SlideShare a Scribd company logo
1 of 53
nwm AwDwr
nwm AwDwr
^wlsw dw jIvn-AwDwr pRBU dw nwm hY
[ dunIAw dy kwr-ivhwr kridAW vI auh pRBU
dI Xwd nUM ihrdy ivc vsweI r~Kdw hY
[ pRBU-ipAwr ivc lIn ho ky kIqI jwcnw
ausnUM AgMmI b^iSSW dw pwqr
bxwauNdI hY [ ^wlsy dI Asl pUMjI pRBU dw
nwm hY qy iehI rws iek~qr krn leI auh qqpr
rihMdw hY :
sMcx kau hir eyko nwmu ] hliq pliq qw kY
AwvY kwm ]
 
ikrq ivrq kr Drm dI
ikrq ivrq kr Drm dI
^wlsw Drm dI ikrq krdw hY – nw iksy nwl
D~kw krdw hY qy nw hI iksy dw D~kw
sihMdw hY [auh au~cI –su~cI ikrq krky
smwj dI auswrU sMpqI bxdw hY [ hr QW
gurU dI b^iSS nwl auh mwxXog ruqbw
pRwpq krdw hY [ Drm dI ikrq krdIAW auh
hmySw AwpxI suriq gurU dy crnW nwl joVI
r~Kdw hY :
hwQ pway kir kwmu sBu cIqu inrMjn nwil ]
(slok kbIr jI, pMnw 1376)
gurU leI kurbwn
^wlsw gurU dy hukm ivc jIaUNdw hY [ ausdI
rzw ivc rihMidAW auh Awpxw sB kuJ
inCwvr kr idMdw hY [ krVy qoM krVy qsIhy
ausdy isdk nUM fulw nhIN skdy [ ^wlseI jIvn
jwc dw pihlw sbk hI gurU nwnk swihb ny ieh
id~qw sI :
jau qau pyRm Kylx kw cwwayu ] isru Dir qlI
glI myrI Awau ]
                                
Sacrifice
gurU dI b^iSS –- AMimRq
^wlsy dI isrjxw klgIDr ipqw ny AMimRq dI
dwq b^S ky kIqI[ KMfy- bwty dy AMimRq ny
inrbl qy swh-sq hIxI kOm nUM nvW jIvn
b^iSAw Aqy zulm dw twkrw krn leI AgMmI
swhs pRdwn kIqw [ gurU dI dwq – AMimRq
ny mOq dw fr ^qm kr ky ^wlsy nUM Amr kr
id~qw :
eyk bUMd guir AMimRq dIno qw Atlu Amru
Aq hI rn mY qb jUJ mroN
^wlsw "hukm kI kwr" kmwauNidAW,
SwqmeI ivcr ky srb~q dw Blw mMgdw hY
[ pr jykr zulm dI A~q ho jwvy qy koeI hor
hIlw-vswlIAw nw rhy qW h~Q ivc qlvwr PVnI
aus leI jwiez hY qy mYdwin – jMg ivc jUJ ky
mrnw ausdw Drm :
  
cUM kwr Az hmw hIlqy dr guzsq ] hlwl Asq
burdn b Sm Sir dsq ]
syvw krq hoie inhkwmI
^wlsw ApxI Drm-kmweI ivco vMf ky Ckdw
hY ; loVvMdW dI XQw-Skq mdd "gur kI
syvw" smJ ky krdw Aqy srb~q dw Blw
mMgdw hY [ aus leI ZrIb dw mUMh hI
guruU dI golk hY [ duKIAW-inAwsirAW dI
bWh PVnI gurU-Gr dI mwx Xog rvwieq
hY[ syvw qoN ibnW qW jIvn hI iDRg ikhw
igAw hY :
ivx syvw iDRg hQ pYr hor inhPl krxI ] ( BweI
gurdws jI
r[owfs
d/th-d/tfsnK dhnK ejkDhnK fwfEjk;e
jB, fJfsjk;e BjhA g[okDe-rkEk iK d/t-
ejkDhnK d/ ;dk jh d'jo/ noE j[zd/ jB,
pkjow[Zyh s/ ojZ;wJh noE.. fJj
wB[Zyh u/sBk ftu g?dk j'D tkb/ ;ko/
gqFBK dk f;b;b/ tko T[so g/F
eodhnK iKdhnK jB s/ fJ; soQK
wB[Zy B{z g{oB GKs ;[-f;yFs eodhnK
jB.. fJj gqFB g?dk j[zdk j? fe fJj
fdqFNhwkB ;z;ko fet/A pfDnk, feE'A
pfDnk s/ fet/A ftuo fojk j?
r[o{ BkBe ;kfjp B/ fJj ;soK fbyhnK
nBzs Bkr# nBzssk j?, ;w/A, ;EkB,
ihtB dh nBzssk, ;dhtsk, gowkswk T[;
@nBzssk# dk ;kyh j? ns/ T[; dk
;zukbe j?. @BkokfJD# ihtB dk phi j?
fi; dh X[zBh ftu'A @ewb# fBeb fojk j?.
ewb Gkosh ;fGnkuko ftu ihtB T[sgsh
s/ ftek; dk gqshe j?-ewb dh vzvh ftu'A
fJe Fesh T[gih j?, pqjwk s/ T[; B/
;z;ko ouBk ehsh, fJj gfjbk wB[Zyh
ftFtk; ;h, f;qFNh-ouBk pko/
r[o{ BkBe ;kfjp B/ @BkG-ewb# dh
ftnkfynk fco nkg jh ehsh L;ku/ s/
(;' ;kvh fJj g[okD rkEk pkjow[Zyh o{g
ftu ejkDh j?, nzsoht o{g ftu doFB j?,
ojZ; j?, cb;ck j?. wB[Zyh f;yFk dk
fJe ;kXB s/ ftXh j?. nEkj ;kro iK
gkDh jh ihT[ wzfBnk j?. Bhbk ekbk
gkDh nBzs ekb she g;fonk fojk-fJj'
Ssh iZ[r dk X[zX{eko th ;h. fJj
@;bbw# dk f;XKs th j?. fJj' @fjoD
roG# iK @;toB nzvk# ;h. fco @nzvk#
N[ZfNnk i'V-ftS'V j'fJnk, Xos-nkekF
pD rJ/. Xosh B{z ;jkok d/D bJh
@pbd# dh ebgBk j'Jh. T[;/ @pbd# dh
wB[Zy r[D-gqG{ dh Grsh ftu bhB
j'fJnk. Xq{j, gqfjbkd, pbokik, iBe
nkfd fJ; d/ gqwkD jB. ftFB{z-
gqG{ eJh o{g Xko e/ fJBQK GrsK dh
gqhfynk b?Adk j?. @gqfjbkd# B{z
pukD bJh row b'j/ d/ EzwQ ftu'A Bo
f;zj o{g Xko e/ gqrN j[zdk j? ns/
joBkyF B{z ByK Bkb fpdkodk j?.
fJj ;koh xo'rh ejkDh j?, i' gqwkswk dh
;op-ftnkgesk, ;op Fesh-wkBsk s/ Grs-
tSb fpod B{z gqrN eodh j?. fJ;/ soQK
i/ g[eko ehsh ikJ/ sK gqfjbkd tKr
nikwb B/ @nzs ;tko fbnk# s/ rBek
t/;tk dh d[owfs d/y r[ow[y fdnkb
j'J/. ;kyh dk T[finkok ;kB{z fwb frnk.
dht/ dh pkjobh pDktN, s/b, tZNh, tZb
f;Zy B/ BjhA ikDk T[; ftu'A fBebh
o"FBh tZb d/yDk j?. fJj j? Gkt gqEkfJ
;kyh dk. j[D i/ r[o{ ih fJzdo dk o'Dk
dZ;d/ jB sK ;kv/ bJh T[gd/F j'fJnk
Lekw s'A pu', fJj ;dk d[ydkJh j?.
gKvtK d/ t/ot/ j'Dr/ sK fJ; bJh fe
@ihtB i{J/ BKj jko'#. okik okw dk
f}eo i/ r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkt/rk sK
pqjwk B{z ftZfdnk d/ jzeko B/
wkfonk, i/ Bkb f;woB j[zdk sK fJsBk
d[Zyh BKj j[zdk. pfb okik B{z
jzeko B/ T[ikfVnk. joh uzd B{z dkB
d/ wkD B/ y[nko ehsk. gkB dh E[Ze
B{z jh ukBDh oks ftu jhok ;wM joh
uzd jZE ik gk p?mk s/ Bw'Fh
T[mkDh gJh. joDkyF B{z @d[okuko#
B/ spkj ehsk.
d[oi'XB B{z G[Zb frnk fe gfs th e'Jh
uh} j?.
;' fJj ;G jtkb/ fe;/ dh T[gwk ftu BjhA,
ntsko fJE/ g{i BjhA ;r'A i[rfj i[rfj e/
oki/ jB ns/ b'e nDikD-g[D/ ftu ntsko
eoe/ g{ih ub/ ik oj/ jB. wB[Zy ftu
oki;h g{ik j[D sZe j? ns/ fJ; dk o[jp
bkj[D bJh jh ntskoK ;pzXh @j'o e/s/
okw otkb# iK @ekB feqFB ikdt# B{z
fpzqdqkpB ftu eb'b eod/ jh fdykfJnk
j?. fJ; soQK nB/eK gqEkfJ ;kyh f}eo
jB. go Bkb' Bkb ;[u/s th eoh rJ/ jB fe
wB[Zy gqw/Fo B{z SZv fJBQK dh
g{ik jh B eoBh F[o{ eo d/t/. XzB jB
r[o{ gksFkj i' ;kB{z ;[u/sh p]Fd/ oj/
;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ dkoFfBe f;XKs
@;qh r[o{ rqzE ;kfjp fdqFNwkB o{g eoe/ ns/
GktBk eoe/ ;z;ko dk fJe doFB rqzE BjhA j?.
fJ; dh pkDh dk o{g eftsk dk j? ns/ fJ; ;zgkfds
rqzE d/ fgZS/ GktBk gq/wk-Grsh B{z ;keko
eoB dh j?. fe;/ ftF/F dkoFfBe-gqpzX nXhB
Bk fJj pkDh ouh rJh j? ns/ Bk jh fJj ouBk fe;/
Fk;sqe-gqpzX nB[;ko ;zgkfds ehsh rJh j?.
;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk ;o{g G/d# dk j?,
@Fk;sq# dk BjhA j? L fit/A @for t/d# ftu
d/th-d/t s/ pqjw T[gkFBk j?, fst/A ;qh
r[o{ rqzE ;kfjp ftu gqwkswk dh gq/wk Grsh
fJj wjkB rqzE sK ;ko/ Gkos dk gqfsfBX rqzE
j? fiE'A she Grsh-ekft dk ;pzX j?. fJ; rqzE ftu
12thA s'A b? e/ 17thA ;dh she j'J/ Gkosh
GrsK s/ gzikph r[o{nK dh ouBk ;zefbs j?
Gkt/A fJ; rqzE dk ftF/F Gkr gzikp dh Xosh s/
ofunk frnk j? go fJ; ftu T[so gqd/F, pzrkb,
wjKokFNo, f;zX okfi;EkB, nkfd gqKsK d/
GrsK dh ouBk th ;zefbs j?. fJBQK fGzB-
fGzB gqKsK ftu, iBw/ ns/ fGzB-fGzB jkbks
ftu'A bzxd/ GrsK d/ ihtB siop/ ns/ f;XKs
fGzB-fGzB ;B. fJBQK ethnK dh gqfsGk dk
ftek; tZyo/-tZyo/ jkbks ftu j'fJnkfJ; bJh fJBQK
@;qh r[o{ rqzE ;kfjp# ftu doFB d/ fszB Gkr
iK gZy jB. gfjbk Gkr j? @nfXnkswesk# fi; ftu
fBoDk ehsk j? fe ;ko/ iht-irs pqjwzv gk;ko/
fgS/ sZs-;ko ;q/FN t;s{ eh j? ns/ T[; dk gk;ko/
Bkb eh ;pzX j?. fJj fBo'b Fk;sq j?. d{ik Gkr
fJj j? fe iht gk;ko/ dh e?d ftu'A fet/A fBeb
e/ ;ot-ftnkgh nfpBkFh pqjw i' ;ko/ gk;ko/ ftu
sZs-t;s{ j?, Bkb fet/A fwb ;edk j?. fJj Xow-
Fk;sq j? Gkt Fk;sq dk T[j Gkr i' w[esh
gqkgsh d/ ;kXB dZ;dk j? fit/A fe Bkw-Grsh,
r[o{ Grsh, wB dk ;ziw nkfd. shik Gkr ;dkuko
dk ;wkie ihtB dk j?
i' fJj fBo{gD eodk j? fe wkBth Xow-wB[Zy d/
s"o s/ eh j? iK wB[Zy dk j'o wB[Zy, ihtK s/
e[dos Bkb eh ;pzX j'Dk ukjhdk j?. ;' ;qh
r[o{ rqzE ;kfjp d/ @doFB# d/ w[Zy-Gkosh
doFD d/ sZs nB[;ko jh jB. / f;XKs fJBQK pko/
jB L (T) pqjw, nkswk, irs (wkfJnk), (n) Bkw
r[o{, wB, ns/ (J) ;dkuko, ;wkie, Xow;qh
r[o{ rqzE ;kfjp ftu nB/e EkJhA fJj ;gZFN fejk
j? fe @pqjw# pko/ wB[Zyh frnkB pVk nbg j?
ns/ @pqjw# pko/ ;G e[M ed/ th ikfDnk BjhA
ik ;edk. T[j ;dk nw[b, nBzs, nrzw, nr'uo, nrkX
ofjzdk j?,
go pqjw ns/ gk;ko/ pko/ uzrh wksqk ftu frnkB
fJzdqhnK, p[Xh ns/ nkswe Fesh Bkb gqkgs
j' ;edk j?. fJ;/ B{z ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ftu (Fpd)
iK @pkDh# dk ;kXB iK gqwkD wzfBnk j?. fJj
@X[o eh pkDh# ns/ @j[ewkT[# dk f;XKs j?.
gq/wk-Grsh f;woB ns/ ;ziw d/ ihtB d[nkok
wB[Zy B{z Fpd-f;Xh iK nB[Gt Fesh gqkgs j'
iKd/ jB ns/ T[; B{z @nyVhnk fpnB# gqkgs j'
iKdhnK jB fiBQK Bkb @gksFkj }kjok# fd; g?
Adk j? ns/ T[E/ @dorkj# ftu @;'do[# s/ i'
@j'fJ pshs/# T[; B{z Grs-eth eftsk ftu ;keko
eo fdzdk j?. fJj nB[Gt ftF/F Fesh j?, fJj gqG{-
1H sZs frnkB (Metaphysics)
(T) pqjw L ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/
fuzseK B/ @;u[# B{z @pqjw# ns/
@pqjw# B{z @;u[# wzfBnk j?-
@nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[ BkBe
j';h Gh ;u[..# @;u[# jh pqjw j?. fJ;
@pqjw-;u[# d/ bZSD fJj jB L
(T@;u[# ;dk J/e' ;o{g ftu ns/ fJe;ko
ofjzdk j?, T[; dh fJe;kosk ed/ Gzr
BjhA j[zdh ns/ T[j @;op ftnkgh#
ofjzdk j? ns/ jo pkjobh fGzBsk d/
nzdo @fJe ;wkB# ofjzdk j?. iks, toB,
(n) fJj @;u[-pqjw# jo o{g ftu gqsZy s/ gqrN
j[zdk j?. fJj Bkw-o{g XkoB eodk j? ns/ T[j o{g
@;ukJh# j[zdk j?. fBnK, gftZsqsk, e'wbsk,
fgnko, Xow, dfJnk, ;s, ;zs'y, ;[u, feos,
fwZms, fBwosk, ehosh, tzv SeDk,
fdnkBsdko-;G @pqjw-;u# dk gqrN o{g jB. fJj
@eow Bkw# @;fs# jB. pqjw jo o{g ftu eow
eodk j?-T[j @eow# @;fsBkw# jB. pqjw-;u[#
j?, fJ; bJh T[; dk jo gqrN o{g s/ jo gqrN eow
@;u[# j?.;fsBkw jB.  ;ko/ o{gK s/ ;o{gK ftu
ftnkge ofjzdk j?.
(
(J) @;u# ;dk @eosk g[oy# j[zdk j?. T[j ;dk
u/szB j' e/ T[;ko{ eosZt eodk j?. ekw, eq'X d/
eosZt ftu th T[j T[;ko{ ofjzdk j?, id'A T[j ftBkF
eodk j?, sd th T[j T[;ko{ j?. jo jkbs ftu j[ew
tos fojk j?. @okik# ns/ @oze# d'jK o{gK ftu
e[M pD frnk j?-e[M u/szB ftek; j' fojk j?.
@;u[# ;dk eoskoh u/szBsk ofjzdk j
(;) @;u[# ;[szso j?-fe;/ j'o ekoi iK ekoB nXhB
BjhA j?. fJ; bJh T[j @fBoGT[# ns/ @fBot?o#
wzfBnk frnk j?. @;u[# nkgD/ nkg ftu ;G e[M
j?-Bk T[j fe;/ gk;'A Fesh b?Adk j? ns/ Bk fe;/
dh nXhBrh ftu Fesh tosdk j?. @;u[# nkgD/
nkg ftu n;bhns ns/ @gow ;Zsk# j?.
(j) @;u[# @;dhth ;[zdosk# (nekb w{ofs) dh
brB tkbk j?. ;[zdo, e[dos, wB[Zy, tshok, ;
[Gk ;G @;u[# dk jh ;o{g jB. jo @e'jM# @;
[zdosk# ftu tZNdk ik fojk j?. ;[zdo ftuko ns/ ;
[zdo ftshok jh @;u[-pqjw# jB.
(e) @;u[-pqjw# @ni{Bh# ns/ @;?Gz# j?. T[j
fe;/ ekoi-tZ; BjhA ns/ ;G e[M T[; ekoi-tZ; j?.
T[j @;?Gz# j'D eoe/ fBZs Bt/A o{gK ftu gqrN
j[zdk ofjzdk j?.
(y) @;u[# @r[o# (frnkBh) ns/ @gq;kfd#
(;kT{, dfJnktkB, feogkfBfX) j?. frnkB @;u[#
j? ns/ @frnkBh# ;dk ;kT{-tsho/ tkbk j[zdk j?.
GrsK s/ r[o{nK B/ gq/w-tZ; @;Zu-pqjw# d/ fJ;
gqrN o{g Bz{ wkfDnk ns/ rkftnk j?. fJj ;G
@;fsBkw# o{g j?. @pqjw# ;ko/ ;Kr Xkodk
j'fJnk @fJe ozr# ofjzdk j?. ;kok gk;kok fJe
pkihroh j? sZs-o{g# e/tb @fJe# j?, pkjow[yh
(n) nkswk L wB[Zyh nkswk GkD/
j[ew nB[;ko ftS[Vh ns/ tZyoh j'Jh j'Jh
@i'fs-;o{g# s/ @gqG{-nzF# j?. @nkswk
gqwkswk# jh j?. wB i'fs ;o{g j?. @phi-
o{g# Bkw fjod/ ftu j?. iht-nkswk th ,
;fsBkw[, eosk g[oy[, fBoGT[, fBot?
o[ nkfd j?. fJj nfpBkFh j?-@Uj[ B
w{nk i' ofjnk ;wkfJ. nkswk @;ji/
nkt? ;ji/ ikfJ..# j?. nkswk e?;h j?
<nuoi eEk wjk nB{g.. gqwkswk
gkopqjw ek o{g[.. ojkT[.. Bk fJj p{Yk
Bk fJj pkbk.. Bk fJ; d{y[ Bjh iw
nkswk uT[ok;hj bZy i{BK ftu uZeo eZNdh j?.
fJj wB[Zyk iBw ftu irdhF B{z fwbdh j?. nkswk
;dk pqjw jh j?. wB, p[fX, fus, fjodk-;G
gqfeqsh d/ o{g jB, go fJBQK d[nkok jh i'fs dk
gqekF wB[Zy B{z ;jkJh j[zdk j?. wB[, p[fX,
fus nkfd @ekfJnk# ns/ @nkswk# d/ ftukb/
;zi'rh ;kXB jB. nkswk @nzsorfs shoE# j?,
@i'fs ;uh wB wkfj#, @i'sh i'fs fwbkJhn? ;[osh
;[ofs ;zi'r#, @nzsfo ewb gqrkf;nk# s/, @fod
wkDe w'fb nw'fb#, @fJj wkDe ihT[ fBow'b#,
j?, @J/ek ;[ofs i/s/ j? ihn# j?. nkswk B{z
@jz;# fejk j? - @ekfJnk jz; ;zi'r w/fb
ekfJnk ftu nkswk j? L
ekfJnk nzdfo ;G[ feS[ t;? , yzv wzvb
gkskbk..
ekfJnk nzdfo irihtB dksk t;? , ;GBk eo/
gqfsgkbk.. ekfJnk ekwfD ;dk ;[j/bh,
r[ow[fy Bkw[ ;w`kbk.. (;{jh w L 3,
gzBk 754)
(J) irs gqkfeqsh (matter) : gqfeqsh
(matter) B{z @ sq? r[DK# s/@ gzi
sZsK# dh T[sgsh fejk j? go @ sq? r[D#
gqwkswk-pqjw dh jh ouBk j? . ns/T[;
fJj j? sq? r[DK dk ft;wkdh gk;kok
Lft;wkd[ Bkd ft;wkd[ t/d.. ft;wkd[ ihn
ft;wkd[ G/d.. ft;wkd[ o{g ft;wkd[ ozr..
ft;wkd[ Bkr/fcofj izs..
ft;wkd[ gT[D[ ft;wkd[ gkDh..
ft;wkd[ nrBh y/vfj ftvkDh..
gqfeqsh pqjw ;o{g j? go fet/A pDh, fJj
ft;wkdh y/v j? . fJj gk;kok @ j[ew# Bkb
pfDnk j? Lehsk g;kT[ J/e' etkT[.. fs;
s/j'J/by dohnkT[.. pqjw s'A fpBK
e'Jh j'o ;sk BjhA j? . gzi sZs pqjw
ftu'A T[gid/jB ns/Lir[ ;[gBk pkih pBh
f;qFNh dk ekoB T[j pqjw nkg jh j? -
@ nkg/ekoD[ eosk eo/f;q;fN d/y?
nkfg T[gkfJ#, @ ;G J/e' fJe[ tosdk
nby[ B bfynk ikfJ#-(37) dP? s feXo/
BjhA j? , y/b j? LBk feS[ nkts Bk
feS[ ikts ;G[ y/b[ ehU jfo okfJU..
(209) gqfeqsh dk y/b[ ;kok @ ;fs# j? -
@ nkfg ;fs ehnk ;G ;fs#, @ fBor[B nkfg
;or[B Gh Ujh#, @ ;op G{s nkfg
toskok# ns/@ nkfg ;u[ Xkoh ;G ;ku[#
j? . wB, p[fX, fus nkfd ;G fJ;/gqfeqsh
d/ftef;s o{g jB. ;koh f;qFNh ftu
jo gqubs Xow gqDkbh dk nfXn?B r[o{ ih B/
ehsk ;h. @@g/y/ ;op YzY'b## fby e/ ;G B{z
nkdo tkbh EK fdZsh go nkgDk f;XKs Bkb
fBy/V dZf;nk. T[dkjoD ti'A, nk;k dh tko dk fJe
;b'e @w[;bwkBK f;cfs Fohnfs gfV gfV eofj
phuko[# i' S/thA gT[Vh Bkb doi j?, B{z jh
d/y'. nozG ftu w[;bwkB d/ Xow dk ;kozF d'
s[ZeK ftu fby dZ;d/ jB fe w[;bwkBK ftu }'o
Fohnfs dh f;cs s/ j?. Foj s'A pkjo w[;bkwB
rfJnk BjhA fe dhB s'A fvZrk BjhA. w[;bwkBh
wZs pr?o Foj dh e?d ftu gkfJnK ;KJh dk
dhdko j' jh BjhA ;edk. pzdk T[jh j? i' fJ; pzdF
w[;bwkB fJ; B{z jh Xow ;wMd/ jB fe Foj dh
f;s ehsh ikJ/, gfVQnk s/ thukfonk th Foj B{z
jh ikJ/ s/ fJ;/ d/ x/o/ ftu ofjnk ikJ/.
fjzd{ pko/ efjzd/ jB fe fjzd{ dk ;kok }'o doFB
s/ j?. cb;c/ s/ j?. wzsoK d/ ikg s/ j? iK ;'jD/
oZp dhnK w{oshnK Ykb e/ g{ik eoB s/ j?
y[Fp{dko X{gK irkT[D ns/ dht/ wukD s/ jh j?.
shoEK s/ ikDk jh T[j tZvk g[zB eow ;wMdk
j?. fjzd{ ejh sK ikJ/rk fe tkfjr[o{ fBor[D j? go
eo/rk eow eKv, nouk, g{ik s/ shoE fJFBkB.
fjzd{ ;kbkjh ;kbk jfB, do;fB o{fg ngko[.
shofE Bktfj nouk g{ik, nro tk;[ pjeko[.
i'rhnK dk ;kok isB ;[zB ftu fNeD dk j? ns/ fJj
fXnkB d[nkok gqkgs eoBk b'Vd/ jB. fXnkB
B{z gekT[D bJh T[j ;{yw s'A ;{yw eosko dk
Bkw nby s/ fBoziB oZy b?Ad/ jB go feT[Afe
fXnkB XkoB tkbh uh} fesBh th ;{yw j't/, fco th
T[; dk nkeko j[zdk j?, ;' T[j jh nkeko d/ g{ikoh
pD rJ/, fBozeko d/ Bkj oj/. wB d/ fXnkB ftu
ukj/ fesBh th ;{yw F? j't/, T[j w{osh nyfsnko
eo ikJ/rk, @ek:k d/ nkeko tkbh#. wB nkg{z
feT[Afe d/F ekb dh e?d ftu j?, ;' i' T[; ftu
pZM/rk T[j th d/F ekb tkbk jh j't/rk. ;' i'rh dh
GNeDk w[edh BjhA pDh ofjzdh j? L
T[BQK b'eK dk th f}eo eod/ jB i' ;dkuko dh
BhAj Xow BjhA frDd/ s/ fJj efjzd/ jB fe
goT[gekoh j'Dk jh ekh j?. T[BQK pko/ d'
s[eK ftu T[BQK dk ;kok ;[Gkn dZ; fdzd/ jB fe
Gkt/A ;zs'y oZy, n?;/ b'eK B/ ewkJh ftu'A
pukfJnk s/ fco goT[geko bJh tzfvnk th go id
e[M d/Ad/ jB sK nzdo T[BQK dh fJZSk j}koK
r[DK b?D dh j[zdh j? ns/ fJj ykfjF pDh ofjzdh
j? fe jo e'Jh tkj tkj ej/, F'Gk eo/. Xow BK dh
uh} ni/j/ b'eK e'b B j'D ekoB GNeDk BjhA
w[Zedh L
;shnk wfB ;zs'y[ T[gi? , d/D? e?
fco nkyho s/ nkgDk Xow fdqVQKd/ jB fe i'
Grs jB, T[BQK B{z tkfjr[o{ d/ r[D rkT[D dh
G[Zy bZrh ofjzdh j?. ;dk ;bkj[Dk, ;kv/ Xow dk
w{b j?. ;Zu dh N/e nkXko j?. ;dk y/V/ ftu
ofjDk, uVQdh ebk dk gqrNkT[Dk ;[Gkn j? ns/
fBwqsk tosktk L
BkBe Grsk G[y ;kbkj[D,
;u[ Bkw[ nkXko[..
;dk nBzfd ojfj fdB[ oksh, r[D tzfsnk
gkSko[..
fe; y{p;{osh Bkb nkgDk Xow do;kfJnk j?.
;' ;kvk Xow j'fJnk L
go i' gqw/Fo pko/ u[g ofj e/ s/ tkfjr[o{ pko/
e[M B efj e/ ns/ pr?o w[fBnkd d/ nkuoB
T[;koh eoBh b'Vd/ jB, T[BQK B{z r[o{ rqzE
;kfjp B/ y{p e'f;nk j?.
fJj X[Bh T[mkJh j? LGkt/A @by B/ehnK,
uzfrnkJhnK, bZy g[zBk gotkD[.
by sg T[gfo shoEK ;ji i'r p/pkD j't/
go i/ ;Zuk, BKt BjhA sK ;G ftnoE j? feT[Afe
fJj ;G wB dh wfs d/ thuko s'A T[Zgi ehs/ eow
jB. t/dK dk EK EK f}eo r[o{ rqzE ;kfjp ftu
fwbdk j?. ;wMKd/ j'J/ efjDr/ fe goukfonk sK
fJj iKdk j? fe t/d dh iV nk;wkB ftu j?, FkyK
@ @ T{oX w{b fi;[ ;ky sbkjk, ukfo p/d
fis[ bkr? .##
go sZe', gqukoB tkb/ nkg{z wkfJnk fet/A rq;/
jB. fBo/ tkgkoh. ;' t/d ftu i' tkgkoh-g[Dk j? T[;
s'A Bkb-Bkb jh ;[u/s eod/ ikDr/ sK fe t/d B{z
e'Jh d/t pkDh jh B frD bt/. t/d ftukohnK B{z
@pj[o{ghnk# th fejk j? feT[Afe T[j fJe dk
T[gkFe BjhA pDB d/Ad/. t?FBtK, F?tK,
;kesK, rDgsk s/ ;{oi d/ g{ikohnK dk f}eo fJE/
r[o{ rqzE ;kfjp ftu j? go Bkb jh T[BQK tZb
w{zj B eoD dh fdqVQ gq/oBk j?. wkfJnk B{z
gqG{ dh dk;h efjnk j? ns/ wkfJnk fgS/ bZrD
;Zu p'bDk L;u[ ykDk ;u[ g?BDk ;u/ jh ftfu tk;[
dk ;uk ;kbkjDk ;u? ;pfd fBtk;[..
G[ nksw okw[ gSkfDnk r[owsh fBi xfo tk
u[ t/yD[ ;u[ p'bDk sB[ wB[ ;uk j'fJ..
zBh ;u[ ft;kfonk ;/ d[yhJ/ ub/ o'fJ..
E'VQk p'bDk L
fiE? p'bD jkohn? fsE? uzrh u[g..
(tko wkM
fwZmk p'bDk Lfwms[ Bhth
BkBek r[D uzfrnkJhnk ss[..
fiE/ ikfJ pjhn? Gbk ejhn? ;[ofs
pj[sk p'bD[ MyD j'fJ.. (XBk;oh
fcZek BjhA p'bDk LBkBe fce? p'fbn?
sB[ wB[ fcek j'fJ.. fce' fcek ;dhn? fce/
fceh ;'fJ.. wL1
fcek p'bfj Bk fBtfj d{ik GkT[ ;[nkT[..
nk;k wL3
fBzdk BjhA eoBk Lfod? ;[X iT[ fBzd
j'fJ.. jwo/ ego/ fBzde X'fJ.. (rT[Vh
epho ih-339)
fBzde ek w[y[ ekbk j'nk dhB d[Bhnk
e? dopkfo.. (XBk;oh wL 5-
frnkB, ftt/e s/ ftuko F[ZX Lij frnkB
gqrk; nfrnkB fwNzs.. (;{jh tko wL 1
wB[Zy iks B{z fJe iks ;wMDk (;opZs
dk Gbk) L
ntfb nbj B{o[ T[gkfJnk e[dos e/ ;G
pzd/..
J/e B{o s/ ;G[ ir[ T[gfink eT[B Gb/ e'
wzd/.. (gqGksh epho ih-1349)
cohdk ykbe[ ybe wfj ybe t;? op wkfj..
wzdk fe;B' nkyhn? iK fs;[ fpB[ e'Jh
Bkfj.. fBwosk oZyDk L(jbhwh, raohph,,
wB BhtK)
epho ;G s/ jw p[o/ jw sfi Gb' ;G[ e'fJ..
fifB n?;k efo p{fMnk whs[ jwkok ;'fJ..
fBowkDsk LwB s{z ws wkD[ eofj fi
jT[ feS[ ikDdk r[ow[fy fBwkDk j'j[..
nzsfo nfrnkB[ jT[ p[fX j? ;fu ;pfd
wb[ y'j[.. (nk;k wL 3-441)
j'fJ fBwkDh ;/t ewktfj sk gqhsw j'tfj
wfB fgnkoh.. (nk;k wL 5-377)
w'j[ --B fe; ek g{s[ B fe; eh wkJh..
M{m/ w'fj Gofw G[bkJh.. (nk;k wL 1-
357)
w'j[ e{V[ e[Nzp[ j? wBw[y[ w[rX[ osk..
(;{jh tko wL 3, gT[Vh-787)
w'j e[Nzp f;T[ gqhfs B j'fJ..
fywK eoBk
fsBk B wko/ x[zfw..
fywk rjh pqs[ ;hb ;zs'yz.. o'r[ B fpnkg?
B iw d'yz.. (rT[Vh wL 1-223)
fywk rohph nBd ;ji igs ojfj r[Dsk;..
(rT[Vh pktB nyoh wL 5, 253)
dfJnk eoBk Ld{y B d/Jh fe;? ihn gfs
f;T[ xfo iktT[.. (rT[Vh tko wL 5-322)
wfB ;zs'y ;op ihn dfJnk.. (fEsh rT[Vh
wL 5-299)
f;woB[ GiB[ dfJnk Bjh ehBh sT[ w[y
u'Nk ykfjrk.. (wko{ epho ih-1106)
(;b'e cohd ih-1378)
cohdk i' s? wkofB w[ehnK
eq'X BjhA eoBk L
ekw[ eq'X ekfJnk eT[ rkb?..
fiT[ ezuB ;'jkrk Ykb?.. (okwebh wL 1-
932)
cohdk p[o/ dk Gbk efo r[;k wfB B
jYkfJ.. d/jh
o'r[ B brJh gb? ;G[ feS[ gkfJ.. (;b'e
cohd ih-
;zs'y eoBk (;po) Lo[yh ;[yh ykfJ e?
mzvk gkDh ghT[.. cohdk d/fy gokJh
u'gVh B so;kJ/ ihT[.. (;b'e cohd ih-
b'G BjhA eoBk L b'Gh ek t/;kj[ B ehi?
i/ek gkfo t;kfJ..
nzs ekfb fsE? X[j? fiE? jE[ B gkfJ..
(;b'e wL 3)
bkbu M{m fpeko w'j fpnkgs w{V/
nzX.. bkfr go/
d[orzX f;T[ BkBe wkfJnk pzX. (rT[Vh
pktB wL5
j[ew o}k s/ ubDk (j[ew wzBDk) L;'
eo/ fi fs;? oikfJ.. (nk;k dh tko wL 1-
j[efw oikJh ubDk BkBe fbfynk Bkfb.
(ig[ih ;kfjp, wL 1-1)
1H pqfjwzv ouBk L pqfjwzv pko/
ftfrnkBhnK dh fenk; (theory) j? fe fJj
nkeko gfjbK fJe r'b/ dh Feb ftu ;h ns/
nukBe r'b/ ftu n?BK }'odko Xwkek
j'fJnk fe r'bk cZN frnk ns/ fJjd/ cND
Bkb pqfjwzv ofunk frnk (Big bang
theory) fJ; goEkJ/ ;dhnK gfjbK dk r[o
c[owkB j? Lnkg/ ;u[ ehnk eo i'fV..
nzvi c'fV i'fV ftS'fV.. Xofs nek;[ ehJ/
p?;D eT[ EkT[.. okfs fdBzs[ ehJ/
GT[ GkT[.. fifB ehJ/ efo t/yDjkok..
nto[ B d{ik f;oiDjkok.. (839nopd
2H pqfjwzv dk gk;kok L r[o{ BkBe
d/t ih B/ ig[ih ;kfjp ftu pqfjwzv iK
nekb g[oy dh ouh j'Jh ouBk pko/
dZf;nk j? fe J/; dk e'Jh nzs BjhA ns/
fj;kp eofdnK fj;kp BjhA j' ;edk ;r'A
frDsh w[e iKdh j? go fJ; ouBk dk nzs
BjhA fbnk ik ;edk Xosh j'o[ go?
j'o[ j'o[.. fs; s/ Gko[ sb? etD[ i'o[.. (3)
gkskbk gkskb by nkrk;k nkrk;.. UVe
UVe Gkfb Ee/ t/d ejfB fJe tks..nZi ftfrnkBh th pqfjwzv B{z jZd pzB/
s'A fpBK ns/ frDsh s'A pkjo wzBd/
jB. fit/A fe Munitz (1957) fbyd/ jB.
3H ihtB dk nkozG L ;?AeV/ ;kb gfjbK
r[o{ BkBe d/t ih B/ ihtB ouBk pko/
T[gd/F d/AfdnK c[owkfJnk j? L;ku/
s/ gtBk GfJnk gtB? s/ ib[ j'fJ.. ib s/
fsqGtD[ ;kfink xfN xfN i'fs ;w'fJ..
noE ;gZFN jB nekb g[oy B/ jtk pDkJh
ns/ jtk s'A gkDh pfDnk j?.
j[D ftfrnkBhnK dk fenk; j? id'A Xosh
ni/ row ;h fJjdh T[sbh gZXo s/ r?;K
pDhnK ns/ fiT[A fJj mzvh j'Jh fJjBK
s'A c/o gkDh pfDnk. ftfrnkBhnK dk
ftuko j? fe gfjbK gfjb iht izs{ gkDh ftu
BfFnK fto[ZX skVBk L pkpk
j'o[ ykDk y[;h y[nko[..fis[ ykX/ sB[ ghVhn? wB wfj ubfj
fteko.. (16)
r[opkDh ns/ ofjsBkw/ nB[;ko ;G BfFnK dh
tos'A f;ZyK tk;s/ e[ofjs j?wkD;[ Gfonk nkfDnk wkD;[ Gfonk
nkfJ..
fis[ ghs? wfs d{fo j'fJ pob[ gt? ftfu
nkfJ..
nkgDk gokfJnk B gSkDJh y;wj[ Xe/
ykfJ..
fis[ ghs? y;w[ ft;o? dorj fwb? ;ikfJ..
M{mk wd[ w{fb B ghuJh i/ ek gkfo

More Related Content

What's hot (17)

Shabad
ShabadShabad
Shabad
 
Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019
 
PPT on Earth
PPT on EarthPPT on Earth
PPT on Earth
 
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROMEPOLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
 
Combine may 2013 for web
Combine may 2013 for webCombine may 2013 for web
Combine may 2013 for web
 
23july
23july23july
23july
 
September 2012
September 2012September 2012
September 2012
 
Psoctweb2012
Psoctweb2012Psoctweb2012
Psoctweb2012
 
Decweb
DecwebDecweb
Decweb
 
Hindi project
Hindi projectHindi project
Hindi project
 
Tehilim (Salmos)
Tehilim (Salmos)Tehilim (Salmos)
Tehilim (Salmos)
 
PPT Stone age
PPT Stone agePPT Stone age
PPT Stone age
 
Vettri vetkai.doc
Vettri vetkai.docVettri vetkai.doc
Vettri vetkai.doc
 
Immunization Session monitoring format_hindi
Immunization Session monitoring format_hindiImmunization Session monitoring format_hindi
Immunization Session monitoring format_hindi
 
Insurance Act 1992 A.D/ Bima ain 2049 B.S
Insurance Act 1992 A.D/ Bima ain 2049 B.SInsurance Act 1992 A.D/ Bima ain 2049 B.S
Insurance Act 1992 A.D/ Bima ain 2049 B.S
 
1 year extenstion objection
1 year extenstion objection1 year extenstion objection
1 year extenstion objection
 
Thirukkural.doc
Thirukkural.docThirukkural.doc
Thirukkural.doc
 

More from jasvirsandhu (16)

Upliftment of man based on character
Upliftment of man based on characterUpliftment of man based on character
Upliftment of man based on character
 
The way of rligion -the guru in sikhs
The way of rligion -the guru in sikhsThe way of rligion -the guru in sikhs
The way of rligion -the guru in sikhs
 
Teachings guru nanak
Teachings guru nanakTeachings guru nanak
Teachings guru nanak
 
Sikhismphilosphy
SikhismphilosphySikhismphilosphy
Sikhismphilosphy
 
Sikhism.pptrehat
Sikhism.pptrehatSikhism.pptrehat
Sikhism.pptrehat
 
Sikhism slide show
Sikhism slide showSikhism slide show
Sikhism slide show
 
Sikh way of life
Sikh way of lifeSikh way of life
Sikh way of life
 
Sikh code of conduct
Sikh code of conductSikh code of conduct
Sikh code of conduct
 
Routine of sikh
Routine of sikhRoutine of sikh
Routine of sikh
 
Philosphy of kakars -hair
Philosphy of kakars -hairPhilosphy of kakars -hair
Philosphy of kakars -hair
 
Peace is within
Peace is withinPeace is within
Peace is within
 
Interfaith marriage
Interfaith marriageInterfaith marriage
Interfaith marriage
 
Fundamentals of sikhism
Fundamentals of sikhismFundamentals of sikhism
Fundamentals of sikhism
 
Basics of sikhism
Basics of sikhismBasics of sikhism
Basics of sikhism
 
Characteristics of sikh religion
Characteristics of sikh religionCharacteristics of sikh religion
Characteristics of sikh religion
 
Art of living
Art of livingArt of living
Art of living
 

Philosphy

  • 2. nwm AwDwr ^wlsw dw jIvn-AwDwr pRBU dw nwm hY [ dunIAw dy kwr-ivhwr kridAW vI auh pRBU dI Xwd nUM ihrdy ivc vsweI r~Kdw hY [ pRBU-ipAwr ivc lIn ho ky kIqI jwcnw ausnUM AgMmI b^iSSW dw pwqr bxwauNdI hY [ ^wlsy dI Asl pUMjI pRBU dw nwm hY qy iehI rws iek~qr krn leI auh qqpr rihMdw hY : sMcx kau hir eyko nwmu ] hliq pliq qw kY AwvY kwm ]  
  • 3. ikrq ivrq kr Drm dI
  • 4. ikrq ivrq kr Drm dI ^wlsw Drm dI ikrq krdw hY – nw iksy nwl D~kw krdw hY qy nw hI iksy dw D~kw sihMdw hY [auh au~cI –su~cI ikrq krky smwj dI auswrU sMpqI bxdw hY [ hr QW gurU dI b^iSS nwl auh mwxXog ruqbw pRwpq krdw hY [ Drm dI ikrq krdIAW auh hmySw AwpxI suriq gurU dy crnW nwl joVI r~Kdw hY : hwQ pway kir kwmu sBu cIqu inrMjn nwil ] (slok kbIr jI, pMnw 1376)
  • 5.
  • 6. gurU leI kurbwn ^wlsw gurU dy hukm ivc jIaUNdw hY [ ausdI rzw ivc rihMidAW auh Awpxw sB kuJ inCwvr kr idMdw hY [ krVy qoM krVy qsIhy ausdy isdk nUM fulw nhIN skdy [ ^wlseI jIvn jwc dw pihlw sbk hI gurU nwnk swihb ny ieh id~qw sI : jau qau pyRm Kylx kw cwwayu ] isru Dir qlI glI myrI Awau ]                                  Sacrifice
  • 7.
  • 8. gurU dI b^iSS –- AMimRq ^wlsy dI isrjxw klgIDr ipqw ny AMimRq dI dwq b^S ky kIqI[ KMfy- bwty dy AMimRq ny inrbl qy swh-sq hIxI kOm nUM nvW jIvn b^iSAw Aqy zulm dw twkrw krn leI AgMmI swhs pRdwn kIqw [ gurU dI dwq – AMimRq ny mOq dw fr ^qm kr ky ^wlsy nUM Amr kr id~qw : eyk bUMd guir AMimRq dIno qw Atlu Amru
  • 9.
  • 10. Aq hI rn mY qb jUJ mroN ^wlsw "hukm kI kwr" kmwauNidAW, SwqmeI ivcr ky srb~q dw Blw mMgdw hY [ pr jykr zulm dI A~q ho jwvy qy koeI hor hIlw-vswlIAw nw rhy qW h~Q ivc qlvwr PVnI aus leI jwiez hY qy mYdwin – jMg ivc jUJ ky mrnw ausdw Drm :    cUM kwr Az hmw hIlqy dr guzsq ] hlwl Asq burdn b Sm Sir dsq ]
  • 11.
  • 12. syvw krq hoie inhkwmI ^wlsw ApxI Drm-kmweI ivco vMf ky Ckdw hY ; loVvMdW dI XQw-Skq mdd "gur kI syvw" smJ ky krdw Aqy srb~q dw Blw mMgdw hY [ aus leI ZrIb dw mUMh hI guruU dI golk hY [ duKIAW-inAwsirAW dI bWh PVnI gurU-Gr dI mwx Xog rvwieq hY[ syvw qoN ibnW qW jIvn hI iDRg ikhw igAw hY : ivx syvw iDRg hQ pYr hor inhPl krxI ] ( BweI gurdws jI
  • 14. d/th-d/tfsnK dhnK ejkDhnK fwfEjk;e jB, fJfsjk;e BjhA g[okDe-rkEk iK d/t- ejkDhnK d/ ;dk jh d'jo/ noE j[zd/ jB, pkjow[Zyh s/ ojZ;wJh noE.. fJj wB[Zyh u/sBk ftu g?dk j'D tkb/ ;ko/ gqFBK dk f;b;b/ tko T[so g/F eodhnK iKdhnK jB s/ fJ; soQK wB[Zy B{z g{oB GKs ;[-f;yFs eodhnK jB.. fJj gqFB g?dk j[zdk j? fe fJj fdqFNhwkB ;z;ko fet/A pfDnk, feE'A pfDnk s/ fet/A ftuo fojk j? r[o{ BkBe ;kfjp B/ fJj ;soK fbyhnK
  • 15. nBzs Bkr# nBzssk j?, ;w/A, ;EkB, ihtB dh nBzssk, ;dhtsk, gowkswk T[; @nBzssk# dk ;kyh j? ns/ T[; dk ;zukbe j?. @BkokfJD# ihtB dk phi j? fi; dh X[zBh ftu'A @ewb# fBeb fojk j?. ewb Gkosh ;fGnkuko ftu ihtB T[sgsh s/ ftek; dk gqshe j?-ewb dh vzvh ftu'A fJe Fesh T[gih j?, pqjwk s/ T[; B/ ;z;ko ouBk ehsh, fJj gfjbk wB[Zyh ftFtk; ;h, f;qFNh-ouBk pko/ r[o{ BkBe ;kfjp B/ @BkG-ewb# dh ftnkfynk fco nkg jh ehsh L;ku/ s/
  • 16. (;' ;kvh fJj g[okD rkEk pkjow[Zyh o{g ftu ejkDh j?, nzsoht o{g ftu doFB j?, ojZ; j?, cb;ck j?. wB[Zyh f;yFk dk fJe ;kXB s/ ftXh j?. nEkj ;kro iK gkDh jh ihT[ wzfBnk j?. Bhbk ekbk gkDh nBzs ekb she g;fonk fojk-fJj' Ssh iZ[r dk X[zX{eko th ;h. fJj @;bbw# dk f;XKs th j?. fJj' @fjoD roG# iK @;toB nzvk# ;h. fco @nzvk# N[ZfNnk i'V-ftS'V j'fJnk, Xos-nkekF pD rJ/. Xosh B{z ;jkok d/D bJh @pbd# dh ebgBk j'Jh. T[;/ @pbd# dh
  • 17. wB[Zy r[D-gqG{ dh Grsh ftu bhB j'fJnk. Xq{j, gqfjbkd, pbokik, iBe nkfd fJ; d/ gqwkD jB. ftFB{z- gqG{ eJh o{g Xko e/ fJBQK GrsK dh gqhfynk b?Adk j?. @gqfjbkd# B{z pukD bJh row b'j/ d/ EzwQ ftu'A Bo f;zj o{g Xko e/ gqrN j[zdk j? ns/ joBkyF B{z ByK Bkb fpdkodk j?. fJj ;koh xo'rh ejkDh j?, i' gqwkswk dh ;op-ftnkgesk, ;op Fesh-wkBsk s/ Grs- tSb fpod B{z gqrN eodh j?. fJ;/ soQK i/ g[eko ehsh ikJ/ sK gqfjbkd tKr
  • 18. nikwb B/ @nzs ;tko fbnk# s/ rBek t/;tk dh d[owfs d/y r[ow[y fdnkb j'J/. ;kyh dk T[finkok ;kB{z fwb frnk. dht/ dh pkjobh pDktN, s/b, tZNh, tZb f;Zy B/ BjhA ikDk T[; ftu'A fBebh o"FBh tZb d/yDk j?. fJj j? Gkt gqEkfJ ;kyh dk. j[D i/ r[o{ ih fJzdo dk o'Dk dZ;d/ jB sK ;kv/ bJh T[gd/F j'fJnk Lekw s'A pu', fJj ;dk d[ydkJh j?. gKvtK d/ t/ot/ j'Dr/ sK fJ; bJh fe @ihtB i{J/ BKj jko'#. okik okw dk f}eo i/ r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkt/rk sK
  • 19. pqjwk B{z ftZfdnk d/ jzeko B/ wkfonk, i/ Bkb f;woB j[zdk sK fJsBk d[Zyh BKj j[zdk. pfb okik B{z jzeko B/ T[ikfVnk. joh uzd B{z dkB d/ wkD B/ y[nko ehsk. gkB dh E[Ze B{z jh ukBDh oks ftu jhok ;wM joh uzd jZE ik gk p?mk s/ Bw'Fh T[mkDh gJh. joDkyF B{z @d[okuko# B/ spkj ehsk. d[oi'XB B{z G[Zb frnk fe gfs th e'Jh uh} j?. ;' fJj ;G jtkb/ fe;/ dh T[gwk ftu BjhA,
  • 20. ntsko fJE/ g{i BjhA ;r'A i[rfj i[rfj e/ oki/ jB ns/ b'e nDikD-g[D/ ftu ntsko eoe/ g{ih ub/ ik oj/ jB. wB[Zy ftu oki;h g{ik j[D sZe j? ns/ fJ; dk o[jp bkj[D bJh jh ntskoK ;pzXh @j'o e/s/ okw otkb# iK @ekB feqFB ikdt# B{z fpzqdqkpB ftu eb'b eod/ jh fdykfJnk j?. fJ; soQK nB/eK gqEkfJ ;kyh f}eo jB. go Bkb' Bkb ;[u/s th eoh rJ/ jB fe wB[Zy gqw/Fo B{z SZv fJBQK dh g{ik jh B eoBh F[o{ eo d/t/. XzB jB r[o{ gksFkj i' ;kB{z ;[u/sh p]Fd/ oj/
  • 21. ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ dkoFfBe f;XKs @;qh r[o{ rqzE ;kfjp fdqFNwkB o{g eoe/ ns/ GktBk eoe/ ;z;ko dk fJe doFB rqzE BjhA j?. fJ; dh pkDh dk o{g eftsk dk j? ns/ fJ; ;zgkfds rqzE d/ fgZS/ GktBk gq/wk-Grsh B{z ;keko eoB dh j?. fe;/ ftF/F dkoFfBe-gqpzX nXhB Bk fJj pkDh ouh rJh j? ns/ Bk jh fJj ouBk fe;/ Fk;sqe-gqpzX nB[;ko ;zgkfds ehsh rJh j?. ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk ;o{g G/d# dk j?, @Fk;sq# dk BjhA j? L fit/A @for t/d# ftu d/th-d/t s/ pqjw T[gkFBk j?, fst/A ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ftu gqwkswk dh gq/wk Grsh
  • 22. fJj wjkB rqzE sK ;ko/ Gkos dk gqfsfBX rqzE j? fiE'A she Grsh-ekft dk ;pzX j?. fJ; rqzE ftu 12thA s'A b? e/ 17thA ;dh she j'J/ Gkosh GrsK s/ gzikph r[o{nK dh ouBk ;zefbs j? Gkt/A fJ; rqzE dk ftF/F Gkr gzikp dh Xosh s/ ofunk frnk j? go fJ; ftu T[so gqd/F, pzrkb, wjKokFNo, f;zX okfi;EkB, nkfd gqKsK d/ GrsK dh ouBk th ;zefbs j?. fJBQK fGzB- fGzB gqKsK ftu, iBw/ ns/ fGzB-fGzB jkbks ftu'A bzxd/ GrsK d/ ihtB siop/ ns/ f;XKs fGzB-fGzB ;B. fJBQK ethnK dh gqfsGk dk ftek; tZyo/-tZyo/ jkbks ftu j'fJnkfJ; bJh fJBQK
  • 23. @;qh r[o{ rqzE ;kfjp# ftu doFB d/ fszB Gkr iK gZy jB. gfjbk Gkr j? @nfXnkswesk# fi; ftu fBoDk ehsk j? fe ;ko/ iht-irs pqjwzv gk;ko/ fgS/ sZs-;ko ;q/FN t;s{ eh j? ns/ T[; dk gk;ko/ Bkb eh ;pzX j?. fJj fBo'b Fk;sq j?. d{ik Gkr fJj j? fe iht gk;ko/ dh e?d ftu'A fet/A fBeb e/ ;ot-ftnkgh nfpBkFh pqjw i' ;ko/ gk;ko/ ftu sZs-t;s{ j?, Bkb fet/A fwb ;edk j?. fJj Xow- Fk;sq j? Gkt Fk;sq dk T[j Gkr i' w[esh gqkgsh d/ ;kXB dZ;dk j? fit/A fe Bkw-Grsh, r[o{ Grsh, wB dk ;ziw nkfd. shik Gkr ;dkuko dk ;wkie ihtB dk j?
  • 24. i' fJj fBo{gD eodk j? fe wkBth Xow-wB[Zy d/ s"o s/ eh j? iK wB[Zy dk j'o wB[Zy, ihtK s/ e[dos Bkb eh ;pzX j'Dk ukjhdk j?. ;' ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ @doFB# d/ w[Zy-Gkosh doFD d/ sZs nB[;ko jh jB. / f;XKs fJBQK pko/ jB L (T) pqjw, nkswk, irs (wkfJnk), (n) Bkw r[o{, wB, ns/ (J) ;dkuko, ;wkie, Xow;qh r[o{ rqzE ;kfjp ftu nB/e EkJhA fJj ;gZFN fejk j? fe @pqjw# pko/ wB[Zyh frnkB pVk nbg j? ns/ @pqjw# pko/ ;G e[M ed/ th ikfDnk BjhA ik ;edk. T[j ;dk nw[b, nBzs, nrzw, nr'uo, nrkX ofjzdk j?,
  • 25. go pqjw ns/ gk;ko/ pko/ uzrh wksqk ftu frnkB fJzdqhnK, p[Xh ns/ nkswe Fesh Bkb gqkgs j' ;edk j?. fJ;/ B{z ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ftu (Fpd) iK @pkDh# dk ;kXB iK gqwkD wzfBnk j?. fJj @X[o eh pkDh# ns/ @j[ewkT[# dk f;XKs j?. gq/wk-Grsh f;woB ns/ ;ziw d/ ihtB d[nkok wB[Zy B{z Fpd-f;Xh iK nB[Gt Fesh gqkgs j' iKd/ jB ns/ T[; B{z @nyVhnk fpnB# gqkgs j' iKdhnK jB fiBQK Bkb @gksFkj }kjok# fd; g? Adk j? ns/ T[E/ @dorkj# ftu @;'do[# s/ i' @j'fJ pshs/# T[; B{z Grs-eth eftsk ftu ;keko eo fdzdk j?. fJj nB[Gt ftF/F Fesh j?, fJj gqG{-
  • 26. 1H sZs frnkB (Metaphysics) (T) pqjw L ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ fuzseK B/ @;u[# B{z @pqjw# ns/ @pqjw# B{z @;u[# wzfBnk j?- @nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[ BkBe j';h Gh ;u[..# @;u[# jh pqjw j?. fJ; @pqjw-;u[# d/ bZSD fJj jB L (T@;u[# ;dk J/e' ;o{g ftu ns/ fJe;ko ofjzdk j?, T[; dh fJe;kosk ed/ Gzr BjhA j[zdh ns/ T[j @;op ftnkgh# ofjzdk j? ns/ jo pkjobh fGzBsk d/ nzdo @fJe ;wkB# ofjzdk j?. iks, toB,
  • 27. (n) fJj @;u[-pqjw# jo o{g ftu gqsZy s/ gqrN j[zdk j?. fJj Bkw-o{g XkoB eodk j? ns/ T[j o{g @;ukJh# j[zdk j?. fBnK, gftZsqsk, e'wbsk, fgnko, Xow, dfJnk, ;s, ;zs'y, ;[u, feos, fwZms, fBwosk, ehosh, tzv SeDk, fdnkBsdko-;G @pqjw-;u# dk gqrN o{g jB. fJj @eow Bkw# @;fs# jB. pqjw jo o{g ftu eow eodk j?-T[j @eow# @;fsBkw# jB. pqjw-;u[# j?, fJ; bJh T[; dk jo gqrN o{g s/ jo gqrN eow @;u[# j?.;fsBkw jB.  ;ko/ o{gK s/ ;o{gK ftu ftnkge ofjzdk j?. (
  • 28. (J) @;u# ;dk @eosk g[oy# j[zdk j?. T[j ;dk u/szB j' e/ T[;ko{ eosZt eodk j?. ekw, eq'X d/ eosZt ftu th T[j T[;ko{ ofjzdk j?, id'A T[j ftBkF eodk j?, sd th T[j T[;ko{ j?. jo jkbs ftu j[ew tos fojk j?. @okik# ns/ @oze# d'jK o{gK ftu e[M pD frnk j?-e[M u/szB ftek; j' fojk j?. @;u[# ;dk eoskoh u/szBsk ofjzdk j
  • 29. (;) @;u[# ;[szso j?-fe;/ j'o ekoi iK ekoB nXhB BjhA j?. fJ; bJh T[j @fBoGT[# ns/ @fBot?o# wzfBnk frnk j?. @;u[# nkgD/ nkg ftu ;G e[M j?-Bk T[j fe;/ gk;'A Fesh b?Adk j? ns/ Bk fe;/ dh nXhBrh ftu Fesh tosdk j?. @;u[# nkgD/ nkg ftu n;bhns ns/ @gow ;Zsk# j?. (j) @;u[# @;dhth ;[zdosk# (nekb w{ofs) dh brB tkbk j?. ;[zdo, e[dos, wB[Zy, tshok, ; [Gk ;G @;u[# dk jh ;o{g jB. jo @e'jM# @; [zdosk# ftu tZNdk ik fojk j?. ;[zdo ftuko ns/ ; [zdo ftshok jh @;u[-pqjw# jB.
  • 30. (e) @;u[-pqjw# @ni{Bh# ns/ @;?Gz# j?. T[j fe;/ ekoi-tZ; BjhA ns/ ;G e[M T[; ekoi-tZ; j?. T[j @;?Gz# j'D eoe/ fBZs Bt/A o{gK ftu gqrN j[zdk ofjzdk j?. (y) @;u[# @r[o# (frnkBh) ns/ @gq;kfd# (;kT{, dfJnktkB, feogkfBfX) j?. frnkB @;u[# j? ns/ @frnkBh# ;dk ;kT{-tsho/ tkbk j[zdk j?. GrsK s/ r[o{nK B/ gq/w-tZ; @;Zu-pqjw# d/ fJ; gqrN o{g Bz{ wkfDnk ns/ rkftnk j?. fJj ;G @;fsBkw# o{g j?. @pqjw# ;ko/ ;Kr Xkodk j'fJnk @fJe ozr# ofjzdk j?. ;kok gk;kok fJe pkihroh j? sZs-o{g# e/tb @fJe# j?, pkjow[yh
  • 31. (n) nkswk L wB[Zyh nkswk GkD/ j[ew nB[;ko ftS[Vh ns/ tZyoh j'Jh j'Jh @i'fs-;o{g# s/ @gqG{-nzF# j?. @nkswk gqwkswk# jh j?. wB i'fs ;o{g j?. @phi- o{g# Bkw fjod/ ftu j?. iht-nkswk th , ;fsBkw[, eosk g[oy[, fBoGT[, fBot? o[ nkfd j?. fJj nfpBkFh j?-@Uj[ B w{nk i' ofjnk ;wkfJ. nkswk @;ji/ nkt? ;ji/ ikfJ..# j?. nkswk e?;h j? <nuoi eEk wjk nB{g.. gqwkswk gkopqjw ek o{g[.. ojkT[.. Bk fJj p{Yk Bk fJj pkbk.. Bk fJ; d{y[ Bjh iw
  • 32. nkswk uT[ok;hj bZy i{BK ftu uZeo eZNdh j?. fJj wB[Zyk iBw ftu irdhF B{z fwbdh j?. nkswk ;dk pqjw jh j?. wB, p[fX, fus, fjodk-;G gqfeqsh d/ o{g jB, go fJBQK d[nkok jh i'fs dk gqekF wB[Zy B{z ;jkJh j[zdk j?. wB[, p[fX, fus nkfd @ekfJnk# ns/ @nkswk# d/ ftukb/ ;zi'rh ;kXB jB. nkswk @nzsorfs shoE# j?, @i'fs ;uh wB wkfj#, @i'sh i'fs fwbkJhn? ;[osh ;[ofs ;zi'r#, @nzsfo ewb gqrkf;nk# s/, @fod wkDe w'fb nw'fb#, @fJj wkDe ihT[ fBow'b#, j?, @J/ek ;[ofs i/s/ j? ihn# j?. nkswk B{z @jz;# fejk j? - @ekfJnk jz; ;zi'r w/fb
  • 33. ekfJnk ftu nkswk j? L ekfJnk nzdfo ;G[ feS[ t;? , yzv wzvb gkskbk.. ekfJnk nzdfo irihtB dksk t;? , ;GBk eo/ gqfsgkbk.. ekfJnk ekwfD ;dk ;[j/bh, r[ow[fy Bkw[ ;w`kbk.. (;{jh w L 3, gzBk 754) (J) irs gqkfeqsh (matter) : gqfeqsh (matter) B{z @ sq? r[DK# s/@ gzi sZsK# dh T[sgsh fejk j? go @ sq? r[D# gqwkswk-pqjw dh jh ouBk j? . ns/T[;
  • 34. fJj j? sq? r[DK dk ft;wkdh gk;kok Lft;wkd[ Bkd ft;wkd[ t/d.. ft;wkd[ ihn ft;wkd[ G/d.. ft;wkd[ o{g ft;wkd[ ozr.. ft;wkd[ Bkr/fcofj izs.. ft;wkd[ gT[D[ ft;wkd[ gkDh.. ft;wkd[ nrBh y/vfj ftvkDh.. gqfeqsh pqjw ;o{g j? go fet/A pDh, fJj ft;wkdh y/v j? . fJj gk;kok @ j[ew# Bkb pfDnk j? Lehsk g;kT[ J/e' etkT[.. fs; s/j'J/by dohnkT[.. pqjw s'A fpBK e'Jh j'o ;sk BjhA j? . gzi sZs pqjw ftu'A T[gid/jB ns/Lir[ ;[gBk pkih pBh
  • 35. f;qFNh dk ekoB T[j pqjw nkg jh j? - @ nkg/ekoD[ eosk eo/f;q;fN d/y? nkfg T[gkfJ#, @ ;G J/e' fJe[ tosdk nby[ B bfynk ikfJ#-(37) dP? s feXo/ BjhA j? , y/b j? LBk feS[ nkts Bk feS[ ikts ;G[ y/b[ ehU jfo okfJU.. (209) gqfeqsh dk y/b[ ;kok @ ;fs# j? - @ nkfg ;fs ehnk ;G ;fs#, @ fBor[B nkfg ;or[B Gh Ujh#, @ ;op G{s nkfg toskok# ns/@ nkfg ;u[ Xkoh ;G ;ku[# j? . wB, p[fX, fus nkfd ;G fJ;/gqfeqsh d/ftef;s o{g jB. ;koh f;qFNh ftu
  • 36. jo gqubs Xow gqDkbh dk nfXn?B r[o{ ih B/ ehsk ;h. @@g/y/ ;op YzY'b## fby e/ ;G B{z nkdo tkbh EK fdZsh go nkgDk f;XKs Bkb fBy/V dZf;nk. T[dkjoD ti'A, nk;k dh tko dk fJe ;b'e @w[;bwkBK f;cfs Fohnfs gfV gfV eofj phuko[# i' S/thA gT[Vh Bkb doi j?, B{z jh d/y'. nozG ftu w[;bwkB d/ Xow dk ;kozF d' s[ZeK ftu fby dZ;d/ jB fe w[;bwkBK ftu }'o Fohnfs dh f;cs s/ j?. Foj s'A pkjo w[;bkwB rfJnk BjhA fe dhB s'A fvZrk BjhA. w[;bwkBh wZs pr?o Foj dh e?d ftu gkfJnK ;KJh dk dhdko j' jh BjhA ;edk. pzdk T[jh j? i' fJ; pzdF
  • 37. w[;bwkB fJ; B{z jh Xow ;wMd/ jB fe Foj dh f;s ehsh ikJ/, gfVQnk s/ thukfonk th Foj B{z jh ikJ/ s/ fJ;/ d/ x/o/ ftu ofjnk ikJ/. fjzd{ pko/ efjzd/ jB fe fjzd{ dk ;kok }'o doFB s/ j?. cb;c/ s/ j?. wzsoK d/ ikg s/ j? iK ;'jD/ oZp dhnK w{oshnK Ykb e/ g{ik eoB s/ j? y[Fp{dko X{gK irkT[D ns/ dht/ wukD s/ jh j?. shoEK s/ ikDk jh T[j tZvk g[zB eow ;wMdk j?. fjzd{ ejh sK ikJ/rk fe tkfjr[o{ fBor[D j? go eo/rk eow eKv, nouk, g{ik s/ shoE fJFBkB. fjzd{ ;kbkjh ;kbk jfB, do;fB o{fg ngko[. shofE Bktfj nouk g{ik, nro tk;[ pjeko[.
  • 38. i'rhnK dk ;kok isB ;[zB ftu fNeD dk j? ns/ fJj fXnkB d[nkok gqkgs eoBk b'Vd/ jB. fXnkB B{z gekT[D bJh T[j ;{yw s'A ;{yw eosko dk Bkw nby s/ fBoziB oZy b?Ad/ jB go feT[Afe fXnkB XkoB tkbh uh} fesBh th ;{yw j't/, fco th T[; dk nkeko j[zdk j?, ;' T[j jh nkeko d/ g{ikoh pD rJ/, fBozeko d/ Bkj oj/. wB d/ fXnkB ftu ukj/ fesBh th ;{yw F? j't/, T[j w{osh nyfsnko eo ikJ/rk, @ek:k d/ nkeko tkbh#. wB nkg{z feT[Afe d/F ekb dh e?d ftu j?, ;' i' T[; ftu pZM/rk T[j th d/F ekb tkbk jh j't/rk. ;' i'rh dh GNeDk w[edh BjhA pDh ofjzdh j? L
  • 39. T[BQK b'eK dk th f}eo eod/ jB i' ;dkuko dh BhAj Xow BjhA frDd/ s/ fJj efjzd/ jB fe goT[gekoh j'Dk jh ekh j?. T[BQK pko/ d' s[eK ftu T[BQK dk ;kok ;[Gkn dZ; fdzd/ jB fe Gkt/A ;zs'y oZy, n?;/ b'eK B/ ewkJh ftu'A pukfJnk s/ fco goT[geko bJh tzfvnk th go id e[M d/Ad/ jB sK nzdo T[BQK dh fJZSk j}koK r[DK b?D dh j[zdh j? ns/ fJj ykfjF pDh ofjzdh j? fe jo e'Jh tkj tkj ej/, F'Gk eo/. Xow BK dh uh} ni/j/ b'eK e'b B j'D ekoB GNeDk BjhA w[Zedh L ;shnk wfB ;zs'y[ T[gi? , d/D? e?
  • 40. fco nkyho s/ nkgDk Xow fdqVQKd/ jB fe i' Grs jB, T[BQK B{z tkfjr[o{ d/ r[D rkT[D dh G[Zy bZrh ofjzdh j?. ;dk ;bkj[Dk, ;kv/ Xow dk w{b j?. ;Zu dh N/e nkXko j?. ;dk y/V/ ftu ofjDk, uVQdh ebk dk gqrNkT[Dk ;[Gkn j? ns/ fBwqsk tosktk L BkBe Grsk G[y ;kbkj[D, ;u[ Bkw[ nkXko[.. ;dk nBzfd ojfj fdB[ oksh, r[D tzfsnk gkSko[.. fe; y{p;{osh Bkb nkgDk Xow do;kfJnk j?. ;' ;kvk Xow j'fJnk L
  • 41. go i' gqw/Fo pko/ u[g ofj e/ s/ tkfjr[o{ pko/ e[M B efj e/ ns/ pr?o w[fBnkd d/ nkuoB T[;koh eoBh b'Vd/ jB, T[BQK B{z r[o{ rqzE ;kfjp B/ y{p e'f;nk j?. fJj X[Bh T[mkJh j? LGkt/A @by B/ehnK, uzfrnkJhnK, bZy g[zBk gotkD[. by sg T[gfo shoEK ;ji i'r p/pkD j't/ go i/ ;Zuk, BKt BjhA sK ;G ftnoE j? feT[Afe fJj ;G wB dh wfs d/ thuko s'A T[Zgi ehs/ eow jB. t/dK dk EK EK f}eo r[o{ rqzE ;kfjp ftu fwbdk j?. ;wMKd/ j'J/ efjDr/ fe goukfonk sK fJj iKdk j? fe t/d dh iV nk;wkB ftu j?, FkyK
  • 42. @ @ T{oX w{b fi;[ ;ky sbkjk, ukfo p/d fis[ bkr? .## go sZe', gqukoB tkb/ nkg{z wkfJnk fet/A rq;/ jB. fBo/ tkgkoh. ;' t/d ftu i' tkgkoh-g[Dk j? T[; s'A Bkb-Bkb jh ;[u/s eod/ ikDr/ sK fe t/d B{z e'Jh d/t pkDh jh B frD bt/. t/d ftukohnK B{z @pj[o{ghnk# th fejk j? feT[Afe T[j fJe dk T[gkFe BjhA pDB d/Ad/. t?FBtK, F?tK, ;kesK, rDgsk s/ ;{oi d/ g{ikohnK dk f}eo fJE/ r[o{ rqzE ;kfjp ftu j? go Bkb jh T[BQK tZb w{zj B eoD dh fdqVQ gq/oBk j?. wkfJnk B{z gqG{ dh dk;h efjnk j? ns/ wkfJnk fgS/ bZrD
  • 43. ;Zu p'bDk L;u[ ykDk ;u[ g?BDk ;u/ jh ftfu tk;[ dk ;uk ;kbkjDk ;u? ;pfd fBtk;[.. G[ nksw okw[ gSkfDnk r[owsh fBi xfo tk u[ t/yD[ ;u[ p'bDk sB[ wB[ ;uk j'fJ.. zBh ;u[ ft;kfonk ;/ d[yhJ/ ub/ o'fJ.. E'VQk p'bDk L fiE? p'bD jkohn? fsE? uzrh u[g.. (tko wkM fwZmk p'bDk Lfwms[ Bhth BkBek r[D uzfrnkJhnk ss[.. fiE/ ikfJ pjhn? Gbk ejhn? ;[ofs pj[sk p'bD[ MyD j'fJ.. (XBk;oh
  • 44. fcZek BjhA p'bDk LBkBe fce? p'fbn? sB[ wB[ fcek j'fJ.. fce' fcek ;dhn? fce/ fceh ;'fJ.. wL1 fcek p'bfj Bk fBtfj d{ik GkT[ ;[nkT[.. nk;k wL3 fBzdk BjhA eoBk Lfod? ;[X iT[ fBzd j'fJ.. jwo/ ego/ fBzde X'fJ.. (rT[Vh epho ih-339) fBzde ek w[y[ ekbk j'nk dhB d[Bhnk e? dopkfo.. (XBk;oh wL 5- frnkB, ftt/e s/ ftuko F[ZX Lij frnkB gqrk; nfrnkB fwNzs.. (;{jh tko wL 1
  • 45. wB[Zy iks B{z fJe iks ;wMDk (;opZs dk Gbk) L ntfb nbj B{o[ T[gkfJnk e[dos e/ ;G pzd/.. J/e B{o s/ ;G[ ir[ T[gfink eT[B Gb/ e' wzd/.. (gqGksh epho ih-1349) cohdk ykbe[ ybe wfj ybe t;? op wkfj.. wzdk fe;B' nkyhn? iK fs;[ fpB[ e'Jh Bkfj.. fBwosk oZyDk L(jbhwh, raohph,, wB BhtK) epho ;G s/ jw p[o/ jw sfi Gb' ;G[ e'fJ.. fifB n?;k efo p{fMnk whs[ jwkok ;'fJ..
  • 46. fBowkDsk LwB s{z ws wkD[ eofj fi jT[ feS[ ikDdk r[ow[fy fBwkDk j'j[.. nzsfo nfrnkB[ jT[ p[fX j? ;fu ;pfd wb[ y'j[.. (nk;k wL 3-441) j'fJ fBwkDh ;/t ewktfj sk gqhsw j'tfj wfB fgnkoh.. (nk;k wL 5-377) w'j[ --B fe; ek g{s[ B fe; eh wkJh.. M{m/ w'fj Gofw G[bkJh.. (nk;k wL 1- 357) w'j[ e{V[ e[Nzp[ j? wBw[y[ w[rX[ osk.. (;{jh tko wL 3, gT[Vh-787) w'j e[Nzp f;T[ gqhfs B j'fJ..
  • 47. fywK eoBk fsBk B wko/ x[zfw.. fywk rjh pqs[ ;hb ;zs'yz.. o'r[ B fpnkg? B iw d'yz.. (rT[Vh wL 1-223) fywk rohph nBd ;ji igs ojfj r[Dsk;.. (rT[Vh pktB nyoh wL 5, 253) dfJnk eoBk Ld{y B d/Jh fe;? ihn gfs f;T[ xfo iktT[.. (rT[Vh tko wL 5-322) wfB ;zs'y ;op ihn dfJnk.. (fEsh rT[Vh wL 5-299) f;woB[ GiB[ dfJnk Bjh ehBh sT[ w[y u'Nk ykfjrk.. (wko{ epho ih-1106) (;b'e cohd ih-1378) cohdk i' s? wkofB w[ehnK
  • 48. eq'X BjhA eoBk L ekw[ eq'X ekfJnk eT[ rkb?.. fiT[ ezuB ;'jkrk Ykb?.. (okwebh wL 1- 932) cohdk p[o/ dk Gbk efo r[;k wfB B jYkfJ.. d/jh o'r[ B brJh gb? ;G[ feS[ gkfJ.. (;b'e cohd ih- ;zs'y eoBk (;po) Lo[yh ;[yh ykfJ e? mzvk gkDh ghT[.. cohdk d/fy gokJh u'gVh B so;kJ/ ihT[.. (;b'e cohd ih-
  • 49. b'G BjhA eoBk L b'Gh ek t/;kj[ B ehi? i/ek gkfo t;kfJ.. nzs ekfb fsE? X[j? fiE? jE[ B gkfJ.. (;b'e wL 3) bkbu M{m fpeko w'j fpnkgs w{V/ nzX.. bkfr go/ d[orzX f;T[ BkBe wkfJnk pzX. (rT[Vh pktB wL5 j[ew o}k s/ ubDk (j[ew wzBDk) L;' eo/ fi fs;? oikfJ.. (nk;k dh tko wL 1- j[efw oikJh ubDk BkBe fbfynk Bkfb. (ig[ih ;kfjp, wL 1-1)
  • 50. 1H pqfjwzv ouBk L pqfjwzv pko/ ftfrnkBhnK dh fenk; (theory) j? fe fJj nkeko gfjbK fJe r'b/ dh Feb ftu ;h ns/ nukBe r'b/ ftu n?BK }'odko Xwkek j'fJnk fe r'bk cZN frnk ns/ fJjd/ cND Bkb pqfjwzv ofunk frnk (Big bang theory) fJ; goEkJ/ ;dhnK gfjbK dk r[o c[owkB j? Lnkg/ ;u[ ehnk eo i'fV.. nzvi c'fV i'fV ftS'fV.. Xofs nek;[ ehJ/ p?;D eT[ EkT[.. okfs fdBzs[ ehJ/ GT[ GkT[.. fifB ehJ/ efo t/yDjkok.. nto[ B d{ik f;oiDjkok.. (839nopd
  • 51. 2H pqfjwzv dk gk;kok L r[o{ BkBe d/t ih B/ ig[ih ;kfjp ftu pqfjwzv iK nekb g[oy dh ouh j'Jh ouBk pko/ dZf;nk j? fe J/; dk e'Jh nzs BjhA ns/ fj;kp eofdnK fj;kp BjhA j' ;edk ;r'A frDsh w[e iKdh j? go fJ; ouBk dk nzs BjhA fbnk ik ;edk Xosh j'o[ go? j'o[ j'o[.. fs; s/ Gko[ sb? etD[ i'o[.. (3) gkskbk gkskb by nkrk;k nkrk;.. UVe UVe Gkfb Ee/ t/d ejfB fJe tks..nZi ftfrnkBh th pqfjwzv B{z jZd pzB/ s'A fpBK ns/ frDsh s'A pkjo wzBd/ jB. fit/A fe Munitz (1957) fbyd/ jB.
  • 52. 3H ihtB dk nkozG L ;?AeV/ ;kb gfjbK r[o{ BkBe d/t ih B/ ihtB ouBk pko/ T[gd/F d/AfdnK c[owkfJnk j? L;ku/ s/ gtBk GfJnk gtB? s/ ib[ j'fJ.. ib s/ fsqGtD[ ;kfink xfN xfN i'fs ;w'fJ.. noE ;gZFN jB nekb g[oy B/ jtk pDkJh ns/ jtk s'A gkDh pfDnk j?. j[D ftfrnkBhnK dk fenk; j? id'A Xosh ni/ row ;h fJjdh T[sbh gZXo s/ r?;K pDhnK ns/ fiT[A fJj mzvh j'Jh fJjBK s'A c/o gkDh pfDnk. ftfrnkBhnK dk ftuko j? fe gfjbK gfjb iht izs{ gkDh ftu
  • 53. BfFnK fto[ZX skVBk L pkpk j'o[ ykDk y[;h y[nko[..fis[ ykX/ sB[ ghVhn? wB wfj ubfj fteko.. (16) r[opkDh ns/ ofjsBkw/ nB[;ko ;G BfFnK dh tos'A f;ZyK tk;s/ e[ofjs j?wkD;[ Gfonk nkfDnk wkD;[ Gfonk nkfJ.. fis[ ghs? wfs d{fo j'fJ pob[ gt? ftfu nkfJ.. nkgDk gokfJnk B gSkDJh y;wj[ Xe/ ykfJ.. fis[ ghs? y;w[ ft;o? dorj fwb? ;ikfJ.. M{mk wd[ w{fb B ghuJh i/ ek gkfo