÆåÅ¢ ÁÅÂÆ. ÁËî. ¶. ÒÚ À°é·Åº 鱧 ÒðäéÆåÆ ÁÇèÕÅðÆ Ôé¢ 31 îÂÆ ç°êÇÔð¶ ðµÇÖÁÅ î§åðÅñ¶ ÒÚ å¶ Á×òÅÂÆÒ ñÂÆ Ü§î±-ÕôîÆð ðÅÂÆëñà ïé å×îÅ ø½Ü î°ÖÆ ç¶ Õîð¶ ÒÚ Üéðñ òÆ. Õ¶. ÇÃ§Ø é¶ ÁÅêä¶ å¶ ÃzÆ×ä¶ô àzÅëÆ êzçÅé ÕÆåÆ ×ÂÆ¢ ÇÂéë˺àðÆ ÃÕ±ñ À°µåðÅÇèÕÅðÆ Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø é±§ ø½Ü çÆ ÕîÅé ÒÚ é½ÜòÅé ÁÇèÕÅðÆ ç¶ ð±ê ÒÚ ÇÃÖñÅÂÆ ç½ðÅé ýºêÆ¢ Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø ê±ðìÆ ÕîÅé 寺 ë½Ü î°ÖÆ À°é·Åº 鱧 ÒÕîź⯠âË×ðÒ å¶ ÒìËÃà ÇÂé àËÕÇàÕÃÒ àzÅëÆ åµÕ ê°µÜä òÅñ¶ ê§Üò¶º ÁÇèÕÅðÆ Ôé, Üéðñ òÆ. êzçÅé ÕÆåÆ ×ÂÆ¢ Üéðñ ÇÃ§Ø é¶ ìËñ×Åî ÃÇæå Õ¶. ÇÃ§Ø òÆ ê±ðìÆ ÕîÅé ç¶ ÔÆ Õîźâð Ãé¢ ÃðÕÅðÆ ÇÂéë˺àðÆ ÃÕ±ñ ç¶ Õîź⯠Çò§× ç¶ ÇõÇÖÁÕ ç¶ ð±ê ÃËÇéÕ ÃîÅÚÅð 鱧 ǧàðÇòÀ± ç½ðÅé Üéðñ ÇìÕðî ÒÚ ÒÚ òÆ Õ§î ÕÆåÅ¢ Üéðñ ÇìÕðî ÇÃ§Ø ÕÅðÇ×ñ ÇÃ§Ø é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ À°Ô ø½Ü çÆ ÇÕö òÆ Ú°ä½åÆ ñÂÆ ï°µè ç½ðÅé ÃËéÅ çÅ ÇÚÔðÅ Ãé ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ã Ã À°Ô ÇåÁÅð Ôé å¶ Çå§éÅ ÃËéÅòź ÒÚ åÅñî¶ñ òèÅÀ°ä ÃËéÅ î°ÇÔ§î âÅÇÂðËÕà¯ð¶à ÒÚ Õ§î Õðç¶ Ãé å¶ À°Ô Òå¶ òÆ À°é·Åº çÅ ÷¯ð Ô¯ò¶×Å¢ À°é·Åº 鱧 êðî òÇôôà íÅðåÆ Ö¶åð 寺 ç°ôîä ç¶ ÃËÇéÕź 鱧 Öç¶óé ñÂÆ Ã¶òÅ, À°µåî ï°µè öòÅ, ÁÇå òôÇôà öòÅ å¶ ÃËéÅ ÃËéÅ ç¶ Áµ×¶ òèä ìÅð¶ îÆâÆÁŠ鱧 ÇéïÇîå îËâñ éÅñ òÆ ÃéîÅÇéå ÕÆåÅ ÜÅ Ú°µÕÅ ÔË¢ (26)
  • 29. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 gz i kph ;[ w B dh Bz t h ;z g kdeh Nhw Xz B Xz B Xz B iB[ nkfJnk byBT{, byBT{, wksk e"bK ih GbkJh e/Ido e/ gqtesk f;Zy ;wk} d/ ;opihs f;zx d/ nB[;ko e?w dh wjkB ;yf;:s GkJh T[Zu e'Nh d/ ;kfjp GkJh r[ o fJepkb f;z x B/ 22 i{ B s' I 24 i{ B p[Xihth, ;qh r[o{ se :{0gh0 dk 3 o'}k d'ok eoe/ byBT{, eoB?brzi, r'fpzd f;zx r'vk ns/ pjokJhu dhnK ;zrsK ~ r[opkDh ehosB ;NVh ;oeb d/ ns/ r[opkDh ftukok Bkb fBjkb ehsk. ;ko/ ;wkrwK f J z N o B / F B b ;0 pqfizdo gkb f;zx ;0 joGiB f;zx ih ftZu ;zrsk dh jkioh Gog{o ojh. r[od[nkok Bkek eKT[;b d/ uhc norBkJh}o, ;0 pqfizdo gkb f;zx fjv'Ibk ftZu frnkBh ;zs f;zx w;ehB n?e/vwh d/ 6 ns/ f;Zy :zr w?IB} n?;'fFJ/;B byBT{ d/ ;ogoFs t/I ;kbkBk ;wkrw ftZu GkJh ;kfjp B/ 23 i{B dh Fkw w? I p o ;0 joGiB f;z x B/ fJ; gsoek d/ ;z g kdeh wB'jo ehosB ehsk ns/ wksk e"Ibk ih GbkJh e/Ido ;bkjeko d/ o{g ftZu ;ogoFsh gotkB eo bJh j? dhnK 11 ftXtk phphnK ~ ;{ N G/ I N ehs/ . 24 i{ B ~ fJ; s'I gfjbK ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh Bkb ;t/o/ 5 ti/ F[o{ j'J/ ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh i[ V e/ f;Z y Xkofwe gq F B' s oh ns/ ;/ t k f;woB ;ko d/ gq ' r okw ftZ u fjZ ; k fbnk ns/ ;[ y wBh ;kfjp dk dh ;/tk eo u[e/ Bfozdo f;zx w'Irk B/ gzikph ;[wB d/ gkm, ehosB ns/ d' g fjo ftZ u 11 s' I 1 ti/ se ;z g kde dk ez w F[ o { eo fdZ s k j? . frnkBh ;z s f;z x w;ehB n? e / v wh d/ gq ' r okw ftZ u d[ p kok ehosB ns/ r[ o pkDh ftuko Bkb ;z r sK ~ gz i kph ebk;K i'fVnk. fJ; ;ko/ gq'rokw ftZu fBogkb f;zx gkbh, byBT{, ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh tZb'I ns/ wBwhs f;zx pzNh dk Gog{o :'rdkB fojk. GkJh rowh dhnK S[ZNhnK ftu 6 ;/INoK s/ r[od[nkok Bkek ;kfjp 3 ti/ cbkJhN s/ Fqh nfwqs;o tkg; ub/ rJ/. fjzv'bk, r[od[nkok nkdoF Bro, r[od[nkok f;zrko Bro, r[od[nkok r'fpzd Bro, r[od[nkok fJzdok Bro ns/ r[od[nkok BkBe fgnkU, n?b0vh0n?0 ekb'Bh fty/ g? o / I N b eKT[ ; fbz r ns/ e[b 332 pZfunK ~ r[ow[yh ns/ Xkofwe ftZfdnk dh f;fynk fdZ s h rJh/ . ;ko/ pZ f unK ~ ;wkgB ;wkrw pZ f unk dk ;BwkB eoke/ fJBkwK Bkb fBtkfink rfJnk. fJjBK ;/INok byBT{, fJ;zNhN:{N nkc f;Zy ;Nvh} byBT{ s/ ;[ ; kfJNh d/ w/ I p oK ;0 s/ i gkb f;z x , ;0 i? g kb u/gNo tZb'I 28 i{B 2012 ~ r[od[nkok nkbwpkr ftZy/ f;z x , ;0 ox[ p ho f;z x , phph irBhs e" o , ;0 e/ 0 10 thI ns/ 12 thI ebk; ftZ u 80 ch;dh s' I finkdk i/ 0 n? ; 0 Grs, ns/ phph ;opihs e" o B/ ;/ I N ok d/ w[Zyh dh ;/tk ehsh. ;ko/ ;/INoK d/ g{o/ fJzsikw dh fiZw/ Bzpo fbnkT[D tkb/ ;ko/ r[of;Zy pZu/ ns/ pZuhnK ~ tkoh Bfoz d o f;z x w' I r k B/ ;z G kbh. fJBkwK Bkb ;BwkBs eoD dk T[gokbk ehsk frnk byBT{ , f;Z y :z r w? I B } n? ; ' f ;n? F B byBT{ j?. N'Nb 90 ch;dh tkb/ pZu/ ns/ pZuhnK ~ pb/}o tZ b ' I rowh dhnK S[ N hnK ftZ u ngB/ dcso ;q h r[ o { ns/ fJZ e ftF/ ftZ u 100 ch;dh Bz p o fbnkT[ D tkb/ s/r pjkdo GtB uzdo Bro ftZy/ gzikph ebk;K bk pZ u / ns/ pZ u hnK ~ N/ p b/ N ghH;hH fJBkw ftZ u fds/ e/ 68 pZfunK ~ r[ow[yh ns/ Xkofwe ftZfdnk fdsh, ikDr/. fJ; gq'rokw ftZu g?o/INb eKT[;fbzr th ehsh fi; ftZ u ;0 nihs f;z x ns/ ;0 ;[ o ihs f;z x ik ojh j? fi; ftZ u wK fgT[ ~ pZ u / ns/ pZ u hnK dh okigkb B/ Gog{o ;/tk ehsh. 17 i{B 2012 ~ ebk;K d/ ;wkgB ftZ u pZ f unk ~ fJBkwK Bkb fBtkfink gVkJh fet/I ns/ fe; ftF/ ftZu eokfJn/ dh ;bkj th frnk. fdZ s h ikJ/ r h. (27)
  • 30. gzikph ;[wB wkf;e i[bkJh 2012 ;[ w B gj/ b h - 01 ! 15 sohe se fwbD tkb/ ;jh itkb s/ 500 o{ 0 fJBkw fdZ s / ikDr/ . fJe s' I finkdk ;jh itkp j'D s/ fJBkw pokpo-pokpo tzfvnk ikJ/rk. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 BK HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH gskHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHc' B $w' 0 HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH G/ i D dk gsk L gz i kph ;[ w B, 215$295 e, ;[ G kF wkor, d[ r ktK, byBT{ T[ Z s ' I fEZ b / L- yZ p / s' i ;Z i / L- 1- r[o{ HHHHHHHHHih fiBQK w;fid pBtkJh. 5 3- S/th gksFkjh HHHHHHHHHHHHHHHH ;{owk . 5 2- pb 3 4- ftFB{. 4 3- doFB 3 5- Xz B ;z g dk. 3 8- e{ V hI n k ~ fdZ s k iKdk j? . 2 6- ;kuh ;kyh d/ b/ y e. 5 9- B' e o. 2 7- wjkB Fjhd. 4 10- we' V k. 2 9- ;yh ;kEB. 3 12- y{ B trdk j? . 2 11- ftnkj eoB ufbnk 2 14- otkp. 2 12- :{ X 2 15- Grs ih i' byBT{ ftZ u g? d k j' J / . 5 13- jb{nk pDdk j?. 2 16- fdZ b h ftu j? . 4 17- e'mh, wekB. 3 18- fgnko eoBk. 5 20- uwVh. 2 19- w{ ; / oz r V ~ ;' f Xnk. 4 22- n? e kT[ I N . 2 21- wjkB f;Z y eth i' pjkdo Fkj ~ gVkT[ I d / ;B.4 ;B.4 24- gVB tkb/ . 3 23- tkik i' d;w gkfsFkj tikT[zd/ ;B. 3 25- ;w{ j . 2 24- f;Z y BjhI yKd/ . 2 26- ;e{ b . 3 27- noEk ;fjs. 3 28- fiBK fdZbh fish ;odko HHHHHHHHHHf;zx 3 (28)