Quyền an tử và vấn đề hợp pháp hóa an tử ở Việt Nam.doc

Viết thuê đề tài giá rẻ trọn gói - KB Zalo/Tele : 0973.287.149
Luanvanmaster.com – Cần Kham Thảo - Kết bạn Zalo/Tele : 0973.287.149
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
HOÀNG THU HÀ
QUYỀN AN TỬ
VÀ VẤN ĐỀ HỢP PHÁP HÓA AN TỬ Ở VIỆT NAM
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH: LUẬT HỌC
Hệ đào tạo: Chính quy
Khóa học: QH- 2015 - L
HÀ NỘI

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
HOÀNG THU HÀ
QUYỀN AN TỬ
VÀ VẤN ĐỀ HỢP PHÁP HÓA AN TỬ Ở VIỆT NAM
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH: LUẬT HỌC
Hệ đào tạo: Chính quy
Khóa học: QH - 2015 - L
NGƯỜI HƯỚNG DẪN: ThS. Nguyễn Thùy Dương
HÀ NỘI

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Khóa luận này là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Khóa luận đảm bảo chính xác, tin cậy và
trung thực.Tôi đã hoàn thành các môn học và thanh toán đủ các nghĩa vụ tài
chính theo quy định Khoa luật - Đại học quốc gia Hà Nội.
Tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo
vệ Khóa luận.
Xin chân thành cảm ơn!
NGƯỜI CAM ĐOAN
Hoàng Thu Hà
i

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BLDS
BLHS
HRC
HIV/AIDS
ICCPR
LNQQT
TCN
UDHR
Bộ luật Dân sự
Bộ luật Hình sự
Hội đồng nhân quyền Liên Hợp Quốc
Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người
Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị
Luật nhân quyền quốc tế
Trước công nguyên
Tuyên ngôn thế giới về quyền con người
ii

DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ
STT
Hình,
Nội dung Trang
Biểu đồ
1 Hình 2.1
Bản đồ các quốc gia/vùng lãnh thổ đã hợp
30
pháp hóa an tử và trợ tử tính đến 2014
2 Biểu đồ 2.1
Số lượng các trường hợp đã thực hiện an tử ở
32
Hà Lan (2006-2013)
3 Biểu đồ 2.2
Số lượng các trường hợp đã thực hiện an tử tại
34
Bỉ (2002-2011)
4 Biểu đồ 2.3
Số lượng các trường hợp tử ở Oregon (1998-
36
2018)
5 Biểu đồ 2.4
Số lượng các trường hợp trợ tử ở Washington
37
(2009 - 2017)
6 Biểu đồ 2.5
Số lượng các trường hợp trợ tử ở Thụy Sĩ
38
(1995-2010)
iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................i
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT..................................................................................................... ii
DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ............................................................................................... iii
MỞ ĐẦU ..........................................................................................................1
1.Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................1
2.Tình hình nghiên cứu .....................................................................................2
3.Mục đích, phạm vi nghiên cứu.......................................................................3
4.Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ..................................3
5.Kết cấu bài khóa luận.....................................................................................3
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ VẤN ĐỀ AN TỬ .......................................4
1.1.Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của quyền an tử........................4
1.2.Một số khái niệm cơ bản.............................................................................9
1.2.1.An tử ..................................................................................................9
1.2.2.Quyền an tử......................................................................................13
1.3.Đặc điểm và ý nghĩa của quyền an tử .......................................................14
1.3.1.Đặc điểm ..........................................................................................14
1.3.2.Ý nghĩa.............................................................................................17
1.4.Một số quan điểm về hợp pháp hóa quyền an tử ......................................18
1.4.1.Những lập luận phản đối quyền an tử..............................................18
1.4.2.Những lập luận ủng hộ quyền an tử.................................................22
CHƯƠNG 2: PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN AN TỬ TRÊN THẾ GIỚI ......25
2.1.Pháp luật nhân quyền quốc tế về quyền an tử...........................................25
2.2.Quy định pháp luật về quyền an tử của một số quốc gia ..........................30
2.2.1.Các quốc gia đã hợp pháp hóa quyền an tử.....................................30
2.2.2.Một số vụ việc điển hình về quyền an tử trên thế giới ....................39
CHƯƠNG 3: PHÁP LUẬT, THỰC TIỄN VÀ VẤN ĐỀ HỢP PHÁP
HÓA QUYỀN AN TỬ Ở VIỆT NAM.........................................................44
iv

3.1.Thực tiễn pháp luật Việt Nam hiện hành về quyền an tử .........................44
3.1.1.Quyền an tử theo pháp luật Việt Nam .............................................44
3.1.2.Thực trạng yêu cầu về nhận thức, quy phạm hóa quyền an tử tại
Việt Nam .........................................................................................................47
3.2.Các yêu cầu về hợp pháp hóa quyền an tử của Việt Nam hiện nay..........50
3.3.Các giải pháp liên quan đến quyền an tử ở Việt Nam ..............................52
3.3.1.Nhóm giải pháp nâng cao nhận thức về Quyền an tử......................52
3.3.2.Nhóm giải pháp về hoàn thiện quy chế pháp lý về Quyền an tử.....53
3.3.3.Đề xuất mô hình khi luật hóa quyền an tử.......................................55
KẾT LUẬN ....................................................................................................61
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................62
v

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quyền con người là thành quả phát triển lâu dài của lịch sử nhân loại, là
sự kết tinh những giá trị cao đẹp nhất trong nền văn hóa của tất cả các dân tộc
trên thế giới, là tiếng nói chung, mục tiêu chung và phương tiện chung của
nhân loại để bảo vệ, thúc đẩy nhân phẩm và hạnh phúc của mọi con người.
Kể từ khi Liên hợp quốc được thành lập (10/1945), quyền con người đã
được quy định trong rất nhiều văn kiện pháp lý quốc tế, trở thành một hệ
thống tiêu chuẩn pháp lý toàn cầu được các quốc gia tôn trọng và thực hiện.
Trong đó quyền sống là quyền con người cơ bản đã được công nhận trong các
văn kiện cốt lõi của luật nhân quyền quốc tế (Điều 3 Tuyên ngôn Toàn thế
giới về nhân quyền (UDHR) năm 1948, điều 6 Công ước quốc tế về các quyền
dân sự, chính trị (ICCPR)). Hệ thống pháp luật hiện hành ở Việt Nam đã quy
định cụ thể về quyền sống.Cụ thể, Điều 19 của Hiến pháp năm 2013 quy định:
“Mọi người có quyền sống. Tính mạng con người được luật pháp bảo hộ.
Không ai bị tước đoạt tính mạng trái luật”.Quyền sống là quyền tự nhiên cơ
bản của con người được công nhận và bảo vệ, vậy được chết có được xem là
quyền hay không?
Trên thế giới hiện nay, an tử, quyền an tử là những vấn đề còn để mở, bao
hàm nhiều quan niệm khác nhau. Ở Việt Nam, an tử, quyền an tử là những
vấn đề mới mẻ còn có sự nhầm lẫn trong quan niệm cũng như trong nhận thức
của nhiều người. Vấn đề này cũng chưa được quy định trong các Hiến pháp
cũng như pháp luật của Việt Nam (đặc biệt là Bộ luật dân sự), do đó cần được
quan tâm và tranh luận. Trong dự thảo xây dựng Bộ Luật dân sự đã có ý kiến
đề xuất về “quyền an tử”, nhưng có nhiều quan điểm khác nhau gây ra những
tranh cãi. Có những người vận động rất mạnh mẽ mong muốn pháp luật thừa
nhận quyền an tử, cho rằng những hành xử ấy là hợp luân lý. Số khác cho
rằng làm như thế chẳng những là bất hợp pháp mà còn trái luân lý và chắc
1

chắn gây tác hại sâu sắc cho y học. Quyền an tử vẫn chưa được công nhận và
thông qua tại Việt Nam do tính phức tạp của nó trên nhiều lĩnh vực: y học,
chính trị, xã hội,... Trên thực tế, trong bối cảnh Việt Nam là một nước có tỉ lệ
người chết vì bệnh ung thư thuộc top đầu thế giới, những mong muốn nhu cầu
về quyền an tử là có thật và số lượng ngày càng tăng; xét từ góc độ của những
bệnh nhân mắc bệnh nan y, việc đáp ứng nhu cầu đó cũng đảm bảo quyền
sống theo đúng nghĩa của con người. Ở góc độ khoa học pháp lý việc nghiên
cứu về quyền antử mang tính cấp thiết, góp phần quan trọng vào hoạt động
xây dựng nhà nước pháp quyền với một hệ thống quyền dân sự, quyền nhân
thân đầy đủ, hoàn thiện.
Với tầm quan trọng và ý nghĩa trên, em quyết định lựa chọn đề tài “Quyền an
tử và hợp pháp hóa quyền an tử tại Việt Nam” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp để
nghiên cứu nhằm làm rõ bản chất của quyền an tử, đồng thời đề cập đến một số
vấn đề giữa pháp luật và thực tiễn để quyền an tử dần được hiểu và tôn trọng như
một quyền cơ bản của con người. Từ đó, đề xuất một số ý kiến mong có thể góp
phần hoàn thiện khung pháp luật, chính sách về vấn đề này.
2. Tình hình nghiên cứu
Quyền an tử là một đề tài còn rất mới mẻ trong các nghiên cứu khoa học
pháp lý. Hiện nay, ở Việt Nam, có rất ít tài liệu viết về vấn đề này. Bài viết
Bước đầu tìm hiểu vấn đề quyền được chết trong bối cảnh hiện nay của tác giả
Trương Hồng Quang trong cuốn Những vấn đề lý luận và thực tiễn về các
quyền mới xuất hiện trong quá trình phát triển xuất bản năm 2012 là tài liệu
trực tiếp đề cập đến vấn đề này. Ngoài ra, liên quan tới vấn đề quyền được
chết có Luận văn Thạc sĩ Nguyễn Mai Chi – “Quyền an tử những vấn đề lý
luận và thực tiễn” năm 2014. Luận văn phân tích khá kỹ cả về lý luận lẫn
thực tiễn về quyền an tử, từ đó đưa ra các giải pháp hoàn thiện khung pháp
luật về vấn đề này. Gần đây nhất có bài viết “Quyền an tử theo Luật Nhân
quyền Quốc tế, pháp luật của một số quốc gia và gợi mở cho Việt Nam”của
PGS.TS.Vũ Công Giao và ThS. Nguyễn Minh Tâm trong cuốn Thực thi các
2

quyền hiến định trong Hiến pháp 2013cũng là công trình nghiên cứu khá sâu
sắc về quyền an tử. Tuy nhiên, công trình không tập trung vào việc phân tích
giải pháp cho vấn đề này.
3. Mục đích, phạm vi nghiên cứu
Trên cơ sở hệ thống hóa các lý luận và thực tiễn về quyền an tử trên thế giới
và Việt Nam làm rõ bản chất của quyền an tử từ đó đề xuất những quan điểm,
giải pháp về quyền an tử, hợp pháp hóa quyền an tử nhằm hoàn thiện hệ thống
pháp luật, chính sách hiện hành về vấn đề này ở nước ta trong thời gian tới.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài tập trung vào pháp luật quy định và thực
tiễn các vấn đề liên quan đến quyền an tử của một số quốc gia và Việt Nam
cũng như những quan điểm, lập luận về quyền an tử, hợp pháp hóa quyền an
tử. Tuy nhiên quyền an tử là một vấn đề lớn và phức tạp trên nhiều lĩnh vực,
trong phạm vi một khóa luận tốt nghiệp, đề tài tập trung phân tích những vấn
đề cơ bản nhất
4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Cơ sở lí luận dùng để nghiên cứu đề tài này là các quan điểm duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin.
Các phương pháp cụ thể được sử dụng để giải quyết những vấn đề đặt ra
trong khóa luận này là: tổng hợp, thống kê, phân tích, so sánh.
5. Kết cấu bài khóa luận
Luận văn bao gồm các Phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham
khảo và 03 chương như sau:
Chương 1: Khái quát về vấn đề an tử
Chương 2: Pháp luật về quyền an tử trên thế giới
Chương 3: Pháp luật, thực tiễn và vấn đề hợp pháp hóa quyền an tử ở
Việt Nam
3

CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ VẤN ĐỀ AN TỬ
1.1. Khái quát lịch sử hình thành và phát triểncủa quyền an tử
Từ lâu, bất cứ ai làm nghề y cũng phải đọc “lời thề Hippocrates”. Trong
đó có điều: “Tôi sẽ không trao thuốc độc cho bất kỳ ai, kể cả khi họ yêu cầu
và cũng không tự mình gợi ý cho họ”.Ở La Mã và Hy Lạp cổ đại (thế kỷ V
đến thế kỷ I TCN), những người La Mã và Hy Lạp đã có xu hướng khoan
dung, ủng hộ an tử và không tuân theo “lời thề Hippocrates” một cách trung
thành.Nhiều người không có niềm tin xác định về giá trị vốn có của đời sống
con người và các bác sĩ ngoại giáo. Các bác sĩ có thể thực hiện việc giết người
vì mục đích nhân đạo (mercy killing), cả tự nguyện và không chủ ý.Trong
suốt thời cổ đại, có sự ủng hộ rộng rãi cho cái chết tự nguyện thay vì đau đớn
kéo dài, và các bác sĩ đã tuân thủ bằng cách thường xuyên đưa cho bệnh nhân
của họ những chất độc mà họ yêu cầu.
Thuật ngữ an tử (euthanasia) được Suetonius một nhà sử học La Mã sử
dụng lần đầu tiên trong cuốn De Vita Casesarum - Divus Augustus(Cuộc đời
các Ceasar – Con thần Augustus), tác giả đã mô tả cái chết của Augustus
Caesar rằng trong lúc ngài hỏi một số người mới đến từ thành phố về con gái
của Drusus, cô gái đang ốm, ngài đột ngột qua đời khi hôn Livia, thốt ra
những lời cuối cùng: “Hãy luôn nhớ đến cuộc hôn nhân của chúng ta, Livia,
và vĩnh biệt”rồi may mắn có một cái chết dễ dàng và đó là điều mà ngài luôn
mong mỏi. Mỗi khi nghe rằng ai đó chết nhanh chóng và không đau đớn, ngài
luôn cầu nguyện rằng ngài và thân thể ngàicũng có thể có một cái chết êm ả
như thế, đó là khái niệm ngài quen dùng.[25]
Tuy nhiên, khoảng thời gian sau đó cho đến gần cuối thế kỷ XIX, an tử
bị phản đối bởi quan điểm của các tôn giáo lớn (Đạo Thiên chúa, Đạo Do
Thái, Đạo Phật) và bị pháp luật ở nhiều quốc gia cấm (đặc biệt là các quốc gia
theo thông luật). Từ thế kỉ XII đến XV, sự lớn mạnh của đạo Thiên Chúa đã
củng cố “lời thề Hippocrates” quan điểm phản đối cái chết êm ả. Vào thế kỉ
4

XVII, hệ thống pháp luật Common Law có những quy định trừng phạt
hoặckhông chấp nhận, cấm tự tử và an tử lan ra khắp cả các thuộc địa. Ví dụ các
nhà lập pháp của Providence Plantations vùng lãnh thổ sau này trở thành Rhode
Island, đã tuyên bố vào năm 1647 rằng tự tử tuyệt đối là hành vi trái tự nhiên
nhất và hội đồng lập pháp này tuyên rằng người nào thực hiện hành vi này, tự tử
chỉ vì chủ tâm ghét bỏ chính cuộc sống của mình hay niềm hạnh phúc của người
khác… thì đồ đạc và tài sản của họ sẽ do nhà vua định đoạt.[26]
Không có cuộc bàn luận nào về an tử thậm chí còn là điều cấm kị ở các
nước châu Âu cho đến thế kỉ XVIII. Nhiều nhà văn đã tấn công vào các nhà
thờ để truyền bá về mọi khía cạnh đời sống, bao gồm cả về an tử và tự tử,
nhưng vấn đề này không gây được quan tâm nhiều và rộng khắp. Một cuộc
phản công mang tính chất tôn giáo đã diễn ra vào cuối thế kỉ XVIII, bắt đầu
với cuộc Đại thức tỉnh vào khoảng giữa những năm 1700 đến cuộc Đại thức
lần thứ hai vào những năm đầu của thế kỷ XIX, những nhà truyền giáo đã
tăng cường lên án mạnh mẽ tự tử và an tử. Năm 1794, một đạo luật đã được
thông qua nhằm giảm hình phạt của một người đã giết bệnh nhân mắc một căn
bệnh nan y. Sau đó, năm 1828, một văn bản pháp luật được ban hành tại New
York trong đó quy định rõ ràng an tử là hành vi trái pháp luật. Giữa năm 1857
và 1865, một Ủy ban ở New York do Dudley Field lãnh đạo đã soạn thảo một
dự luật hình sự cấm trợ giúp tự tử và đặc biệt là cung cấp cho người khác bất
kỳ vũ khí chết người hoặc ma túy độc hại nào, biết rằng người đó có
ý định sử dụng vũ khí hoặc ma túy như vậy để lấy mạng sống của chính mình.
Vào thời điểm Hiến pháp sửa đổi lần thứ mười bốn đã đượcthông qua, an tử
và trợ tử đều là tội hình sự ở hầu hết các bang.Bộ luật hình sự đã được thông
qua tại Lãnh thổ Dakota vào năm 1877, tại New York năm 1881.
Bước sang thế kỉ XIX, các nhà khoa học đã có một bước tiến lớn trong
việc chiết suất được morphin và được sử dụng làm thuốc giảm đau trên diện
rộng. Samuel Williams, một giáo viên, đã có bài phát biểu đầu tiên ủng hộ
cho an tử tích cực, trong đó đề cập đến việc thuốc không chỉ được dùng để
5

làm giảm cơn đau mà còn giải thoát bệnh nhân một cách có chủ định. Trong
suốt thế kỉ XIX, bài phát biểu đã nhận được sự chú ý nghiêm túc trên nhiều
tạp chí y khoa.Nhưng hầu hết các bác sĩ vẫn giữ quan điểm thuốc giảm đau có
thể dùng để giảm bớt sự đau đớn, không phải thúc đẩy cái chết.
Thế kỷ XX với sự phát triển của ngành y khoa, an tử đã có được những
bước tiến lớn. Về mặt pháp lý, năm 1976, California trở thành bang đầu tiên
của Mỹ thông qua luật cho phép người bị bệnh nan y quyền quyết định hủy bỏ
các điều trị y tế duy trì sự sống khi cái chết được tin rằng sắp xảy ra. Tính đến
năm 1977, đã có 8 bang của Mỹ gồm California, New Mexico, Arkansas,
Nevada, Idaho, Oregon, North Carolina, và Texas đã thông qua các điều luật
về quyền an tử.
Một vụ việc điển hình liên quan đến trợ tử đã từng diễn ra ở nước Mỹ.
Đó là trường hợp của Karen Ann Quinlan vào năm 1975. Người phụ nữ này
bị rơi vào tình trạng hôn mê sau khi bị tai nạn ô tô và được kết luận sẽ không
bao giờ phục hồi được ý thức. Các bác sĩ tin rằng cô sẽ chết nếu bị ngưng
dùng máy thở oxy. Cha mẹ của cô trong hoàn cảnh tuyệt vọng vì không muốn
con gái của mình kéo dài sự sống thực vật đầy đau khổ và thực sự khả năng
kinh tế của gia đình cũng có hạn nên đã đề nghị Tòa án cho phép rút ống thở.
Tuy nhiên Tòa án đã từ chối đề nghị này. Một cuộc chiến pháp lý đã diễn ra
ròng rã suốt một năm trời sau đó và Quinlan đã được dừng máy thở vào năm
1976. Nhưng có một điều là cô vẫn sống thêm được đến 10 năm nữa, cho dù
không thể hiện bất kỳ dấu hiệu nào của sự phục hồi ý thức cũng như cuộc
sống và mất vào năm 1986 vì bệnh viêm phổi [13].
Từ sau vụ việc này đã mở rộng đường cho trợ tử thụ động, các Tòa án
của Mỹ đã thực thi nhiều phán quyết liên quan đến việc từ chối điều trị trong
những trường hợp nhất định. Một số cơ quan lập pháp của một số bang ở Mỹ
đã thừa nhận hoạt động trợ tử để giúp một người bệnh không phải kéo dài thời
gian đau khổ hay sống đời sống thực vật.
Có thể thấy, vấn đề trợ tử và an tử có thể trở thành mối quan tâm hàng
đầu về các phương diện xã hội, chính trị và luân lý ở Hoa Kỳ, Ý, Úc và có lẽ
6

những nơi khác nữa trong tương lai gần. Vấn đề bỗng nhiên được đưa vào tiêu
điểm chính trị, nhất là ở Hoa Kỳ: trước hết là do những việc làm của Jack
Kevorkian, một thời là nhà nghiên cứu bệnh lý học ở Michigan; trong những
năm qua ông đã dùng "máy tự tử" (suicide machine) do ông tự thiết kế để trợ
giúp ít nhất năm mươi người tự tử, mà những người này không phải là bệnh
nhân hấp hối; sau đó là do những nỗ lực ở rất nhiều tiểu bang, bằng một bước
ngoặt pháp lý ngoạn mục, đã làm thay đổi hoặc hủy bỏ những khoản trong
luật lệ đã được luật pháp quy định lâu đời hay luật chung có nội dung nghiêm
cấm hành vi tự tử có trợ giúp; hai Tòa phúc thẩm Liên bang vào năm 1996 đã
phán quyết rằng: người bị bệnh vô phương cứu chữa và một số người khác, có
quyền được trợ giúp để kết liễu mạng sống, và quyền này được hiến pháp bảo
vệ. Tuy cả hai phán quyết ấy đều bị Tòa Án Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ bác
bỏ vào tháng 6-1997, nhưng ý kiến của các quan tòa này sẽ được đưa ra trước
ngành lập pháp và công luận để tham khảo trong suốt nhiều năm sắp đến.
Vụ Compassion in Dying kiện Tiểu bang Washington của Tòa Lưu
Động Số 9 và vụ Quill kiện Vacco của Tòa Lưu Động Số 2 đều xảy ra vào đầu
mùa xuân năm 1996. Hai tòa phúc thẩm liên bang này đưa ra những quyết
định với những nội dung quan trọng, không những đối với việc xử trí y khoa
cho người hấp hối mà còn cho người quá đau đớn hay bị bệnh gây suy
nhược.Cả hai tòa án đều cho là bất hợp hiến những nghiêm cấm của tiểu
bang đối với việc trợ giúp bệnh nhân tự tử. Ngoài ra, tòa còn phán rằng các
công dân có những quyền lợi được hiến pháp bảo vệ gọi là "quyền tự do về sở
thích" trong việc chọn thời điểm và cách thức từ giã cõi đời
[10]. (Compassion in Dying là một tổ chức của các bác sĩ ủng hộ trợ tử. Năm
1996 họ đâm đơn kiện lên Tòa Án Liên Bang, cho rằng tiểu bang Washington
nghiêm cấm bác sĩ trợ giúp bệnh nhân tự tử là vi hiến (trái hiến pháp) và vi
phạm quyền của bệnh nhân vô phương cứu chữa. Trong vụ án kia, Timothy E.
Quill và một số bác sĩ hành nghề ở NewYork đứng nguyên đơn vào năm 1997
kiện Dennis C. Vacco, Chưởng lý NewYork. Các bác sĩ cho rằng “rất phù hợp
với nghề nghiệp bác sĩ” khi chỉ định thuốc kết liễu mạng sống cho “những
7

bệnh nhân vô phương cứu chữa, không còn khả năng trí não” và đang phải
đau đớn cùng cực, thế nhưng các bác sĩ bị cản trở việc này do luật của tiểu
bang NewYork cấm trợ giúp tự tử).
Hai Tòa án Liên bang đã đi một bước ngoặt pháp lý ngoạn mục. Trước
hết là Tòa Phúc Thẩm Lưu Động Số 9 (ngày 06-03-1996) mở tại San
Francisco. Tám trong mười một vị quan tòa, đồng tâm nhất trí, phán quyết
rằng: mỗi cá nhân có “quyền tự do về những sở thích” được hiến pháp bảo vệ
dựa trên bản Tu Chính Hiến Pháp Số 14, trong việc chọn thời điểm và cách
thức từ giã cõi đời. Một tháng sau, vào ngày 02-04-1996, Tòa Phúc Thẩm Lưu
Động Số 2, mở tại New York, cũng đi đến cùng một kết luận tương tự, nhưng
những lý do đưa ra có hơi khác. Dựa trên Mệnh Đề Được Bảo Vệ Như Nhau
của bản Tu Chính Hiến Pháp Số 14, tòa biện luận rằng không có sự khác biệt
giữa việc đình chỉ các hệ thống duy trì sự sống và việc cung cấp thuốc để gây
ra cái chết. Đây là quyết định chung của ba quan tòa. Tham chiếu một cách
đặc biệt đến sự kiện bệnh nhân lệ thuộc máy móc có quyền quyết định giờ
chết của mình, hai trong số ba quan tòa phát biểu rằng: bệnh nhân vô phương
cứu chữa “phải được tự do thực hiện việc ấy bằng cách yêu cầu bác sĩ kết liễu
mạng sống của mình trong những giai đoạn cuối của căn bệnh vô phương cứu
chữa.” Tuy nhiên sau đó, cả hai phán quyết này đều bị Tòa Án Tối Cao Hoa
Kỳ thay đổi và vô hiệu hóa, vào ngày 28-06-1997. Dù các tòa án quyết định
thế nào đi nữa, các luận cứ do Tòa Phúc Thẩm Lưu Động Số Hai và Số Chín
nêu ra, có lẽ sẽ ảnh hưởng đến các cuộc thảo luận về an tử và trợ tử trong
những năm sắp đến.
Bước sang đầu thế kỷ XXI, năm 2001, Hà Lan trở thành quốc gia đầu
tiên hợp pháp hóa an tử; tiếp sau đó là Bỉ (năm 2002), Luxembourg (năm
2008); và ba bang của Mỹ gồm Washington (năm 2008), Montana (năm
2008), Vermont (năm 2013).
Hà Lan là đất nước đầu tiên hợp pháp hóa "cái chết nhân đạo" từ tháng
4/2002. Người muốn chết phải đang đối mặt với nỗi đau đớn dày vò và các
8

bác sĩ đều thất bại trong việc chữa trị. Họ phải hoàn toàn tỉnh táo khi ra quyết
định. Độ tuổi được chọn cái chết êm ái là trên 12. Chính phủ Hà Lan cho phép
thành lập các đội cứu trợ cung cấp "cái chết nhân đạo". Sáu đội chuyên biệt sẽ
di động đến nơi bệnh nhân yêu cầu được trợ tử nếu các bác sĩ khác từ chối
tiến hành việc này. Mỗi năm có khoảng 3.100 trường hợp được trợ tử ở nước
này [17].
Tháng 2/2008, nối gót Hà Lan và Bỉ, Luxembourg trở thành nước thứ
ba trong Liên minh châu Âu cho phép "cái chết êm ái". Điều luật này chỉ được
áp dụng đối với bệnh nan y không có biện pháp chữa trị.Tháng 3/2014, Bỉ đã
hợp pháp hóa an tử đối với trẻ em bị bệnh nan y và không thể cứu chữa
Tháng 2/2015, Tòa án Tối cao Canada đã bãi bỏ lệnh cấm tự sát có trợ
giúp của bác sĩ. Tháng 4/2015, Tòa án Nam Phi đã cho phép tự sát có trợ giúp
đối với những người bị bệnh nan y.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. An tử
Thuật ngữ an tử hay euthanasia (trong tiếng Anh) bắt nguồn từ thuật
ngữ “euthanatos” trong tiếng Hy Lạp, có thểhiểu sát nghĩa là “cái chết êm ả”
hay “cái chết êm dịu”. Trong đó “eu” có nghĩa là “tốt” và “thanatos”là
“chết”). Nghĩa của từ này theo tiếng Hy Lạp là chấm dứt cuộc sống của ai đó
một cách ít đau đớn nhất hay không đau đớn để giúp họ khỏi kéo dài cuộc
sống trong những điều kiện không mong muốn. Đến nay chưa có một định
nghĩa cụ thểthống nhất nào về khái niệm về an tử. Có thể hiểu, an tử là chấm
dứt cuộc sống của một người theo một cách ít đau đớn nhất hay không đau
đớn để giúp họ khỏi kéo dài cuộc sống trong những điều kiện không mong
muốn. Xuất hiện đầu tiên trong lời thềHippocrates và sau đó bắt đầu xuất hiện
rộng rãi hơn vào thế kỷ XVII, nhằm khuyến khích các bác sĩ quan tâm đến sự
đau đớn của người bệnh và giúp đỡ người sắp chết thoát khỏi thế giới này một
cách nhẹ nhàng và dễ dàng hơn.
Theo Từ điển Merriam-Webster Online, an tử là “hành động hoặc thực
hành giết chết hoặc cho phép cái chết của những cá nhân (như con người
9

hoặc động vật nuôi) bị ốm hoặc chấn thương không còn hy vọng [cứu chữa]
theo cách ít đau đớn nhất vì lý do nhân từ/nhân đạo”. Một tài liệu khác định
nghĩa: “an tử là sự giết chết có chủ ý một người lệ thuộc (a dependent human
being) bởi hành động hoặc không hành động vì lợi ích được viện ra của người
đó” [5].
The British House of Lords Select Committee on Medical Ethics (Ủy
ban đặc biệt của Thượng Nghị viện Anh về Đạo đức y học) định nghĩa về an
tử là "một sự can thiệp cố ý được thực hiện với ý định rõ ràng về sự kết thúc
một cuộc sống, để xoa dịu sự đau đớn khó chữa"[18]
Như vậy, có thể hiểu “an tử” là việc chủ ý chấm dứt cuộc sống của một
người mà thường là những bệnh nhân không còn khả năng cứu chữa theo cách
ít hoặc không đau đớn vì những lợi ích của người đó. Theo những phân tích
trên, với những mục đích tốt đẹp của an tử thì nên gọi là “cái chết nhân đạo”
thay vì gọi “cái chết êm ả”.
An tử bao gồm những nội dung sau:
Thứ nhất, Tính chủ ý chấm dứt cuộc sống
Đây là nội dung quan trọng nhất của quyền an tử. Việc chấm dứt cuộc
sống phải là ý chí chủ quan của bệnh nhân, mong muốn của bản thân họ,
không bị ép buộc bởi bất cứ chủ thể nào khác. Nếu thiếu đi tính chủ ý thì sẽ
không còn là an tử.
Thứ hai, Đối tượng là những người không còn khả năng cứu chữa
Bệnh nhân phải ở trong tình trạng bệnh lý không còn khả năng cứu
chữa, chỉ khi có kết luận của hội đồng bác sỹ về tình trạng bệnh lý. Đây là yêu
cầu quan trọng giúp phân biệt giữa hành vi hưởng thụ quyền an tử và hành vi
tự tử, cũng như phân biệt hành vi thực hiện quyền an tử và hành vi trợ giúp,
xúi giục người khác tự tử.
Vậy như thế nào là những người không còn khả năng cứu chữa?Ở các
quốc gia đã công nhận hay chưa công nhận quyền an tử có cách phân loại
khác nhau về phạm vi các loại bệnh nhân. Theo tác giả Trương Hồng Quang
10

trong bài viết “Bước đầu tìm hiểu về quyền được chết trong bối cảnh hiện
nay”, thì giới y học hầu hết thống nhất có hai dạng bệnh nhân:
(1) Những trường hợp chết não: “tình trạng toàn não bộ bị tổn thương
nặng, chức năng của não đã ngừng hoạt động và người chết não không thể
sống lại được”. Bệnh nhân sống hoàn toàn nhờ vào các biện pháp hỗ trợ như
hô hấp, tuần hoàn và nuôi dưỡng nhân tạo… nếu rút máy thì coi như sự sống
chấm dứt.
(2) Trường hợp người bệnh mất ý thức kéo dài và không có khả năng hồi
phục. Trường hợp này bệnh nhân có sống cũng chỉ là gánh nặng của gia đình
(bản thân họ không còn biết khổ hay sướng). Đôi lúc người bệnh biểu lộ được
ý chí của mình và hoàn toàn không sống nhờ các biện pháp nhân tạo. Trường
hợp này bao gồm cả bệnh nhân chịu nhiều đau đớn kéo dài nhưng không mất
ý thức thường xuyên.
Nguyên nhân dẫn đến các tình trạng trên có thể là sau một tai nạn hay
bị mắc bệnh hiểm nghèo, vô phương cứu chữa.
Thứ ba, cách thực hiện ít hoặc không gây đau đớn
An tử tức là cái chết nhẹ nhàng, êm ái, là cái chết nhân đạo. Vì thế cách
thức thực hiện an tử cũng phải hạn chế đến mức thấp nhất đau đớn cho bệnh
nhân, giúp họ được ra đi một cách thanh thản, chấm dứt cuộc sống đau đớn đã
kéo dài. Một số biện pháp có thể thực hiện như: tiêm thuốc, rút ống dẫn…
Thứ tư, vì lợi ích của người được an tử
Với ý nghĩa nhân đạo sâu sắc, an tử trên hết phải với mục đích đem lại
sự thanh thản cho người bệnh, giúp họ không phải chịu đựng những ngày
tháng đau đơn với bệnh tật, chứ không phải vì bất kỳ lợi ích kinh tế hay
nguyên nhân từ chủ thể nào khác (gia đình, xã hội).
Như vậy, có bốn yếu tố để xác định “an tử” đó là: (i) tính chủ ý chấm
dứt cuộc sống; (ii) đối tượng là những người không còn khả năng cứu chữa;
(iii) cách thức thực hiện ít hoặc không gây đau đớn; và (iv) vì lợi ích của
người được an tử. Trong các yếu tố này, “tính chủ ý” được xem là quan trọng
11

nhất mà thiếu nó sẽ không được coi là an tử; lợi ích của người được an tử
thường là để chấm dứt những nỗi đau không thể chịu đựng được (mục đích
nhân đạo) và để giảm gánh nặng kinh tế cho gia đình và người thân.
An tử có thể được phân loại dựa trên nhiều tiêu chí, trong đó hai tiêu
chí có thể thể hiện rõ nhất tính chất của vấn đề đó là dựa trên sự tự nguyện và
cách thức thực hiện.
- Dựa trên tính chất ý chí của người được an tử, an tử có thể chia thành
an tửtự nguyện (Voluntary Euthanasia), an tử không tự nguyện (Non -
VoluntaryEuthanasia), và an tử trái nguyện vọng(Involuntary Euthanasia).
An tử tự nguyện (Voluntary Euthanasia): Bệnh nhân trong tình trạng
tỉnh táo(nghĩa là có ý thức, đủ tuổi và cảm xúc ổn định), có sự đồng tình rõ
ràng trong quyết định kết thúc cuộc sống với sự hỗ trợ, trợ giúp của bác sĩ. Ví
dụ: Thực hiện theo yêu cầu của bệnhnhân ung thư giai đoạn cuối ngừng điều
trị bằng việc ngừng tiêm thuốc hóa trị do tình trạng tâm lý và sức khỏe hiện
nay hay ở tương lai tiên liệu được.
An tử không tự nguyện (Non - Voluntary Euthanasia): Bệnh nhân
không có khả năng bày tỏ sự ưng thuận và tự đưa ra quyết định (Trẻ sơ sinh
thiểu năng trầm trọng, bệnh nhân trong tình trạng thực vật vĩnh viễn, người
tâm thần), quyết định chấm dứt cuộc sống của họ do người khác đưa ra (người
thân)
An tử trái nguyện vọng(Involuntary Euthanasia): Bệnh nhân không hề
bày tỏ mong muốn, cũng không hề đưa ra bất cứ bằng chứng nào cho thấy
mạng sống của người ấy cần phải được chấm dứt, nhưng việc này vẫn được
thực hiện trái ý chí của người bệnh. Khác với an tử không tự nguyện, ở an tử
trái nguyện vọng bệnh nhân tỉnh táo, có thể tự đưa ra quyết định, minh nhiên
từ chối, không đồng ý việc bị làm chết.
- Dựa trên tiêu chí cách thức thực hiện, an tử được chia thành an tử chủ
động (Active Euthanasia/Euthanasia by Action), an tử thụ động (Passive
Euthanasia/Euthanasia by Omission)
12

An tử chủ động (Active Euthanasia): Trường hợp có sự tác động của
người khác để giúp bệnh nhân chấm dứt cuộc sống một cách nhanh chóng. Ví
dụ: Bác sĩ trực tiếp gây tử vong theo yêu cầu của bệnh nhân bằng cách tiêm
thuốc… Đây được coi là cách thức hiệu quả nhất dù tình trạng bệnh nhân có
như thế nào. Hình thức này được hợp pháp hóa ở Netherlands và Australia.
An tử thụ động (Passive Euthanasia): Ngừng các biện pháp điều trị
đang áp dụng cho bệnh nhân để bệnh nhân chết đi. Ví dụ: Bác sĩ ngưng mọi
biện pháp kéo dài sự sống đối với bệnh nhân như rút ống dẫn, tắt máy trợ thở,
ngừng việc tiêm các chất hóa trị… Tuy nhiên, vẫn duy trì các biện pháp/thuốc
giảm đau. Như vậy, an tử thụ động phụ thuộc vào khá nhiều yếu tố, đặc biệt là
tình trạng bệnh nhân
Bên cạnh thuật ngữ an tử, ở nhiều quốc gia còn sử dụng thuật ngữ trợ tử
(physician-assisted suicide: tự tử với sự trợ giúp của bác sĩ).Nếu như an tử là
việc biết, trực tiếp hành động một cách có chủ đích đem đến cái chết nhẹ
nhàng cho một cá nhân thì trợ tử được định nghĩa là việc biết, hành động trực
tiếp một cách có chủ đích cung cấp phương tiện để cá nhân thực hiện việc tự
tử. Như vậy có thể thấy, điểm phân biệt lớn nhất giữa an tử và trợ tử là chủ
thể nắm giữ vai trò chủ đạo trong quá trình, hay chủ thể thực hiện toàn bộ
hành vi hoặc thực hiện hành vi cuối cùng. Có sự khác biệt như vậy nhưng nếu
xét cho cùng thì trợ tử là hình thức sơ khai của an tử, trong đó vai trò của bác
sĩ chưa được mở rộng. Ở hầu hết các nước đã thông qua luật an tử, hành vi trợ
tử cũng hợp pháp và dùng chung với nhau.
Theo một báo cáo năm 2010 tại Hà Lan tỷ lệ an tử chủ động là 2,8%
trong khi trợ tử là 0,1% trên tổng số người chết. Ở những vùng lãnh thổ mới
chỉ hợp pháp hóa hành vi trợ tử, an tử có thể bị coi là hành vi vượt quá thẩm
quyền và dẫn tới khả năng phải chịu trách nhiệm pháp lý hoặc trách nhiệm
nghề nghiệp cho người thực hiện [6].
1.2.2. Quyền an tử
Xuất phát từ khái niệm an tử, quyền an tử có thể được định nghĩa là
quyền nhân thân và là đặc quyền của những cá nhân rơi vào trạng thái bệnh lý
13

không có khả năng chữa trị, được quyết định kết thúc cuộc sống của mình với
sự hỗ trợ của chủ thể có thẩm quyền và tuân theo quy định chặt chẽ của
phápluật [6]
Tuy nhiên, một quyền được công nhận là quyền nhân thân chỉ khi
quyền đó được pháp luật ghi nhận một cách chính thức.Quyền an tử(hay
quyền được chết - right to die) trên thực tế chỉ được công nhận là quyền nhân
thân ở một số quốc gia hợp pháp hóa an tử. Theo quan điểm của các nhà lập
pháp và các nhà khoa học, công nhận quyền được chết là quyền nhân thân
nhưng chưa quy định trong Luật. Thực tế cho thấy có quy định hay không chỉ
là vấn đề về mặt thời gian: có phù hợp với hiện tại hay không và hệ thống
pháp luật có đồng bộ, thống nhất hay không. Khi chưa được công nhận về mặt
pháp luật, một người nếu thực hiện hành vi trợ giúp tự tử, giúp người bệnh ra
đi có thể quy vào một số tội như: tội giết người, tội giúp người khác tự sát…
Hiện nay, chưa có một định nghĩa cụ thể về quyền an tử. Tuy nhiên,
theo phân tích các quan điểm đồng tình và đạo luật một số quốc gia đã hợp
pháp hóa an tử cũng như quan điểm cá nhân, có thể hiểu: Quyền an tử là một
quyền nhân thân của những người đang phải chịu sự đau đớn về thể chất
hoặc tinh thần kéo dài và không thể chịu đựng được sau một tai nạn hay một
bệnh nan y không thể cứu chữa, và việc thực hiện quyền này phải tuân theo
quy định của pháp luật.
1.3. Đặc điểm và ý nghĩa của quyền an tử
1.3.1. Đặc điểm
- Quyền an tử là một quyền nhân thân
Quyền an tử gắn liền với một chủ thể nhất định và không thể chuyển
giao cho chủ thể khác. Điều này có nghĩa rằng bản thân chủ thể hưởng quyền
an tử họ không thể chuyển giao quyền này cho người khác và cũng không ai
có thể đại diện cho họ để thực hiện quyền này. Một cá nhân không thể áp đặt
quyền an tử lên một chủ thể nào khác ngoài chính bản thân mình, đơn giản
bởi sự sống của chủ thể đó không thuộc phạm vi có thể quyết định rằng chấm
14

dứt hay không của họ. Hơn nữa, quyền an tử cũng mang tính chất phi tài sản.
Quyền an tử không thể đem ra mua bán, cầm cố, thế chấp… đây là hệ quả của
tính chất không thể chuyển giao của quyền nhân thân, chủ thể khác không thể
đặt mình vào vị thế của có quyền để hưởng thụ quyền này.
- Quyền an tử là đặc quyền
Điều này không có nghĩa quyền an tử chỉ thuộc về một nhóm chủ thể cá
biệt trong xã hội, mà đặc biệt có nghĩa quyền an tử chỉ phát sinh khi chủ thể
hưởng thụquyền ở trong tình trạng đặc biệt, rơi vào trạng thái bệnh lý không
còn khả năng cứu chữa. Đây là đặc điểm quan trọng giúp phân biệt giữa hành
vi hưởng thụ quyền an tử và hành vi tự tử, cũng như phân biệt hành vi thực
hiện quyền an tử và hành vi trợ giúp, xúi giục người khác tự tử. Nếu như
quyền an tử và thực hiện quyền an tử chỉ áp dụng đối với những bệnh nhân
mắc bệnh nan y, không có hy vọng chữa trị và trong luật pháp một số quốc gia
còn quy định thêm rằng thời hạn sống không còn dài, thì tự tử và hành vi xúi
giục, trợ giúp người khác tự tử có thể được thực hiện bởi các chủ thể không
mắc bệnh ,vì thế bị coi là hành vi có hại cho xã hội và bị luật pháp nhiều quốc
gia quy định là tội hình sự.
- Quyền an tử là quyền thực hiện được khi có sự hỗ trợ của chủ thể có
thẩm quyền
Quyền an tử không giống như các quyền khác là chủ thể có thể tự do
hưởng thụ quyền bằng khả năng của mình. Một chủ thể khi hội tụ đủ các điều
kiện chỉ có thể hưởng thụ quyền thông qua sự trợ giúp của người khác. Sự trợ
giúp này có thể biểu hiện bằng hành vi hành động (tiêm thuốc gây chết người
trong an tử chủ động) hoặc không hành động (không tiếp tục các hỗ trợ y tế
trong an tử bị động). Ngay cả trong trường hợp trợ tử khi người bệnh tự thực
hiện việc đưa thuốc gây chết vào cơ thể hoặc uống thuốc gây chết, họ vẫn cần
đến sự trợ giúp của bác sĩ trong việc kê đơn và có được các loại thuốc mình
cần một cách hợp pháp. Mọi hành vi chấm dứt cuộc sống không có sự hỗ trợ
của chủ thể có thẩm quyền đều mang tính chất chủ quan, bộc phát. Ngoài ra,
15

chủ thể hỗ trợ cũng phải tuân theo các quy định của pháp luật. Họ phải là
những bác sĩ có bằng cấp, đủ thẩm quyền thực hiện chứng nhận tình trạng của
bệnh nhân cũng như có đủ kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm để thực hiện an tử
trong trường hợp bệnh nhân không thể hoặc không muốn tự thực hiện.
- Mục đích của quyền an tử là giúp bệnh nhân được kết thúc cuộc sống
một cách nhanh chóng và an toàn theo mong muốn.
Đây chính là mục đích nhân đạo của an tử mà tất cả các quốc gia hướng
tới. An tử giúp cho những bệnh nhân trong tình trạng không thể cứu chữa
được ra đi thanh thản, không phải chịu đau đớn, sống những ngày dài chiến
đấu với bệnh tật. An tử là cách giải thoát hợp lý nhất trong trường hợp này.
- Quyền an tử là quyền được thực hiện theo quy định chặt chẽ của
phápluật.
Xuất phát từ tính chất nhân thân và đặc quyền, quyền an tử chỉ được
thực hiện khi đáp ứng đủ các điều kiện và theo quy trình chặt chẽ do pháp luật
các quốc gia quy định. Hiện nay, ở nhiều quốc gia, thủ tục để tiến hành việc
an tử cũng như để thụ hưởng quyền an tử hết sức chặt chẽ nhằm mục đích
tránh mọi trường hợp lạm dụng, bởi hậu quả của một vụ sai phạm là không
thể cứu chữa bằng mọi biện pháp. Việc không tuân thủ đúng theo các quy
định này có thể làm phát sinh trách nhiệm hình sự, dân sự hoặc kỷ luật nghề
nghiệp đối với người thực hiện an tử cho bệnh nhân.
- Quyền này có thể được yêu cầu bởi chính người đó hoặc người đại diện
Như đã phân tích, quyền an tử phải xuất phát từ sự tự nguyện của người
yêu cầu: tự nguyện được thực hiện an tử khi còn tỉnh táo, tự nguyện chỉ định
người đại diện cho mình trong trường hợp rơi vào tình trạng không biểu lộ
được ý chí (người này sẽ có quyền quyết định mọi vấn đề liên quan đến việc
chữa bệnh của bệnh nhân).
- Chủ thể của quyền này là người đang chịu sự đau đớn kéo dài do bệnh
tật hoặc tai nạn
Không phải ai cũng là đối tượng của quyền an tử. An tử chỉ được áp
dụng với một số đối tượng đặc thù: bệnh nhân đang trong tình trạng đau đớn
16

cả về thể chất lẫn tinh thần, không thể cứu chữa được, do tai nạn hoặc mắc
bệnh nan y, vô phương cứu chữa.
1.3.2. Ý nghĩa
1.3.2.1. Ý nghĩa pháp lý
Quyền an tử được công nhận là sự khẳng định rằng pháp luật tôn trọng
giá trị tự do và quyền tự quyết của con người. Pháp luật các quốc gia, khu vực
và quốc tế ngày càng đề cao các giá trị này, trong khi quyết định về giá trị
cuộc sống của chính bản thân mình lại là quyết định căn bản và gắn liền với
mỗi chủ thể nhất định.
Quyền an tử sẽ là công cụ pháp lý giúp cho việc quản lý hoạt động an
tử. Vì bị cấm đoán hoặc không được cho phép nên những người có nguyện
vọng được hưởng thụ quyền an tử cũng như những bác sĩ có ý định thực hiện
an tử cho người bệnh luôn phải sống một cuộc sống ngầm với những hành vi
mà họ cố tình che giấu không để cho người khác biết. Công nhận quyền an tử
sẽ góp phần thay đổi cách nhìn của xã hội đối với những đối tượng này từ đó
họ sẽ không muốn che giấu và công khai hóa hành vi của mình. Sự công khai
này là điều kiện thuận lợi để nhà nước có thể quản lý một cách hiệu quả.
Việc công nhận quyền an tử sẽ giải quyết được tình trạng pháp lý bế tắc
cũng như nhu cầu được an tử trong thực tiễn. Hợp pháp hóa an tử giúp cho
việc quản lý hoạt động này được công khai, minh bạch, dễ dàng mà còn hạn
chế được trường hợp sử dụng an tử vào mục đích khác thay vì nhân đạo.
1.3.2.2. Ý nghĩa xã hội
Sự không công nhận quyền an tử đã và đang gây ra nhiều tranh cãi
cũng như bức xúc trong cộng đồng những người hành nghề y, những người
hành nghề luật cũng như những bệnh nhân mắc bệnh nan y. Thời kỳ trước
đây, những bức xúc đó còn chưa đáng kể vì nhiều nguyên nhân: số lượng
người có nhu cầu hưởng thụ quyền còn thấp, tư tưởng tôn giáo mang đậm
thành kiến với hành vi tự nguyện chấm dứt cuộc sống. Trải qua thời gian, số
lượng người có mong muốn hưởng thụ quyền đã tăng lên, hơn nữa, sự giao
17

lưu văn hóa, tư tưởng mang đến sự thay đổi mạnh mẽ trong nhận thức của xã
hội, nhiều vấn đề trước đây bị cho là trái với thuần phong đã được nhìn nhận
thoáng hơn. Vấn đề an tử cũng vậy, với sự đồng tình, ủng hộ ngày càng lớn,
những người mong muốn hưởng thụ quyền an tử chắc chắn sẽ đấu tranh đòi
quyền lợi cho mình. Như vậy, các quốc gia cần phải giải quyết vấn đề này kịp
thời để đảm bảo cho sự ổn định, và giải pháp để giải quyết vấn đề này là công
nhận quyền an tử.
Việc công nhận quyền an tử có thể giảm những tác động tiêu cực có thể
gây ảnh hưởng không nhỏ đối với xã hội. Công nhận quyền an tử có ý nghĩa
xã hội rất lớn với những mục đích xã hội tốt đẹp. Khi sự sống của bệnh nhân
không còn được được đảm bảo (mắc bệnh nan y, đang phải chịu đựng đau đớn
kéo dài…) thì an tử là giải pháp hợp lý nhất. Điều này không chỉ tốt cho bệnh
nhân mà còn tốt cho gia đình, xã hội. Người bệnh ra đi thanh thản, chấm dứt
những ngày tháng đau đớn, mệt mỏi chiến đấu với bệnh tật. Gia đình bệnh
nhân cũng không phải tốn kém về chi phí cũng như công sức không đáng có.
Xã hội cũng tránh được những tranh luận gay gắt về vấn đề này.
1.4. Một số quan điểm về hợp pháp hóa quyền an tử
Những quan điểm về Quyền an tử luôn gây ra sự tranh cãi gay gắt vì
vấn đề này không chỉ liên quan đến y học mà còn liên quan đến nhiều lĩnh
vực khác như: Luật pháp, tôn giáo, phong tục, tập quán, đạo đức xã hội…
1.4.1. Những lập luận phản đối quyền an tử
Người được cho là chống đối trợ tử đầu tiên trong lịch sử y học là
Hippocrates, ông tổ ngành y phương Tây.Trong lời thề Hippocrates, ông kêu
gọi thầy thuốc “không bao giờ cho ai một liều thuốc độc dù người đó yêu cầu
và không bao giờ gợi ý về điều đó”.Trong Luật Y đức (Code de Déontologie)
của Pháp, điều 38 quy định thầy thuốc không có quyền cố tình gây nên cái
chết. Tuy nhiên, lý do lớn nhất là ảnh hưởng của tôn giáo thần khải tin rằng sự
sống có tính chất thiêng liêng do thượng đế ban cho con người, chỉ có thượng
đế mới có quyền lấy đi sự sống. Chính niềm tin này làm rất nhiều người lên
án trợ tử, xem trợ tử là giết người [4].
18

An tử thường bị phản đối trong mọi nền luân lý tôn giáo lớn, như Phật
giáo và điển hình là Công giáo Rôma phản đối mọi hình thức an tử. Trong
giới luật của Phật giáo, đức hiếu sinh luôn được đề cao, do vậy tự mình sát
hại, bảo người khác sát hại, khen ngợi hay tán đồng sự sát hại đều phạm trọng
tội. Đối với giáo pháp Phật giáo, chết không phải là chấm dứt, và đau khổ sẽ
không chấm dứt sau khi chết, mà vẫn tiếp tục cho đến khi nào giải được tất cả
Ác nghiệp, người bệnh dù tự sát vẫn phải tiếp tục chịu đau đớn trong kiếp sau
chứ không thể nào trốn tránh được. Tự sát cũng là một loại Ác nghiệp, việc tự
giết mình - hay giúp người khác tự sát - không thể giúp trả cho hết Ác nghiệp,
mà chỉ sinh ra Ác nghiệp mới cho bản thân và xã hội mà thôi. Tự sát tạo Ác
nghiệp cho mình, giúp tự sát tạo Ác nghiệp cho xã hội, Ác nghiệp cứ chất
chồng thì sẽ đến ngày chính xã hội phải gặt lấy Ác quả: cha mẹ muốn ông bà
bệnh tật phải tự sát để đỡ "gánh nặng", rồi đến đời con cháu cũng sẽ học theo
mà làm vậy với cha mẹ, tất cả chỉ muốn đưa người thân bệnh tật vào cửa tử để
đỡ tốn công chăm sóc. Vì lẽ Nhân - Quả đó, Đức Phật dạy: Nếu một người
bệnh đang chờ chết, nếu có một cơ hội nào để cho họ hoặc người thân có
những ý nghĩ an lành và đạo đức, thì vẫn phải cố cho họ sống thêm dù chỉ
thêm 5 phút, bởi 5 phút đó đủ để vãng sinh một vong linh và gieo thêm mầm
Thiện nghiệp cho xã hội.
- Có thể xảy hệ quả “trượt dốc” (slippery slope) – tức an tử ban đầu chỉ
được coi là hợp pháp cho người bị bệnh nan y, sau đó luật được thay đổi cho
phép an tử cả trong những trường hợp khác, kể cả khi không có sự tự nguyện.
- Việc công nhận quyền an tử sẽ làm xói mòn quyền cơ bản được sống
Hồng Y Javier Lozano Barragan, người đứng đầu ủy Ban y tế Vaticang
tuyên bố hành động gỡ bỏ ống truyền đạm tương đương với hành động giết
người trong vụ T.Schiavo (Mỹ): “Cuộc sống con người không phụ thuộc vào
cá nhân mà phụ thuộc đấng sáng tạo”. Vì thế, chúng ta có điều răn thứ năm
không cho phép giết người. Việc khiến người bệnh chết nhẹ nhàng chính là
hành động giết người. Bản chất của nền văn minh là người mạnh có nghĩa vụ
19

bảo vệ kẻ yếu. Trong những trường hợp có các nghi ngờ và câu hỏi nghiêm
trọng, cơ sở nhận định của chúng ta cần hướng đến sự ủng hộ cuộc sống”
Theo bbc.co.uk, Trích bài “Bệnh nhân Terri Schiavo qua đời”, 2005
Việc cho phép trợ tử có thể làm "bình thường hóa" suy nghĩ của xã hội
về nạn tự sát (rằng ai cũng có thể chọn tự sát như một biện pháp giải quyết bế
tắc cá nhân mà không cần có nghị lực vươn lên, không cần quan tâm đến nỗi
đau của người thân), từ đó vô tình cổ súy nạn tự sát trong xã hội. Nhiều người
dù không bị bệnh nan y nhưng chỉ cần cảm thấy bế tắc trong cuộc sống, tình
cảm... đã vội đi tìm cách tự sát, khiến tỷ lệ tự sát trong xã hội tăng lên (điều
này càng dễ xảy ra ở những nước nghèo có hệ thống an sinh xã hội kém).
- Nếu có Luật An tử, nhiều người bệnh sẽ giảm ý chí, mất niềm tin vào
cuộc sống.
Việc thi hành trợ tử sẽ dẫn tới nhiều bệnh nhân không còn tinh thần đấu
tranh với bệnh tật, nhiều người sẽ chỉ muốn chết sau một vài nỗi đau đớn (dù
cơ hội cứu chữa cho họ vẫn còn). Việc chữa trị do đó sẽ sụt giảm hiệu quả do
tinh thần người bệnh bị buông xuôi. Nhiều trường hợp người bệnh có thể hồi
phục một cách kỳ diệu ngoài dự đoán của y học (ví dụ như đột ngột tỉnh dậy
sau nhiều năm hôn mê) hoặc bệnh đó sẽ được tìm ra cách chữa trong tương lai
gần, nếu áp dụng quyền được chết thì bệnh nhân không còn cơ hội chữa trị
sau này, đó sẽ là vô tình giết hại một mạng người.
- Cho rằng cái chết êm ả là giết người bởi chức năng của bác sỹ là phải
cứu người. Tức là xung đột với quy tắc chỉ cứu người chứ không tước bỏ tính
mạng con người của bác sĩ và nhân viên y tế, có thể phá hỏng những truyền
thống của ngành y.
Một số bác sĩ thiếu y đức sẽ dùng quyền được chết để "loại bỏ" những
bệnh nhân không có tiền chi trả viện phí hoặc những bệnh nhân từng có thù
oán với họ.Ngược lại, nhiều bác sĩ sẽ không bao giờ dám trợ tử bệnh nhân vì
lương tâm nghề nghiệp hoặc sợ bị người thân bệnh nhân trả thù.
20

PGS Nguyễn Tiến Dũng, Trưởng khoa Nhi, Bệnh Viện Bạch Mai nói:
“Không có cái gì được gọi là cái chết nhân đạo; chết là tình huống xấu
nhất. Tại sao mình lại nói để họ chết đi một cách thanh thản, nhẹ
nhàng.Thay vì để người ta chết tại sao không nghĩ đến việc giảm nỗi
đau cho họ. Mỗi con người đều có số phận nếu đến lúc số phận của họ
chưa hết thì tại sao lại can thiệp để họ chết… Một số trường hợp gia
đình thấy con khó cứu chữa, muốn xin cho con về chết; bệnh viện
không thuyết phục được thì yêu cầu gia đình tự rút ống thở của
con.Nhưng 10 gia đình thì hầu hết đều không dám.Họ đã không dám,
bác sỹ lại càng không dám.Nhiều bệnh nhân tưởng chết rồi nhưng cuối
cùng vẫn cứu được” [8].
- Nếu thông qua quyền an tử thì sẽ bị lạm dụng để thực hiện tội ác vô
nhân đạo. Tình trạng sẽ lớn hơn ở các nước có hệ thống pháp luật lỏng lẻo,
không kiểm soát được tình hình phạm tội
Giả sử điều này được thông qua thì rất có thể người ta sẽ lợi dụng, giết
người thì không truy cứu được. Ví dụ như người ta có thể ép người bệnh bằng
một hình thức nào đấy viết, hoặc đồng ý theo nội dung như, "do tôi lâu ngày,
không có khả năng hồi phục, đồng thời làm ảnh hưởng đến những người thân
nên muốn tự nguyện được nhận cái chết êm ái" [2], dùng vũ lực hoặc tình
trạng không tỉnh táo của bệnh nhân để ép họ ký vào giấy đề nghị an tử. Hay
một số người bệnh sẽ tự chọn cái chết (dù bệnh có thể chữa khỏi) để trốn
tránh những khoản nợ hoặc để gian lận bảo hiểm. Nghiêm trọng hơn, có thể
xảy ra trường hợp Con cháu bệnh nhân sẽ thông đồng với bác sĩ để sửa bệnh
án, hoặc cưỡng ép ông bà, cha mẹ bị bệnh ký vào giấy an tử nhằm thi hành
"án tử" với ông bà, cha mẹ mình để trốn tránh nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng
hoặc để tranh giành tài sản. Trong trường hợp này, Luật An tử lại là công cụ
tiếp tay cho hành vi giết người có chủ đích, cổ súy hành vi và tư tưởng bất
hiếu trong xã hội.
- Gây ra hậu quả về y tế: Có những trường hợp bác sĩ chẩn đoán sai tình
trạng bệnh, nếu áp dụng quyền được chết thì cũng sẽ là vô tình giết người.
21

- Để lại hậu quả về tâm lý, đạo đức và xã hội
Người trực tiếp tiến hành an tử cho bệnh nhân sẽ phải gánh chịu nhiều
di chứng tâm lý, vì hành động của họ luôn là sự tước đoạt sinh mạng một con
người (dù rằng người đó có thể không sống được bao lâu nữa). Nếu có người
thân bệnh nhân không đồng ý việc trợ tử, người tiến hành an tử rất có thể sẽ bị
trở thành mục tiêu trả thù.
1.4.2. Những lập luận ủng hộ quyền an tử
Theo Vnexpress.net ngày 01/09/2001, trích bài phát biểu của Paul Tully,
Tổng thư ký Hiệp hội Bảo vệ Thai nhi Anh Quốc:
Theo chủ quan của người viết, quyền được chết không làm xói mòn
quyền cơ bản là được sống.Quyền được chết không chỉ liên quan đến
bệnh nhân đó mà còn cả gia đình và xã hội.Người ở giai đoạn cuối của
bệnh chịu nhiều đau đớn nếu có sống cũng chỉ thêm khổ, thậm chí nhiều
người không biết mình sướng hay khổ nữa.Cho nên nếu họ không muốn
gây thêm tốn kém không cần thiết cho gia đình, xã hội thì hãy nên tôn
trọng họ.Hơn nữa, mục đích của quyền được chết là làm cho họ không
phải sống đau đớn kéo dài, đó là mục đích nhân đạo.Họ không chối bỏ
quyền được sống mà vì họ không còn đủ điều kiện đảm bảo sự sống.Điều
này khác hẳn với người có điều kiện để sống, bị bệnh có thể cứu chữa
được nhưng lại muốn chết, đó mới là trường hợp nên lên án.
- Công nhận quyền an tử hướng đến mục đích tốt đẹp, nhân đạo bởi nó
giải phóng nỗi đau khổ cùng cực của con người, giúp những bệnh nhân ở
trong tình trạng đau đớn kéo dài, bệnh nan y vô phương cứu chữa ở giai đoạn
cuối được “ra đi” thanh thản. An tử là hành vi từ bi, nhân ái, đáp ứng được
nguyện vọng trốn thoát đau khổ của nhiều người bệnh nặng vô phương cứu
chữa. Hành vi này còn được hiểu là "giết vì xót thương". Công nhận quyền an
tử sẽ chấm dứt nỗi đau đớn cho bệnh nhân cũng đồng nghĩa với việc giảm bớt
gánh nặng vật chất cũng như tinh thần cho gia đình họ, từ đó, tạo sự ổn định
cho xã hội. Việc kết thúc mạng sống như một đặc ân, là sự giải thoát và là lựa
22

chọn của họ, thì người thân, bác sĩ, chúng ta và pháp luật cần tôn trọng điều
này. Chính vì thế, quy định quyền an tử của một người là cần thiết, vì sống
hay chết phải được thực hiện bằng ý chí của chính người đó, không một ai có
quyền định đoạt thay họ.
- Việc pháp luật công nhận quyền an tử sẽ giải tỏa nỗi bức xúc của các
bác sỹ trong hoàn cảnh bệnh nhân đang phải chịu đau đớn kéo dài. Không có
nỗi đau đớn nào bằng nỗi đau của người thân khi chứng kiến người thân của
mình phải sống quằn quại mà không thể giúp đỡ. Không có nỗi đau nào bằng
nỗi đau của người bác sỹ khi nhìn thấy bệnh nhân của mình đau đớn mà
không có cách nào cứu giúp.
GS.TS Đỗ Kim Sơn, nguyên giám đốc Bệnh Viện Việt Đức chia sẻ:
trong nhiều năm qua đã từng phải chứng kiến rất nhiều bệnh nhân
mắc các chứng bệnh nan y ở giai đoạn mà sự sống chỉ còn là vô vọng,
hay những bệnh nhân chết não do tai nạn giao thông không thể nào
vớt vát nổi, chính bệnh nhân hoặc gia đình bệnh nhân đã đề đạt với
bác sỹ nguyện vọng được chết nhưng không thầy thuốc nào dám làm.
Theo GS Sơn, nếu đưa quyền được chết vào Luật phải có tiêu chí xác
định rõ ràng đâu là trường hợp không còn hy vọng sống về mặt khoa
học thì mới cho phép, còn không, dù với bất cứ lý do nào cũng không
được phép mà phải ngăn cản, giúp đỡ họ. Do đó, Luật phải quy định
thật cẩn thận, chặt chẽ nếu không sẽ vi phạm đạo đức nghề nghiệp.
- Tự do lựa chọn cuộc sống trong hoàn cảnh khắc nghiệt, thể hiện quyền tự
quyết cá nhân: mỗi người có quyền định đoạt thân xác và mạng sống của mình,
kể cả việc kết liễu nó. Do đó, mỗi người phải được trao cho sự tự do để thực hiện
quyền tự quyết này. Theo sự tôn trọng quyền tự quyết, con người phải có quyền
định đoạt sự sống và cái chết của mình, họ phải được đủ khả năng để
kết liễu sự sống khi nào họ muốn, chặn đứng sự đau khổ không cần thiết.
- Một điểm nữa có thể quan tâm đó là, nếu không công nhận quyền an tử,
vấn đề này sẽ vẫn mãi bế tắc bởi liên quan đến yếu tố chính trị, tôn giáo…
23

Những đề nghị, yêu cầu xin được chết dai dẳng kéo theo cả Tòa án và chính
quyền vào cuộc, không ít trường hợp vấn đề này được sử dụng vào mục đích
chính trị. Chẳng hạn như vụ Terri Schiavo ở Mỹ đã kéo cả Tòa án tối cao
bang Florida, Tòa án Liên Bang Mỹ vào cuộc và cả Quốc hội Mỹ vào cuộc.
Diễn biến: Tháng 2/1990: Terri Schiavo bị tổn thương não sau khi
ngất tại nhà; tháng 5/1998: Michael Schiavo gửi đơn xin rút ống
truyền dinh dưỡng cho vợ, gây nên một cuộc chiến pháp lý; tháng
2/2000: Toà án cho phép rút ống; tháng 10/2003: Hạ viện Florida
thông qua “Luật Terri”, cho phép thống đốc ra lệnh ngừng truyền
thức ăn cho Schiavo; tháng 9/2004: Toà án tối cao Florida bác bỏ
luật này; tháng 12/2004: Vụ việc đưa lên Toà án Tối cao Mỹ; tháng
1/2005: Toà án bác đơn; tháng 3/2005: Toà án Florida một lần nữa
cho phép rút ống; Ngày 20/3/2005: Quốc hội thông qua luật khẩn cấp
cho phép cha mẹ Schiavo khiếu nại để nối ống truyền; ngày
22/3/2005: Thẩm phán liên bang bác đơn của cha mẹ Schiavo; ngày
23/3/2005: Toà phúc thẩm ủng hộ phán quyết của toà án liên bang;
ngày 24/3/2005: Toà án Tối cao từ chối xem xét đơn khiếu nại [10].
Như vậy, những lý do phổ biến để muốn hợp pháp hóa an tử có thể được
phân loại là: tìm kiếm sự từ bi của đau đớn và đau khổ, bảo vệ các bác sĩ cư
xử một cách từ bi, tôn trọng nhân quyền và giúp đỡ trong việc ngăn ngừa các
chi phí y tế.
Nhìn chung, mỗi luồng quan điểm nêu trên đều có những yếu tố hợp lý,
để đạt được sự đồng thuận với vấn đề an tử gần như là điều không thể ở mọi
xã hội. Quyết định cấm hay hợp pháp hóa an tử là một quá trình cần nhiều
thời gian và chịu tác động của nhiều yếu tố như trình độ nhận thức, kinh tế,
khoa học kĩ thuật, truyền thống văn hóa,...Tuy nhiên, xu hướng đang diễn ra
trên thế giới là an tử ngày càng được nhiều quốc gia thừa nhận hơn.
24

CHƯƠNG 2: PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN AN TỬ TRÊN THẾ GIỚI
2.1. Pháp luật nhân quyền quốc tế về quyền an tử
Trong luật nhân quyền quốc tế (NQQT), quyền an tử là một chủ đề còn
mới, chưa được thảo luận nhiềuvà chưa từng được quy định trong các văn bản
pháp luật nhân quyền quốc tế. Đề cập đến mối quan hệ giữa quyền an tử và luật
nhân quyền quốc tế tức là ta xem xét đến việc liệu quyền an tử có đi ngược lại
các quyền đã được pháp luật nhân quyền quốc tế thừa nhận hay không.Thực tế
cho thấy, quyền an tử vẫn tìm được một chỗ đứng thích hợp trong hệ thống nhân
quyền, không những không mâu thuẫn với các quyền tự nhiên cơ bản, mà còn
phù hợp và phát triển trên nền tảng các quyềnnày, bởi lẽ:
Khi nhắc đến quyền an tử không thể không nhắc đến quyền sống, trong
hệ thống quyền con người, quyền sống có mối quan hệ gần gũi nhất với quyền
an tử. Quyền sống (the right to life) nói riêng và nhân quyền nói chung vốn là
những quyền tự nhiên cơ bản của bất kỳ một công dân, là mục tiêu quan trọng
mà các nhà lập pháp hướng đến. Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con
người (UDHR) được Đại hội đồng Liên hợp quốc thông qua ngày 10/12/1948
đã khẳng định “mọi người đều có quyền sống, quyền tự do và an toàn cá
nhân” (Điều 3).Khoản 1 Điều 6 Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính
trị (ICCPR) cụ thể hóa Điều 3 UDHR, trong đóquy định: “Mọi người đều có
quyền cố hữu (inherent) là được sống. Quyền này phải được pháp luật bảo vệ.
Không ai có thể bị tước mạng sống một cách tùy tiện.”
Trong mối quan hệ giữa quyền an tử và quyền sống, trước hết cần trả lời
được câu hỏi quyền cố hữu là gì, nó mang tính tùy nghi (optional) hay tính bắt
buộc (mandatory)?Nếu được coi là mang tính tùy nghi, chủ thể của quyền sống
được tự do quyết định tức là có quyền lựa chọn hưởng thụ hoặc từ bỏ quyền.
Trong trường hợp này, quyền an tử sẽ có thể được chấp nhận và không đi ngược
lại với luật nhân quyền quốc tế. Ngược lại, nếu quyền sống được coi là mang
tính bắt buộc, chủ thể của quyền sẽ không có lựa chọn nào khác ngoài
25

việc hưởng thụ quyền. Như vậy, quyền an tử sẽ đi ngược lại với quyền sống
trong trường hợp này. Sự phân định đúng hay sai, hợp lý hay không hợp lý về
tính “tùy nghi” và tính “bắt buộc” của quyền sống là không dễ dàng, vì vậy
cuộc tranh cãi về tính chất của quyền sống vẫn chưa có hồi kết. Tuy nhiên,
quyền sống với ý nghĩa là quyền tự nhiên và tối cao của con người thì không
nên coi việc hưởng thụ quyền là một nghĩa vụ, tức là quyền sống nên được coi
là quyền tùy nghi, việc tự quyết định, lựa chọn sống hay không tiếp tục sống
đều là hưởng thụ quyền. Và với cách hiểu này, quyền sống và quyền an tử
không hề mâu thuẫn nhau.
Quyền thứ hai cần được xem xét trong mối quan hệ với quyền an tử là
quyền không bị tra tấn và đối xử nhân đạo(freedom from torture). Được ghi
nhận lần đầu tiên tại Điều 5 Tuyên ngôn toàn thế giới về nhân quyền
(UDHR), được tái khẳng định tại Điều 7 Công ước quốc tế về các quyền dân
sự, chính trị (ICCPR), theo đó:
“Không ai có thể bị tra tấn, đối xử hoặc trừng phạt một cách tàn ác, vô
nhân đạo hoặc hạ thấp nhân phẩm. Đặc biệt, không ai có thể bị sử dụng để
làm thí nghiệm y học hoặc khoa học mà không có sự đồng ý tự nguyện của
người đó”.
Theo Luật nhân quyền quốc tế, một trong những yếu tố để xác định tra
tấn và những hành vi đối xử tồi tệ khác đó là những “đau đớn hoặc đau khổ
nghiêm trọng về thể xác hay tinh thần”. Trong an tử, có ít nhất hai đối tượng
có liên quan đó là bác sĩ (người chấp nhận và thực hiện an tử) và bệnh nhân
(người đưa ra yêu cầu và được an tử); hai câu hỏi đặt ra trong mối quan hệ với
quyền không bị tra tấn đó là : (i) liệu việc duy trì sự sống của những bệnh
nhân không có khả năng cứu chữa và phải chịu những nỗi đau cùng cực có là
một sự đối xử tồi tệ với họ không? (ii) liệu các bác sĩ có thể bị coi là làm trái
với đạo đức ngành y và sẽ phải chịu những ảnh hưởng tâm lý bởi chính họ đã
trực tiếp hoặc gián tiếp lấy đi mạng sống của người khác hay không?
26

Câu trả lời cho câu hỏi thứ nhất sẽ còn tùy thuộc vào từng trường hợp
cụ thể (ví dụ: bệnh nhân chết não hoặc sống thực vật thì khó có thể cho rằng
họ đang chịu những đau đớn cùng cực). Tuy nhiên, một trong những tranh
luận ủng hộ an tử đó là để giải phóng nỗi đau cùng cực của bệnh nhânvề thể
chất hoặc tinh thần và không thể chịu đưng được, thì an tử lại là một cách đối
xử nhân đạo hơn với bệnh nhân. Còn ở câu hỏi thứ hai, câu trả lời có thể rõ
ràng hơn là không, bởi bác sĩ với năng lực chuyên môn của mình sẽ chẩn đoán
chính xác tình hình hiện tại của bệnh nhân là không thể cứu chữa nữa, nhiều
đau đớn kéo dài, sẽ biết điều gì là tốt hơn với bệnh nhân và bác sĩ cũng có
quyền từ chối thực hiện yêu cầu an tử của bệnh nhân nếu không muốn (vì trái
đạo đức y học: nguyên tắc chỉ cứu người chứ không tước bỏ tính mạng con
người của bác sĩ). Từ những phân tích trên cho thấy, an tử góp phần bảo đảm
hơn là vi phạm quyền không bị tra tấn.
Sự hình thành quyền an tử và phân loại quyền an tửđều dựa trên sự tự
do ý chí của con người. Việc không tôn trọng quyền tự quyết của con người,
kể cả trong trường hợp quyết định về chấm dứt cuộc sống cũng có thể coi là
hành vi hạ thấp nhân phẩm. Hơn nữa, việc kéo dài sự sống của người bệnh
không còn khả năng cứu chữa, đang phải chịu đau đớn kéo dài, trong nhiều
trường hợp là tra tấn, vô nhân đạo với họ. Như vậy quyền không bị tra tấn và
đối xử nhân đạo không những không mâu thuẫn với quyền an tử mà còn là
căn cứ để hợp pháp hóa quyền an tử trong thực tế.
Quyền thứ hai có mối liên hệ với quyền an tử đó là quyền riêng tư quy
định tại Điều 17 ICCPR:
“Không ai bị can thiệp một cách tùy tiện hoặc bất hợp pháp vào đời
sống riêng tư, gia đình, nhà ở, thư tín, hoặc bị xâm phạm bất hợp pháp đến
danh dự và uy tín”.
“Mọi người đều có quyền được pháp luật bảo vệ chống lại những can
thiệp hoặc xâm phạm như vậy”
Xét về mặt xã hội và tâm lý thì đời sống riêng tư của một cá nhân là sự
lựa chọn có thể có sai lầm và hợp với thói quen, sự trải nghiệm, rèn luyện và
27

nhận thức về cuộc sống hiện thực của cá nhân như một chức năng, như một
ước vọng hay một nhu cầu đơn thuần về tinh thần của cá nhân. Sự tự mình,
cho mình và chỉ riêng mình với mục đích và quan niệm sống của cá nhân tồn
tại khách quan trong xã hội hiện đại và được tôn trọng, bảo vệ bằng pháp luật.
Xét về mặt quan hệ pháp lý, quyền về đời sống riêng tư của cá nhân là
quyền do luật định. Việc thực hiện quyền này và mức độ thực hiện đến đâu là
do chính cá nhân định đoạt bằng hành vi của mình, vì mình, cho riêng mình
và tự do hưởng dụng những lợi ích nào đó cho riêng mình, chỉ là của mình và
không ai được xâm phạm.
Như vậy, quyền riêng tư khẳng định rằng: khả năng quyết định chấm
dứt cuộc sống của người bệnh, nghĩa vụ tôn trọng quyết định này của các chủ
thể khác. Bất kì sự cấm đoán nào cũng có thể được coi là sự can thiệp hoặc
xâm phạm.
Ủy ban Nhân quyền (HRC – cơ quan giám sát thực thi Công ước quốc
tế về các quyền dân sự và chính trị – ICCPR) cũng chỉ mới đề cập đến quyền
này một lần trong Nhận xét kết luận về báo cáo của Hà Lan năm 2001 - thời
điểm quốc gia này thông qua đạo luật về an tử. Trong Nhận xét này, HRC cho
rằng an tử tự nguyện chỉ nên được phép trong những tình huống hãn hữu nhất
mà mọi điều kiện về thủ tục và nội dung được đảm bảo, trong đó bao gồm cần
phải thể hiện được ý chí rõ ràng của bệnh nhân. Tuy nhiên, HRC không đồng
tình với các quy định về việc chấp thuận chấm dứt cuộc sống của trẻ em, bởi
cho rằng trẻ em chưa đủ trưởng thành để bày tỏ ý chí về một vấn đề quan
trọng như vậy với cuộc sống của mình.
Cần phân biệt an tử với việc tước đi tính mạng của cá nhân mà không
vi phạm LNQQT. Nhìn chung, theo pháp luật quốc tế và pháp luật của các
quốc gia, có 3 trường hợp mà tính mạng của cá nhân có thể bị tước đi “hợp
pháp”, đó là: (i) hình phạt tử hình; (ii) trong xung đột vũ trang; và (iii) phòng
vệ chính đáng. Trong các trường hợp này, mục đích của việc tước đi mạng
sống của nạn nhân được coi là “cần thiết” để bảo vệ cá nhân khác, cộng đồng
và xã hội; và thuật ngữ “bị tước” cho thấy nó không phụ thuộc vào ý chí của
28

nạn nhân. Do đó, quyền an tử (thể hiện ý chí của bệnh nhân, vì mục đích nhân
đạo đối với bệnh nhân) hoàn toàn khác biệt với khía cạnh “không ai có thể bị
tước mạng sống một cách tùy tiện” của quyền sống [5].
Như vậy, nhìn chung an tử không đi ngược lại với LNQQT, tuy nhiên,
để quyền an tử được thừa nhận một cách rộng rãi ở các quốc gia là điều tương
đối khó. Hiện nay, những tranh luận về an tử có xu hướng diễn ra chủ yếu ở
khu vực Bắc Mỹ, châu Âu và Úc hơn là ở châu Á, châu Phi, Nam Mỹ, và
Trung Đông, mặc dù vẫn có những ngoại lệ trong xu hướng này. Ở châu Âu,
nơi mà luôn đi đầu trong lĩnh vực nhân quyền, trong Khuyến nghị số 1418 của
Nghị viện Hội đồng châu Âu năm 1999 nêu rõ Ủy ban Bộ trưởng khuyến
khích các nước thành viên của Hội đồng Châu Âu tôn trọng và bảo vệ nhân
phẩm của những người bệnh nan y hoặc sắp chết theo mọi khía cạnh:
Bằng việc công nhận và bảo vệ quyền của những người bệnh nan y
hoặc sắp chết đối với việc chăm sóc giảm nhẹ toàn diện, đồng thời vẫn thực
hiện các biện pháp cần thiết
Bảo đảm rằng, trừ khi người bệnh lựa chọn cách khác, một người bị
bệnh nan y hoặc sắp chết sẽ được nhận đầy đủ các biện pháp chăm sóc để làm
giảm sự đau đớn, ngay cả khi các biện pháp này có thể gây ra tác dụng phụ
làm rút ngắn cuộc sống của họ.
Nội dung khuyến nghị này cho thấy ý chí của bệnh nhân là rất quan
trọng, và nó cũng hàm ý rằng việc hỗ trợ bệnh nhân ngừng sử dụng các thiết
bị điều trị duy trì sự sống nếu bệnh nhân có mong muốn là không vi phạm
pháp luật.
29

2.2. Quy định pháp luật về quyền an tử của một số quốc gia
2.2.1. Các quốc gia đã hợp pháp hóa quyền an tử
Hình 2.1. Bản đồ các quốc gia/vùng lãnh thổ đã hợp pháp hóa an tử và trợ tử
tính đến 2014 [23]
Hà Lan:
Thượng viện Hà Lan thông qua đạo luật Luật yêu cầu chấm dứt sự sống
và Trợ tử ngày 10/4/2001 và chính thức có hiệu lực ngày 01/04/2002. Trước
đó, Hạ viện bỏ phiếu thông qua vào tháng 11/2000 với 104 phiếu ủng hộ và
40 phiếu chống. Trong năm 2000, tại Hà Lan, có 2.113 ca "chết êm ả" được
chính thức ghi nhận, trong đó 1.893 ca liên quan tới bệnh nhân ung thư giai
đoạn cuối [14]. Ở Hà Lan, Luật “cái chết êm ả” đã được chấp thuận sau một
cuộc tranh cãi kéo dài nhiều năm. Trên thực tế, luật chỉ quy tắc hóa một hành
vi đã được chấp thuận từ năm 1997 với một số điều kiện nhất định, trong đó
quan trọng hơn cả là bệnh nhân phải chịu đựng đau đớn tột cùng và bệnh của
họ là vô phương cứu chữa.
Theo quy định của luật, bác sĩ có thể thực hiện "cái chết êm ả" mà
không bị truy tố nếu tuân thủ một số "quy định tối thiểu" sau:
(1)Bệnh nhân phải là người mắc những bệnh vô phương cứu chữa, không
thể chịu đựng nổi.
30

(2)Bác sĩ phải tham khảo ý kiến của một đồng nghiệp độc lập trước khi
thực hiện động thái này.
(3)Hồ sơ sau đó được chuyển tới hội đồng gồm một luật sư, một bác sĩ và
một chuyên gia đạo đức học. Hội đồng có nhiệm vụ kiểm tra việc tuân
thủ các quy định tối thiểu.
(4)Nếu những quy định này không được tuân thủ, hồ sơ được chuyển tới
tòa án và bác sĩ sẽ bị truy tố.
Tiếp theo đó, trong năm 2006, Hà Lan còn cho phép an tử đổi với trẻ
em mắc bệnh nặng không thể cứu chữa. Bệnh nhân từ 12 đến 16 tuổi cũng có
quyền được "chết êm ả" nếu có sự đồng ý của cha mẹ. Đối với trẻ trên 16 tuổi,
không cần phải có ý kiến của gia đình, có thể yêu cầu và được an tử hoặc trợ
tử
Có thể thấy, Đạo luật này hợp pháp hóa an tử và trợ tử trong những
trường hợp và hoàn cảnh rất đặc biệt và phải thỏa mãn các điều kiện sau: (i)
nỗi đau của bệnh nhân là không thể chịu đựng được và không có triển vọng
cải thiện; (ii) yêu cầu an tử của bệnh nhân phải tự nguyện (không chịu ảnh
hưởng của người khác, tâm lý bệnh tật hoặc của thuốc) và kiên trì theo thời
gian; (iii) bệnh nhân phải nhận thức được đầy đủ về tình trạng của mình, triển
vọng và các lựa chọn; (iv) phải có sự tham vấn với ít nhất một bác sĩ độc lập
khác là người mà cần xác nhận các điều kiện nêu trên; (v) cái chết phải được
thực hiện theo cách phù hợp về mặt y tế bởi bác sĩ hoặc bệnh nhân và bác sĩ
phải có mặt; (vi) bệnh nhân ít nhất 12 tuổi (bệnh nhân từ 12 đến 16 tuổi đòi
hỏi có sự chấp thuận của cha mẹ).
Về số lượng các trường hợp đã thực hiện an tử ở Hà Lan, theo nguồn số
liệu thống kê cho thấy, trong khoảng thời gian 7 năm, con số đã tăng lên gấp
gần 2,5 lần và dự đoán xu hướng sẽ tiếp tục tăng, thể hiện qua biểu đồ sau:
31

5000
4829
4500
4188
4000
3695
3500
3136
3000
2636
2500 2120 2331
1923
2000
1500
1000
500
0
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Biểu đồ 2.1. Số lượng các trường hợp đã thực hiện an tử ở Hà Lan (2006-
2013) [5]
Tại Hà Lan, khoảng những năm 1970, câu hỏi về ý nghĩa và tính hợp
pháp của việc kéo dài sự sống và sự thừa nhận chấm dứt nó trở thành đề tài
tranh luận công khai tại Hà Lan. Vấn đề này bắt nguồn từ cuốn sách của Van
den Berg, rồi đến các chương trình truyền hình, phát thanh nói về sự hấp hối
và những lời nói thực lòng của một bệnh nhân đang chờ chết được phát lên.
Chính phủ Hà Lan đã đề xuất một ủy ban xem xét về vấn đề này và yêu cầu
sự tư vấn từ Hội đồng y tế, nhất là Ủy ban về đạo đức y tế. Nhiều hội nghị
chuyên đề được tổ chức và rồi “hỗ trợ cho quá trình chết” đã trở thành một
khái niệm quen thuộc. Cụm từ “cái chết êm ái” đã được nhắc đến nhiều hơn
và bắt đầu từ năm 1972, các tổ chức khác nhau đã bắt đầu “thông” được ý
kiến của họ về vấn đề này. Các cuộc thăm dò cho thấy tỷ lệ người dân nghĩ
rằng cuộc sống đôi khi có thể (chủ động) được chấm dứt và rằng “cái chết êm
ái” nên được hợp pháp hóa ngày càng tăng. Trước khi Hội đồng y tế có báo
cáo, Tổng thượng Hội đồng cải cách giáo hội Hà Lan đã thông qua một báo
cáo, kết luận rằng: “Cái chết êm dịu thụ động”, như việc kiêng các biện pháp
kéo dài sự sống vì lý do y tế là có thể chấp nhận; Và, nếu một bệnh nhân có
đủ thẩm quyền, vào lúc bắt đầu hấp hối yêu cầu các bác sĩ ngừng điều trị thêm
32

thì mong muốn này phải được tôn trọng. Rốt cuộc, “cái chết êm dịu” được đa
số nhận thức là “hành động với ý định có chủ ý để rút ngắn cuộc sống của
bệnh nhân hoặc cố gắng không hành động với ý định cố ý không để kéo dài
cuộc sống của bệnh nhân, dù mặt nào thì đây là điều có lợi nhất đối với người
bệnh và tình trạng của bệnh nhân vốn không thể cứu chữa”. Ủy ban chức năng
cũng đã phân biệt và chi tiết hóa “cái chết êm dịu” ra thành tự nguyện và
không tự nguyện, thụ động và tích cực. Đến nay, Hà Lan cũng đã cho phép
thực hiện “cái chết êm ái” cho trẻ em dưới 12 tuổi trong điều kiện giám sát
nghiêm ngặt [15]
Bỉ:
Bỉ trở thành quốc gia thứ hai trên thế giới thông qua Luật An tử. Tác
giả Trương Hồng Quang trong bài viết “Bước đầu tìm hiểu về vấn đề quyền
được chết trong bối cảnh hiện nay” có thống kê như sau:
Với 86 phiếu thuận, 51 phiếu chống và 10 phiếu trắng, tối
16/05/2002, Thượng viện Bỉ đã chấp thuận đạo luật cho phép
bệnh nhân bị bệnh rất nặng có quyền được chết dưới những điều
kiện nhất định. Đây là chặng cuối của cuộc đua pháp lý kéo dài
3 năm, khởi xướng vào năm 1999 khi mà lần đầu tiên trong vòng
hơn 40 năm, Liên minh dân sự lên nắm quyền ở Bỉ.
Đạo luật về an tử của Bỉ (The Belgian Act on Euthanasia) được thông
qua vào ngày 28/5/2002, chính thức có hiệu lực ngày 03/09/2002 và được sửa
đổi ngày 13/02/2014, trong đó có một số nội dung đáng chú ý sau: bác sĩ thực
hiện an tử không phạm tội hình sự khi họ đảm bảo rằng: (i) bệnh nhân là một
người trưởng thành có năng lực pháp lý, trẻ vị thành niên sống tự lập
(emancipated minor) có năng lực pháp lý, hoặc trẻ vị thành niên có năng lực
về nhận thức và ý thức tại thời điểm đưa ra yêu cầu; (ii) yêu cầu là tự nguyện,
được xem xét thận trọng và được lặp lại và không là kết quả của bất kỳ áp lực
bên ngoài nào; (iii) bệnh nhân là người trưởng thành hoặc trẻ vị thành niên
sống tự lập ở trong tình trạng y tế vô vọng không thay đổi, và đau khổ thể xác
33

hoặc tinh thần không chịu đựng nổi mà không thể giảm bớt, và là kết quả từ
một rối loạn nghiêm trọng và không thể cứu chữa gây ra bởi bệnh tật hoặc tai
nạn; (iv) trẻ vị thành niên có năng lực nhận thức ở trong tình trạng y tế vô
vọng không thay đổi và đau khổ thể xác không chịu đựng nổi mà không thể
giảm bớt và sẽ gây ra cái chết trong thời gian ngắn, và là kết quả từ một rối
loạn nghiêm trọng và không thể cứu chữa gây ra bởi bệnh tật hoặc tai nạn.
Đạo luật này cũng yêu cầu quá trình đưa ra yêu cầu của bệnh nhân cần
có sự tham vấn của một bác sĩ khác là bác sĩ tâm thần hoặc một chuyên gia;
với trẻ vị thành niên sống tự lập cần tham vấn một bác sĩ tâm thần trẻ em hoặc
một nhà tâm lý học và thông báo về lý do được tham vấn. Mọi yêu cầu phải
được đưa ra bằng văn bản, và với bệnh nhân là trẻ vị thành niên sẽ cần sự
đồng ý của người đại diện hợp pháp
Về số lượng các trường hợp an tử đã thực hiện ở Bỉ, theo thống kê sau
10 năm luật có hiệu lực, con số luôn có chiều hướng tăng (xem biểu đồ).
Trong 2 năm tiếp theo (2012 và 2013), con số lần lượt là 1.432 và 1.816
trường hợp.
Biểu đồ 2.2. Số lượng các trường hợp đã thực hiện an tử tại Bỉ (2002-2011)[22]
Tại Bỉ, người ta đã bãi bỏ những hạn chế về “cái chết êm dịu” vào
tháng 9/2002 với các bệnh nhân tuổi từ 18 trở lên, có yêu cầu chấm dứt cuộc
sống một cách tự nguyện, đã được cân nhắc theo cách lặp đi lặp lại để tránh
34

Quyền an tử và vấn đề hợp pháp hóa an tử ở Việt Nam.doc

Quyền an tử và vấn đề hợp pháp hóa an tử ở Việt Nam.doc

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Quyền an tử và vấn đề hợp pháp hóa an tử ở Việt Nam.doc

Similar to Quyền an tử và vấn đề hợp pháp hóa an tử ở Việt Nam.doc (20)

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 👉👉 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 👉👉 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤ (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Quyền an tử và vấn đề hợp pháp hóa an tử ở Việt Nam.doc