Ecazkar canlilar. azərbaycan

ÌÖßËËÈÔ Âß ÎÍÓÍ ßÑßRËßRÈ ÙÀQQÛÍÄÀ
Ùàróí Éÿhéà èìçàñûíäàí èñòèôàäÿ åäÿí ìöÿëëèô 1956-úû èëäÿ Àíêàràäà àíàäàí îëóá. Îròà ìÿêòÿáè Àíêàràäà
îõóéóá. Ñîírà Èñòàíáóëäà Ìåìàr Ñèíàí Óíèâårñèòåòèíèí gþçÿë ñÿíÿòëÿr ôàêöëòÿñèíäÿ âÿ Èñòàíáóë Óíèâårñèòåòèíèí ôÿëñÿôÿ
áþëöìöíäÿ òÿhñèë àëûá. 80-úè èëëÿräÿí áó göíÿ qÿäÿr èìàíè, åëìè âÿ ñèéàñè ìþâçóëàräà õåéëè ÿñÿr éàçûá. Áóíóíëà éàíàøû
ìöÿëëèôèí òÿêàìöë÷öëÿrèí (äàrâèíèñòëÿrèí) ñàõòàêàrëûüûíû, îíëàrûí èääèàëàrûíûí hå÷ áèr åëìè hÿqèqÿòÿ ÿñàñëàíìàäûüûíû
gþñòÿrÿí, hàáåëÿ äàrâèíèçìèí qàíëû èäåîëîgèéàëàrëà øöáhÿëè ÿëàqÿëÿrèíè öçÿ ÷ûõàràí áèr ÷îõ ìöhöì ÿñÿrëÿrè âàr.
Ìöÿëëèôèí áó èìçàñû èíêàr÷û äöøöíúÿéÿ qàrøû ìöáàrèçÿ àïàràí èêè ïåéüÿìáÿrèí õàòèrÿñèíÿ hþrìÿò ÿëàìÿòè îëàràq
ñå÷èëèá: îíëàrû éàä åòìÿê ìÿqñÿäèëÿ Ùàróí âÿ Éÿhéà àäëàrûíäàí èñòèôàäÿ åäèëèá. Rÿñóëóëëàhûí ìþhöröíöí ìöÿëëèô
òÿrÿôèíäÿí êèòàáëàrûí öç qàáûüûíà âóróëìàñûíûí ñèìâîëèê ìÿíàñû èñÿ îíëàrûí è÷èíäÿêèëÿrëÿ áàüëûäûr. Áó ìþhör Qóràíè-
Êÿrèìèí Àëëàhûí ñîíóíúó Êèòàáû âÿ ñîíóíúó ñþçö, Ïåéüÿìáÿrèìèçèí èñÿ ïåéüÿìáÿrëÿrèí ñîíóíúóñó îëìàñûíûí rÿìçèäèr.
Ìöÿëëèô áöòöí éàçûëàrûíäà Qóràíû âÿ Rÿñóëóëëàhûí ñöííÿñèíè rÿháÿr òóòór. Áóíóíëà äà èíêàr÷û äöøöíúÿ ñèñòåìëÿrèíèí
áöòöí ÿñàñ èääèàëàrûíû áèr-áèr ïó÷à ÷ûõàrìàüû âÿ äèíÿ qàrøû éþíÿëÿí åòèràçëàrû òàìàìèëÿ ñóñäóràúàq ñîíóíúó ñþçö
ñþéëÿìÿéè hÿäÿô ñå÷èr. Çîõ áþéöê hèêìÿò âÿ êàìàë ñàhèáè îëàí Rÿñóëóëëàhûí ìþhörö áó ñîíóíúó ñþçö ñþéëÿìÿê
íèééÿòèíÿ áèr äóà êèìè èñòèôàäÿ åäèëèá.
Ìöÿëëèôèí ÿñÿrëÿrèíäÿêè ÿñàñ ìÿqñÿä Qóràíû áöòöí äöíéàäà òÿáëèü åòìÿê, áóíóíëà èíñàíëàrû Àëëàhûí âàrëûüû, áèrëèéè
âÿ àõèrÿò êèìè ÿñàñ èìàí ìÿñÿëÿëÿrè áàrÿäÿ äÿrèíäÿí äöøöíìÿéÿ ñþâq åòìÿê, èíêàr÷û ñèñòåìëÿrèí ÷öröê ÿñàñëàrûíû âÿ
áàòèë òÿòáèqàòëàrûíû hÿr êÿñÿ gþñòÿrìÿêäèr.
Ùàróí Éÿhéàíûí ÿñÿrëÿrè Ùèíäèñòàíäàí ÀÁØ-à, Áþéöê Árèòàíèéàäàí Èíäîíåçèéàéà, Ïîëøàäàí Áîñíèéà-
Ùårñîqîâèíàéà, Èñïàíèéàäàí Áràçèëèéàéà, Ìàëàéçèéàäàí Èòàëèéàéà, Ôràíñàäàí Áîëqàrûñòàíà âÿ ÌÄÁ þëêÿëÿrèíÿ qÿäÿr
äöíéàíûí ÿêñÿr þëêÿëÿrèíäÿ ìàràqëà qàrøûëàíûr âÿ áèríÿôÿñÿ îõóíór. Èígèëèñ, ôràíñûç, àëìàí, èòàëéàí, èñïàí, ïîròóqàë,
óräó, ÿrÿá, àëáàí, róñ, áîøíàê, óéüór, Èíäîíåçèéà, ìàëàé, áåíqàë, áîëqàr, éàïîí, xèí, Àçÿráàéúàí êèìè äèëëÿrÿ òÿrúöìÿ
åäèëÿí áó ÿñÿrëÿr gåíèø îõóúó êöòëÿñè òÿrÿôèíäÿí ìàràqëà èçëÿíèr.
Äöíéàíûí äþrä áèr òÿrÿôèíäÿ áþéöê råçîíàíñ äîüóràí áó äèqqÿòÿëàéèq ÿñÿrëÿr èíñàíëàrûí ÷îõóíóí èìàí
gÿòèrìÿñèíÿ, ÿêñÿr àäàìëàrûí äà þç èìàíûíû êàìèëëÿøäèrìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór. Áó êèòàáëàrû îõóéàí âÿ èíúÿëÿéÿí hÿr êÿñ
îíëàräàêû hèêìÿòè, hàáåëÿ éûüúàì, äîëüóí, àñàí áàøà äöøöëÿí ñÿìèìè öñëóáó, hÿéàòè hÿqèqÿòëÿrèí åëìè-ìÿíòèqè èçàhûíû
äÿrhàë gþrör. Áó ÿñÿrëÿr hÿr áèr êÿñÿ òåç áèr çàìàíäà òÿñèr åòìÿê, òàì íÿòèúÿ âårìÿê, åòèràçëàrà éår qîéìàìàq âÿ
äÿëèëëÿrèí åëìèëèéè êèìè õöñóñèééÿòëÿrÿ ìàëèêäèr. Áó ÿñÿrëÿrè îõóéàí âÿ îíëàrûí öçÿrèíäÿ úèääè äöøöíÿí àäàìëàrûí
ìàòårèàëèñò ôÿëñÿôÿíè, àòåèçìè, áàøqà áàòèë ôèêèr âÿ ôÿëñÿôÿëÿrè ìöäàôèÿ åòìÿñè äàhà ÿñëà ìöìêöí äåéèë. Áÿçèëÿrè ìöäàôèÿ
åòñÿëÿr áåëÿ áóíó éàëíûç èíàäêàrëûq öçöíäÿí åäÿúÿêëÿr, ÷öíêè îíëàrûí ôèêèrëÿrèíèí ÿñàñëàrû ÷öröêäör.
Äþâröìöçäÿêè áöòöí èíêàr÷û úÿrÿéàíëàr Ùàróí Éÿhéàíûí êöëëèééàòûíäà åëìè äöøöíúÿ íþqòåéè-íÿçÿrèíäÿí ìÿüëóá
åäèëèáëÿr. Øöáhÿ éîõäór êè, áó õöñóñèééÿòëÿr Qóràíûí hèêìÿòèíäÿí âÿ îíóí èôàäÿ åòäèéè ôèêèrëÿrèí gþçÿëëèêëÿrèíäÿí
qàéíàqëàíûr.
Ìöÿëëèôèí þçö èñÿ áó ÿñÿrëÿrèíÿ gþrÿ ëîâüàëàíìûr, ÿêñèíÿ, Àëëàhûí hèäàéÿòèíÿ âàñèòÿ÷è îëìàüà íèééÿò åäèr. Áóíäàí
áàøqà áó ÿñÿrëÿr íÿør åäèëÿrêÿí hå÷ áèr ìàääè qàçàíú göäöëìör.
Áó hÿqèqÿòëÿr íÿçÿrÿ àëûíìàëûäûr. Î çàìàí ìÿëóì îëàr êè, èíñàíëàrû îíëàrà gþrìÿäèéèíè gþrìÿêäÿ êþìÿê åäÿí,
îíëàrûí hèäàéÿòÿ gÿëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàí áåëÿ ÿñÿrëÿrèí îõóíìàñûíà hÿâÿñëÿíäèrìÿéèí þçö äÿ ÷îõ ìöhöì õèäìÿòäèr.
Áó äÿéÿrëè ÿñÿrëÿrè òàíûòìàq ÿâÿçèíÿ èíñàíëàrûí çåhíèíè qàrûøäûràí, ôèêèrëÿrèíèí qàrûøìàñûíà ñÿáÿá îëàí, øöáhÿ âÿ
òÿrÿääöäëÿrè àràäàí qàëäûrìàüà, èìàíû õèëàñ åòìÿéÿ áèr òÿñèrè îëìàäûüû òÿúröáÿäÿí êå÷èrèëÿí êèòàáëàrû éàéìàq éàëíûç
âÿ éàëíûç ÿìÿê âÿ âàõò èòêèñè äåìÿê îëàúàq. Èìàíû õèëàñ åòìÿêäÿí äàhà ÷îõ ìöÿëëèôèí ÿäÿáè göúöíö gþñòÿrìÿéÿ
éþíÿëìèø êèòàáëàräà áó òÿñèrèí îëìàéàúàüû àéäûíäûr. Áó ìþâçó èëÿ áàüëû øöáhÿñè îëàíëàr âàrñà, îíëàr Ùàróí Éÿhéàíûí
ÿñÿrëÿrèíèí éågàíÿ ìÿqñÿäèíèí äèíñèçëèéè àràäàí qàëäûrìàqäàí âÿ Qóràí ÿõëàqûíû éàéìàqäàí èáàrÿò îëäóüóíó, áó
õèäìÿòäÿêè òÿñèr göúöíöí, ìöâÿôôÿqèééÿò âÿ ñÿìèìèééÿòèí àéäûí gþröíäöéöíö îõóúóëàrûí öìóìè qÿíàÿòèíäÿí àíëàéà
áèëÿr. Áóíó qÿòè øÿêèëäÿ éÿqèíëÿøäèrìÿê âÿ àíëàìàq ëàçûìäûr êè, äöíéàäàêû çöëì âÿ èüòèøàøëàrûí, ìöñÿëìàíëàrûí ÷ÿêäèéè
ÿçèééÿòëÿrèí ÿñàñ ñÿáÿáè äèíñèçëèéèí èäåéà hàêèìèééÿòèäèr.
Áóíëàräàí qóròóëìàüûí éîëó èñÿ äèíñèçëèéèí èäåéà úÿhÿòäÿí ìÿüëóá åäèëìÿñè, èìàíè hÿqèqÿòëÿrèí îròàéà ÷ûõàrûëìàñû
âÿ Qóràí ÿõëàqûíûí èíñàíëàrûí äÿrê åäèá ìÿíèìñÿéÿ áèëÿúÿéè øÿêèëäÿ ÷àòäûrûëìàñûäûr. Äöíéàíû hÿr göí äàhà ÷îõ çöëìÿ,
èüòèøàø âÿ ôÿñàäëàrà ìÿróç qîéìàq èñòÿéÿíëÿrèí íèééÿòèíè íÿçÿrÿ àëñàq áÿëëè îëàr êè, áó õèäìÿòèí ìöìêöí qÿäÿr ñörÿòëè
âÿ òÿñèrëè øÿêèëäÿ éårèíÿ éåòèrèëìÿñè ÷îõ âàúèáäèr. ßêñ òÿqäèräÿ ÷îõ gåú îëà áèëÿr. Áó ÿhÿìèééÿòëè õèäìÿòäÿ ÷îõ áþéöê
áèr âÿçèôÿíè þç öçÿrèíÿ gþòörìöø Ùàróí Éÿhéàíûí êöëëèééàòû Àëëàhûí èúàçÿñè èëÿ XXI ÿñräÿ èíñàíëàrû Qóràíäà áèëäèrèëÿí
ÿìèí-àìàíëûüà âÿ áàrûøà, äîüróëóq âÿ ÿäàëÿòÿ, gþçÿëëèê âÿ õîøáÿõòëèéÿ àïàrìàqäà áèr âàñèòÿ îëàúàq.

ÅÚÀÇÊÀÐ
ÚÀÍËÛËÀÐ
Ùàðóí Éÿùéà

ÎÕÓÚÓÉÀ
- Áó êèòàáäà âÿ äègÿr ÷àëûøìàëàrûìûçäà òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí þçöíö äîüróëòìàìàñûíà âÿ
ïó÷ îëìàñûíà àèä ôèêèrëÿrÿ gåíèø éår àéûrìàüûìûçûí ÿñàñ ñÿáÿáè àäû÷ÿêèëÿí íÿçÿrèééÿíèí
ÿñëèíäÿ äèí ÿëåéhèíÿ äöøöíúÿ âÿ òÿëèìëÿräÿí èáàrÿò îëìàñûäûr. Éàràäûëûøû âÿ áèëàâàñèòÿ
Àëëàhûí âàrëûüûíû èíêàr åäÿí äàrâèíèçì 140 èëäèr êè, áèr ÷îõ èíñàíëàrûí þç èìàíûíû èòèrìÿñèíÿ
âÿ éà øöáhÿéÿ äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór. Áóíà gþrÿ äÿ áó íÿçÿrèééÿíèí àëäàäûúû îëäóüóíó
ñöáóòà éåòèrìÿê âÿ äèqqÿòÿ ÷àòäûrìàq ÷îõ ìöhöì èìàíè âÿçèôÿäèr. Áóíó èíñàíëàrà
÷àòäûrìàq èñÿ äàhà âàúèáäèr.
- Áÿçè îõóúóëàrûìûçûí áÿëêÿ äÿ òÿêúÿ áèr êèòàáûìûçû îõóìàüà ôörñÿòè îëàúàq. Áóíà gþrÿ äÿ
hÿr áèr êèòàáûìûçäà áó ìþâçóéà qûñà äà îëñà éår àéûrìàüû ìÿqñÿäÿóéüóí áèëèrèê.
- Íÿçÿrÿ ÷àòäûrûëìàñû ëàçûì îëàí äègÿr áèr ìÿñÿëÿ äÿ áó êèòàáëàrûí è÷èíäÿêèëÿrëÿ ÿëàqÿäàräûr.
Éàçû÷ûíûí áöòöí êèòàáëàrûíäà èìàíè ìþâçóëàr Qóràí àéÿëÿrè èøûüûíäà èçàh îëóíór, èíñàíëàr
Àëëàhûí àéÿëÿrèíè þérÿíìÿéÿ âÿ îíëàrà óéüóí éàøàìàüà äÿâÿò åäèëèrëÿr. Àëëàhûí àéÿëÿrè èëÿ
áàüëû áöòöí ìÿñÿëÿëÿr èñÿ îõóúóíóí øöóróíäà hå÷ áèr øöáhÿ âÿ éà ñóàë éàràòìàéàúàq
øÿêèëäÿ à÷ûqëàíûr.
- Áó èçàhàòäà èñòèôàäÿ åäèëÿí ñÿìèìè, ñàäÿ âÿ àõûúû öñëóá êèòàáëàrûí 7 éàøäàí 70 éàøà qÿäÿr
hÿr êÿñ òÿrÿôèíäÿí ràhàò áàøà äöøöëìÿñèíè òÿìèí åäèr. Áåëÿ òÿñèrëè âÿ äÿëèë-ñöáóòëó èçàhàò
ñàéÿñèíäÿ êèòàáëàr áèríÿôÿñÿ îõóíór. Ùÿòòà äèíè rÿää åòìÿê ôèêrèíäÿ qÿòè îëàíëàr äà áó
êèòàáëàräà gþñòÿrèëÿí hÿqèqÿòëÿräÿí òÿñèrëÿíèr âÿ äåéèëÿíëÿrèí äîüróëóüóíó èíêàr åäÿ áèëìèr.
Áó êèòàáû âÿ ìöÿëëèôèí äègÿr ÿñÿrëÿrèíè hÿì òÿêëèêäÿ, hÿì äÿ qàrøûëûqëû ñþháÿò, ïîëåìèêà
øÿràèòèíäÿ ràhàò îõóìàq ìöìêöíäör. Áó êèòàáëàräàí èñòèôàäÿ åòìÿê èñòÿéÿí áèr qróï
îõóúóíóí îíëàrû áèrëèêäÿ îõóìàñû ìþâçó èëÿ áàüëû ôèêèr âÿ òÿúröáÿñèíè äÿ áèr-áèrè èëÿ
áþëöøìÿñè ñÿáÿáèíäÿí éàràrëû îëàúàq.
- Áóíóíëà áåëÿ ñàäÿúÿ îëàràq Àëëàh rèçàñû ö÷öí éàçûëàí áó êèòàáëàrûí òàíûíìàñûíà âÿ
îõóíìàñûíà êþìÿê åòìÿê äÿ áþéöê õèäìÿòäèr. Çöíêè ìöÿëëèôèí áöòöí êèòàáëàrûíäà îõóúóéà
ìöñáÿò òÿñèr áàüûøëàéàí ìÿñÿëÿëÿrè ñöáóò åòìÿê öñóëó ÷îõ göúëöäör. Ùÿì÷èíèí äèíè èçàh
åòìÿê èñòÿéÿíëÿrèí ÿëèíäÿêè ÿí òÿñèrëè öñóëëàräàí áèrè äÿ áó êèòàáëàrû hàìûíûí îõóìàñûíû
òÿøâèq åòìÿê, áóíà ÷àëûøìàqäûr.
- Ìöÿëëèôèí äègÿr ÿñÿrëÿrèíèí öç qàáûüûíûí øÿêèëëÿrèíèí êèòàáëàrûí ñîí hèññÿñèíÿ ÿëàâÿ
åäèëìÿñèíèí äÿ ìöhöì ñÿáÿáëÿrè âàr. Êèòàáû ÿëèíÿ àëàí hÿr áèr àäàì éóõàrûäà qåéä
åòäèéèìèç õöñóñèééÿòëÿrè þçöíäÿ òîïëàéàí âÿ îõóìàqäàí õîøëàíäûüûíû öìèä åòäèéèìèç áó
êèòàáëà åéíè õöñóñèééÿòëÿrÿ ìàëèê îëàí ÷îõëó ÿñÿrëÿrèí îëäóüóíó gþrÿúÿê. Åéíè çàìàíäà
hÿì äèíè, hÿì äÿ ñèéàñè ìþâçóëàräà èñòèôàäÿ åäÿúÿéè ìÿíáÿëÿrèí ìþâúóäëóüóíà øàhèä
îëàúàq.
- Áàøqà êèòàáëàräà ràñò gÿëäèéèìèç øÿõñè ôèêèrëÿrÿ, ìöÿëëèô qÿíàÿòëÿrèíÿ, øöáhÿëè ìÿíáÿëÿrÿ
ÿñàñëàíàí èçàhëàrà, ìöqÿääÿñëÿrÿ qàrøû ëàçûì îëàí ÿäÿá âÿ hþrìÿòÿ äèqqÿò éåòèrìÿéÿí
öñëóáëàrà, öìèäñèçëèéÿ àïàràí øöáhÿëè éàçûëàrà âÿ äègÿr ÷àòûøìàçëûqëàrà áó ÿñÿrëÿräÿ ràñò
gÿëÿ áèëìÿçñèíèç.

6
ÝÈÐÈØ 8
ÝÞJÄßËßÍËßÐ ÒÈÊßÍ ÊÎÐ ÒÅÐÌÈÒËßÐ 12
ÙÅJÂÀÍËÀÐÛÍ ÒßÙËÖÊßÑÈÇËÈÊ ÒßÄÁÈÐËßÐÈ 17
ÃÀÐÛØÃÀÍÛÍ ÝÞÇËßÐÈÍÄßÊÈ ÊÎÌÏÀÑ 22
ÃÀÐÛØÃÀ ÈËß ÃÓØÓÍ ÌÞÚÖÇßÂÈ ÈØÁÈÐËÈJÈ 26
ÊÈ×ÈÊ ÌÖÙßÍÄÈÑ ÃÓØËÀÐ 31
ÃÛØ ÝÖÂßÑÈÍÄßÊÈ ÈÑÈÒÌß ÑÈÑÒÅÌÈ 34
ÀËÀÁÀËÛÃ JÎËÓÍÓ ÍÅÚß ÌÖßJJßÍ ÅÄÈÐ? 37
ÁÀËÛÃËÀÐ ÑÓÄÀ ÍÅÚß JÀØÀJÛÐËÀÐ? 43
ÒÓÒÓÃÓØÓËÀÐ ÊÈÌJÀJÀ ÀÈÄ ÁÈËÈÊËßÐÈ ÙÀÐÀÄÀÍ ÁÈËÈÐ? 47
ÙÞÐÖÌ×ßÊ ÒÎÐËÀÐÛÍÄÀÊÛ ÌÖÙßÍÄÈÑ ËÀJÈÙßÑÈ 50
ÌÀÐÀÃËÛ ÁÈÐ ÚÀÍËÛ: ÍÀÓÒÈËÓÑ 54
ÔÈÇÈÊÀÍÛÍ ÃÀÍÓÍËÀÐÛÍÛ ÁÈËßÍ ÊßÏßÍßÊËßÐ 57
ÝÞÇßÒ×È ÍÀÃÃÀ ÁÀËÛÜÛ 60
ÈØÛÃ ÑÀ×ÀÍ ÚÀÍËÛËÀÐÛÍ ÕÖÑÓÑÈJJßÒËßÐÈÍÈ ÁÈËÈÐÑÈÍÈÇÌÈ? 62
ÈØÛÃ ÂÅÐßÍ ÑÓÀËÒÛ ÚÀÍËÛËÀÐ 67
ÒÓÒÓÃÓØÓ ÁÀËÛÜÛÍÛÍ JÀÒÀÃ ÞÐÒÖJÖ 70
ßÃÐßÁ ÁÀËÛÃËÀÐÛÍÛÍ ÌßÙÀÐßÒËß ÌÀÑÊÀËÀÍÌÀÑÛ 73
ÄßÍÈÇ ÀJÜÛÐËÀÐÛÍÛÍ ÌÀÐÀÃËÛ ÕÖÑÓÑÈJJßÒËßÐÈ 76
ÚÛÐÚÛÐÀÌÀ (ÈJÍßÚß) Ó×ÓØ ÌÅÕÀÍÈÇÌÈ ÊÈÌÈ 79
ÝÈÇËÈ ÑÓÀËÒÛ ÑÛÜÛÍÀÚÀÃ ÎËÀÍ ÌßÐÚÀÍËÀÐ 82
ÑßÙÐÀÄÀÊÛ ÙßJÀÒ 85
ÚÅJÐÀÍËÀÐÛÍ ÕÖÑÓÑÈ ÑÎJÓÄÓÚÓ ÑÈÑÒÅÌÈ 88
È×ÈÍÄßÊÈËßÐ

7
ÀÜÀÚÄßËßÍËßÐÈÍ ÄÞÇÖÌËÖËÖJÖ 91
ÁÞJÖÊ JÀÍÀÃËÛ ÑÅÂÈÌËÈ ÑÈÍÚÀÁ 94
ÄÖÍJÀÍÛÍ ßÍ ÓÇÓÍ ÃÀÍÀÄËÛ ÃÓØÓ - ÀËÁÀÒÐÎÑ 96
ÁßÇßÊ ÓÑÒÀÑÛ ÎËÀÍ ×ÀÐÄÀÃ ÃÓØÓ 99
ÁÀËÀËÀÐÛ Ö×ÖÍ JÓÂÀ ÃÀÇÀÍ ÃÓØËÀÐ 101
ÇÛÜ-ÇÛÜ ÃÓØÓÍÓÍ ÝÖÚËÖ JÀÄÄÀØÛ 104
ÙÅJÂÀÍËÀÐ ÀËßÌÈÍÈÍ ÇÈÐÅÙËÈ ÒÀÍÊËÀÐÛ 106
ÙßÒÒÀ ÝÅÚßÍÈÍ ÃÀÐÀÍËÛÜÛÍÄÀ ÄÀ Ó×À ÁÈËßÍ ÊÞ×ßÐÈ ÃÓØËÀÐ 107
ÄßÍÈÇËßÐÈÍ ÑÀÍÈÒÀÐËÀÐÛ 110
ÑßÑ-ÊÖJËÖ ÚÛÐÚÛÐÀÌÀ 112
ÑÀÍÈÒÀÐ ÃÓØËÀÐ 113
ÑÓ ÖÇßÐÈÍÄß ÝßÇßÍ ÝÞËÌß×ß ÕÈÇßÊ×ÈÑÈ 114
JÀÏÛØÃÀÍ ÂÀÍÒÓÇ ÁÀËÛÃËÀÐÛ 115
JÅÐÄß ÃÀ×ÀÍ ÃÛÐÌÛÇÛÄÎÄÀÃ ÁÀËÛÃ 116
ÐßÍÝÀÐßÍÝ ÂÀÜ ÃÓØËÀÐÛ 117
ÁÈÐ ÀJ ÑÓÑÓÇ JÀØÀJÀ ÁÈËßÍ ÄÀËÜÀËÛ ÒÓÒÓÃÓØÓËÀÐ 119
ÃÓØ ÒÖÊËßÐÈÍÈÍ ÃÓÐÓËÓØÓ 121
ÃÓØËÀÐÛÍ ÙÀÂÀÄÀ ÑÖÇÌß ÒÅÕÍÈÊÀÑÛ 126
ÑÓJÓ ÃÀJ×Û ÊÈÌÈ ÊßÑßÍ ÑÓ ÃÓØÓ 129
ÐÅÀÊÒÈÂ ÌÖÙßÐÐÈÊ ÊÈÌÈ ÙßÐßÊßÒ ÅÄßÍ ÌÖÐßÊÊßÁ ÁÀËÛÃËÀÐÛ 132
ÂßÙØÈ ÁÎÇ ÃÀÇËÀÐ 134
ÌÈÑÈËÑÈÇ ÒßÙËÖÊßÑÈÇËÈÊ ÑÈÑÒÅÌÈ 136
ÍßÒÈÚß 138
È×ÈÍÄßÊÈËßÐ

ÝÈÐÈØ
Jåð öçöíäÿ áèçèì òàíûäûüûìûç âÿ éà
òàíûìàäûüûìûç ñàéñûç-håñàáñûç úàíëû íþâö
éàøàéûð. Ùÿð ýöí ãàðøûëàøäûüûìûç ïèøèê âÿ èò
êèìè ñåâèìëè äîñòëàðûìûçäàí èíñàí àéàüû äÿé-
ìÿìèø ìåøÿëÿðäÿ éàøàéàíëàðà ãÿäÿð hÿð áèð
håéâàíûí þçöíÿìÿõñóñ åúàçêàð õöñóñèééÿòëÿðè,
håéðÿòàìèç ãàáèëèééÿòëÿðè âàð. Ìÿñÿëÿí, àðûëàðû
éàõûíäàí þéðÿíäèéèìèç çàìàí îíëàðûí áó ãÿäÿð
ïÿòÿéè íåúÿ ãöñóðñóç ãóðìàñûíà, ðèéàçèééàò÷ûëàð
êèìè àïàðäûãëàðû håñàáëàìàëàðà òÿÿúúöá åäèðèê.
Òèìñàhëàðûí âÿ éà àñëàíëàðûí áàëàëàðûíà ãàðøû
îëàí hÿäñèç èñòÿéèíè ýþðäöéöìöç çàìàí áåëÿ
âÿhøè håéâàíëàðûí øÿôãÿòëè äàâðàíûøûíûí ñÿáÿáèíè
äöøöíöðöê. Äàéàíìàäàí ìèí êèëîìåòðëÿðëÿ ìÿ-
ñàôÿ ãÿò åäÿðÿê êþ÷ åäÿí êè÷èê ãóøëàðûí áó ÷ÿ-
òèí èøèí þhäÿñèíäÿí íåúÿ ýÿëìÿñè èëÿ áàüëû ñóà-
ëûí úàâàáûíû òàïìàüà ÷àëûøûðûã. Áóíëàð hàããûíäà
áèð àç äà ìöôÿññÿë ìÿëóìàòëàð àëàíäà èñÿ òÿÿú-
úöáöìöç äàhà äà àðòûð.
Ùÿð úàíëûíûí ìöõòÿëèô áÿäÿí ãóðóëóøó âàð.
Áÿçèëÿðè ó÷àðàã, áÿçèëÿðè öçÿðÿê éàøàéûð. Ìÿñÿ-
ëÿí, áàëûãëàð éàëíûç äÿíèçäÿ åhòèéàú äóéàúàüû áèð
áÿäÿí ãóðóëóøóíà ìàëèêäèð. Îíëàðûí ñó àë-
òûíäà éàøàìàñûíà èìêàí âåðÿí úèéÿðëÿðè,
ýþçëÿðè âÿ äÿðèëÿðè âàð. Ãóøëàðûí àüúèéÿð-
ëÿðè âÿ òöêëÿðè äÿ îíëàðûí ó÷ìàñûíû òÿ-
ìèí åäÿúÿê áèð ãóðóëóøäàäûð. ßëáÿò-
òÿ, úàíëûëàð áó ãàáèëèééÿòÿ âÿ éà
ãåéðè-àäè èøëÿð áàúàðìàëàðûíû òÿ-
ÅÚÀÇÊÀÐÚÀÍËÛËÀÐ 8

ìèí åäÿí áÿäÿí ãóðóëóøóíà þç-þçö-
íÿ ñàhèá îëìàìûøëàð. Áèð-áèðèíäÿí
håéðÿòàìèç èøëÿð åòìÿéè äÿðê åäÿíëÿð
ÿñëèíäÿ úàíëûëàðûí þçëÿðè äåéèë. Ýþðÿúÿéè èø-
ëÿðè òÿñàäöôÿí äÿ þéðÿíÿ áèëìÿçëÿð. Åòäèêëÿðè
hÿð øåéè îíëàðà þéðÿäÿí áèðèñè îëìàñà, áöòöí
áóíëàðû áèëìÿëÿðè ìöìêöí äåéèë. Áóíäàí ÿëàâÿ,
åhòèéàú äóéäóãëàðû áÿäÿí ãóðóëóøëàðûíû äà îíëàð
ö÷öí ïëàíëàøäûðàí âÿ áÿäÿíëÿðèíÿ éåðëÿøäèðÿí áè-
ðèñè îëìàëûäûð. Ñàhèá îëäóãëàðû hÿð øåéè îíëàðà âå-
ðÿí, ÷îõ éöêñÿê àüûë âÿ ýöúÿ ìàëèê îëàí áèð âàð-
ëûüûí ìþâúóä îëìàñû òàì áèð hÿãèãÿòäèð. Áåëÿëèê-
ëÿ, áó ýöúÿ ìàëèê îëàí, áèçè âÿ áöòöí äèýÿð úàí-
ëûëàðû éàðàäàí Ðÿááèìèçäèð. Ìàëèê îëäóãëàðû hÿð
õöñóñèééÿòè úàíëûëàðà Àëëàh âåðèá.
Áÿëêÿ äÿ ñèç áóíëàðû ÷îõ éàõøû áèëèðñèíèç,
ëàêèí áÿçè èíñàíëàð áóíóí òàì ÿêñèíè èääèà åäèð-
ëÿð. Áåëÿ èíñàíëàðûí úàíëûëàðûí áöòöí áó åúàçêàð
õöñóñèééÿòëÿðÿ òÿñàäöôÿí ñàhèá îëäóãëàðûíû èääèà
åòäèéèíè áèëèðäèíèçìè? Âÿ áó àüûëñûç èääèàëàðûíûí
hàìûñûíà "òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè" àäû âåðäèêëÿðèíè
hå÷ åøèòìèøäèíèçìè? Áóíäàí ÿëàâÿ, áöòöí åëì
ñàhÿëÿðè òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí éàëàí îëäóüóíó
àøêàð åòäèéè hàëäà áó èíñàíëàð áó ÿñàññûç èääèàíû
ìöäàôèÿ åòìÿêäÿí éåíÿ äÿ ÿë ÷ÿêìèðëÿð.
ÅÚÀÇÊÀÐÚÀÍËÛËÀÐ
9

Áó êèòàáäà ñèçÿ úàíëûëàðäà îëàí åúàçêàð õöñóñèééÿò-
ëÿðè èçàh åäÿúÿéèê. Åéíè çàìàíäà òÿêàìöë÷öëÿðèí èääèà-
ëàðûíäàí íöìóíÿëÿð ýÿòèðÿðÿê îíëàðûí íÿ ãÿäÿð ìÿíòèãñèç
áèð íÿçÿðèééÿéÿ èíàíäûãëàðûíû äà ýþñòÿðÿúÿéèê. Áóíëàðû
îõóäóüóíóç çàìàí òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíÿ èíàíàí ïðî-
ôåññîðëàðûí, ìöhÿíäèñëÿðèí, áàøãà ñàhÿíèí àëèìëÿðèíèí áó
ãÿäÿð éàíëûø äöøöíìÿñèíÿ òÿÿúúöáëÿíÿúÿêñèíèç (Òÿêà-
ìöë÷öëÿðëÿ áàüëû äàhà ÿòðàôëû ìÿëóìàòëàðû "Óøàãëàð, Äàð-
âèí ñÿhâ åòäè" êèòàáûìûçäà îõóéà áèëÿðñèíèç).
Úàíëûëàðà àèä ìÿëóìàòëàð úèëäëÿðëÿ êèòàáëàðà ñûüìà-
éàúàã äÿðÿúÿäÿ ÷îõäóð. Áèç áóðàäà éàëíûç áÿçè íöìóíÿ-
ëÿðè èçàh åäÿúÿéèê. Ëàêèí áó àç ñàéäà íöìóíÿ èëÿ äÿ áè-
çèì ö÷öí áó ñåâèìëè âÿ ýþçÿë âàðëûãëàðû éàðàäàí Àëëàhûí
áþéöêëöéöíö âÿ Îíóí áèçëÿðè íÿ ãÿäÿð ÷îõ ñåâäèéèíè äà-
hà éàõøû äÿðê åäÿúÿêñèíèç. Þéðÿíäèêëÿðèíèçè äàèì äöøö-
íÿúÿê âÿ ñÿáèðñèçëèêëÿ îíëàðû áàøãàëàðûíà äà èçàh åòìÿê
èñòÿéÿúÿêñèíèç.

"Î, éàðàäàí, éîõäàí âàð åäÿí âÿ ñóðÿò âåðÿí
Àëëàhäûð. ßí ýþçÿë àäëàð àíúàã Îíà ìÿõñóñäóð.
Ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ îíëàðûí hàìûñû Îíó òÿãäèñ åäèá
øÿíèíÿ òÿðèôëÿð äåéÿð. Î, éåíèëìÿç ãöââÿ âÿ hèêìÿò
ñàhèáèäèð!" ("Ùÿøð" ñóðÿñè, 24).
11

ÝÞJÄßËßÍËßÐ ÒÈÊßÍ
ÊÎÐ ÒÅÐÌÈÒËßÐ
Òåðìèòëÿð ãàðûøãà êèìè êè÷èê áþúÿêëÿðäèð, àììà áó-
íà áàõìàéàðàã îíëàð ÷îõ áàúàðûãëûäûð. Ìÿñÿëÿí, øÿêèë-
ëÿðäÿ ýþðäöéöíöç ãöëëÿéÿáÿíçÿð höíäöð éóâàëàðû áó êè-
÷èê úàíëûëàð hàçûðëàìûøëàð. Õàðèúè ýþðöíöøöíÿ áàõàðêÿí
hå÷ äÿ çÿíí åòìÿéèí êè, áó éóâàëàð ñàäÿäèð. ×öíêè òåð-
ìèòëÿð éóâàëàðûíû åéíè ëàéèhÿ ÿñàñûíäà hàçûðëàéûðëàð.
Áóðàäà áàëà òåðìèòëÿð ö÷öí õöñóñè îòàãëàð, ìàíòàð hà-
çûðëàéàí höúðÿëÿð, àíà òåðìèòèí îòàüû âÿ ñ. îòàãëàð âàð.
ßí ÿñàñ úÿhÿò èñÿ òåðìèò éóâàëàðûíäà hàâàíû äÿéèø-
ìÿê ö÷öí õöñóñè áèð âåíòèëéàñèéà ñèñòåìèíèí îëìàñû-
äûð. Òåðìèòëÿðèí äÿðèñè ÷îõ èíúÿ îëäóüó ö÷öí îíëàðûí
ðöòóáÿòëè hàâàéà åhòèéàúû âàð. Áóíà ýþðÿ îíëàð éóâà-
íûí è÷èíäÿêè hÿðàðÿòè âÿ ðöòóáÿòè ìöÿééÿí áèð òàðàç-
ëûãäà ñàõëàìàëûäûð. ßêñ hàëäà þëÿ áèëÿðëÿð. Òåðìèòëÿð

hàâàíû éóâàíûí è÷èíäÿ õöñóñè êàíàëëàðëà äþâð åòäèðÿðÿê
âÿ éåð àëòûíäà ãàçäûãëàðû òóíåëëÿðäÿí ýÿëÿí ñóäàí èñòèôà-
äÿ åäÿðÿê hÿðàðÿòè âÿ ðöòóáÿòè òÿíçèìëÿéèðëÿð.
Áóíóí íÿ ãÿäÿð ÷ÿòèí áèð ïðîñåñ îëìàñûíà, òåðìèò-
ëÿðèí áöòöí áóíëàðû hàçûðëàìàã ö÷öí áèð ÷îõ øåéè åéíè
âàõòäà äöøöíÿðÿê ÷îõ ïëàíëû øÿêèëäÿ hÿðÿêÿò åòìÿñèíÿ
äèããÿò éåòèðäèíèç, åëÿ äåéèëìè? Áóíäàí ÿëàâÿ, áóðàäà ñèç-
ëÿðÿ ÷àòäûðäûãëàðûìûç òåðìèòëÿðèí ýþðäöéö áèð ÷îõ èøèí éàë-
íûç êè÷èê áèð hèññÿñèäèð.
Òåðìèòëÿðèí õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áèðè äÿ óçóíëóüó
áÿçÿí 7 ìåòðÿ ÷àòàí éóâàëàðûíû ÷îõ éàõøû ãîðóìàëàðûäûð.
Jóâàíûí äèâàðëàðûíäà áèð äÿëèê à÷ûëäûüû àíäà hÿéÿúàí ñèã-
íàëû âåðèëèð. Êåøèê÷èëÿð áàøëàðûíû äèâàðëàðà âóðàðàã òÿhëö-
êÿ éàðàíäûüûíû õÿáÿð âåðèð âÿ âÿçèééÿòè êîëîíèéàíûí áö-
òöí öçâëÿðèíÿ áèëäèðèðëÿð. Áóíäàí ñîíðà ñöðôÿëÿð ãîðóíóð
âÿ éóâàíûí äàhà òÿhëöêÿñèç éåðëÿðèíÿ àïàðûëûð. Àòà âÿ àíà
òåðìèòèí îëäóüó îòàüûí ýèðèøëÿðè äÿ ñöðÿòëÿ äèâàðëàðëà þð-
òöëöð. Ó÷óëàí hèññÿ hÿìèí àíäà "hÿðá÷è" òåðìèòëÿð òÿðÿ-
ôèíäÿí ÿhàòÿ îëóíóð. Äèâàðûí òÿìèðè ö÷öí ëàçûì îëàí ìà-
òåðèàëû äàøûéàí èø÷èëÿð îíëàðû èçëÿéèð. Áèð íå÷ÿ ñààò ÿðçèí-
äÿ ó÷óëìóø hèññÿíèí öçÿðè áèð éûüûíëà þð-
òöëöð. Ñîíðà èñÿ è÷èíäÿ-
13

êè hèññÿëÿðè áÿðïà åòìÿéÿ áàøëàéûð-
ëàð. Òåðìèòëÿð ÷îõ ïëàíëû áèð øÿêèëäÿ
hÿðÿêÿò åäèð âÿ hå÷ áèð ãàðûøûãëûã éà-
ðàòìàäàí hÿð êÿñ þç öçÿðèíÿ äöøÿí âÿ-
çèôÿíè éåðèíÿ éåòèðèð.
Ùÿì÷èíèí òåðìèòëÿðèí ÷îõ ãûñà ìöääÿò
ÿðçèíäÿ áó èøëÿðè ýþðÿ áèëìÿñèíäÿí áèçÿ àéäûí îëóð êè,
îíëàðûí àðàëàðûíäà ìöêÿììÿë áèð ÿëàãÿ âàð. Ëàêèí òåð-
ìèòëÿðëÿ áàüëû äàhà håéðÿòàìèç áèð ìÿëóìàò äà âàð: áö-
òöí áó íèçàì-èíòèçàìû éàðàäàí, ýþéäÿëÿíÿ áÿíçÿð éóâà-
ëàð òèêÿí, éóâàëàðûíû ãîðóìàã ö÷öí òÿhëöêÿñèçëèê òÿäáèð-
ëÿðè ýþðÿí òåðìèòëÿð ÿñëèíäÿ ÊÎÐ ÚÀÍËÛËÀÐÄÛÐ.
Îíëàð áöòöí áó èøëÿðè éåðèíÿ éåòèðÿðêÿí hå÷ áèð øåé
ýþðìöðëÿð. Áÿñ áó úàíëûëàðûí áó ãÿäÿð áàúàðûãëû îëìàñû-
íûí âÿ ïëàí ãóðìàñûíûí ñÿáÿáè íÿäèð?
Òÿêàìöë÷öëÿð ìÿhç áó òèïëè ñóàëëàðà "òÿñàäöôÿí"
úàâàáûíû âåðèð. Ëàêèí áó, ñÿhâ áèð úàâàáäûð. ×öíêè òåðìèò-
ëÿðèí éóâàëàðûíäàêû ñèñòåìèí òÿêúÿ áèð hèññÿñè, ìÿñÿëÿí,
îíëàðûí ãóðäóüó âåíòèëéàñèéà êàíàëëàðû áåëÿ áèð ñèñòåìèí
òÿñàäöôÿí ìåéäàíà ýÿëìÿäèéèíè òÿñäèã åòìÿê ö÷öí áèçÿ
êèôàéÿòäèð. ßëáÿòòÿ, êîð òåðìèòëÿð éóâàäàêû ìöêÿììÿë
íèçàì-èíòèçàìû âÿ áöòöí èøëÿðèí hå÷ áèð ãàðûøûãëûã îëìà-
äàí hÿéàòà êå÷èðèëìÿñèíè þç-þçöíÿ òÿìèí åäÿ áèëìÿçëÿð.
Ùàíñû èøëÿðè ýþðÿúÿêëÿðè îíëàðà þéðÿäèëèð.

Àëëàh Ãóðàí àéÿëÿðèíäÿ áåëÿ ìÿñÿëÿëÿð hàããûíäà
äöøöíìÿéèìèç ö÷öí áÿçè håéâàíëàðäàí íöìóíÿëÿð âåð-
ìèøäèð. Ìÿñÿëÿí, "Íÿhë" ñóðÿñèíäÿêè áàë àðûñû íöìóíÿ
ýþñòÿðèëèð. Áóíäàí ÿëàâÿ, áèçèì ö÷öí áàë hàçûðëàéàí àðû-
ëàðà íÿ åäÿúÿêëÿðèíè Ðÿááèìèçèí þéðÿòìÿñè àéÿäÿ áèëäè-
ðèëèð. Àéÿëÿð àøàüûäàêû êèìèäèð:
"Ðÿááèí áàë àðûñûíà áåëÿ âÿhé (òÿëãèí) åòäè:
"Äàüëàðäà, àüàúëàðäà âÿ èíñàíëàðûí ãóðäóüó éåð-
ëÿðäÿ (åâëÿðèí äàìûíäà, öçöìëöêëÿðäÿ) þçöíÿ
éóâà òèê; ñîíðà áöòöí ìåéâÿëÿðäÿí éå âÿ Ðÿááè-
íèí ñÿíÿ ýþñòÿðäèéè éîëà ðàhàò, àñàíëûãëà ýåò! Î
àðûëàðûí ãàðûíëàðûíäàí èíñàíëàð ö÷öí øÿôà îëàí
ìöòÿëèô ðÿíýëè (àü, ñàðû, ãûðìûçû) áàë ÷ûõàð. Øöá-
hÿñèç êè, áóíäà äà äöøöíöá äÿðê åäÿíëÿð ö÷öí
áèð èáðÿò âàðäûð!" ("Íÿhë" ñóðÿñè, 68-69).
Àéÿäÿ íöìóíÿ îëàðàã âåðèëÿí àðûëàð êèìè òåðìèòëÿð
äÿ Àëëàhûí îíëàðà þéðÿòäèéè, éÿíè âÿhé åòäèéè êèìè éàøà-
éûðëàð. Ùÿòòà ãàðøûëàðûíû äà ýþðìÿéÿí áó úàíëûëàðûí àðàñûí-
äà ãöñóðñóç áèð ÿëàãÿ éàðàäàí, îíëàðà íÿëÿð åäÿúÿêëÿðèíè
þéðÿäÿí, éóâàäàêû ìèëéîíëàðëà òåðìèòèí hÿð áèðèíèí þç
öçÿðèíÿ äöøÿí âÿçèôÿíè éåðèíÿ éåòèðìÿñèíè òÿìèí åäÿí
Ðÿááèìèçäèð.
15

16ÅÚÀÇÊÀÐÚÀÍËÛËÀÐ
"Åé èíñàíëàð! Àëëàhûí ñèçÿ îëàí íåìÿòèíè
éàäà ñàëûí. Àëëàhäàí áàøãà ñèçÿ ýþéëÿðäÿí
âÿ éåðäÿí ðóçè âåðÿí áèð õàëèã âàðìû?!
Îíäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðû éîõäóð. Åëÿ èñÿ
íåúÿ äþíäÿðèëèðñèíèç?" ("Ôàòèð" ñóðÿñè, 3).

ÙÅJÂÀÍËÀÐÛÍ ÒßÙËÖÊßÑÈÇËÈÊ
ÒßÄÁÈÐËßÐÈ
Àëëàhûí òÿáèÿòäÿ éàðàòäûüû ìþúöçÿëÿðäÿí áèðè äÿ
úàíëûëàðûí þçëÿðèíè ãîðóìàã ö÷öí ýþðäöéö òÿhëöêÿñèçëèê
òÿäáèðëÿðèäèð. Áÿçè úàíëûëàð îíëàðà ãàðøû îëàúàã çÿðÿðëÿðè
ÿââÿëúÿäÿí äÿãèã hèññ åäèá ìöõòÿëèô ãîðóíìà âàñèòÿëÿðè
òÿòáèã åòìÿ ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèêäèð. Ìÿñÿëÿí, áèð àç ÿâ-
âÿë hàããûíäà äàíûøäûüûìûç òåðìèòëÿð éóâàëàðûíûí äèâàðëà-
ðûíû ó÷óðóëìàéàúàã ãÿäÿð ãàëûí âÿ ñÿðò hàçûðëàéûðëàð. Òî-
õóúó ãóøëàð èñÿ éóâàëàðûíûí ýèðèøèíè ÿñàñ äöøìÿíëÿðè îëàí
èëàíëàðûí è÷ÿðè ýèðìÿñèíÿ ìàíå îëàúàã ôîðìàäà òèêèðëÿð.
Áÿçè hþðöì÷ÿêëÿð äÿ éóâàëàðû-
íûí è÷èíäÿ ìöõòÿëèô höúðÿëÿð
òèêèð âÿ è÷ÿðè ýèðÿí äèýÿð
hÿøÿðàòëàðû áó îòàãúûãëàð-
äà hÿáñ åäèðëÿð.
Àðûëàðûí éóâàñû
äà õöñóñè áèð ìöäàôèÿ
ñèñòåìè èëÿ ãîðóíóð.
Ïÿòÿéèí êåøèéèíè ÷ÿê-
ìÿê âÿçèôÿñèíè äàøûéàí
àðûëàð ïÿòÿéÿ þç êîëîíè-
éàëàðûíûí öçâëÿðèíäÿí
áàøãà hå÷ êèìè áóðàõìûð-
17

18
Øÿêèëëÿðäÿ ýþðäöéöíöç ãóøëàð
äöøìÿíëÿðèíèí è÷ÿðè ýèðìÿñèíèí
ãàðøûñûíû àëàí éóâàëàð ãóðóð.
Òåðìèòëÿðèí éàíäàêû ãöëëÿéÿ
áÿíçÿð âÿ öñòäÿêè ìàíòàð øÿêèëëè
éóâàëàðû èñÿ áèð ãàëà êèìè ìþh-
êÿìäèð.

19
Ãóíäóçëàð þç ÷ÿêäèêëÿðè õöñóñè áèð
áÿíäëÿ ñóéóí ãàðøûñûíû êÿñÿðÿê ìö-
êÿììÿë áèð éóâà ãóðóëàð.

ëàð. Êåøèê÷è àðû þç éåðèíè òÿðê åòäèéè çàìàí èñÿ áàøãà áèð
èø÷è àðû ýÿëèð âÿ ïÿòÿéèí ãàïûñûíäàêû íþâáÿíè òÿhâèë àëûð.
Áóíäàí ÿëàâÿ, êåøèê÷è àðûëàð áó ìöäàôèÿ öñóëóíó þç úàí-
ëàðû áàhàñûíà hÿéàòà êå÷èðèðëÿð.
Ãóíäóçëàð äà éóâàëàðûíû ñóéóí àëòûíäà ãóðóð. Áó
éóâàëàðà ýèðìÿê ö÷öí éàëíûç éóâàíû ãóðàí ãóíäóçóí áèë-
äèéè ýèçëè áèð òóíåëäÿí êå÷ìÿê ëàçûìäûð. Òóíåëèí ñîíóí-
äà ãóíäóçëàðûí áàëàëàðû èëÿ áèðýÿ éàøàäûüû ýèçëè áèð îòàã
éåðëÿøèð.
Ùÿòòà ýþñòÿðäèéèìèç áèð íå÷ÿ íöìóíÿ äÿ úàíëûëàðûí
íÿ ãÿäÿð àüûëëû hÿðÿêÿòëÿð åòäèéèíè, ìöäàôèÿ îëóíìàã
ö÷öí íåúÿ àüûëëû âàñèòÿëÿðäÿí éàðàðëàíäûüûíû äÿðê åòìÿéè-
ìèç ö÷öí êèôàéÿòäèð. Áóíäàí áàøãà, ÿýÿð äèããÿò åòäèíèç-
ñÿ, äöøìÿíëÿð ìöõòÿëèô úèíñëè úàíëûëàð äà îëà áèëÿð. Áóíà
áàõìàéàðàã áöòöí úàíëûëàð þç äöøìÿíëÿðèíè éàõøû òàíûéûð
âÿ îíëàðà ìàíå îëà áèëÿúÿê øÿêèëäÿ òÿhëöêÿñèçëèê òÿäáèð-
ëÿðè ýþðöðëÿð. Áèð òåðìèòèí âÿ éà áèð ãóøóí - øöóðëó îëìà-
ñà äà - áàøãà úàíëûíûí õöñóñèééÿòëÿðèíè áèëìÿñè ÷îõ òÿÿú-
úöáëöäöð.
Áóíó äàhà éàõøû äÿðê åòìÿê ö÷öí þçöíöçö äöøö-
íöí. Ùå÷ òàíûìàäûüûíûç, ÿââÿëëÿð hå÷ ýþðìÿäèéèíèç áèð
håéâàíûí hàíñû õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëäóüóíó áàõàð-
áàõìàç áèëÿðñèíèçìè? Îíóí íÿ éåäèéèíè, íåúÿ îâ åòäèéè-
íè, íÿäÿí ãîðõäóüóíó áèëèðñèíèçìè? ßëáÿòòÿ êè, éîõ. Áóí-

ëàðû áèëìÿê ö÷öí éà ýÿðÿê áèð êèòàáû à÷ûá îíóí hàããûíäà
ìÿëóìàòëàðû îõóéàñûíûç, éà äà áèð èíñàí ñèçÿ áó úàíëûíûí
õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí äàíûøñûí. ßýÿð áåëÿäèðñÿ, îíäà håé-
âàíëàð áàøãà úàíëûëàð hàããûíäà íåúÿ ìÿëóìàò ÿëäÿ åäèð-
ëÿð? ßââÿëúÿ äöøìÿíëÿðèíèí hàíñû håéâàí îëäóüóíó òÿ-
éèí åäèá îíóí äàâðàíûøû âÿ îâ öñóëëàðû hàããûíäà àðàøäûð-
ìà àïàðà áèëÿðëÿðìè? Ñîíðà äà áóíà ÿñàñÿí íåúÿ úàâàá
âåðÿúÿêëÿðèíè äöøöíÿ áèëÿðëÿðìè? ßëáÿòòÿ êè, áóíó åäÿ
áèëìÿçëÿð. Ùå÷ áèð håéâàí àðàøäûðìà àïàðìàã ö÷öí ëàçûì
îëàí àüûë âÿ ãàáèëèééÿòÿ ìàëèê äåéèë. Ùåéâàíëàðûí þç äöø-
ìÿíëÿðè hàããûíäà òÿñàäöôÿí ìÿëóìàòà ñàhèá îëäóãëàðûíû
äöøöíìÿê äÿ ìÿíòèãñèç âÿ àüûëñûç èø îëàðäû. ×öíêè èëê ñû-
íàãëàðûíäà ìöâÿôôÿãèééÿòñèç îëìàëàðû áó úàíëûëàð ö÷öí
þëöì äåìÿêäèð.
Ùåéâàíëàðûí èñòèôàäÿ åòäèéè òÿhëöêÿñèçëèê ñèñòåìëÿðè-
íè ÿí ìöêÿììÿë øÿêèëäÿ òÿéèí åäÿí âÿ îíëàðà çÿðóðè
îëàíëàðû åòäèðÿí øöáhÿñèç êè, Àëëàhäûð. Jàëíûç ÿòðàôûìûçà
áàõûá ýþðäöéöìöç úàíëûëàð äåéèë, hÿòòà áöòöí äöíéàäà
éàøàéàí úàíëûëàðûí åéíè àüûëëû äàâðàíûøëàðû äà áèçÿ Ðÿááè-
ìèçèí ñîíñóç àüûë âÿ ýöú ñàhèáè îëäóüóíó èñáàò åäèð.
21

ÃÀÐÛØÃÀÍÛÍ
ÝÞÇËßÐÈÍÄßÊÈ ÊÎÌÏÀÑ
Jàøàäûüûìûç éåðäÿí áàøãà áèð þëêÿéÿ âÿ éà áàøãà
áèð øÿhÿðÿ ýåäÿðêÿí èñòèãàìÿòèìèçè òÿìèí åäÿúÿê êþ-
ìÿê÷èëÿðÿ åhòèéàúûìûç âàð. Õöñóñèëÿ äÿ ýåòäèéèìèç éåð
hå÷ òàíûìàäûüûìûç áèð éåðäèðñÿ, ìöòëÿã êîìïàñûìûç âÿ
õÿðèòÿìèç îëìàëûäûð. Õÿðèòÿ èíñàíûí hàðàäà îëäóüóíó,
êîìïàñ èñÿ hàðà ýåäÿúÿéèíè ýþñòÿðèð. Áèç áóíëàðäàí èñòè-
ôàäÿ åäÿðÿê âÿ ìÿëóìàòëû èíñàíëàðëà ìÿñëÿhÿòëÿøÿðÿê éî-
ëóìóçó òàïûð, àçìûðûã. Áÿñ äèýÿð úàíëûëàðûí þç ñÿìòèíè íå-
Jàíäàêû êè÷èê
ãàðûøãà êîìïàñäàí
èñòèôàäÿ åòìÿäÿí
ñÿhðàäà éîëóíó òàïûð.
Jóõàðûäàêû õÿðèòÿäÿ èñÿ
áó ãàðûøãàíûí ýåòäèéè éîëó ýþðöðñöíöç.
ãàðûøãàíûí
éåì àõòàðäûüû
éîë éóâà
éóâàéà ãàéûäàí éîë
éóâà

úÿ òàïäûãëàðûíû hå÷ ôèêèðëÿøìèñèíèçìè? Ìÿñÿëÿí, áèð ÷þëäÿ
ãèäà àõòàðàí ãàðûøãàíûí hÿð äÿôÿ þç éóâàñûíà íåúÿ äþí-
äöéöíö hå÷ ôèêèðëÿøìèñèíèçìè?
Òóíèñèí Àðàëûã äÿíèçè ñàhèëëÿðèíäÿ éàøàéàí ãàðà
ñÿhðà ãàðûøãàñû (éàí ðÿñìäÿ ýþðäöéöíöç) ÷þëäÿ éóâà ãó-
ðàí úàíëûëàðäàí áèðèäèð. Áó ãàðûøãà íþâö hå÷ áèð êîìïàñ
âÿ õÿðèòÿíèí êþìÿéè îëìàäàí óúñóç-áóúàãñûç ñÿhðàäà
ñÿìòèíè äàèì ñÿhâñèç òÿéèí åäÿ âÿ éóâàñûíà ýåðè ãàéûäà
áèëèð.
Ñÿhÿð ýöíÿøèí ÷ûõìàñû èëÿ ñÿhðàäà èñòèëèê 70 äÿðÿ-
úÿéÿ ãÿäÿð éöêñÿëèð. Ãàðûøãà äà ñÿhðà ãóìóíóí áåëÿ
äÿhøÿòëè èñòèñèíäÿ ãèäà àõòàðìàã ö÷öí éóâàñûíäàí ÷ûõûð.
Jóâàñûíäàí áàøëàéàðàã 200 ìåòðëèê áèð ñàhÿäÿ òåç-òåç äà-
éàíûð âÿ îëäóüó éåðäÿ hÿðëÿíÿðÿê çèãçàãâàðè, äîëàíáàú
éîë ñàëûð. Áó éîëó õÿðèòÿäÿ ýþðÿ áèëÿðñèíèç. Ëàêèí hå÷ äÿ
ôèêèðëÿøìÿéèí êè, ãàðûøãà áó äîëàíáàú éîëëàðäà àçàúàã.
×öíêè ãàðûøãà ãèäàñûíû òàïäûüû çàìàí äöç õÿòò øÿêëèíäÿ
áèð éîëó òÿãèá åäÿðÿê hÿìèí àíäà éóâàñûíà ýåðè ãàéûäûð.
Ãàðûøãàíûí ñÿéàhÿòèíè îíóí þë÷öëÿðè èëÿ ìöãàéèñÿ åòñÿê,
áó, áèð èíñàíûí ñÿhðàäà
35-40 êì ýåòäèêäÿí
ñîíðà ÷ûõäûüû íþãòÿéÿ
äöç éîëëà ýåðè ãàéûò-
ìàñûíà áÿðàáÿðäèð.
23

Åëÿ èñÿ áèð èíñàí ö÷öí ãåéðè-ìöìêöí îëàí áó èøè
ãàðûøãà íåúÿ áàúàðûð?
Ãàðûøãà ÿòðàôûíäàêû úèñìëÿðÿ áàõàðàã èñòèãà-
ìÿò òÿéèí åäÿ áèëìÿç. Ùÿì äÿ ñÿhðàäà èñòèãàìÿò
ö÷öí àüàú, ãàéà, àõàð ñó âÿ éà ýþë êèìè ÿëàìÿòëÿð éîõ
äåéèëÿúÿê ãÿäÿð àçäûð. Ùÿð òÿðÿôäÿ éàëíûç ãóì âàð êè,
áóíëàðûí äà îëìàñû hå÷ íÿéè äÿéèøìèð, ÷öíêè ãàðûøãàíûí
áóíëàðû éàäûíäà ñàõëàéûá, éåðèíè ÿçáÿðëÿéèá îíäàí èñòèãà-
ìÿò òÿéèí åòìÿê ö÷öí èñòèôàäÿ åòìÿñè ãåéðè-ìöìêöíäöð.
Áåëÿ äöøöíäöéöìöç çàìàí ãàðûøãàíûí áàúàðäûüû èøèí
ÿhÿìèééÿòè äàhà àéäûí îëàúàã. Ãàðûøãà áó ÷ÿòèí èøè îíà
âåðèëìèø õöñóñè áÿäÿí ãóðóëóøó ñàéÿñèíäÿ áàúàðûð.
Ãàðûøãàíûí ýþçëÿðèíäÿ õöñóñè áèð ñÿìò òÿéèí åäÿí
ñèñòåì âàð. Àëëàhûí îíóí ýþçëÿðèíÿ éåðëÿøäèðäèéè áó ñèñ-
òåì áöòöí èñòèãàìÿòè òÿéèí åäÿí âàñèòÿëÿðäÿí öñòöíäöð.
×öíêè áèçèì ýþðìÿäèéèìèç áÿçè øöàëàðû ýþðÿ áèëÿí ãàðûø-
"Ìöøðèêëÿð Àëëàhû ãîéóá ýþéëÿðäÿí âÿ
éåðäÿí îíëàðà âåðÿúÿê hå÷ áèð ðóçèñè îëìà-
éàí âÿ áóíà ýöúëÿðè äÿ ÷àòìàéàí áöòëÿðÿ
èáàäÿò åäèðëÿð. Îíóí éàðàòäûãëàðûíû Àëëàhà
áÿíçÿòìÿéèí. Àëëàh áèëèð, ñèç èñÿ áèëìèðñè-
íèç!" ("Íÿhë" ñóðÿñè, 73-74).

ãà áóíëàðäàí èñòèôàäÿ åòäèéè çàìàí ÿòðàôûíà áàõûá èñòèãà-
ìÿòè, øèìàëû âÿ úÿíóáó ìöÿééÿí åäÿ áèëèð. Áóíóí ñàéÿ-
ñèíäÿ éóâàñûíûí hàðàäà îëäóüóíó åhòèìàë åäÿí håéâàí
ýåðèéÿ ãàéûäàðêÿí hå÷ áèð ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìèð.
Èøûüûí õöñóñèééÿòëÿðè èíñàíëàðà éàõûí äþâðäÿ ìÿëóì
îëóá. Ëàêèí ãàðûøãà èíñàíëàðûí áèëìÿäèéè èøûüûí õöñóñèé-
éÿòèíè äöíéàéà ýÿëäèéè àíäàí åòèáàðÿí áèëèð âÿ îíäàí èñ-
òèôàäÿ åäèð. Øöáhÿñèç êè, áó ãàðûøãà íþâöíöí ýþçëÿðè êè-
ìè ãöñóðñóç áèð ãóðóëóø hÿð hàíñû áèð òÿñàäöôëÿ èçàh åäè-
ëÿ áèëìÿç. Ãàðûøãà éàðàíäûüû èëê äþâðäÿí åòèáàðÿí áó õö-
ñóñèééÿòëè ýþçëÿðÿ ñàhèá îëìàëûäûð. Jîõñà ñÿhðàíûí èñòèñèí-
äÿ ýåðè ãàéûäà áèëìÿéÿúÿéè ö÷öí éàøàìàñû äà ìöìêöí
îëìàéàúàã. Áöòöí ñÿhðà ãàðûøãàëàðû hÿéàòà ýÿëäèêëÿðè èëê
ýöíäÿí åòèáàðÿí hàçûðêè ýþçëÿðÿ ìàëèêäèð. Áó ýþçëÿðè îí-
ëàð ö÷öí öñòöí åëì ñàhèáè îëàí Àëëàh éàðàòìûøäûð.
25

ÃÀÐÛØÃÀ ÈËß ÃÓØÓÍ
ÌÞÚÖÇßÂÈ ÈØÁÈÐËÈJÈ
Jàøàäûüûìûç hÿð éåðäÿ ñÿhhÿòèìèç ö÷öí òÿhëöêÿ éà-
ðàäàí âÿ áèçè õÿñòÿëÿíäèðÿí ìèêðîáëàð âàð. Áó ìèêðîáëàð
áèçèìëÿ éàíàøû áàøãà úàíëûëàð ö÷öí äÿ òÿhëöêÿ éàðàäûð.
Áó ñÿáÿáäÿí úàíëûëàð äà áèçèì êèìè þçëÿðèíè ãîðóìàëûäûð.
ßñëèíäÿ úàíëûëàðû äÿðèíäÿí þéðÿíäèéèìèç çàìàí îíëàðûí
ìèêðîáëàðäàí ãîðóíìàã ö÷öí áÿçè âàñèòÿëÿðäÿí èñòèôàäÿ
åòäèéèíè ýþðöðöê. Ìÿñÿëÿí, ãàðûøãàëàð þçëÿðèíè ìöäàôèÿ
åòìÿê ö÷öí òÿðêèáèíäÿ òóðøó îëàí ìöÿééÿí ìàääÿ hàçûð-
ëàéûð. Áó ìàääÿ ìèêðîáëàðû çÿðÿðñèçëÿøäèðèð. Ñîíðà äà òÿð-
êèáèíäÿ òóðøó îëàí áó ìàääÿíè þç áÿäÿíëÿðèíÿ âÿ éóâà-
ëàðûíûí äèâàðëàðûíà ñöðòöðëÿð. Jÿíè éàëíûç þçëÿðèíèí äåéèë,
éàøàäûãëàðû éóâàíûí äà ìèêðîáëàðäàí òÿìèçëÿíìÿëè îëäó-
üóíó éàõøû áèëèðëÿð.
Ýþðÿñÿí êè÷èê áèð ãàðûøãà áöòöí áóíëàðû íåúÿ äöøö-
íöð? Øöáhÿñèç êè, áó, îíóí àüëûíûí âÿ ýöúöíöí ÷àòàúàüû
áèð øåé äåéèë. Áèð ãàðûøãà ìèêðîáóí íÿ îëäóüóíó áèëìÿ-
äèéè êèìè îíäàí ìöäàôèÿ îëóíìàã ëàçûì îëäóüóíó äà áèë-
ìÿç. ßýÿð áåëÿ äöøöíñÿê, ãàðûøãà ÿââÿëúÿ ìèêðîáó þé-
ðÿíìÿëè, ñîíðà äà îíó çÿðÿðñèçëÿøäèðÿ-
úÿê ìàääÿíè òàïìàëûäûð. Áÿñ ãà-
ðûøãà áó ìàääÿíè íåúÿ ìöÿé-
éÿí åäÿ áèëèð?

27
Êè÷èê úàíëûëàð îëàí áó ãàðûøãàëàð ìèêðîáëàðûí îíëàðûí çÿðÿð âåðÿúÿéè-
íè áèëèá áóíà óéüóí òÿäáèð ýþðöðëÿð. Ìöÿééÿí áèð òóðøó hàñèë åäèð âÿ
ìèêðîáëàðû çÿðÿðñèçëÿøäèðèðëÿð. Áöòöí áóíëàðû åòìÿéè ãàðûøãàéà èëhàì
åäÿí Àëëàhäûð.

Áèðëèêäÿ äöøöíÿê.
Èíñàíëàð áÿçè ìèêðîáëàðäàí ìöäàôèÿ îëóíìàã ö÷öí
ïåéâÿíä îëóíóð, àììà áó ïåéâÿíäëÿð ëàáîðàòîðèéàëàðäà
áèð ÷îõ òÿäãèãàò âÿ ñûíàãëàðäàí ñîíðà èñòåhñàë åäèëèð. Áóí-
äàí ÿëàâÿ, áöòöí áóíëàðû ìöòÿõÿññèñëÿð hÿéàòà êå÷èðèð.
ßêñ òÿãäèðäÿ ïåéâÿíä hå÷ áèð èøÿ éàðàìàç, hÿòòà çÿðÿðëè
äÿ îëà áèëÿð. Ãàðûøãàëàðûí èñÿ íÿ áèëèéè, íÿ äÿ áó ìþâçó-
äà òÿhñèëè éîõäóð. Îíëàðûí hÿð hàíñû áèð ëàáîðàòîðèéàäà
àðàøäûðìà àïàðìàñû äà ìöìêöí äåéèë. Ùÿòòà áóíó äöøöí-
ìÿê äÿ ìÿíòèãñèçëèê îëàðäû. Ãàðûøãàëàðûí äöíéàéà ýÿëäè-
éè çàìàí àðòûã áöòöí áóíëàðû áèëäèéè hàìûéà ìÿëóìäóð.
Ãàðûøãàéà áó ìÿëóìàòëàðû éöêñÿê áèð ãöââÿ ñàhèáè
þéðÿäèð. Àëÿìëÿðèí Ðÿááè âÿ éàðàäûúûñû îëàí Àëëàh ãàðûø-

ãàéà ìèêðîáëàðäàí ìöäàôèÿ îëóíìàüû èëhàì åäèð, éÿíè
þéðÿäèð.
Ìèêðîáëàðäàí ìöäàôèÿ îëóíìàëû îëàí úàíëûëàðà áàø-
ãà áèð íöìóíÿ êèìè ãóøëàðû ýþòöðÿê. Ìèêðîáëàð ãóøëàðû äà
íàðàhàò åäèð, ëàêèí îíëàðûí áÿäÿíèíäÿ ãàðûøãàëàðäà îëäó-
üó êèìè ãîðóéóúó ìàääÿëÿð hàçûðëàéàí ñèñòåì éîõäóð.
Áóíà ýþðÿ äÿ ãóøëàð áó ìèêðîá ïðîáëåìèíèí ôÿðãëè âÿ
÷îõ äöøöíöëìöø hÿëëèíè òàïûáëàð. Îíëàð ãàðûøãàëàðûí éóâà-
ñûíà ýåäèð âÿ éóâàíûí öçÿðèíÿ óçàíàðàã ãàðûøãàëàðûí îí-
ëàðûí òöêëÿðèíèí àðàñûíà ýèðìÿñèíè ýþçëÿéèð. Jåìÿê àõòàðàí
ãàðûøãàëàð ãóøóí òöêëÿðè àðàñûíäà ýÿçèðëÿð âÿ áó âàõò
ìèêðîáëàðû þëäöðÿí ìàääÿ äÿ ãóøóí òöêëÿðèíÿ áóëàøûð.
Áåëÿëèêëÿ, ãóø áó ìàääÿíèí êþìÿéè èëÿ ìèêðîáëàðäàí òÿ-
ìèçëÿíèð. Áÿñ ãóøëàð ãàðûøãàëàðûí áåëÿ áèð ìàääÿ hàçûðëà-
äûüûíû âÿ áó ìàääÿíèí îíëàðûí áÿ-
äÿíèíäÿêè ìèêðîáëàðû éîõ åòäè-
éèíè íåúÿ áèëèðëÿð?
Èíñàíëàð áèð ÷îõ
àðàøäûðìàäàí ñîíðà ãà-
ðûøãàëàðûí áåëÿ áèð
ìöäàôèÿ ñèñòåìè-
íèí îëäóüóíó
êÿøô åòìèøëÿð.
29

Âÿ çîîëîãëàðäàí ñàâàéû áèð ÷îõ èíñàí áó ìÿëóìàòäàí hÿ-
ëÿ äÿ õÿáÿðñèçäèð. Jÿãèí êè, ñèç äÿ hÿìèí ìÿëóìàòû áó êè-
òàáû îõóäóãäàí ñîíðà þéðÿíìèñèíèç. Ëàêèí ãóøëàð ãàðûø-
ãàëàðûí áó õöñóñèééÿòèíè äöíéàéà ýÿëäèêëÿðè àíäàí áèëèð.
Áóíäàí ÿëàâÿ, áóíó îíëàðà þéðÿäÿí áèðèñè îëìàñà äà åh-
òèéàú äóéäóãëàðû çàìàí ãàðûøãàëàðäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê þç-
ëÿðèíè ìèêðîáëàðäàí òÿìèçëÿéèðëÿð.
Ãàðûøãàíûí áÿäÿíèíäÿ hàçûðëàíàí áèð ìàääÿíè ãóø-
ëàðûí òàíûìàñû âÿ áóíäàí íåúÿ èñòèôàäÿ îëóíìàñûíû áèëìÿ-
ñè áèçè éåýàíÿ áèð hÿãèãÿòÿ àïàðûð. Áó áèëèéè hÿð èêè úàí-
ëûéà þéðÿäÿí Àëëàhäûð. Àëëàh hÿð úàíëûíûí Îíóí ÿìðèíäÿ
îëäóüóíó áèð àéÿäÿ áåëÿ áóéóðìóøäóð:
"...Áÿëè, ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ íÿ âàðñà,
hàìûñû Îíà ìÿõñóñäóð,
hàìûñû Îíóí èòàÿòèíäÿ-
äèð!" ("Áÿãÿðÿ"
ñóðÿñè, 116).
30
"Ñèçèí éàðàäûëûøûíûçäà âÿ éàéûá ñÿïÿëÿäèéè
úàíëûëàðäà òàì éÿãèíëèêëÿ èíàíàíëàð ö÷öí
ÿëàìÿòëÿð âàðäûð" ("Úàñèéÿ" ñóðÿñè, 4).

ÊÈ×ÈÊ ÌÖÙßÍÄÈÑ ÃÓØËÀÐ
Àüàúëàðûí öñòöíäÿ âÿ éà ýþâäÿñèíäÿ, áÿçÿí äÿ åé-
âàíûíûçûí áèð êöíúöíäÿ ãóðóëàí ãóø éóâàëàðûíû éÿãèí êè,
÷îõ ýþðìöñöíöç. Áóíëàð éàëíûç ñèçèí áèëäèéèíèç áèð íå÷ÿ
ãóø íþâëÿðèíèí éóâàñûäûð. Àììà éåð öçÿðèíäÿ î ãÿäÿð
ãóø íþâö éàøàéûð âÿ îíëàð î ãÿäÿð ìöõòÿëèô éóâàëàð ãó-
ðóð êè, áó, àðòûã öçÿðèíäÿ äöøöíöëìÿñè ëàçûì ýÿëÿí áèð
ìþâçóäóð.
ßñàñÿí áöòöí ãóøëàð éóâàëàðûíû éàøàäûãëàðû ìöhèòèí
òÿáèè øÿðòëÿðèíÿ óéüóí øÿêèëäÿ ãóðóð. Ìÿñÿëÿí, äÿíèç êÿ-
íàðûíäà éàøàéàí ãóøëàðû äöøöíÿê. Áåëÿ ãóøëàð éóâàëàðûíû
ñóéóí öçÿðèíäÿ âÿ îíëàðûí áàòìàéàúàüû øÿêèëäÿ ãóðóð.
Îíëàðûí èñòèôàäÿ åòäèéè ìàòåðèàë, éóâàéà âåðäèéè ôîðìà õö-
ñóñè îëàðàã ïëàíëàøäûðûëìûøäûð. Áåëÿëèêëÿ, ñó éöêñÿëäèéè
çàìàí éóâà âÿ è÷èíäÿêè ãóøóí áàëàëàðû áóíäàí çÿðÿð ÷ÿê-
ìèð. Áó úàíëûëàð äîüóëäóãëàðû àíäàí åòèáàðÿí hå÷ áèð òÿh-
ñèë àëìàäàí áó éóâàëàðû ãóðà áèëìÿê ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèê-
äèð. Áåëÿ áèð èøè ìöÿééÿí âàõò ÿðçèíäÿ þéðÿíìÿëÿðè äÿ
ìöìêöí äåéèë, ÷öíêè ñûíàãäàí êå÷èðìÿê
ìÿãñÿäèëÿ åòñÿëÿð, ñóéóí ãàëõìàñû èëÿ áàòà
áèëÿðëÿð. Öìóìèééÿòëÿ èñÿ áåëÿ áèð ôèêèð äîü-
ðó äåéèë, ÷öíêè äîüóëäóãëàðû ýöíäÿí åòèáàðÿí
äÿíèç êÿíàðûíäà éàøàéàí ãóøëàðûí hÿð áèðè
éóâàëàðûíû åéíè øÿêèëäÿ hàçûðëàéûð. Ãàìûø-
ëûã ÿðàçèëÿðäÿ éàøàéàí áÿçè ãóøëàð èñÿ éó-
31

ìóðòàëàðûíûí êöëÿéèí òÿñèðè èëÿ éóâàäàí éåðÿ äöøìÿìÿñè
ö÷öí éóâàëàðûíûí äèâàðëàðûíû höíäöð hàçûðëàéûðëàð. Jóìóð-
òàñûíû áåëÿ äèããÿòëÿ ãîðóéàí áó ãóø éóìóðòàíûí äöøöá
ñûíìà òÿhëöêÿñèíè íåúÿ äÿðê åäèð? Áóðàäà ãóøóí ñîí äÿ-
ðÿúÿ äöøöíöëìöø âÿ åhòèéàòëû äàâðàíäûüûíû ýþðöðöê.
Ãóðàãëûã ÿðàçèëÿðäÿ éàøàéàí áàøãà áèð ãóø íþâö èñÿ
éóâàñûíû òîðïàã öçÿðèíäÿ äåéèë, òèêàíëûãäà ãóðóð. ×öíêè
áóðàäàêû èñòèëèê òîðïàãäà îëàí èñòèëèéÿ íèñáÿòÿí 10 äÿðÿúÿ
àçäûð. Èíñàíëàðûí ÷îõó òîðïàüûí âÿ òèêàíëûãëàðûí íÿ ãÿäÿð
èñèíäèéèíè âÿ áóíëàðûí àðàñûíäà áèð èñòèëèê ôÿðãè îëäóüóíó
áèëìèð. Àììà áó ãóøëàð áóíó áèëèð âÿ ÿí ñÿðèí éåðäÿ éó-
Ãóøëàð éóâàëàðûíû ÷îõ ñàüëàì áèð
øÿêèëäÿ âÿ õöñóñè îëàðàã ñå÷äèêëÿðè
òÿhëöêÿñèç éåðëÿðäÿ ãóðóðëàð.

âà ãóðàðàã þçëÿðèíè âÿ áàëàëàðûíû éàíäûðûúû èñòèäÿí ãîðó-
éóðëàð.
Ùå÷ ôèêèðëÿøäèíèçìè, äöøöíúÿñè âÿ øöóðó îëìàéàí
ãóøëàð áåëÿ èíúÿ ìÿãàìëàðû íåúÿ håñàáëàéûðëàð?
Ãóøëàðûí áó äàâðàíûøû áó ñàhÿäÿ èëëÿðëÿ òÿhñèë àëàí
ìöhÿíäèñëÿðèí äàâðàíûøûíà áÿíçÿéèð. Áèð åâ òèêèëäèéè çà-
ìàí ìöhÿíäèñëÿð òÿðÿôèíäÿí îíóí ìþhêÿìëèéè, ìàòåðèà-
ëû âÿ òèêèëÿúÿéè éåðèí òÿéèí åäèëìÿñè êèìè òÿôñèëàòëàð äèã-
ãÿòëÿ håñàáëàíûð âÿ éàëíûç áóíäàí ñîíðà èíøààòà áàøëàíû-
ëûð. Áóðàäà âåðäèéèìèç áèð-èêè íöìóíÿäÿí äÿ ýþðäöéö-
ìöç êèìè, ãóøëàð éóâàëàðûíû ìöÿééÿí áèð ïëàíà ÿñàñÿí
ãóðóð, ëàêèí hå÷ áèð âàñèòÿéÿ, ìàòåðèàëà
âÿ òÿhñèëÿ åhòèéàú äóéìóðëàð. Àëëàhûí
îíëàðà âåðäèéè èëhàìëà hÿðÿêÿò åäÿðÿê
áöòöí áóíëàðû àñàíëûãëà hàçûðëàéûðëàð. Áó
ãóøëàð âÿ îíëàðûí ýþðäöéö èøëÿð Àëëàhûí ãö-
ñóðñóç éàðàòìàñûíûí áèð äÿëèëèäèð. Øöáhÿñèç êè,
îíëàðà ýþðäöêëÿðè hÿð áèð èøè âÿ äàâðàíûøû
èëhàì åäÿí ãöââÿ hÿð øåéè áèëÿí
Àëëàhäûð.
33
"Ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ íÿ âàðñà, hàìûñû
Îíóíäóð. Ùÿãèãÿòÿí Àëëàh åhòèéàúñûçäûð
âÿ hÿð úöð øöêðÿ, òÿðèôÿ ëàéèãäèð!"
("Ùÿúú" ñóðÿñè, 64).

ÃÛØ ÝÖÂßÑÈÍÄßÊÈ
ÈÑÈÒÌß ÑÈÑÒÅÌÈ
Ãûø ôÿñëè ýÿëÿíäÿ äöíéàíûí ñîéóã áþëýÿëÿðèíäÿ éà-
øàéàí áèð ÷îõ hÿøÿðàò íþâö ñîéóã âÿ éà ãèäà ÷àòûøìà-
ìàçëûüû ñÿáÿáèëÿ ìÿhâ îëóð. ×öíêè hÿøÿðàòëàð çÿðèô úàí-
ëûëàðäûð, ëàêèí áó ìþâçóäà áÿçè èñòèñíàëàð äà âàð. Ìÿñÿ-
ëÿí, Êóêóìàâ ýöâÿëÿðè êÿïÿíÿêëÿðÿ áÿíçÿð, èëê áàõûøäà
÷îõ çÿðèô ýþðöíÿí úàíëûëàðäûð. Ëàêèí îíëàð ÿñëèíäÿ ÿí ÷ÿ-
òèí ãûø øÿðàèòèíäÿ äÿ éàøàìàüà äþçöìëö îëàí áÿäÿí ãó-
ðóëóøóíà ìàëèêäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ áó ýöâÿëÿð "ãûø ýöâÿ-
ëÿðè" àäëàíäûðûëûð.
Ãûø ýöâÿëÿðèíèí äÿ êÿïÿíÿêëÿð êèìè èêè ãàíàäû âÿ
áó ãàíàäëàðû áèðëÿøäèðÿí áèð ýþâäÿñè âàð. Áó ýöâÿ íþâö-
íöí ó÷à áèëìÿñè ö÷öí ãàíàäëàðûíûí éåðëÿøäèéè ñèíÿ hèññÿ-
ñèíäÿ 30 äÿðÿúÿ èñòèëèê îëìàëûäûð. Ùàëáóêè éàøàäûãëàðû
éåðäÿ èñòèëèê ÿñàñÿí 0 äÿðÿúÿ, hÿòòà áóíäàí äà àøàüûäûð.
Áÿñ ãûø ýöâÿëÿðè áåëÿ ñîéóã áèð éåðäÿ íåúÿ éàøàéà áèëèð-
ëÿð? Ùÿðÿêÿòñèç îëäóãëàðû çàìàí áó úàíëûëàðûí ñîéóãäàí
äîíìàñûíà ìàíå îëàí, ñîéóãäà ó÷ìàëàðû-
íà èìêàí âåðÿí íÿäèð?
Áó ýöâÿ íþâö ãûøäà éàøàìàñû-
íû òÿìèí åäÿí õöñóñè áèð èñèòìÿ
ñèñòåìè èëÿ áèðëèêäÿ éàðàäûëûá. Áó
ñèñòåì áèð-áèðèíè òàìàìëàéàí ìöõ-

òÿëèô õöñóñèééÿòëÿðäÿí èáàðÿòäèð. Ãûø ýö-
âÿëÿðè ó÷ìàçäàí ÿââÿë èëê úÿhäëÿðèíäÿ
ãàíàäëàðûíà áàüëû îëàí ÿñàñ ÿçÿëÿëÿðèíè ôàñèëÿñèç
áöêöá-à÷àðàã ãàíàäëàðûíû òèòðÿäèðëÿð. Ãàíàäëàðûíû ñöðÿòëÿ
÷ûðïìàñû hÿøÿðàòûí äþø hèññÿñèíäÿ èñòèëèéèíèí àðòìàñûíû òÿ-
ìèí åäèð. Ùÿðàðÿòèí áåëÿ àðòûìû íÿòèúÿñèíäÿ äþø hèññÿñè-
íèí òåìïåðàòóðó 0 äÿðÿúÿäÿí 30 äÿðÿúÿéÿ, hÿòòà äàhà äà
éöêñÿê hÿääÿ ÷àòûð. Áó, ýöâÿíèí éàøàìàñû ö÷öí ëàçûì
îëàí õöñóñèééÿòëÿðäÿí éàëíûç áèðèäèð. Ãûø ýöâÿñèíèí áÿäÿ-
íèíèí èñòèëèéèíè éöêñÿëòìÿñè ó÷óø ö÷öí òàì êèôàéÿò äåéèë.
×öíêè ó÷óø çàìàíû áÿäÿí òåìïåðàòóðó èëÿ hàâà òåìïåðà-
òóðó àðàñûíäàêû ôÿðã èñòèëèéèí èòèðèëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàúàã.
Áèð ñòÿêàíûí è÷èíäÿêè èñòè ÷àé áèð ìöääÿò ñîíðà ñîéóäó-
üó êèìè ýöâÿíèí áÿäÿíè äÿ ñîéóéàúàã. Ùÿì÷èíèí ýöâÿ-
íèí ãàíàäëàðûíû ÷ûðïìàñû ëöçóìñóç îëàúàã. Ãûø ýöâÿñèíèí
ó÷ìàñû, äàhà äîüðóñó, éàøàìàñû ö÷öí èñòèëèéè ãîðóéóá
ñàõëàéà áèëÿúÿéè áàøãà áèð öñóëà åhòèéàúû âàð. Áåëÿëèêëÿ,
ýöâÿíèí áó åhòèéàúû äà Àëëàhûí îíóí áÿäÿíèíäÿ éàðàòäû-
üû õöñóñè áèð ãóðóëóøëà òÿìèí åäèëèá. Ýöâÿëÿð èñòèëèê èòêè-
ñèíè àçàëäàí ñûõ ïóëúóãëàðëà ÿhàòÿ îëóíóá. Àëèìëÿðèí
àïàðäûüû òÿäãèãàò íÿòèúÿñèíäÿ ìÿëóì îëóá êè,
ïóëúóãëàðû îëìàéàí ýöâÿíèí áÿäÿíè ïóëúóãëàðû
îëàí ýöâÿéÿ íèñáÿòÿí 2 äÿôÿ òåç ñîéóéóð.
Áóíëàð ãûø ýöâÿëÿðèíäÿêè ñîéóãäàí
ìöäàôèÿ ìåõàíèçëÿðèíäÿí áèð íå÷ÿñèäèð.
35

Ñàéäûüûìûç õöñóñèééÿòëÿð áó ýöâÿ íþâöíäÿ îíóí éàðàí-
äûüû èëê àíäàí åòèáàðÿí ìþâúóä îëìàã ìÿúáóðèééÿòèíäÿ-
äèð. ßêñ hàëäà ýöâÿ ñîéóãäàí þëÿúÿê âÿ íÿñëè êÿñèëÿúÿê.
Áàøãà ýöâÿ íþâëÿðèíäÿí ôÿðãëè îëàðàã ñîéóã áþëýÿëÿðäÿ
éàøàéàí ýöâÿ íþâëÿðèíäÿ áó õöñóñèééÿòèí òÿñàäöôè îëìà-
äûüûíû äÿðê åòìÿê ö÷öí óçóí ìöääÿò äöøöíìÿéÿ åhòèéàú
éîõäóð. Àëëàh áó úàíëûëàðûí ñîéóãäà éàøàìàñû ö÷öí ýþð-
äöéö hÿð áèð òÿäáèðëÿ Þçöíö áèçëÿðÿ òàíûäûð. Àëëàh áöòöí
úàíëûëàðûí îëäóüó éåðè áèëäèéèíè áèçÿ áèð àéÿñèíäÿ àøàüû-
äàêû êèìè áèëäèðèð:
"Jåð öçöíäÿ éàøàéàí åëÿ áèð úàíëû éîõäóð êè,
Àëëàh îíóí ðóçèñèíè âåðìÿñèí. Àëëàh îíëàðûí ñûüû-
íàúàãëàðûíû äà, ÿìàíÿò ãîéóëàúàã éåðëÿðèíè äÿ
áèëèð. Áóíëàðûí hàìûñû à÷ûã-àøêàð êèòàáäàäûð"
("Ùóä" ñóðÿñè, 6).
Úàíëûëàðäàêû áåëÿ õöñóñèééÿòëÿð Àëëàhûí ýöúöíö âÿ
éàðàäûúûëûã ãàáèëèééÿòèíè éàõøû äÿðê åòìÿéèìèçè, Ðÿááè-
ìèçÿ îëàí èìàí âÿ ñåâýèìèçèí àðòìàñûíû òÿìèí åäèð. Ñèç
äÿ îõóäóüóíóç áó
ìàðàãëû ìÿëóìàòëàðû
áàøãàëàðûíà äàíûø-
ìàãëà îíëàðûí äà
Àëëàhà îëàí èìàíëà-
ðûíû àðòûðà áèëÿðñèíèç.

ÀËÀÁÀËÛÃ JÎËÓÍÓ
ÍÅÚß ÌÖßJJßÍ ÅÄÈÐ?
Êþ÷ åòìÿéèí éàëíûç ãóøëàðà õàñ îëäóüóíó ýöìàí åò-
ìÿêëÿ ñÿhâÿ éîë âåðèðñèíèç. Áó áþëöìäÿ ñèçÿ êþ÷ åäÿí
äÿíèç úàíëûëàðûíäàí àëàáàëûãëàðûí ìàúÿðàëàðûíäàí áÿhñ
åäÿúÿéèê.
Àëàáàëûãëàð òàìàìèëÿ ÷àéëàðäà, àíàëàðûíûí òþêäöéö
êöðöëÿðäÿí ÷ûõàðàã äöíéàéà ýÿëèð. Äöíéàéà ýÿëäèêëÿðè áó
éåðäÿ áèð íå÷ÿ hÿôòÿ ÿðçèíäÿ îâ åòìÿêëÿ áþéöéöðëÿð.
Ñîíðà èñÿ hÿìèí ÷àéûí àõûíû èëÿ èðÿëèëÿìÿéÿ áàøëàéûðëàð.
Äÿíèçÿ äîüðó áó ñÿôÿðëÿðè çàìàíû áÿíäëÿðëÿ âÿ ÷èðêëè ñó-
ëàðëà ãàðøûëàøûð, îíëàðû îâëàìàã èñòÿéÿí áþéöê áàëûãëàð êè-
ìè ìöõòÿëèô òÿhëöêÿëÿðäÿí êå÷ìÿéÿ ÷àëûøûðëàð. Áöòöí áó
ìàíåÿëÿðè êå÷ÿðÿê äÿíèçÿ ÷àòûá áóðàäà áèð íå÷ÿ èë ãàëûð-
ëàð. Êèôàéÿò ãÿäÿð èíêèøàô åäèá òþðÿìÿ éåòêèíëèéèíÿ ÷àòàí-
äà èñÿ ýåðè äþíìÿê ö÷öí éåíèäÿí éîëà ÷ûõûðëàð.
37

Àëàáàëûãëàðûí ýåðè äþíÿí
çàìàí ÿñàñ ìÿãñÿäè êöðö
øÿêëèíäÿ èëê éàðàíäûãëàðû éåðÿ
÷àòìàãäûð. Ëàêèí áóíó ãûñà
ìÿñàôÿ ñàéìàéûí. Áÿçÿí áàëûüûí
ýåðè äþíÿðêÿí ãÿò åäÿúÿéè ìÿñàôÿ 1500 êì-ÿ ÷àòûð. Áó
èñÿ àéëàðëà äàâàì åäÿí éîðóúó áèð ñÿôÿð äåìÿêäèð. Áàëû-
üûí áó ìöääÿò ÿðçèíäÿ äÿô åäÿúÿéè áèð ÷îõ ìàíåÿëÿð âàð.
Áàëûüûí hÿëë åòìÿñè ëàçûì îëàí èëê, áÿëêÿ äÿ ÿí ÿñàñ
ïðîáëåì êöðöäÿí éåíèúÿ éàðàíäûãäàí áèð ìöääÿò ñîíðà
èëê ñÿôÿðèíäÿ è÷èíäÿ öçäöéö ÷àéûí äÿíèçÿ òþêöëäöéö éåðè
òàïìàãäûð. ×öíêè áàëûã ýåðèéÿ ñÿôÿðèíäÿ òÿãèá åòäèéè èñòè-
ãàìÿòè áóíà ýþðÿ òÿéèí åäÿúÿê. Ùå÷ áèð àëàáàëûã áó ìÿ-
ñÿëÿäÿ ñÿhâ åòìèð. Äÿíèçÿ ÷ûõäûüû ÷àéûí ìÿúðàñûíû èëê
úÿhääÿúÿ òàïûð.
Áóíäàí ñîíðà òàïäûüû ÷àéà àòûëàðàã áþéöê ãÿòèééÿò-
ëÿ ñó àõûíûíà ãàðøû öçìÿéÿ áàøëàéûð. Îíóí èøè áó äÿôÿ äà-
hà ÷ÿòèíäèð, ÷öíêè àëàáàëûã èëê ñÿôÿðèíäÿ àõûíûí êþìÿéè
èëÿ ðàhàòëûãëà êå÷äèéè øÿëàëÿëÿðè èíäè àðòûã ÿêñ èñòèãàìÿò-
äÿ, éÿíè öçöéóõàðû êå÷ìÿê ìÿúáóðèééÿòèíäÿäèð. Øÿêèë-
ëÿðäÿ ýþðäöéöíöç àëàáàëûãëàðûí øÿëàëÿéÿ äîüðó òóëëàíìà-
ñûíäà ìÿãñÿä èëê éàðàíäûãëàðû éåðÿ ÷àòìàãäûð. Áó ñÿôÿð
ÿñíàñûíäà àëàáàëûã öçÿðêÿí öñò öçýÿúè ñóäàí êÿíàðäà ãà-
ëàúàã øÿêèëäÿ äàéàç ñóëàðäàí êå÷ìÿëè îëóð. Áó äàéàç ñó-
38

ëàðäà èñÿ îíëàðû îâëàìàã ö÷öí ôöðñÿò àõòàðàí ÷îõëó àéû âÿ
áèð ÷îõ âÿhøè håéâàíëàð âàð.
Àëàáàëûãëàðûí ãàòëàíàúàüû ÿçèééÿò éàëíûç áóíëàðëà äà
áèòìèð. ßýÿð õàòûðëàéûðñûíûçñà, áó áàëûã ãóðóíóí îðòàñûí-
äà, áèð ÷àéûí hÿð hàíñû áèð ãîëóíäà äöíéàéà ýÿëìèøäèð.
Èíäè hÿìèí éåðÿ ÷àòà áèëìÿê ö÷öí ÷àéûí éåíè ãîëëàðà àé-
ðûëäûüû éåðëÿðäÿ äîüðó òÿðÿôÿ ýåòìÿëèäèð. Àëàáàëûãëàð áó
ñå÷èìëÿðèíäÿ äÿ ñÿhâÿ éîë âåðìÿéÿðÿê hÿð ñÿôÿðèíäÿ
äîüðó ÷àéû òàïûðëàð.
Èíäè èñÿ ôèêðèíèçäÿ áåëÿ áèð ñÿhíÿíè úàíëàíäûðûí. Áèð
øÿhÿðäÿêû hÿð hàíñû áèð åâäÿ äöíéàéà ýÿëèá áóðàäà áþ-
éöéöðñöíöç. Áèð àç áþéöäöêäÿí ñîíðà äÿ åâè òÿðê åäèá
ýöíëÿðëÿ éîë ýåäÿðÿê áóðàäàí 1500 êì-ÿ ãÿäÿð óçàüà
ýåäèðñèíèç. Àðàäàí èëëÿð êå÷äèêäÿí ñîíðà èñÿ ýåðè - äîüóë-
39

äóüóíóç åâÿ ãàéûòìàã èñòÿéèðñèíèç. Ñèçúÿ, éàë-
íûç áèð äÿôÿ êå÷äèéèíèç êö÷ÿëÿðè áèð-áèð
éàäà ñàëûá åâÿ äþíÿ áèëìÿéèíèç
ìöìêöíäöðìö? Àëàáàëûãëàð hå÷
áèð èíñàíûí åäÿ áèëìÿéÿúÿéè áó ÷ÿ-
òèí èøè áàúàðûð âÿ èñòèãàìÿòè äÿ hÿð äÿôÿ
äîüðó òÿéèí åäèð.
Àëàáàëûãëàðûí áó håéðÿòàìèç ñÿôÿðè íåúÿ hÿéàòà êå-
÷èðäèéèíè þéðÿíìÿê ìÿãñÿäèëÿ ìöõòÿëèô àðàøäûðìàëàð àïà-
ðûëûá. Áó àðàøäûðìàëàðäàí áåëÿ ìÿëóì îëóð êè, àëàáàëûã þç
éîëóíó "ãîõóëàéàðàã" òàïûð. Àëàáàëûãëàð õöñóñè ãóðóëóøëó
áóðóíëàðû ñàéÿñèíäÿ ñóéóí è÷èíäÿêè ãîõóëàðû åéíèëÿ áèð îâ
èòè êèìè äÿãèã ìöÿééÿí åäèðëÿð. Ùÿð àõûíûí þçöíÿìÿõñóñ
ãîõóñó âàð. Êþðïÿ àëàáàëûã èëê ñÿôÿðÿ ÷ûõàíäàí áÿðè áó
ãîõóëàðû áèð-áèð éàäûíäà ñàõëàéûð. Ýåðè äþíÿðêÿí éàääà-
øûíäàêû áó ãîõóëàðäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê äîüóëäóüó éåðÿ
ýÿëèð.
Áó ãåéðè-àäè hàäèñÿ íåúÿ áàø âåðèð? Äîüóëàí hÿð
àëàáàëûã þç éîëóíó ñÿhâñèç íåúÿ òÿéèí åäèð? Íÿ ö÷öí áö-
òöí àëàáàëûãëàð þç hÿéàòûíû òÿhëöêÿéÿ àòàðàã, øÿëàëÿëÿð êå-
÷èá âÿhøè håéâàíëàðëà ìöáàðèçÿ àïàðàðàã äîüóëäóãëàðû
éåðÿ äþíìÿéÿ úàí àòûðëàð? Ùÿì äÿ áóíó þçëÿðèíÿ ýþðÿ
äåéèë, éàëíûç êöðöëÿðèíè áó ñóëàðà òþêìÿêäÿí þòðö åäèðëÿð.

Áöòöí áó ñóàëëàðûí òÿê áèð úàâàáû âàð: àëàáàëûãëàðû
âÿ îíëàðûí èñòèãàìÿòè ìöÿééÿí åòìÿñèíÿ èìêàí âåðÿí
ñèñòåìëÿðè éàðàäàí ñîíñóç åëì ñàhèáè îëàí Àëëàhäûð. Àëà-
áàëûãëàð äà áöòöí äèýÿð úàíëûëàð êèìè Àëëàhäàí àëäûãëàðû
èëhàìëà hÿðÿêÿò åäèð âÿ áåëÿëèêëÿ äÿ Ðÿááèìèçèí éöêñÿê
Jàðàäûúû îëäóüóíó íöìàéèø åòäèðèðëÿð.
Àëàáàëûãëàðûí êöðö òþêìÿê ö÷öí hÿéàòûíû òÿhëöêÿéÿ
àòàðàã ìèí êèëîìåòðëÿðëÿ éîë ýåòìÿñè, åéíè çàìàíäà - ñè-
çÿ hàããûíäà êèòàáûí ÿââÿëèíäÿ äÿ áÿhñ åòäèéèìèç - òÿêà-
ìöë íÿçÿðèééÿñèíè òÿêçèá åäÿí äÿëèëëÿðäÿí áèðèäèð.
Òÿêàìöë÷öëÿð òÿáèÿòäÿêè úàíëûëàðûí äàèì áèð-áèðè èëÿ
ìöáàðèçÿ àïàðäûüûíû âÿ áó ìöáàðèçÿ íÿòèúÿñèíäÿ ÿí ýöú-
ëö îëàíëàðûí äà hÿéàòëàðûíû äàâàì åòäèðäèéèíè èääèà åäèð-
41

ëÿð. Ëàêèí òÿêàìöë÷öëÿðèí èääèàñûíûí ÿêñèíÿ îëàðàã úàíëû-
ëàð àðàñûíäà äàèìè éàðäûìëàøìà âàð. Àíà âÿ àòà håéâàí-
ëàð áàëàëàðû ö÷öí þç hÿéàòûíû òÿhëöêÿéÿ àòûð. Ùÿòòà ãàð-
øûäàêû ñÿhèôÿëÿðäÿ âåðèëÿúÿê íöìóíÿëÿðäÿ äÿ ýþðÿúÿéèíèç
êèìè, áèðýÿ éàøàéàí âÿ áèð-áèðèíÿ ôàéäà âåðÿí, ëàêèí
ìöõòÿëèô íþâëÿðäÿ îëàí úàíëûëàð âàð. Àëàáàëûãëàð äà áàëà-
ëàðû ö÷öí ôÿäàêàðëûã ýþñòÿðÿí úàíëûëàðäàí éàëíûç áèðèäèð.
Êöðö òþêìÿê ö÷öí éåðèíè äÿéèøÿí âÿ äîüóëäóãëàðû éåðÿ
ãàéûäà áèëÿí ÷îõ àç ñàéäà àëàáàëûã êöðö òþêäöêäÿí ñîí-
ðà þëöð. Áóíà áàõìàéàðàã îíëàð þç ñÿôÿðëÿðèíäÿí ÿñëà
ãàëìûð. Áåëÿëèêëÿ, òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè àëàáàëûãëàðäà ýþð-
äöéöìöç ôÿäàêàð äàâðàíûøû hå÷ úöð èçàh åäÿ áèëìÿç. Ùàë-
áóêè hÿãèãÿò ýþç ãàáàüûíäàäûð. Àëàáàëûãëàðû éàðàäàí
Àëëàhäûð âÿ áó úàíëûëàð äà Ðÿááèìèçèí îíëàðà èëhàì åòäè-
éè äàâðàíûøû hÿéàòà êå÷èðìÿêäÿäèð. Äöøöíÿí èíñàíëàð
håéâàíëàðûí áåëÿ äàâðàíûøûíäàí èáðÿò àëûð. Áóíó Àëëàh áè-
çÿ áèð àéÿäÿ áåëÿ èçàh åäèð:
"Øöáhÿñèç êè, äàâàðäà (ñàüìàë håéâàíëàðäà) äà
ñèçèí ö÷öí áèð èáðÿò
âàðäûð..." ("Íÿhë"
ñóðÿñè, 66).

ÁÀËÛÃËÀÐ ÑÓÄÀ
ÍÅÚß JÀØÀJÛÐËÀÐ?
Ùàìûíûç áàëûãëàðûí ñóäà ÷îõ ÷åâèê âÿ ñöðÿòëè hÿðÿ-
êÿòëÿðèíÿ øàhèäñèíèç. Áàëûüûí öçìÿñè ö÷öí ãåéðè-àäè áèð
hÿðÿêÿòÿ åhòèéàú éîõäóð, áóíóí ö÷öí îíóí ãóéðóüóíó
ñóäà ñàüà-ñîëà hÿðÿêÿò åòäèðìÿñè êèôàéÿòäèð. Áåëÿëèêëÿ,
áàëûãëàðûí ñóäà áó ðàhàò hÿðÿêÿòè ìöòÿhÿððèê îíóðüàëàðû
âÿ áÿäÿíëÿðèíäÿêè áÿçè ñèñòåìëÿð ñàéÿñèíäÿ ìöìêöí
îëóð.
Áàëûãëàð öçÿðêÿí ÷îõ áþéöê åíåðæè ñÿðô
åäèð. Áóíóí ñÿáÿáè ñóäà óçóí ìöääÿò éöêñÿê
ñöðÿòëÿ öçìÿëÿðè äåéèë. Áàëûãëàð ñàêèò âÿçèé-
éÿòäÿ èêÿí áèðäÿí éöêñÿê ñöðÿò òîïëàìàã
ö÷öí áþéöê åíåðæè ñÿðô åòìÿëèäèð. Áèð-
äÿí ñöðÿòëÿíìÿê îíëàð ö÷öí ÷îõ ÿhÿ-
ìèééÿòëèäèð, ÷öíêè îâ÷óëàðäàí ãà÷à
áèëìÿê ö÷öí áóíà åhòèéàúëàðû âàð.
Ùÿì÷èíèí áàëûãëàð ñóäà
ÿêñÿð âàõòëàðäà ñóéóí àõûíû-
íà ãàðøû hÿðÿêÿò åäèð. Ñèç
þçöíöçöí ñóäà îëäó-
43

üóíóç çàìàí íÿ
ãÿäÿð ÷ÿòèí, éîëäà îëäóüóíóç çà-
ìàí èñÿ íÿ ãÿäÿð àñàí hÿðÿêÿò åòäèéèíèçè äöøöíöí. Âÿ
áó øÿêèëäÿ ñóéóí è÷èíäÿ éàøàìàãëà éåð öçÿðèíäÿ éàøà-
ìàã àðàñûíäàêû ôÿðãè ìöãàéèñÿ åäèí. Áàëûãäà áåëÿ áèð ýö-
úöí îðòàéà ÷ûõìàñûíû òÿìèí åäÿí àìèë îíóí îíóðüàñûíûí
âÿ ÿçÿëÿëÿðèíèí õöñóñè ãóðóëóøóäóð. Îíóðüà áàëûüûí hÿì
áÿäÿíèíèí äöç äàéàíìàñûíû, hÿì äÿ öçýÿúëÿðèí âÿ ÿçÿ-
ëÿëÿðèí îíà áàüëàíìàñûíû òÿìèí åäÿúÿê áèð ãóðóëóøà ìà-
ëèêäèð. ßýÿð áåëÿ îëìàñàéäû, áàëûãëàðûí ñóäà hÿðÿêÿò åò-
ìÿñè ìöìêöí îëìàçäû. Ëàêèí éàëíûç îíóðüàñûíûí õöñóñè
ôîðìàäà îëìàñû áèð áàëûüûí öçÿ áèëìÿñè ö÷öí êèôàéÿò äå-
éèë. ×öíêè áàëûüûí ñóäàêû hÿðÿêÿòè éàëíûç èðÿëè-ýåðè ýåò-
ìÿê äåéèë, áèð áàëûã ñóäà àøàüû-éóõàðû hÿðÿêÿò åäÿ áèë-
"Ùÿãèãÿòÿí ýþéëÿðèí âÿ éåðèí éàðàäûëìàñûíäà, ýåúÿ èëÿ
ýöíäöçöí áèð-áèðèíè ÿâÿç åòìÿñèíäÿ, è÷ÿðèñèíäÿ èíñàíëàð
ö÷öí ìÿíôÿÿòëè øåéëÿð îëàí ýÿìèëÿðèí äÿíèçëÿðèíäÿ öç-
ìÿñèíäÿ, ãóðóéàí éåð öçöíö Àëëàhûí ýþéäÿí éàüìóð
éàüäûðàðàã éåíèäÿí äèðèëòìÿñèíäÿ, úèíñ-úèíñ håéâàíëàðû
îíóí hÿð òÿðÿôèíÿ éàéìàñûíäà, êöëÿéèí áèð ñÿìòäÿí áàø-
ãà áèð ñÿìòÿ ÿñìÿñèíäÿ, ýþéëÿ éåð àðàñûíäà òàáå áóëóä-
ëàðûí hÿðÿêÿòèíäÿ àüûë âÿ äöøöíúÿ ñàhèáè îëàí èíñàíëàð
ö÷öí ÿëàìÿòëÿð âàðäûð" ("Áÿãÿðÿ" ñóðÿñè, 164).

ìÿñÿ, éàøàéà áèëìÿç. Áàëûã áó hÿðÿêÿòè äÿ áàøãà áèð îð-
ãàíèçì ñèñòåìèíèí ñàéÿñèíäÿ áàúàðûð. Áàëûãëàðûí áÿäÿíèí-
äÿ hàâà êèñÿëÿðè âàð. Áàëûãëàð áó êèñÿëÿðè hàâà èëÿ äîëäó-
ðàðàã äÿðèíëèéÿ åíÿ âÿ éà hàâàíû áóðàõàðàã ñó ñÿòhèíÿ
äîüðó ÷ûõà áèëèðëÿð.
Áÿñ áàëûãëàðûí äàèì ñó è÷èíäÿ îëìàñûíà áàõìàéàðàã
íÿ ö÷öí çÿðÿð ýþðìÿäèêëÿðèíè hå÷ äöøöíäöíöçìö? Áèç
ñóäà ìöÿééÿí áèð ìöääÿò ãàëäûãäàí ñîíðà äÿðèìèç áóí-
äàí òÿñèðëÿíìÿéÿ áàøëàéûð, äàhà áèð àç äà ãàëñàã, äÿðèìèç
çèéàí ÷ÿêèð. Ùàëáóêè áàëûãëàðäà áó, áàø âåðìèð. ×öíêè áà-
ëûãëàðûí äÿðèñèíèí öçÿðèíäÿ ñÿðò ïàðëàã òÿáÿãÿ âàð. Áó òÿ-
45

áÿãÿ ñóéóí áÿäÿíÿ äàõèë îëìàñûíûí ãàðøûñûíû àëûð. ßýÿð
áó òÿáÿãÿ îëìàñàéäû, áàëûüûí áÿäÿíè çÿðÿð ÷ÿêÿð, hÿòòà
è÷ÿðè ñó ýèðìÿñè ñÿáÿáèëÿ ìöâàçèíÿòè ïîçóëàð âÿ áàëûã äà
þëÿðäè. Ëàêèí áöòöí áóíëàðûí hå÷ áèðè áàø âåðìèð âÿ áà-
ëûãëàð éàøàìàüà äàâàì åäèðëÿð.
Jåð öçöíäÿêè áöòöí áàëûã íþâëÿðè áó õöñóñèééÿòëÿðèí
hàìûñûíà ãöñóðñóç îëàðàã ñàhèáäèð. Áó õöñóñèééÿòëÿð ãÿ-
äèì äþâðëÿðäÿ éàøàìûø áàëûãëàðäà äà ìþâúóä îëóá. Áà-
ëûãëàð ìèëéîí èëëÿð ÿðçèíäÿ hå÷ äÿéèøìÿìèø, áó ýöí äÿ
ñàhèá îëäóãëàðû ãóðóëóøäà îëìóøëàð. Áóíó ìèëéîíëàðëà èë
áóíäàí ÿââÿë éàøàìûø áàëûãëàðûí áó ýöí áèçÿ ýÿëèá ÷àòàí
ãàëûãëàðûíäàí äà ýþðìÿê ìöìêöíäöð. Áó äàøëàøìûø ãà-
ëûãëàðäàí àéäûí îëóð êè, êå÷ìèøäÿ äÿ áàëûãëàð áó ýöíêö-
íöí åéíè îëìóø, hå÷ äÿéèøìÿìèøëÿð. Áó hàë áèçÿ áàëûãëà-
ðûí éàðàíäûãëàðû àíäàí áó õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëäóüóíó
ýþñòÿðèð. Jÿíè áàëûãëàð éàðàäûëìûøäûð. Áàëûãëàðûí ñàhèá îë-
äóüó áöòöí õöñóñèééÿòëÿðè îíëàðà âåðÿí ãöââÿ èñÿ êàèíàò-
äàêû hÿð øåéè éàðàäàí Àëëàhäûð. Àëëàh áöòöí úàíëûëàðûí åh-
òèéàúëàðûíäàí õÿáÿðäàð îëàíäûð.
Ñîëäà ýþðäöéöíöç øÿêèë ÷îõ ãÿäèìäÿ éàøàìûø áèð áàëûüûí ãàëûüû, éÿíè
äàøëàøìûø ôîðìàñûäûð. Îíäàí àëòäàêû øÿêèë èñÿ áó äàøëàøìûø ôîðìàíûí
áó ýöí éàøàéàí áèð íöìóíÿñèäèð. Ýþð-
äöéöíöç êèìè, àðàëàðûíäà hå÷
ôÿðã éîõäóð.

ÒÓÒÓÃÓØÓËÀÐ ÊÈÌJÀJÀ ÀÈÄ
ÁÈËÈÊËßÐÈ ÙÀÐÀÄÀÍ ÁÈËÈÐ?
Áÿçè áèòêèëÿðèí òîõóìëàðû çÿhÿðëèäèð. Áó äà
îíëàðû éåìÿéÿ ÷àëûøàí äöøìÿíëÿðèíÿ ãàðøû áèð ìöäà-
ôèÿ öñóëóäóð. Ëàêèí Àìåðèêàäà éàøàéàí áèð òóòóãóøó íþ-
âö áó òîõóìëàðûí çÿhÿðëè îëìàñûíà áàõìàéàðàã îíëàðëà
ãèäàëàíà áèëèð. Òóòóãóøóíóí áó hÿðÿêÿòè ÷îõ òÿÿúúöáëö-
äöð. ×öíêè äèýÿð úàíëûëàð áó òîõóìëàðà éàõûíëàøà áèëìÿ-
äèéè hàëäà èñðàðëà òîõóìëàðû éåéÿí áó ãóøëàðà hå÷ áèð øåé
îëìóð. Áó òÿÿúúöáëö hàäèñÿíèí íåúÿ áàø âåðäèéè èëÿ ñèç
äÿ ìàðàãëàíäûíûç, åëÿ äåéèëìè?
Ìàêàó àäëû áó òóòóãóøó íþâöíöí çÿhÿðëÿíìÿìÿñè-
íèí ñÿáÿáè àëèìëÿðèí äÿ äèããÿòèíè ÷ÿêìèøäèð. Ãóøëàðû ìö-
øàhèäÿ åäÿí àëèìëÿð ÷îõ ìàðàãëû áèð hàäèñÿíèí øàhèäè
îëóáëàð.
Ìàêàóëàð ãèäàëûëûüû éöêñÿê îëàí áó çÿhÿðëè òîõóì-
ëàðû éåäèêäÿí äÿðhàë ñîíðà áèð ãàéàëûüà äîüðó ó÷óðëàð.
Ùÿìèí éåðÿ ÷àòäûãëàðû çàìàí áóðàäà îëàí áÿçè ýèëëè ãàéà
ïàð÷àëàðûíû ýÿìèðèá óäóðëàð. Áó, òÿñàäöôè áèð hàäèñÿ äåéèë.
Ýèëëè ãàéà ïàð÷àëàðûíûí ÿñàñ õöñóñèééÿòè òîõóìëàðûí è÷èí-
äÿêè çÿhÿðè ÷ÿêìÿñèäèð. Áåëÿëèêëÿ, ãóø áóíóí ñàéÿñèíäÿ
hÿð hàíñû íàðàhàò÷ûëûã hèññ åòìÿäÿí òîõóìëàðû hÿçì åäÿ
áèëèð.
47

48ÅÚÀÇÊÀÐÚÀÍËÛËÀÐ
Ìàêàó äåéèëÿí òóòóãóøó úèíñèíèí øÿêèëäÿ ýþðöíäöéö êèìè ýèëëè ãàéàëàð
éåäèéèíè áó êèòàáäàí îõóäóíóç. ßýÿð áó øÿêëè êèòàáû îõóìàçäàí ÿâ-
âÿë ýþðñÿéäèíèç, ãóøëàðûí äàâðàíûøû ñèçè ÷îõ håéðÿòëÿíäèðÿð, hÿòòà íÿ åò-
äèêëÿðèíè äÿ áàøà äöøìÿçäèíèç. Ëàêèí èíäè ìàêàóëàðûí íÿ ö÷öí ýèë éå-
äèéèíè áèëèðñèíèç. ßí ÿñàñû èñÿ áó hÿðÿêÿòëÿðè îíëàðà Àëëàhûí þéðÿòäèéè-
íè àðòûã áèëèðñèíèç. Áó þéðÿíäèêëÿðèíèçè áàøãàëàðûíà äà ÷àòäûðûí âÿ îí-
ëàðûí äà Àëëàhà îëàí èìàíëàðûíû àðòûðûí.

Áó håéâàí òîõóìóí çÿhÿðëÿéèúè òÿñèðèíè ÿââÿëúÿäÿí
ìöÿééÿí åòìÿê êèìè áèð òèááè áèëèéè íåúÿ ÿëäÿ åòìèøäèð?
Áÿñ áó òÿñèðè íåúÿ àðàäàí ãàëäûðàúàüûíû hàðàäàí áèëèð?
Çÿhÿðè çÿðÿðñèçëÿøäèðÿúÿê áèð ìàääÿíèí ýèëëè ãàéàëàðûí
è÷èíäÿ îëäóüóíó áèëìÿñè ö÷öí hÿð hàíñû ÿúçà÷ûëûã òÿhñèëè
àëà áèëÿðìè? ßëáÿòòÿ êè, áóíëàðûí hå÷ áèðè ìöìêöí äåéèë.
Áèð èíñàí òîõóìëàðûí çÿhÿðëè îëóá-îëìàäûüûíû êÿíàð-
äàí áàõàðàã ìöÿééÿí åäÿ áèëìÿç. Òîõóìóí çÿhÿðèíè
íåúÿ çÿðÿðñèçëÿøäèðÿúÿéÿíè èñÿ òÿõìèí åäÿ áèëìÿç. Áóíà
ýþðÿ éà áèð òÿhñèë àëìàëû, éà äà áó hàãäà áèð øåé áèëÿí
áèð íÿôÿðëÿ ìÿñëÿhÿòëÿøìÿëèäèð. Áåëÿ îëäóüó hàëäà hå÷
áèð àüëû âÿ äöøöíúÿñè îëìàéàí áèð ãóøóí óçóíìöääÿòëè
êèìéÿâè òÿhëèë âÿ òÿäãèãàòëàð íÿòèúÿñèíäÿ áåëÿ áèð øåéè
êÿøô åòäèéèíè äÿ äåìÿê îëìàç. Ìàêàóëàðûí èíñàíëàðûí
óçóí ñöðÿí èõòèñàñ òÿhñèëèíäÿí ñîíðà ÿëäÿ îëóíàí áèëýèëÿ-
ðÿ òÿñàäöôÿí íàèë îëìàñû ãåéðè-ìöìêöíäöð. Ìàêàóëàðà
áó áèëèéè hÿð øåéè ãöñóðñóç éàðàäàí âÿ hÿð øåéè áèëÿí
Àëëàh þéðÿòìèøäèð.
49
"Ìÿýÿð îíëàð þç-þçëöêëÿðèíäÿ Àëëàhûí ýþé-
ëÿðè, éåðè âÿ îíëàðûí àðàñûíäàêûëàðû àíúàã
hàãã-ÿäàëÿòëÿ âÿ ìöÿééÿí áèð ìöääÿò
ö÷öí éàðàòäûüûíû äöøöíìöðëÿðìè? Ùÿãèãÿ-
òÿí èíñàíëàðûí ÷îõó Ðÿááè èëÿ ãàðøûëàøàúà-
üûíû èíêàð åäèð" ("Ðóì" ñóðÿñè, 8).

ÙÞÐÖÌ×ßÊ ÒÎÐËÀÐÛÍÄÀÊÛ
ÌÖÙßÍÄÈÑ ËÀJÈÙßÑÈ
×îõ éåðäÿ ýþðÿ áèëÿúÿéèìèç hþðöì÷ÿê
òîðëàðûíûí ôîðìàñûíà hå÷ äèããÿò åòìèñèíèçìè? Ñàïëàðûíûí
îíëàðûí þçö òÿðÿôèíäÿí hàçûðëàíäûüûíû âÿ áó ñàïëàðûí ÷îõ
ãÿðèáÿ õöñóñèééÿòèíèí îëäóüóíó áèëèðñèíèçìè? Âÿ éà áàü-
÷à hþðöì÷ÿéèíèí ãóðäóüó òîðäà èñòèôàäÿ åòäèéè òåõíèêàíûí
èíøààò ìöhÿíäèñëÿðèíèí èñòèôàäÿ åòäèéè ÿí ñîí òåõíèêàéà
÷îõ áÿíçÿäèéèíè åøèòìèøäèíèçìè?
Ùþðöì÷ÿêëÿð òîðëàðûíû ãóðìàã ö÷öí èêè ìöõòÿëèô éå-
ðÿ åhòèéàú hèññ åäèðëÿð. Òîðëàð ÿñàñÿí èêè äèâàðûí áèðëÿøäè-
éè êöíú âÿ éà èêè áóäàã àðàñûíäà ãóðóëóð. Ëàêèí áÿçè hþ-
ðöì÷ÿêëÿð éàëíûç áèð òÿðÿôäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê äÿ òîðëàðû-
íû ãóðìàã áàúàðûüûíà ìàëèêäèð. Ùþðöì÷ÿéèí þç òîðóíó
ãóðìàñû èñÿ ÷îõ éöêñÿê áèð ãàáèëèééÿòäèð. Èíäè ñèçëÿðÿ äà-
íûøàúàãëàðûìûçû ýþçöíöçöí þíöíäÿ úàíëàíäûðìàüà ÷àëû-
øûí.
Ùþðöì÷ÿê òîðóíó ãóðìàã ö÷öí êèôàéÿò ãÿäÿð óçóí,
åëàñòèê áèð áóäàüû ñå÷ÿðÿê èøÿ áàøëàéûð. ßâ-
âÿëúÿ ñàïû áóäàüûí óúóíà ìþhêÿì éàïûø-
äûðûð. Áèð òÿðÿôäÿí, áóäàüûí àøàüû
òÿðÿôèíÿ äîüðó ýåäèð, äèýÿð òÿ-

ðÿôäÿí èñÿ àüçûíäàí ñàï èôðàç åäèð.
Ìöÿééÿí áèð ìÿñàôÿéÿ ýÿëäèéè çà-
ìàí äàéàíûð âÿ ñàï èôðàçûíû ñàõëà-
éûð. Èôðàç åòäèéè ñàïû ãöââÿòëè øÿêèë-
äÿ þçöíÿ ñàðû ÷ÿêìÿéÿ áàøëàéûð. Áóíóí íÿòèúÿñèíäÿ áó-
äàã éàé ôîðìàñûíäà áöêöëöð. Ùþðöì÷ÿê áó éàéäàêû áèð
òåë êèìè äöç âÿçèééÿòäÿ îëàí ñàïûí äèýÿð óúóíó þçöíöí
îëäóüó éåðÿ ìþhêÿì éàïûøäûðûð. Áóíäàí ñîíðà èñÿ áó éà-
éûí è÷èíäÿ þç òîðëàðûíû hþðìÿéÿ áàøëàéûð.
Èíäè äöøöíöí. Àðàëàðûíäàêû ìÿñàôÿ 2 ìåòð îëàí èêè
äèâàð àðàñûíà 2,5 ìåòð óçóíëóüóíäà áèð èïè òàðûì ÷ÿêìÿê
ëàçûì îëñàéäû, íÿ åäÿðäèíèç? Ñèç áóíó äöøöíìÿêäÿ îëóí,
áèç èñÿ ñèçÿ áàü÷à hþðöì÷ÿéèíèí áó ïðîáëåìè íåúÿ hÿëë
åòìÿñèíäÿí äàíûøàã.
Áàü÷à hþðöì÷ÿéè áÿçÿí òîðóíó áèð-áèðèíäÿí ÷îõ
àðàëû îëàí èêè áóäàã àðàñûíäà ãóðóð. Áåëÿ òîðëàð ÷îõ áþ-
éöê îëäóüó ö÷öí îíëàðûí îâ îâëàìàã ãàáèëèééÿòè äÿ áþ-
éöêäöð. Ëàêèí òîðóí áþéöêëöéö ñàïëàðûí áèð ìöääÿò ñîí-
ðà áîøàëìàñûíà ñÿáÿá îëóð. Áó äà îâóí
àçàëìàñû äåìÿêäèð. Áåëÿ hàëäà hþðöì-
÷ÿê âÿçèééÿòäÿí ÷ûõûø éîëó àõòàðìàëûäûð.
Òîð áîøàëäûãäà hþðöì÷ÿéèí éåíè áèð òîð
ãóðàúàüûíû äöøöíÿ áèëÿðñèíèç. Ëàêèí éîõ,
hþðöì÷ÿê òîðó òÿçÿëÿìÿê ÿâÿçèíÿ áàøãà

áèð håéðÿòàìèç öñóëà ÿë àòûð: òîðóí
ìÿðêÿçèíÿ ýÿëÿðÿê áóðàäàí éåðÿ
äîüðó áèð èïëèê ÷ÿêèð. Èïëèéèí éåðÿ éà-
õûí óúóíà äà êè÷èê áèð äàø áèòèøäèðèð. Jåíè-
äÿí òîðà ãàéûäûð âÿ èïëèéè ÷ÿêÿðÿê äàøû éåðäÿí éóõàðû
ãàëäûðûð. Ùþðöì÷ÿê äàø hàâàäà îëäóüó çàìàí îíà áàü-
ëàíìûø èïëèéè éåíèäÿí òîðóí îðòàñûíà ìþhêÿìúÿ áèòèøäèðèð.
Íÿòèúÿäÿ òîð îðòàñûíäàí ñàëëàíàí áó äàøûí òÿñèðè èëÿ òàðûì
÷ÿêèëèð.
Jÿãèí êè, áåëÿ áèð öñóë ñèçèí àüëûíûçà ýÿëÿ áèëìÿçäè.
Jàëíûç ñèçèí äåéèë, èíøààòäàí àíëàéûøû îëìàéàí áèð ÷îõ èí-
ñàíûí äà àüëûíà áåëÿ áèð ÷ûõûø éîëó ýÿëÿ áèëìÿçäè. Ëàêèí
hþðöì÷ÿêëÿð áó öñóëó áèëèð âÿ òÿòáèã åäèðëÿð. Áÿñ hþðöì-
÷ÿê áåëÿ áèð àüûëëû áèð öñóëó hàðàäàí áèëèð âÿ îíäàí íåúÿ
óüóðëà èñòèôàäÿ åäèð? Ùÿëÿ öñòÿëèê ìèëéîí èëëÿðäèð áöòöí
hþðöì÷ÿêëÿð åéíè öñóëëà þç òîðëàðíû ãóðóðëàð. Ùþðöì÷ÿ-
éèí áåëÿ áèð öñóëó òÿòáèã åòìÿñè ö÷öí áóíó îíà èëhàì âå-
ðÿúÿê áèð "èðàäÿ ñàhèáèíÿ" åhòèéàú äóéóëóð. ×öíêè áó èðà-
äÿ ãöââÿñè hþðöì÷ÿéèí þçöíÿ àèä äåéèë. Áó èðàäÿíèí ñà-
hèáè hÿð øåéèí ñàhèáè îëàí, hÿð øåéÿ ãöââÿñè ÷àòàí, áöòöí
úàíëûëàðû èäàðÿ åäÿí, ýþðÿúÿêëÿðè èøëÿðè îíëàðà èëhàì åäÿí
Àëëàhäûð.
53

ÌÀÐÀÃËÛ ÁÈÐ ÚÀÍËÛ:
ÍÀÓÒÈËÓÑ
Jÿãèí êè, hàìûíûç ñóàëòû ýÿìèëÿðè òåëåâèçîðëàðäà, ãÿ-
çåò âÿ æóðíàëëàðäà ýþðìöñöíöç. Îëäóãúà äÿðèíëèêëÿðÿ åíÿ-
ðÿê hèññ îëóíìàäàí hÿðÿêÿò åäÿ áèëÿí áó òåõíîëîæè ìå-
õàíèçìëÿðäÿí þëêÿëÿðèí òÿhëöêÿñèçëèéèíè òÿìèí åòìÿêäÿ
âÿ áÿçè åëìè àðàøäûðìàëàðäà èñòèôàäÿ îëóíóð. Ñóàëòû ýÿìè-
ëÿðèí èøëÿìÿ ñèñòåìè èñÿ àøàüûäàêû êèìèäèð. Ñóàëòû ýÿìè-
ëÿðäÿ ìþâúóä îëàí õöñóñè äàëìà ñèñòåðíëÿðè ñó èëÿ äîë-
äóãäà ýÿìè ñóäàí äàhà àüûð îëóð âÿ äèáÿ äàëûð. ßýÿð ñèñ-
òåðíäÿêè ñó òÿçéèãëè hàâà èëÿ áîøàëäûëñà, ñóàëòû ýÿìè éåíè-
äÿí ñóéóí öçöíÿ ÷ûõûð.
Èíäè èñÿ ñèçè ñóàëòû ýÿìèëÿðäÿ îëàí áó ñèñòåìäÿí èñ-
òèôàäÿ åäÿðÿê hÿðÿêÿò åäÿí ÷îõ ìàðàãëû áèð úàíëû èëÿ òà-
íûø åäÿúÿéèê. Áó úàíëû íàóòèëóñäóð. Íàóòèëóñ õèòèí þðòöê-
ëö áèð äÿíèç håéâàíû îëóá ñóàëòû ýÿìèëÿð êèìè ñóéà äàëûð.
Øÿêèëäÿ äÿ ýþðäöéöíöç êèìè, íàóòèëóñóí áÿäÿíèíäÿ 19
ñì þë÷öñöíäÿ èëáèçèí õèòèí þðòöéöíÿ áÿíçÿð áèð îðãàí âàð.
Áó îðãàíäà áèð-áèðè èëÿ áàüëû îëàí 28 ÿäÿä "äàëìà höúåé-
ðÿëÿðè" âàð. Áó äàëìà höúåéðÿëÿðè ñóàëòû ýÿìèäÿ îëäóüó
êèìè åéíè ìÿíòèãëÿ èøëÿéèð, éÿíè íàóòèëóñóí òÿçéèãëè hàâà-
éà åhòèéàúû âàð. Áó hàâà ñóàëòû ýÿìèëÿðäÿ õöñóñè áèð ñèñ-
òåì ãóðóëìàñû èëÿ òÿìèí åäèëèð âÿ ìöhÿíäèñëÿð áó ñèñòå-
ìè ñóàëòû ýÿìèíèí ìöÿééÿí hèññÿëÿðèíäÿ éåðëÿøäèðèðëÿð.

Áÿñ îíäà íàóòèëóñ ñóéó áîøàëòìàã ö÷öí ëàçûì îëàí áó ñû-
õûëìûø hàâàíû hàðàäàí àëûð?
Áåëÿëèêëÿ, áó ñóàëûí úàâàáû éåíÿ äÿ áèçè Àëëàhûí éà-
ðàòäûüû ãåéðè-àäè õöñóñèééÿòëÿðäÿí áèðè èëÿ òàíûø åäèð. Íàó-
òèëóñóí áÿäÿíèíäÿ õöñóñè áèð ãàç ÿìÿëÿ ýÿëèð. Áó ãàç ãàí
äþâðàíû âàñèòÿñèëÿ höúåéðÿëÿðÿ ÷àòäûðûëàðàã höúåéðÿëÿðäÿí
ñóéóí ÷ûõìàñûíû òÿìèí åäèð. Íàóòèëóñ îâëàíìàã òÿhëöêÿ-
ñè èëÿ ãàðøûëàøàíäà äöøìÿíëÿðèíäÿí ãà÷ìàã ö÷öí áó øÿ-
êèëäÿ ñóéóí äèáèíÿ åíÿ âÿ éà öçÿ ÷ûõà áèëèð. Ùÿòòà íàó-
òèëóñóí äàëìà ãàáèëèééÿòè ñóàëòû ýÿìèëÿðëÿ ìöãàéèñÿéÿ
ýÿëìÿéÿúÿê äÿðÿúÿäÿ éöêñÿêäèð. Áèð ñóàëòû ýÿìè éàëíûç
400 ìåòð äÿðèíëèéÿ åíÿ áèëäèéè hàëäà íàóòèëóñ ö÷öí 4000
ìåòð äÿðèíëèéÿ åíìÿê ÷îõ àñàíäûð.
Áó ìàðàãëû äÿíèç úàíëûñûíäà éàðàäûëìûø õöñóñè ñèñ-
òåì áèçèì äöøöíìÿéèìèç ö÷öíäöð. Èíäè áèðëèêäÿ äöøö-
íÿê. Íàóòèëóñ áó ñèñòåìÿ òÿñàäöôÿí ñàhèá îëà áèëÿðìè?
Ãàç hàçûðëàíìàñûíû òÿìèí åäÿí áÿäÿí ãóðóëóøóíó òÿêáà- ÅÚÀÇÊÀÐÚÀÍËÛËÀÐ
55
×îõ-÷îõ èëëÿð áóíäàí ÿââÿë éàøàìûø áèð
äàøëàøìûø íàóòèëóñ (àøàüûäà) âÿ áóýöí-
êö íàóòèëóñ àðàñûíäà hå÷
áèð ôÿðã îëìàäûüûíà äèããÿò
åòäèíèçìè?

øûíà ÿëäÿ åäÿ áèëÿðìè? Ùÿì äÿ íàóòèëóñóí ãÿðèáÿ õöñó-
ñèééÿòè áóíóíëà áèëìèð. Äÿíèç àëòûíäà ÷îõ áþéöê áèð òÿç-
éèã âàð. Äÿðèíëèéÿ åíäèéèíèç çàìàí ãóëàãëàðûíûçäà hèññ
åòäèéèíèç òóòóëìà âÿ òÿçéèãèí ñÿáÿáè äÿ áó òÿçéèãäèð. Ëà-
êèí ñèçÿ òÿñèð åäÿí ÷îõ àøàüû áèð òÿçéèãäèð, äÿðèíÿ åíäèê-
úÿ áàñãû àðòûð âÿ ìöÿééÿí äÿðèíëèêäÿí ñîíðà úàíëûëàðà þë-
äöðöúö òÿñèð ýþñòÿðèð. Íàóòèëóñ èñÿ ÷îõ êè÷èê îëìàñûíà âÿ
îíó ãîðóéàí éàëíûç áèð õèòèí òÿáÿãÿñè îëäóüóíà áàõìà-
éàðàã áÿçÿí òîíëàðëà éöê àüûðëûüûíäà îëà áèëÿí áó òÿçéèã
îíà òÿñèð åòìèð.
Àéäûí ýþðöíöð êè, íàóòèëóñäàêû áöòöí êåéôèééÿòëÿð
õöñóñè îëàðàã éàðàäûëìûøäûð. Áó úàíëûíûí äÿíèç àëòûíäàêû
òîíëàðëà éöêÿ äàâàì ýÿòèðÿí áÿäÿíèíè þçö-þçöíÿ ïëàíëàø-
äûðìàñû ÿñëà ìöìêöí äåéèë. Áåëÿ áèð éöêñÿê áÿäÿí ãó-
ðóëóøó éàëíûç hÿð øåéè hå÷ íÿäÿí íöìóíÿ ýþòöðìÿéÿðÿê
ãöñóðñóç éàðàäàí Àëëàhûí éàðàòäûüû âàðëûãäà îëà áèëÿð.
Àëëàh áèð àéÿñèíäÿ èíñàíëàðà àøàüûäàêû êèìè äöøöíìÿéè
áóéóðóð:
"Ùå÷ Jàðàäàí éàðàòìàéàíà áÿíçÿéÿðìè?!"
("Íÿhë" ñóðÿñè, 17).
"...Ðÿááèì hÿð øåéè þç åëìè èëÿ åhòèâà åò-
ìèøäèð. Ìÿýÿð äöøöíöá þéöä-íÿñèhÿò ãÿ-
áóë åòìèðñèíèç?" ("ßíàì" ñóðÿñè, 80).

57
ÔÈÇÈÊÀÍÛÍ ÃÀÍÓÍËÀÐÛÍÛ
ÁÈËßÍ ÊßÏßÍßÊËßÐ
Êÿïÿíÿêëÿðèí áÿçÿêëè õàðèúè ýþðöíöøö hÿð êÿñèí
÷îõ õîøóíà ýÿëèð. Ðÿíýëè ãàíàäëàðû, çÿðèô ó÷óøëàðû èëÿ òÿ-
áèè áèð ýþçÿëëèê îëàí áó úàíëûëàð Àëëàhûí áèçèì ö÷öí éà-
ðàòäûüû ýþçÿëëèêëÿðäÿí áèðèäèð. ßëáÿòòÿ êè, êÿïÿíÿêëÿðèí
õöñóñèééÿòëÿðè éàëíûç áÿçÿêëè îëìàëàðûíäàí èáàðÿò äåéèë.
Îëäóãúà ãûñà þìöð ñöðìÿëÿðèíÿ áàõìàéàðàã áó
úàíëûëàð áÿçÿí áèð ìöòÿõÿññèñ êèìè hå-
ñàáëàìà àïàðûð. Ìÿñÿëÿí, ó÷ìàã
ö÷öí - äàhà ÿââÿë äÿ ýöâÿëÿðëÿ áàüëû
ãåéä åòäèéèìèç êèìè - êÿïÿíÿêëÿðèí áÿäÿíè ìöÿééÿí áèð
òåìïåðàòóðäà îëìàëûäûð. Áóíóí ö÷öí êÿïÿíÿêëÿðèí íÿëÿð
åòäèêëÿðèíè áèðëèêäÿ òÿhëèë åäÿê.
Colias êÿïÿíÿéè àäëàíäûðûëàí áèð íþâ áÿäÿí òåìïå-
ðàòóðó 28 äÿðÿúÿäÿí àøàüû îëñà, ó÷à áèëìÿç. Áåëÿ hàëäà
êÿïÿíÿê äÿðhàë ãàíàäëàðûíû à÷ûð âÿ àðõàñû Ýöíÿøÿ äîüðó,
øöàëàðû øàãóëè àëàúàã øÿêèëäÿ äàéàíûð. Êÿïÿíÿê êèôàéÿò
ãÿäÿð èñèíèá áÿäÿí òåìïåðàòóðóíó 40 äÿðÿúÿéÿ ÷àòäûðàí-
äà þç ÿòðàôûíäà 90 äÿðÿúÿ äþíöð. Áåëÿëèê-
ëÿ, Ýöíÿø øöàëàðûíû öôöãè ôîðìàäà äà
àëûð. Áó hÿðÿêÿòëÿ Ýöíÿø
øöàëàðûíû èñèäèúè òÿñèðè ìèíè-

Ecazkar canlilar. azərbaycan

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (19)

Viewers also liked

Viewers also liked (11)

More from HarunyahyaAzerbaijan

More from HarunyahyaAzerbaijan (20)

Ecazkar canlilar. azərbaycan