1. Γιάννης Π.Πλατάρος 1 26/10/2003
∆ιονυσίου Πύρρου του Θετταλού (1777-1853)
εκ Καστανιάς Τρικάλων
Ελλάδος Περιήγησης
Μεσσηνιακά
ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΜΕΣΣΗΝΗΣ
Εκ χειρογράφου αποκειµένου εις τα γενικά Αρχεία του Κράτους(Συλλογής
Γιάννη Βλαχογιάννη) .
Εξεδόθη το πρώτον υπό Σωτηρίου Νικ. Αθανασιάδη, το έτος 1984
Ηµείς απεράσαντες µε κόπον τους πολλούς ποταµούς και ρύακας της
Κορώνης και τα διάφορα αυτής χωρία και δάση ήλθοµεν το εσπέρας εις το
Νησί λεγόµενον Χώρα. Αύτη είναι µια κωµόπολις εις επίπεδον τόπoν'. και
προς δυσµάς του Παµισού ποταµού και 2 µίλ. προς βορράν του στόµατος
αυτού και της θαλάσσης. Αύτη η χώρα είναι καλώς κατωκηµένη, από ευγενείς
'Έλληνας και έχει προϊόντα διάφορα και πολλά, µάλιστα οίνον κάλλιστον
Νησιώτικον καλούµενον. Η χώρα αύτη ελέγετο το πάλαι Τροιζήν, ύστερον
ωνοµάσθη Νησί του ∆ρίζαγα. Προς βορράν του Νησίου είναι η Πιπερίτσα
χωρίον και προς δυσµάς αυτού είναι των Φράγγων Σπητάλια χωρίον, όπου
είναι τινά ερείπια παλαιά, ίσως αυτού ήτον η Τροιζήν των παλαιών
Μεσσηνίων. Προς ανατολάς της Πιπερίτσας και πλησίον του Ποταµού είναι το
Αλή τσελεπί χωρίον, προς ανατολάς του Παµισού και πλησίον αυτού είναι το
Ασλάναγα χωρίον και πρός βορράν αυτού κατά σειράν το Παλιάγα, το
Κόρτσουγλου, η Κλιάτα, η Πάστα, η Ζέζα και το Μελιγαλά χωρίον, το οποίον
είναι εις το ΣτενύKληρον πεδίον της Μεσσηνίας.
Προς βορράν της Πιπερίτσας είναι το Γαϊδουροχώρι και το Καρτελάρι χωρία,
προς δυσµάς τούτων 3 µίλ. είναι η Σαµάρα το χωρίον Άνωθεν του
Γαϊδουροχωρίου είναι το Αηδόνι χωρίον και το Ναζήρι. Μετά έν µίλ. προς

2. Γιάννης Π.Πλατάρος 2 26/10/2003
δυσµάς είναι η Ανδρούσα χώρα κειµένη εις καλήν θέσιν, εις την οποίαν
φαίνονται τινά ερείπια παλαιά. Η Ανδρούσα είναι επισκοπή του Μονεµβασίας
µητροπολίτου. Ο Αγιος νυν Ανδρούσης κύρ Ιωσήφ κατοικεί εις το Νησί, ούτος
ο Αγιος Αρχιερεύς πατρίδα έχει την Τρίπολιν της Τεγέας και Μαντηνείας. Είναι
πεπαιδευµένος µε µαθήσεις εσωτερικάς -και εξωτερικάς, είναι
κεκoσµηµενoς µε χάριτας και αρετάς, ειναι τω όντι αρχιερεύς και ποιµήν λαού
της λoγικής ποίµνης του Χριστού, καθώς τον κηρύττει
τρανώτατα και ο Μακάριος Παύλος ο Απόστολος «τοιούτος ηµίν
έπρεπεν αρχιερεύς, όσιος, άκακος, αµίαντoς κεχωρισµένος των
αµαρτωλών» µετά των εξής αυτού αναρρήσεων και εγκωµίων. Τοιούτον
αξιοπρεπέστατον αρχιερέα και καλοκάγαθον ποιµένα ιδόντες οι νύν 'Ελληνες,
τον εκατέστησαν Υπουργόν και ιεροφάντορα των καθηκόντων της Ανατολικής
ηµών θείας Θρησκείας.
Προς ζέφυρον της Ανδρούσης 2 µίλ., είναι η Σιµίζα χωρίον και προς δυσµάς
του Ναζήρι είναι ποταµός τις, ∆ροµούσας λεγόµενος, πέραν του οποίου η
∆ροµούσα χωρίον. παρεµπρός έν µίλ. εις την υπώρειαν του Εύαν όρος είναι
το Πουρνάσι και προς ανατολάς αυτού το Χασάν χωρίον. 2 µίλ. προς άρκτον
είναι το Μετόχιον του µοναστηρίου του Βουρκάνου τανύν καλουµένου, προς
την υπώρεια του Εύαν κείµενον. Αυτού ησυχάζουσι οι εκείσε πατέρες του
µοναστηρίου επειδή και είναι σχεδόν αδύνατον να κατοικήσουν δια πάντα εις
της Ιθώµης το όρος, όπου είναι το µοναστήριον αυτών. Οι καλόγεροι ούτοι
είναι απλοί πλήν ενάρετοι. Είς των οποίων σηκωθείς µας ωδήγησεν έως την
κορυφήν του όρους και έως την Μεσσήνην. Ούτος ο Σεβάσµιος γέρων ενώ
ανέβηµεν µεταξύ Εύαν και Ιθώµης του όρους µας λέγει: Βλέπετε το οχύρωµα
τούτο; ∆ιάσκελον τανύν ονοµάζοµεν αυτό, εδώ το πάλαι ήσαν πύλαι δυναταί
επί των οποίων ανέβησαν ποτέ κρυφίως οι Μακεδόνες, πλην εδιώχθησαν
ευθύς από τους προγόνους µας και κρηµνιζόµενοι εις τον κατήφορον
απώλοντο δια την ανoµίαν αυτών. Βαδίσαντες παρεµπρός εύροµεν µίαν
βρύσην µε ψυχρότατον νερόν, έπειτα ανέβηµεν εις την υψηλοτάτην κορυφήν
της Ιθώµης, η οποία είναι πολλά τραχεία και πετρώδης, καθώς την περιγράφει
και ο σοφός 'Οµηρος, και Ιθώµην κλιµακώεσαν. Εκεί εµβήκαµεν εις τον ναόν
του Θεού και επροσκυνήσαµεν την κυρίαν ηµών Θεοτόκον και αειπάρθενον
Μαρίαν. 'Επειτα εξελθόντες εκαθήσαµεν ολίγον. Ο ναός ούτος κείται εις
ωραίαν θέσιν. Ο αήρ αυτού εύκρατος και ελαφρός, από την κορυφήν ταύτην

3. Γιάννης Π.Πλατάρος 3 26/10/2003
φαίνεται καθαρώτατα όλος σχεδόν ο ορίζων της Μεσσηνιακής Επαρχίας και
τα όρη της Αρκαδίας και Λακεδαιµονίας.
Ούτος ο πατήρ αφ' ου µας έδειξεν όλα εκείνα τα µέρη, µας λέγει: Βλέπετε
εκείνο το βουνόν προς νότον; Ευάν το πάλαι ελέγετο, επειδή και αναβάς
αυτού ∆ιόνυσος ο Βάκχος µε τας οπαδούς αυτού Βακχίδας γυναίκας, Ευοί το
πρώτον είπεν. Αυτό τώρα ηµείς του Αγίου Βασιλείου επονοµάζοµεν. Εις την
κορυφήν αυτού είναι εκκλησία του ουρανοφάντορος αγίου Βασιλείου. Αυτού
ασκητεύοντες ποτέ τινές ενάρετοι πατέρες ηµών, είδον εδώ εις της Ιθώµης το
όρος την εικόνα ταύτην της Θεοτόκου, και ελθόντες ανακαίνισαν τον άγιον
τούτον ναόν, εγκαινιάζοντες αυτόν εις τιµήν της κυρίας ηµών Θεοτόκου, και
ούτως εδιώρισαν, ώστε να εορτάσωµεν κατ έτος εις τιµήν αυτής την Κοίµησιν
αυτής τη 15 του Αυγούστου µηνός. εδώ έρχονται οι Χριστιανοί από όλα τα
µέρη τής Μεσσηνίας και πανηγυρίσαντες αναχωρούσιν εις τα ίδια αυτών. Εις
τούτον τον τόπον το πάλαι ήτον ο ναός του Θεού ∆ιός του Ιθωµάτα
καλουµένου, έχων και άγαλµα
ωραιότατον, ποίηµα, καθώς έλεγον Αγελάδος τινός Ειρµογλύφου. Ο ιερεύς
του Θεού τούτου εγίνετο κατ’ εκλογήν του λαού των Μεσσηνίων, και έπρεπε
να είναι ο πλέον ενάρετος αυτών. Εις αυτόν τον ναόν εώρταζον κατ’ έτος οι
Μεσσήνιοι εις τιµήν αυτού την Ιθωµαίαν καλουµένην εορτήν, εδώ ποτέ
έκαµνον και αγώνας τινάς της Μουσικής και ποιητικής αυτών. Βλέπετε µας
λέγει αυτάς τας στέρνας, αυτού εσυνάζετο το νερόν της Κλεψύδρας πηγής, το
οποίον εισδύον υπό την γήν, εξέρχεται κάτωθεν εκεί εις την Αρσινόην πηγήν.
‘Ελεγον οι πατέρες ηµών, ότι ο Ζεύς γεννηθείς εφέρθη εδώ παρά των
Κουρήτων, και ετρέφετο κρυφίως Παρά της Νέδας και Ιθώµης των νυµφών, εξ
ής και το όρος Ιθώµη υπ’ αυτής ωνοµάσθη. Εδώ εβασίλευσεν ο Ευφαής ο
υιός του Αντιόχου και ο Αριστόδηµος ο Βασιλεύς. Εις µίαν πέτραν του ναού
τούτου εύροµεν τα εξής γράµµατα: ΕΠΙ ΙΕΡΕΩΣ ΚΡΕΣΦΟΝΤΟΥ ΕΤΟΥΣ ΡΝΖ.
ΑΓΩΝΟΘΕΤΗΣ ΤΒ. ΚΛΑΥ∆ΙΟΣ ΚΗΣΙΡΙΑΝΟΥ ΥΙΟΣ ΑΡΙΣΤΟΜΕΝΗΣ
ΙΕΡΟΘΥΤΑΙ ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΑΟΣ ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΥ ΝΟΒΙΟΣ ΑΙΝΑΝΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΥΣ ΣΟΦΟΣ ΧΑΛΕΙ∆ΟΦΟΡΟΣ ΚΛΑΥ∆ΙΟΣ ΤΡΟ·Ι·ΛΟΣ
Οι πατέρες µας εις τον πρώτον Μεσσηνιακόν λεγόµενον πόλεµον, νικηθέντες
από τους Λακεδαιµονίους εις την Άµφειαν ήλθον και εκατώκησαν εδώ, όπου
πρότερον ήτον έν οχυρόν πόλισµα, τούτο οχυρώσαντες και ευρυχωρώτερον
ποιήσαντες, επολέµουν συνεχώς. Μετά είκοσι έτη του πολέµου αυτών

4. Γιάννης Π.Πλατάρος 4 26/10/2003
απελπισθείς Αριστόδηµος ο Βασιλεύς αυτών κατέσφαξεν εαυτόν επι τον
τάφον της πρότερον κατεσφαγµένης θυγατρός αυτού, και τότε
αναχωρησάντων των Μεσσηνίων εκείθεν, εκυρίευσαν αυτήν οι Λακεδαιµόνιοι
και λαφυραγωγήσαντες αυτήν την εκρήµνισαν εις γήν, καθώς φανερά
βλέποµεν την καταστροφήν αυτής.
Μετά την πρώτην και δευτέραν καταστροφήν της Μεσσηνίας,
και τέλειον αφανισµόν των Μεσσηνίων, Επαµεινώνδας ο Θηβαίος,
εκείνος ο σοφός και ευεργέτης της πατρίδος µας, αφ’ ου ενίκησε και
εκατατρόπωσε τους Σπαρτιάτας, έφερεν εδώ πάλιν τους Μεσσηνίους, τους
εσκορπισµένους ένθεν κακείσε: εις την Ευρώπην και αλλαχού
διεσκορπισµένους, και κτίσας την λαµπράν ταύτην ποτέ πόλιν µας, κατώκισεν
αυτούς ενταύθα πριν Χριστού έτη 287 προς τους οποίους µάλιστα έδωκεν και
πάσαν την ελευθερίαν και αυτονοµίαν. Μάντις τις Βάκχις καλούµενος
χρησµοδοτών ποτέ είπεν:
«Καί τότε δέ Σπάρτης µέν άπ’ άγλαόν άνθος ολείται.
»Μεσσήνη δ’ αύθις οίκήσεται ήµατα πάντα.
» Οι τ’ από Μεσσήνης πατάγω, κρουνοίς τε δαµείσης.
Τούτο ειδών ο Επαµεινώνδας εζήτει τόπον αρµόδιον κατά Θείον µάντευµατα,
δια να κτίση την Μεσσήνην, απορούντος δε του Επαµεινώνδα, φαίνεται αυτού
κατ’ όναρ γέρων όµοιος Ιεροφάντη λέγων. «Σά µέν δώρα εστΙ παρ’ έµού
κρατείν, ότων µεθ’ όπλων έπέρχη, καί ήν έξ άνθρώπων γένη, έγωγε ώ
Θηβαϊε, ποιήσω µή ποτέ άνώνυµον, µηδέ αδοξόνους γενέσθαι, ουδέ
Μεσσηνίας ήν τε καί πατρίδα καί πόλεις απόδος, επειδάν καί τό µήνυµα ήδη
σφίσι πέπαυται το ∆ιοσκούρων».
Ο Επαµεινώνδας δε τότε ταύτα ήκουσεν, λέγουσιν τάχα ότι ούτος ο γέρων
ήτον ο Καύκων ό Αθηναίος. Επιτελής δέ τις στρατηγός Αργείων, είδεν κατ’
όναρ και αυτός άνδρα λέγοντα να σκάψη εκεί, όπου είναι φυτευµένη σµίλαξ,
δρύς και µυρσίνη, σκάψας δέ, εύρεν υδρίαν χαλκήν, την οποίαν ανοίξας εύρεν
κασσίτερον λεπτόν εις είδος χόρτου, εν ω ήτον γεγραµµένη η τελετή των
µεγάλων οργίων, την οποίαν αυτήν αναλαβών εκείθεν ο ήρως Αριστοµένης
έβαλεν αυτού ως παρακαταθήκην. Τούτο ειδών ο Επαµεινώνδας απεφάσισε.
Ευρών δε εκεί καιρόν αρµόδιον αµέσως άρχισε την ετοιµασίαν της κτίσεως
αυτής, αφ’ ού δε έγιναν τα πάντα έτοιµα, έφερε τα θύµατα εκεί, και τα
εθυσίαζον εις τους θεούς αυτών: δηλ. : εις τον ∆ια τον ίθωµάτα, εις τον

5. Γιάννης Π.Πλατάρος 5 26/10/2003
Απόλλωνα τον Ισµήνιον, και ∆ιόνυσον τον Βάκχον, εις την Ήραν και
∆ιοσκούρους, και εις άλλους αυτών Θεούς και ήρωας, µάλιστα δε εις τον
Κρεσφόντην, εις τον Αίπυτον, εις τον Αριστόδηµον, και εις τον θείον εκείνον
Αριστοµένην τον Μεσσήνιον, προσευχόµενοι δε µετά µουσικών οργάνων,
έκτιζον τα θαυµαστά ταύτα τείχη της πόλεως, τα οποία ήσαν διπλά και
δυνατά, άπαντα µε ακρογωνιαίους λίθους κατασκευασµένα.
Αυτά τα τείχη συνέχονται µε το Ευάν όρος και µε την Ιθώµην. Άνωθεν των
τειχίων ο Επαµεινώνδας εδιώρισε και έκτισαν επάλξεις, πύργους δυνατούς και
οχυρώµατα. Αφού ετελείωσεν η Περιφέρεια του τείχους η οποία είναι έως 6
µίλ. έκτισεν έσωΘεν οίκους πολλούς δια κατοίκησιν των Μεσσηνίων, στάδια,
θέατρα, ναούς, έπειτα ωνοµάσας την πόλιν Μεσσήνην, εις τιµήν της
Μεσσήνης γυναικός του Πολυκάονος, ανεχώρησεν εις την χώραν αυτού. Τα
τείχη ταύτα είναι δυνατώτερα και από τα βυζάντια και από τα εν τη Φωκίδι
Αµβρώσια και από τα θαυµαστά της Βαβυλώνος. Τα τείχη αυτά ολίγην
επιδιόρθωσιν θέλουν. Είναι τα καλλιώτερα της Ελλάδος. Εις την µέσην σχεδόν
της πόλεως ήταν η αγορά των Μεσσηνίων. Αυτού τρέχει και η Αρσινόη πηγή,
το ποτιµώτατον νερόν της οποίας κατέρχεται από την εν Ακροπόλει
Κλεψύδραν πηγήν. Το νερόν τούτο το θέρος ολιγοστεύει, τον χειµώνα όµως
πληµµυρεί. Αυτή είναι πολύκρουνος, εστολισµένη µε µάρµαρα και
πεποιηµένη µε ακρογωνιαίους λίθους. Πλησίον της πηγής ήταν το άγαλµα του
Σωτήρος ∆ιός. Εις την αγοράν ήταν και τα ιερά του Ποσειδώνος και της
Αφροδίτης, έχοντα και αγάλµατα της µητρός των Θεών λεγοµένης, από
µάρµαρον της Πάρου πεποιηµένα. Προς ζέφυρον τούτων είναι τα ερείπια
µεγάλου παλατίου των Κουρήτων. Τούτο ελέγετο τότε Μέγαρον, εις αυτό δε
εθυσίαζον πάν είδος ζώου, ποιούντες αρχήν από τους βόας, τους τράγους και
κατέβαινον έως τους πετεινούς και τα έρριπτον εις την φλόγα και εκαίοντο.
‘Ισως αυτού ήτο και το Ιεροθύσιον λεγόµενον αυτών, εις το οποίον ήσαν
αγάλµατα Θεών και του Επαµεινώνδα. Εις την πύλην του Μεγάρου εύρον τα
εξής γράµµατα: ΕΥΜΟΛΝΗ ΧΑΙΡΕ·ΑΤΙΜΙΤΟΥ Μ ΑΤΙΜΙΤΟΝ ΣΩΖΟΜΕΝΗΣ.
Προς ανατολάς του παλατίου τούτου είναι τα ερείπια του µεγαλωτάτου ναού
της ∆ήµητρος ο οποίος είχεν αγάλµατα αυτής και των ∆ιοσκούρων και του
Λευκίππου. Το µήκος του ναού τούτου ήταν ποδών του Παρισίου 150 και
επέκεινα. Αυτού πλησίον και προς ανατολάς ήτον και ο ναός της Ειληθείας,
έχων και άγαλµα εκ λίθου, αι κολώναι του ναού σώζονται εις πλήθος χαµαί

6. Γιάννης Π.Πλατάρος 6 26/10/2003
κείµεναι, εις µιαν δέ εύρον τα εξής γράµµατα. ΑΙΛΙON AYPHAION OYHPON
ΚΑΙΣΑΡΑ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΝΤΕΣ ΤΟΙΣ ΘΕΟΙΣ ΚΑΊ ΑΙΤΟΥΜΕΝΟΙ
ΤΑ ΑΓΑΘΑ ΤΩ ΟΙΚΩ ΕΙΣΗΓΗΣΑΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΑΝΑΛΩΜΑΤΑ ΠΑΡΑΣΧΟΝ-
ΤΟΣ ΤΙΒ. ΚΛ. ΣΑΙΘΙ∆ΑΚΑΙΝΑΝΟΥ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ ΑΥΤΩΝ ∆ΙΑ ΒΙΟΥ ΚΑΙ
ΕΛΛΑ∆ΑΡΧΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ.
Πλησίον του Ιεροθυσίου ήταν το µνήµα του ήρωας Αριστοµένους εις τόπον
τινά υψηλόν κείµενον, όλον από µάρµαρον, τα οστά του βασιλέως τούτου
έφεραν οι Μεσσήνιοι κατά τον εν ∆ελφοίς χρησµόν από την νήσον Ρόδον,
όπου αυτός ο Αριστοµένης απέθανεν. Εις τον Αριστοµένην τούτον οι
Μεσσήνιοι τό πάλαι εθυσίαζον και ταύρον εις τιµήν του, τον οποίον προτού
θυσιάσωσιν τον έδεναν από τα κέρατα εις µίαν στήλην, η οποία ίστατο
πλησίον του τάφου του
Αριστοµένους, και ως ασυνήθης ο ταύρος να δένεται εταράττετο και
εµούγκριζε, τον οποίον παρετήρουν, ανίσως και ήθελε σήση την στήλην ήτον
ευτυχές σηµείον των Μεσσηνίων ει δε και δεν ήθελε την ταράξη εκρίνετο
ατυχές και κακόν. Ου πολύ µακράν του τάφου τούτου και έµπροσθέν του είναι
το στάδιον των Μεσσηνίων εις το οποίον ούτοι έτρεχον και έπαιζον. Εις το
στάδιον τούτο ήτον ο ανδριάς του ήρωος Αριστοµένους εκ χαλκού. Προς
ανατολάς του σταδίου ήτον το πάλαι το θέατρον των Μεσσηνίων εις το οποίον
αυτοί επαράσταινον τας τραγωδίας αυτών και κωµωδίας. Πλησίον του θεά-
τρου τούτου ήτον ο ναός του Σεράπιδος και της ‘Ισιδος. Αυτού τανύν είναι ο
ναός του Αγίου Νικολάου του θαυµατουργού. Εις την Μεσσήνην το πάλαι ήτον
και ο ναός του Ασκληπιού του Θεού της Ιατρικής, και Τριόπου, έχοντες και
αγάλµατα χρυσά και αργυρά. Εις αυτόν τον ναόν οι Μεσσήνιοι είχον
ζωγραφήσει τον πόλεµον της Τρωάδος, την κατάβασιν των ∆ωριέων εις
Πελοπόννησον, και αγάλµατα πάµπολα και διάφορα.
Η γή της Μεσσηνίας τανύν γεωργείται παρά των εκεί εγχωρίων και
σπείρεται, είναι εύγειος και καρποφόρος, αυτού συχνάζουν περιηγηταί από
όλα τα µέρη. Αυτού την σήµερον είναι το Μαυροµάτι, λεγόµενον χωρίον, οι
άνδρες αυτού όσον και αι γυναίκες είναι υγειούς κράσεως, ωραίοι και δυνατοί,
σκάπτοντες δε την γην οσηµέραι ευρίσκουσιν διαφόρους αρχαιότητας. δηλ.
αγάλµατα, νοµίσµατα, λύχνους και άλλα αρχαία, τα έργα των αρχαίων ηµών
προγόνων.

7. Γιάννης Π.Πλατάρος 7 26/10/2003
Πρός βορράν της χώρας είναι αι πύλαι της πόλεως, επί των οποίων ίσταται
µία πέτρα µεγαλωτάτη, το µήκος της οποίάς είναι ποδών του Παρισιού 18 και
επέκεινα. αυτού φαίνεται έν τι κυκλικόν ειςείδος αµφιθεάτρου, η διάµετρος του
οποίου είναι 56 ποδών. Εις τας πύλας ταύτας ένθεν και .ένθεν εισί δύο
θυρίδες εν αίς οι Μεσσήνιοι έθετον τα αγάλµατα του Ερµού του Θεού της
εµπορικής και των κλεπτών. Ταύτα ήσαν τετράγωνα κατά το σχήµα τήν έν
Αθήναις Ερµών. Προς δυσµάς της Μεσσηνίας είναι τα όρη της Αρκαδίας
Κοντοβούνια λεγόµενα και πολλά χωρία της Κορώνης και Άνδρούσης. Προς
βορράν της Μεσσηνίας είναι το Πούτσι χωρίον και ολίγον ανωτέρω το
Γουλέµο. Μετά ταύτα είναι ο Βαλύρας ο ποταµος, λέγουσιν ότι εδώ ο Θάµυρις
έχασε την λύραν του τυφλωθείς υπό των Μουσών. Μετά τον ποταµόν. τούτον
είναι η γέφυρα των δύο ποταµών δηλ. της Λευκασίας και Αµφίτου. πέραν των
ποταµών τούτων είναι πεδίον ονοµώζόµενον ‘Στενύκληρον. Στενύκληρος ήτον
ήρως Μεσσήνιος. Αυτού τανύν είναι το χωρίον Μελιγαλά. Το πεδίον τούτο
τώρα Μελιγαλά λέγεται. Εις αυτό το πεδίον είναι το Κάπρου σήµα όπου
επολέµησεν ο γενναίος Αριστοµένης και νικήσας τους Σπαρτιάτας ανέβαινε
χαίρων εις Ανδανίαν πόλιν καθώς ανωτέρω είποµεν. Απέναντι του πεδίου και
προς ανατολάς είναι τόπος τις Κόκκαλα λεγόµενος, όπου φαίνονται ακόµη τα
κόκκαλα των Λακεδαιµονίων των εν πολέµω ποτε φονευθέντων.
Άντικρυ του πεδίου ήτον η Οιχαλία, αύτη πρότερον και Καρµάσιος ή
Καρνάσιος έλέγετο, εις την οποίαν εβασίλευσεν ο Περιήρης, και εκλήθη
Οιχαλία από της γυναικός του Μελανέως του Απόλλωνος. Αυτού το πάλαι
ήτον και άλσος πλήρες Κυπαρίσσων Καρνάσιον λεγόµενον, εις τούτο δε ήτον
Τότε Το άγαλµα του Καρνείου Απόλλωνος, του Ερµού, της ∆ήµητρος, της
κόρης Περσεφόνης και πολλών άλλων θεοτήτων. Σώζονται εις το άλσος αυτό
ακόµη πολλά κυπαρίσσια Είς το άλσος τούτο το πάλαι εώρταζον κατ’ έτος εις
τας µεγάλας θεάς αυτών τα απόρρητα, εις την οποίαν εορτήν συνευρίσκοντο
αδιαφόρως άνδρες και γυναίκες την νύκτα, καθώς και εΙς τα Ελευσίνια. Εκεί
πλησίον ήτον τότε και µία πηγή ποτίµου νερού. Αυτή Τώρα πηγάζει κάτωθεν
από την εκκλησίαν του τιµίου Προδρόµου. Εµπροσθεν του Καρνασίου είναι η
Ζέζα χωρίον, έπειτα ρέει ο Χάραδρος ποταµός.
Προς δυσµάς της Οιχαλίας, ήτοι του άλσους των κυπαρίσσων έν µίλ. είναι τα
ερείπια της Ανδανίας ποτέ πόλεως. Την πόλιν ταύτην έκτισε κατ’ αρχάς
Πολυκάων ο βασιλεύς της Μεσσηνίας, δηλ. ο µικρότερος υιός Λέλεγος

8. Γιάννης Π.Πλατάρος 8 26/10/2003
βασιλέως της Λακεδαιµονίας και την ωνόµασεν ούτως από τινος γυναικός.
Αυτού εβασίλευσεν αυτός και ο Περιήρης, εδώ εβασίλευσεν και ο ήρως
Αριστοµένης· αυτού συνήθροισεν το πρώτον τους Μεσσηνίους και τους
εκίνησεν εις επανάστασιν των Λακεδαιµονίων. Πλησίον της Ανδανίας είναι
τανύν το Αλειτούργι χωρίον, από την Ανδανίαν είναι δρόµος ο οποίος άγει εις
την νύν Αρκαδίαν· καθ’ οδόν το πάλαι ήτον έν µικρόν χωρίον. Μετά τούτο είναι
ο Ηλέκτρας και ο Κοίος οι ποταµοί. Μετά τούτους είναι η Αχαϊα πηγη, πλησίον
της οποίας είναι τα ερείπια της ∆ωρείου ποτέ πόλεως. Προς άρκτον της
Αλειτούργης είναι το χωρίον Κωνσταντίνοι, αυτού φαίνονται παλαιά τινά
ερείπια και κάστρον εις το όρος κείµενα. ‘Ισως αυτού ήτον το πάλαι της Είρας
το οχύρωµα και το όρος ή απέναντι τούτου . Αυτού οι Μεσσήνιοι νικηθέντες
διόλου από τους Λακεδαιµονίους εις τον δεύτερον πόλεµον ανεχώρησαν και
αφήσαντες την πατρίδα των επήγαν εις την Μεσσήνην της Σικελίας. Τινές
λέγουσιν ότι αυτού ήτον η Ανδανία πόλις.
Άνωθεν του χωρίου Κωνσταντίνοι είναι το Σουλιµά χωρίον.
Προς αντολάς τούτου είναι τα Αγριόβουνα, πρός νότον τούτου το Αλητσελεπί
προς ανατολάς τούτου το ∆ιαβολίτσι, εκείθεν τούτων εις τα όρη είναι τα
τελώνια ∆ερβένια καλούµενα των Αρκαδίων και Μεσσηνίων, όπου φυλάττουσι
διωρισµένοι φύλακες οσηµέραι. Από εδώ άρχεται και ο ένας κλώνος του
Παµισού ποταµού. Πλησίον τούτου είναι το πανδοχείον της Τσάκωνας χάνι
λεγόµενον εις την υπώρειαν του βουνού κείµενον. Προς δυσµάς τούτου είναι η
Μούστα χωρίον και το Σολάκι. Προς νότον είναι του Τζαφέραγα και το Τόσκεσι
χωρία. Μετά ταύτα είναι η Σκάλα χωρίον εις καλήν θέσιν κείµενον. Προς
ανατολάς της Σκάλας, πρός το τέλος του Στενυκλήρου πεδίου, είναι τα ερείπια
της Στενυκλήρου πόλεως, τα τείχη της οποίας µέχρι σήµερον εκεί ολίγα
σώζονται. Την πόλιν ανέκτησεν ο Κρεσφόντης βασιλεύς υιός Αριστοµάχου, ο
οποίος έλαβεν ως κλήρον την γήν ταύτην καθ’ όν καιρόν ήλθον οι ∆ωριείς εις
Πελοπόννησον. Αυτός έφερε τα βασίλειά του κατά πρώτον εις αυτήν την
πόλιν, Θανατωθέντοςδε τούτου και των υιών του εβασίλευσεν ο µικρότερος
υιός αυτού Aίπυτος, οι απόγονοι του οποίου Αιπυτίδαι ωνοµάσθησαν. Μετά
τούτον εβασίλευσεν ο υιός του Γλαύκος, ο οποίος εναρέτως βασιλεύσας απέ-
θανεν, αφήσας την βασιλείαν εις τον υιόν του Ίσθµιον. ∆ωτάδας, ο υιός του
Ισθµίου βασιλεύσας έκτισε το επίνειον των Μοθωναίων. Μετά τούτον
εβασίλευσεν ο υιός του Σιβότας, µετά τον Σιβότα ο υιός τούτου Φίντας,

9. Γιάννης Π.Πλατάρος 9 26/10/2003
αποθανόντος δε τούτου οι υιοί τούτου Αντίοχος και Ανδροκλής. Ούτοι
συγχυσθέντες διά την αιτίαν του Πολυχάρου εφονεύθησαν. Μετά τούτους
εβασίλευσεν ο υιός του Αντιόχου Ευφαής εις τον καιρόν του οποίου ήρχισεν ο
πρώτος Μεσσηνιακός πόλεµος. Ούτος πολεµήσας γενναίως και ιδών ότι αι
υποθέσεις των Μεσσηνίων τότε εβάδιζον δυστυχώς, κατέλειπε την
Στενύκληρον και ελθών κατώκησεν εις της Ιθώµης το όρος όπου πρότερον
ήτον πόλισµα.
Προϊόντα της Ανδρούσης, ήτοι Μεσσήνης ή Νησίου
Α/α ΕΙ∆ΟΣ ΜΕΤΡΙΚΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΓΡΟΣΙΑ
ΜΟΝΑ∆Α
1 Σίτος Κιλά 20.000 200.000
2. Κριθή « 7.000 35.000
3. Καλαµπόκι « 35.000 175.000
4. Μετάξι Οκάδες 1.940 46.200
5. Μαλί « 26.400 26.400
6. Ελαιόλαδον « 26.400 39.600
7. Σύκα « 66.000 6.600
8. Βόϊδια αριθµός 600 36.000
9 Χοίροι « 3.000 30.000
ΣΥΝΟΛΟ:
594.800