Sonsuzluq artiq başlamişdir. azərbaycan

1. SONSUZLUQ
ARTIQ
BAŞLAMIŞDIR
HARUN Y HYAƏ
(ADNAN OKTAR)
1

2. Bu kitabda istifad edil n ay l rə ə ə ə lixan MusayevinƏ hazırladığı
"Qurani-K rimə "in məali kitabından götürülmüşdür.
www.harunyahya.org - www.harunyahya.net
2

3. İçind kil rə ə
s hə
Oxucuya 4
Mü llif v s rl ri haqqındaə ə ə ə ə 5
Giriş 7
Madd nin Ardındakı Sirrə 8
Zamansızlıq H qiq tiə ə 35
Sonsuzluq Başlamışdır 46
N ticə ə 67
lav bölm : T kamül x tasıƏ ə ə ə ə 71
Qeydl rə 87
3

4. OXUCUYA
•Bu kitabda v dig r s rl rimizd t kamül n z riyy sinin süqutuna xüsusiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
yer ayrılmasının s b bi bu n z riyy nin h r cür din leyhin f ls f nin sasını t şkilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
etm sidir. Yaradılışı v dolayısı il Allahın varlığını inkar ed n Darvinizm 150 ildir kiə ə ə ə
bir çox insanın imanını itirm sin v ya şübh y düşm sin s b b olmuşdur. Onaə ə ə ə ə ə ə ə ə
gör bu n z riyy nin yalan olduğunu insanlara göst rm k çox mühüm imaniə ə ə ə ə ə
v zif dir. Bu mühüm xidm tin bütün insanlara çatdırılması is vacibdir. B ziə ə ə ə ə
oxucularımızın b lk birc kitabımızı da oxuma imkanı yoxdur. Bu s b bd n h rə ə ə ə ə ə ə
kitabımızda bu mövzuya xülas ş klind d olsa bir bölm ayrılmışdır.ə ə ə ə ə
•Kitabların m zmunu il bağlı dig r c h ti d n z r çatdırmaq lazımdır.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Mü llifin bütün kitablarında imani mövzular, Quran ay l ri c h tind n izah edilir,ə ə ə ə ə ə
insanlar Allahın ay l rini öyr nm y v yaşamağa d v t olunurlar. Allahın ay l ri ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bağlı bütün mövzular oxuyanın ağlında heç bir şübh v ya sual doğurmayacaqə ə
ş kild açıqlanır.ə ə
•Buradakı izahlarda istifad edil n s mimi, sad v axıcı üslub is kitablarınə ə ə ə ə ə
h r k s t r find n asanlıqla başa düşülm sini t min edir. Bu t sirli v sad izahə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
say sind kitablar “bir n f sd oxunan kitablar” ifad sin tamamil uyğun g lir. Diniə ə ə ə ə ə ə ə ə
q tiyy tl r dd ed n insanlar bel bu kitablarda izah edil n h qiq tl rd n t sirl nirə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
v izah edil nl rin doğruluğunu inkar etmirl r.ə ə ə ə
•Bu kitab v mü llifin dig r s rl ri oxucular t r find n f rdi ş kild olduğuə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
kimi, qarşılıqlı söhb t mühitind d oxuna bil r. Bu kitablardan istifad etm k ist y nə ə ə ə ə ə ə ə
bir qrup oxucunun kitabları birlikd oxumaları mövzu il bağlı öz fikir v t crüb l riniə ə ə ə ə ə
bir-birl ril paylaşmaları baxımından faydalı olar.ə ə
•Bununla yanaşı sad c Allah rizası üçün yazılmış bu kitabların tanınmasına və ə ə
oxunmasına köm k etm k d böyük xidm t olar. Çünki mü llifin bütün kitablarındaə ə ə ə ə
sübut v inandırma son d r c güclüdür. Bu s b bd n dini izah etm k ist y nl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
üçün n t sirli üsul bu kitabların dig r insanlar t r find n d oxunmasına sövqə ə ə ə ə ə ə
etm kdir.ə
•Kitabların arxasına mü llifin dig r s rl rinin t qdimatının lav edilm sininə ə ə ə ə ə ə ə ə
is mühüm s b bl ri var. Bu say d kitabı lin alan ş xs yuxarıda b hs etdiyimizə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
xüsusiyy tl ri daşıyan v oxumaqdan zövq aldığını ümid etdiyimiz bu kitabla eyniə ə ə
v sfl r malik olan daha bir çox s r olduğunu gör c kdir. İmani v siyasiə ə ə ə ə ə ə ə
mövzularda faydalanacağı z ngin m nb toplusunun mövcud olduğuna şahidə ə ə
olacaqdır.
•Bu s rl rd dig r b zi s rl rd görün n, mü llifin ş xsi q na tl rin ,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
şübh li m nb l r saslanan izahlara, müq dd s şeyl r qarşı d b v hörm tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
diqq t verilm y n üslublara, narahatlıq ver n ümidsiz, şübh li v ümidsizliyə ə ə ə ə ə ə
sürükl y n izahatlara rast g l bilm zsiniz.ə ə ə ə ə
MÜ LLİF V S RL RİƏ Ə Ə Ə Ə HAQQINDA
4

5. Harun Y hya t x llüsünd n istifad ed n Adnan Oktar 1956-cə ə ə ə ə ə ı ild Ankaradaə
doğulub. İbtidai, orta v lisey t hsilini Ankarada bitiribə ə . Sonra İstanbul Memar Sinan
Universiteti Göz l S n tl r Fakült sind və ə ə ə ə ə ə İstanbul Universiteti F ls f Bölm sində ə ə ə ə
t hsil alıb. 1980-ci ild n başlayaraq imani, elmi v siyasi mövzularda bir çox s rə ə ə ə ə
hazırlayıb. Bununla yanaşı, mü llifinə t kamülçül rin saxtakarlə ə ıqlarını, iddialarının
etibarsızlığını v Darvinizmin qanlə ı ideologiyalarla olan qaranlıq laq l rini ortayaə ə ə
çıxaran çox h miyy tli s rl ri varə ə ə ə ə ə dır.
Harun Y hyanə ın s rl ri t xmin n 30.000 ş kild n ibar t olan 45.000 s hif likə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bir külliyyatdır v bu külliyyat 60 dil t rcüm edilmişdir.ə ə ə ə
Mü llifinə t x llüsü inkarçə ə ı düşünc y qarşı mübariz aparan iki peyə ə ə ğ mb rin -ə ə
Harun v Y hyanın adlarə ə ını yad etm k, xatir l rin hörm t m qs dilə ə ə ə ə ə ə ə
götürülmüşdür. Mü llifə t r find n kitablarə ə ə ın üz s hif sind Rə ə ə sulallahə ın
möhüründ n istifadə edilm sinin simvolik m nasə ə ə ı is kitablarə ın m zmunu ilə ə
laq dardə ə ır. Bu möhür Qurani-K rimin Allahə ın son kitabı v son sözü,ə
Peyğ mb rimizin (s. .v.)ə ə ə də xat mül nbiyaə ə olmasının r mzidir. Mü llif n şr etdirdiyiə ə ə
bütün s rl rind Quranə ə ə ə ı v R sulallahə ə ın sünn sini özün r hb r etmişdir. Bununlaə ə ə ə
da, inkarçı düşünc sisteml rinin sas iddialarə ə ə ını v din qarşı yön ldil n etirazlarə ə ə ə ı
susdurmaq üçün "son söz"ü dem yiə h d fl mişdir. Çox böyük bir hikm t v kamalə ə ə ə ə
sahibi olan R sulallahə ın möhüründ n buə niyy tin bir duasə ı olaraq istifad edilmişdir.ə
Mü llifin bütün s rl rind kiə ə ə ə ə sas h d f Quranə ə ə ın t bliə ğini dünyaya çatdırmaq,
bel likl insanlarə ə ı Allahın varlığı, birliyi v axir t kimi sas imani mövzular üz rində ə ə ə ə
düşünm y sövq etm k v inkarçə ə ə ə ı sisteml rin çürük t m ll rini v azə ə ə ə ə ğınca t tbiqə
olunmalarını göst rm kdir.ə ə
Harun Y hyanə ın s rl ri Hindistandan Amerikaya,ə ə ə İngilt r d nə ə ə İndoneziyaya,
Polşadan Bosniya-Hersoqovinaya, İspaniyadan Braziliyaya, Malaziyadan İtaliyaya,
Fransadan Bolqarıstana v Rusiyaya q d r dünyanə ə ə ın bir çox ölk sind b y nə ə ə ə il r kə ə
oxunur. İngilisc , fransə ızca, almanca, italyanca, ispanca, portuqalca, urduca, rə bc ,ə ə
albanca, rusca, boşnakca, uyğurca, indoneziyaca, malayca, benqalic , serbc , bolqarca,ə ə
çinc , kiə şvahilc (Tanzaniyada istifad edilir), hausaca (Afrikada geniş ş kild istifadə ə ə ə ə
edilir), dhivelhic (Mauritusda istifad edilir), danimarkaca v iə ə ə sveçc kimi bir çoxə
dill r t rcüm edil n s rl r xaricd geniş oxucu kütl si t r find n q bul edilmişdir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Dünyanın h r yerind maraqla qarşılananə ə bu s rl r bir çox insanə ə ə ın iman
etm sin , bir çoxunun da imanə ə ında d rinl şm sin v sil olmuşdurə ə ə ə ə ə . Kitabları oxuyan,
araşdıran h r adam bu s rl rd ki hikm tli, asan aydə ə ə ə ə ə ın olan v s mimi üslubun, aə ə ğıllı
v elmi yanaşmanın f rqin varırə ə ə . Bu s rl r sür tli t sir etm v q ti n tic vermə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
xüsusiyy tl rin malikdir. s rl ri oxuyan v üz rind ciddi ş kild düşün nə ə ə Ə ə ə ə ə ə ə ə ə
insanların artıq materialist f ls f ni, ateizmi v dig r azə ə ə ə ə ğın dünyagörüşl rin heç biriniə
s mimi olaraq müdafi etm l ri mümkün deyil. Bundan sonra müdafi ets l r bel ,ə ə ə ə ə ə ə ə
5

6. ancaq romantik bir inadla müdafi ed bil rl rə ə ə ə . Hal-hazırda bütün inkarçı c r yanlarə ə
Harun Y hya külliyyatə ı qarşısında fikrən məğlub olmuşlar.
Şübh siz, bu xüsusiyy tl r Quranə ə ə ın hikm t v izahatlarının möht ş mliyind nə ə ə ə ə
qaynaqlanmışdır. Mü llif buə s rl ri il yalnə ə ə ə ız Allahın hiday tin v sil olmaə ə ə ə ğı
niyy t etmişdir. Bundan başqa, bu s rl rin n şr olunmasında heç birə ə ə ə ə maddi m nf tə əə
n z rd tutulmamışdırə ə ə .
Bu h qiq tl r düşünüldüyü zamanə ə ə insanların görm dikl rini onlara göst r n,ə ə ə ə
hiday tl rin v sil olan bu s rl rin oxunmasə ə ə ə ə ə ə ə ını t şviq etm yin d çox h miyy tliə ə ə ə ə ə
bir xidm t olduə ğu ortaya çıxır.
Bu qiym tli s rl ri tanə ə ə ə ıtmaq yerin , insanlarə ın zehinl rini qarışdıranə , fikri
qarışıqlıq meydana g tir n, şübh v t r ddüd yaradanə ə ə ə ə ə , imani m s l d güclü və ə ə ə ə
k skin t siri olmayan,ə ə ümumi t crüb y saslanan kitablarə ə ə ə ı yaymaq is m k və ə ə ə
zaman itkisin s b b olacaq.ə ə ə Bu mövzuda şübh li olanlar Harun Y hyanə ə ın s rl rininə ə ə
m qs dinin dinsizliyi aradan qaldırmaq v Quran xlaqə ə ə ə ını yaymaq olduğunu, bu
xidm td ki t sir, müv ff qiyy t v s mimiyy tin açə ə ə ə ə ə ə ə ə ıqca göründüyünü oxucuların
ümumi q na tind n anlaya bil rl r.ə ə ə ə ə
Bilinm lidir ki, dünyadakı zülm v qarə ə ışıqlıqların, müs lmanlarə ın ç kdikl riə ə
ziyy tl rin sas s b bi dinsizliyin fikri hakimiyy tidir. Bunlardan xilas olmağə ə ə ə ə ə ə ın yolu
is dinsizliyin fikrə nə məğlub edilm si, iman h qiq tl rinin ortaya qoyulmasə ə ə ə ı v Quranə
xlaqə ının insanların qavrayıb yaşaya bil c kl ri ş kild izah edilm sidir. Dünyanə ə ə ə ə ə ın
günd n-gün daha çox artan zülm, f sad v qarə ə ə ə ışıqlıq mühitind bu xidmə t dahaə
sür tli v t sirli bir ş kild edilm liə ə ə ə ə ə dir. ks halda çox gec ola bilƏ r.ə
Bu h miyy tli xidm td sasə ə ə ə ə ə rolu öz üz rin götürmüş Harun Yə ə hyaə
külliyyatı Allahın iznilə XXI srd dünyadakı bütün insanlarə ə ı Quranda t svir edil nə ə
rahatlığa v sülhə ə, düzgünlüy və dal t , göz lliy v xoşb xtliy aparan bir v silə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
olacaq.
6

7. GİRİŞ
“Sonsuzluq” sözü sizin üçün n ifad edə ə ir?
Sonsuz zaman dedikd , insanlarə ın ağlına yüz min il, bir milyon il v ya birə
milyard il kimi r q ml r g lir.ə ə ə ə Bu müdd tl rin çox uzun olduə ə ğunu, slaə
tük nm y c yini düşünürl r.ə ə ə ə ə Sonsuz uzaqlıq dedikd ,ə yen d aə ə ğıllarına yüz min işıq
ili, bir milyon işıq ili v ya bir milyard işıq ili kimi uzaqlıqlar gə lir.ə
Halbuki bunlar son d r c m hdud düşünc v anlayə ə ə ə ə ə ışlardır. Bel bir misallaə
sonsuzluğun n d r c d fövq lad bir böyüklük olduə ə ə ə ə ə ə ğunu vurğulaya bil rik:ə Yüz
katrilyon insan olsa, bütün h yatlarə ı boyunca gec -gündüz heç dayanmadan saysalar,ə
üst lik yüz katrilyon il ömürl ri olsa v ömürl ri boyunca başqa heç bir iş görm d nə ə ə ə ə ə
bu işl m şğul olsalar, yen d sonsuzluə ə ə ə ğa çata bilm zl r.ə ə Çünki sonsuzluq heç
bitm y c k, vv li v sonu olmayan bir zamanı bildirir.ə ə ə ə ə ə
Allah el böyük bir elm malikdir ki, insanə ə üçün "sonsuz" olan v slaə ə
hesablamağa güc yetirə bilm y c yi bu anlayə ə ə ış Allahın Qatında sona çatmışdır. Bizim
üçün sonsuzluq sla çatə a bilm diyimiz bir anlayə ış kimi görünür, amma slind Allahə ə
Qatında sonsuzluq bir andan ibar tdirə …
linizdƏ ki kitabda sonsuzluq, zamansə ızlıq, m kansə ızlıq mövzularına aid heç bir
yerd tapa bilm y c yiniz ş rhl ri gör c k v sonsuzluə ə ə ə ə ə ə ə ə ğun slind başladığına dairə ə
son d r c h miyy tli h qiq tl rl qarşılaşacaqsınız.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Bel c Allahə ə ın ucalığını,
böyüklüyünü v yaratma s n tini bir daha t qdir etm fürs ti tapacaqsə ə ə ə ə ə ınız. İnsanları
h r zaman maraqlandə ıran sualların (Allahın harada olduğu, ölümün mahiyy ti,ə
öldükd n sonra yenid n dirilm , insan üçün sonsuz bir h yatə ə ə ə ın varlığı, bütün bunların
n vaxt olacaə ğı) cavablarını da tapacaqsınız.
Amma bütün bunlara keçm mişd n vv l, izah ed c yimiz mövzularə ə ə ə ə ə ın
rahatlıqla qavranılması üçün yaşadığımız dünyadakı "madd nin sl mahiyy ti" və ə ə ə
"zamansızlıq" mövzuları traflı ş kild araşdırılacaq.ə ə ə
7

8. MADD NİN ARDINDAKI SİRRƏ
X B RDARLIQƏ Ə
Oxuyacağınız bu kitab h yatə ın ÇOX
H MİYY TLİ sirlƏ Ə Ə rini ehtiva edir.ə Maddi dünyaya, zaman anlayışına və
sonsuzluğa
baxışınızı d yişdir c k buə ə ə
mövzuları diqq tl və ə ə anlayaraq oxumalısınız. Burada izah edil c k mövzularə ə
yalnız bir dünyagörüş, f rqli yanaşma t rzi v ya h r hansə ə ə ə ı bir f ls fi düşünc deyil,ə ə ə
din inanan-inanmayan h r k sin q bul ed c yi, bu gün elmin d sübut etdiyi birə ə ə ə ə ə ə
h qiq tdir.ə ə
H MİYY TLİ Ş RHƏ Ə Ə Ə
MADD NİN ardındakı SİRR MÖVZUSUƏ
“v hd ti-Və ə ücud” deyil
Madd nin ardə ındakı sirr mövzusu b zi insanların etirazə ına s b b olmuşdurə ə . Bu
insanlar bunu s hv anladə ıqları üçün bu mövzunun v hd ti-və ə ücud t limi il eyniə ə
olduğunu iddia edirl r.ə
vvƏ lc qeyd ed k ki, bu s rl rin yazə ə ə ə ə ə ıçısı hli-sünn inancə ə ına möhk mə
bağlıdır v v hd ti-vücud t limini müdafi edir.ə ə ə ə ə Ayrıca unutmamaq lazımdır ki,
v hd ti-vücud t limi Muhyiddinə ə ə ibn rƏ bi kimi çox böyükə İslam alimi t r find nə ə ə
müdafi olunmuşdur.ə
V hd ti-vücud düşünc sini izah ed n bir çoxə ə ə ə İslam aliminin keçmişd buə
kitablarda olan b zi mövzularə ı izah etdikl ri doə ğrudur. Ancaq bu s rl rd izahə ə ə ə
edil nl r v hd ti-vücud düşünc si il eyni deyil.ə ə ə ə ə ə
M s l n, v hd ti-vücud düşünc sini müdafi ed nl rin bir qismiə ə ə ə ə ə ə ə ə Qurana və
hli-sünn inancə ə ına zidd olan b zi iddialar etmişl rə ə . M s l n, Allahə ə ə ın yaratdığı
varlıqları tamamil yox saymə ışlar. Halbuki, madd nin ardə ındakı sirr mövzusu izah
edil rk n q tiyy nə ə ə ə bu cür iddialara yer verilmir. Bu mövzu Allahın bütün varlıqları
yaratdığını, ancaq yaratdığı varlıqların slini Allahə ın gördüyünü, insanların is buə
varlıqların beyinl rind yarananə ə görüntül riniə gör bildikl rini açə ə ıqlayır.
8

9. Gördüyümüz bütün varlıqlar, dağlar, düz nlikl r, çiç kl r, insanlar, d nizl r,ə ə ə ə ə ə
qısacası h r şey Allahın Quranda yoxdan var etdiyini ifad etdiyi h r varlə ə ə ıq
yaradılmışdır v mövcuddurə . Ancaq insanlar bu varlıqların slini duyə ğu orqanları
vasil sil görə ə bilm z, hiss ed bilm z v ya eşid bilm zl r.ə ə ə ə ə ə ə ə Gördükl ri v hissə ə
etdikl ri bu varlə ıqların beyinl rind ki kopiyalarə ə ıdır. Bu elmi bir h qiq tdirə ə v bu günə
başda tibb fakült l ri olmaqla bütün m kt bl rdə ə ə ə ə ə öyr dil nə ə elmi bir mövzudur.
M s l n, bu anda bu yazə ə ə ını oxuyan bir insan bu yazının slini gör bilm z, bu yazə ə ə ının
slin toxuna bilm z.ə ə ə Bu yazının slind n g l n işıq insanın gözünd ki b ziə ə ə ə ə ə
hüceyr l r t r find n elektrik siqnalə ə ə ə ə ına çevrilir. Bu elektrik siqnalı beyinin arxasındakı
görm m rk zin ged r k, bu m rk zi x b rdar edir v insanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ın beyninin arxasında
bu yazının görüntüsü meydana g lir.ə Y ni siz bu anda gözünüzl , gözünüzünə ə
önünd ki bir yazə ını oxumursunuz. Bu yazı sizin beyninizin arxasındakı görmə
m rk zind meydana g lir.ə ə ə ə Sizin oxuduğunuz yazı beyninizin arxasındakı "kopiya
yazı"dır. Bu yazının slini is Allah görür.ə ə
N tic olaraq, madd nin beynimizd yaranan bir x yal olmasə ə ə ə ə ı, onun olmaması
m nasına g lm zə ə ə . Ancaq bizə hiss etdiyimiz madd nin mahiyy ti haqqə ə ında m lumatə
ver r ki, bu da madd nin sli il heç bir insanə ə ə ə ın laq də ə ə ola bilm m si h qiq tidir.ə ə ə ə
K nardaə Madd Varə , Ancaq Biz Madd nin slin Çata bilm rik!ə Ə ə ə
Madd x yaldə ə ır dem k, madd nin olmaması m nasına g lm z.ə ə ə ə ə ksinƏ , bizə
görs k d , görm s k d maddi bir dünya vardə ə ə ə ə ır. Ancaq biz bu dünyanı beynimizin
içind bir kopiya olaraq, başqa sözl des k, hissl rimizl görürük.ə ə ə ə ə Bu s b bd nə ə ə
madd bizim üçün x yaldə ə ır. K nardaə madd nin varlə ığını bizd n başqa gör n varlə ə ıqlar
da vardır. Allahın m l kl ri, yazə ə ə ıçı olaraq t yin etdiyi elçil ri d bu dünyaya şahidlikə ə ə
edirl r:ə
Sağında və solunda iki (mələk) oturub (onun əməllərini qeydə alır.) Dediyi
elə bir söz yoxdur ki, (onu yazmaq üçün) yanında hazır durmuş gözətçi olmasın.
(Qaf sur si, 17-18)ə
H r şeyd n vacibi odur kiə ə , Allah h r şeyi görür.ə Bu dünyadakı h r şeyiə Allah
yaratmışdır v yaratdığı h r şeyi d Oə ə ə görür. Quran ay l rind bel x b r verilir:ə ə ə ə ə ə
... Allahdan qorxun və bilin ki, Allah sizin nə etdiklərinizi görür. (B q rə ə ə
sur si, 233)ə
De: “Mənimlə sizin aranızda Allahın şahid olması yetər. Həqiqətən, O,
qullarından Xəbərdardır, (nə etdiklərini) Görəndir”. (İsra sur si, 96)ə
9

10. Bundan başqa, unutmamaq lazımdır ki, Allah bütün hadis l ri "Lövhi-M hfuz"ə ə ə
adlı kitabda yazılı ş kild saxlayır. Biz görmə ə s k d bunlarə ə ə ın hamısı Lövhi-M hfuzdaə
vardır. H r şeyin Allahın Qatında Lövhi-M hfuz adlandə ə ırılan "Ana Kitab"da saxlandığı
bu ş kildə ə bildirilir:
Şübhəsiz ki, o, yanımızdakı Ana Kitabdandır. O, ucadır, hikmətlə doludur.
(Zuxruf sur si, 4)ə
... Bizdə (hər şeyi) qoruyan bir Kitab (Lövhi-məhfuz) vardır. (Qaf sur si, 4)ə
Göydə və yerdə elə bir gizli şey yoxdur ki, açıq-aydın Yazıda (Lövhi-
məhfuzda) olmasın. (N ml sur si, 75 )ə ə
10

11. MADD NİN SLİƏ Ə
Kitabın sas hiss sini t şkil ed n "madd nin sl xüsusiyy ti" anlayə ə ə ə ə ə ə ışı sliə
bilindiyi t qdird insanə ə ın h yata dünyagörüşünü v h yatə ə ə ını d yişdir bil c k birə ə ə ə
h qiq tdir.ə ə H yatə ınızın m nasə ını, g l c kd n gözl dikl rinizi, ideallarə ə ə ə ə ə ınızı,
t l bl rinizi, planlarə ə ə ınızı, d y r verdiyiniz anlayə ə ışları, sahib olduğunuz maddi şeyl riə
hat ed nə ə ə bir mövzudur.
Bu hiss d b hs edil c k "madd nin sli" mövzusu, lb tt , bu gün ilk d fə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
t hlil olunanə mövzu deyil. Tarix n bir çoxə filosof v elm adamə ı arasında mübahis və ə
müzakir edil n bir anlayə ə ış olmuşdur. İnsanlar bu mövzuda vv ld n iki qrupaə ə ə
ayrılmışdılar: materialistl rin daxil olduğu birinci qrup madd nin mütl q varlə ə ə ıq
olduğunu sanaraq f ls f l rini v h yatlarə ə ə ə ə ə ını bunun üz rin qurmuş v özl riniə ə ə ə
aldadaraq yaşamışlar. İkinci qrup is s mimi davranmə ə ış, düşünm kd n qorxmayaraqə ə
daha da ir li getmiş və ə laq də ə ə olduqları "şey"l rin slini v ardə ə ə ındakı d rin m nasə ə ını
qavrayaraq h yatlarə ını davam etdirmişl r.ə Ancaq yaşadığımız srd inkişaf ed n elmə ə ə
v texnologiya artə ıq bu mövzuya son nöqt ni qoymuş v onsuz da m lumə ə ə olan bir
h qiq ti,ə ə y ni madd nin sli ilə ə ə ə laq də ə ə olmağımızın mümkün olmadığını
mübahis siz bir ş kild isbat etmişdir.ə ə ə
Mövzunun h miyy ti insanə ə ə ın bütün h yatə ına t sir etm sind dir.ə ə ə Çünki h rə
insanın m hdud bir h yat müdd ti vardə ə ə ır v bu müdd t rzind Allah onu sə ə ə ə ınayır. Bu
müdd td n sonraə ə is adam dünyada seçdiyi yolun, göst rdiyi xlaqın v r ftarınə ə ə ə ə
v zini alə ə acaq, qazandıqları il sonsuz h yatə ə ı mü yy n olunaə ə caq. Bu is aşağıdakıə
m nanə ı verir: Dünyada hansı h yatı seçmişs , sonsuz h yatə ə ə ında da onun v ziniə ə
gör c k, s hvl rini bir dahaə ə ə ə düz ltm kə ə imkanı tapa bilm y c k.ə ə ə
Bu şüurla düşünüldüyünd , insanlarə ın dünyadakı h yat müdd tl rinin nə ə ə ə
d r c qiym tli olduə ə ə ə ğu aydın olur. Kitab boyunca işl y c yimiz mövzununə ə ə
h miyy ti d bundan qaynaqlanə ə ə ə ır. Madam ki, h r insanə ın qısa bir imtahan müdd tiə
vardır v göst rdiyi xlaqın v zini sonsuz h yatə ə ə ə ə ə ında alacaq, o halda heç şübh siz buə
müdd ti n aə ə ğıllı ş kild d y rl ndirm lidir. g r bunu etm zs , sonrakı peşmanlıqə ə ə ə ə ə Ə ə ə ə
sla fayda verm y c k.ə ə ə ə
Bu kitabın m qs di insana ay d bildirildiyi kimi "ə ə ə ə tək-tənha" ( nam sur si, 94)Ə ə
Allahın hüzuruna ged c yi "o gün" geri dönülm z bir peşmanlığa qapılmadan vv lə ə ə ə ə
köm kçi olmaqdə ır.
Bu m qs dl , kitabda vv lc madd nin sl mahiyy ti mövzusu elmi c h td nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
t hlil edilmişdirə . vv ld d qeydƏ ə ə ə etdiyimiz kimi, burada izah edil nl r q tiyy n birə ə ə ə
ş rh v ya f ls fi düşünc deyil, elmin bir çox sah sind sübut edilmiş h qiq tdir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Üst lik bu mövzu sanə ıldığı kimi kompleks, aydın olmayan v ç tin bir mövzu da deyil.ə ə
Düşünm kd n ç kinm y n v h qiq tl r qarşısında s mimi yanaşma göst r n h rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
adam bu reallıq say sind h yatə ə ə ı ilə laq dar çox h miyy tli bir m qama asanlə ə ə ə ə ə ıqla
çata bil c k.ə ə
11

12. Bu an oxumağa başlayacağınız h qiq tə ə b lk bu gün q d r düşünüb h ll edə ə ə ə ə ə ə
bilm diyiniz, ya da tam m nadaə ə qavraya bilm diyiniz bir çox mövzunun da açarə ı
olacaq. Bel likl , h yati mövzularə ə ə ı d rin qavraya bil c k, h yatə ə ə ə ın m nasə ını bil r kə ə
yaşaya bil c ksiniz.ə ə
srl r boyu müzakir edil n sual:Ə ə ə ə
Madd nin sl mahiyy ti n dir?ə ə ə ə
Ağıl v vicdanla düşün n insan kainatdakə ə ı canlı-cansız h r şeyin yaradıldığınıə
anlayır. Yaxşı, bəs bütün bunlar kim t r find n yaradə ə ə ılmışdır?
Aydındır ki, kainatın h r yerind mövcud olan "yaradə ə ılmışlar" kainatın özünün
m hsulu ola bilm z.ə ə M s l n, bir böc k özünü yarada bilm z.ə ə ə ə ə Gün ş sistemi, bitkil r,ə ə
insanlar, bakteriyalar, qırmızı qan hüceyr l ri, k p n kl r özl rini yaratmamə ə ə ə ə ə ə ışlar.
Kitabın vv lki s hif l rind araşdırdığımız kimi, bə ə ə ə ə ə ütün bunların "t sadüf n"ə ə
meydana g lm si də ə ə mümkün deyil.
Bu s b bd n d bel n tic y g l bil rik:ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Gözümüzl gördüyümüz h r şeyə ə
yaradılmışdır... Ancaq gözümüzl gördüyümüz şeyl rin heç biri "Yaradə ə ıcı" deyil. Elə
is Yaradıcı gözümüzlə gördüyümüz h r şeyd n başqa, üstün bir varlıqdır.ə ə ə Özü
görünm y n, lakin yaratdə ə ığı h r şeyd Özünün varlə ə ığını v xüsusiyy tl rini göst rə ə ə ə nə
üstün bir qüvv dir.ə
Allahın varlığını tanımayanların sapdığı nöqt d buradadə ə ır. Bu insanlar Allahı
gözl ri il görm y n q d r özl rini Onun varlə ə ə ə ə ə ə ə ığına iman etm m y yön ltmişl r. Buə ə ə ə ə
s b bd n kainatə ə ə ın h r yerind açə ə ıq-aşkar görün n "yaradə ılış" h qiq tiniə ə gizl tm kə ə və
canlıların yaradılmamış olduğunu iddia etm k m cburiyy tind qalırlar.ə ə ə ə Bunu etm kə
üçün d yalanlara l atırlar.ə ə T kamül n z riyy si v materialist f ls f d buə ə ə ə ə ə ə ə ə
yalanların v n tic siz çə ə ə ırpınmaların n diqq t çarpan iki nümun sidir.ə ə ə ə
İnkar ed nl rin yanə ə ıldıqları sas m qam,ə ə slind Allahə ə ın varlığını inkar
etm y n, ancaq azə ə ğın bir Allah inancına sahib olan bir çox adam t r find n də ə ə ə
paylaşılır. B ziə ölk l rd c miyy tin ks riyy tini meydana g tir n bu insanlarə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
yaradılışı açıqca inkar etmirl r, ancaq Allahə ın "harada" olduğuna dair maraqlı batil
inancları vardır: onların bir çoxu Allahın "göyd " olduə ğunu sanır. Batil düşünc yə ə
gör , Allah çox uzaqdaə yerl ş n bir planetin arxasındadır və ə çox nadir haldaə
"dünyanın işl rin " müdaxil edir.ə ə ə Ya da heç etmir: kainatı yaratmış v başlı-başınaə
buraxmışdır, insanlar q d rl rini (talel rini) özl ri t yin ed rl r...ə ə ə ə ə ə ə ə (Allahı t nzihə
edirik)
B zil riə ə d Allahə ın Quranda bildirdiyi kimi, Onun "h r yerd " olduə ə ğunu bilir,
lakin bunun m nasə ını tam ş kildə ə qavraya bilmirl r. Şüurlarındakıə batil düşünc ilə ə
12

13. Allahın radio dalğaları, ya da görünm z, hiss edilm z bir qaz kimi madd l riə ə ə ə hatə ə
etdiyini düşünürl rə (Allahı t nzih edirik).ə
Halbuki bu düşünc v saydə ə ığımız başqa misallar Allahın "harada" olduğunu
heç cür h ll ed bilm y n (b lk d buna gör Allahə ə ə ə ə ə ə ə ın açıq-aşkar olan varlığını
ağılsızca inkar ed n) düşünc l r ortaq bir s hv saslanırlar: hə ə ə ə ə ə eç bir sası olmayan birə
fikri m nims m kl Allahla laq dar z nn qapə ə ə ə ə ə ə ə ılırlar.
Bu hansı fikirdir?
Bu fikir madd nin varlə ığı v xüsusiyy ti il laq dardə ə ə ə ə ır. B zi insanlarə
madd nin sl mahiyy ti il laq dar yanə ə ə ə ə ə ılmalara el bağlanmışlar ki, bu mövzudaə
b lk d traflı ş kildə ə ə ə ə ə düşünm mişl r.ə ə Halbuki müasir elm madd nin mahiyy ti ilə ə ə
laq dar bu fikri yə ə ıxaraq, çox h miyy tli v t siredici bir h qiq ti ortaya qoymuşdurə ə ə ə ə ə ə .
Sonrakı s hif l rd Quranda da işar edil n bu böyük h qiq ti izah etm yə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
çalışacağıq.
Elektrik Siqnallarından
İbar t olan Kainatə
Yaşadığımız dünya il laq dar bütün m lumatlarə ə ə ə biz beş duyğu orə qanımız
vasit siə l verilir.ə Y ni biz gözümüzün gördüyü, limizin toxunduə ə ğu, burnumuzun
iyl diyi, dilimiə zin daddığı, qulağımızın eşitdiyi bir dünyanı tanıyarıq. Doğulduğumuz
andan etibar n bu duyğuə lara bağlı olduğumuz üçün "xarici dünya"nın duyğularımızın
biz tanə ıtdığından f rqli ola bil c yini heç düşünm mişik.ə ə ə ə
Halbuki, bu gün bir çox elm sah sind aparılan t dqiqatlar son d r c f rqli birə ə ə ə ə ə ə
anlayışı özü il g tirmiş v bu, hissl rimiz v q bul etdiyimiz dünya il laq dar ciddiə ə ə ə ə ə ə ə ə
şübh l rin meydana g lm sin s b b olmuşdur.ə ə ə ə ə ə ə
Bu yeni anlayışın çıxış nöqt si is budur: bə ə izim "xarici dünya" hesab etdikl rimizə
yalnız elektrik siqnallarının beyind yaratdə ığı t sirl rdir.ə ə Almanın qırmızılığı, taxtanın
b rk olmasıə , ananız, atanız, ail niz, sahib olduə ğunuz bütün mallar, eviniz, işiniz v buə
kitabın s tirl ri haqqə ə ında sahib olduğunuz m lumat elektrik siqnallarə ından ibar tdir.ə
Y ni, biz heç vaxt almanə ın slə r ngini, taxtanə ın sl quruluşunu, anamızın, atamızın,ə
sevdikl rimizin sl hallarə ə ını bilmirik. Bunların hamısı k nardaə Allahın yaratması
olaraq vardır, amma biz h yatə ımız boyunca yalnız beynimizd ki kopiyalarə ı ilə laq də ə ə
oluruq.
Mövzunu tam olaraq açıqlamaq üçün vv lc xarici dünya haqqə ə ə ında bizə
m lumat ver n duyə ə ğularımızdan danışaq.
Nec görürük, nec eşidirik,ə ə
13

14. nec dadırıq?ə
Görm m liyyatə ə ə ı çoxm rh l li bir ş kild reallaşır.ə ə ə ə ə Görm snasə ə ında h r hansə ı
bir cisimd n g l n işıq d st l ri (fotonlar) gözün önünd ki lensin içind n qə ə ə ə ə ə ə ə ırılaraq
keçir v gözün arxa t r find ki retinaya t rs ş kild düşürl r.ə ə ə ə ə ə ə ə Buradakı hüceyr l rə ə
t r find n elektrik siqnalə ə ə ına çevril nə fotonlar sinirl r vasit sil beyinin arxaə ə ə
qismind ki görm m rk zi adlanan kiçik bir bölg y çatırlar.ə ə ə ə ə ə Bu elektrik siqnalı bir
neçə m liyyatdan sonra beyind ki bu m rk zd görünə ə ə ə ə ə tü olaraq yaranır. Y ni görmə ə
hadis si slind beyinin arxasə ə ə ındakı kiçik, işığın heç zaman gir bilm diyi, qapqaranlə ə ıq
bir bölg d reallaşır.ə ə
İndi, ümumiyy tl hamının bildiyi bu m lumat üz rind bir daha diqq tliə ə ə ə ə ə
ş kild düşün k:ə ə ə Biz "görür m" dey rk n, slind gözümüz g l nə ə ə ə ə ə ə ə fotonların elektrik
siqnalına çevril r k beynimizd meydana g tirdiyi "t sir"i görürük.ə ə ə ə ə Y ni "görür m"ə ə
dey rk n, slind beynimizd ki elektrik siqnallarə ə ə ə ə ını seyr edirik.
H yatə ımız boyunca gördüyümüz h r görünə tü bir neç smə -lik görmə
m rk zind meydana g lir.ə ə ə ə Oxuduğunuz bu s tirl r d , üfüq baxdə ə ə ə ığınızda
gördüyünüz ucsuz-bucaqsız m nz r d bu kiçik yerd meydana g lir.ə ə ə ə ə ə Bu zaman bir
nüansı gözd n qaçə ırılmamaq lazımdır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, k ll skeletiə ə işığı
iç ri keçirmir, y ni beyinin içi qapqaranlə ə ıqdır. Bu s b bd n beyinin k narda olan işıqlaə ə ə ə
laq də ə ə olması sla mümkün deyil.ə
Buradakı maraqlı v ziyy ti bir nümun il açə ə ə ə ıqlayaq. Qarşımızda bir şam
olduğunu düşün k.ə Bu şamın qarşısına keçib onu uzun müdd t izl y bil rik.ə ə ə ə Amma
bu müdd t rzind beynimiz şamın işığının sli il heç zamanə ə ə ə ə laq də ə ə olmaz. Şamın
işığını gördüyümüz anda bel başımızın v beynimizin içi qapqaranlə ə ıqdır. Qapqaranlıq
beynimizin içind işıqlı, aydın v r ngar ng bir dünyanə ə ə ə ı seyr edirik.
R. L. Gregory görm hadis sind ki möcüz vi v ziyy ti bel ifad edir:ə ə ə ə ə ə ə ə
Görm hadis sin o q d r alə ə ə ə ə ışmışıq ki, cavablanması lazım olan sualların
olduğunun f rqin varmaq böyük bir t x yyül t l b edir.ə ə ə ə ə ə Lakin bunu n z rə ə alə ın.
Gözl rimiz kiçik k ll mayallaq olmuş görüntül r verilir v biz trafə ə ə ə ə ə ə ımızda bunları
möhk m obyektl r olaraq görürük.ə ə Retinaların üz rind ki siqnallaə ə rın n tic sində ə ə
obyektl r dünyasə ını q bul edirik v bu bir möcüz d n f rql nmə ə ə ə ə ə ir slind . 16ə ə
Eyni v ziyy t dig r hissl r d aiddirə ə ə ə ə ə . S s, toxunma, dad v qoxu bir elektrikə ə
siqnalı olaraq beyin çatır v buradakə ə ı laq dar m rk zl rd q bul edilirl r.ə ə ə ə ə ə ə ə
Eşitm d buna b nz r ş kild reallaşır:ə ə ə ə ə ə Xarici qulaq trafdakə ı s s dalə ğalarını
qulaq seyvanı vasit sil yə ə ığıb orta qulağa çatdırır; orta qulaq aldığı s s titr şm l riniə ə ə ə
gücl ndir r k daxili qulaə ə ə ğa ötürür, daxili qulaq da bu titr şm l ri elektrik siqnallarə ə ə ına
çevir r k beyin gönd rir.ə ə ə ə Eynil görmə prosesind olduə ə ğu kimi eşitm m liyyatə ə ə ı da
beyind ki eşitm m rk zind reallaşır.ə ə ə ə ə K ll sümüyişığı keçirm diyi kimi s si də ə ə ə ə
14

15. keçirmir. Bu s b bd n bir insanə ə ə ın eşitdiyi s sl r n q d r güclü v gurultulu olsa da,ə ə ə ə ə ə
beyinin içi tamamil s ssizdir.ə ə
Buna baxmayaraq, n d qiq s sl r beyind q bul edilir.ə ə ə ə ə ə El bir d qiqlikdir kiə ə
bu: sağlam bir insan qulağı heç bir xışıltı olmadan h r şeyi eşidir.ə S s keçirm y nə ə ə
beyninizd bir orkestrin simfoniyalarə ını dinləyirsiniz, izdihamlı bir mühitin bütün s s-ə
küyünü eşidirsiniz, bir yarpağın xışırtısından tutmuş reaktiv t yyar l rinin s s-küyünə ə ə ə ə
q d r geniş bir tezlik aralığındakı bütün s sl ri q bul ed bilirsiniz.ə ə ə ə ə ə Amma o anda
h ssas bir cihazla beyninizin içind ki s s s viyy si ölçüls , burada d rin s ssizliyinə ə ə ə ə ə ə ə
hakim olduğu m lum olacaqə .
Qoxu q bulumuzun meydana g lm si d buna b nz rdir:ə ə ə ə ə ə vanil qoxusu, gül
qoxusu kimi uçan molekullar burundakı kiprikli epitelid yerl ş n titr kə ə ə ə
q buledicil rə ə gə lirl r v bu q bulediciə ə ə ə l rə lə qarşılıqlı laq y girirl r.ə ə ə ə Bu qarşılıqlı
t sir beynimiz elektrik siqnalə ə ı olaraq çatdırılır v qoxu hesab edilir.ə N tic d , bizimə ə ə
göz l, ya daə pis adlandırdığımız qoxuların hamısı uçan molekulların qarşılıqlı
t sirl rinin elektrik siqnalə ə ına çevrildikd n sonra beyind ki q buletmə ə ə ə formasından
başqa bir şey deyil. Bir tiri, bir çiç yi, sevdiyiniz bir yem yi, d niz qoxusunu,ə ə ə ə
xoşunuza g l n v ya g lm y n h r cür qoxunu beyninizd hissə ə ə ə ə ə ə ə edirsiniz. Lakin qoxu
molekulları beyin heç zaman çata bilm zl r.ə ə ə S s v görüntüd olduə ə ə ğu kimi, beyninizə
çatan yalnız elektrik siqnallarıdır. N tic olaraq, doə ə ğulduğunuz andan etibar nə
k nardakı obyektl r aid olduğunu hesab etdiyiniz qoxular duyə ə ə ğu orqanlarınız
vasit sil hiss etdiyiniz elektrik siqnallarıə ə dır. Bir qoxunun sliə il heç bir zamanə
laq də ə ə olmazsınız.
Buna b nz r ş kild insan dilinin ön t r find d dörd müxt lif kimy vi alə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ıcı
vardır. Bunlar duzlu, şirin, turş v acə ı dadlarına uyğun g lirə . Dad alıcılarımız bir sıra
kimy vi m liyyatdan sonra bu hissl ri elektrik siqnallarə ə ə ə ına çevirir v beyinə ə
çatdırırlar. Bu siqnallar da beyin t r find n dad hesab edilir.ə ə ə Bir şokoladı, ya da
sevdiyiniz bir meyv ni yediyinizd alə ə dığınız dad elektrik siqnallarının beyin
t r find n ş rh olunmasə ə ə ə ıdır. H minə obyektin slin is sla çata bilm zsiniz;ə ə ə ə ə
şokoladın özünü gör bilm z, iyl y bilm z v dada bilm zsiniz.ə ə ə ə ə ə ə M s l n, beyninizə ə ə ə
ged n dadə alma sinirl ri k sils , o an yediyiniz h r hansə ə ə ə ı bir şeyin dadının beyninizə
çatması mümkün olmaz; dadalma duyğunuzu tamamil itir rsiniz.ə ə
Bu zaman qarşımıza daha bir h qiq t çə ə ıxır: bir yem yi daddə ığımızda bir
başqasının o yem kd n alə ə dığı dadın v ya bir s si eşitdiyimizd başqa birinin eşitdiyiə ə ə
s sin bizim q bul etdikl rimizl eyni olduə ə ə ə ğundan min olmağımə ız mümkün deyil. Bu
h qiq tlə ə ə laq dar Lincoln Barnett bel deyir:ə ə ə
Bir insanın qırmızını görm si ya da Do notunu eşitm sinin başqa bir insanınkıə ə
il eyni olub-olmadığını bilm si mümkün deyilə ə . 17
Hiss etm duyğumuza gə linc d , d yiş n bir şey olmadığını gör rik.ə ə ə ə ə ə Bir cismə
toxunduğumuzda xarici dünyanı v obyektl ri tanə ə ımağımıza köm kçi olan m lumatlarə ə
d rid ki duyə ə ğu sinirl ri vasit sil beyin çatdə ə ə ə ırılır. Toxunma hissi beynimizdə
meydana g lir.ə Z nn edildiyi kimi toxunma hissini q bul etdiyimiz yer barmağımızınə ə
15

16. ucları, ya da d rimizl deyil, beynimizd ki hiss etm m rk zidir.ə ə ə ə ə ə Biz obyektl rd nə ə
g l n elektrik siqnallarınınə ə beynimizd qiym tl ndirilm si n tic sə ə ə ə ə ə ində b rk v yaə ə
yumşaq, isti v ya soyuq kimi obyektl ri t yin ed n müxt lif hissl rə ə ə ə ə ə i duyarıq. H tta birə
cismi tanımaya yarayan h r cür m lumatıə ə bu siqnallar n tic sind ld edirik.ə ə ə ə ə Bu
h miyy tli h qiq tl laq dar olaraq B.ə ə ə ə ə ə ə ə Russel v L.ə Wittgeinstein kimi m şhurə
filosofların düşünc l ri bel dir:ə ə ə
… bir limonun h qiq t n var olub olmadığı v hansı müdd t rzind varə ə ə ə ə ə ə
olduğunu hesaba ç km k v araşdırmaq mümkün deyil. Limon yalnız dill aydın olanə ə ə ə
dad, burunla alınan qoxu, gözl görül n r ng v formadan ibar tdir v yalnız buə ə ə ə ə ə
xüsusiyy tl r elmi araşdırmanın v mühakim nin mövzusu ola bil r.ə ə ə ə ə Elmin obyektiv
dünyanı bilm si sla mümkün deyil.ə ə 18
Y ni maddi dünyanə ın slin çatmağımə ə ız qeyri-mümkündür. laq dƏ ə ə
olduğumuz bütün obyektl r slind görm , eşitm , hiss etm kimiə ə ə ə ə ə hissl rin c mind nə ə ə
ibar tdir.ə Q bul m rk zl rind ki m lumatlarə ə ə ə ə ə ı qiym tl ndir n beynimiz h yatə ə ə ə ımız
boyunca madd nin bizim xaricimizd ki " sli" il deyil, beynimizd ki kopiyalarə ə ə ə ə ı ilə
laq də ə ə olur. Biz is bu kopiyalayarə ın slinin nec olduə ə ğunu heç bir zaman bilmərik.
Beynimizin İçind yarananə
"Xarici Dünya"
Bura q d r izah etdiyimiz fiziki h qiq tl r bizi mübahis edilm z bir n tic yə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
g tirirə : Bizim gördüyümüz, toxunduğumuz, eşitdiyimiz və "madd ", "dünya", ya daə
"kainat" dediyimiz anlayışların sli il heç bir zamanə ə laq də ə ə olmarıq, biz bunların
yalnız beynimizd ki kopiyalarə ını bil rik.ə
M s l n, meyv yey n biri slind meyv nin beynind ki q bulu ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
laq d dir, sli il deyil.ə ə ə ə ə Adamın "meyv " dey xarakteriz etdiyi şey, meyv ninə ə ə ə
forması, dadı, qoxusu v s rtliyin aid elektrik siqnalınınə ə ə beyind q bul edilm sind nə ə ə ə
ibar tdir.ə gƏ r beyin ged n görm sinirini k ss niz, meyv görünüşü d bir andaə ə ə ə ə ə ə ə
yox olar. V ya burundakə ı q buledicil rd n beyin uzanan sinird ki bir qopuqluq olsa,ə ə ə ə ə
qoxu q bulunuzu tamamil ortadan qaldə ə ırar. Çünki meyv b zi elektrik siqnallarə ə ını
beyinin ş rh etm sind n başqa bir şey deyil.ə ə ə
Üz rind düşünülm si lazə ə ə ım olan başqa bir xüsusiyy tə uzaqlıq hissi il bağlıdır.ə
M s l n, bu kitabla aranə ə ə ızdakı m saf , yalnə ə ız beyninizd meydana g l n bir boşluqə ə ə
hissidir. Bir insanın özünd n çox uzaqda sandə ığı madd l r d slind beynininə ə ə ə ə
içind dir. İnsan göy baxə ə ıb ulduzları seyr ed r v bunlarə ə ın milyonlarla işıq ili uzaqda
olduqlarını sanar. Halbuki ulduzlar onun içind , beynind ki gə ə örmə m rk zind dirl r.ə ə ə ə
Bu yazıları oxuyark n içind oturduə ə ğunuzu sandığınız otağının da slind içində ə ə
deyilsiniz: ksin otaq sizin içinizd dir.ə ə ə B d ninizi görm yiniz sizi otaə ə ə ğının içində
olduğunuza inandırır. Ancaq bunu unutmayın: b d ninizin d slini heç bir zamanə ə ə ə
görm diniz,ə h miş beyninizd yaranan kopiyasə ə ə ını müşahid etdinizə .
16

17. Bu v ziyy t başqaə ə hissl riniz d aiddirə ə ə . M s l n, siz otaqdakə ə ə ı televizorun
s sini eşitdiyinizi sanırsınız, slind is beyninizin içind ki s sə ə ə ə ə ə i eşidirsiniz. Metrl rə lə
uzaqdan g ldiyini sandə ığınız s s d , yanə ə ınızdakı adamın danışması da slində ə
beyninizd ki bir neç smə ə -lik eşitm m rk zind q bul edilir.ə ə ə ə ə Bu q bul m rk zininə ə ə
xaricind saə ğ, sol, ön, arxa kimi bir anlayış yoxdur. Y ni s s saə ə ğdan, soldan v yaə
havadan siz çatmaz:ə s sin g ldiyi bir istiqam t yoxdur.ə ə ə
Q bul etdiyiniz qoxular da bel dir:ə ə heç biri uzaq bir m saf d n siz çatmaz.ə ə ə ə
Qoxu hissetm m rk zinizd yaranan t sirl ri madd l rin sl qoxusu z nn ed rsiniz.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Halbuki bir gülün görünüşü nec görm m rk zinizin içind dirs , o gülün qoxusu daə ə ə ə ə ə
eyni ş kild qoxu hissetm m rk zinizin içind dir: gülün slini v qoxusunu hə ə ə ə ə ə ə ə eç bir
zaman bilm zsiniz.ə
Çünki hissl rimizin biz tanə ə ıtdığı "xarici dünya" eyni anda beynimiz çatanə
"elektrik siqnalları"dır.. Beynimiz h yatə ımız boyunca bu siqnalları d y rl ndirirə ə ə . Biz də
bunları madd nin " sli" sanaraq yanə ə ıldığımızın f rqind olmadan bir ömür sürürük.ə ə
Yanılırıq, çünki hissl rimizl madd nin özün sla çata bilmirik.ə ə ə ə ə
sli ilƏ ə laq də ə ə olduğumuzu sandığımız "xarici dünya il "ə laq dar siqnallarə ə ı
ş rh edib m nalə ə ı hala g tir n d , bizim beynimizdir.ə ə ə M s l n, eşitm q bulunu izahə ə ə ə ə
ed k.ə Qulağımıza g l n s s dalə ə ə ğalarının ş rhini ed r k onu bir simfoniyaya çevir nə ə ə ə
slind beynimizdir.ə ə Y ni biz musiqinin beynimizin ş rh etdiyi halə ə ını bilirik, k nardakıə
slini deyil.ə R ngl ri gör rk n d slind gözümüz çatan yalnə ə ə ə ə ə ə ə ız işığın müxt lifə
dalğalarıdır. Bu müxt lifə dalğaları r ngl r çevir n yen d beynimizdir.ə ə ə ə ə ə "Xarici
dünyadakı r ngl rin nec olduə ə ə ğu bizim üçün m chuldur.ə Biz almanın slə qırmızısı
il , sə manə ın slə mavisi il , aə ğacların slə yaşılı il heç bir zamanə laq də ə ə olmarıq. Xarici
dünya tamamil q bul ed n baə ə ə ə ğlıdır.
Gözd ki retinada yaranan kiçik bir d yişiklik r ng korluə ə ə ğuna s b b olur. B ziə ə ə
insanlar mavini yaşıl, b zisi qırmızını mavi, b zisi də ə r ngl ri bozun müxt lif tonlarə ə ə ə ı
ş klind görür.ə ə
Xarici Dünya Olmadan da hissl r Dünyasə ı
Meydana G l bil rə ə ə
Gördüyümüz v yaşadığımız h r şeyin beynimizd var olduə ə ə ğunu, k nardaə var
olan madd nin slini heç bilm diyimizi ortaya qoyan h qiq tl rd n biri d ,ə ə ə ə ə ə ə ə
beynimizd hissl rin meydana g lm si üçün xarici dünyaya ehtiyacə ə ə ə ımızın
olmamasıdır. Bu gün simulyator kimi bir çox texnoloji inkişaf və yuxularımız bu
h qiq tinə ə n h miyy tli d lill ridir.ə ə ə ə ə ə
Elmi yazıçı Rita Carter “Mapping The Mind” adlı kitabında "görm k üçünə
gözl r ehtiyac yoxdur" dey r k, elm adamlarə ə ə ə ı t r find n reallaşdırılan h miyy tliə ə ə ə ə ə
bir t crüb y yer vermişdir.ə ə ə T crüb d görm qə ə ə ə üsurlu insanlara video ş kill riniə ə
17

18. titr şm l r çevir n bir cihazə ə ə ə ə taxıldı. Bu insanların gözl rinin yanə ına taxılan bir
kamera is siqnallarıə beyin gönd rirdi.ə ə Bel c , onlar daiə ə m vizual dünyadan siqnallar
ala bilirdi. X st l r bir müdd t sonra h qiq t n görürmüş kimi davranmağaə ə ə ə ə ə ə
başladılar. M s l n, cihazlardan birind görüntünü yaxınlaşdırmaq üçün bir lensə ə ə ə
vardı. Bu lens x st x b rdar edilm d n işl dildiyind , x st görüntünün böyüy r kə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
üz rin g ldiyini gördüyü üçün iki qolu il özünü qorumalı olurduə ə ə ə . 16
Bu t crüb d n göründüyü kimi, hissl rimizin meydana g lm si üçün xariciə ə ə ə ə ə
dünyada maddi obyektl rin olə ması ş rt deyil.ə Bütün siqnallar süni olaraq da yaradıla
bilir.
Yuxularda yaşadığımız
"hissl r dünyasə ı"
İnsan xarici dünya olmadan da hissl ri bütün canlə ılığı il yaşaya bil r v bunaə ə ə
veril bil c k n barizə ə ə ə nümun , daha vv l d b hs etdiyimiz kimi, yuxulardə ə ə ə ə ır. Bir
insan yuxu snasə ında gözl ri baə ğlı yatağında yatır. Ancaq buna baxmayaraq,
h yatə ında qarşılaşdığı hadis l rin, yaşadığı hissl rin, x b rdarlə ə ə ə ə ıqların hamısını
yuxularında, h qiq tl rd nə ə ə ə ayırd edil bilm y c k q d r h qiqi hesab edir.ə ə ə ə ə ə ə Bu
h qiq tə ə ə bu kitabı oxuyan insanların hamısı ş xs n öz yuxularə ə ında tez-tez şahid
olurlar. M s l n, gec yataə ə ə ə ğında s ssiz v sakit bir mühitd t k yatan bir insanə ə ə ə
yuxusunda özünü izdihamlı bir m kanda, bir t hlük d gör bil r.ə ə ə ə ə ə Bu t hlük d nə ə ə
qaçdığını, bir divarın arxasında gizl ndiyini h yatdakıə ə kimi yaşaya bil r.ə H ttaə
yuxusunda gördükl ri o q d r h qiqidir ki, qorxu v çaxnaşma duyğusunu h qiq t nə ə ə ə ə ə ə ə
hiss ed r.ə H r s s-küyd ür yi aə ə ə ə ğzına g l r, qorxudan titr y r, ür yi sür tlə ə ə ə ə ə ə vurar,
t rl y r, insan b d ni t hlük anlarə ə ə ə ə ə ə ında n l ri hiss edirs , fiziki olaraq n reaksiyalarə ə ə ə
verirs hamə ısını eynil yaşayar.ə
Yuxusunda yüks k bir yerd n yıxılan insan da bunu bütün b d ni il hiss ed r.ə ə ə ə ə ə
Halbuki o anda yatağında heç t rp nm d n yatə ə ə ə ır. Ya da, yuxusunda ayağı büdr yibə su
çuxurunun için düşdüyünü gör n bir insan bütün paltarlarə ə ının islandığını, sonra da
kül k sdiyin gör üşüdüyünü hiss ed bil r.ə ə ə ə ə ə Ancaq yatdığı yerd n bir su çuxuruə ə ,
n d kül k var.ə ə ə H tta çox isti bir otaqda yatə masına baxmayaraq, yaş olmasını və
üşüm sini eynil oyanə ə ıqk n olduə ğu kimi hiss ed r.ə
V ya yuxusunda madd nin sliə ə ə il laq də ə ə ə olduğunu iddia ed n bir adamə
özünd n son d r c min ola bil r.ə ə ə ə ə ə Özün "xarici dünyanə ın sli ilə ə laq də ə ə olmağın
mümkün olmadığını" izah ed n yoldaşının çiynin lini qoyaraq "ə ə ə İndi s n limiə ə
çiynind hiss etmirs nmi?ə ə O zaman nec madd nin h qiqiliyini görm diyini söyl yə ə ə ə ə ə
bil rs n?ə ə Haradan çıxarırsan bu iddiaları? G l s ninl birə ə ə az g z kə ə , h m bu mövzunuə
danışarıq, bir d bel bir mövzuya niy inanə ə ə ırsan m n izah ed rs n" dey bil r.ə ə ə ə ə ə
D rinl ş n yuxusunda gördüyü bu yuxu o q d r d qiqdir ki, kefl avtomobilinə ə ə ə ə ə ə
qapısını açıb müh rrik yavaş-yavaş qaz ver r v sonra bird n pedala basə ə ə ə ə ıb avtomobili
18

19. yerind n sıçradar. Yolda sürə tl ged rk n aə ə ə ə ğaclar v yol x ttl ri sür td n sanki blokə ə ə ə ə
bir görüntü meydana g tir r.ə ə Bir t r fd n d t mizə ə ə ə ə hava alar. Yoldaşına etiraz etm yə ə
başladığı anda, madd nin slini gördüyünü izah etm y hazə ə ə ə ırlaşark n saatə ının
z ngin oyanar.ə ə Ancaq maraqlıdır ki, yuxusunda madd nin sli ilə ə ə laq də ə ə
olmadığımıza etiraz ed n bu insan oyanə ıqk n d gördükl rinin zehnind yarananə ə ə ə
kopiya görüntül r olduə ğunu izah ed n bir yoldaşı yanında olsa, ona da eyni ş kildə ə ə
etiraz ed c k.ə ə
İnsanlar yuxudan oyandıqlarında o ana q d r gördükl rinin x yal olduə ə ə ə ğunu
anlayarlar, amma "oyanma" görüntüsü başlayan zaman " slə h yat" dedikl ri h yatə ə ə ın
quruluşundan n d ns heç şübh l nm zl r.ə ə ə ə ə ə ə Halbuki, " slə h yatə " dediyimiz
görüntül riə hiss etm yiə miz, yuxularımızı hiss etm yə imizl tamamil eynidir.ə ə H rə
ikisini d zehnimizd görürük. Yuxuə ə dan oyandırılmadığımız müdd td onlarə ə ın bir
x yal olduə ğunu sla anlamırıqə . Ancaq oyandığımız zaman "dem li gördükl rim birə ə
yuxu imiş" deyirik. El is bu anda gördükl rimizin bir yuxu olmadə ə ə ığını nec isbat edə ə
bil rik?ə Yalnız h l oyandə ə ırılmadığımız üçün içind olduə ğumuz anı h qiqi z nnə ə
edirik. H r gec gördüyümüz yuxulardan daha uzun sür n bu yuxudan bir günə ə ə
oyandırıldığımızda bu h qiq tə ə l qarşılaşacağıq. Bunun ksini söyl y r k isbat edə ə ə ə ə ə
bil c yimiz heç bir d lilimiz yoxdur.ə ə ə
Dünya h yatə ının bir yuxu kimi olduğu, bu yuxudan "böyük bir oyanış" ilə
oyananda insanların yuxu kimi bir al md yaşadıqlarını anlayacaqları İslam aliml riə ə ə
t r find n d dil g tiril n bir h qiq tdir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə Üstün elmi say sində ə Şeyx kb r ( nƏ ə Ə
Böyük Şeyx) olaraq tanınan böyük İslam alimi Muhyiddin r bi PeyƏ ə ğ mb rimizinə ə
(s. .v.)ə bir h disini dünya h yatə ə ını yuxularımıza bel b nz tmişdir:ə ə ə
H zr ti M h mm d leyhissalam "insanlar yuxudadə ə ə ə ə Ə ır, öldükl ri vaxtə
oyanarlar" buyurmuşdur. Dem li, dünya h yatə ə ında gördüyü şeyl r yatan insanınə
yuxusunda gördüyü şeyl r kimidir. ..17ə
Bir ay d is Allah insanlarə ə ə ın qiyam t gününd yenid n dirildil c kl ri zamanə ə ə ə ə ə
bel dey c kl rini bildirmişdir:ə ə ə ə
Onlar deyəcəklər: “Vay halımıza! Bizi yatdığımız yerdən kim qaldırdı? Bu,
Mərhəmətli (Allahı)n vəd etdiyi (qiyamətdir). Elçilər doğru deyirlərmiş”.. (Yasin
sur si, 52)ə
Ay d n d göründüyü kimi, insanlar qiyam t günü yuxudan oyanan kimiə ə ə ə
oyanacaqlar. Bir insan yuxuya getdiyi v yuxu gördüyü zamanə bird n oyandə ırıldığında
onu kimin oyandırdığını soruşduğu kimi, bu insanlar da eyni ş kild onları kiminə ə
oyandırdığını soruşacaqlar. Allahın bu ay d bildirdiyi kimi, dünya h yatə ə ə ı
gördüyümüz bir yuxu kimidir v h r insan bu yuxudan oyandə ə ırılacaq v sl h yatə ə ə ı
olan axir t h yatə ə ına dair görüntül ri görm y başlayacaq.ə ə ə
19

20. Hiss ed nə Kimdir?
Bura q d r aydə ə ın olduğu kimi, içində yaşadığımızı sandığımız v "xarici dünya"ə
dediyimiz maddi dünyanın sli il heç bir zamanə ə laq d ola bilm rikə ə ə ə . Amma bu
zaman bel bir sual meydana çıxır: Bildiyimiz heç bir maddi varlığın slinə ə ə çata
bilmiriks , o halda beynimiz n dir?ə ə Beynimiz d qolumuz, qə ıçımız v ya başqa hə rə
hansı bir obyekt kimi maddi dünyanın bir parçası olduğuna gör , onun da slin heçə ə ə
bir zaman çata bilm rik.ə
Beyini analiz etdiyimizd qarşımıza dig r canlə ə ı orqanlarda da olan zülal v yaə ğ
molekullarından f rqli birə şey çıxmaz. Y ni beyin dediyimiz t parçasə ə ında görüntül riə
seyr ed r k ş rh ed c k, şüuru meydana g tir c k, qə ə ə ə ə ə ə ə ısacası "m n" dediyimiz şeyi varə
ed bil c k bir şey yoxdur.ə ə ə
R. L. Gregory beyinin içind görünə tünün yaranması il laq dar insanlarə ə ə ın
düşdükl ri bir yanə ılmanı bel dil g tirir:ə ə ə
Gözl rin beyind ki görüntül ri meydana g tirdiyinə ə ə ə ə dair düşünc l r varə ə , lakin
bundan ç kinm kə ə lazımdır. Beyind bir ş kil meydana g ldiyiə ə ə söyl nsə ə bunu görm siə
üçün iç rid daha bir gözün olmasə ə ı lazımdır, lakin bu gözün ş klini gör bilm k üçünə ə ə
daha bir göz ehtiyac olacaq,...ə v bu da sonsuz bir göz v ş kil olmasə ə ə ı m nasə ını verir.
Bu is mümkün deyilə . 21
Madd d n başqa bir varlığı q bul etm y n materialistl rin içind n çə ə ə ə ə ə ə ıxa
bilm dikl ri sl nöqt buraə ə ə ə dır: Gör n, gördüyünü q bul ed n v reaksiya ver nə ə ə ə ə
"iç rid ki göz" kim aiddir?ə ə ə
Karl Pribram da elm v f ls f dünyasə ə ə ə ında hiss ed nin kim olduə ğu il laq darə ə ə
bu h miyy tli axtarə ə ə ışa diqq t ç kmişdir:ə ə
Yunanlardan b ri filosoflar daim "maşının içind kiə ə varlıq", "kiçik insanın
içind ki kiçik insan" v s. suallarə ə üz rin düşünmüşlə ə ər. M n, beyini istifad ed nə ə ə
varlıq, haradadır? sl bilmƏ yi reallaşdıran kimə dir? Francisin d söyl diyi kimi:ə ə
"Axtardığımız şey gör ninə n olduə ğudur. "22
İndi bunu fikirl şinə : linizdƏ ki kitab, oturduə ğunuz otaq, qısacası qarşınızdakı
bütün görüntül r beyninizin içind görünür.ə ə Yaxşı, bu görüntül ri atomlarmə ı görür?
H m d kor, kar, şüursuz atomlar...ə ə Niy atomlarə ın bir qismi bu xüsusiyy tl riə ə
qazanıb, amma dig rl ri qazana bilm yib?...ə ə ə Düşünm yimiz, qavramağımə ız,
xatırlamağımız, sevinm yimiz, k d rl nm yimiz, bütün bunlar bu atomlarə ə ə ə ə ın
arasındakı kimy vi reaksiyalardanmə ı ibar tə dir?
Bu sualları diqq tl düşündüyümüzd , atomlarda irad axtarə ə ə ə ışının bir m nasə ı
olmadığını gör rik.ə Aydındır ki, gör n, eşid n v hiss ed n varlə ə ə ə ıq maddəd n xaricə bir
varlıqdır. Yaxşı bu görüntül ri beyninizin içind gör n kimdir?ə ə ə Beyninizin içind birə
göz ehtiyac duymadan bu kitabə ın görüntüsünü gör n, gördükl rini anlayan,ə ə
20

21. oxuduqlarından t sirl n n, bunların üz rind düşün n kimdir?ə ə ə ə ə ə Beyin çatan elektrikə
siqnallarını bir qulağa ehtiyac duymadan, bir dostunun s si v ya n sevdiyi mahnə ə ə ı
olaraq dinl y n, dinl dikl rind n zövq alan kimdir?ə ə ə ə ə
M hzə bu varlıq "ruh"dur
K nardaə var olan madd nin beyind ki kopiyalarə ə ını gör n, eşid n, hiss ed n,ə ə ə
q bul ed n, ş rh ed n ruhdur.ə ə ə ə Bu s tirl ri yazan v oxuyan aə ə ə ğıllı varlıqlar, bir atom və
molekul yığını v bunlarə ın arasındakı kimy vi reaksiyalar deyil, "ruh"dur.ə
H qiqiə Mütl q Varlə ıq
Bütün bu h qiq tl rə ə ə bizi çox h miyy tli bir sualla daha qarşı-qarşıya qoyur:ə ə ə
Madam ki, maddi dünyanın slin dair heç bir şey bilmirik v yalnə ə ə ız beynimizd kiə
kopiya görüntül rl laq d yik, o halda bu görüntül rin qaynaə ə ə ə ə ə ğı n dir?...ə
Yaxşı, bizim ruhumuza ulduzları, dünyanı, bitkil ri, insanlarə ı, b d nimizi və ə ə
gördüyümüz h r şeyi h miş seyr etdir n kimdir?ə ə ə ə
Aydındır ki, yaşadığımız bütün maddi kainatı yaradan v h mişə ə ə yaratmağa
davam ed n üstün bir Yaradə ıcı vardır. Bu Yaradıcı sonsuz bir güc v m lumatə ə
sahibidir.
O Yaradıcı al ml rin R bbi olan Allahdə ə ə ır.
Göyl rin v yerin, y ni kainatə ə ə ın sabit v q rarlə ə ı olmadığı, yalnız Allahın
yaratması il varlıq tapdıqları və O yaratmaə ğı dayandırdığında yox olacaqları bir
ay d bel ifad edilir:ə ə ə ə
Həqiqətən, Allah göyləri və yeri tərpənməsinlər deyə, tutub saxlayır. Əgər
tərpənsələr, Ondan başqa onları heç kəs tutub saxlaya bilməz. Həqiqətən də, O,
Həlimdir, Bağışlayandır. (Fatir sur si, 41)ə
Daha vv l d qeyd etdiyimiz kimi, insanlarə ə ə ın çoxu Allahın gücünü qavraya
bilm dikl rind n böyük bir c hal tl Uca Allahə ə ə ə ə ə ı göyl rd bir yerd olan v dünyaə ə ə ə
işl rin müdaxil etm y n bir varlə ə ə ə ə ıq olaraq düşünürl rə (Allahı t nzih edirik). Bu azə ğın
m ntiqin sası kainatə ə ın yalnız madd l rd n ibar t olduə ə ə ə ğunu, Allahın is buə
madd l rin "xaricind " haradasa bir yerd olmasıə ə ə ə dır (Allahı t nzih edirik).ə
H qiqi müə tl q varlə ıq Allahdır. Y ni var olan yalnə ız Allahdır, madd mütl qə ə
varlıq deyil. K nardaə var olan madd l r dünyasə ə ı Allahın üstün yaradışının bir
21

22. s ridir. Allah "h r yerd "dir v h r yeri sarıb-bürümüşdür.ə ə ə ə ə ə Bu h qiq tə ə Quranda
bel açə ıqlanır:
Allah, Ondan başqa ilah yoxdur, (əbədi) Yaşayandır, (bütün yaratdıqlarının)
Qəyyumudur. Onu nə mürgü, nə də yuxu tutar. Göylərdə və yerdə nə varsa, Ona
məxsusdur. Onun izni olmadan Onun yanında kim havadarlıq edə bilər? O,
(məxluqatın) gələcəyini və keçmişini bilir. Onlar Onun elmindən, Onun
istədiyindən başqa heç bir şey qavraya bilməzlər. Onun Kürsüsü göyləri və yeri
əhatə edir. Bunları qoruyub saxlamaq Ona ağır gəlmir. O, Ucadır, Uludur. (B q rə ə ə
sur si, 255)ə
Allahın m kandan mün zz h olduə ə ə ğu v h r yeri sarıb-bürüdüyü h qiq ti birə ə ə ə
başqa ay d d bel bildirilmişdir:ə ə ə ə
Məşriq də, məğrib də Allahındır! Hansı səmtə yönəlsəniz, Allahın Üzü
orada olar. Həqiqətən, Allah (hər şeyi) Əhatəedəndir, Biləndir. (B q r sur si,ə ə ə ə
115)
Bu h qiq tə ə in qavranması t k olan Allahaə ş rik qoşmadanə iman etm klə ə
meydana g l r.ə ə Çünki Allahdan başqa bütün varlıqların kölg varlə ıqlar olduqlarını
bil n bir insan q ti bir imanla "yalnə ə ız Allah vardır, Ondan başqa ilah (güc sahibi varlıq)
yoxdur" dey r.ə
Allahı gözl ri il görm diyi üçün Allahə ə ə ın varlığına inanmayanların materialist
iddiaları da madd nin sl mahiyy ti öyr nildiyind tamamil yox olə ə ə ə ə ə ar. Çünki bu
h qiq tiə ə öyr n n adam öz varlə ə ığının bir x yal xüsusiyy tind olduə ə ə ğunu anlayar. X yalə
olan bir varlığın is mütl q olan bir varlə ə ığı gör bilm y c yini qavrayar. Qurandaə ə ə ə
insanların Allahı gör bilm diyi, amma Onunə ə gördüyünü R bbimiz bel açə ə ıqlayır:
Gözlər Onu dərk etmir. O isə gözləri dərk edir.... ( nam sur si, 103)Ə ə
lbƏ tt ki, biz insanlar Allahə ə ın varlığını gözl rimizl görə ə ə bilm rikə . Amma
bilirik ki, Allah bizim daxilimizi, xaricimizi, baxışlarımızı, düşünc l rimizi tamamilə ə ə
hat etmişdir.ə ə Bu s b bl Allah Quranda "qulaqlara v gözl r hakim" (Yunus sur si,ə ə ə ə ə ə ə
31) olduğunu bildirir. Allahın m lumatə ı xaricind biz bir söz bel dey bilm rik, h ttaə ə ə ə ə
bir n f s d alə ə ə a bilm rik.ə Buna gör d ,ə ə Allah bizim etdiyimiz h r şeyi bilir. Buə
v ziyy t Quranda da bel ifad edilmişdir:ə ə ə ə
22

23. Şübhəsiz ki, nə yerdə, nə də göydə heç bir şey Allahdan gizli qalmaz. (Ali-
İmran sur si, 5)ə
Madd nin sli il laq d olduə ə ə ə ə ə ğumuzu sanaraq, beynimizd ki kopiya dünyanə ı
seyr ed rk n d , y ni h yatə ə ə ə ə ımızı sür rk n biz n yaxə ə ə ə ın olan varlıq Allahdır. Allahın
Quranda bildirdiyi "İnsanı Biz yaratdıq və nəfsinin ona nəyi vəsvəsə etdiyini də
bilirik. Biz ona şah damarından da yaxınıq. " (Qaf sur si, 16) ay sinin sirri d buə ə ə
h qiq td gizlidir.ə ə ə Allah insanı traflə ı ş kildə ə hat etmişdir v ona "sonsuz yaxə ə ə ın"dır.
Allah insanlara "sonsuz yaxın" olduğunu "Qullarım səndən Mənim barəmdə
soruşsalar, Mən (onlara) yaxınam..." (B q r sur si, 186)ə ə ə ə ay si il d bildirirə ə ə . Bir
başqa ay d keç nə ə ə "Rəbbin insanları əhatə etmişdir" (İsra sur si, 60)ə ifad si də ə
h min h qiq ti x b r verir.ə ə ə ə ə
İnsan özün n yaxə ə ın olan varlığın özü olduğunu sanaraq yanılır. Halbuki Allah
biz özümüzd n d yaxə ə ə ındır. "(Can) boğaza yetişdiyi zaman həmin an siz (can verən
adama) baxırsınız. Biz ona sizdən daha yaxın oluruq, siz isə (bunu) görmürsünüz.."
(Vaqiə Sur si, 83-85)ə ay si il d bu h qiq ti bildirmişdir.ə ə ə ə ə Ancaq ay d d bildirildiyiə ə ə
kimi, b zi insanlar gözl ri il görm dikl ri üçün bu fövq lad h qiq tə ə ə ə ə ə ə ə ə d n x b rsizə ə ə
yaşayarlar. Onları yaradanın Allah olduğunu q bul ed r, ancaq gördükl ri işl rinə ə ə ə
özl rin aid olduə ə ğunu z nn ed rl r.ə ə ə Halbuki, insanın h r h r k ti Allahə ə ə ə ın iznilə
yaradılır. M s l n, bir kitab yazan insan Allahə ə ə ın iznil o kitabə ı yazır. Kitabdakı h rə
cüml , h r fikir, h r paraqraf Allahə ə ə ın dil m sil meydana g lir.ə ə ə ə Allah bu h miyy tliə ə ə
h qiq ti bir çox ay si il bildirir.ə ə ə ə Bu ay l rd n biri d budur:ə ə ə ə "...sizi də, sizin
düzəltdiklərinizi də Allah yaratmışdır”. (Saffat sur si, 96)ə Allah "... atdığın zaman
sən atmadın, Allah atdı..." ( nfal surƏ si, 17)ə ay si il is h r etdiyimizin Özün aidə ə ə ə ə
h r k tl r olduə ə ə ə ğunu bildirir.
H qiq tə ə budur. Bir insan bunu q bul etm y bil r, amma bu heç n yiə ə ə ə ə
d yişdirm z.ə ə
Madd nin slini Bilm k Dünyaə ə ə
Ehtirasını Ortadan qaldırar
Bura q d r izah etdiyimiz mövzu h yatə ə ə ınız boyunca siz izah edilmiş n böyükə ə
h qiq tl rd n biridir.ə ə ə ə Çünki bütün maddi dünyanın slində ə bir "kölg varlə ıq"
olduğunu isbat ed n bu mövzu Allahə ın varlığının v yaradə ışının qavranmasının, Onun
yegan mütl q varlə ə ıq olduğunun aydın ola bilm sinin açarə ıdır. Eyni zamanda h mə
insanın n q d r aciz olduə ə ə ğunun elmi v inkar edil bilm z bir isbatə ə ə ıdır, h m də ə
Allahın möht ş m s n tinin bir t c llisidir.ə ə ə ə ə ə Bu s b bl d bu elm insanlarə ə ə ə ı iman
etm y t şviq edir.ə ə ə B zi insanlarə ın bu h qiq tə ə d n qaçmalarə ının sas sə b bi d budur.ə ə ə
23

24. Burada izah edil nl r, eynil bir fizika qanunu v ya bir kimy vi düstur q d rə ə ə ə ə ə ə
q ti h qiq tl rdir.ə ə ə ə İnsanlar yeri g ldiyind n ç tin riyaziyyat probleml rini bel h llə ə ə ə ə ə ə
ed bilir, ç tin başa düşül n bir çox mövzunu qavraya bilirl r.ə ə ə ə Amma h min insanə lara
madd nin insanlarə ın zehinl rind yaranan bir görünə ə tüd n ibar t olduə ə ğu, madd ninə
sli il heç bir ş kildə ə ə ə laq də ə ə ola bilm y c kl ri izah edildiyind , bunu heç cürə ə ə ə ə
anlaya bilmirl r. Bu, son də r c "şişirdilmiş" bir anlayışsızlıq v ziyy tidir.ə ə ə ə ə Çünki
burada izah edil n mövzunun qavranılmasə ı, eynil bir insanə ın "iki vur iki neç ed r?",ə ə
"neç yaşındasan?" kimi suallara ver c yi cavablar q d r asandə ə ə ə ə ır. Dünyanı harada
gördüyünü hansı elm adamından, hansı professordan soruşsanız siz "t bii kiə ə
beynimd " dey cavab ver c k.ə ə ə ə H tta bu h qiq ti biologiya kitablarə ə ə ında da tapa
bil rsiniz.ə Ancaq bütün bu açıqlığa baxmayaraq, maddi dünyanı beynimizd q bulə ə
etdiyimiz dair m lumat görm m zlikd n g linir.ə ə ə ə ə ə Elm t r find n isbat edilmiş nə ə ə ə
h miyy tli h qiq tl rd n birinin insanlardan gizl dilm siə ə ə ə ə ə ə ə ə böyük bir hadis dirə
slind .ə ə
İnsanların bütün elmi h qiq tl rə ə ə i asanlıqla q bul edib, bu h qiq td n bu q d rə ə ə ə ə ə
çox qorxub qaçmalarının sas s b bi is madd nin h qiq tini öyr nm yin bütünə ə ə ə ə ə ə ə ə
insanların h yata dünyagörüşl rini d yişdir c k olmasə ə ə ə ə ıdır. Madd ni v özl riniə ə ə
mütl q varlə ıq olaraq q bul ed nl r v bütün h yatlarə ə ə ə ə ını buna bağlı olaraq quranlar, bir
anda özl rinin, yoldaşlarının, uşaqlarının, sahib olduqları bütün s rv tin bir x yalə ə ə ə
olduğunu anlayacaqlar. İnsanların m hz bu hə qiq td n bu q d r qorxmalarə ə ə ə ə ının,
anladıqları halda anlamazlıqdan g lm l rinin, bir ibtidaiə ə ə sinif uşağının belə asanlıqla
qavraya bil c yi bir h qiq ti son d r c m nasə ə ə ə ə ə ə ə ız etirazlarla özl rind nə ə
uzaqlaşdırmağa çalışmalarının ardında gizl n nə ə s b b bu dünya ehtiraslarə ə ını itirmə
qorxusudur.
Mallara, oğullara, dünyanın keçici b z kl rin ehtirasla baə ə ə ə ğlı olan biri üçün bu
h qiq t n d böyük bir qorxu s b bidir.ə ə ə ə ə ə Çünki bu h qiq tə ə i anladığında, h lə ə ölm d nə ə
ölmüş, malını v canə ını t slim etmiş olacaq.ə Allah "Əgər (Allah) sizdən bunu istəsə
və sizdən təkidlə tələb etdiyi halda, siz xəsislik göstərsəniz, O, kin-küdurətinizi
üzə çıxardar." (M h mm də ə ə sur si, 37) ay siə ə il insanlardan bütün mallarə ını
ist diyind onlarə ə ın nec müqavim t göst r c kl rini v x sislik edə ə ə ə ə ə ə ə əc kl rə ə ini bildirir.
Bir insan madd ninə sliniə öyr ndiyind onsuz da malə ə ının, canının Allaha aid
olduğunu, verm m kə ə üçün müqavim t göst rə ə məyin m nasızə olduğunu anlayacaq,
ölm d n vv l h r şeyiə ə ə ə ə il Allaha t slim olacaq.ə ə S mimi iman ed nl r üçün bu birə ə ə
göz llik, ş r f v Allaha yaxə ə ə ə ınlığa bir v sil dir.ə ə İmansız v ya z if imanlə ə ı insanlar isə
bu göz lliyiə d rkə ed bilm dikl ri üçün buə ə ə h qiq tə ə i böyük bir israrla inkar ed rl r.ə ə
Madd ninə slə i Gizl nm diyində ə ə
Meydana g l c k Mühitə ə ə
24

25. Madd nin sli il laq d olmadə ə ə ə ə ə ıqlarını, yalnız Allahın özl rin izl tdirdiyiə ə ə
görüntül rl bağlı olduqlarə ə ını bil n insanlarə ın bütün h yatlarə ı, dünyagörüşl ri və ə
mühakim l ri d yiş c k.ə ə ə ə ə Bu, h m f rdi, h m d ictimai m nada faydalə ə ə ə ə ı bir d yişiklikə
olacaq. Çünki bu h qiq tiə ə gör n insan Allahə ın Quranda bildirdiyi üstün mömin
xlaqə ını heç bir ç tinlik ç km d n yaşayacaq.ə ə ə ə
Dünyaya h miyy t verm y n, madd nin x yal olduə ə ə ə ə ə ə ğunu anlayan insanlar
üçün h miyy t verilm liə ə ə ə şey m n viyyat olacaq.ə ə Allahın h r anə onu eşitdiyini və
gördüyünü bil n, etdiyi h r h r k tə ə ə ə ə d nə axir td hesab ver c yini də ə ə ə rə k ed n bir adamə
t bii olaraq göz l xlaqlə ə ə ı olacaq, Allahın mr v qadaə ə ğalarına ita tə edəc k.ə Bel cə ə,
c miyy td h r k s bir-birin qarşı sevgi v hörm tə ə ə ə ə ə ə ə b sl y c kə ə ə ə , göz l davranə ışlarla
bir-biril yarə ışacaq. İnsanlar arasındakı d y r mühakim l ri d yiş c k, maddə ə ə ə ə ə ə ə
d y rini itir c kə ə ə ə , bel c insanlar arasə ə ında üstünlük mövqey gör deyil, xlaqa və ə ə ə
t qvaya gör olacaq.ə ə Heç kim sli x yal olan şeyl rin arxasə ə ə ından qaçmayacaq, h r k sə ə
h qiq tinə ə arxasından ged c k.ə ə İnsanlar “n düşün rə ə l rə ?" zehniyy tə i il deyilə , "nə
ets m Allah m nd nə ə ə razı olar?" düşünc siə il h r k t ed c kl r.ə ə ə ə ə ə ə Mal, mülk və
mövqed n qaynaqlanan qürur, özünü b y nmə ə ə ək hissl rini t vazöə ə karlıq v acizliyiniə
çox yaxşı anlamaq hissi v z ed c kə ə ə ə . Bu s b bd n insanlar Quranda b hs edil n bütünə ə ə ə ə
göz l xlaq nümun l rini sev r k v ist y r k yaşayacaqlar.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Bu sayılan d yişə iklikl rə
is günümüzə d kiə c miyy tl rinin bir çox problemini t bii olaraq ortadan qaldə ə ə ə ıracaq.
Kiçik m nf tl ri üçün s bl ş n, hirsl n n, t cavüzkarə əə ə ə ə ə ə ə ə ə olan insanların yerini
h r gördüyünün Allahə ın ona izl tdirdiyi görünə tül r olduə ğunu bil n, bu s b blə ə ə ə
q z bə ə , hirsl nmə ək, qışqırıb-çığırma kimi reaksiyaların özünü hörm td n salacaə ə ğını
d rk ed nə ə insanlar tutacaq. Bu say d insanlara v c miyy tl rə ə ə ə ə ə ə rahatlıq v güv nə ə
hakim olacaq, h r k s h yatə ə ə ından v sahib olduqlarə ından razı olacaq. İnsanlardan
gizlədil n buə h qiq tinə ə insanlara v c miyy tl r qazandə ə ə ə ə ıracağı nem tl rin bir qismiə ə
bunlardır. Bu h qiq tinə ə bilinm si, düşünülm si v yaşanmasıə ə ə ilə birlikd insanlar dahaə
bir çox göz llikl r qovuşacaqlar.ə ə ə Bu göz llikl r qovuşmaq ist y nl rin eə ə ə ə ə ə d c yiə ə şey
is bu böyükə h qiq tiə ə yaxşıca düşünm k v anlamaə ə ğa c hd göst rm kdir.ə ə ə Allah bir
ay sind bel bildirmişdir:ə ə ə
(De:) “Rəbbinizdən sizə göz qabağında olan dəlillər gəlmişdir. Kim (onları)
görsə, (xeyri) onun özünə, kim kor olsa (zərəri) onun öz əleyhinə olar.... ( namƏ
sur si, 104)ə
Materialistl rin M ntiqə ə i
Pozuqluqları
Bu hiss nin vv lind n etibar n madd nin materialistl rin iddia etdikl ri kimiə ə ə ə ə ə ə ə
mütl q bir varlə ıq olmadığını, madd nin sli il heç bir zaman laq d olmadə ə ə ə ə ə ığımızı
25

26. elmi d lill rl gördük.ə ə ə Materialistl r is bütün f ls f l rini yox ed n bu açə ə ə ə ə ə ə ıq h qiq tə ə ə
qarşı son d r c m nasızə ə ə ə müqavim t göst rirl r v sassız d lill r g tirirl r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
M s l n, materialist f ls f nin XXə ə ə ə ə ə srd ki n böyük müdafi çil rind n biriə ə ə ə ə ə
olan qatı Marksist Corc Politzer bu mövzu il laq dar h miyy tli bir d lil olaraqə ə ə ə ə ə ə
"avtobus nümun si"ni vermişdir.ə Politzer gör madd nin beynimizd ki kopiyasə ə ə ə ı ilə
laq də ə ə olduğumuzu müdafi ed nl r şosed avtobus gördükl ri zaman zilm m kə ə ə ə ə ə ə ə
üçün qaçırlar. 23
Bir başqa m şhur materialist Johnson is özün madd ninə ə ə ə sliə il heç laq də ə ə ə
olmadığımız izah edildiyind daşlarə ı t pikə l y r kə ə ə bu h qiq tiə ə inkar etm yə ə
çalışmışdır. 24
Marks, Engels, Lenin kimi m şhur materialistl rin kitablarə ə ında h miş bu cürə ə
nümun l r v "madd ninə ə ə ə slə mahiyy tini yumruq yeyinc anlaə ə yarsınız" kimi q z bə ə
dolu cüml l rə ə yer alır.
Materialistl rin yanə ıldıqları v anlaya bilm dikl ri nöqt "ə ə ə ə hiss" anlayışının
yalnız görm duyə ğusu il laq dar olduə ə ə ğunu sanmalarıdır. Halbuki yalnız görmə
deyil, toxunma, z rb , s rtlik,ə ə ə ağrı, istilik, soyuqluq kimi bütün hissl r eyniə lə görmə
kimi insanın beynind yaranan hissl rdir.ə ə M s l nə ə ə , avtobusa minm k üçün avtobusunə
qapısının soyuq metalını lind hiss ed n bir insan slind bu "soyuq metal hissini"ə ə ə ə ə
beynind hissə edir. Bu çox açıq və m lum olanə bir h qiq tə ə dir. Toxunma duyğusu daha
vv l d ifad edildiyi kimi, bir insanə ə ə ə ın m s l nə ə ə , barmaqlarından g l n sinirə ə
siqnallarının beyinin mü yy n bir nöqt sind meydana g tirdiyi bir hissdir.ə ə ə ə ə Hiss ed nə
barmaqlarımız deyil. İnsanlar bunu elmi olaraq açıqlandığı üçün q bul edirl r.ə ə Ancaq
mövzu avtobusun qapısını tutmaq deyil, avtobusun insanı vurmasına g ldikdə ə, y niə
bu toxunma hissi daha şidd tli və ə ağrı verici olduğuna görə, buna inanmırlar. Halbuki,
ağrı v ya z rb d beyind hiss edilə ə ə ə ə ir. Avtobusun vurduğu bir insan z rb ninə ə
şidd tini v bütün aə ə ğrını beynind hiss ed r.ə ə
Bunu daha yaxşı anlamaq üçün yuxuları düşünm k faydalə ı olacaq. İnsan
yuxusunda onu avtobusun vurduğunu, q zadan sonra gözünü x st xanada açdə ə ə ığını,
m liyyatə ə keçirtdiyini, h kiml rinə ə söhb tl riniə ə , ail sinin t laşlə ə a x st xanayaə ə
g lə m siə ni, şik st qaldə ığını v yaə b d nininə ə çox ağrıdığını gör bil r.ə ə Yuxusunda
yaşadığı bütün bu hadis l rin görünə ə tül rini, s sl rini, hissini, aə ə ə ğrını, işığı,
x st xanadakə ə ı r ngl ri çox aydə ə ın və real hesab edir. Bunların hamısı h yatdakə ı kimi
t bii v inandə ə ırıcıdır. O an, yuxundakı bir adam ona yuxu gördüyünü, gördükl rininə
bir x yal olduə ğunu söyl s ona inanmaz.ə ə Halbuki, gördükl rinin hamə ısı bir x yaldə ır
v n avtobusun, n x st xananə ə ə ə ə ın, n d yuxusunda gördüyü b d ninin xariciə ə ə ə
dünyada maddi qarşılığı vardır. Yuxusunda gördüyü b d nin v avtobusun maddiə ə ə
qarşılığı olmamasına baxmayaraq, "h qiqiə bir b d nə ə i" "h qiqiə bir avtobus" vurmuş
kimi hiss ed bilir.ə
El is materialistl rin "madd ninə ə ə ə slə mahiyy tini yumruq yeyinc anlaə ə yarsan",
"dizin bir t pikə ə vurunca madd nin slini görübə ə -görm diyind n şübh n qalmaz", "itə ə ə
görünc qaçarsan amma", "avtobusə vursa beynindədir, ya deyil bil rs nə ə ", "madam ki,
26

27. kopiya görüntül rl laq d s nə ə ə ə ə ə , o zaman şosey çə ıxıb avtomobill rd n qaçmadanə ə
ortada dayan" kimi etirazlarının heç bir m nasə ı yoxdur. Sür tli bir z rb , can aə ə ə ğrıdan
itin dişl ri, şidd tli bir yumruq madd nin sli il laq d olduə ə ə ə ə ə ə ə ğunuzun d lili deyil.ə
Çünki b hs edildiyi kimiə , bunları eynilə yuxunuzda da, maddi qarşılıqları olmadığı
halda yaşaya bil rsiniz.ə Ayrıca, bir hissin şidd tli olmasə ı o hissin beyind meydanaə
g ldiyiə h qiq tiniə ə d d yişdirə ə mir. Bu, elmi olaraq isbatı olan çox açıq bir h qiq tə ə dir.
B zi insanlarə ın şosed n sür tl keç n bir avtobusu v ya bu avtobusun s b b olduə ə ə ə ə ə ə ğu
bir q zanə ı, madd nin fiziki varlə ığı il laq d olduqlarə ə ə ə ının bir d lili sanmalarə ının
s b bi görünə ə tünün insanı aldadacaq q d r h qiqi görüə ə ə nm si v hiss edilm sidir.ə ə ə
M kan görünə tül rind ki m s l nə ə ə ə ə , şosed ki d rinlik v perspektivin qüsursuzluə ə ə ğu,
m kanda görüə n n cisiml rin r ngə ə ə i, ş klə i, kölgəsi olaraq mük mm lliyi, s s, qoxu və ə ə ə
s rtlik hissl rinin çox d qiq olmasə ə ə ı v görünə tünün içind bir m ntiqə ə in olması
b ziə l rini yanə ıldır. B zi insanlar bu hadis l r n tic sind bunlarə ə ə ə ə ə ın hiss olduğunu
unuda bilmirlər. Amma zehind meydana g l n hissl r n q d r kə ə ə ə ə ə ə ə siksiz və
mük mm l olursaə ə -olsun, bunların bir q bul olduə ğu h qiq tə ə i d yişm y c k.ə ə ə ə İnsan
şosed ged rk n bir q za yaşasa da, z lz l d yə ə ə ə ə ə ə ə ıxılan bir evin altında qalsa da,
yanğında alovlar t r find n sarə ə ə ılsa da, n rdivanə dan yıxılsa da bütün bu hadis l riə ə
zehnind yaşaə yar və sillə əri il laq d olmə ə ə ə az.
Bir insan şosed ki bir avtobusun önün atə ə ılanda zehnind ki avtobus zehnind kiə ə
b d ninə ə i vurar. O insanın bu q za n tic sind h yatə ə ə ə ə ını itirm siə , b d nininə ə
parçalanması da bu h qiq tiə ə d yişdirm z.ə ə gƏ r insanə ın zehnind gördüyü bu hadisə ə
ölüm il n tic l ns , Allah o insana göst rdiyi görünə ə ə ə ə ə tünü bir p rd nin qaldə ə ırılması
kimi qaldırar v o adama başqa bir görünə tü, axir t aid görünə ə tül ri göst r r.ə ə ə Bu
h qiq tiə ə indi s mimiyy tl düşünüb anlamayanlar ölüml riə ə ə ə il birlikd d rhalə ə ə
anlayacaqlar.
Sinirl ri Paralel Bağlama Nümun siə ə
Politzerin yol q zasə ı nümun sini t hlil ed k:ə ə ə Bu q zada avtobusun altə ında
zil n adamə ə ın beş duyğu orqanından beynin ged n sinirl r bir başqa insanınə ə ə
m s l n, Corc Politzerin beynin paralel bir laq il baə ə ə ə ə ə ə ğlansa, avtobus q zadakə ı
adamı vurduğu anda evind oturan Politzeri d vuracaq.ə ə Daha doğrusu, q zaya düş nə ə
adamın keçirtdiyi hissl rin hamə ısını, bir musiqi al tin bağlanan iki kolonkadan eyniə ə
mahnının eşidilm sinə ə b nz r ş kild , Politzer d keçir c k.ə ə ə ə ə ə ə Politzer d evində ə
oturduğu halda avtobusun yl cinin s sini, avtobusun b d nin d ym sini,ə ə ə ə ə ə ə ə qolunun
qırılmasını v qanının axmasını,ə ağrılarını, x st xanaya aparıldığınıə ə , gipsin s rtliyini,ə
qolunun gücsüzlüyünü hiss ed c k v gör c k.ə ə ə ə ə
Q zadakə ı adamın sinirl ri neç adama baə ə ğlansa bunların hamısı, eynil Politzerə
kimi, q zanə ı vv ld n axıra qə ə ə d r yaşayacaq.ə ə Q zadakə ı adam komaya girs , hamə ısı
komaya gir c k.ə ə H tta, b hs etdiyimiz yol q zasə ə ə ına aid hissl rin hamısı bir cihazaə
27

28. yazılsa v h mişə ə ə vv l keçirilib başqa bir adama verilsə ə ə , bu adamı da d f l rlə ə ə ə ə
avtobus vuracaq.
Yaxşı, el is bu insanlardan hansını h qiqi avtobus vurmuşdurə ə ə ? Materialist
f ls f nin bu suala ver bil c yi bir cavab yoxdur.ə ə ə ə ə ə Doğru cavab yol q zasə ını hamının
öz zehinl rind bütün t f rrüatıə ə ə ə il yaşamasıdır.ə
Tort yem k v daşa t pik vurmaq nümun l ri üçün d v ziyy t eynidir.ə ə ə ə ə ə ə ə Tort
yeyinc qarə nında tortun şişliyini v toxluə ğunu hiss ed n Engelsin duyə ğu orqanlarına
aid sinirl r paralel olaraq ikinci bir adamə ın beynin baə ğlansa Engels tort yediyi və
doyduğu anda o adam da tort yey c kə ə v doyacaq.ə Daşa t pik vuruncaə ayağı ağrıyan
materialist Johnsonun sinirl ri paralel olaraq bir başqa adama bağlansa, bu adam daə
daşa vuracaq v canə ı ağrıyacaq.
Yaxşı, hansı tort v hansə ı daş h qiq tdirə ə ? Materialist f ls f buna da bir cavabə ə ə
ver bilm z.ə ə Doğru cavab budur: H m Engels, h m dig r adam tortu öz zehinl rində ə ə ə ə
yeyib doymuşlar. H m Johnson, h m d ikinci adam daşa t pik vurduğuə ə ə ə anı öz
zehinl rind bütün t f rrüatıə ə ə ə il yaşamışlar.ə
Yuxarıda Politzerlə laq dar olaraq verdiyimiz nümun d bel bir d yişiklikə ə ə ə ə ə
ed k:ə evind oturan Politzerin sinirl rini avtobusun vurduğuə ə adamın beynin ,ə
avtobusun vurduğu adamın sinirl rini d Politzerin beynin baə ə ə ğlayaq. Bu v ziyy tdə ə ə
is Politzer slind evind oturduə ə ə ə ğu halda avtobusun onu vurduğunu z nn ed c k,ə ə ə
avtobusun vurduğu adam is q zanə ə ın bütün şidd tin baxmayaraq, bunu sla hissə ə ə
etm y c k, çünki özünün evd oturduə ə ə ə ğunu düşün c k.ə ə Bu m ntiq tort yem k v daşaə ə ə
t pik vurmaq nümun l rin d aid edil bil r.ə ə ə ə ə ə ə
Göründüyü kimi, insanın hissl rini aşması v k nara çə ə ə ıxması mümkün deyil.
Dem li,ə bir insanın ruhuna b d ni v heç bir maddi varlə ə ə ığı olmadığı halda v ortadaə
maddi bir mühit d olmamasə ına baxmayaraq, h r şey seyr etdiril bil r.ə ə ə Bel ki,ə
adamın bunu anlaması mümkün deyil, h tta izl tdiril n üç ölçülü mük mm lə ə ə ə ə
görüntül ri h qiqi z nn edib, varlə ə ə ığından da son d r c min olacaq.ə ə ə ə Çünki h r insanə
duyğu orqanlarına hiss etdiril n hissl rd n asə ə ə ılıdır.
İngilis filosofu David Hume bu h qiq t üz rind ki düşünc l rini bel ifadə ə ə ə ə ə ə ə
etmişdir:
Çox s mimi olaraq, özüm dediyim şey daxil olduə ə ğum zaman m n isti v yaə ə
soyuğa, işığa v ya kölgə y , eşq v ya nifr t , acə ə ə ə ə ə ıya v ya lə zz t dair xüsusi bir hissə ə ə ə
v ya başqa bir şey daim rast g lir m.ə ə ə ə M n bir hiss olmadan h r hansə ə ı bir zamanda
özümü sla tuta bilm r m v sla hissd n başqa bir şeyi müşahid ed bilm r m. 26ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Hissl rin Beyind Meydana g lm si F ls f Deyil,ə ə ə ə ə ə ə
Elmi h qiq tdirə ə
28

29. Materialistl r burada izah etdikl rimizin f ls fi bir dünyagörüş olduğunu iddiaə ə ə ə
edirl r.ə Halbuki bizim "xarici dünya"nın sli il heç bir zaman laq d olmadə ə ə ə ə ığımız bir
f ls f deyil, elmi h qiq tdir.ə ə ə ə ə Görüntünün v hissl rin beyind nec meydana g lm siə ə ə ə ə ə
bütün tibb fakült l rind traflıə ə ə ə ş kild t dris edilirə ə ə . Başda müasir fizika olmaqla, XX
sr elminin ortaya qoyduə ğu h qiq tl rə ə ə madd nin konkret bir h qiq t sahibə ə ə ə
olmadığını, h r k sin birm nalı olaraq "beynind ki ekran"ə ə ə ə ı izl diyini açə ıqca göst rir.ə
Bunu ist r ateist olsun, ist r buddist, ist r başqa bir dünyagörüş , ya daə ə ə ə
düşünc y sahib olsun elm inanan h r k s q bul etm k m cburiyy tind dir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Bir
materialist Allahın varlığını inkar ed bil r, amma bu elmi h qiq ti inkar ed bilm z.ə ə ə ə ə ə
Yaşadıqları dövrl rin elm anlayışı və elmi imkanlarə ı qeyri-kafi də olsa, Karl
Marks, Friedrich Engels, Georges Politzer v başqalarının bu q d r asan v açə ə ə ə ıq bir
h qiq tiə ə qavraya bilm m l ri çaşdırıcıdır.ə ə ə Amma indiki vaxtda elmin və
texnologiyanın imkanları son d r c inkişaf etmişdir v bu imkanlar onsuz da çox açə ə ə ə ıq
olan bu h qiq tinə ə qavranmasını daha da asanlaşdırır.
Materialistl r Tarixin n Böyükə Ə
T l sin Düşmüşl rə ə ə ə
Türkiy d ki materialistl r arasında baş ver n v burada yalnə ə ə ə ə ız bir neç nümunə ə
il göst rdiyimizə ə çaxnaşma atmosferi slind materialistl rin tarix boyuncaə ə ə
qarşılaşmadıqları böyük bir məğlubiyy tl üz-üz olduqlarə ə ə ını göst rir.ə Madd nin sliə ə
il laq d olmadə ə ə ə ığımız h qiq tə ə i müasir elm t r find n isbat edilmişdir və ə ə ə çox açıq,
q ti, güclü bir ş kild ortaya qoyulmuşduə ə ə r. Materialistl r kor-koran inandə ə ıqları, bel
bağladıqları, güv ndikl ri maddi dünyanə ə ın içind ki h r şeyl birlikd tamamil yoxə ə ə ə ə
olduqlarını görür v buna qarşı heç bir şey ed bilmirl r.ə ə ə
Tarix boyunca materialist düşüncə h miş var oldu v bu insanlar özl rind nə ə ə ə ə
v müdafi etdikl ri f ls f d n min olaraq onları yaratmə ə ə ə ə ə ə ə ış Allaha qarşı cahilc başə
qaldırdılar. Ortaya atdıqları ağıldan v elmd n uzaq ssenariy gör madd z li və ə ə ə ə ə ə ə
b di idi v bütün bunlarə ə ə ın bir Yaradıcısı ola bilm zdiə (Allahı t nzih edirik). Yalnə ız
qürurlarından ötrü Allahı inkar ed rk n madd nin mütl q varlə ə ə ə ıq olduğu yalanının
arxasına sığındılar. Bu f ls f d n el min idil r ki, heç zaman bunun ksini isbatə ə ə ə ə ə ə ə
edil c yini düşünmürdül r.ə ə ə
M hzə buna gör madd nin sli il laq dar olaraq bu kitabda izah edil nə ə ə ə ə ə ə
h qiq tl r bu insanları böyük bir qarə ə ə ışıqlığa salmışdır. Çünki burada izah edil nl rə ə
onların f ls f l rini yə ə ə ə ıxıb bir k nara atmış, üzə rind mübahis etm y bel imkanə ə ə ə ə ə
verm miə şdir. Bütün düşünc l rini, h yatlarə ə ə ını, qürurlarını v inkarlarə ını üz rinə ə
qurduqları madd ll rind n çıxmışdıə ə ə ə r.
Allahın bir sif ti inkarçə ılara t l qurmasə ə ıdır. Quranda "Bir zaman kafirlər səni
həbs etmək, öldürmək və ya (yurdundan) qovmaq üçün sən qarşı hiylə ə
29

30. qururdular. Onlar hiylə işlətdilər, Allah da hiylə işlətdi. Allah hiylə işlədənlərin
ən yaxşısıdır. " ( nfal sur si, 30) ay si il bu hƏ ə ə ə əqiq t bildirilir.ə
Allah madd nin sli il laq d olduqlarə ə ə ə ə ə ını z nn etdir r k materialistl riə ə ə ə
t l y salmə ə ə ış v tarixd b nz ri görünm miş ş kild alçaltmışdır.ə ə ə ə ə ə ə Mallarının,
mülkl rinin, mövqel rinin,ə ə c miyy tin, bütün dünyanə ə ın, slind yalnə ə ız kopiyaları ilə
laq də ə ə olduqları h r şeyin slini bildikl rini sanmə ə ə ışlar, üst lik bunlara güv n r kə ə ə ə
cahilc Allaha qarşı çıxmışlar.ə Böyük bir ağılsızlıq göst rib lovə ğalanaraq Allaha qarşı
üsyan etmiş v inkarda ir li getmişl r.ə ə ə Bunları ed rk n d güc aldıqları yegan şeyə ə ə ə
madd olmuşdur.ə Amma el bir anlayə ış ksikliyi için düşmüşl r ki, Allahə ə ə ın onları
sarıb-bürüdüyünü heç düşünm mişl r.ə ə Allah inkarçıların anlayışsızlıqları n tic sində ə ə
düş c kl ri v ziyy ti Quranda bel x b r vermişdir:ə ə ə ə ə ə ə ə
Yoxsa bir hiylə qurmaq istəyirlər? Amma kafirlər özləri o hiylənin qurbanı
olacaqlar. (Tur sur si, 42)ə
Bu, b lk d tarixin gördüyü n böyük uduzmadə ə ə ə ır. Materialistl r qürurlanaraqə
slind böyük bir t l y düşmüşl r, Allaha qarşı çirkin bir c sar t göst r r k etdikl riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
mübariz d mə ə əğlub olmuşlar. "Beləliklə hər bir ölkədə oranın günahkarlarını
başçılar təyin etdik ki, onlar orada (mümkün qədər) yaramaz işlər görsünlər.
Halbuki onlar o yaramaz işləri yalnız özlərinə qarşı edirlər və (bunu da) hiss
etmirlər. " ( nam sur si, 123)Ə ə ay si Yaradə ıcımıza cahilc baş qaldıran bu inkarçılarınə
nec şüursuzluq içind olduqlarə ə ını v hansı sonla qarşılaşacaqlarını n açə ə ıq ş kildə ə
x b r verir.ə ə
Bir başqa ay d is bu h qiq t bel bildirilir:ə ə ə ə ə ə
Onlar Allahı və iman gətirənləri aldatmağa çalışırlar. Halbuki yalnız özlərini
aldadır və (bunu) anlamırlar. (B q r sur si, 9)ə ə ə ə
İnkarçılar t l qurmaə ə ğa c hd ed rk n Allahə ə ə ın ay d bildirdiyiə ə "anlamırlar"
ifad si il açə ə ıqlandığı kimi, çox h miyy tli bir h qiq ti anlaya bilm mişl r:ə ə ə ə ə ə ə
Yaşadıqları bütün hadis l rin zehinl rind hiss etdikl riə ə ə ə ə kopiya görüntül r olduə ğu və
qurduqları t l l rin d zehinl rind yaranan bir görüntü olduğunu...ə ə ə ə ə ə Bu anlamazlıqları
s b bind n d Allahla t k olduqlarə ə ə ə ə ını unudaraq özl ri t l y düşmüşl rə ə ə ə ə .
H r dövrd olduə ə ğu kimi, bu dövrd d Allah inkarçə ə ıların bütün hiyl liə
nizamlarını yıxmışdır. Allah "…Şübhəsiz ki, şeytanın hiyləsi zəifdir. (Nisa sur si,ə
76) ay si il bu hiyl l rinə ə ə ə qurulduqları andan n tic siz olacağını da xə ə b r vermişdir.ə ə
V möminl ri də ə ə "…onların qurduğu hiylə sizi ziyana sala bilməz. " (Ali-İmran
sur si, 120)ə ay si il müjd l mişdir.ə ə ə ə
30

31. Allah bir başqa ay sind inkar ed nl rin aldanmə ə ə ə alarını bel bildirir:ə "Kafirlərin
əməlləri səhradakı ilğıma bənzəyir ki, susamış kimsə onu su hesab edər... ". (Nur
sur si, 39) Bu ay d işar edildiyi kimi, materializm f ls f si d üsyan ed nl r üçünə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bir "ilğım"a çevril rə : ona güv n r k ll rini uzatdə ə ə ə ə ıqlarında h r şeyin bir x yaldanə ə
ibar t olduə ğunu anlayarlar. Allah onları bel bir ilə ğımla aldatmışdır, onlara madd ninə
sill ri il laq d olduqlarə ə ə ə ə ə ını z nn etdirmişə dir. Professorlar, astronomlar, bioloqlar,
fizikl r, mövqelə ri n olursa-olsun madd ni özl rin aə ə ə ə ə ğılsızca ilah etm l ri (Allahə ə ı
t nzih edirik) s b bind n bu oyuna g lmişl r, bir uşaq kimi aldanmış v alçalmışlar.ə ə ə ə ə ə ə
Beyinl rind gördükl ri kopiya görüntə ə ə ül rin mütl q olduə ə ğunu sanaraq onun üz rində ə
f ls f l rini, ideologiyalarə ə ə ə ını qurmuşlar, ciddi mübahis l r etmişl r, "intellektual"ə ə ə
izahatlardan istifad etmişl r.ə ə Bütün bunlardan ötrü d özl rini çox aə ə ğıllı saymışlar,
kainatın h qiq tiə ə haqqında fikir yürütm yiə düşünmüşl r v n h miyy tlisi özə ə ə ə ə ə
m hdud aə ğılları il Allah haqqında zə nn qapılmışlarə ə . Allah onların düşdükl ri buə
v ziyy ti bir ay sind bel bildirir:ə ə ə ə ə
Onlar hiylə qurdular, Allah da hiylə qurdu. Allah hiylə quranların ən
yaxşısıdır. (Ali-İmran sur si, 54)ə
Dünyada b zi t l l rd n xilas olmaq mümkün ola bil r,ə ə ə ə ə ə ancaq Allahın inkar
ed nl r qurduə ə ə ğu bu t l el möhk mdir ki, ondan qurtulmaq sla mümkün deyil.ə ə ə ə ə Nə
edirl r etsinl r, kim ist s l r müraci t etsinl r, Allahdan başqa özl rin bir köm kçiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
tapmaları mümkün deyil. Allahın Quranda x b r verdiyi kimiə ə "…Onlar Allahdan
başqa özlərinə nə bir himayədar, nə də bir yardımçı tapacaqlar.." (Nisa sur si, 173)ə
Materialistl r bel bir t l y düş c kl rini heç gözl mirdil r. XXə ə ə ə ə ə ə ə ə ə srin bütünə
imkanları ll rind ik n rahatlıqla inkar ed bil c kl rini v insanlarə ə ə ə ə ə ə ə ə ı da inkara
sürükl yə bil c kl rini sanə ə ə ə ırdılar. Allah inkarçıların tarix boyunca daşıdıqları bu
zehniyy ti v uə ə ğradıqları sonu Quranda bel x b r vermişdir:ə ə ə
Onlar hiylə qurdular, Biz də hiylə qurduq. Lakin onlar (bunu) hiss etmədilər.
Bax gör onların hiylələrinin aqibəti necə oldu. Biz onları bütün tayfalarıyla birlikdə
yerlə-yeksan etdik. (N ml sur si, 50-51)ə ə
Ay l rd izah edil n h qiq tin bir m nasə ə ə ə ə ə ə ı da budur: Materialistl r sahibə ə
olduqları h r şeyin sad c beyinl rind ki kopiyalarə ə ə ə ə ı il laq də ə ə ə olduqları açıqlanmış,
y ni ll rind ki h r şey bütünlükl yox edilmişdir. Onlar slini bildikl rini z nnə ə ə ə ə ə ə ə ə
etdikl ri mallarə ının, fabrikl rinin, qə ızıllarının, dollarlarının, uşaqlarının, yoldaşlarının,
dostlarının, mövqel rinin, h tta öz b d nl rinin ll rind nə ə ə ə ə ə ə ə getdiyin şahidlik ed rk nə ə ə
"yox olmuşlar". Madd olmaqdan çə ıxmış, artıq bir ruh halına girmişl r.ə
31

32. Şübh siz, bu h qiq tin f rqin varmaq materialistl r üçün d hş t vericiə ə ə ə ə ə ə ə
hadis dir.ə Çünki bu, onlar üçün h l dünyada ik n "ölm d n bir ölüm" b rab rdir.ə ə ə ə ə ə ə ə
Allah "Məni yaratdığım kimsə ilə tək burax" (Mudd ssir sur si, 11)ə ə ay si ilə ə
h r insanə ın Allah qatında slind t k-t nhaə ə ə ə olduğunu x b r vermişdir.ə ə Bu fövq ladə ə
h qiq t bir çox ay d bildirilmişdir:ə ə ə ə
Hüzurumuza ilk dəfə sizi xəlq etdiyimiz kimi tək-tənha, həm də sizə
verdiyimiz (nemətləri) arxanızda qoyub gəldiniz.... ( nam surƏ si, 94)ə
Onların hər biri Qiyamət günü Onun hüzuruna tək-tənha gələcək. (M ry mə ə
sur si, 95)ə
Bu ay l rd izah edil n h qiq tin bir m nasə ə ə ə ə ə ə ı da budur: Madd ni cahilc ilahə ə
ed nl r, (Allahə ə ı t nzih edirik) Allahdan g lmiş v yen ONA dönmüşl r.ə ə ə ə ə İst s l r d ,ə ə ə ə
ist m s l r d Allaha t slim olmuşlar.ə ə ə ə ə ə İndi haqq-hesab gününü gözl yirl r v o günə ə ə
hamısı bir-bir hesab ver c kl r. Anlamaq istə ə ə əməs l r d ...ə ə ə
N ticə ə
Bura q d r izah etdiyimiz mövzu h yatə ə ə ınız boyunca siz izah edilmiş n böyükə ə
h qiq tl rd n biridir.ə ə ə ə Madd nin sli il heç bir zaman laq d olmadə ə ə ə ə ə ığımızı isbat
ed n bu mövzu Allahə ın varlığının v yaradə ışının qavranmasının, Onun yegan mütl qə ə
varlıq olduğunun başa düşülm sinin açarə ıdır.
Bu mövzunu anlayan insan dünyanın, insanların çoxunun sandığı kimi bir yer
olmadığını d rk ed rə ə . Dünya prospektl rd m qs dsiz g z nl rin, meyxanalardaə ə ə ə ə ə ə
dava ed nl rin, lüks kafel rd bir-birl rin göst riş ver nl rin, mallarə ə ə ə ə ə ə ə ə ı ilə
öyün nl rin, h yatlarə ə ə ını boş m qs dl r h sr ed nl rin sandə ə ə ə ə ə ə ığı kimi mütl q bir yerə
deyil. Bizim dünyaya dair h r cür m lumatə ə ımız, beynimizd gördüyümüz kopiyaə
görüntül rd n ibar tdir. İə ə ə nsanların hamısı da bu kopiya görüntül ri zehinl rininə ə
içind seyr ed n bir kölg varlə ə ə ıqlardır, amma bunun şüurunda deyill r.ə
Bu mövzu çox h miyy tlidir v Allahə ə ə ə ı inkar ed n materialist f ls f niə ə ə ə
vv ld nə ə ə çökdürür. Marks, Engels, Lenin kimi materialistl rin bu mövzunuə
eşitdikl rind çaxnaşmaya qapılmaları, hirsl nm l ri, trafındakıları " slaə ə ə ə ə ə ə
düşünm yin" dey x b rdar etm l ri bu s b bd ndir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə slindƏ buə insanlar hissl rinə
beyind meydana g lə ə m siə h qiq tiniə ə bel qavraya bilm y c k q d r böyük birə ə ə ə ə ə
ağılsızlıq içind dirl r.ə ə Beyinl rinin içind seyr etdikl ri dünyanə ə ə ı "xarici dünyanın sli"ə
sanır, bunun ksini göst r n açə ə ə ıq-aşkar d lill ri is heç cür anlaya bilmirl r.ə ə ə ə
32

33. Bu q fl t Allahə ə ın inkarçılara vermiş olduğu ağıl kə sikliyinin bir n tic sidir.ə ə
Çünki Allahın Quranda bildirdiyi kimi, inkarçılar "Onların qəlbləri var, onunla
anlamazlar; gözləri var, onunla görməzlər; qulaqları var, onunla eşitməzlər. Onlar
heyvan kimidirlər, hətta daha çox azğınlıqdadırlar. Qafil olanlar da məhz onlardır.."
( rafƏ sur si, 179)ə
Yaşadığımız dövrdə b hs etdiyimizə h qiq t elmin ortaya qoyduə ə ğu d lill rlə ə ə
isbat edilmişdir. Kainatın sliə il laq d olmadə ə ə ə ığımız dünya tarixind ilk d f bu cürə ə ə
konkret, açıq v aydə ın ş kild izah edilir.ə ə
Bu s b blə ə ə XXI sr insanlarə ın geniş ş kildə ə İlahi h qiq tiə ə qavrayacaqları və
yegan mütl q varlə ə ıq olan Allaha dalğa-dalğa yön l c kl ri bir tarixi dönüş nöqt siə ə ə ə ə
olacaq. XXI srdə ə XIX srin materialist azə ğın inancları tarixin zibilliyin atə ılacaq,
Allahın varlığı v yaradə ılışı qavranacaq, m kansə ızlıq, zamansızlıq kimi h qiq tə ə l rə
aydın olacaq, insanlıq srl rd n b ri gözünün önün ç kil n p rd l rd n,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
aldatmalardan v batil inanə clardan xilas olacaq.
33

34. ZAMANSIZLIQ H QİQ TİƏ Ə
Bura q d rə ə izah etdikl rimizd n slind "üç ölçülü bir m kan"ə ə ə ə ə ın sli il laq də ə ə ə ə
olmadığımız, bütün h yatə ımızı zehnimizd ki bir m kanın içind sürdüyümüz m lumə ə ə ə
olur. Bunun ksini iddia etm k, aə ə ğıl v elmd n uzaq bir batil inanc olacaq.ə ə Çünki
xaricimizd ki dünyanə ın sli il laq d olmağımə ə ə ə ə ız mümkün deyil.
Bu v ziyy t t kamül n z riyy sini meydana g tir n materialist f ls f ninə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
birinci f rziyy sini iflasa uğradır.ə ə Bu f rziyy madd nin mütl q v sonsuz olduə ə ə ə ə ğu
f rziyy sidir.ə ə Materialist f ls f nin ikinci f rziyy si is zamanə ə ə ə ə ə ın mütl q v sonsuzə ə
olması f rziyy sidir ki, bu da dig ri q d r batil bir inancə ə ə ə ə dır.
Zaman hissi
Zaman dediyimiz hiss slind bir anə ə ı bir başqa anla müqayis etm üsuludur.ə ə
Bunu bir misalla açıqlaya bil rik:ə Bir cism vurduə ğumuzda ondan s s çə ıxar. Eyni cismə
bir daha vurduğumuzda yenid nə s s çə ıxar. Adam birinci s s il ikinci s s arasə ə ə ında bir
müdd t olduə ğunu düşün r v bu müdd t "zaman" dey r.ə ə ə ə ə Halbuki ikinci s si eşitdiyiə
anda, birinci s s yalnə ız zehinind ki bir x yaldan ibar tdir.ə ə ə Yalnız yaddaşında var olan
bir m lumatdə ır. Adam yaddaşında olanı yaşadığı anla müqayis ed r k zamanə ə ə
q bulunu ld ed r.ə ə ə ə gƏ r bu müqayis olmasa zamanə ə hissi də olmayacaq.
Başqa bir misal: adam otağa qapıdan girib, sonra da otağının ortasındakı bir
kresloya oturan bir insanı gördüyünd müqayis ed r.ə ə ə Gördüyü insan kresloya
oturduğu anda onun qapını açması, otağının ortasına doğru getm si il laq darə ə ə ə
görüntül r yalnə ız beyində yaranan bir m lumatdə ır. Zaman hissi kresloya oturan
insanla bu m lumatlar arasə ında müqayis edil r k ortaya çə ə ə ıxar.
Qısacası, zaman beyind saxlanan b zi m lumatlar arasə ə ə ında müqayisə
edilməkl var olə ur. gƏ r bir insanə ın yaddaşı olmasa, beyni bu cür ş rhl r etm z və ə ə ə
dolayısı il zaman q bulu da meydana g lm z.ə ə ə ə Bir insanın "m nə im otuz yaşım var”
dem sinin s b bi beynində ə ə ə b hs etdiyiə otuz il aid b zi m lumatlarə ə ə ın yığılmasıdır.
gƏ r yaddaşı olmasa, bir zaman hissi olduə ğunu düşünm y c k, yalnə ə ə ız yaşadığı bir
"an" il laq d olacaq kiə ə ə ə , bu da çox h miyy tlidir.ə ə ə
Zamansızlığın Elmi İzahı
Bu mövzuda fikir yürüd nə filosof v elm adamlarə ından nümun l r ver r kə ə ə ə
mövzunu daha yaxşı izah ed kə . Nobel mükafatı almış m şhur genetika professoru və ə
alim François Jacob “Mümkünl rin Oyunu” adlə ı kitabında zamanın geriy axmasıə ilə
laq dar bunlarə ə ı izah edir:
34

35. Sondan başlayaraq göst ril n filml r zamanə ə ə ın t rsin doə ə ğru axacağı bir
dünyanın n yə b nz y c yini düşünm yiə ə ə ə ə ə miz imkan verə ir. Südün fincandakı
q hv d n ayrə ə ə ılacağı v süd qabə ına çatmaq üçün havaya atılacağı bir dünya: işıq
d st l rinin bir qaynaqdan fə ə ə ışqıracaq yerd bir t l nin (ç kim m rk zininə ə ə ə ə ə ) içində
toplanmaq üçün divarlardan çıxacağı bir dünya; saysız damlaların heyr t vericiə
m kdaşlıqla suyun xaricin doə ə ə ğru atılan bir daşın bir insanın ovucuna qonmaq üçün
tullanacağı bir dünya. Amma zamanın t rsin çevrildiyi bel bir dünyada,ə ə ə
beynimizin müdd tl ri v yaddaşımızın meydana g lm si d eynil t rsinə ə ə ə ə ə ə ə ə
çevrilmiş olacaq. Keçmiş v g l c k üçün d eyni şey olacaq v dünyaə ə ə ə ə ə büsbütün bizə
göründüyü kimi görün c k. 11ə ə
Beynimiz mü yy n bir sə ə ıralama üsuluna alışdığı üçün bu anda dünya yuxarıda
izah edildiyi kimi olmur v zamanə ın h miş ir li axdə ə ə ığını düşünürük. Halbuki bu,
beynimizin içind veril n bir q rardə ə ə ır v dolayə ısı il tamamil nisbidir.ə ə gƏ rə
yaddaşımızdakı m lumatlarə filml rd ki kimi geriy doə ə ə ğru düzüls , zamanə ın axışı da
bizim üçün filml rdə ə oynadıldığı kimi geriy doə ğru olacaq. Bel bir v ziyy td ,ə ə ə ə
keçmişi g l c k, g l c yi d keçmiş hesab etm y başlaə ə ə ə ə ə ə ə ə yacaq, h yatə ı indiki nizamının
tam t rs bir nizamda yaşayaə caqdıq.
slindƏ ə is zamanə ın nec axdə ığını, ya da axıb-axmadığını sla bilm rik.ə ə Bu da
zamanın mütl q bir h qiq t olmadə ə ə ığını, yalnız bir hiss forması olduğunu göst rir.ə
Zamanın bir hiss olduğu XX srin n böyük fizikiə ə sayılan Eynşteynin ortaya
qoyduğu Ümumi Nisbilik N z riyy si ilə ə ə d t sdiql nmişdir.ə ə ə ə Lincoln Barnett “Kainat
v Eynşteyn” adlı kitabında bu mövzuda bunları yazır:ə
Eynşteyn kosmosla birlikd sonsuz keçmişd n sonsuz g l c yə ə ə ə ə ə doğru axan
d yişm z bir universal zaman anlayə ə ışını da k naraə qoydu. Nisbilik N z riyy siniə ə ə
hat ed nə ə ə anlaşılmazlığın böyük hiss si insanlarə ın zaman duyğusunun da r ngə
duyğusu kimi bir hiss forması olduğunu q bul etm kə ə arzusundan doğulur... kosmos
maddi varlıqların ehtimali bir sırasıdırsa zaman da hadis l rinə ə ehtimali bir sırasıdır.
Zamanın izahını n yaxşı Eynşteynin sözl ri açə ə ıqlayır: "F rdin h yatlarə ə ı biz birə
hadis l r silsilə ə əsi içind t şkil edilmişə ə kimi görünür. Bu silsiləd nə xatırladığımız
hadis l r 'daha vv l' v 'daha sonra' ölçüsün gör sə ə ə ə ə ə ə ıralanmış kimidir. Bu s b blə ə ə
f rd üçün bir m n-zamanə ə ı vardır. Bu zaman öz içind ölçülə bilm zə ə . Hadis l rlə ə ə
r q ml rə ə ə arasında el bir laq qura bil r m ki, böyük bir d d vv lki bir hadisə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ilə
deyil, sonrakı bir hadisə il laq dar olar. 12ə ə ə
Eynşteynin bu sözl rind n zamanə ə ın ir liy doə ə ğru axması fikrinin ş rtə i olduğu
aydın olur.
Eynşteyn Barnettin ifad l riə ə il "kosmos v zamanə ə ın da hiss formaları
olduğunu, r ng, forma v böyüklük anlayə ə ışları kimi bunların da şüurdan ayrıla
bilm y c yini göst rmiş"dir.13 Ümumi Nisbilik N z riyy sinə ə ə ə ə ə ə ə gör "zamanə ın da
onu ölçdüyümüz hadis l r silsilə ə əsind nə ayrı, müst qil bir varlə ığı yoxdur."
35