SlideShare a Scribd company logo

Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)

•Download as DOC, PDF•
•
H
HarunyahyaAzerbaijan

Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)

Science
1 of 102
QİYAM TƏ GÜNÜ “Lakin insan önünd kiniə danaraq pis işl rə görm kə ist y rə ə . Və: “Qiyam tə günü nə vaxt olacaqdır?” - deyə soruşar. Göz (heyr td nə ə ) b r l c yiə ə ə ə ; Ay tutulacağı; Gün şlə ə ay birl ş c yiə ə ə zaman məhz o gün insan: “Qaçıb can qurtarmağa yer hardadır?” - dey c kdirə ə . Xeyr, heç bir sığınacaq olmayacaqdır! O gün p naə h aparılacaq yer ancaq R bbininə hüzurudur!” (“Qiyamə” sur siə , 75/5-12). HARUN Y HYAƏ Bu t rcüm mizdə ə ə istifadə edil nə ay l rə ə Vasim M mm d liyevinə ə ə və Ziya Bünyadovun birlikdə hazırladığı Quranın Az rbaycanə dilind kiə t rcüm sind nə ə ə götürülüb
Kitab « lə -Qira tə » kitab mağazasının sifarişi ilə çap olunmuşdur İÇİND KİL RƏ Ə • Qiyam tə günü yaxınlaşaraq g lirə ---------------- 12 • Qiyam tə günü gerç kl ş c kə ə ə ə hadis l rə ə ------- 20 • Kainatı Allah yaratdı --------------------------- 61 • Kainatın ölümünd nə sonra ------------------------- 98 • Ölümlə başlayan slə h yatə ------------------------ 135 • N ticə ə ---------------------------------------------------- 160 • T kamülə yalanı ------------------------------- 163
OXUCUYA Bu kitabda və dig rə çalışmalarımızda t kamülə n z riyy sininə ə ə özünü doğrultmamasına və puç olmasına aid fikirl rə ə geniş yer ayırmağımızın sasə s b biə ə adıç kil nə ə n z riyy ninə ə ə slində ə din leyə hinə düşüncə və t liml rd nə ə ə ibar tə olmasıdır. Yaradılışı və bilavasitə Allah`ın varlığını inkar ed nə darvinizm 140 ildir ki, bir çox insanların öz imanını itirm sinə ə və ya şübh yə ə düşm sinə ə s b bə ə olur. Buna görə də bu n z riyy ninə ə ə aldadıcı olduğunu sübuta yetirm kə və diqq tə ə çatdırmaq çox mühüm imani v zif dirə ə . Bunu insanlara çatdırmaq isə daha vacibdir. B ziə oxucularımızın b lkə ə də t kcə ə bir kitabımızı oxumağa fürs tiə olacaq. Buna görə də h rə bir kitabımızda bu mövzuya qİsa da olsa yer ayırmağı m qs d uyğunə ə ə bilirik. N z rə ə ə çatdırılması lazım olan dig rə bir m s lə ə ə də bu kitabların içind kil rlə ə ə laq dardırə ə . Yazıçının bütün kitablarında imani mövzular Quran ay l riə ə işığında izah olunur, insanlar Allah`ın ay l riniə ə öyr nm yə ə ə və onlara uyğun yaşamağa d v tə ə edilirl rə . Allah`ın ay l riə ə ilə bağlı bütün m s l l rə ə ə ə isə oxucunun şüurunda heç bir şübhə və ya sual yaratmayacaq ş kildə ə açıqlanır. Bu izahatda istifadə edil nə s mimiə , sadə və axıcı üslub kitabların 7 yaşdan 70 yaşa q d rə ə h rə k sə t r find nə ə ə rahat başa düşülm siniə t minə edir. Belə t sirliə və d lilə -sübutlu izahat say sində ə kitablar birn f sə ə ə oxunur. H ttaə dini r ddə etm kə fikrində q tiə olanlar da bu kitablarda göst ril nə ə h qiq tl rd nə ə ə ə t sirl nirə ə və deyil nl rinə ə doğruluğunu inkar edə bilmir. Bu kitabı və mü llifinə dig rə s rl riniə ə ə h mə t klikdə ə, h mə də qarşılıqlı söhb tə , polemika ş raitində ə rahat oxumaq mümkündür. Bu kitablardan istifadə etm kə ist y nə ə bir qrup oxucunun onları birlikdə oxuması mövzu ilə bağlı fikir və t crüb siniə ə də bir-biri ilə bölüşm siə s b bind nə ə ə yararlı olacaq. Bununla belə sad cə ə olaraq Allah rizası üçün yazılan bu kitabların tanınmasına və oxunmasına köm kə etm kə də böyük xidm tdirə . Çünki mü llifinə bütün kitablarında oxucuya müsb tə t sirə bağışlayan m s l l riə ə ə ə sübut etm kə üsulu çox güclüdür. H mçininə dini izah etm kə ist y nl rinə ə ə lind kiə ə nə t sirliə üsullardan biri də bu kitabları hamının oxumasını t şviqə etm kə , buna çalışmaqdır. Mü llifinə dig rə s rl rininə ə ə üz qabığının ş kill rininə ə kitabların son hiss sinə ə lavə ə edilm sininə də mühüm s b bl riə ə ə var. Kitabı linə ə alan h rə bir adam yuxarıda qeyd etdiyimiz xüsusiyy tl riə ə özündə toplayan və oxumaqdan xoşlandığını ümid etdiyimiz bu kitabla eyni xüsusiyy tl rə ə ə malik olan çoxlu s rl rinə ə ə olduğunu gör c kə ə . Eyni zamanda h mə dini, h mə də siyasi mövzularda istifadə ed c yiə ə m nb l rinə ə ə mövcudluğuna şahid olacaq. Başqa kitablarda rast g ldiyimizə ş xsiə fikirl rə ə, mü llifə q na tl rinə ə ə ə, şübh liə m nb l rə ə ə ə saslananə izahlara, müq dd sl rə ə ə ə qarşı lazım olan d bə ə və hörm tə ə diqq tə yetirm y nə ə üslublara, ümidsizliyə aparan şübh liə yazılara və dig rə çatışmazlıqlara bu s rl rdə ə ə ə rast g lə ə bilm zsinizə . MÜ LLİFƏ VƏ ONUN S RL RİƏ Ə Ə HAQQINDA Harun Yəhya imzasından istifadə ed nə mü llifə 1956-cı ildə Ankarada anadan olub. Orta m kt biə ə Ankarada oxuyub. Sonra İstanbulda Memar Sinan Universitetinin göz lə s n tl rə ə ə fakült sində ə və İstanbul Universitetinin f ls fə ə ə bölümündə təhsil alıb. 80-ci ill rd nə ə bu günə q d rə ə imani, elmi və siyasi mövzularda xeyli s rə ə yazıb. Bununla yanaşı mü llifinə t kamülçül rinə ə (darvinistl rinə ) saxtakarlığını, onların iddialarının heç bir elmi h qiq tə ə ə saslanmadığınıə göst r nə ə , habelə darvinizmin qanlı ideologiyalarla şübh liə laq l riniə ə ə üzə çıxaran bir çox mühüm s rl riə ə ə var. Mü llifinə bu imzası inkarçı düşünc yə ə qarşı mübarizə aparan iki peyğ mb rinə ə xatir sinə ə hörm tə lam tiə ə olaraq seçilib: onları yad etm kə m qs dilə ə ə Harun və Yəhya adlarından istifadə edilib. R sulullaə hın möhürünün mü llifə t r find nə ə ə kitabların üz qabığına vurulmasının simvolik m nasıə isə onların içind kil rlə ə ə bağlıdır. Bu möhür Qurani-K riminə Allah`ın sonuncu Kitabı və sonuncu sözü, Peyğ mb rimizinə ə isə peyğ mb rl rinə ə ə sonuncusu olmasının r mzidirə . Mü llifə bütün yazılarında Quranı və R sulullaə hın sünn siniə rəhb rə tutur. Bununla da inkarçı düşüncə sisteml rininə bütün sasə iddialarını bir-bir puça çıxarmağı və dinə qarşı yön l nə ə etirazları tamamilə susduracaq sonuncu sözü söyl m yiə ə h d fə ə seçir. Çox böyük hikm tə və kamal sahibi olan R sulullaə hın möhürü bu sonuncu sözü söyl m kə ə niyy tinə ə bir dua kimi istifadə edilib.
Mü llifinə s rl rind kiə ə ə ə sasə m qs də ə Quranı bütün dünyada t bliğə etm kə , bununla insanları Allah`ın varlığı, birliyi və axir tə kimi sasə iman m s l l riə ə ə ə bar də ə d rind nə ə düşünm yə ə sövq etm kə , inkarçı sisteml rinə çürük saslarınıə və batil t tbiqatlarınıə h rə k sə ə göst rm kdirə ə . Harun Yəhyanın s rl riə ə ə Hindistandan ABŞ-a, Böyük Britaniyadan Indoneziyaya, Polşadan Bosniya-Hersoqovinaya, Ispaniyadan Braziliyaya, Malayziyadan Italiyaya, Fransadan Bolqarıstana və MDB ölk l rinə ə ə q d rə ə dünyanın ks rə ə ölk l rində ə ə maraqla qarşılanır və birn f sə ə ə oxunur. İngilis, fransız, alman, italyan, ispan, portuqal, urdu, r bə ə , alban, rus, boşnak, uyğur, Indoneziya, malay, benqal, bolqar, yapon, Çin, Az rbaycanə kimi dill rə ə t rcümə ə edil nə bu s rl rə ə ə geniş oxucu kütl siə t r find nə ə ə maraqla izl nirə . Dünyanın dörd bir t r fində ə ə böyük rezonans doğuran bu diqq t layiqə ə s rl rə ə ə insanların çoxunun iman g tirm sinə ə ə, ks rə ə adamların da öz imanını kamill şdirm sinə ə ə s b bə ə olur. Bu kitabları oxuyan və inc l y nə ə ə h rə k sə onlardakı hikm tiə , habelə yığcam, dolğun, asan başa düşül nə s mimiə üslubu, h yatiə h qiq tl rinə ə ə elmi-m ntiqiə izahını d rə hal görür. Bu s rl rə ə ə h rə bir k sə ə tez bir zamanda t sirə etm kə , tam n ticə ə verm kə , etirazlara yer qoymamaq və d lill rinə ə elmiliyi kimi xüsusiyy tl rə ə ə malikdir. Bu s rl riə ə ə oxuyan və onların üz rində ə ciddi düşün nə adamların materialist f ls f niə ə ə , ateizmi, başqa batil fikir və f ls f l riə ə ə ə müdafiə etm siə daha slaə mümkün deyil. B zil riə ə müdafiə ets l rə ə belə bunu yalnız inadkarlıq üzünd nə ed c kl rə ə ə , çünki onların fikirl rininə saslarıə çürükdür. Dövrümüzd kiə bütün inkarçı c r yanlarə ə Harun Yəhyanın külliyyatında elmi düşüncə nöqteyi-n z rind nə ə ə m ğlubə edilibl rə . Şübhə yoxdur ki, bu xüsusiyy tl rə ə Quranın hikm tind nə ə və onun ifadə etdiyi fikirl rinə göz llikl rind nə ə ə qaynaqlanır. Mü llifinə özü isə bu s rl rinə ə ə ə görə lovğalanmır, ksinə ə, Allah`ın hiday tinə ə vasit çiə olmağa niyy tə edir. Bundan başqa bu s rl rə ə ə n şrə edil rk nə ə heç bir maddi qazanc güdülmür. Bu h qiq tl rə ə ə n z rə ə ə alınmalıdır. O zaman m lumə olar ki, insanları onlara görm diyiniə görm kdə ə köm kə ed nə , onların hiday tə ə g lm sinə ə ə s b bə ə olan belə s rl rinə ə ə oxunmasına h v sl ndirm yinə ə ə ə özü də çox mühüm xidm tdirə . Bu d y rliə ə s rl riə ə ə tanıtmaq v zinə ə ə insanların zehnini qarışdıran, fikirl rininə qarışmasına s b bə ə olan, şübhə və t r ddüdl riə ə ə aradan qaldırmağa, imanı xilas etm yə ə bir t siriə olmadığı t crüb d nə ə ə keçiril nə kitabları yaymaq yalnız və yalnız m kə ə və vaxt itkisi dem kə olacaq. İmanı xilas etm kd nə ə daha çox mü llifinə d biə ə gücünü göst rm yə ə ə yön lmişə kitablarda bu t sirinə olmayacağı aydındır. Bu mövzu ilə bağlı şübh siə olanlar varsa, onlar Harun Yəhyanın s rl rininə ə ə yeganə m qs dininə ə dinsizliyi aradan qaldırmaqdan və Quran xlaqınıə yaymaqdan ibar tə olduğunu, bu xidm td kiə ə t sirə gücünün, müv ff qiyy tə ə ə və s mimiyy tinə ə aydın göründüyünü oxucuların ümumi q na tind nə ə ə anlaya bil rə . Bunu q tiə ş kildə ə y qinl şdirm kə ə ə və anlamaq lazımdır ki, dünyadakı zülm və iğtişaşların, müs lmanlarınə ç kdiyiə ziyy tl rinə ə ə sasə s b biə ə dinsizliyin ideya hakimiyy tidirə . Bunlardan qurtulmağın yolu isə dinsizliyin ideya cəh td nə ə m ğlubə edilm siə , imani h qiq tl rinə ə ə ortaya çıxarılması və Quran xlaqınınə insanların d rkə edib
m nims yə ə ə bil c yiə ə ş kildə ə çatdırılmasıdır. Dünyanı h rə gün daha çox zülmə, iğtişaş və f sadlaraə m ruzə qoymaq ist y nl rinə ə ə niyy tiniə n z rə ə ə alsaq b lliə olar ki, bu xidm tinə mümkün q d rə ə sür tliə və t sirliə ş kildə ə yerinə yetirilm siə çox vacibdir. ksƏ t qdirdə ə çox gec ola bil rə . Bu əh miyy tliə ə xidm tdə ə çox böyük bir v zif niə ə öz üz rinə ə götürmüş Harun Yəhyanın külliyyatı Allah`ın icaz siə ilə XXI srdə ə insanları Quranda bildiril nə minə -amanlığa və barışa, doğruluq və dal tə ə ə, göz llikə və xoşb xtliyə ə aparmaqda bir vasitə olacaq. GİRİŞ “Ay tutulacağı: Gün şlə ə Ayın birl ş c yiə ə ə zaman - məhz o gün insan: “Qaçıb can qurtarmağa yer haradadır? - dey c kdirə ə ”. Xeyr, heç bir sığınacaq olmayacaqdır! O gün p naə h aparılacaq yer ancaq Allah`ın hüzurudur” (“Qiyamə” sur siə , 75/8-12).
H yatınızıə istiqam tl ndir nə ə ə adamlara, hadis l rə ə ə bir n z rə ə salın. H yatdaə bir m rt b yə ə ə ə çatmaq üçün işl yirə , h yatə mübariz siə içində bir yer almağa çalışırsınız. H yatınızdakıə çox şeyə olduqca böyük diqq tə verir, bu mövzular üz rində ə d rind nə ə düşünürsünüz. Amma h yatınızə boyunca t r ddüdə ə etm d nə ə düşünm kd nə ə ç kindiyinizə mövzular da var. Üst likə , trafınızdakıə olduqca çox adam da sizinlə eyni fikird dirə . Haqqında danışılmaması və üz rində ə düşünülm m siə ə lazım olan mövzuları çox yaxşı bilirl rə . Ölüm bunlardan biri, b lkə ə də nə əh miyy tlisidirə ə . Onların fikrincə, ölüm aydınlaşdıra, aça bilm dikl riə ə bir “son”dur. Eynilə ölüm kimi kainatın ölümünü g tir c kə ə ə qiyam tə də insanlar t r find nə ə ə çox uzaq, lçatmazə bir anlayış kimi d y rl ndirilirə ə ə . Qiyam tə günündə h qiq tə ə ə çevril c kə ə hadis l rə ə insanlar t r find nə ə ə az-çox qavranılır, amma bunları düşünm kə onları h mə də qorxudur. Qorxu duymaqdansa belə bir mövzunu unutmaq daha m ntiq uyğundurə ə və insanlar bu ş kildə ə yaşamaqda bir yanlışlıq görmürl rə . Insanlar nə çox qiyam tə gününün canlı-cansız h rə bir varlıq üçün “son gün” olmasından t sirl nirl rə ə ə . Qiyam tə günü dünya h yatınınə , h ttaə bütün kainatın son günüdür, amma eyni zamanda da axir td kiə ə sonsuz h yatınə başlanğıcıdır. O gün insanların hamısı yeni bir dirilişlə diril c kə ə və dünyadakı h yatlarındaə Allah`a və qarşılaşacaqları bu günə inanmış olanlar c nn tdə ə ə dinc l rk nə ə ə inkarçılar cəh nn mə ə ə sövq edil c kl rə ə ə . Bel liklə ə, belə bir günü gözl y nə ə düşünc liə (ağıllı) bir insan üçün o, h lə ə bu dünyada ik nə ölüm, qiyam tə və axir tə h qiq tl rind nə ə ə ə qaçmağın bir m nasıə yoxdur. ksinƏ ə, qiyam tdə ə meydana g l c kə ə ə hadis l rə ə və ölüm h qiq tiə ə özünü daha artıq d r c də ə ə ə göst r c kə ə ə . Allah yolunda göz lə m ll rdə ə ə ə olmağa sövq ed c kə ə , axir tə inamına yön ld c kə ə ə və insanın Allah`a yaxınlaşmasına bir yol açacaq. B nz rsizə ə hadis l rinə ə h qiq tə ə ə çevril c yiə ə qiyam tə günü o böyük qorxunu yaşamayacaq insanlar sad cə ə iman ed rl rə ə : “Xeyr, kim yaxşı işl rə görüb özl riniə Allah`a t slimə ed nl rinə ə R bbiə yanında mükafatı vardır. Onların heç bir qorxusu yoxdur və onlar q mə -qüssə görm zl rə ə ” (“B q rə ə ə” sur siə , 2/112). Dünyada ik nə bu h qiq tə ə ə inanmış bir insan bu deyil nl riə ə də yerinə yetiribsə, o, ç tinə gündə artıq arxayınlıqda olacağını bilir. Çünki Qurana iman g tirmişə , h rə hansı bir t r ddüdə ə duymamış, slə h yatınə axir tə h yatıə olduğuna inanmışdır. Ölümün varlığını gözardı etm mişə , Allah`a ibad tə etm kə m s l sində ə ə ə lovğalanmamış, böyüklüyə qapılmamışdır. Belə bir insan axir tə h yatındaə sonsuz bir göz lliklə ə qarşılaşacaq. Qiyam tə günündə isə Allah`ın nuru onunla olacaqdır. İman g tir nl rə ə ə Quranda belə müYd l nirə ə : “...O gün Allah Öz Peyğ mb riniə ə və onunla birlikdə iman g tir nl riə ə ə x cilə etm zə . Onların nuru önl rind nə ə və sağ t r fl rind nə ə ə ə axıb şölə saçark nə onlar belə dey c kl rə ə ə : “Ey R bbimizə ! Bizim nurumuzu
tamam-kamal elə və bizi bağışla. H qiq t nə ə ə , S nə h rə şeyə qadirs nə !” (“Təhrim” sur siə , 66/8). Bu kitab sizə qiyam tə gününü və o gün meydana g l c kə ə ə hadis l riə ə açıqlamaqda, o ç tinə günlə bağlı x b rdarə ə etm kd dirə ə . Ancaq sasə m s lə ə ə qiyam tə gününün insanların hamısını gözl y nə ə bir h qiq tə ə olmasıdır. Mütl qə yaşanacaq olan, mütl qə qarşılaşacağımız bu böyük h qiq tiə ə gözardı etm kə və bunu düşünm m kə ə yolverilm zdirə və m qbulə sayılmır. Bu kitabda Quran ay l riə ə h qiq tl riə ə ə işığında edil c kə ə açıqlama və izahlar qiyam tə gününün varlığı və h qiqiliyiə üz rində ə düşünm yiniziə t minə ed c kə ə . Buradakı m qs də ə sizl riə h rə nə olursa olsun qarşılaşacağınız bu günə qarşı x b rdarə ə etm kə , belə bir gündə təhlük sizlikə içində ola bilm yinizə və sonsuz c nn tə ə h yatınıə qazana bilm yinizə üçün sizl rə ə yol göst rm kdirə ə . Qiyam tə gününün ağıllara durğunluq ver nə hadis l rə ə ə səhnə olacağı h qiq tiə ə insanları üz rində ə düşünm yə ə yön ltm siə ə baxımından çox mühümdür. Bax, bu s b blə ə ə kitab boyunca sizl rə ə qiyam tə vaxtının xüsusiyy tl riniə ə inc likl riə ə ilə t rifə ed c kə ə və bunların h qiqiliyiə üz rində ə duracağıq. Sonsuz h yatıə t yinə ed c kə ə belə bir h qiq tə ə üz rində ə düşünm kə insanın özünü sad cə ə çaşdırmaqdadır. Sizl rə bu s tirl riə ə oxuduqca insana heç bir fayda g tirm y c kə ə ə ə bu anlayışdan tam m nadaə ç kinm kə ə lazım olduğunu və d rinə -d rinə düşünülm siə lazım olan slə mövzunun mahiyy tiniə şübh sizə ki, daha doğru ş kildə ə anlayacaqsınız. QİYAM TƏ GÜNÜ YAXINLAŞARAQ G LİRƏ “O saat mütl qə g l c kdirə ə ə , ona heç bir ş kkə -şübhə yoxdur və Allah q birl rdə ə ə olanları dirild c kdirə ə !” (“H ccə ” sur siə , 22/7). Ölüm get-gedə yaxınlaşır. İst rə g ncə olun, ist rsə ə də yaşlı, keç nə h rə gün, h ttaə h rə d qiqə ə ölümə bir az da yaxınlaşırsınız. Zamana mane ola bilmir və ölümün yaxınlaşmasına heç cür ng lə ə ola bilmirsiniz. Göst rdiyinizə s yl rinə ə heç biri sizi və trafınızdakılarıə h rə şeyə baxmayaraq “müv qq tiə ə ” olmaqdan ayırmır. Dünyadakı h rə şey kimi siz də h yatınızıə sona çatdıracaq günə doğru ir lil yirsinizə ə . Ancaq dünyada ölümlü olanlar yalnız insanlar deyil. Dig rə bütün canlılar, yer üzü, h ttaə bütün kainat da ölümlüdür, onların hamısının yox olacaqları bir gün mü yy nə ə edilmişdir. Bax, o gün “son gün”dür. O günd nə sonra dünya h yatıə sona çatacaq. Qiyam tə günü yalnız dəhş tinə yaşandığı, ölçül riə heç bir insanın t s vvürə ə edə bilm y c yiə ə ə q d rə ə qorxunc, eyni zamanda görk mliə bir “son gün” olacaq. Yer üzünd kiə h rə şey yerlə bir olacaq, ulduzlar silinib tökül c kə ə , gün şə sön c kə ə . O vaxta q d rə ə dünya üz rində ə yaşamış olan
bütün insanlar bir araya toplanacaq və bu günə şahid olacaqlar. Bu “son gün” inkarçılar üçün ç tinə bir gündür və bu günün sahibi şübh sizə ki, al ml rinə ə R bbiə olan Allah`dır. Qiyam tə yaxınlaşaraq g lm kd dirə ə ə . İnsanların çoxunun inamının ksinə ə olaraq qiyam tə heç də uzaq deyildir. O gün dünya ilə birlikdə dünyaya aid olan h rə şey də yox olacaq. Tamahkarlıqlar, acgözlükl rə , ist kl rə ə , qızğınlıqlar, şəhv tə , düşm nçilikə və zövql rə sona çatacaq. G l c yə ə ə ə yön likə planların heç bir m nasıə qalmayacaq. Allah`a qaytarılacağını unudan h rə k sə üçün çox sevdiyi, sonsuz h yatdanə üstün tutduğu dünyanın bütün o aldadıcı z nginlikl riə ə , göz llikl riə ə və m şğuliyy tl riə ə ə ilə birgə sona çatdığı gün g lmişdirə . Bax, o gün insanlar Allah`ın varlığına q tiə bir biçimdə şahid olacaq, unutmamağa çalışdığı ölüm günü ilə qarşı-qarşıya qalacaqlar. Allah`ı və axir tə h yatınıə unudaraq keçirdiyi bu qİsa ömür artıq sona çatmışdır və yeni bir başlanğıcı gözl m kd dirə ə ə . Bu başlanğıc slaə son olmayacaq və inkarçılara slaə xoşb xtlikə g tirm y c kə ə ə ə . Bu sonsuz h yatınə ilk anından etibar nə zabə elə şidd tlidirə ki, bunu yaşayanlar zabınə yerinə “ölümü” və “yox olmağı” ist y c kl rə ə ə ə . Bu h yatınə başlanğıcı qiyam tə saatıdır. Və şübh sizə ki, “qiyam tə saatı yaxınlaşaraq g lm kd dirə ə ə ”. Dünya h yatıə müv qq tiə ə , ölüm isə mütl qə h qiq tdirə ə Uşaqlığınızın ilk günl rind nə ə etibar nə g l c yinizlə ə ə ə bağlı aşkar bir h d fə ə ə yön lirə və ya başqaları t r find nə ə ə yönl ndirilirsinizə . Ehtimal ki, bunlarla qarşılaşırsınız: yaşınız artdıqca artıq bir ail nizə və işiniz olmuşdur; daha çox pul qazanmaq və daha rahat yaşamaq üçün cəhd göst rirsinizə ; uşaqlarınızı yetişdirir, onların sizd nə də göz lə bir h yatə sürm siniə ist yirsinizə ; h ft də ə ə bir d fə ə ailə toplantılarına qatılır, t tilə edir, işə gedir, qalan vaxtınızı da evdə keçirirsiniz; bir neçə k mə -k siriə n z rə ə ə almasaq h yatınızdaə h rə şey münt z mə ə davam edir, sas nə ə fövq ladə ə v ziyy tl rlə ə ə ə qarşılaşmırsınız. H yatınızdakıə h rə şey sanki daha vv lc d nə ə ə ə mü yy nl şdirilmişə ə ə kimidir, trafınızdakıə insanların h yatıə da bir-biri ilə çox böyük b nz rlikl rə ə ə ə malikdir. Bu oxşar ssenaril rə ə görə yaşamaq üçün çalışmalı, n sliniziə davam etdirm kə üçün də ailə qurmalısınız. slindƏ ə “yaxşı bir ailə və yaxşı bir iş”d nə lavə ə h yatınə başqa nə m qs diə ə ola bil rə ki! Bunlar t minə edildikd nə sonra xoşb xtə bir h yatə bar də ə düşünürsünüz. Bel cə ə, h rə şey rahat olacaq və h yatınızınə qalan hiss siniə rahatlıqla keçir c ksinizə ə . Halbuki bunları düşün rk nə ə b d ninizdə ə ə və trafınızdaə b ziə mühüm d yişiklikl rə ə olur. Vücudunuzdakı f rqliə funksiyalara sahib olan bir çox hüceyrə işini tamamlayıb ölm kdə ə və yaşınız artdıqca bunların t z l nm siə ə ə ə daha da yavaş getm kd dirə ə . B d ninizə ə yaşlanmaqda və bu yöndə davamlı lam tl rə ə ə , x st likl rə ə ə , çatışmazlıqlar ortaya çıxmaqdadır. Zaman sür tlə ə ir lil m kdə ə ə ə və geri dönm ninə mümkünsüzlüyü özünü zaman keçdikcə daha açıq bir ş kildə ə göst rm kd dirə ə ə . Siz sakitliklə və rahat keçirm yiə planlaşdırdığınız “qalan
ömrünüzdə” get-gedə ölümə doğru yaxınlaşdığınızın f rqind sinizə ə . Bax, bu s b blə ə ə dünya h yatıə sizə gözl diyinizə rahatlığı və sakitliyi h qiqiə m nadaə slaə verm zə . O ana q d rə ə sizi bir çox cəh tl rd nə ə ə qane etdiyini düşündüyünüz bu h yatınə bir sonu vardır. Bax, bu sonun ardından slə h qiq tl rlə ə ə ə üz-üzə g lin c kə ə ə . O halda dünya h yatındaə h d fl diyinizə ə ə heç bir şey sizin h qiqiə m qs dinizə ə olmamalıdır. Çünki dünya h yatıə yalnız müv qq tiə ə bir imtahan yeridir. Kimin daha göz lə davranış göst rdiyininə sınandığı yerdir. Allah bizə bu mühüm h qiq tiə ə belə bildirir: “Hansınızın m lcə ə ə daha göz lə olduğunu sınamaq üçün ölümü və h yatıə yaradan Odur. O, yenilm zə qüvv tə sahibidir, bağışlayandır” (“Mülk” sur siə , 67/2). H yatınə h qiqiə m qs diə ə “yaxşı bir ailə və yaxşı bir iş” deyil. H rə k sinə t kə bir yaradılış m qs diə ə vardır - Allah`a qul olmaq. Dünyada ldə ə edilmiş mal- dövl tə , h yatə yoldaşı, uşaq, mövqe, etibar kimi qazancların hamısı h yatə boyunca böyük bir tutquyla bağlanılan d y rl rdirə ə ə . F q tə ə , ölümün ilk anından etibar nə bu düny viə qazanclar bütün d y riniə ə və əh miyy tiniə ə bir anda itirir. Bu, h rə k sinə bildiyi, amma düşünm kd nə ə ç kindiyiə bir h qiq tdirə ə . Buna görə də slə m qs də ə bu olmamalıdır. O zaman h qiqiə m qs dinə ə və qazancın nə olduğunu çox yaxşı düşünm kə , qavramaq lazımdır. Budur, Allah yaradılışın slə m qs diniə ə ay də ə belə bildirir: “M nə cinl riə və insanları yalnız M nə ə ibad tə etm kə üçün yaratdım!” (“Zariyat” sur siə , 51/56). Ancaq Allah`a qulluq borcunun tam ş kildə ə yerinə yetirilm siə ilə ölümd nə sonra başlayacaq olan axir tə h yatıə üçün göz lə bir ümid mövzu ola bil rə . İnsanların böyük bir hiss sininə sahib olduğu yanlış bir ümid var. Xeyli insan bu ehtimala inanaraq özünü rahatlamağa çalışır. Halbuki bu, böyük bir yanlışlıqdır. g rƏ ə bir insanın axir tə ə, ölümd nə sonrakı h yatdaə yaşamağa bir ümidi yoxsa, o zaman da geriyə t kə bir ehtimal qalır: ölümlə birlikdə sonsuzad kə yox olmaq! Bu ehtimal isə dig rl riə ə ilə müqayis də ə daha çox qorxu yaradır. Allah`a qulluq etm yiə r ddə ed nə insanlar bu ehtimaldan qorxduqları və onu unutmaq ist dikl riə ə üçün özl rinə ə çeşidli üsullar icad edirl rə . Ümumilikdə bu üsulların hamısı eynidir: ölüm söhb tə mövzusu olmaz, onun bar sində ə danışılmaz, o, müzakirə edilm zə , xatırladılmaz. Halbuki ölüm yaşanılacağı mütl qə olan bir h qiq tdirə ə , amma onunla sanki “yoxmuş” kimi davranılır. C miyy tinə ə böyük bir qisminin bu m ntiqə ə sahib olması insanda bir rahatlığa s b bə ə ola bil rə . Halbuki onun özü kimi dig rə insanlar da aldanmaqdadır. İnsanlar ölümü, qiyam tə gününü və axir tiə bilir, amma bu haqda düşünmürl rə . Onlar dünya h yatıə ilə q na tl nirə ə ə , daha doğrusu, bununla qane olmağı ist yirl rə ə . Halbuki Allah Quranda insanların qaçmaqda olduqları ölüm gerç yiə ilə mütl qə qarşılaşacağını bildirir. Ay də ə belə buyrulur: “De: “Qorxub qaçdığınız ölüm sizi mütl qə yaxalayacaqdır. Sonra siz gizlini də, aşkarı da bil ninə hüzuruna qaytarılacaqsınız. O da sizə n l rə ə etdiyinizi x b rə ə ver c kdirə ə !” (“Cumuə” sur siə , 62/8).
Ölüm yalnız insanlara m xsusə deyildir. Müv qq tiə ə olan dünya h yatındaə insan kimi h rə şey ölümlüdür. Allah bizə bütün kainatın içind kiə canlılarla birlikdə yox olacağı bir günün varlığını, y niə “qiyam tə gününü” bildirmişdir. Qiyam tə günü imtahanın başa çatdığı son gündür. Yer üzünd kiə h rə insan o günün g lm siniə ə bir xeyli lam tə ə sasındaə anlayacaq və kainatın ölümü ilə n tic l n c kə ə ə ə ə hadis l rə ə h qiq t nə ə ə də tükürp diciə olacaq. Və nə nəhay tə , dünyadakı bütün insanlar qiyam tinə h qiq tə ə ə çevrildiyi gün onları gözl y nə ə “yenid nə dirilişi” qavrayacaq. Belə bir günlə qarşılaşmağı gözl m y nl rə ə ə ə üzl şdikl riə ə bu açıq-aydın h qiq tiə ə r ddə edə bilm y c kə ə ə və Allah`ın mrinə ə “ist s l rə ə ə də, ist m s l rə ə ə ə də” boyun y c kl rə ə ə ə . Allah bütün kainat üçün böyük bir aqib tə hazırlamışdır. İnsanların çoxu h rə nə q d rə ə inkar etm yə ə çalışsa da qiyam tə saatı onları mü yy nə ə edilmiş bir vaxtda gözl yirə . Qiyam tə günü mütl qə h qiq tdirə ə Daha vv lə ə bəhs etdiyimiz kimi, dünyanın müv qq tiə ə d y rl rinə ə ə ə sahib olmağı özü üçün yet rliə gör nə insanlar h qiq td nə ə ə çeşidli üsullarla qaçırlar. Ölüm bütün gerç kliyiə ilə yan-başlarında ik nə bunu gözardı edir, yenid nə diril c kl riə ə ə günü də unutmağa çalışırlar. Onların n z rincə ə ə, bunları düşünm m kə ə bir nicat yoludur. Bel liklə ə, insanlar Allah qarşısındakı v zif l riniə ə ə ağıllarına g tirm y r kə ə ə ə yalnız öz gücl riə hesabına yaşaya bil c kl riniə ə ə z nnə edirl rə . Halbuki qiyam tə günü mütl qə bir h qiq tdirə ə . Bu h qiq tə ə vəhy yolu ilə Quranda bildirilmişdir. Eyni zamanda Quranda qiyam tə günündə h qiq tə ə ə çevril c kə ə hadis l rinə ə t svirl riə ə də verilir. Olduqca müf ss lə ə ş kildə ə anladılan qiyam tə vaxtında yer üzündə və bütün kainatda olacaqları hadis l rə ə , bununla yanaşı insanların ruhi v ziyy tiə ə , onların bütün varlığına hakim olacaq böyük çaşqınlıq, qorxu, vəhş tə və t laşə açıq bir ş kildə ə anladılır. Şübh sizə , kainat qüsursuz olaraq yoxdan yaradıldığı kimi yenə qüsursuz və fövq ladə ə bir qapanışla sona çatacaq. Planetl rə orbitl riniə tapa bilm y c kə ə ə , dağlar yerind nə oynayacaq. Daha vv lə ə h rə şeyin t sadüfə ola bil c yiə ə bəhan siə ilə Allah`ı inkar ed nl rə ə bütün nizam və tarazlığı alt-üst ed nə bu mütl qə hadis l rə ə qarşısında t sadüfl rinə ə deyil, yalnız Allah`ın hökmünün keç rliə olduğunu anlayacaqlar: “De: “Göyl rdə ə və yerl rdə ə olanlar kimindir?” De: “Allah`ındır!” O Özü Özünə rəhmli olmağı yazmışdır. Olacağına heç bir şübhə edilm y nə ə qiyam tə gününə sizi O toplayacaqdır. Özl rinə ə z r rə ə vuranlar, lb ttə ə ə, iman g tirm zl rə ə ə !” (“ namƏ ” sur siə , 6/12). “Sur bircə d fə ə üfürül c yiə ə ; Yer və dağlar qaldırılıb bircə d fə ə bir- birinə çırpılacağı zaman - məhz o gün qiyam tə qopacaqdır!” («Haqqə» sur siə , 69/3-15).
Qiyam tə günü mü yy nə ə edilmiş bir vaxtdır Zaman ir lil dikcə ə ə qiyam tinə baş ver c yiə ə ana doğru sür tlə ə yaxınlaşırıq. İnsanların böyük bir çoxluğu qiyam tə vaxtını özl rind nə ə çox sonrakı n sill rinə ə qarşılaşacağı bir hadisə sayır. Burada bu h qiq tiə ə xatırlatmaq faydalı olardı. Heç şübh sizə ki, bizl rd nə ə vv lkiə ə n sill rə ə də eyni düşüncə ilə h r k tə ə ə edibl rə və “uzaq g l c kd kiə ə ə ə ” bu hadis niə slaə düşünm yibl rə ə . Elə isə dünya üz rində ə ilk insanın yaradılışından etibar nə yaşamış olan bütün adamlar qiyam tə günü gerç kl ş c kə ə ə ə hadis l rinə ə şahidi olacaq, Allah`ın hüzurunda toplaşacaq və heç kimsə üçün də bir qaçış mümkün olmayacaqdır. Üst likə , siz günd likə h yatınızaə davam ed rk nə ə , g l c kə ə ə üçün planlar hazırlayark nə bu günün olmayacağına dair bir z man tə ə də yoxdur. Mütl qə gerç kl ş c kə ə ə ə qiyam tinə vaxtı yalnız Allah t r find nə ə ə mü yy nə ə edilib və onun vaxtını yalnız Allah bilir. Ay l rdə ə ə bu mövzu ilə bağlı belə buyrulur: “De: “M niə sizin qorxudulduğunuz zabınə yaxın olduğunu, yaxud R bbiminə onun üçün uzun bir müdd tə t yinə ed c yiniə ə bilmir mə ! Qeybi bil nə ancaq Odur və Öz qeybini heç k sə ə yanə etm zə ” (“Cin” sur siə , 25-26). Allah böyük bir nizam içində yaratdığı h yatıə bizim bilə bilm diyimizə bir vaxt bütün nizamıyla birlikdə sona çatdıracaq. İnsanların böyük bir çoxluğu bu aqib tə ə şübhə etm yiə və buna inanmamağı m qbulə sayır və bu s b blə ə ə inkarçılığı üstün saymış ola bilir. Ancaq t rifə edil nə bu son gün inkarçılar üçün olduqca ç tinə , qorxulu bir gün olacaq. Bu s b blə ə ə inanmayaraq olacaqları gözl mə ə yerinə, varlığına şübhə duymadan qiyam tə gününə iman etm kə insanı onun özü üçün daha çox əh miyy tliə ə və qazanclı bir n tic yə ə ə çatdıracaq. Çünki dünyada x rcl diyiə ə cəhdl rinə boş bir s yə olduğunu qiyam tə saatı ilə anlayan bir insanın peşmançılığı izahı olduqca ç tinə olan çox şidd tliə bir peşmançılıqdır. Allah bir ay də ə belə buyurur: “O böyük b laə (qiyam tə ) g l ndə ə ə, o gün insan n l rə ə etdiyini yadına salacaqdır” (“Naziyat” sur siə , 34-35). QİYAM TƏ GÜNÜ GERÇ KL Ş C KƏ Ə Ə Ə HADİS L RƏ Ə Qiyam tə günü “O gün bütün insanlar al ml rinə ə R bbininə hüzurunda duracaqlar!” (“Mut ffifinə ” sur siə , 6). O gün canlılarla birlikdə bütün kainatın
yox olduğu dəhş tliə bir gündür. Bu yoxolma indiyə q d rə ə heç bir yerdə görünm mişə hadis l rə ə n tic sində ə ə gerç kl ş c kə ə ə ə . O gün insanların, heyvanların, var olan (yaradılan) h rə şeyin, qısası, bütün kainatın ölüm günüdür. O gün Allah`ın böyük qüdr tininə açıq ş kildə ə görüldüyü və insanların hamısı t r find nə ə ə d rkə edildiyi gündür. O gün inkarçılar üçün dəhş tə , qorxu və ağrı-acı dolu bir gündür. O gün daha vv lə ə yaşanmamış bir peşmançılıq, qorxu və təhqir edilm ninə hiss edil c yiə ə gündür. Qiyam tə gününün xüsusiyy tl riə ə Quran ay l rində ə ə çeşidli b nz tm l rlə ə ə ə ə müf ss lə ə ş kildə ə anladılır. Bu bölümdə Quranda qiyam tə günü gerç kl ş c yiə ə ə ə bildiril nə hadis l rinə ə traflıə t sviriə verilib. Allah`ın ay l rdə ə ə bildirdiyi hadis l rinə ə işarə etdiyi m nalarınə üz rində ə dayanılacaq. lb ttƏ ə ə, h rə şeyin nə doğrusunu Allah bilir və Allah`ın elmi sonsuzdur. Biz isə h rə mövzuda olduğu kimi qiyam tə mövzusunda da yalnız Onun bizə bildirdiyi və öyr tdiyiə q d rə ə anlada bil rikə . Bu bölümdə anladılan hadis l rinə ə hamısının qaynağı Quran ay l ridirə ə və onların hamısının gerç kl ş c yiə ə ə ə q tidirə . Bütün t svirl rinə ə gerç kl şmə ə ə ş kliə də Allah t r find nə ə ə mü yy nə ə edilmişdir. F q tə ə , bu hadis l rə ə t xminə edil nd nə ə daha çox f rqliə formalarda gerç kl şə ə ə bil rə . Bizim q tiə olaraq bildiyimiz şey Allah`ın v də etdiyi hadis l rinə ə mütl qə yaşanacağı, insanların qiyam tə günündə daha vv lə ə heç qarşılaşmadıqları qeyri-adi bir m nz rə ə ə ilə qarşı-qarşıya qalacaqları və kainatın onun içind kiə bütün canlılarla birlikdə tamamilə yox olacağı h qiq tidirə ə . İnsanların isə bütün bunların s b biniə ə öyr nmə ə, bu f lak tl rd nə ə ə ə qaçıb qurtula bilmə yaxud da çıxış yolu axtarmaq kimi bir ehtimalları olmayacaq. O gün h rə k sinə gör c yiə ə h qiq tə ə Allah`ın və axir tinə varlığıdır. Sura üfürülm siə Qiyam tə Sura üfürülm siə ilə başlayır “Sur çalınacaqdır. Bu v də olunmuş gündür!” (“Qaf” sur siə , 20). Sura üfürülm siə Allah`ın Quranda v də etdiyi qiyam tə saatının artıq g libə çatdığını x b rə ə verir. Bu s sə dünya h yatınınə bitm sininə və axir tinə başlanğıcının s sidirə . Dünyada qaldığı müdd tə boyunca bu böyük gündə gör c kl riə ə ə bar də ə x b rdarə ə edil nə və ver c yiə ə hesabla x b rdarə ə edilib qorxudulan h rə k sə artıq ona v də edil nə h qiq tlə ə ə qarşı-qarşıyadır. Heç gözl m dikl riə ə ə bir anda eşitdikl riə bu s sə daha vv lə ə eşidil nə s sl rə ə ə slaə b nz m y nə ə ə ə bir s sdirə . İnsanlar özl rinə ə veril nə müdd tinə (vaxtın) son olduğunu bu işar d nə ə anlayacaqlar. Bu s sə küfr ed nl rinə ə b diyy tə ə ə ə q d rə ə davamlı olaraq yaşayacaqları qorxu, dəhş tə dolu ç tinə bir günün başlamasının müYd çisidirə . Allah bir ay də ə belə buyurur:
“Elə ki, sur çalındı, o gün çox ağır bir gün olacaqdır. O gün kafirl rə üçün asan olmayacaqdır!” (“Müdd ssirə ” sur siə , 8-10). Dünya üz rində ə var olan (yaradılan) nizamın diqq tç kiciə ə b z yinə ə ə aldanaraq ona sıx bağlananlar Allah`ın varlığı və birliyi h qiq tinə ə ə qarşı kordur. Bütün bunların yaradıcısını, yaradılışını və bir sona doğru sür tlə ə ir lil diyiniə ə slaə düşünm d nə ə sad cə ə aldandıqları bu görüntü ilə kifay tl nibə ə xoşb xtə olurlar. Halbuki onları aldadan bu qüsursuz nizam h rə şeyin sahibi olan Allah`ın s ridirə ə . Allah`ın yaratdığı bu görk mliə sistem yenə onun t kə bir mriə ilə ağıllara durğunluq ver c kə ə bir ş kildə ə sona çatacaq. Bax, belə bir günlə q tiyy nə ə qarşılaşmayacaqları z nnində ə olanlar surun s siə ilə bu q fl td nə ə ə d rə hal oyanacaqlar. Ancaq bu oyanma faydasızdır, çünki Allah və axir tə adına bir şey etm kə üçün artıq çox gecdir. Gecikmişl rə , çünki b ziə insanlar bu imtahana tabe olduqları dünya h yatınıə axir tinə varlığını unudaraq boşuna x rcl yibl rə ə ə . Axir tə ə inanmayan insanların belə bir anlayışa sahib ola bilm sininə arxasında çox ş xsiə bir cəhd dayanır. Bu s yinə də mahiyy tiə və v ziə ə olduqca böyükdür. Bunun t m lind kiə ə ə s b bə ə dünyadakı bu məhdud h yatlaə qane olmaq, daha vv liniə ə və ya sonrasını mümkün olduqca düşünm m kdirə ə . Bu anlayış dünya h yatınınə müv qq tiə ə l zz tl rinə ə ə ə dalaraq nə üçün yaradıldığını unutmağı da özü ilə g tirirə . Buna görə də insanların çoxu niyə yaşadıqlarını, nə üçün yaradıldıqlarını, Yaradanın onlardan n l rə ə ist diyiniə və ölümün n d nə ə var olduğunu düşünm d nə ə bir ömür sürür. Ölüm bildikl riə bir şeydir, amma ölüm h qiq tininə ə onlara üz rində ə düşünm l riə ə lazım olan bu kimi sualları da g tir c yininə ə ə f rqind dirl rə ə ə . Bunun üçün bu fikird nə mümkün q d rə ə uzaqlaşmağa çalışırlar. Halbuki insanın yaradılışının və onun dünya üz rind kiə ə qİsa h yatınınə s b biə ə yalnız Allah`a qulluq etm kdirə . Ölümün yaxınlığının, dünya h yatınınə qısalığının, sahib olduğu və olmadığı h rə şeyin sad cə ə imtahanın bir parçası olmasının f rqində ə olan insanlar Quran vasit silə ə insanlara t rifə edilmiş olan h qiq tl rlə ə ə ə də mütl qə qarşılaşacaqlarının f rqind dirl rə ə ə . Bel liklə ə, dünyadakı t kə m qs dinə ə “Allah üçün yaşamaq” olduğunu qavraya bilibl rə . Bunu dünyada ik nə qavramaq insan üçün böyük bir qazancdır. Bel liklə ə, aldadıcı bir dünyadan uzaqlaşmaqda, yeganə h qiq tə ə ə, y niə “axir tə ə” yön lm kd dirl rə ə ə ə . N fsininə , y niə sad cə ə h zzininə , şəhv tininə ardınca ged r kə ə h r k tə ə ə ed nə bir insanın nə böyük ist yiə içində olduğu nizamın h mişə ə davam etm siə , onun slaə bir sonunun olmamasıdır. Öz halından slində ə çox da m mnunə deyildir, çünki h yatındaə davamlı ç tinlikə və sıxıntılar vardır. Amma şeytan min bir çeşidd kiə fikrini dağıtmaq, başını qarışdırmaq üsulu ilə onu aldatmaqda, davamlı sıxıntı və üzüntü ç kdiyiə bu h yatıə sonsuz bir zabaə inanmağı r ddə ed r kə ə üstün tutmaqdadır. Ancaq bir səh rə işə ged rk nə ə və ya gec ninə bir vaxtı niyy tə və ümidl riniə növb tiə sabaha q d rə ə t xirə ə salıb yatmağa hazırlaşark nə bird nə -birə Surun s siniə duyan bir insanın ruhi v ziyy tiə ə şübh sizə ki, çar sizə olacaq. Davam etdirm kə ist diyiə nizamın onun elə özü ilə birlikdə son d qiq l riə ə ə g lmişə , bildiyi halda inanmağı r ddə etdiyi bu mütl qə h qiq tə ə onu
anid nə yaxalamışdır. H yatıə boyu özünü qoruyacağını sandığı gücl rə ə sığınmış bir insan üçün artıq o an yardım ist yə ə bil c yiə ə kimsə ya da sığına bil c yiə ə heç bir yer yoxdur. Çünki h rə k sə eyni v ziyy td dirə ə ə , çar sizlikə içində başlarına g l c kl rə ə ə ə ə t slimə olublar, dünya üz rində ə o zamana q d rə ə yaşamış olan bütün insanlar Allah`ın hüzurunda toplanıblar. “Sur çalınan kimi q birl rind nə ə ə qalxıb sür tlə ə R bbininə hüzuruna axışacaqlar” (“Yasin” sur siə , 51). Surun s siə bir inkarçı üçün “h yatıə boyunca qaçdığı h qiq tl rlə ə ə ə qarşılaşma” dem kə olduğu kimi “artıq etdikl rininə v ziə ə imkanının ortadan qalxdığı anı” da ifadə edir. O an duyulan qorxunu sözlə ifadə etm kə mümkün deyil, daha vv lə ə “nə görünmüş, nə də eşidilmiş” bir dəhş tə və t laşə yaşanmaqdadır. Dünya h yatındaə edil nə bütün x talarınə bir v ziniə ə ala bil rə , ya da vaxt keçdikcə bu x talarə unudula bil rə . Ancaq h rə şeyin sonunun g ldiyiniə bildir nə bu s sə edil nə x talarınə v zininə ə verilm siə üçün artıq vaxtın qalmamasının x b rçisidirə ə . O gün Surun s siə inkarçılara böyük bir qorxu g tir c kə ə ə və h rə adam qarşılaşdığı bu h qiq tə ə ə boyun y c kdirə ə ə . Allah bu v ziyy tiə ə Quranda belə x b rə ə verir: “Sur çalınacağı gün Allah`ın ist dikl rind nə ə ə başqa, göyl rdə ə və yerdə olanlar dəhş tliə bir qorxuya düş rə və onların hamısı Onun hüzuruna müti v ziyy tdə ə ə g l rə ə ” (“N mlə ” sur siə , 87). Halbuki bu h qiq tə ə insanların hamısına qarşılaşdıqları belə bir günd nə vv lə ə xatırladılmışdı. Allah insanları h mə ay l riə ə , h mə də elçil riə ilə “geri dönüşü olmayan bir gün” g lm d nə ə ə öncə Ona doğru yön lm kə ə bar də ə x b rdarə ə etmiş, ksə davranış t rziə göst r nl rə ə ə ə isə ölüm g ldikd nə ə sonra yardım edilm y c yiniə ə ə bildirmişdir. Gözl m diyiə ə bir anda zablaə qarşılaşan adamın duyacağı peşmançılıq və ona heç bir ş kildə ə yardım edilm y c yiə ə ə h qiq tə ə Quranda bu ş kildə ə açıqlanmışdır: “R bbinizə ə dönün. zabƏ sizə g lm mişd nə ə ə vv lə ə Ona t slimə olun. Sonra sizə heç bir köm kə olunmaz! Q filə zabə özünüz də bilm d nə ə başınızın üstünü almamışdan vv lə ə R bbinizd nə ə sizə nazil edilmiş nə göz lə sözə tabe olun! Bir k sə : “Allah`a ita tə bar sində ə etdiyim t qsirl rə ə ə görə vay halıma! H qiq t nə ə ə , m nə (Allah`ın hökml rinə ə, Qurana, Peyğ mb rə ə ə və möminl rə ə) istehza edirdim!” - dem sinə . Yaxud; “ g rƏ ə Allah m niə doğru yola yön lts ydiə ə , m nə mütl qə mütt qil rd nə ə ə olardım!” - söyl m sinə ə . Və ya zabıə gördüyü zaman: “Kaş bir d fə ə də qayıda bil ydimə ; yaxşı işl rə gör nl rd nə ə ə olardım!” - dem sinə ! “Xeyr, M nimə ay l rimə ə s nə ə g lmişdiə , amma s nə onları yalan saydın, t k bbürə ə göst rdinə və kafirl rd nə ə oldun!” Qiyam tə günü Allah`a qarşı yalan uydurub söyl y nl rinə ə ə üzl riniə qapqara gör rs nə ə . M g rə ə t k bbürə ə göst r nl rə ə ə üçün cəh nn mdə ə ə yer yoxdur?!” (“Zum rə ” sur siə , 54-60). Müv qq tiə ə bir m nafeə naminə üstün tutulan dünya h yatıə Surun s siə ilə artıq sona çatmaqdadır. Bütün insanlar onlara v də edil nl rlə ə ə qarşı-qarşıyadır.
Meydana g l nə ə hadis l rinə ə gerç kliyininə insanlarda doğurduğu qorxu və dəhş tə hissi çox böyükdür. Bütün insanlar eyni çağırışa tabe olmaqda, geriyə dönüşü olmayan h qiq tlə ə ə qarşılaşdıqlarının f rqinə ə varmaqdadırlar. Bu, şübh sizə ki, böyük bir gündür və bu böyük gündə meydana g l c kə ə ə hadis l rə ə üçün Surun s siə sad cə ə olaraq bir x b rçidirə ə . Qiyam tə anında yer üzünün v ziyy tiə ə Şidd tliə sarsıntılar başlayacaq “Yer özünə m xsusə bir şidd tlə ə l rz yə ə ə g libə titr y c yiə ə ə zaman; Yer öz yükünü çıxardıb atacağı zaman; Insan: “Buna nə olub?” - dey c yiə ə zaman - məhz o gün öz Yer hekay tiniə söyl y c kdirə ə ə . Çünki ona s ninə R bbinə vəhy etmişdir!” (“Zilzal” sur siə , 1-5). Qiyam tə günü h rə canlının duya bil c yiə ə Surun s siniə qulaqları partladan bir gurultu v zl y rə ə ə ə və yer üzü vv ll rə ə ə tayı-b rab riə ə görünm mişə bir sarsıntıya tutular. Nəh ngə ölçül rd kiə ə dağlar, ağaclar, göyd l nl rə ə ə , binalar, qısası, yer üzünün h rə nöqt siə eyni anda sarsılmağa başlayar. Bundan vv lə ə heç rastlanmamış bu sarsıntı qarşısında insanlar böyük bir panika və qorxuya qapılarlar. nƏ qorxuncu isə bu sarsıntıdan qaçacaq ya da sığınıb qurtula bil c kə ə heç bir yerin olmamasıdır. Çünki bu sarsıntı daha vv lə ə insanların gördüyü və yalnız mü yy nə ə bir bölg də ə yaxud şəh rdə ə meydana g l nə ə və bir neçə saniyə davam ed nə z lz l l rinə ə ə ə b nz riə ə deyil. Bu d fə ə yaşanan sarsıntı heç bir qaçışın olmadığı, eyni anda dünyanın dörd bir yanında başlayan və dünyanı yerlə- yeksan ed c kə ə bir sarsıntıdır. Dünyanı yerlə-yeksan ed nə ə q d rə ə də sonu olmayacaq ( nə doğrusunu Allah bilir). İnsanların qiyam tə günü qarşılaşacağı sarsıntını Allah Quranda belə bildirmişdir: “O gün sarsılanı sarsılacaq. Onun ardınca bir sarsıntı da olacaqdır! O gün ür kl rə ə qorxub titr y c kə ə ə , gözl riə z lilc sinə ə ə yerə dikil c kdirə ə ” (“Naziat” sur siə , 6-9). Dünya üz rində ə yaşanmış və n tic l riə ə ə insanlara d rind nə ə t sirə etmiş sarsıntıları, z lz l l riə ə ə ə bir anlığa göz önünə g tirinə . Bu sarsıntıların hamısı sad cə ə olaraq bir neçə saniyə sürmüş, ancaq buna baxmayaraq özünd nə sonra böyük xarabalıq, dağıntı və söküntül rə qoymuşdur. Yüz minl rlə ə ölçül nə bir insan c miyy tiə ə bu uçqunun altında qalmış və sağ qalanlar heç gözl m dikl riə ə ə bir s fal tə ə və yoxsulluqla qarşılaşmışlar. Evl rə , mal-dövl tə , ldə ə edil nə qazanclar, t s rrüfatlarə ə bir neçə saniyə içində yerlə-yeksan olmuşdur. Bu f lak tl rə ə ə h rə k sinə gözü qarşısında gerç kl şmişə ə və bu saniy l rə ə içində heç bir güc bu sarsıntıya qarşı çıxa bilm mişdirə . Qiyam tə günü yaşanacaq sarsıntı isə nə şidd tə , nə meydana g l nə ə n ticə ə, nə də bütünlükdə daha vv lə ə dünyada
yaşanan yeraltı t kanlaraə b nz m y c kə ə ə ə ə və h rə şeyd nə mühümü geridə n inkiə dağıntı, h ttaə bir h yatə lam tiə ə də buraxmayacaq. Dünyadakı bir z lz lə ə ə nə q d rə ə şidd tliə olursa-olsun, bu zaman insanlar üçün ks r nə ə ə bir qurtuluş ehtimalı var. İnsanlar bunu bildikl riə üçün sarsıntı başlayar-başlamaz özl riniə qurtara bilm kə m qs dilə ə ə b ziə t dbirl rə ə görm yə ə, z lz l yə ə ə ə qarşı təhlük sizlikə içində ola bil c kl riə ə ə bir yerdə sür tlə ə gizl nm yə ə ə çalışırlar. Elə isə insanların hamısı Surun üfürülüşü ilə anlayacaqlar ki, bu sarsıntılar daha vv lə ə yaşadıqlarının bir b nz riə ə deyildir, heç bir ş kildə ə qaçıb qurtulma ehtimalı yoxdur. Şübh sizə ki, insanlar qiyam tə saatına aid h rə şey kimi meydana g l c kə ə ə və qaçış imkanı olmayacaq bu sarsıntılar bar də ə də x b rdarə ə edilibl rə : “Ey insanlar! R bbinizd nə ə qorxun. H qiq t nə ə ə , qiyam tə gününün z lz l siə ə ə dəhş tliə şeydir!” (“H ccə ” sur siə , 1). O anda artıq yer üzündə mövcud olan heç bir şeyin d y riə ə və m nasıə qalmamışdır. İnsanları aldadan h rə şey - lüks evl rə , nəh ngə göyd l nl rə ə ə , beşulduzlu otell rə , ömürl riə boyunca tamahkarlıqla pullar yığaraq aldıqları və üz rində ə onca zəhm tə ç k r kə ə ə nizamladıqları evl rə , saraylar, körpül rə , dünyanın nə m şə hur binaları, yüz ill rə boyunca h rə cür t bi tə ə hadis sinə ə qarşı yıxılmadan ayaqda qala bilmiş piramidalar, tarixi qalalar, şəh rl rə ə d nizə k narındaə qumdan tikilmiş qalalar kimi sür tlə ə çök c kl rə ə ə . Ümid bağlanan iş yerl riə , lüks maşınlar, qİsası, dünya h yatındaə insanın sahib olduğu, sahib olmaqla öyündüyü bütün maddi z nginlikl rə ə bir anda yox olacaq. İnsanların ldə ə etdikl riə şan-şöhr tinə , etibarın, hörm tə -izz tinə və gücün heç bir m nasıə və əh miyy tiə ə qalmayacaq. Quranda o gün yerin parça-parça yıxılıb darmadağın olacağı bildirilir: “Xeyr! Yer dağılıb parça-parça olacağı; R bbinə g libə m l kl rə ə ə s fə -s fə duracağı və cəh nn minə ə g tiril c yiə ə ə gün - məhz o gün insan xatırlayacaqdır. Lakin bu xatırlamağın ona nə faydası?!” (“F crə ” sur siə , 21-23). O gün insanların bundan vv lə ə arxayınlıqla üz rində ə g zindikl riə ə yer ayaqlarının altından sürüş rə . Cürb cürə bəhan l rlə ə ə Allah`ı inkar üçün cəhd göst rmişə və nə etm kə lazım g ldiyiniə bildiyi halda ibad tə etm kd nə ə qaçan h rə adam Allah`dan başqa sığınıla bil c kə ə bir gücün olmadığını sonunda çox yaxşı anlayar. Amma artıq özl riə üçün nə geriyə dönüş, nə etdikl riniə v zetmə ə ə imkanı var, nə də yaşanan peşmançılıq adama bir fayda g tir c kə ə ə . Insanların o gün qorxu və dəhş tlə ə birlikdə daddıqları duyğulardan biri də çar sizlikdirə . Dünyada başına g lə ə bil c kə ə bütün və h rə cür labüd f lak tə ə üçün t dbirə gör nə , nə ölümcül b laə , nə böyük z lz lə ə ə, nə şidd tliə qasırğa, nə dəhş tliə nüvə savaşı üçün belə sığınacağını hazırlayan insan oğlu elə bir hadisə ilə qarşı-qarşıya g lirə ki, qaçıb sığına bil c yiə ə , daldalana bil c yiə ə t kə bir arxayın yer də tapa bilm zə . Dünyada vazkeçilm zə gördüyü, özünə inkarı m qbulə göst r nə ə z kasıə da, güc sahibi olduğuna inandığı adamlar da bu dəhş tliə
sarsıntıya qarşı heç bir çarə tapa bilmirl rə və onlar üçün artıq heç bir çıxış yolu yoxdur. Yer ağırlıqlarını çölə atıb çıxarır “Yer öz yükünü çıxardıb atacağı zaman; Insan: “Buna nə olub?” - dey c yiə ə zaman - məhz o gün (Yer) öz hekay tiniə söyl y c kdirə ə ə . Çünki ona s ninə R bbinə vəhy etmişdir!” (“Zilzal” sur siə , 2-5). B lliə olduğu kimi, dünyanın m rk zində ə ə (yer qabığının 5000-6000 km aşağısında) olduqca yüks kə t zyiqə ə malik kor halında bir t b qə ə ə var. Və bu t b q ninə ə ə temperaturunun t xmin nə ə 4500 S d r cə ə ə olduğu t xminə edilir. H mçininə vulkan püskürm siə n tic sində ə ə yerin üzünə çıxan lavalar bu zonada, y niə maqmada yerl şirə . Haqqında danışılan püskürm l rə ə tarix boyunca bir çox şəh rl rinə ə xalqına dəhş tə dolu anlar yaşadaraq insanların ölümünə, h ttaə şəh rl rinə ə də tamamilə yox olmasına s b bə ə olublar. Torpaq qatlarında müxt lifə s b bl rd nə ə ə ə baş ver nə qırılmalar n tic sində ə ə yer üzünə sızan lavalar t zyiqə nə q d rə ə yüks kdirsə ə, bir o q d rə ə böyük şidd tlə ə fışqırır. slindƏ ə burada mü yy nediciə ə amil qazın nisb tidirə . Maqma yer üzünə çıxark nə qazlar maye haldakı madd d nə ə ayrılaraq maqmanın üz rinə ə yayılır, bel liklə ə də t zyiqinə artmasına s b bə ə olurlar. Maqma qazla nə q d rə ə yüklüdürsə, püskürmə snasındaə o q d rə ə artıq partlama olur və yerin altında pıqqıldayaraq qaynayan lavalar yer üzünə çıxaraq yer üstünü sanki cəh nn mə ə ə çevirirl rə . Belə partlama sad cə ə olaraq mü yy nə ə bir bölg niə əhatə ed nə lokal bir partlamadır. Üst likə günümüzdə aparılan t dqiqatlarə n tic sində ə ə çox zaman belə bir f lak tə ə bar də ə daha vv lc d nə ə ə ə x b rdarlıqə ə edilir, təhlük ninə olduğu zonada müxt lifə t dbirl rə ə görülür. Quran ay l rind kiə ə ə t rifl rə ə ə görə, “yerin ağırlıqlarını çölə atması” ifad siə ilə o gün yerin altında olan olduqca çox şeylə birlikdə nüv d kiə ə tezalışan, yandırıcı madd ninə də tamamilə yerin üstünə çıxacağına işarə edilir. Yer üzünün h rə yerində yaşanan şidd tliə sarsıntılar və yerin bütün t b q l rininə ə ə ə qırılması belə bir şeyin asanlıqla gerç kl şə ə ə bilm siə üçün lazım olan ilkin ş rtl riə ə meydana g tir c kə ə ə . Y niə qiyam tə günündə şidd tliə yeraltı t kanlarə yerin altını üstünə çevir c kə ə , insanlar başlarına çök nə dağlardan, nəh ngə binalardan qurtulmağa çalışark nə yerd kiə çatlaqlardan fışqıran lavalar h rə yanı bürüy c kə ə , bu da insanların ölümd nə heç bir ş kildə ə qaçışlarının olmadığını bir daha anlamasına s b bə ə olacaq. F lak tə ə f lak tiə ə izl y c kə ə ə , birind nə qurtulmağa çalışan dig riə ilə qarşılaşacaqdır. nƏ doğrusunu Allah bilir. Yer üzü Allah`a qarşı boyun ymişdirə . Bu v ziyy tə ə Quran ay l rində ə ə belə bildirilir: “Yer uzanıb dümdüz olacağı; Qoynunda olanları bayıra atıb boşalacağı; və R bbininə buyuruğunu eşidib ita tə ed c yiə ə zaman...” (“İnşiqaq” sur siə , 3-5).
Artıq son gün g lmişdirə . İnsanlara veril nə müdd tə bitmiş və h rə şeyin sonu çatmışdır. Bu günd nə qurtula bil c kə ə heç bir canlı yoxdur. Bütün hadis l rə ə sona çatdığında yer üzündə t kə bir toxum, t kə bir bitki, t kə bir mikroorqanizm, h ttaə yer üzünün özü də qalmayacaq. O gün yerin çölə atacağı ağırlıq yalnız maqma qatı deyil. Maqma h mə mantonun içind kiə , h mə də manto ilə qabıq arasındakı istiliyin və madd l rə ə mübadil sininə başlıca daşıyıcısıdır. Y niə ehtimal nə maqma ilə birlikdə daşınan, yerin altında olan bir çox maddə yüks kə bir temperaturla birlikdə yerin üzünə çıxacaqdır. Bu da yer üzünün görünm mişə bir ş kildə ə isinm sinə ə s b bə ə olacaqdır. Gerç kl ş nə ə ə hadis l rə ə n tic sində ə ə yerin altındakı neft, kömür kimi faydalı qazıntılarla birlikdə bütün bitki qalıqları və c s dl rə ə ə , bir sözlə, yerin altında olan canlı-cansız h rə şey çölə atılacaqdır. Qısası, yerin altı üstünə çevril c kə ə . Allah bu v ziyy tiə ə Quranda belə x b rə ə verir: “Q birl rə ə çevril c yiə ə zaman; H rə k sə nə etdiyini və nə qoyub getdiyini bil c kdirə ə !” (“İnfitar” sur siə , 4-5). Yeraltı sular sarsıntının şidd tiə ilə qırılan yerin t b q l rind nə ə ə ə ə çölə fışqıracaq. T zyiqliə suyun t siriə isə olduqca şidd tlidirə . H mə fışqırmanın başladığı bölg də ə ön mliə hasarlar meydana g l c kə ə ə , h mə də h yataə m nfiə t sirə ed nə bir su t b q siə ə ə yer üzünə yayılacaq. H rə hansı bir bölg də ə vulkan püskürm siə olduğu zaman saysız toz qatı və parçalar atmosferin üst t b q l rinə ə ə ə ə yayılar. Belə bir püskürmə dövründə çox zaman bütün bölg ninə kül örtüyü altında, sözüged nə bölg ninə isə toz- duman içində qaldığı bilinir. H mçininə uca Allah ay də ə qiyam tə günündə “dağların toz kimi s p l n c yiniə ə ə ə ə ” (“Vaqiə” sur siə , 6) bildirir. Quranda anladılanlara uyğun olaraq qiyam tə günündə dünyanın h rə yerində buna b nz rə ə püskürmə və partlayışların olması ehtimalı olduqca yüks kdirə . Göründüyü kimi, insanlar dörd bir yandan şidd tliə bir zabaə uğrayacaqlar. H rə t r fiə ə bürüy nə , h rə yeri dövr yə ə alan toz-duman buludu, yenə eyni anda yayılan qazlar insanların n f sə ə ala bilm sinə ə və zabə - ziyy tə ə içində qıvrılmasına s b bə ə olacaqdır. O gün yaşanan bütün hadis l rə ə inkarçıların sonsuza q d rə ə cəh nn mə ə içində dadacağı b diə ə zabınə böyüklüyünü anlaması üçün kifay tdirə . İnsanların h yatınaə belə bir dəhş tliə aqib tlə ə son ver nə Allah cəh nn mdə ə ə onlar üçün tayı-b rab riə ə olmayan maddi və m n viə ə bir zabə hazırlamışdır. Yaşanan hadis l rinə ə z m tiə ə ə qarşısında dəhş tliə bir ölüm qorxusu h rə yanı bürümüşdür. Geridə qorxu və peşmançılıqdan başqa bir şey qalmamışdır. Dağların v ziyy tiə ə Dağlar kökünd nə dağılıb sovrulur “Dağlar parça-parça olub dağılacağı zaman...” (“Murs latə ” sur siə , 10). M lumə olduğu kimi, dağların yer üzünd kiə sarsıntıları ng ll m kə ə ə ə funksiyası vardır. Bu h qiq tə ə Quran ay l rində ə ə belə x b rə ə verilmişdir:
“Sizi yırğalatmasın deyə, yer üzündə möhk mə dayanan dağlar və gedib çata bil sinizə deyə, çaylar və yollar yaratdı” (“Nəhl” sur siə , 15). “M g rə ə Biz yeri döş kə etm dikmiə ?! Dağları da dir kə ?!” (“N bə ə” sur siə , 6-7). Bu günə q d rə ə dünyada qeydə alınmış nə böyük z lz lə ə ə 9,2 bal gücünd dirə . Və bu gücd kiə bir z lz lə ə ə gerç kl şdiyiə ə bölg yə ə qısa vaxt içində böyük bir f lak tə ə g tirirə . Qiyam tə günü yaşanacaq sarsıntı isə Allah`ın ist yiə xaricində - dünyada o günə q d rə ə tayı-b rab riə ə slaə gerç kl şm mişə ə ə şidd tdə ə bir sarsıntıdır. Bu sarsıntı bir dir kə kimi yerl ş r kə ə ə yer üzünü şidd tliə z lz l l rd nə ə ə ə ə qoruyan dağların da qarşısında tablaya bilm y c yiə ə ə q d rə ə böyükdür. Yer üzünd kiə nə sağlam t m ll rd nə ə ə ə olan və sarsılmazlıq simvolu olan dağlar yerl rind nə ə oynadılıb altındakı torpaqla birlikdə sürüşm yə ə başlayar. Quranda dağların o gün necə h r k tl nm siniə ə ə ə ə anladan ay l rə ə bu ş kild dirə ə : “Dağlar yerind nə qopub oynayacaqdır” (“Tur” sur siə , 10). “Dağlar yerind nə qopardılıb ilğıma dön c kdirə ə ” (“N bə ə” sur siə , 20). “O gün dağları h r k tə ə ə ə g tir c yikə ə ə . Yeri dümdüz gör c ks nə ə ə , bir yerə toplayacaq, onların heç birini k nardaə qoymayacağıq” (“Kəhf” sur siə , 47). Yer üzünün böyük bir hiss siə dağlarla örtülüdür və bunların eyni anda yerl rind nə ə sökül r kə ə h r k tə ə ə etm siə , belə nəh ngə ölçül rd kiə ə torpaq parçalarının yerin üz rində ə bir araya toplanması və yerin dümdüz bir hala g lm siə ə lb ttə ə ə ki, insanın görə bil c yiə ə nə qorxunc m nz r l rind nə ə ə ə ə biri olacaq. İnsanın belə bir anı gözü önündə canlandırması olduqca ç tinə bir işdir. T s vvürə ə edin ki, insanların zirv sinə ə dırmaşmaqda ç tinlikə ç kdiyiə və yerind nə oynamaz deyə düşündüyü Himalay, Alp, Toros bir anda sarsılmağa və yerl rind nə ə oynamağa başlayacaqlar. Minl rlə ə metr yüks klikd kiə ə dağlar və bu dağların yamaclarında salınan şəh rl rə ə bir anda yerlə-yeksan olacaqlar. Dağlarda keçidl rə aça bilm kə çox böyük texnoloYi imkanlar, makinalar, al tl rə ə g r kə ə olmaqda, h ttaə zaman keçdikcə bütün üsullar uğursuzluqla n tic l nm kd dirə ə ə ə ə . İnsanların yol açmaq m qs dilə ə ə dinamitlə d lm yə ə ə çalışdığı dağlardan ancaq qism nə bir n ticə ə alınır, dinamit sad cə ə olaraq mü yy nə ə bir bölg yə ə t sirə edir, h ttaə çox zaman heç bir t siriə olmaz. H ttaə bu s b blə ə ə b ziə dağlıq bölg l rlə ə ə rabitə olduqca ç tinə baş tutur. Halbuki qiyam tə günü yer üzünd kiə bütün dağlar toz halına g lirl rə ə . Bu hadisə o gün yaşananların şidd tiniə anlaya bilm yimizə baxımından çox t sirliə bir mİsaldır. Dünyada olan bütün dağların eyni anda qum yığını halına g lm siə ə , o heyb tliə yapıların bir anda çökm siə olduqca dəhş tliə bir v ziyy tdirə ə . Ayrıca Allah`ın sonsuz gücünü anlaya və t qdirə edə bilm kə baxımından da çox mühümdür. Dağların qiyam tə günündə alacağı ş kilə Quranda belə anladılır: “O gün yer və dağlar l rz yə ə ə g libə titr y c kə ə ə , dağlar yumşaq qum t p sinə ə ə dön c kdirə ə ” (“Muzz mmilə ” sur siə , 14).
Yenə Quranda h minə günə aid veril nə bir bilgi də dağların parçalanaraq çökm sind nə ə sonra yer üzünün heç bir t p ciyiə ə olmayan bir düz nliyə ə dön c yiə ə ş klind dirə ə : “S nd nə ə dağlar haqqında soruşarlar. De: “R bbimə onları ovxalayıb havaya sovuracaq. Dümdüz bir yer ed c kə ə ! Və s nə orada heç bir eniş- yoxuş görm y c ks nə ə ə ə !”“ (“Taha” sur siə , 105-107). Bu an k naraə baxdığımızda bizl rə ə olduqca tanış g l nə ə yriə -üyrü görüntü o gün tamam nə düz bir x ttə halına g l c kə ə ə . Ucsuz-bucaqsız bir düzlük üz rində ə insanların hamısı bir araya toplanacaq. Allah “Kəhf” sur sində ə bu h qiq tiə ə belə vurğulayır: “O gün dağları h r k tə ə ə ə g tir c yikə ə ə . Yeri dümdüz gör c ks nə ə ə , bir yerə toplayacaq, onların heç birini k nardaə qoymayacağıq” (“Kəhf” sur siə , 47). Dağlar r ngar ngə ə yun yumaqları kimi uçuşurlar O gün dağlar, onların üz rind kiə ə bitkil rə , çiç kl rə ə , bütün yaşıllıqlar və dağların içind kiə nə müxt lifə m d nl rə ə ə f rqliə növ və r ngl rd kiə ə ə torpaqlarla birlikdə trafaə s p l n c kə ə ə ə ə . Toz-duman olan dağlar bütün z m tliə ə ə görünüşl riə ilə birlikdə parçalanıb dağılacaq. Bu r ngə hal siə ay l rdə ə ə r ngliə yunlara b nz dilirə ə : “Dağlar isə didilmiş yun kimi olacaqdır!” (“Qariə” sur siə , 5). “Dağlar da didilmiş yun kimi olacaqdır” (“M aricə ” sur siə , 9). Qəhhar olan Allah`ın mriə o gün canlı-cansız bütün varlıqları öz t siriə altına almışdır. Qiyam tə günü yaşanan h rə səhn yə ə böyük bir qorxu hakimdir. nƏ kiçik bir sarsıntıda panikaya düş nə , bir z lz lə ə ə ehtimalında ölüm qorxusundan saatlarla evinə girə bilm y nə ə insanlar üçün gözl rininə önündə dağların yerind nə oynadılması, yerin içind kil riniə ə çölə atması, q birl rinə ə deşilm siə , insanların bir araya toplanması və f lak tinə ə f lak tə ə ardınca g lm siə ə dözülm siə mümkün olan bir şey deyil. Artıq dünya üz rində ə güv nə ə bil c kl riə ə ə “t kə bir adam”, sığına bil c kl riə ə ə “t kə bir m kanə ” da yoxdur. Qarşılaşdıqları hadis l rinə ə dəhş tiə gücl rininə yetdiyi s rə h dl riə ə çoxdan aşmışdır. Edə bil c kl riə ə ə heç bir şey yoxdur. Artıq dünya üz rində ə yeni bir başlanğıc şansı, gedilə bil c kə ə h rə hansı bir yer yoxdur. Yeni başlayacaq h yatə axir td dirə ə , sonsuzdur və dünyada Allah`ın rizasını gözl y r kə ə ə yaşamayanlar üçün peşmanlıq və ağrı-acı ilə doludur. Zövql rə , l zz tl rə ə ə , ehtiraslar və müv qq tiə ə dünya h yatıə artıq başa çatmış və yox olmuşdur. Qarşılaşdıqları dəhş tə Allah`ın qüdr tiniə s rgil m kd dirə ə ə ə . Halbuki bütün bunlar Allah`ın elçil riə və möminl rə t r find nə ə ə insanlara daha vv lc d nə ə ə ə x b rə ə verilmişdi. Amma bu ölümcül güc onlara uzaq g lmişdiə ;
özl riə kimi müv qq tiə ə şeyl rə ə güv nmişdil rə ə . Allah ay də ə inkarçıların daha vv ld nə ə ə x b rdarə ə edildikl riniə belə bildirir: “İnsanları onlara zabə g l c yiə ə ə günlə qorxut. O gün zaliml rə : “Ey R bbimizə ! Bizə bir az möhl tə ver. Biz S ninə d v tiniə ə q bulə ed rə və peyğ mb rl rə ə ə ə tabe olarıq!” - dey rl rə ə . B sə vv lcə ə ə sizə heç bir zaval toxunmayacağı bar də ə and içm mişdinizə ?! Siz özl rinə ə zülm ed nl rinə ə yurdlarında da sakin oldunuz, onların başına n l rə ə g tirdiyimizə də sizə b lliə oldu. Üst likə sizin üçün m s ll rə ə ə də ç kdikə ” (“İbrahim” sur siə , 44-45). Halbuki təhlük ninə ortasında t kə -t nə hadırlar. H rə k sə canının hayına düşmüş, h rə bir yaxın dost başqa bir yaxın dostu görm zə olmuşdur. Qaçıb qurtulmaq artıq heç kimsə üçün söz mövzusu deyil. Artıq Allah`ın v diə g lmişdirə . O gün evl rd nə ə qaçmaq da bir işə yaramaz. Sarsıntıdan t sirl n nə ə ə sad cə ə evl rə deyil ki, çölə çıxmaq insanı yaxınlaşan aqib td nə ə qorusun! O gün var olan h rə şey yox olmaqda, yer üzü və dağlar hamısı birlikdə yerl rind nə ə oynadılıb qaldırılmaqdadır. Nə sığınıla bil c kə ə bir yer, nə istinad edilə bil c kə ə bir güc, nə də verilə bil c kə ə bir t dbirə vardır. Quranda yer üzünün və dağların parça-parça olduğu qiyam tə günü bu ş kildə ə anladılır: “Yer və dağlar qaldırılıb bircə d fə ə bir-birinə çırpılacağı zaman - məhz o gün qiyam tə qopacaqdır!” («Haqqə» sur siə , 14-15). D nizl rinə ə v ziyy tiə ə Bütün bunları yazark nə mühüm bir m qamıə xatırlatmaq yerinə düş rdiə . Daha vv lə ə də bildirdiyimiz kimi, zehinl rdə ə canlandırmağa çalışdığımız bu m nz rə ə ə tamam nə Quran ay l rind nə ə ə yola çıxaraq söyl n nə ə t rifl rdirə ə . Quranda bildiril nl rə ə ə uyğun ş kildə ə t qdimə edil nə bu izahlar Allah`ın ist yiə ilə gerç kl ş c kə ə ə ə və Allah`ın olacağını v də etdiyi h qiq tl rdirə ə ə . Yaradılmış h rə şeyi yaradan Allah şübh sizə ki, bunların h rə birini yox etm yə ə və yerlə bir etm yə ə də qadirdir. Ay l rinə ə bizl rə ə x b rə ə verdiyi kimi, qiyam tə günü h rə şey ağlasığmaz bir ş kildə ə yox olub ged c kə ə . Bu, Allah`ın v didirə . Allah bir ay də ə belə buyurur: “Allah v də etdi. Allah Öz v dinə ə xilaf çıxmaz. Lakin insanların çoxu bilm zə !” (“Rum” sur siə , 6). Öz böyüklüyü ilə öyün nə insanın artıq heç bir d y riə ə qalmamışdır. Özünü Allah`ın qarşısında d y rliə ə və güclü gör nə , öz aldanışı içində Allah`ı inkar etm kd nə ə ç kinm y nə ə ə insan baş ver nl rinə ə qarşısında yet rincə ə gücsüz və acizdir. Özünd nə üstün gördüyü varlıqlar da Allah`ın t qdirə etdiyi bu böyük günə t slimə olmuşlar. Dağlar, d nizl rə ə və bütün kainat o heç sarsılmazmış kimi görün nə sağlam v sfinə itirmiş, yalnız və yalnız Allah`a ita tə etmişl rə , Allah`ın bir “ol” dem siə ilə h rə şey olub bitmişdir. H rə biri Onun verdiyi hökmə müti olaraq yerinə yetirm l riə ə lazım g l nə ə v zif l riniə ə ə yerinə yetiribl rə . Dağların
r ngliə yunlar kimi dağılıb parçalandığı, yerin bütün ağırlıqlarını k naraə atdığı qiyam tə günü d nizl rdə ə ə meydana g l nə ə hadis l rə ə də Allah`ın sonsuz böyüklüyünü bir daha göz önünə s rm kd dirə ə ə . Quranda bildirildiyinə görə, o gün d nizl rə ə yanacaq və fışqırıb daşacaq. D nizl rinə ə yanması Dünyanın dörddə üçünü ört nə nə böyük su kütl siə olan d nizl rinə ə bir anda qaynamağa, pıqqıldamağa başlaması h qiq t nə ə ə də insanın gözündə çox ç tinə canlana bil c kə ə bir m nz r dirə ə ə . İnsanın o anın dəhş tiniə anlaya bil c kə ə bir t crüb siə ə yoxdur. Ancaq düşüncə s rə h dl riniə ə zorlayaraq bunu zehnində qism nə canlandırmaq olar. Bu günə q d rə ə t kcə ə vulkan partlayışı, duru yanacaq daşıyan bir tankerde yanğın baş verm siə n tic sində ə ə belə m nz r ninə ə ə yaranmasına şahid olmuş, onu televizorlarda, r sml rdə ə ə görmüsünüz. Ancaq ay l rdə ə ə bizl rə ə veril nə izahlar bu mİsallarla müqayisə edilm y c kə ə ə q d rə ə möht ş mdirə ə . Yalnız Allah`ın sonsuz böyüklüyünü, sonsuz qüdr tiniə bilm yimizə bizi yaşanacaq f lak tinə ə miqyası haqqında fikir sahibi ed rə . Allah kainatda yaratdığı və qoruduğu bu nizamı ist diyiə ş kildə ə d yişdirm yə ə ə və h rə şeyi bir plan daxilində alt-üst etm yə ə qadirdir. O gün yerin bütün kütl siniə çölə atması yerin altındakı t xmin nə ə 4.500 S d r cə ə ə istiliyind kiə nüv ninə imkan tapdığı h rə yerd nə çölə daşacağı m nasınaə g lirə . Buna şübh sizə ki, d nizl rinə ə altında olanlar da daxildir. H rə hansı bir kompüter proqramında lavaların d nizinə içind kiə çıxışını seyr ed nl rə ə bu qaynar madd ninə d nizə suyunda yaratdığı və ağlı donduran bir m nz r yə ə ə ə şahid olublar. Halbuki qiyam tə günü gerç kl ş c kə ə ə ə görüntü bu m nz r d nə ə ə ə daha f rqliə , daha əhat liə və daha dəhş tliə olacaq. Yer üzünd kiə bütün d nizl rə ə alovlar içində qalacaq, qarşısıalınmaz bir at şə və alov kütl siə insanlara yön l c kə ə ə . O gün bütün d nizl rə ə alışdırılmışdır. Allah bu m s lə ə ə ilə bağlı ay niə “T kvirə ” sur sində ə bu ş kildə ə buyurur: “D nizl rə ə (qaynayıb bir-birinə) qarışacağı zaman...” (“T kvirə ” sur siə , 6). Yaşanan hadis l rə ə n tic sində ə ə quruda olduğu kimi d nizdə ə də h yatə sona çatacaq. Adi vaxtda s rinlikə və rahatlıq hissi ver nə d nizl rə ə bir anda trafaə müdhiş bir istilik yayacaqlar. D nizl rdə ə ə nəh ngə dalğaların v zinə ə ə alov buludları yer alacaq, havadakı duman oksigeni böyük nisb tdə ə tük ndir c kə ə ə . Ucsuz-bucaqsız d nizl rinə ə alovlanan və şidd tlə ə pıqqıldayan görüntüsü dünyanın geniş bir sah sinə ə hakim olacaq və özü ilə olduqca çox f lak tl rə ə ə g tir c kdirə ə ə . D nizl rinə ə daşması
Quranda qiyam tə günü gerç kl ş c yiə ə ə ə bildiril nə hadis l rd nə ə ə biri də d nizl rinə ə daşmasıdır. Bu h qiq tə ə bizl rə ə ay l rdə ə ə x b rə ə verilm kd dirə ə : “D nizl rə ə fışqırdılıb daşırıldığı zaman...” (“İnfitar” sur siə , 3). O gün Allah`ın ist yiə ilə qurudan g l c kə ə ə f lak tl rə ə ə ə d nizl rd nə ə ə g l nl rə ə ə də lavə ə olunacaqdır. Belə bir f lak tinə ə və bunun kimi dig rl rininə ə gerç kl şm siə ə ə üçün şübh sizə ki, t kcə ə Allah`ın dil m siə ə kifay tdirə . Allah sad cə ə “ol” mriə ilə yoxdan var etdiyi yer üzünü çeşidli ş kill rdə ə ə yerlə bir etm yə ə qadirdir. Bunları gerç kl şdirə ə ə bil c kə ə s b bl rə ə ə isə bizl rə üçün yalnız bir xatırlatma, Allah`a yaxınlaşmaq və Onun zabındanə qorxmaq üçün bir yoldur. Bu hadis l rinə ə necə gerç kl ş c yininə ə ə ə , s b bl rininə ə ə nə olacağının m lumatıə yalnız Allah`ın d rgaə hındadır. B lkə ə heç bir s b bə ə olmayacaq, qiyam tinə bütün lam tl riə ə ə bird nə -birə gerç kl şm yə ə ə ə başlayacaqdır. Bu s b blə ə ə də bu bölümdə veril nə mİsallar sad cə ə bir t xminl rdirə ə . Gerç kl şm siə ə ə ehtimal edil nə b ziə mİsallar d nizl rinə ə daşması ilə bağlıdır. B lliə olduğu kimi, sas nə ə d nizə altında bir yeraltı t kanə meydana g ldiyiə zaman suyun üzündə nəh ngə dalğalar yaranır. Yeraltı t kanınə m rk zind nə ə ə başlamaqla yayılan t sirə n tic sində ə ə dalğalar okeanı saatda 750 km kimi yüks kə bir sür tlə ə keç r kə ə sür tlə ə sahilə çatır. Okeanın ortasında bir metrə çatmayan dalğa sahilə çatanda 60 metri aşa bilir. M s l nə ə ə , 1896-cı ildə Yaponiyanın Hoşu şəh rində ə meydana g l nə ə böyük bir d nizaltıə t kandanə sonra qabaran bir dalğa 25-35 metrə çataraq bütün m skunlaşmaə m rk ziniə ə bürümüş və 25000 adamın ölümünə s b bə ə olmuşdu. Nəh ngə dalğaların b lliə olan başqa bir qaynağı da vulkan püskürm sidirə . Buna canlı mİsal 1883-cü ildə Krakatoanın zirv sind kiə ə çökm d nə ə sonra yüks l nə ə dalğadır. Cava ilə Sumatra arasında olan bu ada şidd tliə püskürm l rinə ə ardınca q fild nə ə itmiş, ani və böyük bir dalğaya s b bə ə olmuşdu. Bunun n tic sində ə ə meydana g l nə ə sunami Cava adasında əhalinin nə sıx olduğu sahildə qırılaraq 165 k ndinə yox olmasına və 3600 adamın ölümünə s b bə ə olmuşdu. Bu dalğanın yüks kliyiə sahilə çatanda 35 metri aşırdı. Göründüyü kimi, d nizə altında meydana g l nə ə b ziə z lz l l rə ə ə ə və ya vulkan püskürm l riə ə t kcə ə mü yy nə ə bir bölg niə əhatə etsə də d nizl rinə ə daşmasına, minl rlə ə adamın ölm sinə ə s b bə ə olur. Halbuki qiyam tə günündə yerin üstündə olduğu kimi d nizl rinə ə altında da sarsılmayan heç bir yer qalmayacaq. Bu v ziyy tdə ə ə d nizl rinə ə altında meydana g l nə ə şidd tliə sarsıntılarla birlikdə d nizl rə ə də daşacaq və o anad kə b lliə olan sunamil rlə ə müqayisə olunmayacaq bir ş kildə ə bütün yer üzünə t sirə ed c kdirə ə . O gün d nizl rinə ə daşaraq insanlara f lak tə ə g tirm siə ə üçün daha bir neçə s b bə ə var. Bu böyük su kütl sininə sabit və durğun bir ş kildə ə dayanması b ziə qanunlara bağlıdır. Ancaq o gün heç bir t bi tə ə qanunu keç rliə olmayacaq, göyl riə , yerl riə , quruları, d nizl riə ə və insanları tarazlıqda saxlayan h ssasə hesablar və müvazin tə yox olacaq. Allah`ın dil m siə ə ilə var olan bu qüsursuz nizamın s b bl riə ə ə yenə Allah`ın dil m siə ə ilə ani ş kildə ə ortadan qalxacaqdır. Daha vv lkiə ə bölümdə də izah edildiyi kimi, b lkə ə də o gün yerin altındakı
istilik havanı isid c kə ə , üzə çıxan bu h rar tə ə buzların rim sinə ə ə s b bə ə olacaq. Bu da mövcud suyun miqdarının artmasına, onun s viyy sininə ə yüks lm sinə ə ə s b bə ə olacaq. Bunların hamısı ehtimal daxilind dirə , f q tə ə o gün bunun necə gerç kl ş c yiniə ə ə ə yalnız Allah bilir. Yenə b lliə olduğu kimi, günümüzdə bir dağdan qopan torpaq və qayaların yuvarlanaraq bir körf ziə , gölü və ya su hövz siniə doldurması lokal bir dalğaya s b bə ə olur. Qiyam tə günündə isə yıxılmayan, çökm y nə ə bir dağ qalmayacaq və daha vv lə ə də bəhs edildiyi kimi, bu dağlar bütün çuxurları doldurub yerin dümdüz olmasına s b bə ə olacaq. Dağlardan düş nə parçalar d nizl riə ə doldurub onların daşmasına s b bə ə olacaq. Allah`ın mü yy nə ə etdiyi bu müdd tə tamamlandığı zaman q lbl rə ə ə amansız qorxu salan hadis l rə ə bir-birinin ardınca gerç kl ş c kə ə ə ə . İnsanları əhatə ed nə qorxunc bir gurultu, dağların parçalanması, insanların ayaqlarının altından axan lavalar, h rə yeri bürüy nə toz, duman və qaz buludları, qaynayaraq insanların üstünə daşan sular... Dünya h yatıə boyunca Allah`ın varlığını düşünm kə ist m y nə ə ə , Onun böyüklüyünü t qdirə edə bilm y nə ə qullara bir anda g l nə ə dəhş tliə bir zabə ... Qeyd-ş rtsizə h rə k siə boyun ydir nə ə , insanları öz acizlikl rininə və ömrü boyunca d y rə ə verdikl riə şeyl rinə nə q d rə ə d y rsizə ə olduğunu göst r nə ə öldürücü bir zabə ... O gün insanların ür kl rində ə ə duyduqları qorxunun və dəhş tinə t rifə edilə bilm y c yiə ə ə bir gündür. İnsanlar buradan oraya, oradan buraya qaçmağa, sığınılacaq bir yer axtarmağa çalışacaqlar. Amma h rə k sə bilm lidirə ki, bu günd nə qurtuluş yoxdur. Göy üzünün v ziyy tiə ə Qiyam tlə ə birlikdə g l nə ə süqut və dəhş tə t kcə ə yerdə gerç kl ş c kə ə ə ə hadis l rlə ə ə məhdudlaşmır. O gün insanın bildiyi, alışdığı və sonsuzad kə varlığını sürdür c yiniə ə sandığı bütün varlıqlar və nizamlar pozulmaya uğrayacaqlar. O gün dünya tarixi boyunca miqyası anlaşılmamış, sirl riə son srdə ə açılmış, ağılları donduran böyüklükd kiə göy cisiml riə və kosmos üçün də ölüm vaxtı g lmişdirə . Göy üzü, Ay, Gün şə , ulduzlar və planetl rə də o gün parçalanıb yox olacaqlar. Allah bir ay də ə belə buyurur: “Sizə v də edil nə mütl qə vaqe olacaqdır! Ulduzlar sön c yiə ə ; Göy yarılacağı zaman...” (“Murs latə ” sur siə , 7-9). Kainatın yaradıldığı ilk andan etibar nə meydana g l nə ə h rə hadisə və izl n nə ə h rə görüntü bunlarda bir qeyri-adilik olduğunu sez nə və bir Yaradıcının varlığını mütl qə bir ş kildə ə görm kə ist y nə ə h rə insan üçün böyük bir iman d lilidirə . Ucsuz-bucaqsız kainatın h rə nöqt siniə bürüy nə planetl rə , ulduzlar, saysız göy cisiml riə Allah`ın t kə bir mriə ilə yaradılmış, Onun qüdr tiə ilə mü zz mə ə bir tarazlıqla qorunmuşdur. Bu başlanğıc və tarazlıq isə sirrini h lə ə də qorumaqda, insanların zehnini m şğulə etm kd dirə ə . slindƏ ə bu axtarışların n tic sində ə ə insanın qarşısına çıxan yeganə bir h qiq tə ə vardır: Allah`ın varlığı. Qiyam tə günü yaşananlar yenə də bu Yaradanın böyüklüyünə uyğun ş kildə ə
gerç kl ş c kdirə ə ə ə . Allah var olan h rə şey üçün olduğu kimi göy üzünd kiə bu mü zz mə ə dünya üçün də görünm mişə bir aqib tə hazırlamışdır. Göy üzü insanın varlığına və davamlılığına h mişə ə arxayın olduğu bir tavan kimidir. Allah`ın bir dir kə olmadan yüks ltdiyiə və tutduğu, ucsuz- bucaqsız kosmosla öz arasında p rdə ə rolunu oynayan görk mliə bir tavan... Bu tavan dünyanı və üz rind kiə ə canlıları saysız təhlük l rd nə ə ə (ultrab növş yiə ə şüalardan, komet və meteorlardan, kosmosun dondurucu soyuğundan və s.) nə kiçik bir nöqsana yol verm d nə ə yüz ill rlə ə qorumuş, canlı al minə davam etm siə üçün lazım olan nə əh miyy tliə ə qoruyucu örtük olmuşdur. Qaranlıq kosmosdan keçib g l nə ə işıq atmosferin daşıdığı xüsusiyy tl rə ə say sində ə dünyaya q d rincə ə ə yayılmış, bütün planeti işıqlandırmış və insan atmosferd kiə h ssasə oksigen nisb tiə say sində ə n f sə ə alıb h yatə tapa bilmişdir. Halbuki o gün göy bütün v zifə ə və funksiyalarını itir rə . Artıq onun da Allah d rgaə hında aşkar olan c liə ə g lmişdirə . Qiyam tə günü göy Allah`ın dil m siə ə ilə sarsılıb çalxalanar, çatlayar və yarılar: “O gün göy h r k tə ə ə ə g libə çalxalanacaq” (“Tur” sur siə , 9). “O gün göy parçalanacaq, Allah`ın v diə yerinə yet c kdirə ə ” (“Müz mm lə ə ” sur siə , 18). “Və göy süst düşüb parçalanacaqdır!” («Haqqə» sur siə , 16). Dünya tarixi boyunca saysız canlının h yatınıə davam etdirə bilm siə üçün nə g r kliə ə ş rtl rd nə ə ə biri olan hava bütün əh miyy tiniə ə və funksiyasını itirir. O gün var olan qanunlar alışdığımız qanunlardan f rqlidirə . Saysız fizika qanunu ilə göydə sabit bir müvazin tlə ə duran atmosfer riyibə axmağa başlayar. Quranda o gün göy üzünün uğrayacağı aqib tə bu ş kildə ə anladılır: “O gün göy göy rmişə mis kimi olacaq” (“M aricə ” sur siə , 8). Atmosfer o gün riy rə ə və yanmağa başlayar. İnsanlar masmavi görm yə ə alışdıqları göy üzünü o gün qızılı r ngdə ə gör rl rə ə . Göy üzü yarılıb rimişə , yağ kimi olmuşdur: “Göy ayrılıb dağ edilmiş yağ kimi qıpqırmızı olduğu zaman...” (“Rəhman” sur siə , 37). Qiyam tə günü o günə q d rə ə Allah`ın böyüklüyünü və gücünü görm kə ist m y nə ə ə , bilə-bilə üz çevir nə insanlar üçün peşmanlığın yaşadığı gündür. Bu, öyüd alıb düşünm kə və səhvl riə düz ltm kə ə imkanı tanınmayan bir peşmanlıqdır. Bütün insanlar Allah`dan başqa dost, yardımçı və qoruyucunun olmadığını, Allah`ın gücünü və zabınıə artıq birm nalıə ş kildə ə anlayıblar. Belə bir anda Allah`a və axir tə gününə qarşı inkar içində ola və bu inkarında inad göst rə ə bil c kə ə “t kə bir insan” da yoxdur. Bu h qiq tə ə Quran ay l rində ə ə bütün insanlara bildirilmişdir: “Onlar Allah`ı lazımınca qiym tl ndirm dil rə ə ə ə . Halbuki qiyam tə günü yer bütünlüklə Onun ovcunun içində olacaq, göyl rə isə Onun sağ liə ilə bükül c kdirə ə . Allah aid etdikl riə sif tl rd nə ə ə tamamilə uzaq və ucadır!” (“Zum rə ” sur siə , 67).
Insanın tanıyıb bildiyi bütün qayda-qanunlar o gün yox olur. Yaradılışları sırasında Allah`ın “ist y r kə ə ə və ya ist m y r kə ə ə ə ita tə edin” çağırışına boyun y nə ə və “ist y r kə ə ə g ldikə ” deyə cavab ver nə göy və yer o gün də öz yaradılışlarına uyğun olaraq h qiqiə sahibl riə və Yaradıcıları olan Allah`a boyun y rl rə ə ə . Quranda Allah`ın göyə və yerə s sl nm siə ə ə bu ş kildə ə anladılır: “De: “Doğrudanmı siz yeri iki gündə yaradanı inkar edir və Ona ş rikl rə ə qoşursunuz? O ki al ml rinə ə R bbidirə ! O, yer üzündə möhk mə durmuş dağlar yaratdı, onu b r k tliə ə ə etdi və ist y nl rə ə ə üçün b rab rə ə olaraq orada yer əhlinin ruzisini dörd gündə mü yy nə ə etdi. Sonra Allah tüstü halında olan göyə üz tutdu. Ona və yerə belə buyurdu: “İst rə -ist m zə ə vücuda g linə !” Onlar da: “İst y r kə ə ə vücuda g ldikə !” - deyə cavab verdil rə ” (“Fussil tə ” sur siə , 9-11). Bilindiyi kimi, inkarçıların iddialarından biri madd ninə öz-özünə yaranması iddiasıdır. Onlar traflarındaə gördükl riə bütün göz lliyiə t bi tinə ə gücünə bağlayırlar. İnkarçılar bundan sonrakı prosesl rinə t f rrüatıə ə , y niə bunların necə meydana g lm siə ə , bu elmi yaradılışın necə baş verm siə , özü yox ik nə necə yaranması, onların cansız bir t s vvürə ə olan t bi td nə ə ə ortaya çıxması bar də ə slaə düşünm zl rə ə . Bu m ntiqsizə iddiaya görə, h rə şeyi t bi tə ə öz-özünə yaratmışdır. Y niə hakim olan fövq ladə ə uyğunluq və tarazlığın sahibi daş, torpaq, hava və sudur. Halbuki qiyam tə günü g l ndə ə ə insan dağın, daşın, torpağın nə hala düşdüyünü görür və bu gücün sahibinin t bi tə ə olmadığına şahid olur. Canlı-cansız h rə şeyin yaradılışının aid edildiyi t bi tə ə o gün özünü qoruya bilm y c kə ə ə . Allah h rə şeyin t kcə ə Öz gücü və irad siə ilə yaradıldığını, t kcə ə O, dil yibə qoruduğu üçün qorunduğunu insanlara göst r c kə ə ə . Bir çox insanlar anlamazlıqdan g ldikl riə ə h qiq tl riə ə ə o anda vicdanları q bulə etdiyi halda çox böyük bir peşmanlıqla xatırlayacaqlar: “Göy yarılacağı və R bbininə buyuruğunu eşidib ita tə ed c yiə ə zaman; Yer uzanıb dümdüz olacağı; Qoynunda olanları bayıra atıb boşalacağı; Və R bbininə buyuruğunu eşidib ita tə ed c yiə ə zaman... Ey insan! S nə R bbinə ə doğru çalışıb çabalayırsan. S nə Ona qovuşacaqsan!” (“İnşiqaq” sur siə , 1-6). Ulduzların, Gün şinə və Ayın v ziyy tiə ə Kosmosun qaranlıq və soyuq mühitinin ksinə ə olaraq dünyamızın işıqlanmasında və canlıların yaşaya bil c yiə ə orta bir istiliyin mövcud olmasında nə böyük amill rd nə ə biri atmosferdir. Dünyamızı qoruyan bir tavan olaraq tanınan atmosferdə istinin və işığın yayılma xüsusiyy tiə var. Qaranlıq bir yoldan keç r kə ə dünyamıza çatan Gün şə şüalarının yer üzünü işıqlandırması və isitm siə atmosferin daşıdığı bu xüsusiyy tə say sində ə baş verir. Ancaq qiyam tə günü g l ndə ə ə yaradılan h rə şey kimi göy də çatlayıb yarılacaq və bütün rolunu və d y riniə ə itirib Quranda bildirildiyi kimi, riy r kə ə ə axacaqdır. Quranda “T kvirə ”
sur sininə ilk ay sində ə qiyam tə gününd nə bəhs edil rk nə ə “Gün şə kor edildiyi zaman” ifad siə işl dilirə . Bu ifad d nə ə Gün şə işığının dünyaya artıq heç bir fayda verm y c yiə ə ə anlaşılır. Qiyam tə günü dünyaya işıq ver nə Gün şə və Ay qaralacaqdır. O gün dünyaya işıq g lm m sininə ə ə t kə s b biə ə atmosferin yox olması deyil. Çünki Quranda da bildirildiyi kimi, o gün t kcə ə göyl rinə , yerin və ikisinin arasında olanların yox olduğu bir gün deyildir, bütün kainatın yox olduğu gündür. “T ğabunə ” sur sininə ilk ay l rində ə ə də bildirildiyi kimi, Allah h rə şeyi mük mm lə ə və qüsursuz yaradan və h rə dil diyiniə dil diyiə anda gerç kl şdirm yə ə ə ə güc yetir ndirə . Milyardlarla qalaktikanı və özündə h rə qalaktikadakı milyardlarla ulduzu ehtiva ed nə kainatı O yaratmışdır və dil diyiə zaman da bir “ol” dem siə ilə yox ed c kə ə sonsuz Qüdr tə sahibi də Odur. Kainatın genişliyini insan ağlının tam və real ş kildə ə qavraması mümkün deyil. Amma bir neçə r q mlə ə ə bu sirli dünyanın böyüklüyünü t xminiə ş kildə ə anlamağa çalışa bil rikə . Gün şə Samanyolunu (“Süd yolu”nu yaxud kahk şanıə ) t şkilə ed nə 200-250 milyard ulduzdan biridir. Gün şə Yer kür sind nə ə 325.500 d fə ə böyük olmasına baxmayaraq kainatdakı kiçik ulduzlardan sayılır. Gün şə ölçüsü 125 min işıq ili olan Samanyolunun m rk zinə ə ə 30 min işıq ili uzaqlıqdadır. Bu arada 1 işıq ili t xmin nə ə 9.460.800.000.000 kilometrdir. Dünya isə öz oxu trafındaə saatda 1670 km sür tlə ə fırlanan 6 katrilyar ton ağırlığında bir kütl dirə . Gün şə saatda 72.000 km sür tlə ə h r k tə ə ə edir. Samanyolu öz oxu trafındaə saatda 900.000 km sür tlə ə fırlanır. Ancaq ağlı çaşdıran bu kainat qiyam tə günü Allah`ın dil m siə ə ilə yerlə-yeksan olacaq, böyüklüyü t rifə də edilə bilm y nə ə ulduzlar Quranda ifadə edildiyi kimi, “örtülüb silin c kə ə ”, yox olacaqlar. Kainatın h rə nöqt siə Allah`ın varlığının, böyüklüyünün və gücünün ayrı bir d lilidirə . Bu nöqt l rə ə ancaq Onun dil yiə ilə, Onun dil diyiə müdd tdə ə, Onun izni ilə yaradılıblar. Bu tarazlığı Yaradan və qoruyan Allah bütün bunları lb ttə ə ə ki, dil diyiə ş kildə ə yox etm yə ə də qadirdir. Kainatın ölümü də yaradılışında olduğu kimi baş ver c kə ə , y niə Onun izni ilə, Onun t qdirə etdiyi ş kildə ə gerç kl ş c kə ə ə ə . O gün insanların dünya h yatıə boyunca z m tinə ə ə ə heyran qaldıqları h rə şey parça-parça edil c kə ə . Bütün planetl rə , ulduzlar, Gün şə və Ay öz orbitl rind nə ə çıxacaq, ulduzlar tökül c kə ə , göy cisiml riə bir-bir öl c kdirə ə . Bütün bunlar Quranda belə bildirilir: “Saat yaxınlaşdı, Ay parçalandı” (“Q m rə ə ” sur siə , 1). Ay də ə də bildirildiyi kimi, o gün artıq qaçacaq bir yer yoxdur. Dünya h yatıə boyunca özünə Allah`dan başqa dost və yardımçı axtaran insanlar da artıq yön libə dönül c kə ə h qiqiə dost və yardımçının t kcə ə Allah olduğunu anlayıblar. O gün insanların lçatmazə saydıqları, görk mliə və möht ş mə ə gördükl riə ulduzların da ölüm günüdür. Ulduzların h rə biri trafındaə nizam və tarazlıqla fırlandığı orbitl rind nə ə çıxaraq dağılıb yayılacaqlar: “Ulduzlar dağılıb s p l n c yiə ə ə ə ə zaman...” (“İnfitar” sur siə , 2).
B lliə olduğu kimi, Gün şə h rə saniyə enerYi istehsal ed nə bir ulduzdur. Kosmosdakı dig rə ulduzların bir çoxu isə Gün şd nə ə qat-qat böyükdür və onun malik olduğu enerYid nə daha yüks kə enerYiyə sahibdir. Halbuki qiyam tə günü g l ndə ə ə artıq hamısı gücl riniə itirirl rə , bulanıqlaşıb tökülürl rə . Quranda qiyam tə günündə ulduzların v ziyy tiə ə bu ş kildə ə anladılır: “Ulduzlar s p l n c yiə ə ə ə ə zaman...” (“T kvirə ” sur siə , 2). “Ulduzlar sön c yiə ə zaman...” («Murs latə » sur siə , 8). Minl rlə ə ildir işıq saçan, dünyanın h yatə və enerYi qaynağı olan Gün şə və göy üzünü b z y nə ə ə ulduzlar o gün qaralar. O zamana q d rə ə onları orbitl rində ə tutan və işıq verm siniə t minə ed nə Sonsuz Qüdr tə sahibinin ulduzların da h qiqiə sahibi olan Allah olduğunu və o ana q d rə ə sad cə ə Onun izni ilə yaradıldıqlarını h rə k sə bir daha anlayar. Inkarçılar o gün Allah`dan heç bir yardım görm zl rə ə . Yardım görə bil c kl riə ə ə başqa h rə hansı bir güc də yoxdur. Texnologiyanın çox inkişaf etm siə say sində ə kainatın uzaq bir guş sinə ə getm kə mümkün olsa belə insanlar üçün artıq heç bir şey d yişm y c kə ə ə ə . zabƏ insanları orada da tapacaq. Çünki qiyam tə bütün kainatı bürümüşdür. T kcə ə üz rində ə bir zamanlar arxayınlıq içində yeridiyi yer üzü deyil, lçatmazə saydığı uzaq ulduzlar da Allah`ın mrinə ə boyun yibə və yox olublar. İnsanların o günkü çar sizliyiə Quranda belə bildirilir: “Ay tutulacağı; Gün şlə ə ay birl ş c yiə ə ə zaman - məhz o gün insan: “Qaçıb can qurtarmağa yer hardadır?” - dey c kdirə ə . Xeyr, (o gün) heç bir sığınacaq olmayacaqdır! O gün duracaq yer ancaq R bbininə hüzurudur! O gün insana öncə etdiyi və sonraya qoyduğu nə varsa x b rə ə veril c kdirə ə !” (“Qiyamə” sur siə , 8-13). İnsanlar qiyam tə vaxtında Bura q d rə ə izah edil nə bütün hadis l rə ə insanların heç x b rininə ə olmadığı bir anda, daha vv lə ə heç eşidilm mişə və tanınmaz bir s sinə duyulması ilə başlamışdır. Və dünyadakı bütün insanlar bu anda da olduğu kimi h rə şeyin heç d yişm d nə ə ə və pozulmadan eyn nə davam ed c yiniə ə düşün rk nə ə ani bir ş kildə ə yaxalanmışlar. Sura üfürülm sind nə ə d rə hal qabaq gerç kl ş nə ə ə hadis l rinə ə vv lkiə ə günd nə heç bir f rqiə yoxdur. Yer kür siə yenə eyni sür tlə ə fırlanmaqda, Gün şə yenə dünyanı işıqlandırmaqda, h yatə davam etm kdə ə və insanların bir çoxu n d nə ə , kim t r find nə ə ə yaradıldıqlarını və aqib tl riniə ə düşünm d nə ə v rdişə etdikl riə ş kildə ə h yatlarınaə davam etdirm kd dirə ə . Kimi axşam g l c kə ə ə qonağına hazırlayacağı yem yiə , kimi işgüzar görüşl riə bar də ə düşün rk nə ə , kimi alış-veriş ed rk nə ə , kimi yatark nə və böyük bir bölümü də Allah`ın varlığını inkar halında ik nə bu s siə duyacaq və h rə şey bir anda başlayacaq, b lkə ə də h rə şey bir anda sona çatacaqdır.
Insanın güclü z nnə etdiyi, öyün r kə ə böyükl ndiyiə b d niə ə heç gözl m diyiə ə bir anda dörd bir yandan ölümlə əhat l n c kə ə ə ə . Artıq can d rdind nə ə başqa heç bir problem və d rdə qalmayacaqdır. İnsanlar d y rə ə verdikl riə , möhk mcə ə bağlandıqlar, uğrunda h rə növ f dakarlığaə hazır olduqları şeyl riə yaşadıqları qorxunun şidd tind nə ə bir anda görm zə olacaqlar. Qiyam tinə meydana g tirdiyiə bütün bu qorxu, dəhş tə və çaşqınlıq dünyada inkar içində bir h yatə sür nə insanın q fl tə ə yuxusuna bir v zdirə ə . O gün başlayan bu danılmaz ç tinlikl rə ə inkarçıları b diyy tə ə ə ə q d rə ə rahat buraxmayacaq. Bir-birinin ardınca meydana g l nə ə bütün bu hadis l rə ə onlardakı panikanı, dəhş tiə daha artırır. Keç nə h rə saniyə onlara yeni zabə növl riə və b lalarıə g tirm kd dirə ə ə . Qarşılaşdığı şüurları donduran bu hadis l rə ə o günə q d rə ə inkar etdiyi Allah`ın böyüklüyünü s rgil y rə ə ə . İnsan bu güc qarşısında mümkün q d rə ə gücsüz və çar sizdirə . Peşmanlıq, üzüntü və qorxudan başqa edə bil c yiə ə bir şey yoxdur. Saniy l rə ə keçdikcə Allah`ın ona b diə ə h yatındaə t qdimə ed c yiə ə qorxunc zabıə daha yaxşı anlayar. O gün qarşılaşdığı dəhş tə dolu d qiq l rə ə ə sonsuz h yatıə boyunca yaşayacağı zabınə sad cə ə olaraq bir hiss sidirə . İnsanların o gün yaşanacaq hadis l rə ə qarşısında duyacaqları qorxu Quranda müf ss lə ə ş kildə ə izah edilmişdir. Insanların yaşadığı qorxu Allah bir çox ay l rdə ə ə insanların dünya h yatınaə möhk mə -möhk mə bağlı olduqlarını və bunun onlara axir tə h yatındaə heç bir faydasının olmayacağını bildirmişdir. İnsanın dünya h yatındaə d y rə ə verdiyi, ön mliə saydığı, uğrunda olduqca çox şeyi gözə aldığı d y rl rə ə ə onlardan g rə ə Allah rizası üçün və Allah yolunda istifadə olunmursa, insana itkid nə başqa bir şey qazandırmaz. Bu d y rl rinə ə ə h rə biri insanları yoxlamaq üçün xüsusi ş kildə ə yaradılmışdır. slƏ yurd isə axir tə yurdudur. Dünyaya aid şeyl rinə heç birinin əh miyy tə ə və m nasınınə olmaması isə Quranda bu ş kildə ə anladılır: “Qadınlar, uşaqlar, qızıl-gümüş yığınları, yaxşı cins atlar, mal-qara və kinə yerl riə kimi n fsinə ist diyiə və arzuladığı şeyl rə insanlara göz lə göst rilmişdirə . Bunlar dünya h yatınınə keçici zövqüdür, göz lə dönüş yeri isə Allah yanındadır” (“Ali-İmran” sur siə , 14). Insan dünya h yatınınə ay də ə də anladılan bütün bu “ç kiciə ” xüsusiyy tl rinə ə ə tamahkarlıqla, h risliklə ə bağlanmaqda, bütün ömrünü bunları ldə ə edə bilm kə üçün x rcl m kd dirə ə ə ə . Quranda dünya h yatıə ilə bağlı belə buyrulur: “Bilin ki, dünya h yatıə oyun-oyuncaq, b rə -b z kə ə , bir-birinizin qarşısında öyünm kə və mal-dövl tiə , oğul-uşağı çoxaltmaqdan ibar tdirə . Bu elə bir yağışa b nz yirə ə ki, onun yetişdirdiyi bitki kinçil rinə ə xoşuna g l rə ə . Sonra o quruyar və s nə onun saralıb solduğunu, daha sonra çör-çöpə döndüyünü gör rs nə ə . Axir tdə ə
şidd tliə zabə , Allah`dan bağışlanma və razılıq gözl yirə . Dünya h yatıə aldanışdan başqa bir şey deyildir” (“H didə ” sur siə , 20). Dünya h yatınınə nə böyük h d fl rind nə ə ə ə biri mal-dövl tlə ə, oğullarla, qİsası, sahib olunan bütün d y rl rlə ə ə ə öyünm kdirə . Ancaq Quranda xüsusilə vurğulanan və bütün toplumlar üçün keç rliə olan bir h qiq tə ə dünya h yatındakıə nə əh miyy tliə ə s rv tl rd nə ə ə ə birinin övlad olması h qiq tidirə ə . Uşağa sahib olmaq ist yiə insanlara g nclikə ill rind nə ə etibar nə öyr dilirə . Uşaq insanlar arasında h mə s b bsizə ə bir r qab tə ə ünsürü, h mə də g l c yə ə ə ə yön likə bir z man tə ə m nasınıə daşıyır. Dig rə bir ist kə də var-dövl tə ə və z nginliyə ə yön likə olanıdır. B lliə olduğu kimi, insanların dünya h yatıə boyunca bütün h d fl riə ə ə , planları, cəhdl riə bu m qs də ə üz rində ə qurulmşdur. Pul-mal ist yiə insanların gözünü örtdüyü üçün bütün xlaqiə d y rl rə ə ə öz əh miyy tiniə ə itirmiş, insan xarakterini formalaşdıran yeganə meyar maddiyyat olmuşdur. Quran xlaqıə , mrə və qadağaları insanların h yatındakıə birİnciliyini itirmiş, mal-dövl tə yığıb toplamaq yeganə m qs də ə olmuş, münasib tl rdə ə ə maraqlar ön plana çıxmışdır. Halbuki qiyam tə günü g l ndə ə ə h rə şey t rsinə ə dön rə . İnsanlar qarşılaşdıqları günün qorxusundan d y rə ə verdikl riə h rə şeyi bir anda unudarlar. sasƏ h d fə ə saydıqları şeyl rinə artıq bir m nasınınə olmadığını anlamalarıdır. D y rə ə ölçül riə bir neçə saniyə içində d yiş rə ə . Artıq mal-dövl tinə , h ttaə övladın belə bir d y riə ə yoxdur. Analıq və atalıq duyğuları da öz m nasınıə itirmişdir. Dünyada nə çox d y rə ə verdiyi adamları, h ttaə öz uşağını belə qiyam tə gününün dəhş tiə qarşısında unudacaqdır. Kimsə öz uşağının v ziyy tiniə ə soruşmayacaq, bunu ağlına da g tirm y c kə ə ə ə . Şübh sizə ki, qiyam tinə baş ver c yiə ə gün inanmayanlar üçün çox ağır bir gündür: “O gün göy göy rmişə mis kimi olacaq; Dağlar da didilmiş yun kimi olacaqdır. Və dost dostu arayıb axtarmayacaqdır. Onlar bir-birinə göst ril c kl rə ə ə ə . O günün zabındanə qurtarmaq üçün günahkar ist rdiə ki, f daə etsin öz oğullarını; övr tiniə və qardaşını; ona sığınacaq ver nə şir tiniə ə ! Və yer üzündə olanların hamısını - t kiə özünü qurtarsın!” (“M aricə ” sur siə , 8-14). “Göyün buludla parçalanacağı, m l kl rinə ə ə bölük-bölük endir l c yiə ə ə o gün h qiqiə hökmranlıq ancaq Rəhmana m xsusdurə ; o, kafirl rə üçün isə ç tinə bir gün olacaqdır” (“Furqan” sur siə , 25-26). H lə ə körp likə çağında olan uşaqlar belə o gün ail l riə ə t r find nə ə ə atılır. İnsanlar heç gözl m dikl riə ə ə və vv ll rə ə ə tayını-b rab riniə ə görm dikl riə ə bu hadis l rə ə qarşısında nə ed c kl riniə ə ə bilmirl rə , çaşıb qalırlar. Qorxu elə ani və şidd tliə bir ş kildə ə g lmişdirə ki, hamilə qadınlar bu şokun t siriə ilə uşaq salırlar. O çox ağır gündə yaşanacaq hadis l rinə ə qorxusu və dəhş tiə ilə qadınların mizdirdikl riə ə uşaqları da unutduqları Quranda belə bildirilmişdir: “Onu gör c yinizə ə gün h rə bir mzikliə qadın mizdirdiyiə uşağını unudar, h rə bir hamilə qadın barih mliniə (vaxtından vv lə ə ) yerə
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)
Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)

Recommended

Sonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycan
Sonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycanSonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycan
Sonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
HarunyahyaAzerbaijan
 
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2)Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan
 
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycanşeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Kamil iman. azərbaycan (version 2)
Kamil iman. azərbaycan (version 2)Kamil iman. azərbaycan (version 2)
Kamil iman. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1)Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Xalqlarin həlaki. azərbaycan
Xalqlarin həlaki. azərbaycanXalqlarin həlaki. azərbaycan
Xalqlarin həlaki. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 

Recommended

Sonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycan
Sonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycanSonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycan
Sonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
HarunyahyaAzerbaijan
 
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2)Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan
 
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycanşeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
şeytanin bir silahi, romantizm. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Kamil iman. azərbaycan (version 2)
Kamil iman. azərbaycan (version 2)Kamil iman. azərbaycan (version 2)
Kamil iman. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1)Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Xalqlarin həlaki. azərbaycan
Xalqlarin həlaki. azərbaycanXalqlarin həlaki. azərbaycan
Xalqlarin həlaki. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Adamliq dini. azərbaycan
Adamliq dini. azərbaycanAdamliq dini. azərbaycan
Adamliq dini. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycan
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycanGizli təhlükə, qəflət. azərbaycan
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Qurani dinləməyənlər. azərbaycan
Qurani dinləməyənlər. azərbaycanQurani dinləməyənlər. azərbaycan
Qurani dinləməyənlər. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycanQurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Allah`in isimləri. azərbaycan
Allah`in isimləri. azərbaycanAllah`in isimləri. azərbaycan
Allah`in isimləri. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycanTarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycan
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycanEhtişam hər yerdədir. azərbaycan
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
HarunyahyaAzerbaijan
 
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Imanin əsaslari. azərbaycan
Imanin əsaslari. azərbaycanImanin əsaslari. azərbaycan
Imanin əsaslari. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycanMöminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycan
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycanXəyalin digər adi, maddə. azərbaycan
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Istehza deyilən zülm. azərbaycan
Istehza deyilən zülm. azərbaycanIstehza deyilən zülm. azərbaycan
Istehza deyilən zülm. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycanHz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Islam və xristianliq. azərbaycan
Islam və xristianliq. azərbaycanIslam və xristianliq. azərbaycan
Islam və xristianliq. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Kamil iman. azərbaycan (version 1)
Kamil iman. azərbaycan (version 1)Kamil iman. azərbaycan (version 1)
Kamil iman. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Türkün dünya nizami. azərbaycan
Türkün dünya nizami. azərbaycanTürkün dünya nizami. azərbaycan
Türkün dünya nizami. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Quran əxlaqi. azərbaycan
Quran əxlaqi. azərbaycanQuran əxlaqi. azərbaycan
Quran əxlaqi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Bill Stowe - Water
Bill Stowe - WaterBill Stowe - Water
Bill Stowe - Water
Sustainable Food Trust
 
Centro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácil
Centro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácilCentro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácil
Centro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácil
Centrovillasanjose
 

More Related Content

What's hot

Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Adamliq dini. azərbaycan
Adamliq dini. azərbaycanAdamliq dini. azərbaycan
Adamliq dini. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycan
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycanGizli təhlükə, qəflət. azərbaycan
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Qurani dinləməyənlər. azərbaycan
Qurani dinləməyənlər. azərbaycanQurani dinləməyənlər. azərbaycan
Qurani dinləməyənlər. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycanQurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Allah`in isimləri. azərbaycan
Allah`in isimləri. azərbaycanAllah`in isimləri. azərbaycan
Allah`in isimləri. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycanTarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycan
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycanEhtişam hər yerdədir. azərbaycan
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
HarunyahyaAzerbaijan
 
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Imanin əsaslari. azərbaycan
Imanin əsaslari. azərbaycanImanin əsaslari. azərbaycan
Imanin əsaslari. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycanMöminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycan
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycanXəyalin digər adi, maddə. azərbaycan
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Istehza deyilən zülm. azərbaycan
Istehza deyilən zülm. azərbaycanIstehza deyilən zülm. azərbaycan
Istehza deyilən zülm. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycanHz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Islam və xristianliq. azərbaycan
Islam və xristianliq. azərbaycanIslam və xristianliq. azərbaycan
Islam və xristianliq. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Kamil iman. azərbaycan (version 1)
Kamil iman. azərbaycan (version 1)Kamil iman. azərbaycan (version 1)
Kamil iman. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Türkün dünya nizami. azərbaycan
Türkün dünya nizami. azərbaycanTürkün dünya nizami. azərbaycan
Türkün dünya nizami. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Quran əxlaqi. azərbaycan
Quran əxlaqi. azərbaycanQuran əxlaqi. azərbaycan
Quran əxlaqi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan
 

What's hot (20)

Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 1)
 
Adamliq dini. azərbaycan
Adamliq dini. azərbaycanAdamliq dini. azərbaycan
Adamliq dini. azərbaycan
 
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycan
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycanGizli təhlükə, qəflət. azərbaycan
Gizli təhlükə, qəflət. azərbaycan
 
Qurani dinləməyənlər. azərbaycan
Qurani dinləməyənlər. azərbaycanQurani dinləməyənlər. azərbaycan
Qurani dinləməyənlər. azərbaycan
 
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycanQurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
Qurani rəhbər tutmaq. azərbaycan
 
Allah`in isimləri. azərbaycan
Allah`in isimləri. azərbaycanAllah`in isimləri. azərbaycan
Allah`in isimləri. azərbaycan
 
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycanTarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
Tarix boyunca müsəlmanlara atilan böhtanlar. azərbaycan
 
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycan
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycanEhtişam hər yerdədir. azərbaycan
Ehtişam hər yerdədir. azərbaycan
 
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
Dəccal necə öldü. 150 il davam edən darvinist yalanin sonu. azərbaycan (versi...
 
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)
Niyə özünü aldadirsan. azərbaycan (version 1)
 
Imanin əsaslari. azərbaycan
Imanin əsaslari. azərbaycanImanin əsaslari. azərbaycan
Imanin əsaslari. azərbaycan
 
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycanMöminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
Möminlərin əsl yurdu cənnət. azərbaycan
 
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycan
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycanXəyalin digər adi, maddə. azərbaycan
Xəyalin digər adi, maddə. azərbaycan
 
Istehza deyilən zülm. azərbaycan
Istehza deyilən zülm. azərbaycanIstehza deyilən zülm. azərbaycan
Istehza deyilən zülm. azərbaycan
 
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycanHz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) hz. ibrahimin nəslindəndir. azərbaycan
 
Islam və xristianliq. azərbaycan
Islam və xristianliq. azərbaycanIslam və xristianliq. azərbaycan
Islam və xristianliq. azərbaycan
 
Kamil iman. azərbaycan (version 1)
Kamil iman. azərbaycan (version 1)Kamil iman. azərbaycan (version 1)
Kamil iman. azərbaycan (version 1)
 
Türkün dünya nizami. azərbaycan
Türkün dünya nizami. azərbaycanTürkün dünya nizami. azərbaycan
Türkün dünya nizami. azərbaycan
 
Quran əxlaqi. azərbaycan
Quran əxlaqi. azərbaycanQuran əxlaqi. azərbaycan
Quran əxlaqi. azərbaycan
 
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)
Sosial silah darvinizm. azərbaycan (version 2)
 

Viewers also liked

Bill Stowe - Water
Bill Stowe - WaterBill Stowe - Water
Bill Stowe - Water
Sustainable Food Trust
 
Centro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácil
Centro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácilCentro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácil
Centro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácil
Centrovillasanjose
 
Shakirah Simley - The future of food
Shakirah Simley - The future of foodShakirah Simley - The future of food
Shakirah Simley - The future of food
Sustainable Food Trust
 
Quran elmə yol göstərir. azərbaycan
Quran elmə yol göstərir. azərbaycanQuran elmə yol göstərir. azərbaycan
Quran elmə yol göstərir. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Tövratdan hikmətlər və gözəl öyüdlər. azərbaycan
Tövratdan hikmətlər və gözəl öyüdlər. azərbaycanTövratdan hikmətlər və gözəl öyüdlər. azərbaycan
Tövratdan hikmətlər və gözəl öyüdlər. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Guzzetti_Cognitive Processing Impairments of Sleep Deprivation
Guzzetti_Cognitive Processing Impairments of Sleep DeprivationGuzzetti_Cognitive Processing Impairments of Sleep Deprivation
Guzzetti_Cognitive Processing Impairments of Sleep Deprivation
Jacob Guzzetti
 
Why Screen Design is the Second – Not The First – Step in App Design
Why Screen Design is the Second – Not The First – Step in App DesignWhy Screen Design is the Second – Not The First – Step in App Design
Why Screen Design is the Second – Not The First – Step in App Design
UX Antwerp Meetup
 
Sven Augusteyns Talk at UX Antwerp Meetup
Sven Augusteyns Talk at UX Antwerp MeetupSven Augusteyns Talk at UX Antwerp Meetup
Sven Augusteyns Talk at UX Antwerp Meetup
UX Antwerp Meetup
 

Viewers also liked (8)

Bill Stowe - Water
Bill Stowe - WaterBill Stowe - Water
Bill Stowe - Water
 
Centro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácil
Centro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácilCentro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácil
Centro Villa San José - Reglas europeas de lectura fácil
 
Shakirah Simley - The future of food
Shakirah Simley - The future of foodShakirah Simley - The future of food
Shakirah Simley - The future of food
 
Quran elmə yol göstərir. azərbaycan
Quran elmə yol göstərir. azərbaycanQuran elmə yol göstərir. azərbaycan
Quran elmə yol göstərir. azərbaycan
 
Tövratdan hikmətlər və gözəl öyüdlər. azərbaycan
Tövratdan hikmətlər və gözəl öyüdlər. azərbaycanTövratdan hikmətlər və gözəl öyüdlər. azərbaycan
Tövratdan hikmətlər və gözəl öyüdlər. azərbaycan
 
Guzzetti_Cognitive Processing Impairments of Sleep Deprivation
Guzzetti_Cognitive Processing Impairments of Sleep DeprivationGuzzetti_Cognitive Processing Impairments of Sleep Deprivation
Guzzetti_Cognitive Processing Impairments of Sleep Deprivation
 
Why Screen Design is the Second – Not The First – Step in App Design
Why Screen Design is the Second – Not The First – Step in App DesignWhy Screen Design is the Second – Not The First – Step in App Design
Why Screen Design is the Second – Not The First – Step in App Design
 
Sven Augusteyns Talk at UX Antwerp Meetup
Sven Augusteyns Talk at UX Antwerp MeetupSven Augusteyns Talk at UX Antwerp Meetup
Sven Augusteyns Talk at UX Antwerp Meetup
 

Similar to Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)

Imtahanin sirri. azərbaycan
Imtahanin sirri. azərbaycanImtahanin sirri. azərbaycan
Imtahanin sirri. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Islam və buddizm. azərbaycan
Islam və buddizm. azərbaycanIslam və buddizm. azərbaycan
Islam və buddizm. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2)
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2)Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2)
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1)
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1)Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1)
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycan
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycanTarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycan
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2)
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2)Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2)
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Hər şeydə xeyir görmək. azərbaycan
Hər şeydə xeyir görmək. azərbaycanHər şeydə xeyir görmək. azərbaycan
Hər şeydə xeyir görmək. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Quranda ixlas. azərbaycan
Quranda ixlas. azərbaycanQuranda ixlas. azərbaycan
Quranda ixlas. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2)
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2)Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2)
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Zamansizliq və qədər gerçəyi. azərbaycan
Zamansizliq və qədər gerçəyi. azərbaycanZamansizliq və qədər gerçəyi. azərbaycan
Zamansizliq və qədər gerçəyi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 

Similar to Qiyamət günü. azərbaycan (version 1) (11)

Imtahanin sirri. azərbaycan
Imtahanin sirri. azərbaycanImtahanin sirri. azərbaycan
Imtahanin sirri. azərbaycan
 
Islam və buddizm. azərbaycan
Islam və buddizm. azərbaycanIslam və buddizm. azərbaycan
Islam və buddizm. azərbaycan
 
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2)
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2)Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2)
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 2)
 
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1)
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1)Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1)
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 1)
 
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)
Peşman olmadan öncə. azərbaycan (version 1)
 
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycan
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycanTarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycan
Tarixi bir yalan, qədim daş dövrü. azərbaycan
 
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2)
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2)Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2)
Möminlərin cəsarəti. azərbaycan (version 2)
 
Hər şeydə xeyir görmək. azərbaycan
Hər şeydə xeyir görmək. azərbaycanHər şeydə xeyir görmək. azərbaycan
Hər şeydə xeyir görmək. azərbaycan
 
Quranda ixlas. azərbaycan
Quranda ixlas. azərbaycanQuranda ixlas. azərbaycan
Quranda ixlas. azərbaycan
 
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2)
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2)Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2)
Quranda şövq və həyəcan. azərbaycan (version 2)
 
Zamansizliq və qədər gerçəyi. azərbaycan
Zamansizliq və qədər gerçəyi. azərbaycanZamansizliq və qədər gerçəyi. azərbaycan
Zamansizliq və qədər gerçəyi. azərbaycan
 

More from HarunyahyaAzerbaijan

20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan
20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan
20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Atom möcüzəsi. azərbaycan
Atom möcüzəsi. azərbaycanAtom möcüzəsi. azərbaycan
Atom möcüzəsi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycan
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycanBədənimizdəki möcüzələr. azərbaycan
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycan
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycanDinlər terroru lənətləyir. azərbaycan
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycan
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycanDövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycan
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycan
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycanDünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycan
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Ecazkar canlilar. azərbaycan
Ecazkar canlilar. azərbaycanEcazkar canlilar. azərbaycan
Ecazkar canlilar. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Elm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycan
Elm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycanElm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycan
Elm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Həyatin əsl mənşəyi. azərbaycan
Həyatin əsl mənşəyi. azərbaycanHəyatin əsl mənşəyi. azərbaycan
Həyatin əsl mənşəyi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Həzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycan
Həzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycanHəzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycan
Həzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Həzrəti süleyman. azərbaycan
Həzrəti süleyman. azərbaycanHəzrəti süleyman. azərbaycan
Həzrəti süleyman. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Həzrəti yusif. azərbaycan
Həzrəti yusif. azərbaycanHəzrəti yusif. azərbaycan
Həzrəti yusif. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Hz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycanHz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Insan möcüzəsi. azərbaycan
Insan möcüzəsi. azərbaycanInsan möcüzəsi. azərbaycan
Insan möcüzəsi. azərbaycan
HarunyahyaAzerbaijan
 
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2)
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2)Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2)
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2)
HarunyahyaAzerbaijan
 
Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1)
Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1)Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1)
Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1)
HarunyahyaAzerbaijan
 

More from HarunyahyaAzerbaijan (16)

20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan
20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan
20 sualda təkamül nəzəriyyəsinin çökməsi. azərbaycan
 
Atom möcüzəsi. azərbaycan
Atom möcüzəsi. azərbaycanAtom möcüzəsi. azərbaycan
Atom möcüzəsi. azərbaycan
 
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycan
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycanBədənimizdəki möcüzələr. azərbaycan
Bədənimizdəki möcüzələr. azərbaycan
 
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycan
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycanDinlər terroru lənətləyir. azərbaycan
Dinlər terroru lənətləyir. azərbaycan
 
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycan
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycanDövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycan
Dövlətə bağliliğin əhəmiyyəti. azərbaycan
 
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycan
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycanDünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycan
Dünya həyatinin həqiqətləri. azərbaycan
 
Ecazkar canlilar. azərbaycan
Ecazkar canlilar. azərbaycanEcazkar canlilar. azərbaycan
Ecazkar canlilar. azərbaycan
 
Elm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycan
Elm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycanElm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycan
Elm tarixinin ən böyük yalani, darvinizm. azərbaycan
 
Həyatin əsl mənşəyi. azərbaycan
Həyatin əsl mənşəyi. azərbaycanHəyatin əsl mənşəyi. azərbaycan
Həyatin əsl mənşəyi. azərbaycan
 
Həzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycan
Həzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycanHəzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycan
Həzrəti muhəmməd (s) peyğəmbər. azərbaycan
 
Həzrəti süleyman. azərbaycan
Həzrəti süleyman. azərbaycanHəzrəti süleyman. azərbaycan
Həzrəti süleyman. azərbaycan
 
Həzrəti yusif. azərbaycan
Həzrəti yusif. azərbaycanHəzrəti yusif. azərbaycan
Həzrəti yusif. azərbaycan
 
Hz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycanHz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycan
Hz. mehdi (ə.s.) haqqinda məlumatlar. azərbaycan
 
Insan möcüzəsi. azərbaycan
Insan möcüzəsi. azərbaycanInsan möcüzəsi. azərbaycan
Insan möcüzəsi. azərbaycan
 
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2)
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2)Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2)
Insanin aşkar düşməni şeytan. azərbaycan (version 2)
 
Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1)
Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1)Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1)
Islam terroru lənətləyir. azərbaycan (version 1)
 

Qiyamət günü. azərbaycan (version 1)

  • 1. QİYAM TƏ GÜNÜ “Lakin insan önünd kiniə danaraq pis işl rə görm kə ist y rə ə . Və: “Qiyam tə günü nə vaxt olacaqdır?” - deyə soruşar. Göz (heyr td nə ə ) b r l c yiə ə ə ə ; Ay tutulacağı; Gün şlə ə ay birl ş c yiə ə ə zaman məhz o gün insan: “Qaçıb can qurtarmağa yer hardadır?” - dey c kdirə ə . Xeyr, heç bir sığınacaq olmayacaqdır! O gün p naə h aparılacaq yer ancaq R bbininə hüzurudur!” (“Qiyamə” sur siə , 75/5-12). HARUN Y HYAƏ Bu t rcüm mizdə ə ə istifadə edil nə ay l rə ə Vasim M mm d liyevinə ə ə və Ziya Bünyadovun birlikdə hazırladığı Quranın Az rbaycanə dilind kiə t rcüm sind nə ə ə götürülüb
  • 2. Kitab « lə -Qira tə » kitab mağazasının sifarişi ilə çap olunmuşdur İÇİND KİL RƏ Ə • Qiyam tə günü yaxınlaşaraq g lirə ---------------- 12 • Qiyam tə günü gerç kl ş c kə ə ə ə hadis l rə ə ------- 20 • Kainatı Allah yaratdı --------------------------- 61 • Kainatın ölümünd nə sonra ------------------------- 98 • Ölümlə başlayan slə h yatə ------------------------ 135 • N ticə ə ---------------------------------------------------- 160 • T kamülə yalanı ------------------------------- 163
  • 3. OXUCUYA Bu kitabda və dig rə çalışmalarımızda t kamülə n z riyy sininə ə ə özünü doğrultmamasına və puç olmasına aid fikirl rə ə geniş yer ayırmağımızın sasə s b biə ə adıç kil nə ə n z riyy ninə ə ə slində ə din leyə hinə düşüncə və t liml rd nə ə ə ibar tə olmasıdır. Yaradılışı və bilavasitə Allah`ın varlığını inkar ed nə darvinizm 140 ildir ki, bir çox insanların öz imanını itirm sinə ə və ya şübh yə ə düşm sinə ə s b bə ə olur. Buna görə də bu n z riyy ninə ə ə aldadıcı olduğunu sübuta yetirm kə və diqq tə ə çatdırmaq çox mühüm imani v zif dirə ə . Bunu insanlara çatdırmaq isə daha vacibdir. B ziə oxucularımızın b lkə ə də t kcə ə bir kitabımızı oxumağa fürs tiə olacaq. Buna görə də h rə bir kitabımızda bu mövzuya qİsa da olsa yer ayırmağı m qs d uyğunə ə ə bilirik. N z rə ə ə çatdırılması lazım olan dig rə bir m s lə ə ə də bu kitabların içind kil rlə ə ə laq dardırə ə . Yazıçının bütün kitablarında imani mövzular Quran ay l riə ə işığında izah olunur, insanlar Allah`ın ay l riniə ə öyr nm yə ə ə və onlara uyğun yaşamağa d v tə ə edilirl rə . Allah`ın ay l riə ə ilə bağlı bütün m s l l rə ə ə ə isə oxucunun şüurunda heç bir şübhə və ya sual yaratmayacaq ş kildə ə açıqlanır. Bu izahatda istifadə edil nə s mimiə , sadə və axıcı üslub kitabların 7 yaşdan 70 yaşa q d rə ə h rə k sə t r find nə ə ə rahat başa düşülm siniə t minə edir. Belə t sirliə və d lilə -sübutlu izahat say sində ə kitablar birn f sə ə ə oxunur. H ttaə dini r ddə etm kə fikrində q tiə olanlar da bu kitablarda göst ril nə ə h qiq tl rd nə ə ə ə t sirl nirə ə və deyil nl rinə ə doğruluğunu inkar edə bilmir. Bu kitabı və mü llifinə dig rə s rl riniə ə ə h mə t klikdə ə, h mə də qarşılıqlı söhb tə , polemika ş raitində ə rahat oxumaq mümkündür. Bu kitablardan istifadə etm kə ist y nə ə bir qrup oxucunun onları birlikdə oxuması mövzu ilə bağlı fikir və t crüb siniə ə də bir-biri ilə bölüşm siə s b bind nə ə ə yararlı olacaq. Bununla belə sad cə ə olaraq Allah rizası üçün yazılan bu kitabların tanınmasına və oxunmasına köm kə etm kə də böyük xidm tdirə . Çünki mü llifinə bütün kitablarında oxucuya müsb tə t sirə bağışlayan m s l l riə ə ə ə sübut etm kə üsulu çox güclüdür. H mçininə dini izah etm kə ist y nl rinə ə ə lind kiə ə nə t sirliə üsullardan biri də bu kitabları hamının oxumasını t şviqə etm kə , buna çalışmaqdır. Mü llifinə dig rə s rl rininə ə ə üz qabığının ş kill rininə ə kitabların son hiss sinə ə lavə ə edilm sininə də mühüm s b bl riə ə ə var. Kitabı linə ə alan h rə bir adam yuxarıda qeyd etdiyimiz xüsusiyy tl riə ə özündə toplayan və oxumaqdan xoşlandığını ümid etdiyimiz bu kitabla eyni xüsusiyy tl rə ə ə malik olan çoxlu s rl rinə ə ə olduğunu gör c kə ə . Eyni zamanda h mə dini, h mə də siyasi mövzularda istifadə ed c yiə ə m nb l rinə ə ə mövcudluğuna şahid olacaq. Başqa kitablarda rast g ldiyimizə ş xsiə fikirl rə ə, mü llifə q na tl rinə ə ə ə, şübh liə m nb l rə ə ə ə saslananə izahlara, müq dd sl rə ə ə ə qarşı lazım olan d bə ə və hörm tə ə diqq tə yetirm y nə ə üslublara, ümidsizliyə aparan şübh liə yazılara və dig rə çatışmazlıqlara bu s rl rdə ə ə ə rast g lə ə bilm zsinizə . MÜ LLİFƏ VƏ ONUN S RL RİƏ Ə Ə HAQQINDA Harun Yəhya imzasından istifadə ed nə mü llifə 1956-cı ildə Ankarada anadan olub. Orta m kt biə ə Ankarada oxuyub. Sonra İstanbulda Memar Sinan Universitetinin göz lə s n tl rə ə ə fakült sində ə və İstanbul Universitetinin f ls fə ə ə bölümündə təhsil alıb. 80-ci ill rd nə ə bu günə q d rə ə imani, elmi və siyasi mövzularda xeyli s rə ə yazıb. Bununla yanaşı mü llifinə t kamülçül rinə ə (darvinistl rinə ) saxtakarlığını, onların iddialarının heç bir elmi h qiq tə ə ə saslanmadığınıə göst r nə ə , habelə darvinizmin qanlı ideologiyalarla şübh liə laq l riniə ə ə üzə çıxaran bir çox mühüm s rl riə ə ə var. Mü llifinə bu imzası inkarçı düşünc yə ə qarşı mübarizə aparan iki peyğ mb rinə ə xatir sinə ə hörm tə lam tiə ə olaraq seçilib: onları yad etm kə m qs dilə ə ə Harun və Yəhya adlarından istifadə edilib. R sulullaə hın möhürünün mü llifə t r find nə ə ə kitabların üz qabığına vurulmasının simvolik m nasıə isə onların içind kil rlə ə ə bağlıdır. Bu möhür Qurani-K riminə Allah`ın sonuncu Kitabı və sonuncu sözü, Peyğ mb rimizinə ə isə peyğ mb rl rinə ə ə sonuncusu olmasının r mzidirə . Mü llifə bütün yazılarında Quranı və R sulullaə hın sünn siniə rəhb rə tutur. Bununla da inkarçı düşüncə sisteml rininə bütün sasə iddialarını bir-bir puça çıxarmağı və dinə qarşı yön l nə ə etirazları tamamilə susduracaq sonuncu sözü söyl m yiə ə h d fə ə seçir. Çox böyük hikm tə və kamal sahibi olan R sulullaə hın möhürü bu sonuncu sözü söyl m kə ə niyy tinə ə bir dua kimi istifadə edilib.
  • 4. Mü llifinə s rl rind kiə ə ə ə sasə m qs də ə Quranı bütün dünyada t bliğə etm kə , bununla insanları Allah`ın varlığı, birliyi və axir tə kimi sasə iman m s l l riə ə ə ə bar də ə d rind nə ə düşünm yə ə sövq etm kə , inkarçı sisteml rinə çürük saslarınıə və batil t tbiqatlarınıə h rə k sə ə göst rm kdirə ə . Harun Yəhyanın s rl riə ə ə Hindistandan ABŞ-a, Böyük Britaniyadan Indoneziyaya, Polşadan Bosniya-Hersoqovinaya, Ispaniyadan Braziliyaya, Malayziyadan Italiyaya, Fransadan Bolqarıstana və MDB ölk l rinə ə ə q d rə ə dünyanın ks rə ə ölk l rində ə ə maraqla qarşılanır və birn f sə ə ə oxunur. İngilis, fransız, alman, italyan, ispan, portuqal, urdu, r bə ə , alban, rus, boşnak, uyğur, Indoneziya, malay, benqal, bolqar, yapon, Çin, Az rbaycanə kimi dill rə ə t rcümə ə edil nə bu s rl rə ə ə geniş oxucu kütl siə t r find nə ə ə maraqla izl nirə . Dünyanın dörd bir t r fində ə ə böyük rezonans doğuran bu diqq t layiqə ə s rl rə ə ə insanların çoxunun iman g tirm sinə ə ə, ks rə ə adamların da öz imanını kamill şdirm sinə ə ə s b bə ə olur. Bu kitabları oxuyan və inc l y nə ə ə h rə k sə onlardakı hikm tiə , habelə yığcam, dolğun, asan başa düşül nə s mimiə üslubu, h yatiə h qiq tl rinə ə ə elmi-m ntiqiə izahını d rə hal görür. Bu s rl rə ə ə h rə bir k sə ə tez bir zamanda t sirə etm kə , tam n ticə ə verm kə , etirazlara yer qoymamaq və d lill rinə ə elmiliyi kimi xüsusiyy tl rə ə ə malikdir. Bu s rl riə ə ə oxuyan və onların üz rində ə ciddi düşün nə adamların materialist f ls f niə ə ə , ateizmi, başqa batil fikir və f ls f l riə ə ə ə müdafiə etm siə daha slaə mümkün deyil. B zil riə ə müdafiə ets l rə ə belə bunu yalnız inadkarlıq üzünd nə ed c kl rə ə ə , çünki onların fikirl rininə saslarıə çürükdür. Dövrümüzd kiə bütün inkarçı c r yanlarə ə Harun Yəhyanın külliyyatında elmi düşüncə nöqteyi-n z rind nə ə ə m ğlubə edilibl rə . Şübhə yoxdur ki, bu xüsusiyy tl rə ə Quranın hikm tind nə ə və onun ifadə etdiyi fikirl rinə göz llikl rind nə ə ə qaynaqlanır. Mü llifinə özü isə bu s rl rinə ə ə ə görə lovğalanmır, ksinə ə, Allah`ın hiday tinə ə vasit çiə olmağa niyy tə edir. Bundan başqa bu s rl rə ə ə n şrə edil rk nə ə heç bir maddi qazanc güdülmür. Bu h qiq tl rə ə ə n z rə ə ə alınmalıdır. O zaman m lumə olar ki, insanları onlara görm diyiniə görm kdə ə köm kə ed nə , onların hiday tə ə g lm sinə ə ə s b bə ə olan belə s rl rinə ə ə oxunmasına h v sl ndirm yinə ə ə ə özü də çox mühüm xidm tdirə . Bu d y rliə ə s rl riə ə ə tanıtmaq v zinə ə ə insanların zehnini qarışdıran, fikirl rininə qarışmasına s b bə ə olan, şübhə və t r ddüdl riə ə ə aradan qaldırmağa, imanı xilas etm yə ə bir t siriə olmadığı t crüb d nə ə ə keçiril nə kitabları yaymaq yalnız və yalnız m kə ə və vaxt itkisi dem kə olacaq. İmanı xilas etm kd nə ə daha çox mü llifinə d biə ə gücünü göst rm yə ə ə yön lmişə kitablarda bu t sirinə olmayacağı aydındır. Bu mövzu ilə bağlı şübh siə olanlar varsa, onlar Harun Yəhyanın s rl rininə ə ə yeganə m qs dininə ə dinsizliyi aradan qaldırmaqdan və Quran xlaqınıə yaymaqdan ibar tə olduğunu, bu xidm td kiə ə t sirə gücünün, müv ff qiyy tə ə ə və s mimiyy tinə ə aydın göründüyünü oxucuların ümumi q na tind nə ə ə anlaya bil rə . Bunu q tiə ş kildə ə y qinl şdirm kə ə ə və anlamaq lazımdır ki, dünyadakı zülm və iğtişaşların, müs lmanlarınə ç kdiyiə ziyy tl rinə ə ə sasə s b biə ə dinsizliyin ideya hakimiyy tidirə . Bunlardan qurtulmağın yolu isə dinsizliyin ideya cəh td nə ə m ğlubə edilm siə , imani h qiq tl rinə ə ə ortaya çıxarılması və Quran xlaqınınə insanların d rkə edib
  • 5. m nims yə ə ə bil c yiə ə ş kildə ə çatdırılmasıdır. Dünyanı h rə gün daha çox zülmə, iğtişaş və f sadlaraə m ruzə qoymaq ist y nl rinə ə ə niyy tiniə n z rə ə ə alsaq b lliə olar ki, bu xidm tinə mümkün q d rə ə sür tliə və t sirliə ş kildə ə yerinə yetirilm siə çox vacibdir. ksƏ t qdirdə ə çox gec ola bil rə . Bu əh miyy tliə ə xidm tdə ə çox böyük bir v zif niə ə öz üz rinə ə götürmüş Harun Yəhyanın külliyyatı Allah`ın icaz siə ilə XXI srdə ə insanları Quranda bildiril nə minə -amanlığa və barışa, doğruluq və dal tə ə ə, göz llikə və xoşb xtliyə ə aparmaqda bir vasitə olacaq. GİRİŞ “Ay tutulacağı: Gün şlə ə Ayın birl ş c yiə ə ə zaman - məhz o gün insan: “Qaçıb can qurtarmağa yer haradadır? - dey c kdirə ə ”. Xeyr, heç bir sığınacaq olmayacaqdır! O gün p naə h aparılacaq yer ancaq Allah`ın hüzurudur” (“Qiyamə” sur siə , 75/8-12).
  • 6. H yatınızıə istiqam tl ndir nə ə ə adamlara, hadis l rə ə ə bir n z rə ə salın. H yatdaə bir m rt b yə ə ə ə çatmaq üçün işl yirə , h yatə mübariz siə içində bir yer almağa çalışırsınız. H yatınızdakıə çox şeyə olduqca böyük diqq tə verir, bu mövzular üz rində ə d rind nə ə düşünürsünüz. Amma h yatınızə boyunca t r ddüdə ə etm d nə ə düşünm kd nə ə ç kindiyinizə mövzular da var. Üst likə , trafınızdakıə olduqca çox adam da sizinlə eyni fikird dirə . Haqqında danışılmaması və üz rində ə düşünülm m siə ə lazım olan mövzuları çox yaxşı bilirl rə . Ölüm bunlardan biri, b lkə ə də nə əh miyy tlisidirə ə . Onların fikrincə, ölüm aydınlaşdıra, aça bilm dikl riə ə bir “son”dur. Eynilə ölüm kimi kainatın ölümünü g tir c kə ə ə qiyam tə də insanlar t r find nə ə ə çox uzaq, lçatmazə bir anlayış kimi d y rl ndirilirə ə ə . Qiyam tə günündə h qiq tə ə ə çevril c kə ə hadis l rə ə insanlar t r find nə ə ə az-çox qavranılır, amma bunları düşünm kə onları h mə də qorxudur. Qorxu duymaqdansa belə bir mövzunu unutmaq daha m ntiq uyğundurə ə və insanlar bu ş kildə ə yaşamaqda bir yanlışlıq görmürl rə . Insanlar nə çox qiyam tə gününün canlı-cansız h rə bir varlıq üçün “son gün” olmasından t sirl nirl rə ə ə . Qiyam tə günü dünya h yatınınə , h ttaə bütün kainatın son günüdür, amma eyni zamanda da axir td kiə ə sonsuz h yatınə başlanğıcıdır. O gün insanların hamısı yeni bir dirilişlə diril c kə ə və dünyadakı h yatlarındaə Allah`a və qarşılaşacaqları bu günə inanmış olanlar c nn tdə ə ə dinc l rk nə ə ə inkarçılar cəh nn mə ə ə sövq edil c kl rə ə ə . Bel liklə ə, belə bir günü gözl y nə ə düşünc liə (ağıllı) bir insan üçün o, h lə ə bu dünyada ik nə ölüm, qiyam tə və axir tə h qiq tl rind nə ə ə ə qaçmağın bir m nasıə yoxdur. ksinƏ ə, qiyam tdə ə meydana g l c kə ə ə hadis l rə ə və ölüm h qiq tiə ə özünü daha artıq d r c də ə ə ə göst r c kə ə ə . Allah yolunda göz lə m ll rdə ə ə ə olmağa sövq ed c kə ə , axir tə inamına yön ld c kə ə ə və insanın Allah`a yaxınlaşmasına bir yol açacaq. B nz rsizə ə hadis l rinə ə h qiq tə ə ə çevril c yiə ə qiyam tə günü o böyük qorxunu yaşamayacaq insanlar sad cə ə iman ed rl rə ə : “Xeyr, kim yaxşı işl rə görüb özl riniə Allah`a t slimə ed nl rinə ə R bbiə yanında mükafatı vardır. Onların heç bir qorxusu yoxdur və onlar q mə -qüssə görm zl rə ə ” (“B q rə ə ə” sur siə , 2/112). Dünyada ik nə bu h qiq tə ə ə inanmış bir insan bu deyil nl riə ə də yerinə yetiribsə, o, ç tinə gündə artıq arxayınlıqda olacağını bilir. Çünki Qurana iman g tirmişə , h rə hansı bir t r ddüdə ə duymamış, slə h yatınə axir tə h yatıə olduğuna inanmışdır. Ölümün varlığını gözardı etm mişə , Allah`a ibad tə etm kə m s l sində ə ə ə lovğalanmamış, böyüklüyə qapılmamışdır. Belə bir insan axir tə h yatındaə sonsuz bir göz lliklə ə qarşılaşacaq. Qiyam tə günündə isə Allah`ın nuru onunla olacaqdır. İman g tir nl rə ə ə Quranda belə müYd l nirə ə : “...O gün Allah Öz Peyğ mb riniə ə və onunla birlikdə iman g tir nl riə ə ə x cilə etm zə . Onların nuru önl rind nə ə və sağ t r fl rind nə ə ə ə axıb şölə saçark nə onlar belə dey c kl rə ə ə : “Ey R bbimizə ! Bizim nurumuzu
  • 7. tamam-kamal elə və bizi bağışla. H qiq t nə ə ə , S nə h rə şeyə qadirs nə !” (“Təhrim” sur siə , 66/8). Bu kitab sizə qiyam tə gününü və o gün meydana g l c kə ə ə hadis l riə ə açıqlamaqda, o ç tinə günlə bağlı x b rdarə ə etm kd dirə ə . Ancaq sasə m s lə ə ə qiyam tə gününün insanların hamısını gözl y nə ə bir h qiq tə ə olmasıdır. Mütl qə yaşanacaq olan, mütl qə qarşılaşacağımız bu böyük h qiq tiə ə gözardı etm kə və bunu düşünm m kə ə yolverilm zdirə və m qbulə sayılmır. Bu kitabda Quran ay l riə ə h qiq tl riə ə ə işığında edil c kə ə açıqlama və izahlar qiyam tə gününün varlığı və h qiqiliyiə üz rində ə düşünm yiniziə t minə ed c kə ə . Buradakı m qs də ə sizl riə h rə nə olursa olsun qarşılaşacağınız bu günə qarşı x b rdarə ə etm kə , belə bir gündə təhlük sizlikə içində ola bilm yinizə və sonsuz c nn tə ə h yatınıə qazana bilm yinizə üçün sizl rə ə yol göst rm kdirə ə . Qiyam tə gününün ağıllara durğunluq ver nə hadis l rə ə ə səhnə olacağı h qiq tiə ə insanları üz rində ə düşünm yə ə yön ltm siə ə baxımından çox mühümdür. Bax, bu s b blə ə ə kitab boyunca sizl rə ə qiyam tə vaxtının xüsusiyy tl riniə ə inc likl riə ə ilə t rifə ed c kə ə və bunların h qiqiliyiə üz rində ə duracağıq. Sonsuz h yatıə t yinə ed c kə ə belə bir h qiq tə ə üz rində ə düşünm kə insanın özünü sad cə ə çaşdırmaqdadır. Sizl rə bu s tirl riə ə oxuduqca insana heç bir fayda g tirm y c kə ə ə ə bu anlayışdan tam m nadaə ç kinm kə ə lazım olduğunu və d rinə -d rinə düşünülm siə lazım olan slə mövzunun mahiyy tiniə şübh sizə ki, daha doğru ş kildə ə anlayacaqsınız. QİYAM TƏ GÜNÜ YAXINLAŞARAQ G LİRƏ “O saat mütl qə g l c kdirə ə ə , ona heç bir ş kkə -şübhə yoxdur və Allah q birl rdə ə ə olanları dirild c kdirə ə !” (“H ccə ” sur siə , 22/7). Ölüm get-gedə yaxınlaşır. İst rə g ncə olun, ist rsə ə də yaşlı, keç nə h rə gün, h ttaə h rə d qiqə ə ölümə bir az da yaxınlaşırsınız. Zamana mane ola bilmir və ölümün yaxınlaşmasına heç cür ng lə ə ola bilmirsiniz. Göst rdiyinizə s yl rinə ə heç biri sizi və trafınızdakılarıə h rə şeyə baxmayaraq “müv qq tiə ə ” olmaqdan ayırmır. Dünyadakı h rə şey kimi siz də h yatınızıə sona çatdıracaq günə doğru ir lil yirsinizə ə . Ancaq dünyada ölümlü olanlar yalnız insanlar deyil. Dig rə bütün canlılar, yer üzü, h ttaə bütün kainat da ölümlüdür, onların hamısının yox olacaqları bir gün mü yy nə ə edilmişdir. Bax, o gün “son gün”dür. O günd nə sonra dünya h yatıə sona çatacaq. Qiyam tə günü yalnız dəhş tinə yaşandığı, ölçül riə heç bir insanın t s vvürə ə edə bilm y c yiə ə ə q d rə ə qorxunc, eyni zamanda görk mliə bir “son gün” olacaq. Yer üzünd kiə h rə şey yerlə bir olacaq, ulduzlar silinib tökül c kə ə , gün şə sön c kə ə . O vaxta q d rə ə dünya üz rində ə yaşamış olan
  • 8. bütün insanlar bir araya toplanacaq və bu günə şahid olacaqlar. Bu “son gün” inkarçılar üçün ç tinə bir gündür və bu günün sahibi şübh sizə ki, al ml rinə ə R bbiə olan Allah`dır. Qiyam tə yaxınlaşaraq g lm kd dirə ə ə . İnsanların çoxunun inamının ksinə ə olaraq qiyam tə heç də uzaq deyildir. O gün dünya ilə birlikdə dünyaya aid olan h rə şey də yox olacaq. Tamahkarlıqlar, acgözlükl rə , ist kl rə ə , qızğınlıqlar, şəhv tə , düşm nçilikə və zövql rə sona çatacaq. G l c yə ə ə ə yön likə planların heç bir m nasıə qalmayacaq. Allah`a qaytarılacağını unudan h rə k sə üçün çox sevdiyi, sonsuz h yatdanə üstün tutduğu dünyanın bütün o aldadıcı z nginlikl riə ə , göz llikl riə ə və m şğuliyy tl riə ə ə ilə birgə sona çatdığı gün g lmişdirə . Bax, o gün insanlar Allah`ın varlığına q tiə bir biçimdə şahid olacaq, unutmamağa çalışdığı ölüm günü ilə qarşı-qarşıya qalacaqlar. Allah`ı və axir tə h yatınıə unudaraq keçirdiyi bu qİsa ömür artıq sona çatmışdır və yeni bir başlanğıcı gözl m kd dirə ə ə . Bu başlanğıc slaə son olmayacaq və inkarçılara slaə xoşb xtlikə g tirm y c kə ə ə ə . Bu sonsuz h yatınə ilk anından etibar nə zabə elə şidd tlidirə ki, bunu yaşayanlar zabınə yerinə “ölümü” və “yox olmağı” ist y c kl rə ə ə ə . Bu h yatınə başlanğıcı qiyam tə saatıdır. Və şübh sizə ki, “qiyam tə saatı yaxınlaşaraq g lm kd dirə ə ə ”. Dünya h yatıə müv qq tiə ə , ölüm isə mütl qə h qiq tdirə ə Uşaqlığınızın ilk günl rind nə ə etibar nə g l c yinizlə ə ə ə bağlı aşkar bir h d fə ə ə yön lirə və ya başqaları t r find nə ə ə yönl ndirilirsinizə . Ehtimal ki, bunlarla qarşılaşırsınız: yaşınız artdıqca artıq bir ail nizə və işiniz olmuşdur; daha çox pul qazanmaq və daha rahat yaşamaq üçün cəhd göst rirsinizə ; uşaqlarınızı yetişdirir, onların sizd nə də göz lə bir h yatə sürm siniə ist yirsinizə ; h ft də ə ə bir d fə ə ailə toplantılarına qatılır, t tilə edir, işə gedir, qalan vaxtınızı da evdə keçirirsiniz; bir neçə k mə -k siriə n z rə ə ə almasaq h yatınızdaə h rə şey münt z mə ə davam edir, sas nə ə fövq ladə ə v ziyy tl rlə ə ə ə qarşılaşmırsınız. H yatınızdakıə h rə şey sanki daha vv lc d nə ə ə ə mü yy nl şdirilmişə ə ə kimidir, trafınızdakıə insanların h yatıə da bir-biri ilə çox böyük b nz rlikl rə ə ə ə malikdir. Bu oxşar ssenaril rə ə görə yaşamaq üçün çalışmalı, n sliniziə davam etdirm kə üçün də ailə qurmalısınız. slindƏ ə “yaxşı bir ailə və yaxşı bir iş”d nə lavə ə h yatınə başqa nə m qs diə ə ola bil rə ki! Bunlar t minə edildikd nə sonra xoşb xtə bir h yatə bar də ə düşünürsünüz. Bel cə ə, h rə şey rahat olacaq və h yatınızınə qalan hiss siniə rahatlıqla keçir c ksinizə ə . Halbuki bunları düşün rk nə ə b d ninizdə ə ə və trafınızdaə b ziə mühüm d yişiklikl rə ə olur. Vücudunuzdakı f rqliə funksiyalara sahib olan bir çox hüceyrə işini tamamlayıb ölm kdə ə və yaşınız artdıqca bunların t z l nm siə ə ə ə daha da yavaş getm kd dirə ə . B d ninizə ə yaşlanmaqda və bu yöndə davamlı lam tl rə ə ə , x st likl rə ə ə , çatışmazlıqlar ortaya çıxmaqdadır. Zaman sür tlə ə ir lil m kdə ə ə ə və geri dönm ninə mümkünsüzlüyü özünü zaman keçdikcə daha açıq bir ş kildə ə göst rm kd dirə ə ə . Siz sakitliklə və rahat keçirm yiə planlaşdırdığınız “qalan
  • 9. ömrünüzdə” get-gedə ölümə doğru yaxınlaşdığınızın f rqind sinizə ə . Bax, bu s b blə ə ə dünya h yatıə sizə gözl diyinizə rahatlığı və sakitliyi h qiqiə m nadaə slaə verm zə . O ana q d rə ə sizi bir çox cəh tl rd nə ə ə qane etdiyini düşündüyünüz bu h yatınə bir sonu vardır. Bax, bu sonun ardından slə h qiq tl rlə ə ə ə üz-üzə g lin c kə ə ə . O halda dünya h yatındaə h d fl diyinizə ə ə heç bir şey sizin h qiqiə m qs dinizə ə olmamalıdır. Çünki dünya h yatıə yalnız müv qq tiə ə bir imtahan yeridir. Kimin daha göz lə davranış göst rdiyininə sınandığı yerdir. Allah bizə bu mühüm h qiq tiə ə belə bildirir: “Hansınızın m lcə ə ə daha göz lə olduğunu sınamaq üçün ölümü və h yatıə yaradan Odur. O, yenilm zə qüvv tə sahibidir, bağışlayandır” (“Mülk” sur siə , 67/2). H yatınə h qiqiə m qs diə ə “yaxşı bir ailə və yaxşı bir iş” deyil. H rə k sinə t kə bir yaradılış m qs diə ə vardır - Allah`a qul olmaq. Dünyada ldə ə edilmiş mal- dövl tə , h yatə yoldaşı, uşaq, mövqe, etibar kimi qazancların hamısı h yatə boyunca böyük bir tutquyla bağlanılan d y rl rdirə ə ə . F q tə ə , ölümün ilk anından etibar nə bu düny viə qazanclar bütün d y riniə ə və əh miyy tiniə ə bir anda itirir. Bu, h rə k sinə bildiyi, amma düşünm kd nə ə ç kindiyiə bir h qiq tdirə ə . Buna görə də slə m qs də ə bu olmamalıdır. O zaman h qiqiə m qs dinə ə və qazancın nə olduğunu çox yaxşı düşünm kə , qavramaq lazımdır. Budur, Allah yaradılışın slə m qs diniə ə ay də ə belə bildirir: “M nə cinl riə və insanları yalnız M nə ə ibad tə etm kə üçün yaratdım!” (“Zariyat” sur siə , 51/56). Ancaq Allah`a qulluq borcunun tam ş kildə ə yerinə yetirilm siə ilə ölümd nə sonra başlayacaq olan axir tə h yatıə üçün göz lə bir ümid mövzu ola bil rə . İnsanların böyük bir hiss sininə sahib olduğu yanlış bir ümid var. Xeyli insan bu ehtimala inanaraq özünü rahatlamağa çalışır. Halbuki bu, böyük bir yanlışlıqdır. g rƏ ə bir insanın axir tə ə, ölümd nə sonrakı h yatdaə yaşamağa bir ümidi yoxsa, o zaman da geriyə t kə bir ehtimal qalır: ölümlə birlikdə sonsuzad kə yox olmaq! Bu ehtimal isə dig rl riə ə ilə müqayis də ə daha çox qorxu yaradır. Allah`a qulluq etm yiə r ddə ed nə insanlar bu ehtimaldan qorxduqları və onu unutmaq ist dikl riə ə üçün özl rinə ə çeşidli üsullar icad edirl rə . Ümumilikdə bu üsulların hamısı eynidir: ölüm söhb tə mövzusu olmaz, onun bar sində ə danışılmaz, o, müzakirə edilm zə , xatırladılmaz. Halbuki ölüm yaşanılacağı mütl qə olan bir h qiq tdirə ə , amma onunla sanki “yoxmuş” kimi davranılır. C miyy tinə ə böyük bir qisminin bu m ntiqə ə sahib olması insanda bir rahatlığa s b bə ə ola bil rə . Halbuki onun özü kimi dig rə insanlar da aldanmaqdadır. İnsanlar ölümü, qiyam tə gününü və axir tiə bilir, amma bu haqda düşünmürl rə . Onlar dünya h yatıə ilə q na tl nirə ə ə , daha doğrusu, bununla qane olmağı ist yirl rə ə . Halbuki Allah Quranda insanların qaçmaqda olduqları ölüm gerç yiə ilə mütl qə qarşılaşacağını bildirir. Ay də ə belə buyrulur: “De: “Qorxub qaçdığınız ölüm sizi mütl qə yaxalayacaqdır. Sonra siz gizlini də, aşkarı da bil ninə hüzuruna qaytarılacaqsınız. O da sizə n l rə ə etdiyinizi x b rə ə ver c kdirə ə !” (“Cumuə” sur siə , 62/8).
  • 10. Ölüm yalnız insanlara m xsusə deyildir. Müv qq tiə ə olan dünya h yatındaə insan kimi h rə şey ölümlüdür. Allah bizə bütün kainatın içind kiə canlılarla birlikdə yox olacağı bir günün varlığını, y niə “qiyam tə gününü” bildirmişdir. Qiyam tə günü imtahanın başa çatdığı son gündür. Yer üzünd kiə h rə insan o günün g lm siniə ə bir xeyli lam tə ə sasındaə anlayacaq və kainatın ölümü ilə n tic l n c kə ə ə ə ə hadis l rə ə h qiq t nə ə ə də tükürp diciə olacaq. Və nə nəhay tə , dünyadakı bütün insanlar qiyam tinə h qiq tə ə ə çevrildiyi gün onları gözl y nə ə “yenid nə dirilişi” qavrayacaq. Belə bir günlə qarşılaşmağı gözl m y nl rə ə ə ə üzl şdikl riə ə bu açıq-aydın h qiq tiə ə r ddə edə bilm y c kə ə ə və Allah`ın mrinə ə “ist s l rə ə ə də, ist m s l rə ə ə ə də” boyun y c kl rə ə ə ə . Allah bütün kainat üçün böyük bir aqib tə hazırlamışdır. İnsanların çoxu h rə nə q d rə ə inkar etm yə ə çalışsa da qiyam tə saatı onları mü yy nə ə edilmiş bir vaxtda gözl yirə . Qiyam tə günü mütl qə h qiq tdirə ə Daha vv lə ə bəhs etdiyimiz kimi, dünyanın müv qq tiə ə d y rl rinə ə ə ə sahib olmağı özü üçün yet rliə gör nə insanlar h qiq td nə ə ə çeşidli üsullarla qaçırlar. Ölüm bütün gerç kliyiə ilə yan-başlarında ik nə bunu gözardı edir, yenid nə diril c kl riə ə ə günü də unutmağa çalışırlar. Onların n z rincə ə ə, bunları düşünm m kə ə bir nicat yoludur. Bel liklə ə, insanlar Allah qarşısındakı v zif l riniə ə ə ağıllarına g tirm y r kə ə ə ə yalnız öz gücl riə hesabına yaşaya bil c kl riniə ə ə z nnə edirl rə . Halbuki qiyam tə günü mütl qə bir h qiq tdirə ə . Bu h qiq tə ə vəhy yolu ilə Quranda bildirilmişdir. Eyni zamanda Quranda qiyam tə günündə h qiq tə ə ə çevril c kə ə hadis l rinə ə t svirl riə ə də verilir. Olduqca müf ss lə ə ş kildə ə anladılan qiyam tə vaxtında yer üzündə və bütün kainatda olacaqları hadis l rə ə , bununla yanaşı insanların ruhi v ziyy tiə ə , onların bütün varlığına hakim olacaq böyük çaşqınlıq, qorxu, vəhş tə və t laşə açıq bir ş kildə ə anladılır. Şübh sizə , kainat qüsursuz olaraq yoxdan yaradıldığı kimi yenə qüsursuz və fövq ladə ə bir qapanışla sona çatacaq. Planetl rə orbitl riniə tapa bilm y c kə ə ə , dağlar yerind nə oynayacaq. Daha vv lə ə h rə şeyin t sadüfə ola bil c yiə ə bəhan siə ilə Allah`ı inkar ed nl rə ə bütün nizam və tarazlığı alt-üst ed nə bu mütl qə hadis l rə ə qarşısında t sadüfl rinə ə deyil, yalnız Allah`ın hökmünün keç rliə olduğunu anlayacaqlar: “De: “Göyl rdə ə və yerl rdə ə olanlar kimindir?” De: “Allah`ındır!” O Özü Özünə rəhmli olmağı yazmışdır. Olacağına heç bir şübhə edilm y nə ə qiyam tə gününə sizi O toplayacaqdır. Özl rinə ə z r rə ə vuranlar, lb ttə ə ə, iman g tirm zl rə ə ə !” (“ namƏ ” sur siə , 6/12). “Sur bircə d fə ə üfürül c yiə ə ; Yer və dağlar qaldırılıb bircə d fə ə bir- birinə çırpılacağı zaman - məhz o gün qiyam tə qopacaqdır!” («Haqqə» sur siə , 69/3-15).
  • 11. Qiyam tə günü mü yy nə ə edilmiş bir vaxtdır Zaman ir lil dikcə ə ə qiyam tinə baş ver c yiə ə ana doğru sür tlə ə yaxınlaşırıq. İnsanların böyük bir çoxluğu qiyam tə vaxtını özl rind nə ə çox sonrakı n sill rinə ə qarşılaşacağı bir hadisə sayır. Burada bu h qiq tiə ə xatırlatmaq faydalı olardı. Heç şübh sizə ki, bizl rd nə ə vv lkiə ə n sill rə ə də eyni düşüncə ilə h r k tə ə ə edibl rə və “uzaq g l c kd kiə ə ə ə ” bu hadis niə slaə düşünm yibl rə ə . Elə isə dünya üz rində ə ilk insanın yaradılışından etibar nə yaşamış olan bütün adamlar qiyam tə günü gerç kl ş c kə ə ə ə hadis l rinə ə şahidi olacaq, Allah`ın hüzurunda toplaşacaq və heç kimsə üçün də bir qaçış mümkün olmayacaqdır. Üst likə , siz günd likə h yatınızaə davam ed rk nə ə , g l c kə ə ə üçün planlar hazırlayark nə bu günün olmayacağına dair bir z man tə ə də yoxdur. Mütl qə gerç kl ş c kə ə ə ə qiyam tinə vaxtı yalnız Allah t r find nə ə ə mü yy nə ə edilib və onun vaxtını yalnız Allah bilir. Ay l rdə ə ə bu mövzu ilə bağlı belə buyrulur: “De: “M niə sizin qorxudulduğunuz zabınə yaxın olduğunu, yaxud R bbiminə onun üçün uzun bir müdd tə t yinə ed c yiniə ə bilmir mə ! Qeybi bil nə ancaq Odur və Öz qeybini heç k sə ə yanə etm zə ” (“Cin” sur siə , 25-26). Allah böyük bir nizam içində yaratdığı h yatıə bizim bilə bilm diyimizə bir vaxt bütün nizamıyla birlikdə sona çatdıracaq. İnsanların böyük bir çoxluğu bu aqib tə ə şübhə etm yiə və buna inanmamağı m qbulə sayır və bu s b blə ə ə inkarçılığı üstün saymış ola bilir. Ancaq t rifə edil nə bu son gün inkarçılar üçün olduqca ç tinə , qorxulu bir gün olacaq. Bu s b blə ə ə inanmayaraq olacaqları gözl mə ə yerinə, varlığına şübhə duymadan qiyam tə gününə iman etm kə insanı onun özü üçün daha çox əh miyy tliə ə və qazanclı bir n tic yə ə ə çatdıracaq. Çünki dünyada x rcl diyiə ə cəhdl rinə boş bir s yə olduğunu qiyam tə saatı ilə anlayan bir insanın peşmançılığı izahı olduqca ç tinə olan çox şidd tliə bir peşmançılıqdır. Allah bir ay də ə belə buyurur: “O böyük b laə (qiyam tə ) g l ndə ə ə, o gün insan n l rə ə etdiyini yadına salacaqdır” (“Naziyat” sur siə , 34-35). QİYAM TƏ GÜNÜ GERÇ KL Ş C KƏ Ə Ə Ə HADİS L RƏ Ə Qiyam tə günü “O gün bütün insanlar al ml rinə ə R bbininə hüzurunda duracaqlar!” (“Mut ffifinə ” sur siə , 6). O gün canlılarla birlikdə bütün kainatın
  • 12. yox olduğu dəhş tliə bir gündür. Bu yoxolma indiyə q d rə ə heç bir yerdə görünm mişə hadis l rə ə n tic sində ə ə gerç kl ş c kə ə ə ə . O gün insanların, heyvanların, var olan (yaradılan) h rə şeyin, qısası, bütün kainatın ölüm günüdür. O gün Allah`ın böyük qüdr tininə açıq ş kildə ə görüldüyü və insanların hamısı t r find nə ə ə d rkə edildiyi gündür. O gün inkarçılar üçün dəhş tə , qorxu və ağrı-acı dolu bir gündür. O gün daha vv lə ə yaşanmamış bir peşmançılıq, qorxu və təhqir edilm ninə hiss edil c yiə ə gündür. Qiyam tə gününün xüsusiyy tl riə ə Quran ay l rində ə ə çeşidli b nz tm l rlə ə ə ə ə müf ss lə ə ş kildə ə anladılır. Bu bölümdə Quranda qiyam tə günü gerç kl ş c yiə ə ə ə bildiril nə hadis l rinə ə traflıə t sviriə verilib. Allah`ın ay l rdə ə ə bildirdiyi hadis l rinə ə işarə etdiyi m nalarınə üz rində ə dayanılacaq. lb ttƏ ə ə, h rə şeyin nə doğrusunu Allah bilir və Allah`ın elmi sonsuzdur. Biz isə h rə mövzuda olduğu kimi qiyam tə mövzusunda da yalnız Onun bizə bildirdiyi və öyr tdiyiə q d rə ə anlada bil rikə . Bu bölümdə anladılan hadis l rinə ə hamısının qaynağı Quran ay l ridirə ə və onların hamısının gerç kl ş c yiə ə ə ə q tidirə . Bütün t svirl rinə ə gerç kl şmə ə ə ş kliə də Allah t r find nə ə ə mü yy nə ə edilmişdir. F q tə ə , bu hadis l rə ə t xminə edil nd nə ə daha çox f rqliə formalarda gerç kl şə ə ə bil rə . Bizim q tiə olaraq bildiyimiz şey Allah`ın v də etdiyi hadis l rinə ə mütl qə yaşanacağı, insanların qiyam tə günündə daha vv lə ə heç qarşılaşmadıqları qeyri-adi bir m nz rə ə ə ilə qarşı-qarşıya qalacaqları və kainatın onun içind kiə bütün canlılarla birlikdə tamamilə yox olacağı h qiq tidirə ə . İnsanların isə bütün bunların s b biniə ə öyr nmə ə, bu f lak tl rd nə ə ə ə qaçıb qurtula bilmə yaxud da çıxış yolu axtarmaq kimi bir ehtimalları olmayacaq. O gün h rə k sinə gör c yiə ə h qiq tə ə Allah`ın və axir tinə varlığıdır. Sura üfürülm siə Qiyam tə Sura üfürülm siə ilə başlayır “Sur çalınacaqdır. Bu v də olunmuş gündür!” (“Qaf” sur siə , 20). Sura üfürülm siə Allah`ın Quranda v də etdiyi qiyam tə saatının artıq g libə çatdığını x b rə ə verir. Bu s sə dünya h yatınınə bitm sininə və axir tinə başlanğıcının s sidirə . Dünyada qaldığı müdd tə boyunca bu böyük gündə gör c kl riə ə ə bar də ə x b rdarə ə edil nə və ver c yiə ə hesabla x b rdarə ə edilib qorxudulan h rə k sə artıq ona v də edil nə h qiq tlə ə ə qarşı-qarşıyadır. Heç gözl m dikl riə ə ə bir anda eşitdikl riə bu s sə daha vv lə ə eşidil nə s sl rə ə ə slaə b nz m y nə ə ə ə bir s sdirə . İnsanlar özl rinə ə veril nə müdd tinə (vaxtın) son olduğunu bu işar d nə ə anlayacaqlar. Bu s sə küfr ed nl rinə ə b diyy tə ə ə ə q d rə ə davamlı olaraq yaşayacaqları qorxu, dəhş tə dolu ç tinə bir günün başlamasının müYd çisidirə . Allah bir ay də ə belə buyurur:
  • 13. “Elə ki, sur çalındı, o gün çox ağır bir gün olacaqdır. O gün kafirl rə üçün asan olmayacaqdır!” (“Müdd ssirə ” sur siə , 8-10). Dünya üz rində ə var olan (yaradılan) nizamın diqq tç kiciə ə b z yinə ə ə aldanaraq ona sıx bağlananlar Allah`ın varlığı və birliyi h qiq tinə ə ə qarşı kordur. Bütün bunların yaradıcısını, yaradılışını və bir sona doğru sür tlə ə ir lil diyiniə ə slaə düşünm d nə ə sad cə ə aldandıqları bu görüntü ilə kifay tl nibə ə xoşb xtə olurlar. Halbuki onları aldadan bu qüsursuz nizam h rə şeyin sahibi olan Allah`ın s ridirə ə . Allah`ın yaratdığı bu görk mliə sistem yenə onun t kə bir mriə ilə ağıllara durğunluq ver c kə ə bir ş kildə ə sona çatacaq. Bax, belə bir günlə q tiyy nə ə qarşılaşmayacaqları z nnində ə olanlar surun s siə ilə bu q fl td nə ə ə d rə hal oyanacaqlar. Ancaq bu oyanma faydasızdır, çünki Allah və axir tə adına bir şey etm kə üçün artıq çox gecdir. Gecikmişl rə , çünki b ziə insanlar bu imtahana tabe olduqları dünya h yatınıə axir tinə varlığını unudaraq boşuna x rcl yibl rə ə ə . Axir tə ə inanmayan insanların belə bir anlayışa sahib ola bilm sininə arxasında çox ş xsiə bir cəhd dayanır. Bu s yinə də mahiyy tiə və v ziə ə olduqca böyükdür. Bunun t m lind kiə ə ə s b bə ə dünyadakı bu məhdud h yatlaə qane olmaq, daha vv liniə ə və ya sonrasını mümkün olduqca düşünm m kdirə ə . Bu anlayış dünya h yatınınə müv qq tiə ə l zz tl rinə ə ə ə dalaraq nə üçün yaradıldığını unutmağı da özü ilə g tirirə . Buna görə də insanların çoxu niyə yaşadıqlarını, nə üçün yaradıldıqlarını, Yaradanın onlardan n l rə ə ist diyiniə və ölümün n d nə ə var olduğunu düşünm d nə ə bir ömür sürür. Ölüm bildikl riə bir şeydir, amma ölüm h qiq tininə ə onlara üz rində ə düşünm l riə ə lazım olan bu kimi sualları da g tir c yininə ə ə f rqind dirl rə ə ə . Bunun üçün bu fikird nə mümkün q d rə ə uzaqlaşmağa çalışırlar. Halbuki insanın yaradılışının və onun dünya üz rind kiə ə qİsa h yatınınə s b biə ə yalnız Allah`a qulluq etm kdirə . Ölümün yaxınlığının, dünya h yatınınə qısalığının, sahib olduğu və olmadığı h rə şeyin sad cə ə imtahanın bir parçası olmasının f rqində ə olan insanlar Quran vasit silə ə insanlara t rifə edilmiş olan h qiq tl rlə ə ə ə də mütl qə qarşılaşacaqlarının f rqind dirl rə ə ə . Bel liklə ə, dünyadakı t kə m qs dinə ə “Allah üçün yaşamaq” olduğunu qavraya bilibl rə . Bunu dünyada ik nə qavramaq insan üçün böyük bir qazancdır. Bel liklə ə, aldadıcı bir dünyadan uzaqlaşmaqda, yeganə h qiq tə ə ə, y niə “axir tə ə” yön lm kd dirl rə ə ə ə . N fsininə , y niə sad cə ə h zzininə , şəhv tininə ardınca ged r kə ə h r k tə ə ə ed nə bir insanın nə böyük ist yiə içində olduğu nizamın h mişə ə davam etm siə , onun slaə bir sonunun olmamasıdır. Öz halından slində ə çox da m mnunə deyildir, çünki h yatındaə davamlı ç tinlikə və sıxıntılar vardır. Amma şeytan min bir çeşidd kiə fikrini dağıtmaq, başını qarışdırmaq üsulu ilə onu aldatmaqda, davamlı sıxıntı və üzüntü ç kdiyiə bu h yatıə sonsuz bir zabaə inanmağı r ddə ed r kə ə üstün tutmaqdadır. Ancaq bir səh rə işə ged rk nə ə və ya gec ninə bir vaxtı niyy tə və ümidl riniə növb tiə sabaha q d rə ə t xirə ə salıb yatmağa hazırlaşark nə bird nə -birə Surun s siniə duyan bir insanın ruhi v ziyy tiə ə şübh sizə ki, çar sizə olacaq. Davam etdirm kə ist diyiə nizamın onun elə özü ilə birlikdə son d qiq l riə ə ə g lmişə , bildiyi halda inanmağı r ddə etdiyi bu mütl qə h qiq tə ə onu
  • 14. anid nə yaxalamışdır. H yatıə boyu özünü qoruyacağını sandığı gücl rə ə sığınmış bir insan üçün artıq o an yardım ist yə ə bil c yiə ə kimsə ya da sığına bil c yiə ə heç bir yer yoxdur. Çünki h rə k sə eyni v ziyy td dirə ə ə , çar sizlikə içində başlarına g l c kl rə ə ə ə ə t slimə olublar, dünya üz rində ə o zamana q d rə ə yaşamış olan bütün insanlar Allah`ın hüzurunda toplanıblar. “Sur çalınan kimi q birl rind nə ə ə qalxıb sür tlə ə R bbininə hüzuruna axışacaqlar” (“Yasin” sur siə , 51). Surun s siə bir inkarçı üçün “h yatıə boyunca qaçdığı h qiq tl rlə ə ə ə qarşılaşma” dem kə olduğu kimi “artıq etdikl rininə v ziə ə imkanının ortadan qalxdığı anı” da ifadə edir. O an duyulan qorxunu sözlə ifadə etm kə mümkün deyil, daha vv lə ə “nə görünmüş, nə də eşidilmiş” bir dəhş tə və t laşə yaşanmaqdadır. Dünya h yatındaə edil nə bütün x talarınə bir v ziniə ə ala bil rə , ya da vaxt keçdikcə bu x talarə unudula bil rə . Ancaq h rə şeyin sonunun g ldiyiniə bildir nə bu s sə edil nə x talarınə v zininə ə verilm siə üçün artıq vaxtın qalmamasının x b rçisidirə ə . O gün Surun s siə inkarçılara böyük bir qorxu g tir c kə ə ə və h rə adam qarşılaşdığı bu h qiq tə ə ə boyun y c kdirə ə ə . Allah bu v ziyy tiə ə Quranda belə x b rə ə verir: “Sur çalınacağı gün Allah`ın ist dikl rind nə ə ə başqa, göyl rdə ə və yerdə olanlar dəhş tliə bir qorxuya düş rə və onların hamısı Onun hüzuruna müti v ziyy tdə ə ə g l rə ə ” (“N mlə ” sur siə , 87). Halbuki bu h qiq tə ə insanların hamısına qarşılaşdıqları belə bir günd nə vv lə ə xatırladılmışdı. Allah insanları h mə ay l riə ə , h mə də elçil riə ilə “geri dönüşü olmayan bir gün” g lm d nə ə ə öncə Ona doğru yön lm kə ə bar də ə x b rdarə ə etmiş, ksə davranış t rziə göst r nl rə ə ə ə isə ölüm g ldikd nə ə sonra yardım edilm y c yiniə ə ə bildirmişdir. Gözl m diyiə ə bir anda zablaə qarşılaşan adamın duyacağı peşmançılıq və ona heç bir ş kildə ə yardım edilm y c yiə ə ə h qiq tə ə Quranda bu ş kildə ə açıqlanmışdır: “R bbinizə ə dönün. zabƏ sizə g lm mişd nə ə ə vv lə ə Ona t slimə olun. Sonra sizə heç bir köm kə olunmaz! Q filə zabə özünüz də bilm d nə ə başınızın üstünü almamışdan vv lə ə R bbinizd nə ə sizə nazil edilmiş nə göz lə sözə tabe olun! Bir k sə : “Allah`a ita tə bar sində ə etdiyim t qsirl rə ə ə görə vay halıma! H qiq t nə ə ə , m nə (Allah`ın hökml rinə ə, Qurana, Peyğ mb rə ə ə və möminl rə ə) istehza edirdim!” - dem sinə . Yaxud; “ g rƏ ə Allah m niə doğru yola yön lts ydiə ə , m nə mütl qə mütt qil rd nə ə ə olardım!” - söyl m sinə ə . Və ya zabıə gördüyü zaman: “Kaş bir d fə ə də qayıda bil ydimə ; yaxşı işl rə gör nl rd nə ə ə olardım!” - dem sinə ! “Xeyr, M nimə ay l rimə ə s nə ə g lmişdiə , amma s nə onları yalan saydın, t k bbürə ə göst rdinə və kafirl rd nə ə oldun!” Qiyam tə günü Allah`a qarşı yalan uydurub söyl y nl rinə ə ə üzl riniə qapqara gör rs nə ə . M g rə ə t k bbürə ə göst r nl rə ə ə üçün cəh nn mdə ə ə yer yoxdur?!” (“Zum rə ” sur siə , 54-60). Müv qq tiə ə bir m nafeə naminə üstün tutulan dünya h yatıə Surun s siə ilə artıq sona çatmaqdadır. Bütün insanlar onlara v də edil nl rlə ə ə qarşı-qarşıyadır.
  • 15. Meydana g l nə ə hadis l rinə ə gerç kliyininə insanlarda doğurduğu qorxu və dəhş tə hissi çox böyükdür. Bütün insanlar eyni çağırışa tabe olmaqda, geriyə dönüşü olmayan h qiq tlə ə ə qarşılaşdıqlarının f rqinə ə varmaqdadırlar. Bu, şübh sizə ki, böyük bir gündür və bu böyük gündə meydana g l c kə ə ə hadis l rə ə üçün Surun s siə sad cə ə olaraq bir x b rçidirə ə . Qiyam tə anında yer üzünün v ziyy tiə ə Şidd tliə sarsıntılar başlayacaq “Yer özünə m xsusə bir şidd tlə ə l rz yə ə ə g libə titr y c yiə ə ə zaman; Yer öz yükünü çıxardıb atacağı zaman; Insan: “Buna nə olub?” - dey c yiə ə zaman - məhz o gün öz Yer hekay tiniə söyl y c kdirə ə ə . Çünki ona s ninə R bbinə vəhy etmişdir!” (“Zilzal” sur siə , 1-5). Qiyam tə günü h rə canlının duya bil c yiə ə Surun s siniə qulaqları partladan bir gurultu v zl y rə ə ə ə və yer üzü vv ll rə ə ə tayı-b rab riə ə görünm mişə bir sarsıntıya tutular. Nəh ngə ölçül rd kiə ə dağlar, ağaclar, göyd l nl rə ə ə , binalar, qısası, yer üzünün h rə nöqt siə eyni anda sarsılmağa başlayar. Bundan vv lə ə heç rastlanmamış bu sarsıntı qarşısında insanlar böyük bir panika və qorxuya qapılarlar. nƏ qorxuncu isə bu sarsıntıdan qaçacaq ya da sığınıb qurtula bil c kə ə heç bir yerin olmamasıdır. Çünki bu sarsıntı daha vv lə ə insanların gördüyü və yalnız mü yy nə ə bir bölg də ə yaxud şəh rdə ə meydana g l nə ə və bir neçə saniyə davam ed nə z lz l l rinə ə ə ə b nz riə ə deyil. Bu d fə ə yaşanan sarsıntı heç bir qaçışın olmadığı, eyni anda dünyanın dörd bir yanında başlayan və dünyanı yerlə- yeksan ed c kə ə bir sarsıntıdır. Dünyanı yerlə-yeksan ed nə ə q d rə ə də sonu olmayacaq ( nə doğrusunu Allah bilir). İnsanların qiyam tə günü qarşılaşacağı sarsıntını Allah Quranda belə bildirmişdir: “O gün sarsılanı sarsılacaq. Onun ardınca bir sarsıntı da olacaqdır! O gün ür kl rə ə qorxub titr y c kə ə ə , gözl riə z lilc sinə ə ə yerə dikil c kdirə ə ” (“Naziat” sur siə , 6-9). Dünya üz rində ə yaşanmış və n tic l riə ə ə insanlara d rind nə ə t sirə etmiş sarsıntıları, z lz l l riə ə ə ə bir anlığa göz önünə g tirinə . Bu sarsıntıların hamısı sad cə ə olaraq bir neçə saniyə sürmüş, ancaq buna baxmayaraq özünd nə sonra böyük xarabalıq, dağıntı və söküntül rə qoymuşdur. Yüz minl rlə ə ölçül nə bir insan c miyy tiə ə bu uçqunun altında qalmış və sağ qalanlar heç gözl m dikl riə ə ə bir s fal tə ə və yoxsulluqla qarşılaşmışlar. Evl rə , mal-dövl tə , ldə ə edil nə qazanclar, t s rrüfatlarə ə bir neçə saniyə içində yerlə-yeksan olmuşdur. Bu f lak tl rə ə ə h rə k sinə gözü qarşısında gerç kl şmişə ə və bu saniy l rə ə içində heç bir güc bu sarsıntıya qarşı çıxa bilm mişdirə . Qiyam tə günü yaşanacaq sarsıntı isə nə şidd tə , nə meydana g l nə ə n ticə ə, nə də bütünlükdə daha vv lə ə dünyada
  • 16. yaşanan yeraltı t kanlaraə b nz m y c kə ə ə ə ə və h rə şeyd nə mühümü geridə n inkiə dağıntı, h ttaə bir h yatə lam tiə ə də buraxmayacaq. Dünyadakı bir z lz lə ə ə nə q d rə ə şidd tliə olursa-olsun, bu zaman insanlar üçün ks r nə ə ə bir qurtuluş ehtimalı var. İnsanlar bunu bildikl riə üçün sarsıntı başlayar-başlamaz özl riniə qurtara bilm kə m qs dilə ə ə b ziə t dbirl rə ə görm yə ə, z lz l yə ə ə ə qarşı təhlük sizlikə içində ola bil c kl riə ə ə bir yerdə sür tlə ə gizl nm yə ə ə çalışırlar. Elə isə insanların hamısı Surun üfürülüşü ilə anlayacaqlar ki, bu sarsıntılar daha vv lə ə yaşadıqlarının bir b nz riə ə deyildir, heç bir ş kildə ə qaçıb qurtulma ehtimalı yoxdur. Şübh sizə ki, insanlar qiyam tə saatına aid h rə şey kimi meydana g l c kə ə ə və qaçış imkanı olmayacaq bu sarsıntılar bar də ə də x b rdarə ə edilibl rə : “Ey insanlar! R bbinizd nə ə qorxun. H qiq t nə ə ə , qiyam tə gününün z lz l siə ə ə dəhş tliə şeydir!” (“H ccə ” sur siə , 1). O anda artıq yer üzündə mövcud olan heç bir şeyin d y riə ə və m nasıə qalmamışdır. İnsanları aldadan h rə şey - lüks evl rə , nəh ngə göyd l nl rə ə ə , beşulduzlu otell rə , ömürl riə boyunca tamahkarlıqla pullar yığaraq aldıqları və üz rində ə onca zəhm tə ç k r kə ə ə nizamladıqları evl rə , saraylar, körpül rə , dünyanın nə m şə hur binaları, yüz ill rə boyunca h rə cür t bi tə ə hadis sinə ə qarşı yıxılmadan ayaqda qala bilmiş piramidalar, tarixi qalalar, şəh rl rə ə d nizə k narındaə qumdan tikilmiş qalalar kimi sür tlə ə çök c kl rə ə ə . Ümid bağlanan iş yerl riə , lüks maşınlar, qİsası, dünya h yatındaə insanın sahib olduğu, sahib olmaqla öyündüyü bütün maddi z nginlikl rə ə bir anda yox olacaq. İnsanların ldə ə etdikl riə şan-şöhr tinə , etibarın, hörm tə -izz tinə və gücün heç bir m nasıə və əh miyy tiə ə qalmayacaq. Quranda o gün yerin parça-parça yıxılıb darmadağın olacağı bildirilir: “Xeyr! Yer dağılıb parça-parça olacağı; R bbinə g libə m l kl rə ə ə s fə -s fə duracağı və cəh nn minə ə g tiril c yiə ə ə gün - məhz o gün insan xatırlayacaqdır. Lakin bu xatırlamağın ona nə faydası?!” (“F crə ” sur siə , 21-23). O gün insanların bundan vv lə ə arxayınlıqla üz rində ə g zindikl riə ə yer ayaqlarının altından sürüş rə . Cürb cürə bəhan l rlə ə ə Allah`ı inkar üçün cəhd göst rmişə və nə etm kə lazım g ldiyiniə bildiyi halda ibad tə etm kd nə ə qaçan h rə adam Allah`dan başqa sığınıla bil c kə ə bir gücün olmadığını sonunda çox yaxşı anlayar. Amma artıq özl riə üçün nə geriyə dönüş, nə etdikl riniə v zetmə ə ə imkanı var, nə də yaşanan peşmançılıq adama bir fayda g tir c kə ə ə . Insanların o gün qorxu və dəhş tlə ə birlikdə daddıqları duyğulardan biri də çar sizlikdirə . Dünyada başına g lə ə bil c kə ə bütün və h rə cür labüd f lak tə ə üçün t dbirə gör nə , nə ölümcül b laə , nə böyük z lz lə ə ə, nə şidd tliə qasırğa, nə dəhş tliə nüvə savaşı üçün belə sığınacağını hazırlayan insan oğlu elə bir hadisə ilə qarşı-qarşıya g lirə ki, qaçıb sığına bil c yiə ə , daldalana bil c yiə ə t kə bir arxayın yer də tapa bilm zə . Dünyada vazkeçilm zə gördüyü, özünə inkarı m qbulə göst r nə ə z kasıə da, güc sahibi olduğuna inandığı adamlar da bu dəhş tliə
  • 17. sarsıntıya qarşı heç bir çarə tapa bilmirl rə və onlar üçün artıq heç bir çıxış yolu yoxdur. Yer ağırlıqlarını çölə atıb çıxarır “Yer öz yükünü çıxardıb atacağı zaman; Insan: “Buna nə olub?” - dey c yiə ə zaman - məhz o gün (Yer) öz hekay tiniə söyl y c kdirə ə ə . Çünki ona s ninə R bbinə vəhy etmişdir!” (“Zilzal” sur siə , 2-5). B lliə olduğu kimi, dünyanın m rk zində ə ə (yer qabığının 5000-6000 km aşağısında) olduqca yüks kə t zyiqə ə malik kor halında bir t b qə ə ə var. Və bu t b q ninə ə ə temperaturunun t xmin nə ə 4500 S d r cə ə ə olduğu t xminə edilir. H mçininə vulkan püskürm siə n tic sində ə ə yerin üzünə çıxan lavalar bu zonada, y niə maqmada yerl şirə . Haqqında danışılan püskürm l rə ə tarix boyunca bir çox şəh rl rinə ə xalqına dəhş tə dolu anlar yaşadaraq insanların ölümünə, h ttaə şəh rl rinə ə də tamamilə yox olmasına s b bə ə olublar. Torpaq qatlarında müxt lifə s b bl rd nə ə ə ə baş ver nə qırılmalar n tic sində ə ə yer üzünə sızan lavalar t zyiqə nə q d rə ə yüks kdirsə ə, bir o q d rə ə böyük şidd tlə ə fışqırır. slindƏ ə burada mü yy nediciə ə amil qazın nisb tidirə . Maqma yer üzünə çıxark nə qazlar maye haldakı madd d nə ə ayrılaraq maqmanın üz rinə ə yayılır, bel liklə ə də t zyiqinə artmasına s b bə ə olurlar. Maqma qazla nə q d rə ə yüklüdürsə, püskürmə snasındaə o q d rə ə artıq partlama olur və yerin altında pıqqıldayaraq qaynayan lavalar yer üzünə çıxaraq yer üstünü sanki cəh nn mə ə ə çevirirl rə . Belə partlama sad cə ə olaraq mü yy nə ə bir bölg niə əhatə ed nə lokal bir partlamadır. Üst likə günümüzdə aparılan t dqiqatlarə n tic sində ə ə çox zaman belə bir f lak tə ə bar də ə daha vv lc d nə ə ə ə x b rdarlıqə ə edilir, təhlük ninə olduğu zonada müxt lifə t dbirl rə ə görülür. Quran ay l rind kiə ə ə t rifl rə ə ə görə, “yerin ağırlıqlarını çölə atması” ifad siə ilə o gün yerin altında olan olduqca çox şeylə birlikdə nüv d kiə ə tezalışan, yandırıcı madd ninə də tamamilə yerin üstünə çıxacağına işarə edilir. Yer üzünün h rə yerində yaşanan şidd tliə sarsıntılar və yerin bütün t b q l rininə ə ə ə qırılması belə bir şeyin asanlıqla gerç kl şə ə ə bilm siə üçün lazım olan ilkin ş rtl riə ə meydana g tir c kə ə ə . Y niə qiyam tə günündə şidd tliə yeraltı t kanlarə yerin altını üstünə çevir c kə ə , insanlar başlarına çök nə dağlardan, nəh ngə binalardan qurtulmağa çalışark nə yerd kiə çatlaqlardan fışqıran lavalar h rə yanı bürüy c kə ə , bu da insanların ölümd nə heç bir ş kildə ə qaçışlarının olmadığını bir daha anlamasına s b bə ə olacaq. F lak tə ə f lak tiə ə izl y c kə ə ə , birind nə qurtulmağa çalışan dig riə ilə qarşılaşacaqdır. nƏ doğrusunu Allah bilir. Yer üzü Allah`a qarşı boyun ymişdirə . Bu v ziyy tə ə Quran ay l rində ə ə belə bildirilir: “Yer uzanıb dümdüz olacağı; Qoynunda olanları bayıra atıb boşalacağı; və R bbininə buyuruğunu eşidib ita tə ed c yiə ə zaman...” (“İnşiqaq” sur siə , 3-5).
  • 18. Artıq son gün g lmişdirə . İnsanlara veril nə müdd tə bitmiş və h rə şeyin sonu çatmışdır. Bu günd nə qurtula bil c kə ə heç bir canlı yoxdur. Bütün hadis l rə ə sona çatdığında yer üzündə t kə bir toxum, t kə bir bitki, t kə bir mikroorqanizm, h ttaə yer üzünün özü də qalmayacaq. O gün yerin çölə atacağı ağırlıq yalnız maqma qatı deyil. Maqma h mə mantonun içind kiə , h mə də manto ilə qabıq arasındakı istiliyin və madd l rə ə mübadil sininə başlıca daşıyıcısıdır. Y niə ehtimal nə maqma ilə birlikdə daşınan, yerin altında olan bir çox maddə yüks kə bir temperaturla birlikdə yerin üzünə çıxacaqdır. Bu da yer üzünün görünm mişə bir ş kildə ə isinm sinə ə s b bə ə olacaqdır. Gerç kl ş nə ə ə hadis l rə ə n tic sində ə ə yerin altındakı neft, kömür kimi faydalı qazıntılarla birlikdə bütün bitki qalıqları və c s dl rə ə ə , bir sözlə, yerin altında olan canlı-cansız h rə şey çölə atılacaqdır. Qısası, yerin altı üstünə çevril c kə ə . Allah bu v ziyy tiə ə Quranda belə x b rə ə verir: “Q birl rə ə çevril c yiə ə zaman; H rə k sə nə etdiyini və nə qoyub getdiyini bil c kdirə ə !” (“İnfitar” sur siə , 4-5). Yeraltı sular sarsıntının şidd tiə ilə qırılan yerin t b q l rind nə ə ə ə ə çölə fışqıracaq. T zyiqliə suyun t siriə isə olduqca şidd tlidirə . H mə fışqırmanın başladığı bölg də ə ön mliə hasarlar meydana g l c kə ə ə , h mə də h yataə m nfiə t sirə ed nə bir su t b q siə ə ə yer üzünə yayılacaq. H rə hansı bir bölg də ə vulkan püskürm siə olduğu zaman saysız toz qatı və parçalar atmosferin üst t b q l rinə ə ə ə ə yayılar. Belə bir püskürmə dövründə çox zaman bütün bölg ninə kül örtüyü altında, sözüged nə bölg ninə isə toz- duman içində qaldığı bilinir. H mçininə uca Allah ay də ə qiyam tə günündə “dağların toz kimi s p l n c yiniə ə ə ə ə ” (“Vaqiə” sur siə , 6) bildirir. Quranda anladılanlara uyğun olaraq qiyam tə günündə dünyanın h rə yerində buna b nz rə ə püskürmə və partlayışların olması ehtimalı olduqca yüks kdirə . Göründüyü kimi, insanlar dörd bir yandan şidd tliə bir zabaə uğrayacaqlar. H rə t r fiə ə bürüy nə , h rə yeri dövr yə ə alan toz-duman buludu, yenə eyni anda yayılan qazlar insanların n f sə ə ala bilm sinə ə və zabə - ziyy tə ə içində qıvrılmasına s b bə ə olacaqdır. O gün yaşanan bütün hadis l rə ə inkarçıların sonsuza q d rə ə cəh nn mə ə içində dadacağı b diə ə zabınə böyüklüyünü anlaması üçün kifay tdirə . İnsanların h yatınaə belə bir dəhş tliə aqib tlə ə son ver nə Allah cəh nn mdə ə ə onlar üçün tayı-b rab riə ə olmayan maddi və m n viə ə bir zabə hazırlamışdır. Yaşanan hadis l rinə ə z m tiə ə ə qarşısında dəhş tliə bir ölüm qorxusu h rə yanı bürümüşdür. Geridə qorxu və peşmançılıqdan başqa bir şey qalmamışdır. Dağların v ziyy tiə ə Dağlar kökünd nə dağılıb sovrulur “Dağlar parça-parça olub dağılacağı zaman...” (“Murs latə ” sur siə , 10). M lumə olduğu kimi, dağların yer üzünd kiə sarsıntıları ng ll m kə ə ə ə funksiyası vardır. Bu h qiq tə ə Quran ay l rində ə ə belə x b rə ə verilmişdir:
  • 19. “Sizi yırğalatmasın deyə, yer üzündə möhk mə dayanan dağlar və gedib çata bil sinizə deyə, çaylar və yollar yaratdı” (“Nəhl” sur siə , 15). “M g rə ə Biz yeri döş kə etm dikmiə ?! Dağları da dir kə ?!” (“N bə ə” sur siə , 6-7). Bu günə q d rə ə dünyada qeydə alınmış nə böyük z lz lə ə ə 9,2 bal gücünd dirə . Və bu gücd kiə bir z lz lə ə ə gerç kl şdiyiə ə bölg yə ə qısa vaxt içində böyük bir f lak tə ə g tirirə . Qiyam tə günü yaşanacaq sarsıntı isə Allah`ın ist yiə xaricində - dünyada o günə q d rə ə tayı-b rab riə ə slaə gerç kl şm mişə ə ə şidd tdə ə bir sarsıntıdır. Bu sarsıntı bir dir kə kimi yerl ş r kə ə ə yer üzünü şidd tliə z lz l l rd nə ə ə ə ə qoruyan dağların da qarşısında tablaya bilm y c yiə ə ə q d rə ə böyükdür. Yer üzünd kiə nə sağlam t m ll rd nə ə ə ə olan və sarsılmazlıq simvolu olan dağlar yerl rind nə ə oynadılıb altındakı torpaqla birlikdə sürüşm yə ə başlayar. Quranda dağların o gün necə h r k tl nm siniə ə ə ə ə anladan ay l rə ə bu ş kild dirə ə : “Dağlar yerind nə qopub oynayacaqdır” (“Tur” sur siə , 10). “Dağlar yerind nə qopardılıb ilğıma dön c kdirə ə ” (“N bə ə” sur siə , 20). “O gün dağları h r k tə ə ə ə g tir c yikə ə ə . Yeri dümdüz gör c ks nə ə ə , bir yerə toplayacaq, onların heç birini k nardaə qoymayacağıq” (“Kəhf” sur siə , 47). Yer üzünün böyük bir hiss siə dağlarla örtülüdür və bunların eyni anda yerl rind nə ə sökül r kə ə h r k tə ə ə etm siə , belə nəh ngə ölçül rd kiə ə torpaq parçalarının yerin üz rində ə bir araya toplanması və yerin dümdüz bir hala g lm siə ə lb ttə ə ə ki, insanın görə bil c yiə ə nə qorxunc m nz r l rind nə ə ə ə ə biri olacaq. İnsanın belə bir anı gözü önündə canlandırması olduqca ç tinə bir işdir. T s vvürə ə edin ki, insanların zirv sinə ə dırmaşmaqda ç tinlikə ç kdiyiə və yerind nə oynamaz deyə düşündüyü Himalay, Alp, Toros bir anda sarsılmağa və yerl rind nə ə oynamağa başlayacaqlar. Minl rlə ə metr yüks klikd kiə ə dağlar və bu dağların yamaclarında salınan şəh rl rə ə bir anda yerlə-yeksan olacaqlar. Dağlarda keçidl rə aça bilm kə çox böyük texnoloYi imkanlar, makinalar, al tl rə ə g r kə ə olmaqda, h ttaə zaman keçdikcə bütün üsullar uğursuzluqla n tic l nm kd dirə ə ə ə ə . İnsanların yol açmaq m qs dilə ə ə dinamitlə d lm yə ə ə çalışdığı dağlardan ancaq qism nə bir n ticə ə alınır, dinamit sad cə ə olaraq mü yy nə ə bir bölg yə ə t sirə edir, h ttaə çox zaman heç bir t siriə olmaz. H ttaə bu s b blə ə ə b ziə dağlıq bölg l rlə ə ə rabitə olduqca ç tinə baş tutur. Halbuki qiyam tə günü yer üzünd kiə bütün dağlar toz halına g lirl rə ə . Bu hadisə o gün yaşananların şidd tiniə anlaya bilm yimizə baxımından çox t sirliə bir mİsaldır. Dünyada olan bütün dağların eyni anda qum yığını halına g lm siə ə , o heyb tliə yapıların bir anda çökm siə olduqca dəhş tliə bir v ziyy tdirə ə . Ayrıca Allah`ın sonsuz gücünü anlaya və t qdirə edə bilm kə baxımından da çox mühümdür. Dağların qiyam tə günündə alacağı ş kilə Quranda belə anladılır: “O gün yer və dağlar l rz yə ə ə g libə titr y c kə ə ə , dağlar yumşaq qum t p sinə ə ə dön c kdirə ə ” (“Muzz mmilə ” sur siə , 14).
  • 20. Yenə Quranda h minə günə aid veril nə bir bilgi də dağların parçalanaraq çökm sind nə ə sonra yer üzünün heç bir t p ciyiə ə olmayan bir düz nliyə ə dön c yiə ə ş klind dirə ə : “S nd nə ə dağlar haqqında soruşarlar. De: “R bbimə onları ovxalayıb havaya sovuracaq. Dümdüz bir yer ed c kə ə ! Və s nə orada heç bir eniş- yoxuş görm y c ks nə ə ə ə !”“ (“Taha” sur siə , 105-107). Bu an k naraə baxdığımızda bizl rə ə olduqca tanış g l nə ə yriə -üyrü görüntü o gün tamam nə düz bir x ttə halına g l c kə ə ə . Ucsuz-bucaqsız bir düzlük üz rində ə insanların hamısı bir araya toplanacaq. Allah “Kəhf” sur sində ə bu h qiq tiə ə belə vurğulayır: “O gün dağları h r k tə ə ə ə g tir c yikə ə ə . Yeri dümdüz gör c ks nə ə ə , bir yerə toplayacaq, onların heç birini k nardaə qoymayacağıq” (“Kəhf” sur siə , 47). Dağlar r ngar ngə ə yun yumaqları kimi uçuşurlar O gün dağlar, onların üz rind kiə ə bitkil rə , çiç kl rə ə , bütün yaşıllıqlar və dağların içind kiə nə müxt lifə m d nl rə ə ə f rqliə növ və r ngl rd kiə ə ə torpaqlarla birlikdə trafaə s p l n c kə ə ə ə ə . Toz-duman olan dağlar bütün z m tliə ə ə görünüşl riə ilə birlikdə parçalanıb dağılacaq. Bu r ngə hal siə ay l rdə ə ə r ngliə yunlara b nz dilirə ə : “Dağlar isə didilmiş yun kimi olacaqdır!” (“Qariə” sur siə , 5). “Dağlar da didilmiş yun kimi olacaqdır” (“M aricə ” sur siə , 9). Qəhhar olan Allah`ın mriə o gün canlı-cansız bütün varlıqları öz t siriə altına almışdır. Qiyam tə günü yaşanan h rə səhn yə ə böyük bir qorxu hakimdir. nƏ kiçik bir sarsıntıda panikaya düş nə , bir z lz lə ə ə ehtimalında ölüm qorxusundan saatlarla evinə girə bilm y nə ə insanlar üçün gözl rininə önündə dağların yerind nə oynadılması, yerin içind kil riniə ə çölə atması, q birl rinə ə deşilm siə , insanların bir araya toplanması və f lak tinə ə f lak tə ə ardınca g lm siə ə dözülm siə mümkün olan bir şey deyil. Artıq dünya üz rində ə güv nə ə bil c kl riə ə ə “t kə bir adam”, sığına bil c kl riə ə ə “t kə bir m kanə ” da yoxdur. Qarşılaşdıqları hadis l rinə ə dəhş tiə gücl rininə yetdiyi s rə h dl riə ə çoxdan aşmışdır. Edə bil c kl riə ə ə heç bir şey yoxdur. Artıq dünya üz rində ə yeni bir başlanğıc şansı, gedilə bil c kə ə h rə hansı bir yer yoxdur. Yeni başlayacaq h yatə axir td dirə ə , sonsuzdur və dünyada Allah`ın rizasını gözl y r kə ə ə yaşamayanlar üçün peşmanlıq və ağrı-acı ilə doludur. Zövql rə , l zz tl rə ə ə , ehtiraslar və müv qq tiə ə dünya h yatıə artıq başa çatmış və yox olmuşdur. Qarşılaşdıqları dəhş tə Allah`ın qüdr tiniə s rgil m kd dirə ə ə ə . Halbuki bütün bunlar Allah`ın elçil riə və möminl rə t r find nə ə ə insanlara daha vv lc d nə ə ə ə x b rə ə verilmişdi. Amma bu ölümcül güc onlara uzaq g lmişdiə ;
  • 21. özl riə kimi müv qq tiə ə şeyl rə ə güv nmişdil rə ə . Allah ay də ə inkarçıların daha vv ld nə ə ə x b rdarə ə edildikl riniə belə bildirir: “İnsanları onlara zabə g l c yiə ə ə günlə qorxut. O gün zaliml rə : “Ey R bbimizə ! Bizə bir az möhl tə ver. Biz S ninə d v tiniə ə q bulə ed rə və peyğ mb rl rə ə ə ə tabe olarıq!” - dey rl rə ə . B sə vv lcə ə ə sizə heç bir zaval toxunmayacağı bar də ə and içm mişdinizə ?! Siz özl rinə ə zülm ed nl rinə ə yurdlarında da sakin oldunuz, onların başına n l rə ə g tirdiyimizə də sizə b lliə oldu. Üst likə sizin üçün m s ll rə ə ə də ç kdikə ” (“İbrahim” sur siə , 44-45). Halbuki təhlük ninə ortasında t kə -t nə hadırlar. H rə k sə canının hayına düşmüş, h rə bir yaxın dost başqa bir yaxın dostu görm zə olmuşdur. Qaçıb qurtulmaq artıq heç kimsə üçün söz mövzusu deyil. Artıq Allah`ın v diə g lmişdirə . O gün evl rd nə ə qaçmaq da bir işə yaramaz. Sarsıntıdan t sirl n nə ə ə sad cə ə evl rə deyil ki, çölə çıxmaq insanı yaxınlaşan aqib td nə ə qorusun! O gün var olan h rə şey yox olmaqda, yer üzü və dağlar hamısı birlikdə yerl rind nə ə oynadılıb qaldırılmaqdadır. Nə sığınıla bil c kə ə bir yer, nə istinad edilə bil c kə ə bir güc, nə də verilə bil c kə ə bir t dbirə vardır. Quranda yer üzünün və dağların parça-parça olduğu qiyam tə günü bu ş kildə ə anladılır: “Yer və dağlar qaldırılıb bircə d fə ə bir-birinə çırpılacağı zaman - məhz o gün qiyam tə qopacaqdır!” («Haqqə» sur siə , 14-15). D nizl rinə ə v ziyy tiə ə Bütün bunları yazark nə mühüm bir m qamıə xatırlatmaq yerinə düş rdiə . Daha vv lə ə də bildirdiyimiz kimi, zehinl rdə ə canlandırmağa çalışdığımız bu m nz rə ə ə tamam nə Quran ay l rind nə ə ə yola çıxaraq söyl n nə ə t rifl rdirə ə . Quranda bildiril nl rə ə ə uyğun ş kildə ə t qdimə edil nə bu izahlar Allah`ın ist yiə ilə gerç kl ş c kə ə ə ə və Allah`ın olacağını v də etdiyi h qiq tl rdirə ə ə . Yaradılmış h rə şeyi yaradan Allah şübh sizə ki, bunların h rə birini yox etm yə ə və yerlə bir etm yə ə də qadirdir. Ay l rinə ə bizl rə ə x b rə ə verdiyi kimi, qiyam tə günü h rə şey ağlasığmaz bir ş kildə ə yox olub ged c kə ə . Bu, Allah`ın v didirə . Allah bir ay də ə belə buyurur: “Allah v də etdi. Allah Öz v dinə ə xilaf çıxmaz. Lakin insanların çoxu bilm zə !” (“Rum” sur siə , 6). Öz böyüklüyü ilə öyün nə insanın artıq heç bir d y riə ə qalmamışdır. Özünü Allah`ın qarşısında d y rliə ə və güclü gör nə , öz aldanışı içində Allah`ı inkar etm kd nə ə ç kinm y nə ə ə insan baş ver nl rinə ə qarşısında yet rincə ə gücsüz və acizdir. Özünd nə üstün gördüyü varlıqlar da Allah`ın t qdirə etdiyi bu böyük günə t slimə olmuşlar. Dağlar, d nizl rə ə və bütün kainat o heç sarsılmazmış kimi görün nə sağlam v sfinə itirmiş, yalnız və yalnız Allah`a ita tə etmişl rə , Allah`ın bir “ol” dem siə ilə h rə şey olub bitmişdir. H rə biri Onun verdiyi hökmə müti olaraq yerinə yetirm l riə ə lazım g l nə ə v zif l riniə ə ə yerinə yetiribl rə . Dağların
  • 22. r ngliə yunlar kimi dağılıb parçalandığı, yerin bütün ağırlıqlarını k naraə atdığı qiyam tə günü d nizl rdə ə ə meydana g l nə ə hadis l rə ə də Allah`ın sonsuz böyüklüyünü bir daha göz önünə s rm kd dirə ə ə . Quranda bildirildiyinə görə, o gün d nizl rə ə yanacaq və fışqırıb daşacaq. D nizl rinə ə yanması Dünyanın dörddə üçünü ört nə nə böyük su kütl siə olan d nizl rinə ə bir anda qaynamağa, pıqqıldamağa başlaması h qiq t nə ə ə də insanın gözündə çox ç tinə canlana bil c kə ə bir m nz r dirə ə ə . İnsanın o anın dəhş tiniə anlaya bil c kə ə bir t crüb siə ə yoxdur. Ancaq düşüncə s rə h dl riniə ə zorlayaraq bunu zehnində qism nə canlandırmaq olar. Bu günə q d rə ə t kcə ə vulkan partlayışı, duru yanacaq daşıyan bir tankerde yanğın baş verm siə n tic sində ə ə belə m nz r ninə ə ə yaranmasına şahid olmuş, onu televizorlarda, r sml rdə ə ə görmüsünüz. Ancaq ay l rdə ə ə bizl rə ə veril nə izahlar bu mİsallarla müqayisə edilm y c kə ə ə q d rə ə möht ş mdirə ə . Yalnız Allah`ın sonsuz böyüklüyünü, sonsuz qüdr tiniə bilm yimizə bizi yaşanacaq f lak tinə ə miqyası haqqında fikir sahibi ed rə . Allah kainatda yaratdığı və qoruduğu bu nizamı ist diyiə ş kildə ə d yişdirm yə ə ə və h rə şeyi bir plan daxilində alt-üst etm yə ə qadirdir. O gün yerin bütün kütl siniə çölə atması yerin altındakı t xmin nə ə 4.500 S d r cə ə ə istiliyind kiə nüv ninə imkan tapdığı h rə yerd nə çölə daşacağı m nasınaə g lirə . Buna şübh sizə ki, d nizl rinə ə altında olanlar da daxildir. H rə hansı bir kompüter proqramında lavaların d nizinə içind kiə çıxışını seyr ed nl rə ə bu qaynar madd ninə d nizə suyunda yaratdığı və ağlı donduran bir m nz r yə ə ə ə şahid olublar. Halbuki qiyam tə günü gerç kl ş c kə ə ə ə görüntü bu m nz r d nə ə ə ə daha f rqliə , daha əhat liə və daha dəhş tliə olacaq. Yer üzünd kiə bütün d nizl rə ə alovlar içində qalacaq, qarşısıalınmaz bir at şə və alov kütl siə insanlara yön l c kə ə ə . O gün bütün d nizl rə ə alışdırılmışdır. Allah bu m s lə ə ə ilə bağlı ay niə “T kvirə ” sur sində ə bu ş kildə ə buyurur: “D nizl rə ə (qaynayıb bir-birinə) qarışacağı zaman...” (“T kvirə ” sur siə , 6). Yaşanan hadis l rə ə n tic sində ə ə quruda olduğu kimi d nizdə ə də h yatə sona çatacaq. Adi vaxtda s rinlikə və rahatlıq hissi ver nə d nizl rə ə bir anda trafaə müdhiş bir istilik yayacaqlar. D nizl rdə ə ə nəh ngə dalğaların v zinə ə ə alov buludları yer alacaq, havadakı duman oksigeni böyük nisb tdə ə tük ndir c kə ə ə . Ucsuz-bucaqsız d nizl rinə ə alovlanan və şidd tlə ə pıqqıldayan görüntüsü dünyanın geniş bir sah sinə ə hakim olacaq və özü ilə olduqca çox f lak tl rə ə ə g tir c kdirə ə ə . D nizl rinə ə daşması
  • 23. Quranda qiyam tə günü gerç kl ş c yiə ə ə ə bildiril nə hadis l rd nə ə ə biri də d nizl rinə ə daşmasıdır. Bu h qiq tə ə bizl rə ə ay l rdə ə ə x b rə ə verilm kd dirə ə : “D nizl rə ə fışqırdılıb daşırıldığı zaman...” (“İnfitar” sur siə , 3). O gün Allah`ın ist yiə ilə qurudan g l c kə ə ə f lak tl rə ə ə ə d nizl rd nə ə ə g l nl rə ə ə də lavə ə olunacaqdır. Belə bir f lak tinə ə və bunun kimi dig rl rininə ə gerç kl şm siə ə ə üçün şübh sizə ki, t kcə ə Allah`ın dil m siə ə kifay tdirə . Allah sad cə ə “ol” mriə ilə yoxdan var etdiyi yer üzünü çeşidli ş kill rdə ə ə yerlə bir etm yə ə qadirdir. Bunları gerç kl şdirə ə ə bil c kə ə s b bl rə ə ə isə bizl rə üçün yalnız bir xatırlatma, Allah`a yaxınlaşmaq və Onun zabındanə qorxmaq üçün bir yoldur. Bu hadis l rinə ə necə gerç kl ş c yininə ə ə ə , s b bl rininə ə ə nə olacağının m lumatıə yalnız Allah`ın d rgaə hındadır. B lkə ə heç bir s b bə ə olmayacaq, qiyam tinə bütün lam tl riə ə ə bird nə -birə gerç kl şm yə ə ə ə başlayacaqdır. Bu s b blə ə ə də bu bölümdə veril nə mİsallar sad cə ə bir t xminl rdirə ə . Gerç kl şm siə ə ə ehtimal edil nə b ziə mİsallar d nizl rinə ə daşması ilə bağlıdır. B lliə olduğu kimi, sas nə ə d nizə altında bir yeraltı t kanə meydana g ldiyiə zaman suyun üzündə nəh ngə dalğalar yaranır. Yeraltı t kanınə m rk zind nə ə ə başlamaqla yayılan t sirə n tic sində ə ə dalğalar okeanı saatda 750 km kimi yüks kə bir sür tlə ə keç r kə ə sür tlə ə sahilə çatır. Okeanın ortasında bir metrə çatmayan dalğa sahilə çatanda 60 metri aşa bilir. M s l nə ə ə , 1896-cı ildə Yaponiyanın Hoşu şəh rində ə meydana g l nə ə böyük bir d nizaltıə t kandanə sonra qabaran bir dalğa 25-35 metrə çataraq bütün m skunlaşmaə m rk ziniə ə bürümüş və 25000 adamın ölümünə s b bə ə olmuşdu. Nəh ngə dalğaların b lliə olan başqa bir qaynağı da vulkan püskürm sidirə . Buna canlı mİsal 1883-cü ildə Krakatoanın zirv sind kiə ə çökm d nə ə sonra yüks l nə ə dalğadır. Cava ilə Sumatra arasında olan bu ada şidd tliə püskürm l rinə ə ardınca q fild nə ə itmiş, ani və böyük bir dalğaya s b bə ə olmuşdu. Bunun n tic sində ə ə meydana g l nə ə sunami Cava adasında əhalinin nə sıx olduğu sahildə qırılaraq 165 k ndinə yox olmasına və 3600 adamın ölümünə s b bə ə olmuşdu. Bu dalğanın yüks kliyiə sahilə çatanda 35 metri aşırdı. Göründüyü kimi, d nizə altında meydana g l nə ə b ziə z lz l l rə ə ə ə və ya vulkan püskürm l riə ə t kcə ə mü yy nə ə bir bölg niə əhatə etsə də d nizl rinə ə daşmasına, minl rlə ə adamın ölm sinə ə s b bə ə olur. Halbuki qiyam tə günündə yerin üstündə olduğu kimi d nizl rinə ə altında da sarsılmayan heç bir yer qalmayacaq. Bu v ziyy tdə ə ə d nizl rinə ə altında meydana g l nə ə şidd tliə sarsıntılarla birlikdə d nizl rə ə də daşacaq və o anad kə b lliə olan sunamil rlə ə müqayisə olunmayacaq bir ş kildə ə bütün yer üzünə t sirə ed c kdirə ə . O gün d nizl rinə ə daşaraq insanlara f lak tə ə g tirm siə ə üçün daha bir neçə s b bə ə var. Bu böyük su kütl sininə sabit və durğun bir ş kildə ə dayanması b ziə qanunlara bağlıdır. Ancaq o gün heç bir t bi tə ə qanunu keç rliə olmayacaq, göyl riə , yerl riə , quruları, d nizl riə ə və insanları tarazlıqda saxlayan h ssasə hesablar və müvazin tə yox olacaq. Allah`ın dil m siə ə ilə var olan bu qüsursuz nizamın s b bl riə ə ə yenə Allah`ın dil m siə ə ilə ani ş kildə ə ortadan qalxacaqdır. Daha vv lkiə ə bölümdə də izah edildiyi kimi, b lkə ə də o gün yerin altındakı
  • 24. istilik havanı isid c kə ə , üzə çıxan bu h rar tə ə buzların rim sinə ə ə s b bə ə olacaq. Bu da mövcud suyun miqdarının artmasına, onun s viyy sininə ə yüks lm sinə ə ə s b bə ə olacaq. Bunların hamısı ehtimal daxilind dirə , f q tə ə o gün bunun necə gerç kl ş c yiniə ə ə ə yalnız Allah bilir. Yenə b lliə olduğu kimi, günümüzdə bir dağdan qopan torpaq və qayaların yuvarlanaraq bir körf ziə , gölü və ya su hövz siniə doldurması lokal bir dalğaya s b bə ə olur. Qiyam tə günündə isə yıxılmayan, çökm y nə ə bir dağ qalmayacaq və daha vv lə ə də bəhs edildiyi kimi, bu dağlar bütün çuxurları doldurub yerin dümdüz olmasına s b bə ə olacaq. Dağlardan düş nə parçalar d nizl riə ə doldurub onların daşmasına s b bə ə olacaq. Allah`ın mü yy nə ə etdiyi bu müdd tə tamamlandığı zaman q lbl rə ə ə amansız qorxu salan hadis l rə ə bir-birinin ardınca gerç kl ş c kə ə ə ə . İnsanları əhatə ed nə qorxunc bir gurultu, dağların parçalanması, insanların ayaqlarının altından axan lavalar, h rə yeri bürüy nə toz, duman və qaz buludları, qaynayaraq insanların üstünə daşan sular... Dünya h yatıə boyunca Allah`ın varlığını düşünm kə ist m y nə ə ə , Onun böyüklüyünü t qdirə edə bilm y nə ə qullara bir anda g l nə ə dəhş tliə bir zabə ... Qeyd-ş rtsizə h rə k siə boyun ydir nə ə , insanları öz acizlikl rininə və ömrü boyunca d y rə ə verdikl riə şeyl rinə nə q d rə ə d y rsizə ə olduğunu göst r nə ə öldürücü bir zabə ... O gün insanların ür kl rində ə ə duyduqları qorxunun və dəhş tinə t rifə edilə bilm y c yiə ə ə bir gündür. İnsanlar buradan oraya, oradan buraya qaçmağa, sığınılacaq bir yer axtarmağa çalışacaqlar. Amma h rə k sə bilm lidirə ki, bu günd nə qurtuluş yoxdur. Göy üzünün v ziyy tiə ə Qiyam tlə ə birlikdə g l nə ə süqut və dəhş tə t kcə ə yerdə gerç kl ş c kə ə ə ə hadis l rlə ə ə məhdudlaşmır. O gün insanın bildiyi, alışdığı və sonsuzad kə varlığını sürdür c yiniə ə sandığı bütün varlıqlar və nizamlar pozulmaya uğrayacaqlar. O gün dünya tarixi boyunca miqyası anlaşılmamış, sirl riə son srdə ə açılmış, ağılları donduran böyüklükd kiə göy cisiml riə və kosmos üçün də ölüm vaxtı g lmişdirə . Göy üzü, Ay, Gün şə , ulduzlar və planetl rə də o gün parçalanıb yox olacaqlar. Allah bir ay də ə belə buyurur: “Sizə v də edil nə mütl qə vaqe olacaqdır! Ulduzlar sön c yiə ə ; Göy yarılacağı zaman...” (“Murs latə ” sur siə , 7-9). Kainatın yaradıldığı ilk andan etibar nə meydana g l nə ə h rə hadisə və izl n nə ə h rə görüntü bunlarda bir qeyri-adilik olduğunu sez nə və bir Yaradıcının varlığını mütl qə bir ş kildə ə görm kə ist y nə ə h rə insan üçün böyük bir iman d lilidirə . Ucsuz-bucaqsız kainatın h rə nöqt siniə bürüy nə planetl rə , ulduzlar, saysız göy cisiml riə Allah`ın t kə bir mriə ilə yaradılmış, Onun qüdr tiə ilə mü zz mə ə bir tarazlıqla qorunmuşdur. Bu başlanğıc və tarazlıq isə sirrini h lə ə də qorumaqda, insanların zehnini m şğulə etm kd dirə ə . slindƏ ə bu axtarışların n tic sində ə ə insanın qarşısına çıxan yeganə bir h qiq tə ə vardır: Allah`ın varlığı. Qiyam tə günü yaşananlar yenə də bu Yaradanın böyüklüyünə uyğun ş kildə ə
  • 25. gerç kl ş c kdirə ə ə ə . Allah var olan h rə şey üçün olduğu kimi göy üzünd kiə bu mü zz mə ə dünya üçün də görünm mişə bir aqib tə hazırlamışdır. Göy üzü insanın varlığına və davamlılığına h mişə ə arxayın olduğu bir tavan kimidir. Allah`ın bir dir kə olmadan yüks ltdiyiə və tutduğu, ucsuz- bucaqsız kosmosla öz arasında p rdə ə rolunu oynayan görk mliə bir tavan... Bu tavan dünyanı və üz rind kiə ə canlıları saysız təhlük l rd nə ə ə (ultrab növş yiə ə şüalardan, komet və meteorlardan, kosmosun dondurucu soyuğundan və s.) nə kiçik bir nöqsana yol verm d nə ə yüz ill rlə ə qorumuş, canlı al minə davam etm siə üçün lazım olan nə əh miyy tliə ə qoruyucu örtük olmuşdur. Qaranlıq kosmosdan keçib g l nə ə işıq atmosferin daşıdığı xüsusiyy tl rə ə say sində ə dünyaya q d rincə ə ə yayılmış, bütün planeti işıqlandırmış və insan atmosferd kiə h ssasə oksigen nisb tiə say sində ə n f sə ə alıb h yatə tapa bilmişdir. Halbuki o gün göy bütün v zifə ə və funksiyalarını itir rə . Artıq onun da Allah d rgaə hında aşkar olan c liə ə g lmişdirə . Qiyam tə günü göy Allah`ın dil m siə ə ilə sarsılıb çalxalanar, çatlayar və yarılar: “O gün göy h r k tə ə ə ə g libə çalxalanacaq” (“Tur” sur siə , 9). “O gün göy parçalanacaq, Allah`ın v diə yerinə yet c kdirə ə ” (“Müz mm lə ə ” sur siə , 18). “Və göy süst düşüb parçalanacaqdır!” («Haqqə» sur siə , 16). Dünya tarixi boyunca saysız canlının h yatınıə davam etdirə bilm siə üçün nə g r kliə ə ş rtl rd nə ə ə biri olan hava bütün əh miyy tiniə ə və funksiyasını itirir. O gün var olan qanunlar alışdığımız qanunlardan f rqlidirə . Saysız fizika qanunu ilə göydə sabit bir müvazin tlə ə duran atmosfer riyibə axmağa başlayar. Quranda o gün göy üzünün uğrayacağı aqib tə bu ş kildə ə anladılır: “O gün göy göy rmişə mis kimi olacaq” (“M aricə ” sur siə , 8). Atmosfer o gün riy rə ə və yanmağa başlayar. İnsanlar masmavi görm yə ə alışdıqları göy üzünü o gün qızılı r ngdə ə gör rl rə ə . Göy üzü yarılıb rimişə , yağ kimi olmuşdur: “Göy ayrılıb dağ edilmiş yağ kimi qıpqırmızı olduğu zaman...” (“Rəhman” sur siə , 37). Qiyam tə günü o günə q d rə ə Allah`ın böyüklüyünü və gücünü görm kə ist m y nə ə ə , bilə-bilə üz çevir nə insanlar üçün peşmanlığın yaşadığı gündür. Bu, öyüd alıb düşünm kə və səhvl riə düz ltm kə ə imkanı tanınmayan bir peşmanlıqdır. Bütün insanlar Allah`dan başqa dost, yardımçı və qoruyucunun olmadığını, Allah`ın gücünü və zabınıə artıq birm nalıə ş kildə ə anlayıblar. Belə bir anda Allah`a və axir tə gününə qarşı inkar içində ola və bu inkarında inad göst rə ə bil c kə ə “t kə bir insan” da yoxdur. Bu h qiq tə ə Quran ay l rində ə ə bütün insanlara bildirilmişdir: “Onlar Allah`ı lazımınca qiym tl ndirm dil rə ə ə ə . Halbuki qiyam tə günü yer bütünlüklə Onun ovcunun içində olacaq, göyl rə isə Onun sağ liə ilə bükül c kdirə ə . Allah aid etdikl riə sif tl rd nə ə ə tamamilə uzaq və ucadır!” (“Zum rə ” sur siə , 67).
  • 26. Insanın tanıyıb bildiyi bütün qayda-qanunlar o gün yox olur. Yaradılışları sırasında Allah`ın “ist y r kə ə ə və ya ist m y r kə ə ə ə ita tə edin” çağırışına boyun y nə ə və “ist y r kə ə ə g ldikə ” deyə cavab ver nə göy və yer o gün də öz yaradılışlarına uyğun olaraq h qiqiə sahibl riə və Yaradıcıları olan Allah`a boyun y rl rə ə ə . Quranda Allah`ın göyə və yerə s sl nm siə ə ə bu ş kildə ə anladılır: “De: “Doğrudanmı siz yeri iki gündə yaradanı inkar edir və Ona ş rikl rə ə qoşursunuz? O ki al ml rinə ə R bbidirə ! O, yer üzündə möhk mə durmuş dağlar yaratdı, onu b r k tliə ə ə etdi və ist y nl rə ə ə üçün b rab rə ə olaraq orada yer əhlinin ruzisini dörd gündə mü yy nə ə etdi. Sonra Allah tüstü halında olan göyə üz tutdu. Ona və yerə belə buyurdu: “İst rə -ist m zə ə vücuda g linə !” Onlar da: “İst y r kə ə ə vücuda g ldikə !” - deyə cavab verdil rə ” (“Fussil tə ” sur siə , 9-11). Bilindiyi kimi, inkarçıların iddialarından biri madd ninə öz-özünə yaranması iddiasıdır. Onlar traflarındaə gördükl riə bütün göz lliyiə t bi tinə ə gücünə bağlayırlar. İnkarçılar bundan sonrakı prosesl rinə t f rrüatıə ə , y niə bunların necə meydana g lm siə ə , bu elmi yaradılışın necə baş verm siə , özü yox ik nə necə yaranması, onların cansız bir t s vvürə ə olan t bi td nə ə ə ortaya çıxması bar də ə slaə düşünm zl rə ə . Bu m ntiqsizə iddiaya görə, h rə şeyi t bi tə ə öz-özünə yaratmışdır. Y niə hakim olan fövq ladə ə uyğunluq və tarazlığın sahibi daş, torpaq, hava və sudur. Halbuki qiyam tə günü g l ndə ə ə insan dağın, daşın, torpağın nə hala düşdüyünü görür və bu gücün sahibinin t bi tə ə olmadığına şahid olur. Canlı-cansız h rə şeyin yaradılışının aid edildiyi t bi tə ə o gün özünü qoruya bilm y c kə ə ə . Allah h rə şeyin t kcə ə Öz gücü və irad siə ilə yaradıldığını, t kcə ə O, dil yibə qoruduğu üçün qorunduğunu insanlara göst r c kə ə ə . Bir çox insanlar anlamazlıqdan g ldikl riə ə h qiq tl riə ə ə o anda vicdanları q bulə etdiyi halda çox böyük bir peşmanlıqla xatırlayacaqlar: “Göy yarılacağı və R bbininə buyuruğunu eşidib ita tə ed c yiə ə zaman; Yer uzanıb dümdüz olacağı; Qoynunda olanları bayıra atıb boşalacağı; Və R bbininə buyuruğunu eşidib ita tə ed c yiə ə zaman... Ey insan! S nə R bbinə ə doğru çalışıb çabalayırsan. S nə Ona qovuşacaqsan!” (“İnşiqaq” sur siə , 1-6). Ulduzların, Gün şinə və Ayın v ziyy tiə ə Kosmosun qaranlıq və soyuq mühitinin ksinə ə olaraq dünyamızın işıqlanmasında və canlıların yaşaya bil c yiə ə orta bir istiliyin mövcud olmasında nə böyük amill rd nə ə biri atmosferdir. Dünyamızı qoruyan bir tavan olaraq tanınan atmosferdə istinin və işığın yayılma xüsusiyy tiə var. Qaranlıq bir yoldan keç r kə ə dünyamıza çatan Gün şə şüalarının yer üzünü işıqlandırması və isitm siə atmosferin daşıdığı bu xüsusiyy tə say sində ə baş verir. Ancaq qiyam tə günü g l ndə ə ə yaradılan h rə şey kimi göy də çatlayıb yarılacaq və bütün rolunu və d y riniə ə itirib Quranda bildirildiyi kimi, riy r kə ə ə axacaqdır. Quranda “T kvirə ”
  • 27. sur sininə ilk ay sində ə qiyam tə gününd nə bəhs edil rk nə ə “Gün şə kor edildiyi zaman” ifad siə işl dilirə . Bu ifad d nə ə Gün şə işığının dünyaya artıq heç bir fayda verm y c yiə ə ə anlaşılır. Qiyam tə günü dünyaya işıq ver nə Gün şə və Ay qaralacaqdır. O gün dünyaya işıq g lm m sininə ə ə t kə s b biə ə atmosferin yox olması deyil. Çünki Quranda da bildirildiyi kimi, o gün t kcə ə göyl rinə , yerin və ikisinin arasında olanların yox olduğu bir gün deyildir, bütün kainatın yox olduğu gündür. “T ğabunə ” sur sininə ilk ay l rində ə ə də bildirildiyi kimi, Allah h rə şeyi mük mm lə ə və qüsursuz yaradan və h rə dil diyiniə dil diyiə anda gerç kl şdirm yə ə ə ə güc yetir ndirə . Milyardlarla qalaktikanı və özündə h rə qalaktikadakı milyardlarla ulduzu ehtiva ed nə kainatı O yaratmışdır və dil diyiə zaman da bir “ol” dem siə ilə yox ed c kə ə sonsuz Qüdr tə sahibi də Odur. Kainatın genişliyini insan ağlının tam və real ş kildə ə qavraması mümkün deyil. Amma bir neçə r q mlə ə ə bu sirli dünyanın böyüklüyünü t xminiə ş kildə ə anlamağa çalışa bil rikə . Gün şə Samanyolunu (“Süd yolu”nu yaxud kahk şanıə ) t şkilə ed nə 200-250 milyard ulduzdan biridir. Gün şə Yer kür sind nə ə 325.500 d fə ə böyük olmasına baxmayaraq kainatdakı kiçik ulduzlardan sayılır. Gün şə ölçüsü 125 min işıq ili olan Samanyolunun m rk zinə ə ə 30 min işıq ili uzaqlıqdadır. Bu arada 1 işıq ili t xmin nə ə 9.460.800.000.000 kilometrdir. Dünya isə öz oxu trafındaə saatda 1670 km sür tlə ə fırlanan 6 katrilyar ton ağırlığında bir kütl dirə . Gün şə saatda 72.000 km sür tlə ə h r k tə ə ə edir. Samanyolu öz oxu trafındaə saatda 900.000 km sür tlə ə fırlanır. Ancaq ağlı çaşdıran bu kainat qiyam tə günü Allah`ın dil m siə ə ilə yerlə-yeksan olacaq, böyüklüyü t rifə də edilə bilm y nə ə ulduzlar Quranda ifadə edildiyi kimi, “örtülüb silin c kə ə ”, yox olacaqlar. Kainatın h rə nöqt siə Allah`ın varlığının, böyüklüyünün və gücünün ayrı bir d lilidirə . Bu nöqt l rə ə ancaq Onun dil yiə ilə, Onun dil diyiə müdd tdə ə, Onun izni ilə yaradılıblar. Bu tarazlığı Yaradan və qoruyan Allah bütün bunları lb ttə ə ə ki, dil diyiə ş kildə ə yox etm yə ə də qadirdir. Kainatın ölümü də yaradılışında olduğu kimi baş ver c kə ə , y niə Onun izni ilə, Onun t qdirə etdiyi ş kildə ə gerç kl ş c kə ə ə ə . O gün insanların dünya h yatıə boyunca z m tinə ə ə ə heyran qaldıqları h rə şey parça-parça edil c kə ə . Bütün planetl rə , ulduzlar, Gün şə və Ay öz orbitl rind nə ə çıxacaq, ulduzlar tökül c kə ə , göy cisiml riə bir-bir öl c kdirə ə . Bütün bunlar Quranda belə bildirilir: “Saat yaxınlaşdı, Ay parçalandı” (“Q m rə ə ” sur siə , 1). Ay də ə də bildirildiyi kimi, o gün artıq qaçacaq bir yer yoxdur. Dünya h yatıə boyunca özünə Allah`dan başqa dost və yardımçı axtaran insanlar da artıq yön libə dönül c kə ə h qiqiə dost və yardımçının t kcə ə Allah olduğunu anlayıblar. O gün insanların lçatmazə saydıqları, görk mliə və möht ş mə ə gördükl riə ulduzların da ölüm günüdür. Ulduzların h rə biri trafındaə nizam və tarazlıqla fırlandığı orbitl rind nə ə çıxaraq dağılıb yayılacaqlar: “Ulduzlar dağılıb s p l n c yiə ə ə ə ə zaman...” (“İnfitar” sur siə , 2).
  • 28. B lliə olduğu kimi, Gün şə h rə saniyə enerYi istehsal ed nə bir ulduzdur. Kosmosdakı dig rə ulduzların bir çoxu isə Gün şd nə ə qat-qat böyükdür və onun malik olduğu enerYid nə daha yüks kə enerYiyə sahibdir. Halbuki qiyam tə günü g l ndə ə ə artıq hamısı gücl riniə itirirl rə , bulanıqlaşıb tökülürl rə . Quranda qiyam tə günündə ulduzların v ziyy tiə ə bu ş kildə ə anladılır: “Ulduzlar s p l n c yiə ə ə ə ə zaman...” (“T kvirə ” sur siə , 2). “Ulduzlar sön c yiə ə zaman...” («Murs latə » sur siə , 8). Minl rlə ə ildir işıq saçan, dünyanın h yatə və enerYi qaynağı olan Gün şə və göy üzünü b z y nə ə ə ulduzlar o gün qaralar. O zamana q d rə ə onları orbitl rində ə tutan və işıq verm siniə t minə ed nə Sonsuz Qüdr tə sahibinin ulduzların da h qiqiə sahibi olan Allah olduğunu və o ana q d rə ə sad cə ə Onun izni ilə yaradıldıqlarını h rə k sə bir daha anlayar. Inkarçılar o gün Allah`dan heç bir yardım görm zl rə ə . Yardım görə bil c kl riə ə ə başqa h rə hansı bir güc də yoxdur. Texnologiyanın çox inkişaf etm siə say sində ə kainatın uzaq bir guş sinə ə getm kə mümkün olsa belə insanlar üçün artıq heç bir şey d yişm y c kə ə ə ə . zabƏ insanları orada da tapacaq. Çünki qiyam tə bütün kainatı bürümüşdür. T kcə ə üz rində ə bir zamanlar arxayınlıq içində yeridiyi yer üzü deyil, lçatmazə saydığı uzaq ulduzlar da Allah`ın mrinə ə boyun yibə və yox olublar. İnsanların o günkü çar sizliyiə Quranda belə bildirilir: “Ay tutulacağı; Gün şlə ə ay birl ş c yiə ə ə zaman - məhz o gün insan: “Qaçıb can qurtarmağa yer hardadır?” - dey c kdirə ə . Xeyr, (o gün) heç bir sığınacaq olmayacaqdır! O gün duracaq yer ancaq R bbininə hüzurudur! O gün insana öncə etdiyi və sonraya qoyduğu nə varsa x b rə ə veril c kdirə ə !” (“Qiyamə” sur siə , 8-13). İnsanlar qiyam tə vaxtında Bura q d rə ə izah edil nə bütün hadis l rə ə insanların heç x b rininə ə olmadığı bir anda, daha vv lə ə heç eşidilm mişə və tanınmaz bir s sinə duyulması ilə başlamışdır. Və dünyadakı bütün insanlar bu anda da olduğu kimi h rə şeyin heç d yişm d nə ə ə və pozulmadan eyn nə davam ed c yiniə ə düşün rk nə ə ani bir ş kildə ə yaxalanmışlar. Sura üfürülm sind nə ə d rə hal qabaq gerç kl ş nə ə ə hadis l rinə ə vv lkiə ə günd nə heç bir f rqiə yoxdur. Yer kür siə yenə eyni sür tlə ə fırlanmaqda, Gün şə yenə dünyanı işıqlandırmaqda, h yatə davam etm kdə ə və insanların bir çoxu n d nə ə , kim t r find nə ə ə yaradıldıqlarını və aqib tl riniə ə düşünm d nə ə v rdişə etdikl riə ş kildə ə h yatlarınaə davam etdirm kd dirə ə . Kimi axşam g l c kə ə ə qonağına hazırlayacağı yem yiə , kimi işgüzar görüşl riə bar də ə düşün rk nə ə , kimi alış-veriş ed rk nə ə , kimi yatark nə və böyük bir bölümü də Allah`ın varlığını inkar halında ik nə bu s siə duyacaq və h rə şey bir anda başlayacaq, b lkə ə də h rə şey bir anda sona çatacaqdır.
  • 29. Insanın güclü z nnə etdiyi, öyün r kə ə böyükl ndiyiə b d niə ə heç gözl m diyiə ə bir anda dörd bir yandan ölümlə əhat l n c kə ə ə ə . Artıq can d rdind nə ə başqa heç bir problem və d rdə qalmayacaqdır. İnsanlar d y rə ə verdikl riə , möhk mcə ə bağlandıqlar, uğrunda h rə növ f dakarlığaə hazır olduqları şeyl riə yaşadıqları qorxunun şidd tind nə ə bir anda görm zə olacaqlar. Qiyam tinə meydana g tirdiyiə bütün bu qorxu, dəhş tə və çaşqınlıq dünyada inkar içində bir h yatə sür nə insanın q fl tə ə yuxusuna bir v zdirə ə . O gün başlayan bu danılmaz ç tinlikl rə ə inkarçıları b diyy tə ə ə ə q d rə ə rahat buraxmayacaq. Bir-birinin ardınca meydana g l nə ə bütün bu hadis l rə ə onlardakı panikanı, dəhş tiə daha artırır. Keç nə h rə saniyə onlara yeni zabə növl riə və b lalarıə g tirm kd dirə ə ə . Qarşılaşdığı şüurları donduran bu hadis l rə ə o günə q d rə ə inkar etdiyi Allah`ın böyüklüyünü s rgil y rə ə ə . İnsan bu güc qarşısında mümkün q d rə ə gücsüz və çar sizdirə . Peşmanlıq, üzüntü və qorxudan başqa edə bil c yiə ə bir şey yoxdur. Saniy l rə ə keçdikcə Allah`ın ona b diə ə h yatındaə t qdimə ed c yiə ə qorxunc zabıə daha yaxşı anlayar. O gün qarşılaşdığı dəhş tə dolu d qiq l rə ə ə sonsuz h yatıə boyunca yaşayacağı zabınə sad cə ə olaraq bir hiss sidirə . İnsanların o gün yaşanacaq hadis l rə ə qarşısında duyacaqları qorxu Quranda müf ss lə ə ş kildə ə izah edilmişdir. Insanların yaşadığı qorxu Allah bir çox ay l rdə ə ə insanların dünya h yatınaə möhk mə -möhk mə bağlı olduqlarını və bunun onlara axir tə h yatındaə heç bir faydasının olmayacağını bildirmişdir. İnsanın dünya h yatındaə d y rə ə verdiyi, ön mliə saydığı, uğrunda olduqca çox şeyi gözə aldığı d y rl rə ə ə onlardan g rə ə Allah rizası üçün və Allah yolunda istifadə olunmursa, insana itkid nə başqa bir şey qazandırmaz. Bu d y rl rinə ə ə h rə biri insanları yoxlamaq üçün xüsusi ş kildə ə yaradılmışdır. slƏ yurd isə axir tə yurdudur. Dünyaya aid şeyl rinə heç birinin əh miyy tə ə və m nasınınə olmaması isə Quranda bu ş kildə ə anladılır: “Qadınlar, uşaqlar, qızıl-gümüş yığınları, yaxşı cins atlar, mal-qara və kinə yerl riə kimi n fsinə ist diyiə və arzuladığı şeyl rə insanlara göz lə göst rilmişdirə . Bunlar dünya h yatınınə keçici zövqüdür, göz lə dönüş yeri isə Allah yanındadır” (“Ali-İmran” sur siə , 14). Insan dünya h yatınınə ay də ə də anladılan bütün bu “ç kiciə ” xüsusiyy tl rinə ə ə tamahkarlıqla, h risliklə ə bağlanmaqda, bütün ömrünü bunları ldə ə edə bilm kə üçün x rcl m kd dirə ə ə ə . Quranda dünya h yatıə ilə bağlı belə buyrulur: “Bilin ki, dünya h yatıə oyun-oyuncaq, b rə -b z kə ə , bir-birinizin qarşısında öyünm kə və mal-dövl tiə , oğul-uşağı çoxaltmaqdan ibar tdirə . Bu elə bir yağışa b nz yirə ə ki, onun yetişdirdiyi bitki kinçil rinə ə xoşuna g l rə ə . Sonra o quruyar və s nə onun saralıb solduğunu, daha sonra çör-çöpə döndüyünü gör rs nə ə . Axir tdə ə
  • 30. şidd tliə zabə , Allah`dan bağışlanma və razılıq gözl yirə . Dünya h yatıə aldanışdan başqa bir şey deyildir” (“H didə ” sur siə , 20). Dünya h yatınınə nə böyük h d fl rind nə ə ə ə biri mal-dövl tlə ə, oğullarla, qİsası, sahib olunan bütün d y rl rlə ə ə ə öyünm kdirə . Ancaq Quranda xüsusilə vurğulanan və bütün toplumlar üçün keç rliə olan bir h qiq tə ə dünya h yatındakıə nə əh miyy tliə ə s rv tl rd nə ə ə ə birinin övlad olması h qiq tidirə ə . Uşağa sahib olmaq ist yiə insanlara g nclikə ill rind nə ə etibar nə öyr dilirə . Uşaq insanlar arasında h mə s b bsizə ə bir r qab tə ə ünsürü, h mə də g l c yə ə ə ə yön likə bir z man tə ə m nasınıə daşıyır. Dig rə bir ist kə də var-dövl tə ə və z nginliyə ə yön likə olanıdır. B lliə olduğu kimi, insanların dünya h yatıə boyunca bütün h d fl riə ə ə , planları, cəhdl riə bu m qs də ə üz rində ə qurulmşdur. Pul-mal ist yiə insanların gözünü örtdüyü üçün bütün xlaqiə d y rl rə ə ə öz əh miyy tiniə ə itirmiş, insan xarakterini formalaşdıran yeganə meyar maddiyyat olmuşdur. Quran xlaqıə , mrə və qadağaları insanların h yatındakıə birİnciliyini itirmiş, mal-dövl tə yığıb toplamaq yeganə m qs də ə olmuş, münasib tl rdə ə ə maraqlar ön plana çıxmışdır. Halbuki qiyam tə günü g l ndə ə ə h rə şey t rsinə ə dön rə . İnsanlar qarşılaşdıqları günün qorxusundan d y rə ə verdikl riə h rə şeyi bir anda unudarlar. sasƏ h d fə ə saydıqları şeyl rinə artıq bir m nasınınə olmadığını anlamalarıdır. D y rə ə ölçül riə bir neçə saniyə içində d yiş rə ə . Artıq mal-dövl tinə , h ttaə övladın belə bir d y riə ə yoxdur. Analıq və atalıq duyğuları da öz m nasınıə itirmişdir. Dünyada nə çox d y rə ə verdiyi adamları, h ttaə öz uşağını belə qiyam tə gününün dəhş tiə qarşısında unudacaqdır. Kimsə öz uşağının v ziyy tiniə ə soruşmayacaq, bunu ağlına da g tirm y c kə ə ə ə . Şübh sizə ki, qiyam tinə baş ver c yiə ə gün inanmayanlar üçün çox ağır bir gündür: “O gün göy göy rmişə mis kimi olacaq; Dağlar da didilmiş yun kimi olacaqdır. Və dost dostu arayıb axtarmayacaqdır. Onlar bir-birinə göst ril c kl rə ə ə ə . O günün zabındanə qurtarmaq üçün günahkar ist rdiə ki, f daə etsin öz oğullarını; övr tiniə və qardaşını; ona sığınacaq ver nə şir tiniə ə ! Və yer üzündə olanların hamısını - t kiə özünü qurtarsın!” (“M aricə ” sur siə , 8-14). “Göyün buludla parçalanacağı, m l kl rinə ə ə bölük-bölük endir l c yiə ə ə o gün h qiqiə hökmranlıq ancaq Rəhmana m xsusdurə ; o, kafirl rə üçün isə ç tinə bir gün olacaqdır” (“Furqan” sur siə , 25-26). H lə ə körp likə çağında olan uşaqlar belə o gün ail l riə ə t r find nə ə ə atılır. İnsanlar heç gözl m dikl riə ə ə və vv ll rə ə ə tayını-b rab riniə ə görm dikl riə ə bu hadis l rə ə qarşısında nə ed c kl riniə ə ə bilmirl rə , çaşıb qalırlar. Qorxu elə ani və şidd tliə bir ş kildə ə g lmişdirə ki, hamilə qadınlar bu şokun t siriə ilə uşaq salırlar. O çox ağır gündə yaşanacaq hadis l rinə ə qorxusu və dəhş tiə ilə qadınların mizdirdikl riə ə uşaqları da unutduqları Quranda belə bildirilmişdir: “Onu gör c yinizə ə gün h rə bir mzikliə qadın mizdirdiyiə uşağını unudar, h rə bir hamilə qadın barih mliniə (vaxtından vv lə ə ) yerə