Fairy Tales Reloaded

1. © 2021, SFF.gr
«Υπάρχει κάτι που να είναι αληθινότερο
και πιο πραγματικό από την αλήθεια;
Ναι, το παραμύθι.
Αυτό δίνει νόημα στην εφήμερη αλήθεια.»
Νίκος Καζαντζάκης

2. © 2021, SFF.gr
Fairytales Distorted, Fairytales Reloaded
Ή πώς θα βρούμε καινούριους θησαυρούς
σε παλιά και κουρσεμένα σεντούκια

3. © 2021, SFF.gr
fairytales reloaded – η γλυκόπικρη ενηλικίωση
των παραμυθιών
υλικό: ειρήνη μαντά παπανδρέου
παρουσίαση: ειρήνη μαντά παπανδρέου

4. © 2021, SFF.gr
Ψυχολογία
Παραβολή/ Συμβουλευτική
Πρότυπα
Δόγμα/ Πίστη
Φαντασία

5. © 2021, SFF.gr
Το παραμύθι ως απόσταγμα αλήθειας
 Η αλήθεια γίνεται πιο εύληπτη
μέσω του παραμυθικού λόγου
 Αξίες των παραμυθιών ως χάρτης
και πυξίδα ζωής

6. © 2021, SFF.gr
Το παραμύθι ως παιδαγωγικό εργαλείο
 Αντικαθιστά ώρες κηρύγματος…
 …με ώρες ψυχαγωγίας
 Ιδανικά
 Πρότυπα συμπεριφορών
 Αποτρεπτικός χαρακτήρας του παραμυθιού

7. © 2021, SFF.gr
Το παραμύθι ως παιδαγωγικό εργαλείο
 Μοτίβο δικαίωσης/ ανταμοιβής
 Μοτίβο αποπληρωμής χρέους
 Μοτίβο καλοσύνης ως πυξίδα ζωής

8. © 2021, SFF.gr
Μοτίβο αποπληρωμής χρέους:
 Εξισορροπείται μία παλιά αδικία
 Ο ήρωας δικαιώνεται, οσοδήποτε απίθανο και αν φαντάζει
 Η ιδέα της κοσμικής ζυγαριάς που ποτέ δεν κάνει λάθη

9. © 2021, SFF.gr
Σκεφτείτε...
 Η καλή κόρη είναι πάντα πρόθυμη και γελαστή
 Δεν σκοπεύει σε καμία ανταμοιβή
 Η ευτυχία είναι εσωτερική κατάσταση
και έλκει το ανάλογό της

10. © 2021, SFF.gr
Thoughts Become Things
 Το όμοιο έλκει τα όμοια
 Το ήξεραν οι σοφοί, οι μάγοι, οι παραμυθάδες
 Διαισθητικά το γνωρίζει ο απλός λαός
 «Σκέψου θετικά»

11. © 2021, SFF.gr
Το παραμύθι ως φορέας δόγματος
 Ιστορίες όπου άγγελοι, άγιοι, η Παναγία,
δίνουν τη λύση (ή το μαγικό αντικείμενο) στον ήρωα
 Προβάλλονται η ελεημοσύνη, ο φόβος του Θεού,
η προσευχή, ο εκκλησιασμός, η Υποταγή
 (Οι παραβολές ήταν παραμύθια επίσης)

12. © 2021, SFF.gr
Παραμυθάδες. Παραμυθάδες; Παραμυθάδες!

13. © 2021, SFF.gr
Αίσωπος (?)
➢Η ύπαρξή του αμφισβητείται
➢Αναφέρεται από τον Ηρόδοτο και τον Αριστοτέλη
➢Παραβολή
➢Προβολή του ανθρώπου στα παθήματα των ζώων
➢Διδαχή/ Παραδειγματισμός/ Ψυχαγωγία

14. © 2021, SFF.gr
Jean de La Fontaine (1621-1695)
➢Παραβολή
➢Αντλεί από Αίσωπο και Οράτιο (σάτιρες
και ποιητικά)
➢Διδαχή/ Παραδειγματισμός/ Ψυχαγωγία
➢Fables (1668-1694)

15. © 2021, SFF.gr
Marie-Catherine Le Jumel de Barneville,
baronne d’Aulnoy (1651-1705)
 Παντρεύτηκε τον Φρανσουά ντε λα Μότ (Βαρώνος Ντ’Ολνουά)
 Πολυτάραχη ζωή, εραστές
 Ψευδοϊστορικά, ψευδοαπομνημονεύματα,
δύο συλλογές παραμυθιών (σύνολο 12 βιβλία)
 Συλλέγει παραμύθια, επινοεί παραμύθια
 Ιστορίες μάλλον πολύπλοκες (βλ.: Ο Κίτρινος Νάνος)

16. © 2021, SFF.gr
Charles Perrault, 1628-1703
➢Σπούδασε νομικά, αλλά ασχολήθηκε με την ποίηση
➢Ιστορίες της Μάνας μου της Χήνας, 1697
➢Κοκκινοσκουφίτσα, Ωραία Κοιμωμένη, Παπουτσωμένος Γάτος,
Κυανοπόγωνας, η αιμομικτική Γαϊδουρογούνα

17. © 2021, SFF.gr
Jean Marie LePrince de Beaumont (1711-1780)
➢Γράφει παραμύθια επειδή είναι μια
αποδεκτή λογοτεχνική ασχολία για γυναίκες
➢70 βιβλία με παραμύθια
➢Της οφείλουμε την (αρτιότερη εκδοχή) για την
Πεντάμορφη και το Τέρας (1750)

18. © 2021, SFF.gr
Αδελφοί Γκριμμ:
Γιάκομπ Λούντβιχ Καρλ, 1785-1863
Βίλχελμ Καρλ, 1786-1859
➢Ακαδημαϊκή έρευνα στους λαϊκούς μύθους
➢Συλλέκτες ιστοριών
➢Ο Βίλχελμ κυρίως τα διασκεύαζε για παιδιά
➢Εξέδωσαν συνολικά: 211 παραμύθια,
585 γερμανικούς θρύλους, ιρλανδικές ιστορίες ξωτικώ
και μία γερμανική γραμματική

19. © 2021, SFF.gr
➢Λαογραφία, συλλογή, σύνθεση
➢Από όλα τους τα παραμύθια ξεχωρίζουν 50 (οι ίδιοι)
ως αμιγώς παιδικά

20. © 2021, SFF.gr
Χανς Κρίστιαν Άντερσεν (1805-1875)
➢Ο ονειροπαρμένος που δεν ήξερε γραμματική
➢Αποτυχημένος ράφτης, ηθοποιός, τραγουδιστής
➢Κερδίζει μία υποτροφία και κατόπιν
των πρώτων εκδόσεών του ταξιδεύει στην Ευρώπη
➢Διδακτισμός και μία κάποια μελαγχολία
➢Φόβος Θεού που ωστόσο δεν επιβάλλεται
➢Η αξία της αγάπης και της θυσίας

21. © 2021, SFF.gr
Το παραμύθι γύρω από τη φωτιά της φυλής
Ενδυνάμωση οικογενειακών σχέσεων
Επικοινωνία, συμμετοχή στα κοινά
Τα “να” και τα “μην” των παραμυθιών
Bed time stories

22. © 2021, SFF.gr
Το Λυκόφως των παραμυθιών

23. © 2021, SFF.gr
Οι εφιάλτες δεν κοιμούνται ποτέ
Μέσα στην ουτοπική νομοτέλεια της παραμυθικής τάξης
-ο κίνδυνος
-η ανασφάλεια
-η εξαπάτηση
-το τέλος της αθωότητας

24. © 2021, SFF.gr
Όσκαρ Φίνγκαλ Ο’Φλάχερτι Ουίλς Ουάιλντ (1854-1900)
Η πολυτάραχη ζωή -η ανδρόγυνη ψυχή του
1888, Ο Ευτυχισμένος Πρίγκιπας και άλλες ιστορίες

25. © 2021, SFF.gr
Η απενεχοποίηση της ομορφιάς
Τι είδους παραμύθια γράφει κάποιος που
πιστεύει πως το μόνο θανάσιμο αμάρτημα είναι η βλακεία;
Αγάπη, για την ομορφιά της αγάπης.
Θυσία, για την ομορφιά της θυσίας
Δυο τραγωδίες υπάρχουν στη ζωή:
όταν δεν εκπληρώνονται οι επιθυμίες μας
όταν εκπληρώνονται

26. © 2021, SFF.gr
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911)
Ἐγεννήθην ἐν Σκιάθῳ, τῇ 4 Μαρτίου 1851. Ἐβγήκα ἀπὸ τὸ Ἑλληνικὸν Σχολεῖον εἰς τὰ 1863, ἀλλὰ
μόνον τῷ 1867 ἐστάλην εἰς τὸ Γυμνάσιον Χαλκίδος, ὅπου ἤκουσα τὴν Α΄ καὶ Β΄ τάξιν. Μικρὸς ἐζωγράφιζα Ἁγίους…
Ο κοσμοκαλόγερος γράφει με φόβο Θεού.
Διδαχή ως ανάγκη και όχι ως πρέπει
Μυστική έκσταση που πηγάζει από το δέος
του ανθρώπου απέναντι στο αιώνιο και αρχαίο

27. © 2021, SFF.gr
Πηνελόπη Στεφάνου Δέλτα (1874-1941)
Έζησε μελαγχολική αν και μάλλον προνομιούχα ζωή
Συμβατικός γάμος, ανεκπλήρωτος έρωτας
Οι ιστορίες της διαπνέονται από την έννοια του χρέους, της θυσίας, της υποταγής
Θρησκευτική πίστη και πατριωτισμός
Η Δέλτα γράφει για τον προσωπικό της σταυρό που είναι η Υποταγή
1915, Παραμύθια και Άλλα

28. © 2021, SFF.gr
Όσο περνάει ο καιρός, τόσο η
πολιτική ορθότητα επηρεάζει (ή
περιορίζει) τον αυθορμητισμό των
παραμυθιών
➢Αποστείρωση από βίαια και αιμομικτικά
στοιχεία
➢Ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον,
ιδιαίτερες κοινωνικές ομάδες κ.λπ.
➢Το παραμύθι καλείται να αντικαταστήσει
τον πολυάσχολο γονέα

29. © 2021, SFF.gr
Το παραμύθι στην πρακτική του εφαρμογή
Καλείται να μάθει τα παιδιά μας να προσέχουν στο δρόμο,
να πλένουν τα δόντια τους, να μην πειράζουν
το διαφορετικό παιδάκι στο σχολείο…

30. © 2021, SFF.gr
Σελ Σίλβερσταιν (Sheldon Allan Silverstein, 1930-1999)
Καρτουνίστας, εικονογράφος, ποιητής, παραμυθάς
Πολλές ιστορίες του είναι απλά διασκεδαστικές
Δικό του έργο το εμβληματικό Δέντρο που Έδινε (1964)

31. © 2021, SFF.gr
Fairy Tales Distorted

32. © 2021, SFF.gr
Το παραμύθι πλέον έχει χωριστεί
(ή τείνει να το κάνει) σε δυο κατηγορίες
➢Το αμιγώς παιδικό, με όλες τις χρησιμότητες και
τις αδυναμίες που θίχτηκαν ήδη
➢Το ενήλικο παραμύθι, που δεν φοβάται να
καταδυθεί στα πιο σκοτεινά μας βάθη

33. © 2021, SFF.gr
Το παραμύθι αποτελείται από σύμβολα
που πηγάζουν από το συλλογικό
ασυνείδητο
➔Δεν μπορεί να είναι αμιγώς παιδικό, γιατί η
ανθρώπινη φυλή δεν αποτελείται μονάχα από
παιδιά
➔Δεν μπορεί να είναι ξεκάθαρο, γιατί μιλάει για
αρχαίες αλήθειες που εξυπηρετούνται μόνο
μέσα από συμβολοποίηση
➔Δεν μπορεί να είναι ψεύτικο, επειδή είναι
αιώνιο

34. © 2021, SFF.gr
Γεμίζοντας τα παλιά μπουκάλια με καινούριο
κρασί

35. © 2021, SFF.gr
Άντζελα Κάρτερ 1940-1992
Ενήλικα παραμύθια
The Bloody Chamber, 1979

36. © 2021, SFF.gr
Τρόποι και στόχοι
 Επιθυμεί να τονίσει τις σκαιές πτυχές
των γνωστών παραμυθιών
 Αντιμετωπίζει δημιουργικά και συνδυαστικά
τόσο γραφή όσο ανάγνωση
 Συνδυασμοί παραμυθιών (wolf-alice)

37. © 2021, SFF.gr
Τανίθ Λι, (1947- 2015)
1983, Red as Blood, or
Tales from the Sisters Grimmer
2017, Redder Than Blood
Δεν υπάρχει διδαχή (μόνο λυρισμός και σκοτάδι)

38. © 2021, SFF.gr
Some want it darker
➔Η στρέβλωση του παραμυθιού
➔Η χρήση των μοτίβων σε εχθρικά και σκληρά
περιβάλλοντα
➔Μαγικός ρεαλισμός

39. © 2021, SFF.gr
Γκάμπριελ Γκαρσία Μάρκες (1927-
2014)
➔Η απίστευτη και θλιβερή ιστορία της
αθώας Ερέντιρα και της άσπλαχνης
γιαγιάς της (1972)
➔Μοτίβα που απαντώνται και στους
Γκριμμ, ωστόσο μέσα από
παραμορφωτικό καθρέφτη

40. © 2021, SFF.gr
Ερέντιρα
➔Η γιαγιά (κακιά μητριά) εκδίδει την
αθώα εγγονή
➔Η εγγονή ετοιμάζει τη φυγή της παρέα με
ένα αγόρι που την αγαπά (βασιλόπουλο)
➔Το ζευγάρι θα σωθεί με τρία χρυσά μήλα
(τρία πορτοκάλια γεμάτα διαμάντια)
➔Η εγγονή προδίδει το βασιλόπουλο (το
τέλος της αθωότητας)

41. © 2021, SFF.gr
Fairy Tales Reloaded

42. © 2021, SFF.gr
Fairy Tales Reloaded
Μερικές σύγχρονες απόπειρες

43. © 2021, SFF.gr
-The Black Swan, Mercedes Lackey, 2000
Φάντασυ και Λίμνη των Κύκνων
Ο Ρόθμπαρτ ως τυραννικός μισογύνης
Οι κύκνοι είναι ανυπάκουες στην αντρική κυριαρχία
νεαρές γυναίκες

44. © 2021, SFF.gr
-Ice, Sarah Beth Durst, 2009
Ανατολικά του Ήλιου και
Δυτικά του Φεγγαριού (νορβηγικό
παραμύθι)
Η ηρωίδα μεγαλώνει σε ένα
επιστημονικό καταφύγιο στον
Αρκτικό κύκλο και ονειρεύεται
εξερευνήσεις…
μέχρι που αρχίζει να βλέπει την Αρκούδα

45. © 2021, SFF.gr
-Boy, Snow, Bird, Helen Oyeyemi, 2014
Το μυθιστόρημα “πατάει” στο μύθο της Χιονάτης
Θίγονται ζητήματα όπως ομοφυλοφιλία και
φυλετικές διακρίσεις

46. © 2021, SFF.gr
-The Sleeper and the Spindle,
Neil Gaiman, 2015
Η Ωραία Κοιμωμένη + Χιονάτη:
οι γυναίκες έχουν τον πρώτο λόγο
Ωστόσο, δεν παύει να είναι ένα
βιβλίο για παιδιά

47. © 2021, SFF.gr
-Lunar Chronicles, Marissa Meyer
Cinder, Scarlett, Cress, Winter
Αν η Σταχτοπούτα ήταν σάιμποργκ.
Αν η Ραπουνζέλ ζούσε φυλακισμένη
σε έναν δορυφόρο.

48. © 2021, SFF.gr
Ελληνικές απόπειρες:
 Maria Stone:
Η αποτυχημένη πριγκίπισσα και
άλλες ιστορίες με κακό τέλος, KOAN 2010
 Αντώνης Τουμανίδης, Εφιάλτες και Παραμύθια,
Anubis 2015

49. © 2021, SFF.gr
fairytales
d.i.y.

50. © 2021, SFF.gr
Προσοχή, να είστε διαβασμένοι!
Αναζητείστε το αυθεντικό παραμύθι
Μελετήστε διάφορες εκδοχές, για να μην γράψετε τα ίδια
(και για να δείτε πώς γίνεται, αν είστε αρχάριοι)
Μην γράψετε την ίδια ιστορία επειδή την ξέρουμε
Μην γράψετε ολότελα διαφορετική ιστορία
επειδή δεν θα είναι το παραμύθι που στοχεύετε

51. © 2021, SFF.gr
Τα κομμάτια μας
Ήρωες (καλοί-κακοί)
Μοτίβα
Μαγικά αντικείμενα
Τέρατα

52. © 2021, SFF.gr
Ανακατεύοντας τα κομμάτια
Αντιστροφή καλών/ κακών
Αντιστροφή ή ανακατάταξη αφήγησης
Κρυμμένα ή λάθος αντικείμενα
Τέρατα και κίνδυνοι που αποδεικνύονται βοηθοί και φίλοι

53. © 2021, SFF.gr
Ανακατεύοντας τα κομμάτια
Πως η Κοκκινοσκουφίτσα τρώει τον Λύκο
Ή ζευγαρώνει με τον Λύκο
Και οι δυο τους κατασπαράζουν τη γιαγιά
Πως αφηγείται την ιστορία ο Λύκος,
ο κυνηγός, η κόκκινη κάπα
Αν η γιαγιά είναι λυκάνθρωπος, ή
Αν είναι η Κοκκινοσκουφίτσα
Αν η γιαγιά επιθυμεί ερωτικά την μικρή
και στα μέρη τους η λέξη “λυκάνθρωπος” σημαίνει
απλά τις γυναίκες που έλκονται από άλλες γυναίκες

54. © 2021, SFF.gr
Ανακατεύοντας ακόμη
Πως το Τέρας είναι γυναίκα,
ή δεν λύνονται τα μάγια, ή πώς η Πεντάμορφη
το αποστρέφεται όταν λυθούν τα μάγια
Πώς αφηγείται την ιστορία το δαχτυλίδι της
Πεντάμορφης, οι αδελφές της, ο πατέρας της,
ο καθρέφτης;
Πώς η μικρή γοργόνα γίνεται μία κοπέλα
καθηλωμένη σε καροτσάκι, που διαπραγματεύεται
την φωνή της για να μπορέσει να περπατήσει;

55. © 2021, SFF.gr
Ακόμη λίγο
Ο καθρέφτης της μητριάς της Χιονάτης
πόσα θα είχε να μας πει, αν μπορούσε να μιλήσει;
Οι νάνοι είναι καταζητούμενοι, επαναστάτες,
ή μία προβολή των επτά τσάκρας;

56. © 2021, SFF.gr
Παίζοντας με τον χώρο και το χρόνο
Φανταστείτε τη Χιονάτη σε άλλον πλανήτη,
ή σε έναν καταυλισμό ανθρώπων του Νεάντερταλ
Φανταστείτε την Ωραία Κοιμωμένη βρικόλακα,
ή σε κρυογονικό ύπνο
Το παλάτι της Βασίλισσας των Πάγων βρίσκεται
κάπου στον Πλούτωνα

57. © 2021, SFF.gr
Μπορούμε λοιπόν να παίξουμε
Με το φύλο
Με τον σεξουαλικό προσανατολισμό
Με τις ηλικίες
Με γωνίες αφήγησης
Με τον άξονα καλός/ κακός
Με το happily (n)ever after
Με prequels/ sequels
Με το χώρο, το χρόνο, το κοινωνικό υπόβαθρο

58. © 2021, SFF.gr
Από τα δυσκολότερα εύκολα πράγματα
Νομίζει κανείς πως η μισή δουλειά έχει ήδη γίνει
Άρα θα είναι ευκολότερο να ασχοληθούμε
με το παραμύθι;
Μάλλον όχι. Η μισή δουλειά που απομένει
πρέπει να είναι πρωτότυπη και ευφυής

59. © 2021, SFF.gr
Στην πραγματικότητα...
...δεν υπάρχουν όρια…
εκτός από τα όρια της φαντασίας μας

60. © 2021, SFF.gr
...και του καλού γούστου
εννοείται

61. © 2021, SFF.gr
Χρειαζόμαστε ακόμη τα παραμύθια;
Εάν όχι, τότε γιατί μας γοητεύουν;

62. © 2021, SFF.gr
 Τα παραμύθια, όπως κάθε τέχνη, μας διδάσκουν
ΜΟΝΟ ΕΝΑ πράγμα:
 πώς να ζήσουμε

63. © 2021, SFF.gr
 Οι 31 λειτουργίες του ήρωα, όπως ανιχνεύονται
από τον Βλαντιμίρ Προππ, απαντώνται
-σε κάθε ιστορία
-σε κάθε ανθρώπινη ζωή

64. © 2021, SFF.gr
 Σκεφτείτε:
Αν ο κόσμος τελείωνε αύριο και μετά
από χιλιάδες χρόνια αναπτυσσόταν ξανά
ανθρώπινος πολιτισμός
...πόσο διαφορετικά θα ήταν τα παραμύθια μας;

65. © 2021, SFF.gr
 Ίσως τώρα καταλαβαίνουμε καλύτερα τη ρήση
του Καζαντζάκη, πως το παραμύθι είναι
αληθινότερο από την αλήθεια
 ...επειδή οι αλήθειες είναι εφήμερες,
ενώ το παραμύθι είναι μνήμη (α-λήθεια)
από μία βαθιά και απαράλλαχτη πραγματικότητα

66. © 2021, SFF.gr
Ή, όπως ορθά εξηγεί ο Neil Gaiman:
Τα παραμύθια είναι αληθινότερα από την
αλήθεια όχι μόνο επειδή μας λένε πως υπάρχουν
δράκοι, αλλά επειδή μας διδάσκουν
ότι μπορούμε να τους νικήσουμε

67. © 2021, SFF.gr
…και έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα