25121994

Tου Aθανασίου Παλιούρα
Kαθηγητή Πανεπιστημίου Iωαννίνων
H EPHMOΣ του Σινά, φοβερή και α-
νελέητη, φλεγ μενη τη μέρα και πα-
γωμένη τη νύχτα, έπαιξε το ρ λο του
καμβά πάνω στον οποίο κεντήθηκε
βελονιά - βελονιά η ελπίδα του λαού
του Iσραήλ.
Για σαράντα ολ κληρα χρ νια ο
λα ς περιπλανήθηκε και ταλαιπωρή-
θηκε, ώσπου να ολοκληρώσει το α-
τελείωτο ταξίδι του γυρισμού στην
πατρίδα: απ την Aίγυπτο στη Γη
της Eπαγγελίας. Kατ ρθωμα για τα
αρχαία εκείνα χρ νια που οφείλεται
στο Mωυσή, σ’ αυτ ν που οι Γραφές
ον μασαν Nομοθέτη και Προφήτη,
προάγγελο του Xριστού και χαρι-
σματικ ηγέτη. Mελετώντας τη φυ-
σιογνωμία της ερήμου είναι σαν να
μελετάς την Προσωπικ τητα του
Mωυσή. Σκληρ ς και ανυποχώρητος
συχνά, σαν τους γρανιτένιους κ κ-
κινους βράχους, μαλακ ς και συ-
γκαταβατικ ς απ την άλλη, σαν
τους αμμ λοφους, ορμητικ ς και
κραυγαλέος κάποτε σαν τους πα-
ντοδύναμους αέρηδες, ήρεμος και
γαλήνιος σαν τη δροσερή αύρα που
κατεβαίνει στα Oυάντι με το λιγοστ
πράσινο...
Aπ την ώρα που γεννήθηκε ο Mω-
υσής στην εξορία της Aιγύπτου, απ
τη στιγμή που σώθηκε λικνιζ μενος
μέσα σ’ ένα πανέρι στα νερά του Nεί-
λου (Mωυσής= ο σωσμένος απ τα
νερά), είχε απάνω του τη σφραγίδα
της θείας αποστολής: ν’ αποτινάξει
το ζυγ και να οδηγήσει το λα του
πίσω στην πατρίδα, την Παλαιστίνη,
αφού περάσει την αφιλ ξενη και α-
KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994
2-32 AΦIEPΩMA
ⅷ Στα βήματα του Θε πτη
Mωυσή. Oδοιπορικ στα
ιερά προσκυνήματα της σι-
ναϊτικής ερήμου.
ⅷ H ιστορία της Mονής.
Aιώνες παραμένει «εν μέση
γη ανύδρω και ανίκμω» α-
νέπαφη αση χριστιανική.
ⅷ Mνημειακή αρχιτεκτονι-
κή. H μονή συγκαταλέγεται
στα αρχαι τερα οχυρωμέ-
να κοινοβιακά συγκροτή-
ματα.
ⅷ Πνευματική ζωή. O μο-
ναχισμ ς απ τον Iωάννη
της Kλίμακος έως τους νεο-
μάρτυρες.
ⅷ Bιβλιοθήκη διεθνούς α-
κτινοβολίας. Διαθέτει χι-
λιάδες χειρ γραφα και έ-
ντυπα σε πολλές γλώσσες.
ⅷ Tο σιναϊτικ αρχείο. Δί-
νει πολύτιμα στοιχεία για
τη Mονή, άλλες ορθ δοξες
εκκλησίες και ξένα κράτη.
ⅷ Bυζαντινές εικ νες. Συ-
γκροτούν τη σημαντικ τε-
ρη πινακοθήκη του ορθ -
δοξου κ σμου.
ⅷ Mεταβυζαντινές εικ νες.
Mοναδική συλλογή με έργα
σημαντικών αγιογράφων
της Kρητικής Σχολής.
ⅷ Eικονογραφημένα χει-
ρ γραφα. Aποτελούν αρι-
στουργήματα που μετατρέ-
πουν τη μονή σε θησαυρο-
φυλάκιο ιερών βιβλίων.
ⅷ Xρυσοκέντητα άμφια. Tα
εκκλησιαστικά κεντήματα
προέρχονται απ κάθε γω-
νιά της γης.
ⅷ Aριστουργήματα αργυ-
ροχοΐας. Aποτελούν ιστορι-
κά τεκμήρια για τα καλλιτε-
χνικά κέντρα απ τον 6ο έ-
ως τον 18ο αιώνα.
ⅷ Ψηφιδωτά και τοιχογρα-
φίες. H Mεταμ ρφωση του
Σωτήρος, αριστούργημα
της εποχής του Iουστινια-
νού.
ⅷ Bεδουίνοι και μονή.
Aρμονική συνύπαρξη και
αλληλοβοήθεια αιώνων χά-
ρη στην προσφορά των μο-
ναχών.
ⅷ Mοναστικά κέντρα. Oι ε-
κατοντάδες σκήτες, λαύρες
και μοναστήρια του Σινά.
ⅷ Tα σιναϊτικά μετ χια. Δι-
εσπαρμένα σε λο τον κ -
σμο στήριξαν τη μοναχική
ζωή και παράδοση.
Φωτογραφία εξωφύλλου: H Mονή
της Aγίας Aικατερίνης στην κοι-
λάδα του Wadi ad-Dayr.
Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»:
BHΣ. ΣTAYPAKAΣ
AΦIEPΩMA
2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994
Eπιμέλεια αφιερώματος:
EΛEYΘEPIA TPAΪOY
Συνέχεια στην 4η σελίδα
Στα βήματα
του θε πτη Mωυσή
Oδοιπορικ στα ιερά προσκυνήματα της σιναϊτικής ερήμου

KYPIAKH 25 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3
Tο Σινά. Eργο του ζωγράφου Iακώβου M σκου. Πρώτο τέταρτο του 18ου αι. Eικονίζονται το Oρος της Aγίας Eπιστήμης (αριστερά), το Oρος Xωρήβ (κέντρο), το Oρος
της Aγίας Aικατερίνης (δεξιά), σκήτες και η Mονή απ την οποία μια κλίμακα οδηγεί στην Aγία Kορυφή.
Σύγχρονοι οδοιπ ροι ανεβαίνουν για προσκύνημα στην κορυφή του ρους Xωρήβ (2.285 μ.), που ο Θε ς παρέδωσε στον Mωυσή τις Δέκα Eντολές. (Φωτ.: Aρχείο Π.
και M. Kουφοπούλου).

Σιναΐτης μοναχ ς στο εσωτερικ της Mονής της Aγίας Aικατερίνης. Tο μοναστήρι βρίσκεται κάτω απ το ρος Xωρήβ, που ο Θε ς παρέδωσε τις Δέκα Eντολές, ενώ
στα τείχη του περικλείει το προσκύνημα της Aγίας Bάτου.
πέραντη έρημο. Tο μέγα εμπ διο ή-
ταν η έρημος. Tην ξαναθυμάται, την
ίδια αυτή έρημο, ύστερα απ αιώνες
ο Kαζαντζάκης και την περιγ-
ράφει:«Πώς μπορείς να νιώσεις τη ρά-
τσα τον Oβραίων χωρίς να περάσεις και
να ζήσεις τη φοβερή τούτη έρημο; Tρεις
ατέλειωτες μέρες τη διαβαίναμε πάνω
στην καμήλα. O λαιμ ς φρύγεται απ τη
δίψα, τα μελίγγια σαλεύουν, ο νους
στρουφίζεται ακολουθώντας σα φίδι το
στριφτ , γυαλιστερ φαράγγι. Πώς
μπορεί να πεθάνει μια ράτσα που σφυ-
ροκοπι ταν σαράντα χρ νια μέσα στο
καμίνι τούτο; Eγώ που αγαπώ την ανή-
λεη τούτη ράτσα αναγαλλιούσα να θω-
ρώ τις άγριες τραχές πέτρες που ακο-
νίστηκαν οι αρετές της: η θέληση, η επι-
μονή,το πείσμα, η αντοχή κι απάνω α-
π λα ένας Θε ς, σάρκα απ τη σάρκα
τους, που τους φώναζαν. «Δώσε μας να
φάμε! Σκ τωσε τους οχτρούς μας! Δώσε
μας τη Γη της Eπαγγελίας»! και τον α-
νάγκαζαν, με τη βία, να υπακούσει».
O θε πτης Mωυσής
Eτσι, σήμερα, καθώς απλώνεται η
απέραντος έρημος απ το Nείλο μέ-
χρι τη Nεκρά Θάλασσα και απ το
Σουέζ μέχρι τον κ λπο του Aκαμπα,
ένα τεράστιο τρίγωνο της γης που
περικλείεται ανάμεσα στη Mεσ γειο
και την έρημο Tιχ, το Σουέζ και τον
κ λπο του Aκαμπα ώς επάνω στον
Iορδάνη ποταμ , συνειδητοποιεί ο
άνθρωπος του καιρού μας π σο κο-
ρυφαία προσωπικ τητα ήταν ο Mωυ-
σής, αφού βρέθηκε ανάμεσα στο
Θε και στο λα του κι άντεξε τις
πρωτ γνωρες και ασφυκτικές κε-
ντρομ λες πιέσεις. O Θε ς απ τη
μια να διατάζει και ο λα ς απ την
άλλη συνέχεια ν’ ατακτεί. Πολλοί κα-
τά καιρούς δοκίμασαν να ακολουθή-
σουν τα βήματα του μεγάλου προφή-
τη, αφουγκραζ μενοι τα σημεία των
καιρών και πασχίζοντας να συλλά-
βουν την αγωνία του και τους αγώ-
νες του. Ξεκίνησαν απ τον πλουτο-
δ τη Nείλο και περνώντας την Eρυ-
θρά Θάλασσα άρχισαν το μακρύ γοη-
τευτικ και επικίνδυνο ταξίδι προς
τη γη Mαδιάμ και συνέχισαν ώς κάτω
στην έρημο του Σινά. Eκεί ανέβαιναν
το ρος Xωρήβ που πάντοτε η βά-
τος φλέγεται χωρίς να καίγεται κι α-
κούνε μέσα απ νεφέλες, αστραπές
και βροντές τη φωνή του Θεού.
Yστερα μπαίνουν στο εσωτερικ του
αρχαίου Mοναστηριού και ξαναβρί-
σκουν τον μεγάλο Προφήτη ανάμεσα
απ τα χρώματα του εξαίσιου ψηφι-
δωτού της αψίδας: O Mωυσής με τον
Hλία (ο N ομος και οι Προφήτες) στο
ρος της Mεταμ ρφωσης έχοντας
στη μέση τον ένδοξο Xριστ , ένα θέ-
μα αγαπητ στους ασκητές της ερή-
μου, αφού αναζητούσαν τον αγιασμ
και τη θέωση μέσα απ τη θέα της
αρρήτου δ ξης του Θεού και κάτω α-
π τη μυστική προσέγγιση του ακτί-
στου Θαβωρίου φωτ ς. Συντροφιά
με τον Aαρών και το κινητ ιερ –την
κιβωτ της Διαθήκης– ρίχνονται στη
μάχη με τα απρ σμενα θεριά της ε-
ρήμου. Oπως ο Mωυσής και ο λα ς
του Iσραήλ. Oι αμαρτίες αμέτρητες,
σες και οι προσευχές. M νοι, κατά-
μονοι, ανάμεσα στην έρημο και τον
καταγάλανο ουραν κινούνται με α-
θεράπευτα πάθη και κρυφές πληγές.
Γι’ αυτ ο Θε ς δεν επιτρέπει εύκο-
λα να φθάσουν στο τέρμα.
Oπως αυτοί είναι ανελέητοι στη
λησμονιά του, έτσι κι αυτ ς τους α-
φήνει δεκάδες χρ νια να πλανιώ-
νται. Aνάμεσα στην οργή και τη με-
τάνοια, στα πάθη και την πίεση της ε-
πιστροφής, στην πίκρα και τη χαρά
της τροφής, στη δυσπιστία και την
τιμωρία, στην άρνηση του Θεού και
τη νοσταλγία της ακριβοθώρητης
πατρίδας. Oύτε ο Mωυσής θα απο-
λαύσει τελικά την πατρίδα, ούτε οι
Eβραίοι που ζούσαν ακ μη και ήταν
πάνω απ 20 ετών. H ανελέητη απ -
φαση του Θεού, του τρομερού τιμω-
ρού, αυτού που τον περιγράφει κατά
τον πιο γραφικ και πιο συγκλονιστι-
κ τρ πο η Π. Διαθήκη: «O απτ με-
νος των ορέων και καπνίζονται, ο πε-
ριπατών επί την γην και ποιών αυτήν
τρέμειν». Aυτ ν τον Θε αντίκρυσαν
τα μάτια του «θε πτη Mωυσή», αυ-
τ ν τον Θε ανέβασαν οι βυζαντινοί
μαΐστορες του χρώματος στον
τρούλλο στο Δαφνί, στον σιο Λου-
κά, στην Παρηγορήτισσα της Aρτας
και που ανά τον κ σμο άνθησε χρι-
στιανικά το πνεύμα της ερήμου.
Aγιασμένοι τ ποι
Kαθώς ο οδοιπ ρος της ερήμου
φθάνει στη Pαϊθώ με την πράσινη
θάλασσα, τα χαμηλά σπίτια της α-
κρογιαλιάς, τα κ κκινα, κίτρινα,
λευκά ψαροκάικα ξεπνεμένος κι α-
ποκαμωμένος απ την περιπέτεια
της ερήμου, μοιάζει με το Mωυσή
που βγήκε απ τις στέππες της Mω-
άβ και ανέβηκε στο βουν Nαβαύ
για ν’ αντικρύσει τη Γη της Eπαγγε-
λίας. H θάλασσα ολ γυρα, η απερα-
ντοσύνη της αφιλ ξενης ερήμου
στη μέση και ψηλά πάνω τα γρανιτέ-
νια βουνά: η Aγία Kορυφή, το ρος
Xωρήβ, το ρος της Aγίας Aικατερί-
νης, της Aγίας Eπιστήμης και κάτω
η κοιλάδα των αγίων Tεσσαράκο-
ντα, η κοιλάδα του Θωλά που μ -
νασε ο περιβ ητος Iωάννης της Kλί-
μακος και πιο πέρα η αση της Φα-
ράν, που και το ορθ δοξο γυναι-
κείο μοναστήρι. Aγιασμένοι τ ποι,
που μας θυμίζουν χιλιάδες ασκητές
του πνεύματος, μάρτυρες της πί-
στης, νοσταλγούς του χαμένου Πα-
ραδείσου, απλούς και ταπεινούς γί-
γαντες της προσευχής. Kαι ανάμεσά
τους πίσω απ κάθε αμμ λοφο, μέσα
απ κάποια κοιλάδα με χουρμαδιές,
ανάμεσα σε μια ομάδα περήφανων
Bεδουΐνων που διασχίζουν την έρη-
μο με τις καμήλες τους, πάνω στα α-
πρ σιτα γρανιτένια βράχια, περιμέ-
νουμε να ξεπροβάλει κραται ς και
μέγας, θε πτης και μοναδικ ς, χαρι-
σματούχος, ο ίσκιος του Θεού στη
γη, ο άγιος Mωυσής, που σήκωσε μέ-
σα στους αιώνες το φορτίο που του
εμπιστεύθηκε ο Θε ς κι έκανε να αν-
θίσει η έρημος. Που έγινε απ εκεί
και δώθε μυρωμένη και αγιασμένη.
Συνέχεια απ την 2η σελίδα

Tου Kωνσταντίνου Mανάφη
Kαθηγητή Bυζαντινής Φιλολογίας του Πανεπι-
στημίου Aθηνών
YΠAPXOYN τ ποι, των οποίων η ι-
στορία δεν κατανοείται ευκ λως
αν δεν τους επισκεφθείς. Yπάρχει
ιστορία, της οποίας τα γεγον τα
δεν απέχουν απ το θαύμα. Yπάρ-
χουν θαύματα, τα οποία δεν είναι
συγκεκριμένα κατά περίσταση και
ανεπανάληπτα, αλλά διαρκή και
συνυφασμένα με τη διαχρονική πο-
ρεία εν ς τ που. Oλα αυτά είναι η
Mονή Σινά.
H Mονή ευρίσκεται σε μικρή κοι-
λάδα της ομώνυμης χερσονήσου,
την οποία σχηματίζουν οι υπώρειες
των κορυφών τριών καθαγιασμέ-
νων βουνών, της Aγίας Aικατερίνης
(2.367 m, που ευρέθη το σκήνωμα
της Aγίας), του Xωρήβ (2.285 m, -
που ο Θε ς παρέδωσε τις δέκα ε-
ντολές) και της Aγίας Eπιστήμης ( -
που ασκήτευσαν οι Aγιοι Γαλακτίων
και Eπιστήμη).
Στην κοιλάδα αυτή αναβλύζει το
φρέαρ, απ το οποίο οι κ ρες Iο-
θώρ π τιζαν τα πρ βατά τους, εκεί
υπάρχει η ακατάφλεκτη βάτος. Xώ-
ρος με ιδιαιτερ τητα, σημείο στρα-
τηγικ και σταυροδρ μι εμπορικ ,
αλλά και χώρος ιερ ς, που συνα-
ντώνται τρεις θρησκείες (ιουδαϊ-
σμ ς - χριστιανισμ ς - μωαμεθανι-
σμ ς), το Σινά προσείλκυσε ενωρίς
ασκητές, οι οποίοι τον δ΄ αι. είχαν ή-
δη εγκατασταθεί και διέθεταν εκ-
κλησία και πύργο οχυρ τετράγω-
νο, δώρο της Aγίας Eλένης για να
προστατεύονται απ τις επιδρομές
των Bλεμμύων και των Aγαρηνών.
Στο σημείο εκείνο ο Iουστινιαν ς,
κατά παράκληση σιναϊτών μονα-
χών, έκτισε την περιώνυμη μονή με
λους τους καν νες της φρουρια-
κής αρχιτεκτονικής και της μονα-
στικής παραδ σεως.
Tο συμβάν μαρτυρούν ο ιστορι-
κ ς Προκ πιος και οι επιγραφές
στα οριζ ντια δοκάρια του ζευκτού
της στέγης· + Yπέρ σωτηρίας του
ευσεβεστάτου ημών βασιλέως Iου-
στινιανού + Yπέρ μνήμης και ανα-
παύσεως της γεναμένης ημών βασι-
λίδος Θεοδώρας + Aρχιτέκτων ο
Στέφανος απ την Aϊλά, σημερινή
Aκαμπα.
H Mονή
O σκοπ ς του Iουστινανού ήταν
διττ ς· να ικανοποιήσει το αίτημα
των μοναχών και να εξασφαλίσει
την ελεύθερη διακίνηση στρατού
και εμπορίου. Tο αποτέλεσμα υπήρ-
ξε άξιο των προσδοκιών των μονα-
χών και του αυτοκράτορος. Στα
6.500 m², που περιβάλλουν τα τείχη
της Mονής, περικλείονται λα τα
κτίσματα τα απαραίτητα για τον ορ-
γανωμένο μοναστηριακ βίο, οικο-
δομημένα αρμονικώς.
O πρώτος να ς της Mονής ήταν
αφιερωμένος στη Θεοτ κο της Bά-
του, ο ιουστινιάνειος στη Mεταμ ρ-
φωση του Σωτήρος και απ τον H΄ ή
Θ΄ αι. στην Aγία Aικατερίνη. (Aικα-
τερίνη απ το αραβικ Eλ Kάτερ
(σοφή) ή απ συριακή λέξη που ε-
σήμαινε τριπλ στέφανο).
H «πάνσοφος και μεγαλομάρτυς
παρθένος» τιμάται με ιδιαίτερη ευ-
σέβεια απ τον ορθ δοξο κ σμο. H
λατρεία της μως διεδ θη και στη
Δύση, ταν το 1035 ο σιναΐτης μο-
ναχ ς Συμεών ο Πεντάγλωσσος
μετέφερε λείψανα της Aγίας στη
Rouen και Tréves της Γαλλίας.
Eκτοτε, κατά τη H. Bremond, «κα-
μία αγία μετά την Θεοτ κον δεν έ-
γινε τ σο αγαπητή εις την Δύσιν».
Mεγάλοι ζωγράφοι την εζωγράφι-
σαν, πως ο Fra Angelico και ο
Ruben. Bασιλείς ίδρυσαν εκκλη-
σίες, συνεστήθησαν ομώνυμα ιπ-
ποτικά τάγματα, εθεωρήθη προ-
στάτις των φιλοσοφικών σπουδών
και των φοιτητών. Πάπες υπεστήρι-
ξαν τη Mονή της και εχορήγησαν
προν μια. Προ ολίγων μως δεκαε-
τιών ο πάπας διέγραψε την Aγία α-
π το εορτολ γιο της καθολικής
εκκλησίας!
H χερσ νησος του Σινά και η Mο-
νή μ νον έως τα μέσα του Z΄ αι. πα-
ρέμειναν υπ βυζαντινή διοίκηση
και εποπτεία. Oι μωαμεθανοί κατέ-
λαβαν ενωρίς τα εδάφη εκείνα, ο-
π τε οι χριστιανοί κάτοικοι και οι
Aραβες κατά το πλείστον εξισλαμί-
σθηκαν. Kαι ιδού το θαύμα του θε-
ού. M νη η Mονή Σινά παρέμεινε
«εν μέση γη ανύδρω και ανίκμω» α-
νέπαφη αση χριστιανική.
«Aχτιμανές»
Σε τούτο συνέβαλε ο περίφημος
«αχτιμανές» ή διαθήκη του Mωά-
μεθ, τον οποίο κατά την παράδοση
πέτυχαν να λάβουν γέροντες σι-
H ιστορία της Mονής Σινά
Aιώνες παραμένει, «εν μέση γη ανύδρω και ανίκμω» ανέπαφη αση χριστιανική
Mοναχ ς κτυπώντας το τάλαντον, για την Eσπερινή Aκολουθία, στη Mονή Σινά.

ναΐτες, που τον επεσκέφθησαν
πριν ακ μη αποκτήσει μέγιστη ι-
σχύ. O «αχτιναμές», ο οποίος αντί
για υπογραφή φέρει αποτύπωμα
της παλάμης του Mωάμεθ, προστα-
τεύει τους μοναχούς και τους χρι-
στιανούς απ βιαιοπραγίες και
τους απαλλάσσει απ φ ρους. Σ’
αυτ ν εστηρίχθησαν πολυάριθμα
προνομιακά έγγραφα για το Σινά α-
π το 1135 μέχρι και τον παρελθ -
ντα αιώνα.
Στην επιβίωση της Mονής συνέ-
τεινε μως και η περίφημη μοναχι-
κή «διάκριση» των σιναϊτών· αντι-
μετώπισαν με δεξιοτεχνία τους μω-
αμεθανούς· ίδρυσαν μικρ μου-
σουλμανικ τέμενος στη Mονή· πα-
ρέμειναν αμέτοχοι στις συγκρού-
σεις μεταξύ Φράγκων και μουσουλ-
μάνων και εδέχθησαν τους σταυρο-
φ ρους χωρίς την παραμικρή δογ-
ματική υποχώρηση.
H συνύπαρξη, μως, με τους Mε-
αμεθανούς δεν ήταν πάντα εύκολη,
ιδίως κατά τους διωγμούς των Xρι-
στιανών απ τον χαλίφη Xακίμ τον
IA΄ αι. και τους Mαμελούκους αργ -
τερα. Πολλές φορές αναγκάσθηκαν
οι μοναχοί να κλεισθούν στα τείχη
της Mονής με πολιορκητές τις α-
γριεμένες φυλές της ερήμου να ε-
πιβουλεύονται την ελευθερία τους.
Tο 1517 η Aίγυπτος υπετάγη
στους Tούρκους και ο σουλτάνος
Σελίμ αναγνώρισε τον παλαι «α-
χτιναμέ» και εξεχώρησε και νέα
προν μια.
Oι σιναΐτες επίσης διετήρησαν ά-
ριστες σχέσεις με τους θρησκευτι-
κούς και πολιτικούς ηγέτες της Δύ-
σεως, οι οποίοι παρείχαν πολιτική
στήριξη και οικονομική βοήθεια. Tο
1217 π.X., ο Πάπας Oνώριος με
«βούλλαν» ανέλαβε υπ την προ-
στασία του την κτηματική περιου-
σία της Mονής, ενώ οι Eνετοί επρο-
στάτευαν τους σιναΐτες συνεχώς,
ακ μη και μετά την άλωση της Kρή-
της απ τους Tούρκους το 1669. Tα
πλοία που έφεραν τη σημαία της
Mονής, λευκή με το μον γραμμα
και την εικ να της Aγίας, έπλεαν ε-
λεύθερα. Tο 1789 ο Nαπολέων, νι-
κητής στο Kάιρο, εξέδωσε θέσπι-
σμα υπέρ των σιναϊτών και ενίσχυ-
σε την αυτονομία της Mονής.
Oι ορθ δοξοι ηγεμ νες της Pω-
σίας, Σερβίας, Mολδοβλαχίας και
Γεωργίας ενίσχυαν οικονομικώς
και επροίκιζαν τη Mονή με κτήμα-
τα, μετ χια και πλήρη μοναστήρια.
Tο ίδιο συγκινητικές ήταν και οι
προσφορές των Eλλήνων σε επο-
χές ενδείας της Mονής. Mε τα ανά
τον κ σμο μετ χια της η Mονή α-
πέκτησε παγκ σμια παρουσία.
Oι σιναΐτες ανέπτυξαν πνευματι-
κή ζωή θαυμαστή. Πλούτισαν τον
χριστιανισμ με μάρτυρες, οσίους,
αγίους και με πνευματικά έργα με-
γάλων πατέρων (I. Kλίμακος, Mαξί-
μου Oμολογητού, Hσυχίου, Γρηγο-
ρίου κ.λπ.). Aνεδείχθησαν σε ζω-
γράφους, βιβλιογράφους και διδα-
σκάλους· συνετήρησαν σχολή στον
Xάνδακα της Kρήτης και συνεχί-
ζουν την παράδοση μέχρι σήμερα
(Aμπέτειος Σχολή Kαΐρου). Σι-
ναΐτες μοναχοί απ φοιτοι της Πα-
τμιάδος δίδασκαν στα Δωδεκάνησα
κατά την τουρκοκρατία.
Tα μετ χια τους είναι πνευματι-
κά κέντρα· προστάτευαν με τα
προν μιά τους μονές ανά την
Eλλάδα κατά την τουρκοκρατία.
Kυρίως μως συντηρούν την ελ-
ληνική παράδοση στη χερσ νησο
του Σινά, που απ του τέλους
του Z΄ αι. ο ηγούμενος του Σινά εί-
ναι και επίσκοπος, ο οποίος ανε-
δείχθη αργ τερα εις Aρχιεπίσκο-
πον και η Mονή και Aρχιεπισκοπή
Σινά είναι αυτ νομος και αυτοδιοί-
κητος. Tο πνευματικ έργο της
Mονής συνεχίζεται· αναφέρω μ -
νον τις πρ σφατες ανατυπώσεις
παλαι τερων έργων σιναϊτών και
την έκδοση νέων.
Πρέπει να διατηρηθεί το ακριτικ
αυτ και θαυμαστ , έσχατο ίσως -
ριο του ελληνισμού και της ορθο-
δοξίας στην περιοχή, για να εξακο-
λουθεί να ακούεται εις δ ξαν της
συνέχειας του ελληνισμού δέηση
του διακ νου στο καθολικ της
Mονής: «Yπέρ των ευσεβεστάτων βα-
σιλέων ημών Iουστινιανού και Θεοδώ-
ρας, των κτητ ρων της ιεράς Mονής
ταύτης· πάντων των ευσεβεστάτων
βασιλέων ημών, πατριαρχών, μητρο-
πολιτών, αρχιεπισκ πων, επισκ πων,
ιερομονάχων, πρεσβυτέρων, ιεροδια-
κ νων, μοναχών και πάσης ψυχής
Xριστιανών ορθοδ ξων», φωνή που
χωρίς διακοπή επαναλαμβάνεται ε-
δώ και 1.500 χρ νια.
Aρχιερατική λειτουργία στο Kαθολικ της μονής Σινά. O Aρχιεπίσκοπος Σινά Δαμιαν ς (αριστερά), ο σημεριν ς Πατριάρχης
M σχας και Πασών των Pωσιών Aλέξιος B΄ (κέντρο) και ο σημεριν ς Aρχιεπίσκοπος Tιράνων και Πάσης Aλβανίας Aναστάσιος
(δεξιά). (Φωτ. Aρχείο Π. και M. Kουφοπούλου).
Iδρυμα Oρους Σινά
Tο 1986 η Mονή Σινά συνέστησε στην Aθήνα το κοινωφελές Iδρυμα
Oρους Σινά (IOΣ), του οποίου σκοπ ς είναι: α) η γνωριμία με την ελληνική
και ορθ δοξη παράδοση και η διάδοση της εκκλησιαστικής και βυζαντινής
γραμματείας, παιδείας και τέχνης και β) η ενίσχυση του πολυμερούς πνευ-
ματικού, πολιτιστικού και φιλανθρωπικού έργου της Mονής.
Tην ευθύνη της διοικήσεως φέρει η Mονή Σινά διά του Aρχιεπισκ που
και Hγουμένου της, ο οποίος και προεδρεύει του ενδεκαμελούς Δ. Συμβου-
λίου. Για την πραγματοποίηση των σκοπών του το IOΣ, σε συνεργασία με
την έγκριση της Mονής, έχει ήδη προβεί σε σειρά εκδηλώσεων και προ-
γραμματίσει την έκδοση περιοδικής εκδ σεως με τίτλο «Σιναϊκά Aνάλλε-
κτα», τη συμμετοχή του σε ερευνητικά προγράμματα, τη συμβολή του στην
Iδρυση του Kέντρου Σιναϊτικών Mελετών στην Tραγάνα Aταλάντης κ.λπ.
Στους π ρους του Iδρύματος, για την επίτευξη των σκοπών του, εκτ ς
της Mονής σημαντικώς συμβάλλουν και οι χρηματικές δωρεές των φίλων
του Σινά.

Xαλκογραφία της Mονής Σινά. David Roberts, 1839. Στο β ρειο τείχος διακρίνεται το σημείο (ντουβάρα) απ’ που οι μοναχοί επικοινωνούσαν με τον έξω κ σμο σε πε-
ρι δους «κλεισμού» της Mονής.
Bεδουίνοι της φυλής «Γκεμπελία», μπροστά στα τείχη της Mονής. Eίναι απ γονοι των διακοσίων χριστιανικών οικογενειών που εγκατέστησε στο Σινά ο αυτοκράτορας
Iουστινιαν ς τον 6ο αι., για να υπηρετούν και να υπερασπίζονται την Mονή. Σήμερα εξακολουθούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο μοναστήρι.

Tο εσωτερικ της Mονής της Aγίας Aικατερίνης. Διακρίνονται το ιερ του Kαθολικού, το παρεκκλήσι της Aγίας Bάτου και η Tράπεζα. Στο βάθος τα παλαιά πατερικά
κελιά και η νέα πτέρυγα.

Tων: Πέτρου Kουφ πουλου
Mαρίνας Mυριανθέως - Kουφοπούλου
Aρχιτεκτ νων
TO MONAΣTHPI του Σινά είναι ένα α-
π τα αρχαι τερα οχυρωμένα κοινο-
βιακά μοναστήρια με συνεχή ζωή και
εξέλιξη απ τον 6ο αιώνα ώς σήμερα.
Iδιαίτερη σημασία έχει τι τ σο τα
καλά διατηρημένα κτίρια σο και οι
πηγές τεκμηριώνουν με σαφήνεια
την ίδρυσή του απ τον αυτοκράτο-
ρα Iουστινιαν .
Tο μοναστήρι αυτ περιέκλειε μέ-
σα στα τείχη του το προσκύνημα της
Aγίας Bάτου και κτίσματα της εκεί ε-
γκατεστημένης μοναστικής κοιν τη-
τας, που πως μαρτυρούν περιγρα-
φές προσκυνητών διέθετε, ήδη απ
τον 4ο αιώνα, στοιχειώδη οργάνωση
με ορισμένα κοιν χρηστα κτίρια.
Aπ αυτά το μ νο που είναι επαρκώς
τεκμηριωμένο είναι ένας τετράγω-
νος σε κάτοψη πύργος, καταφύγιο
των μοναχών σε περι δους επιδρο-
μών. H ανέγερσή του, σύμφωνα με
την παράδοση, που βρίσκεται κατε-
γραμμένη σε περιγραφές της Mονής
τουλάχιστον απ τον 17ο αιώνα, α-
ποδίδεται στην Aγία Eλένη. Tην πρώ-
ιμη χρονολ γηση του πύργου, που
είναι ενσωματωμένος σε μεταγενέ-
στερες κατασκευές στον κεντρικ
πυρήνα της Mονής, επιβεβαίωσε
πρ σφατη αρχαιολογική έρευνα του
αρχιτέκτονα Peter Grossmann.
H ιουστινιάνεια μονή
O ιουστινιάνειος, τραπεζοειδής σε
κάτοψη, οχυρωματικ ς περίβολος
(με διαστάσεις περίπου 76X86 μέ-
τρα) ανεγέρθηκε ανατολικά της κοι-
λάδας Wadi adDayr. H θέση του που
ήταν προκαθορισμένη απ το προ-
σκύνημα και τον υφιστάμενο πύργο,
ήταν απ πλευράς γεωμορφολογίας
του εδάφους και ασφάλειας μάλλον
δυσμενής. Eίχε μικρές ενισχύσεις α-
ντί πύργων στις γωνίες, δύο καθ’ ύ-
ψος σειρές παραθύρων και κύρια εί-
σοδο στα δυτικά. Yπήρχαν πιθαν τα-
τα και δευτερεύουσες πυλίδες στην
ανατολική και δυτική πλευρά του πε-
ριβ λου. Σε πολλές θέσεις διατη-
ρούνται οι αρχικές επάλξεις και ο πε-
ρίπατος στην κορυφή του τείχνους.
O αρχιτέκτονας Στέφανος ο Aϊλίσιος
Aποψη του κτιριακού συγκροτήματος της Mονής Σινά απ β ρεια (Φωτ.: Aρχείο Π. και M. Kουφοπούλου).
Tο κεντρικ κλίτος της παλαιοχριστιανικής βασιλικής με το αξι λογο μαρμάρινο
δάπεδο (1713) και την μοναδικής σημασίας οροφή (6ος και 18ος αιώνας). (Φωτ.:
Aρχείο Π. και M. Kουφοπούλου).
Mνημειακή
αρχιτεκτονική
H Mονή συγκαταλέγεται στα αρχαι τερα
οχυρωμένα κοινοβιακά συγκροτήματα

είχε να αντιμετωπίσει το σοβαρ
πρ βλημα της ταυτ χρονης θεμε-
λίωσης στην αμμώδη κοίτη της κοι-
λάδας και στο βράχο της πλαγιάς.
Για το λ γο αυτ δ θηκαν διαφορε-
τικές κατασκευαστικές λύσεις στο
β ρειο και ν τιο τμήμα του τείχους.
Προκειμένου, εξάλλου, να εξομα-
λυνθεί η μεγάλη υψομετρική διαφο-
ρά που παρουσίαζε το εσωτερικ της
μονής και να γίνει δυνατή η ανέγερ-
ση των αρχικών πτερύγων κατοικίας
και των άλλων χρηστικών κτιρίων πε-
ριμετρικά στο τείχος, κατασκευά-
στηκαν τοξοστοιχίες και θ λοι υπο-
δομής. Στην κατώτερη στάθμη, που
υπήρχε και πηγάδι, εντάχθηκαν οι
βοηθητικοί χώροι και τα εργαστήρια
της μονής, πως ο μύλος, ο φούρ-
νος, το ελαιοτριβείο και το καθολικ .
Στο μεγαλύτερ τους μέρος τα τείχη
πως και οι υπ λοιπες ιουστινιάνει-
ες κατασκευές ανεγέρθηκαν με λα-
τ μευση του τοπικού γρανίτη σε λα-
τομεία που δημιουργήθηκαν στην α-
πέναντι πλαγιά της Mονής.
O νέος ιουστινιάνειος να ς ήταν,
σύμφωνα με τον ιστορικ Προκ πιο,
αφιερωμένος αρχικά στην Παναγία
και σε μεταγενέστερη εποχή στη
Mεταμ ρφωση του Σωτήρος και
στην Aγία Aικατερίνη. H τρίκλιτη ξυ-
λ στεγη βασιλική διασώζει κατά χώ-
ραν τις πολύτιμες αυτοκρατορικές
αφιερωτικές επιγραφές στους ελκυ-
στήρες της στέγης. Aυτές τοποθε-
τούν με ασφάλεια την ανέγερσή της
μετά το θάνατο της αυτοκράτειρας
Θεοδώρας, το 548, και πριν αυτ ν
του Iουστινιανού, το 565.
Στην πρώτη αυτή φάση της ανέ-
γερσης της Mονής εισήχθηκαν για
το καθολικ , απ την Kωνσταντινού-
πολη και άλλες επαρχίες της βυζα-
ντινής επικράτειας, ο μαρμάρινος ε-
ξοπλισμ ς του Kαθολικού, μπρού-
ντζος για τις επενδύσεις θυρών, μο-
λύβια για την επικάλυψη της στέγης,
ξυλεία για τη στέγη και τις ξυλ γλυ-
πτες π ρτες κ.ά. Σπουδαία μνημεια-
κή ξυλογλυπτική έχει διασωθεί
στους ελκυστήρες της στέγης και
στη μοναδική τετράφυλλη θύρα του
Kαθολικού.
Σκοτεινοί χρ νοι
Oι δυσμενείς συνθήκες που ακο-
λούθησαν μετά την αραβική κατά-
κτηση της Xερσονήσου τον έβδομο
αιώνα, οδήγησαν σταδιακά στην
κάμψη του μοναχικού βίου και κατά
συνέπεια στη μείωση της οικοδομι-
κής δραστηρι τητας.
Tα πενιχρά οικονομικά μέσα οδή-
γησαν στη χρήση μ νο εντοπίων υλι-
κών πως πλιθρών, λίθων εκ περι-
συλλογής, καλαμωτών πάνω σε φοι-
νικοκορμούς και φτωχών κονιαμά-
των. Oι πιο προσεγμένες κατασκευ-
ές ήταν απλοί ημικυλινδρικοί θ λοι,
ενώ ο καν νας ήταν τα επίπεδα δώ-
ματα πάνω σε ξύλινες φέρουσες δο-
κούς. Στους αιώνες που ακολούθη-
σαν το κτιριακ συγκρ τημα εξελί-
χθηκε δυναμικά σχηματίζοντας έτσι
ένα συνεκτικ πλεοδομικ ιστ με ι-
δι μορφη μοναστηριακή διάταξη.
Για το χρ νο ανέγερσης και την
αρχική χρήση του κτιρίου που στεγά-
ζει το τζαμί στα δυτικά του Kαθολι-
κού, δεν υπάρχουν επαρκώς τεκμη-
ριωμένες απ ψεις. Φαίνεται τι οι υ-
ποδομές και τα κατώτερα τμήματα
των τοιχοποιών χρονολογούνται
στην προ της αραβικής κατακτήσεως
περίοδο, ενώ τα διακοσμημένα με α-
νάγλυφους σταυρούς τ ξα στους
μεσοβυζαντινούς χρ νους. H τριμε-
ρής διάταξη με δύο άνισες αίθουσες
και διάδρομο μεταξύ τους κάνει πι-
θαν ν το κτίριο να υπήρξε η αρχική
τράπεζα και το μαγειρείο της Mονής,
το ανατολικ τμήμα του οποίου πι-
θαν τατα στον 12ο αιώνα, μετα-
σκευάστηκε σε τζαμί.
Eίναι σχεδ ν βέβαιο τι το μεγάλο
επίμηκες κτίριο στα νοτιοανατολικά
του καθολικού κατασκευάστηκε για
τράπεζα. H παρούσα μορφή του, με
εγκάρσια οξυκ ρυφα φέροντα τ ξα
και οριζ ντιο δώμα, οφείλεται πιθα-
ν τατα στις εκτεταμένες επισκευές
που ακολούθησαν αμέσως μετά τον
μεγάλο σεισμ του 1312.
Tα πολυάριθμα μικρά παρεκκλή-
σια, θολοσκεπή ή επιπεδ στεγα, α-
νεγέρθηκαν σε διάφορες θέσεις μέ-
σα στη μονή. Πολλά ήταν αφιερώμα-
τα ηγεμ νων ή άλλων επιφανών ιε-
ρωμένων πως το παρεκκλήσιο του
Aρχαγγέλου Mιχαήλ που κτίστηκε
στα 1529 απ τον πατριάρχη Aλεξαν-
δρείας και το παρεκκλήσιο του Προ-
δρ μου που κτίστηκε στα 1586 απ
τον ηγεμ να της Bλαχίας Aλέξανδρο
Bοϊβονδα.
18ος - 19ος αιώνας
Kατά το 18ο αιώνα η ξυλογλυπτική
και η μαρμαρική γνώρισαν μια πρω-
τοφανή αναβίωση και μεγάλα προ-
γράμματα δισκοσμήσεως του καθο-
λικού και των παρεκκλησίων ξεκίνη-
σαν. Tο καθολικ απέκτησε διαδοχι-
κά νέο μαρμάρινο δάπεδο, νέα μολυ-
βδεπικάλυψη, ξύλινη οροφή, φιάλη
αγιασμού, μαρμάρινο άμβωνα και
προσκυνητάριο, κ.ά.
Tην ίδια εποχή μετασκευάστηκαν
τα αρχιεπισκοπικά διαμερίσματα του
κεντρικού πυρήνα της μονής και στα
1734 ανεγέρθηκε εκ βάθρων στα δώ-
ματα της ίδιας περιοχής η περίφημη
βιβλιοθήκη του επισκ που Nικηφ -
ρου Mαρθάλη. Στις αρχές του 19ου
αιώνα έγινε εκτεταμένη ανακατα-
σκευή της κατεστραμμένης απ
πλημμύρα ανατολικής γωνίας του
τείχους, απ τους μηχανικούς του
Nαπολέοντα Bοναπάρτη. Περί το
1840 επισκευάστηκε απ τη μονή το
β ρειο και δυτικ τείχος.
Eνα νέο πρ γραμμα πλήρους ανα-
μ ρφωσης της μονής με βάση τα
τρέχοντα ρεύματα του κλασικισμού
ξεκίνησε στο μέσον του 19ου αιώνα.
Στο πλαίσι του έγινε η ανακαίνιση
και ενοποίηση της ανατολικής πτέ-
ρυγας κελιών και της δυτικής πτέρυ-
γας του ξενώνα περί τα 1875. H ανέ-
γερση κωδωνοστασίου πάνω στο β -
ρειο πύργο του καθολικού έγινε απ
Tηνιακούς τεχνίτες στα 1871. Tέλος
στο πρώτο μισ του εικοστού αιώνα,
κατεδαφίστηκαν τα κτίσματα στη ν -
τια πλευρά ώστε να ανεγερθεί η σύγ-
χρονη πτέρυγα που δεσπ ζει σήμε-
ρα στο συγκρ τημα της μονής.
H ν τια αυλή της Mονής Σινά. Διακρίνονται τα κατεδαφισμένα σήμερα κτίσματα του «Δικαιοτάτου», της βιβλιοθήκης και της
ν τιας πτέρυγας (Φωτ.: Ordance Survey, 1868).
Aποψη της μηχανής αλέσεως του μεγάλου αλογ μυλου, στην ανατολική γωνία
της Mονής Σινά (Φωτ.: Aρχείο Π. και M. Kουφοπούλου).

Πνευματική ζωή
Tου Aρχιεπισκ που Σινά Δαμιανού
OI ΣKΛHPEΣ συνθήκες του Σιναϊτικού χώρου,
συνδυαζ μενες με την Xάριν απ τις πολλές
Θεοφάνειες της Π.Δ., παρείχαν τη δυνατ τητα
στους εκεί εγκαταβιώσαντας ασκητάς, να επι-
τύχουν μίαν υψηλής ποι τητος πνευματικήν,
κατά Xριστ ν ζωήν, που κύριο στ χο είχε την δι’
ασκήσεως και προσευχής κάθαρσιν και μυστι-
κήν ένωσι της ψυχής με την Tριαδική Θε τητα,
εν Iησού Xριστώ. «Tοις ερημικοίς, μακαρία ζωή,
θείω έρωτι, πτερουμένοις». Aυτ ς ο Θείος
Eρως, «Tο άκρως Eφετ ν» κάθε φιλομονάχου
ψυχής, είναι ο κύριος πνευματικ ς άξονας πά-
νω στον οποίο κινούνται οι μονασταί της Nοτίου
ορεινής Σιναϊτικής χερσονήσου (εκτάσεως
30.000 τ.χλμ.) απ τ τε που πρωτοεγκαταστά-
θηκαν (3ος-4ος αι.) έως και της σήμερον. Aνά
τους αιώνας εξεδηλώθησαν διάφορες μορφές
αναχωρητικής μοναχικής ζωής, ( πως π.χ. των
σπηλαίων, των κελλίων, των Σκητών, των Λαυ-
ρών, των Kοινοβίων) και διεμορφώθησαν πνευ-
ματικές τάσεις που εξικνούνται απ την άκρως
αυστηράν και εσωστρεφή μοναστική πολιτεία,
τύπου «Eγκλείστων» μέχρι και την εξωστρεφή
τοιαύτη, διδακτικού, φιλανθρωπικού και ιερα-
ποστολικού γενικ τερα χαρακτήρος.
Tα εξωστρεφή στοιχεία του σιναϊτικού μονα-
χισμού είναι μια ιδιαιτερ της οφειλομένη, τ -
σον στην προσπάθειαν εξευρέσεως των ανα-
γκαίων για στοιχειώδη διαβίωσιν, σον και στην
εσωτερικήν ανάγκην πολλών οσίων Mοναχών,
να διδάξουν προς τα έξω, την ζώσαν κατά Xρι-
στ ν ζωήν. Mεγάλοι στην πρακτική αρετή, αλλά
και στη θεωρίαν, Σιναΐται συνέγραψαν θαυμά-
σια ασκητικά και νηπτικά εγχειρίδια, που αφο-
ρούσαν εις οδηγίας διά την πνευματικήν πρ ο-
δον των μοναχών κυρίως· ήταν μως εξ ίσου ε-
ποικοδομητικά και διά τους εγκαταβιούντας
στις π λεις.
Πνευματικοί διδάσκαλοι
Σπουδαίοι πνευματικοί διδάσκαλοι ανεδεί-
χθησαν οι: Nείλος, Iωάννης της Kλίμακος, Hσύ-
χιος της Bάτου, Aναστάσιοι, αυτοί λοι μέχρι
τον 7ο αιώνα· και μεταγενέστεροι οι: Φιλ θεος
Σιναΐτης, Γρηγ ριος κ.ά. Tα συγγράμματά των,
ιδίως του αγίου Iωάννου της Kλίμακος, κατέ-
στησαν διαχρονικά πνευματικά εντρυφήματα
και συνετέλεσαν εις την εύρεσιν της «αλανθά-
στου και ουρανοδρ μου πορείας». Eξ αυτών
των οσίων πατέρων μερικοί, χι μ νον συνέ-
γραψαν, αλλά και εδίδαξαν προφορικώς ή πρα-
κτικώς, εκτ ς σιναϊτικού χώρου πως ο ένας εκ
των Aναστασίων (7ος αι.) και ο άγιος Γρηγ ριος
(13ος αι.).
Oι πνευματικοί αγώνες των Σιναϊτών ενισχύο-
ντο αναμφιβ λως απ τις καθημερινές ιερές
Aκολουθίες και απ την έντονη μυστηριακή
ζωή, στην οποία συμμετείχαν λοι οι αναχωρη-
ταί και κοινοβι ται του Σινά. Oι ευρισκ μενοι ι-
δίως στο κεντρικ Kοιν βιο της Mονής της
Aγίας Aικατερίνης είχαν την ευκαιρία να απο-
λαμβάνουν εντον τερα αυτήν την λειτουργική
ζωή με τα αναγνώσματα, τις κατανυκτικές I.
Aκολουθίες και ψαλμωδίες, μέσα στο Kαθολικ ,
που είχε άλλωστε διακοσμηθεί απ θαυμάσιες
εικ νες, είχε εμπλουτιστεί απ Iερά Λείψανα
και εθεωρείτο ο «επίγειος παράδεισ ς» των.
Διά τους Mοναχούς μως του Σινά και τους
προσκυνητάς, «Παράδεισος» δεν είναι μ νο το
Kαθολικ ν, αλλά λο το Kοιν βιο και τα πέριξ
αυτού: Tα αρχαία καθίσματα που τελευταίως α-
νεκαινίσθησαν· οι κήποι και τα Nαΐδια, τα σπή-
λαια και τα κελλία παλαιών ασκητών της ερή-
μου· τα γυναικεία Hσυχαστήρια στην Tάρφα και
την Φαράν (60 χλμ. απ την κεντρική μονή)· H
κορυφή της Aγίας Aικατερίνης και η αγιωτάτη
Kορυφή του Mωυσέως,που εδ θη ο Δεκάλο-
γος. Oλα αυτά υπενθυμίζουν πολλές ιερές ιστο-
ρίες και δημιουργούν βαθυτάτη πνευματική α-
τμ σφαιρα.
Oι Mοναχοί σημαντικώς υποβοηθούνται στην
πνευματική τους κατάρτισι με την ενασχ λησί
τους στα διακονήματα (εις τον Nα , στην Tρά-
πεζα, στο Oικονομείο, στη Γραμματεία, στη Bι-
βλιοθήκη, στους Kήπους, στο Iατρείο, στο Kα-
μηλοστάσιο, κ.ά. Eν συνδυασμώ μάλιστα με την
υπακοή, την ταπείνωση και την γενικώτερη
πνευματική προσπάθεια, διαμορφώνονται οι
βαθύτερες προϋποθέσεις δια την εν Xριστώ κα-
τάρτισι και προκοπήν λων και ιδιαίτερα εμού
του αμελούς και παρατ λμως υπογράφοντος.
O μοναχισμ ς απ τον Iωάννη
της Kλίμακος έως τους Nεομάρτυρες
H Kλίμαξ. Tέμπερα σε ξύλο. Tέλος 12ου αι. Tο έργο είναι εμπνευσμένο απ την «Oυρανοδρ μον Kλίμακα», το
πασίγνωστο εγχειρίδιο του Iωάννου της Kλίμακος. Προϋπ θεση για την ηθική βελτίωση των μοναχών είναι η
κατάκτηση τριάντα αρετών που έχουν πάρει στο σύγγραμμα τη μεταφορική μορφή ισάριθμων σκαλοπατιών.

Tου Παναγιώτη Nικολ πουλου
Aν. καθηγητή Πανεπιστημίου Aθηνών, διευθυντή
της Eθνικής Bιβλιοθήκης της Eλλάδος
H IEPA Mονή της Aγίας Aικατερίνης
Σινά, διαθέτει μια απ τις σπουδαι -
τερες βιβλιοθήκες χειρογράφων
του κ σμου, καθώς και αξι λογη
συλλογή παπύρων και σημαντική βι-
βλιοθήκη εντύπων.
Tα χαρακτηριστικά της Bιβλιοθή-
κης είναι ο μεγάλος αριθμ ς των χει-
ρογράφων (περισσ τεροι απ 4.500),
η ποικιλία των γλωσσών που αντι-
προσωπεύονται (ελληνικά, αραβικά,
γεωργιανά, σλαβικά, αιθιοπικά, λατι-
νικά, περσικά, πολωνικά, αρμενικά,
κοπτικά), οι διάφοροι τύποι και μορ-
φές της γραφής, ιδιαιτέρως της ελ-
ληνικής, που εκπροσωπούνται (απ
τη μεγαλογράμματον γραφή, μορ-
φές της βιβλικής, της αλεξανδρινής,
των οξυκορύφων, της λειτουργικής,
απ την μικρογράμματον της αμι-
γούς, της μεικτής, της μεταγενέστε-
ρης, της νε τερης), αλλά και η αρ-
χαι της των που ανάγεται στους
πρώτους αιώνες. Bεβαίως τα ελληνι-
κά χειρ γραφα (άνω των 3.000) είναι
τα περισσ τερα. Aρκετά χρονολο-
γούνται στην πρώιμη βυζαντινή επο-
χή και μεταξύ αυτών ο περίφημος Σι-
ναϊτικ ς Kώδιξ. Xρονολογείται στα
μέσα του Δ’ αι. και εάν δεν ανήκει
στα 50 σώματα που ο M. Kωνσταντί-
νος παρήγγειλε στον Eυσέβειον Kαι-
σαρείας της Παλαιστίνης για να εφο-
διάσει τους νεοΐδρυτους ναούς της
Kωνσταντινουπ λεως, πάντως ανά-
γεται στα άμεσα αντίγραφα.
Σιναϊτικ ς Kώδιξ
O Σιναϊτικ ς Kώδιξ ανεκαλύφθη
σταδιακά (1844,1859) μέσω των μο-
ναχών του Σινά απ τον Γερμαν ν
Kωνσταντίνον Tischendorf. Tα πρώ-
τα φύλλα αποσπά και δωρίζει το Πα-
νεπιστήμιον της Λειψίας, το υπ λοι-
πον μέρος με παραπειστικές υπο-
σχέσεις προς τους μοναχούς το πα-
ραλαμβάνει και το δωρίζει στον τσά-
ρο της Pωσίας.
Στη συνέχεια ο Σιναϊτικ ς Kώδιξ
πωλείται το 1935 απ τη Σοβιετικήν
Eνωση, αντί του ποσού των 100.000
λιρών Aγγλίας, και κατατίθεται στη
Bρετανική Bιβλιοθήκη που ακ μη
ευρίσκεται. Eκτ ς απ τον Σιναϊτικ ν
Kώδικα, και τα περίφημα ιστορημέ-
να χειρ γραφα του Iώβ, του Kοσμά
του Iνδικοπλεύστου, του Iωάννου
της Kλίμακος, προβάλλονται ακ μη
ένας μεγαλογράμματος κώδιξ γραμ-
μένος με χρυσά γράμματα που απο-
δίδεται σε δωρεά του αυτοκράτορος
θεοδοσίου του Γ ΄ (715-717) (αλλά εί-
ναι μεταγενέστερος, του I΄ ή IA΄ αι.),
ο περίφημος Θεοδοσιαν ς κώδιξ,
καθώς και το περίφημον Ψαλτήριον
της Kασσιανής (που δεν έχει βεβαί-
ως σχέση με την διάσημον Bυζαντι-
νή ποιήτρια), ένα πολύ μικρών δια-
στάσεων χειρ γραφο, που σε 6
φύλλα έχουν γραφή και οι 150 ψαλ-
μοί. Oι αρχαι τερες άμεσες μαρτυ-
ρίες για την ύπαρξη καλλιγραφείου
στο Σινά, ανέρχονται στον I΄ αι. Oμως
παραμένει πάντοτε το ερώτημα εάν
και τα αρχαι τερα χειρ γραφα - του
Δ΄ και E΄ αι., που ευρίσκονται στο Σι-
νά, εγράφησαν εκεί. Πάντως, απ
τον IB΄ και IΓ΄ αι. ακμάζει το Σιναϊτι-
κ ν καλλιγραφείον και χι μ νον ελ-
ληνικών χειρογράφων, ενώ ένας με-
γάλος αριθμ ς χειρογράφων προέρ-
χεται απ τα μετ χια της Mονής, κυ-
ρίως της Kρήτης και των ηγεμονιών
αλλά και της Σικελίας.
H βιβλιοθήκη
H ύπαρξη τ σων χειρογράφων
γραμμένων στο Σινά αλλά και τ σων
λογίων Σιναϊτών μοναχών οι οποίοι
αναφέρονται σε συγγραφείς τ σο
Πατέρες της Eκκλησίας σο και αρ-
χαίους Eλληνες, που δεν ήταν φυσι-
κ να τους γνωρίζουν απ μνήμης,
Bιβλιοθήκη διεθνούς ακτινοβολίας
Διαθέτει χιλιάδες χειρ γραφα και έντυπα σε πολλές γλώσσες
Σελίδα του «Mεγάλου Eτυμολογικού», «αναλώμασι» Nικολάου Bλαστού, «π νω
δε και δεξι τητι» Zαχαρία Kαλλιέργη. Eκδοση του 1499.
Aγία Γραφή - Aποστολικοί Πατέρες. «Σιναϊτικ ς Kώδιξ». Mεγαλογράμματη γρα-
φή, γραφή της Bίβλου. Mέσα 4ου αιώνα.

προϋποθέτει την ύπαρξη βιβλιοθή-
κης και μάλιστα πλουσίας. Eίναι α-
διαν ητο να δεχθούμε τι λα αυτά
τα παλαιά χειρ γραφα του Δ΄ και E΄
και κατ πιν αιώνων, έφθασαν στην
Mονήν και εδημιουργήθη βιβλιοθήκη
μετά τον I΄ αι. Oμως δεν έχομε άμε-
σες μαρτυρίες.
Aπ τα τέλη του IZ΄ αι. έχομε και
οργανωμένη βιβλιοθήκη και καταλ -
γους, και σαφείς μαρτυρίες δυτικών
περιηγητών οι οποίοι εμελέτησαν
χειρ γραφα στην Mονή. O Nικηφ -
ρος Mαφθάλης ο Γλυκύς, ευθύς με-
τά την άνοδ ν του στον αρχιεπισκο-
πικ ν θρ νον του Σινά (1728) μερι-
μνά για την τακτοποίηση των βιβλίων
- χειρογράφων και εντύπων - και την
ανέγερση βιβλιοθήκης.
Eλειτούργησε εκεί που σήμερα
στεγάζονται τα γραφεία της Aρχιε-
πισκοπής Σινά, μέχρι του 1951, οπ -
τε εγκατεστάθη στο νέο οικοδ μημα
στη νοτίαν πλευράν του τείχους. Στη
Bιβλιοθήκη φυλάσσεται επίσης αξι -
λογος αριθμ ς ξενογλώσσων χειρο-
γράφων.
Διαθέτει 700 περίπου αραβικά χει-
ρ γραφα, τα παλαι τερα χρονολο-
γούνται στα 859, 867 και είναι κυρίως
ορθοδ ξου χριστιανικού περιεχομέ-
νου. Aποτελούν την μεγαλύτερη και
παλαι τερη συλλογή χειρογράφων
ορθοδ ξου περιεχομένου στα αρα-
βικά. Tα συριακά χειρ γραφα, 250
περίπου, αποτελούν μοναδική συλ-
λογή δι τι παραδίδουν κείμενα ορ-
θοδ ξου δ γματος. Xρονολογούνται
μεταξύ του E΄ και του IE΄ αι. H συλλο-
γή των Γεωργιανών χειρογράφων,
περί τα 100, αποτελείται απ χειρ -
γραφα που ανέρχονται στην πρώτην
περίοδον της Γεωργιανής φιλολο-
γίας, ενώ σλαβικά χειρ γραφα, 80
περίπου, διασώζουν μέρος απ την
πρώιμη σλαβική γραμματεία του I΄ -
IA΄ αι. έως την υστεροβυζαντινή πε-
ρίοδο και είναι γραμμένα τ σο στην
γλαγολιτική σο και την κυριλλική
γραφή.
Παραλλήλως προς τις συλλογές
των χειρογράφων και των παπύρων
(100 τμήματα και σπαράγματα) η I.
Mονή του Σινά έχει μιαν απ τις αξιο-
λογ τερες μοναστηριακές βιβλιοθή-
κες εντύπων. Σύγκειται απ 13.000
και πλέον τ μους βιβλίων. Στη βι-
βλιοθήκη φυλάσσονται αρκετά αρχέ-
τυπα (η πρώτη έκδοση των κωμω-
διών του Aριστοφάνους, 1498, το
Mέγα ετυμολογικ ν, 1499), αρκετά
παλαίτυπα (εκδ σεις του Σοφοκλέ-
ους, του Eυριπίδου, του Δημοσθέ-
νους, του Πλάτωνος κ.ά.
Tα έντυπα της βιβλιοθήκης του Σι-
νά αποκαλύπτουν μιαν μοναστική
κοιν τητα που διακρίνεται για τα
πνευματικά της ενδιαφέροντα και
τα οποία προϋποθέτουν συστηματι-
κή παιδεία που οι Σιναΐτες αποκτού-
σαν κυρίως στην Πατμιάδα και σε
άλλες σχολές. Tα διάφορα ex libris
μας παρουσιάζουν ευρύν αριθμ ν
λογίων Σιναϊτών, πως τον Nεκτά-
ριον, κατ πιν πατριάρχη Iεροσολύ-
μων, τον Nικηφ ρον Mαφθάλην, τον
Kωνστάντιον κατ πιν πατριάρχην
Kωνσταντινουπ λεως, τον Γρηγ -
ριον Mελισσην ν, τον Iωαννίκιον
Πυρ ν. Σήμερα η Bιβλιοθήκη του Σι-
νά, χάρις και στους πεπαιδευμένους
μοναχούς που διαθέτει η Mονή, α-
ποτελεί παγκοσμίου ακτινοβολίας
κέντρον μελέτης και πολιτισμού. Eξ
άλλου με την συμβολήν των υπουρ-
γείων Eξωτερικών και Πολιτισμού
και την ενεργ ν συμπαράσταση της
Eθνικής Bιβλιοθήκης της Eλλάδος,
έχει μιαν συγκροτημένην βιβλιοθή-
κη συγχρ νων εντύπων για την επί
τ που έρευναν, έναν οργανωμένο
φωτογραφικ συγκρ τημα, ένα ερ-
γαστήριον συντηρήσεως βιβλίων
ούτως ώστε να ανταποκρίνεται στις
άμεσες και επείγουσες υποχρεώ-
σεις. H συστηματικ τερη οργάνωση
αποτελεί αυτήν την περίοδον κύ-
ριον μέλημα της Σιναϊτικής αδελφ -
τητος. Γι’ αυτ έχει ανάγκη παντοει-
δούς συμπαραστάσεως.
H Bιβλιοθήκη της Mονής. Xάρη στους θησαυρούς της, μεταξύ των οποίων περισσ τερα απ 4.500 χειρ γραφα και 13.000 τ μοι βιβλία, αλλά και χάρη στους πεπαιδευ-
μένους Σιναΐτες μοναχούς, αποτελεί παγκοσμίου ακτινοβολίας κέντρο μελέτης και πολιτισμού.

Tου Iερομονάχου Δημητρίου
Πρ. Bιβλιοθηκαρίου της I. Mονής Aγίας Aικατε-
ρίνης Σινά
ΣHMANTIKO τμήμα της ιστορίας της
Iεράς Mονής βρίσκεται μέσα στο
πλούσιο αρχείο της, δηλαδή μέσα
στους αρχειακούς κώδικες, στα διά-
φορα έγγραφα, στις επιστολές, κ.α.
Oλα αυτά δεν προέρχονται μ νον α-
π την κεντρική μονή ή και απ τα
πολυάριθμα μετ χια της ανά τον κ -
σμον, αλλά και απ εκκλησιαστικούς
και κοσμικούς άρχοντες, με τους ο-
ποίους διατηρούσε σχέσεις. Γι’ αυτ
υπάρχει μεγάλη ποικιλία στο αρχεια-
κ υλικ του Σινά. Kι αυτή η ποικιλία
το καθιστά ακ μη πιο σπουδαίο, γιατί
δίδει πολύτιμα στοιχεία χι μ νον για
την ιστορία της μονής και των μετο-
χίων της, αλλά και για τις άλλες ορ-
θ δοξες εκκλησίες και ξένα κράτη,
με τα οποία είχε και έχει επικοινωνία.
Xρονολογικώς το υλικ παρουσιά-
ζει ανισομερή κατανομή. Στο Σινά
δεν υπάρχει βυζαντιν αρχειακ υλι-
κ . O ερευνητής δεν θα συναντήσει
αυτοκρατορικά χρυσ βουλα, ούτε
πατριαρχικά σιγίλλια προ του 1453
μ.X. Προφανώς τούτο να οφείλεται
στην κατάληψη της χερσονήσου του
Σινά απ τους Aραβες μουσουλμά-
νους πολύ ενωρίς, απ τον 7ο αι., γε-
γον ς, το οποίο συνετέλεσε στην
διακοπή των σχέσεων της Iεράς Mο-
νής Σινά με την Kωνσταντινούπολη.
Tο αρχαι τερο χρονολογικώς έγγρα-
φο ανήκει στο δεύτερο ήμισυ του
15ου αιώνος και είναι μια σύντομη ε-
πιστολή του Oικουμενικού Πατριάρ-
χου Γενναδίου προς τους Σιναΐτες.
Στο ξεν γλωσσο και ειδικά στο α-
ραβικ τμήμα έχουμε αρχειακ υλι-
κ , που ξεκινάει απ πολύ παλαιά.
Σώζονται π.χ. τα αντίγραφα του
Aχτιναμέ, δηλαδή του πρώτου προ-
σταστευτικού εγγράφου του Mωά-
μεθ, του οποίου το πρωτ τυπο είχε
επικυρώσει ο ίδιος με την παλάμη
του. Tο αρχαι τερο αντίγραφο είναι
επικυρωμένο απ τον Σελήμ τον A΄,
ταν το 1517 μ.X. κατέλαβε την Aί-
γυπτο. Στα λατινικά σώζεται έγγρα-
φο του 13ου αι. (του πάπα Γρηγορί-
ου I΄ 1272 - 1276) στα ενετικά απ
τον 14 αι., στα ισπανικά απ τον
16ον αι., κ.α.
Tο μεγαλύτερο μέρος του υλικού
του αρχείου του Σινά οφείλεται κυ-
ρίως στα πολυάριθμα Σιναϊτικά Mετ -
χια. Eκεί οι Σιναΐτες «μετοχιάτες» ή
«ταξιδιώτες» γίνονται δέκτες ποικί-
λων πληροφοριών και ειδήσεων, τις
οποίες καταγράφουν στην αλληλο-
γραφία τους με την κεντρική ιερά μο-
νή του Σινά ή τις αφήνουν καταγε-
γραμμένες στα προσωπικά τους ημε-
ρολ για, στα Aβαντάρια των Mετο-
χίων, κ.α.
Στο Σιναϊτικ Aρχείο υπάρχουν και
πολλά προνομιακά έγγραφα, τα ο-
ποία ασχολούνται με την προστασία
της Mονής των μοναχών, την ασφαλή
διακίνηση των προσκυνητών, την πε-
ριφρούρηση της θρησκευτικής και
οικονομικής ανεξαρτησίας της Mο-
νής και των Mετοχίων της, την απο-
δέσμευσή της απ το νομικ και φο-
ρολογικ καθεστώς του Iσλάμ, κα-
θώς και την πλήρη ελευθερία της α-
π κάθε εκκλησιαστική ή άλλης φύ-
σεως εξάρτηση.
Mελετώντες το αρχειακ υλικ πα-
ρακολουθούμε τους αγώνες μέχρι
αυτοθυσίας των Σιναϊτών μοναχών
για να δημιουργήσουν κατάλληλες
συνθήκες μοναχικής ζωής στην έρη-
μο του Σινά, να διατηρήσουν αυτ νο-
μη και αυτοκέφαλη την Iερά Mονή Σι-
νά και να εξασφαλίσουν, αλλά και να
αυξήσουν την περιουσία της Mονής
τ σο μέσα στη Σιναϊτική Xερσ νησο,
σο και στην Aίγυπτο, Eλλάδα και -
που αλλού υπήρχε Σιναϊτικ Mετ χι.
Aκ μη, το αρχειακ υλικ αποτελεί
πολύτιμη πηγή για την ιστορία της
περιοχής του Σινά, αλλά και για τους
θεσμούς και τις παραδ σεις των κα-
τοίκων της περιοχής και γενικώς του
Aραβικού Kράτους.
Tο Σιναϊτικ Aρχείο
Δίνει πολύτιμα στοιχεία για τη Mονή, άλλες ορθ δοξες εκκλησίες και ξένα κράτη
Aριστερά: Tουρκικ έγγραφο, αρ. 137, χαρτώο. Διαταγή του Iμπραήμ Πασά της Aιγύπτου. Aρχίζει με την «Tούγρα», δηλ. το καλλιτεχνικ έμβλημα και την υπογραφή του
πασά. 27 Aπρ. 1668. Δεξιά: Γαλλικ έγγραφο, αρ. 241, χαρτώο. Aσφαλιστήριο έγγραφο υπέρ της Mονής με την ιδι χειρη υπογραφή του Nαπολέοντα Bοναπάρτη. 1798.

Tου Γιώργου Γαλάβαρη
Kαθηγητή της Iστορίας της Tέχνης, AM της Aκαδημίας Aθηνών
OPOΣHMO για την ιστορία των βυζαντινών
εικ νων ήταν το έτος 1956 ταν δημοσιεύ-
θηκε το βιβλίο «Eικ νες της Mονής Σινά»
του Γεωργίου και της Mαρίας Σωτηρίου,
που επεσήμανε τη σημασία της μοναδικής
συλλογής εικ νων της Mονής της Aγίας Aι-
κατερίνας του Θεοβαδίστου Oρους Σινά. Oι
μελέτες του Kurt Weitzman του Πανεπιστη-
μίου Πρίνσετον των Hνωμένων Πολιτειών
της Aμερικής, που ακολούθησαν, συνέβα-
λαν στο να γνωρίσουμε περισσ τερο αυ-
τούς τους θησαυρούς.
H μοναδικ της της συλλογής –πάνω απ
2.000 εικ νες– οφείλεται στο γεγον ς τι
είναι η μ νη που περιέχει εικ νες οι οποίες
χρονολογούνται πριν απ τον θρίαμβο της
Oρθοδοξίας. Oι εικ νες αυτές αποτελούν
μια ομάδα η οποία φθάνει μέχρι και τον 10ο
αιώνα και μαρτυρούν τι η παραγωγή εικ -
νων είχε διατηρηθεί στο Σινά και κατά την
εικονοκλαστική περίοδο. T τε η μονή ήταν
σε ισλαμική περιοχή και τα διατάγματα των
εικονοκλαστών δεν ίσχυαν. Eπί πλέον η
συλλογή, που περιέχει και πολλά δείγματα
ρωσικής τέχνης, καλύπτει χωρίς κενά το
διάστημα απ τον 6ο μέχρι και τον 20 αιώ-
να. Eτσι έχουμε μια αδιάκοπη μαρτυρία αι-
ώνα προς αιώνα για τη ζωγραφική των ει-
κ νων, για το Σινά ως πνευματικ και καλ-
λιτεχνικ κέντρο και για τον ρ λο που έ-
παιξαν οι Aγιοι T ποι στην τέχνη της Xρι-
στιανοσύνης.
Eγκαυστικές εικ νες
Oι παλαι τατες εικ νες στις οποίες ανή-
κουν και αυτές που αφήρεσε απ τη μονή ο
Pώσος αρχιμανδρίτης Π. Oυσπένσκι τον
περασμένο αιώνα και μετέφερε στο Kίεβο,
είναι κηρ χητες ή εγκαυστικές, τεχνική
που ήταν γνωστή απ την ελληνική αρχαι -
τητα. Aπ την προεικονομαχική περίοδο
μνημονεύω εδώ τον Xριστ Παντοκράτο-
ρα, του πρώτου μισού του 6ου αιώνα, εικ -
να εγκαυστική, έργο μεγάλου καλλιτέχνη,
την οποία ο Mαν λης Xατζηδάκης συνέδε-
σε με μια φημισμένη εικ να του Xριστού
στη Xαλκή Πύλη της Kωνσταντινούπολης.
Στο τέλος του αιώνα, ή στις αρχές του επ -
μενου ανήκει και ο Aγιος Πέτρος, επίσης
εγκαυστική, ο οποίος παρουσιάζεται ως
πρίγκηπας της Eκκλησίας και ως διανοού-
μενος. Kαι τα δύο αυτά ιερά πορτρέτα, έρ-
γα κωνσταντινουπολίτικα, ίσως να ήταν αυ-
τοκρατορικά δώρα στη Mονή. Oι εικ νες
της περι δου της Eικονομαχίας δείχνουν
συνδέσεις με την Παλαιστίνη και την κοπτι-
κή Aίγυπτο.
Mνημειακή τέχνη
Στις επ μενες εποχές καθρεφτίζουν τις
καλλιτεχνικές εξελίξεις της βυζαντινής ζω-
Oι Bυζαντινές εικ νες
Συγκροτούν
τη σημαντικ τερη
Πινακοθήκη
του Oρθ δοξου K σμου
O απ στολος Πέτρος. Eγκαυστική εικ να. Δεύτερο μισ 6ου ή πρώτο μισ 7ου αιώνα.

γραφικής, πως τις γνωρίζουμε απ τα
έργα της Bασιλεύουσας. Πολλές, μως,
είναι πρϊ ντα εν ς σιναϊτικού εργαστη-
ρίου, οι δραστηρι τητες του οποίου θα
συνεχισθούν για πολλούς αιώνες. Tα
θέματά τους έχουν ασύλληπτο πλούτο
και πολλές ιδιαιτερ τητες. Π.χ. η εικ -
να με το βασιλιά της Eδεσσας Aβγαρο
που κρατά τον Aγιο Mανδήλιο, του
10ου αιώνα, αποτελεί την παλαι τερη
παράσταση της ιστορίας του Aβγάρου.
Eχει συνδεθεί με τη λατρεία των λειψά-
νων και με τον αυτοκράτορα Kωνστα-
ντίνο Πορφυρογέννητο τον οποίο παρι-
στάνει το πρ σωπο του Aβγάρου. Πολ-
λές εικ νες της μεσοβυζαντινής επο-
χής φανερώνουν συνδέσεις με εικονο-
γραφημένα χειρ γραφα και με τη μνη-
μειακή τέχνη. Oι συνδέσεις αυτές γίνο-
νται πιο εμφανείς στον 11ο και 12ο αιώ-
να στις πολυάριθμες εικ νες μηνολ -
για. H μονή έχει την παλαι τερη και
πλουσι τερη συλλογή εικ νων - μηνο-
λογίων. Στην ίδια εποχή ανήκουν και
μερικά απ τα πρωιμ τερα επιστύλια με
παραστάσεις της Δέησης και του Δωδε-
κα ρτου – πολύ σημαντικά για τη μελέ-
τη του εικονοστασίου. Aπ το τέλος
του 12ου αιώνα μνημονεύω τον Eυαγ-
γελισμ , ένα απ τα αριστουργήματα
της κωνσταντινουπολίτικης τέχνης. H
Παναγία εκφράζει ανθρώπινη ευαισθη-
σία, ενώ ο άγγελος θυμίζει εκστατικές
χορεύτριες της αρχαίας τέχνης.
Oι πολυάριθμες εικ νες των επομέ-
νων αιώνων δείχνουν τι το Σινά είχε ή-
δη γίνει μεγάλο κέντρο προσκυνήμα-
τος, λάβαινε αλλά και πρ σφερε εικ -
νες στους προσκυνητές. Πολλές εικ -
νες μεγάλων διαστάσεων φαίνεται τι
εχρησίμευαν ως υποκαταστήματα τοι-
χογραφιών για το καθολικ της μονής
και τα πολλά παρεκλήσια της.
Mια μεγάλη ομάδα καθαρώς σιναϊτι-
κών εικ νων με θέματα που αναφέρο-
νται στους Aγίους T πους του Σινά,
στους ασκητές και μάρτυρές του, έ-
χουν ξεχωριστή σημασία για την ιστο-
ρία της μονής και τη λατρεία των αγίων
της. Στον 13ο αιώνα ανήκε και η εικ να
μεγάλων διαστάσεων που υπάρχει στη
μονή με την Aγία Aικατερίνα και σκηνές
του βίου της.
«Σταυροφορικές»
Aπ το δεύτερο μισ του 13ου αιώνα
υπάρχει μια ομάδα εικ νων, που ο
Weitzman ον μασε «σταυροφορικές».
Παρουσιάζουν αναμίξεις βυζαντινών
και δυτικών στοιχείων, ακ μη και λατι-
νικές επιγραφές, πως η αμφιπρ σωπη
εικ να με τη Σταύρωση και την Aνάστα-
ση που έχει αποδοθεί σε βενετικ ερ-
γαστήριο. Eίναι πολύ πιθαν ν τι οι ει-
κ νες αυτές έγιναν απ Iταλούς και
Γάλλους καλλιτέχνες που ακολούθη-
σαν τους Σταυροφ ρους στους Aγίους
T πους και οι οποίοι προσπάθησαν να
μιμηθούν βυζαντινές εικ νες. Iσως, -
μως, αρκετές να είναι έργα Eλλήνων
που θέλησαν να μιμηθούν δυτικά πρ -
τυπα της εποχής.
Oι σχέσεις του Σινά με τη Δύση συνε-
χίζονται και κατά τον 14ο και 15ο αιώνα
αλλά οι εικ νες εξαρτώνται απ την ύ-
στερη βυζαντινή ζωγραφική. Mερικές
μως, πως ο θαυμάσιος Θρήνος, των
αρχών του 15ου αιώνα, βλέπουν ήδη
προς τα δημιουργήματα της Kρητικής
Σχολής, που ανοίγουν μία άλλη φάση
στην ιστορία του Σινά, τις εικ νες του
και τα χειρ γραφά του. O Xριστ ς Παντοκράτωρ. Λεπτομέρεια. Eγκαυστική εικ να. Πρώτο μισ 6ου αιώνα.

H αγία Aικατερίνα με σκηνές του μαρτυρίου της. Tέμπερα σε ξύλο. Aρχές 13ου αιώνα.

Mεταβυζαντινές εικ νες
Tου Nικολάου Δρανδάκη
Oμ τιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Aθηνών
ΣTH MONH έχει συγκεντρωθεί μεγά-
λο πλήθος εικ νων και της εποχής
μετά την Aλωση της Kωνσταντινου-
π λεως απ τους Tούρκους. Kατά-
λογ ς τους επιστημονικ ς δεν έχει
ακ μη καταρτισθεί, ούτε έχουν γίνει
σύγχρονες εργασίες συντηρήσεως.
Aπ τον 15ο αι., υπάρχουν έργα
των πιο σημαντικών αγιογράφων.
Eνας είναι ο Aγγελος, που ταυτίζε-
ται με μεγάλη πιθαν τητα προς τον
Hρακλειώτη Aγγελο Aκοτάντο.
Aκμάζει κατά το δεύτερο τέταρτο
του αιώνα και η υπογραφή στις εικ -
νες του έχει τον τύπο χειρ Aγγέλου.
Στα έργα του, που διακρίνονται για
την πολλή μαστοριά τους, κυριαρχεί
παλαιολ γειο ύφος. O ζωγράφος
φαίνεται πως σχετιζ ταν με το Σιναϊ-
τικ μετ χι του Hρακλείου γι’ αυτ
και βρίσκονται στο Σινά έργα του, -
πως είναι δύο εικ νες της Δεήσεως:
στο μέσον ο Xριστ ς πλαισιωμένος
απ την Παναγία και τον Πρ δρομο
στη μια εικ να και τον Aγιο Φανού-
ριο στην άλλη, δε μενους για τη σω-
τηρία του κ σμου. O Aγγελος αγα-
πούσε να εικονίζει τον Aγιο Φανού-
ριο. Στον ίδιο ζωγράφο αποδίδονται
και άλλες δύο εικ νες του Σινά, ο
Eυαγγελιστής Iωάννης υπαγορεύο-
ντας στον Πρ χορο το ευάγγελι
του και τα Eισ δια της Παναγίας. Tα
εξαιρετικής ομορφιάς πρ σωπα που
ζωγράφιζε ο Aγγελος αποπνέουν
ευγένεια και φανερώνουν τη λυρική
διάθεση που διακατείχε τον καλλι-
τέχνη.
O άλλος ζωγράφος είναι ο Aνδρέ-
ας Pίτζος (περίπου 1421-1492). Mε
την υψηλή ποι τητα των έργων του
και τα θελκτικά χρώματα ανανέωσε
την παραδοσιακή ζωγραφική, χωρίς
μως να του λείπει ακαδημαϊκή καλ-
λιγραφία. Σ’ αυτ ν ή στο εργαστήρι
του αποδίδονται ορισμένα ανυπ -
γραφα έργα, πως η εικ να του ολ -
σωμου Mιχαήλ Aρχαγγέλου στο ιε-
ρ , στην ανατολική πλευρά του τέ-
μπλου. Mια εικ να του Aγίου Aντω-
νίου είναι απ τα λίγα έργα που φέ-
ρουν την υπογραφή του αξι λογου
ζωγράφου Δημητρίου ιερέως (του
τέλους του 15ου ή των αρχών του
16ου αι.). Στην εποχή του Kρητικού
αγιογράφου Θεοφάνη ανήκουν τα
ωραία βημ θυρα στο παρεκκλήσι
του Προδρ μου με τους προφήτες
Mωυσή και Aαρών.
Στη Mονή Σινά υπάρχουν και έργα
του Γεωργίου Kλ ντζα (1540 - 1608),
που είχε τρεις γιους αγιογράφους
και το εργαστήρι του βρισκ ταν
στην πλατεία του Aγίου Mάρκου, κε-
ντρικ τατο σημείο του Hρακλείου
κατά τη Bενετοκρατία. H τεχνοτρο-
πία, η τ λμη και οι νεωτερισμοί του,
τον ξεχωρίζουν απ τους Kρητικούς
αγιογράφους της εποχής του. Γνω-
ρίζει τη σύγχρονη βενετσιάνικη ζω-
γραφική και στο έργο του είναι φα-
νερή η επίδραση του ιταλικού μανιε-
ρισμού. Διακρίνεται για το φ βο του
κενού και αυξάνει υπερβολικά το
πλήθος των ψηλών και ευκίνητων
προσώπων στις εικ νες του, ενώ α-
ντικαθιστά πολλές φορές με χρώμα
και το παραδοσιακ απ τα βυζαντι-
νά χρ νια χρυσ βάθος. Θελκτική η
παράσταση απ το βίο των μοναχών
σε εικονοστάσι του παρεκκλησίου
των «εν Pαϊθώ και Σινά αναιρεθέ-
ντων Πατέρων». Mέσα στο ιερ του
καθολικού της Mονής, δίπλα στην
εικ να του Aρχαγγέλου, για την ο-
ποία έγινε λ γος, είναι τοποθετημέ-
νο έργο μεγάλων διαστάσεων, γρα-
πτή απεικ νιση του ύμνου προς την
Παναγία «επί σοι χαίρει». Eικονίζε-
ται δυσαρίθμητο πλήθος προσώπων
και σκηνών εμπνευσμένων απ την
Παλαιά και την Kαινή Διαθήκη. Στο
Σιναΐτη παπά κυρ Σίλβεστρο Θεοχά-
ρη αποδίδεται η εικ να των Aγίων
Δέκα μαρτύρων της Γ ρτυνας και
στον Pεθύμνιο ιερέα Eμμανουήλ
Tζάνε Mπουνιαλή (1610-1690) μια μι-
κρή εικ να της Bρεφοκρατούσας
Παναγίας, που κάθεται πάνω σε α-
φρώδη, τεφρ λευκα σύννεφα, τα ο-
ποία συνηθίζει ο αγιογράφος, που
συνδυάζει στα έργα του –ξεπερνούν
τα 135– παραδοσιακά και δυτικά
στοιχεία.
Στη Mονή Σινά σώζονται εικ νες
και του ιερέα Bίκτωρα, συντηρητι-
κού αγιογράφου με μεγάλη φήμη.
Eνα απ τα έργα του είναι τρίπτυχο
(σφαλιστάρι), απ τρία εικονίδια
συνδε μενα μεταξύ τους, που ταν
είναι κλειστ , φαίνονται σαν ένα.
Oταν ανοίγουν, βλέπει κανείς στο
μεσαίο φύλλο τον ένθρονο Xριστ
σαν μεγάλο αρχιερέα και στα πλάγια
τη Bρεφοκρατούσα και τον Πρ -
δρομο. Σε προσκυνητάρι του καθο-
λικού της Mονής μια μικρή εικ να έ-
χει την υπογραφή «Tο θεοβάδιστον
ρος Σινά». Παριστάνει το μοναστή-
ρι με τα τείχη του. Aπ μία ανοικτή
θύρα βγήκαν οι μοναχοί να υποδε-
χθούν τον προσερχ μενο αρχιεπί-
σκοπ τους.
Tο εικονίδιο φέρει ανορθ γραφη
την υπογραφή Xειρ Iακώβου M -
σκου (18ου αι.). Tέλος, ας σημειωθεί
πως οι μεγάλες εικ νες του τέμπλου
της εκκλησίας είναι έργο του Σι-
ναΐτη Iερεμία Παλλαδά.
Mοναδική συλλογή με
έργα σημαντικών
αγιογράφων
της Kρητικής Σχολής
Δέηση. Eργο του ζωγράφου Aγγέλου. Γύρω στα μέσα του 15ου αιώνα.

Tου Γιώργου Γαλάβαρη
Kαθηγητή της Iστορίας της Tέχνης, A.M. της Aκα-
δημίας Aθηνών
H ΣYΛΛOΓH εικονογραφημένων χει-
ρογράφων της Mονής, πως έχουν
δείξει τα δημοσιεύματα του Kurt
Weitzmann και του υποφαιν μενου,
κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ιστορία
της ζωγραφικής του βυζαντινού χει-
ρογράφου. H θεματική και η αισθητι-
κή αξία τους είναι πολύ μεγάλη, κα-
θώς και η συμβολή τους στην ιστο-
ρία του Σινά ως χώρου ιερού, ως κέ-
ντρου προσκυνήματος και ως θη-
σαυροφυλακίου ιερών βιβλίων.
H συλλογή περιέχει μεγάλα αρι-
στουργήματα που συνδέονται με τα
καλλιτεχνικά κέντρα της Kωνσταντι-
νούπολης, της Kύπρου, της Kρήτης
και της Δύσης, και χειρ γραφα τα ο-
ποία μαρτυρούν για ένα βιβλιογρα-
φικ εργαστήριο στη Mονή που ει-
κονογραφήθηκαν χειρ γραφα απ
τον 9ο αιώνα μέχρι και τη Mεταβυζα-
ντινή εποχή. Tα Σιναϊτικά προϊ ντα
είναι θαυμάσια δείγματα της καλλι-
τεχνικής παραγωγής του Σινά και έ-
χουν ξεχωριστή σημασία διά την με-
λέτη των καλλιτεχνικών, μοναστικών
εκφράσεων της Oρθοδοξίας.
Tην πρώτη μαρτυρία για παραγωγή
χειρογράφων στο Σινά μας παρέ-
χουν ορισμένα ψαλτήρια του 9ου αι-
ώνα – μερικά είναι γραμμένα στα ελ-
ληνικά και στα αραβικά. H διακ σμη-
σή τους περιορίζεται σε ταινίες στην
αρχή ή στο τέλος εν ς ψαλμού. Tα
μοτίβα τους και τα χρώματά τους θα
συνεχισθούν με παραλλαγές για αιώ-
νες στα Σιναϊτικά χειρ γραφα. Aπ
το εργαστήριο αυτ βγήκαν έργα μο-
ναδικά, πως ο κώδικας 417 του 1ου
αιώνα, ίσως το παλαι τερο εικονο-
γραφημένο αντίγραφο της Oυρανο-
δρ μου Kλίμακος που είχε γράψει ο
«αξιάκουστος» ηγούμενος του Σινά
τον 6ο αιώνα, ο Iωάννης «της Kλίμα-
κος», διά την εποικοδ μηση των μο-
ναχών.
Tο πορτρέτο του, ένα απ τα πρω-
ιμ τερα, φανερώνει επιδράσεις απ
τον Iσλαμικ και Kοπτικ κ σμο, οι ο-
ποίοι αποτελούσαν το περιβάλλον
του Σινά την εποχή εκείνη. Aλλο α-
ντίγραφο της Oυρανοδρ μου Kλίμα-
κος κωδ. 418, του 11ου αιώνα, ένα α-
π τα σημαντικ τερα που σώζονται,
έχει πυκνή εικονογράφηση, αλληγο-
ρίες, προσωποποιήσεις, οράματα και
σκηνές απ το βίο των μοναχών. Στα
Σιναϊτικά έργα, ορ σημα στην ιστο-
ρία του βυζαντινού χειρογράφου,
συμπεριλαμβάνεται και το πλουσι -
τερο σε εικονογράφηση, σωζ μενο
αντίγραφο της χριστιανικής τοπο-
γραφίας του Kοσμά του Iνδικοπλεύ-
στη του 11ου αιώνα (το έργο γρά-
φτηκε στην Aλεξάνδρεια μεταξύ του
547 και 549). Oι κοσμογραφικές μι-
κρογραφίες του παρουσιάζουν ψεις
της θεώρησης του κ σμου απ τους
Bυζαντινούς.
Aριστουργήματα
Ωστ σο, τα μεγάλα κωνσταντινου-
πολίτικα αριστουργήματα έφθασαν
στο Σινά μετά την Aλωση κυρίως απ
την Kρήτη, Kύπρο, N τια Iταλία και
Pουμανία, που η Mονή διατηρούσε
μετ χια. Eδώ μνημονεύω τα ευαγγέ-
λια του 204, περίπου του 1.000, με ο-
λοσέλιδες μικρογραφίες που θυμί-
ζουν εικ νες και με λαμπρά επίτιτλα
τα οποία συναγωνίζονται έργα χρυ-
σοχοΐας και το 208 του 12ου αιώνα,
δώρο του πρίγκιπα Aλεξάνδρου της
Bλαχίας. O κώδικας 339 που έγινε σε
μία μονή της Bασιλεύουσας μεταξύ
του 1136 και 1155, είναι ένα απ τα
ωραι τερα και πλουσι τερα σε εικο-
νογράφηση αντίγραφα των λειτουρ-
γικών ομίλων του Γρηγορίου του Nα-
ζιανζηνού με έντονες λειτουργικές
επιδράσεις και με απαράμιλλα, πο-
λυάριθμα, ιστορημένα πρωτογράμ-
ματα. Kαι απ τα πολλά αντίγραφα
του Bιβλίου του Iώβ που έχουν σω-
θεί, το αντίγραφο του Σινά, του 11ου
αιώνα, είναι το μ νο το οποίο έχει ει-
κονογραφηθεί στην Kωνσταντινού-
πολη.
Tα χειρ γραφα που εικονογραφή-
θηκαν στο Σινά ή στην περιοχή της
Παλαιστίνης τον 13ον αιώνα δεν φα-
νερώνουν τις πολύπλευρες δυτικές
επιδράσεις των αντιστοίχων σταυρο-
φορικών εικ νων, αλλά περισσ τερο
αλλαγές στην τεχνοτροπία η οποία
γίνεται πιο ζωγραφική, αν και υπάρ-
χουν χειρ γραφα που δείχνουν ριζι-
κές παρεκκλίσεις απ τη βυζαντινή
εικονογραφία. H τέχνη της Δύσης
κάνει αισθητή την παρουσία της και
στα αυτοκρατορικά πορτρέτα που
προσετέθησαν στο Ψαλτήρι - N. Δια-
θήκη, κώδ. 2123, του 13ου αιώνα,
στο τέλος του 16ου αιώνα, πιθανώς
στη Bενετία.
H προσωπογραφία του Iωάννη H΄
βασίζεται στα πορτρέτα του αυτο-
κράτορα που φιλοτέχνησε ο Iταλ ς
Πιζανέλο. Yπάρχουν ακ μη και χει-
ρ γραφα τα οποία έγιναν στην Kρή-
τη και γειτονικές περιοχές του 15ου
αιώνα και αργ τερα. H εικονογράφη-
σή τους και η τεχνοτροπία τους συν-
δέονται με κρητικές εικ νες. Φανε-
ρώνουν τη συνέχιση της βυζαντινής
παράδοσης και τους νεωτερισμούς
της Δύσης.
Eικονογραφημένα χειρ γραφα
Aποτελούν αριστουργήματα που μετατρέπουν τη Mονή σε θησαυροφυλάκιο ιερών βιβλίων
Aριστερά: H Oυρανοδρ μος Kλίμαξ (κώδικας 423). 11ος αιώνας. Δεξιά: Oι Oμιλίες Γρηγορίου του Nαζιανζηνού (κώδικας 339). H Γέννηση του Xριστού. 1136-1155.

Xρυσοκέντητα άμφια
Tα εκκλησιαστικά κεντήματα προέρχονται απ κάθε γωνιά της γης
Σάκκος «του Kυρίλλου του Kρητ ς» με παράσταση, στην κύρια ψη, του Xριστού ως Aμπέλου. 17ος αιώνας.
Tης Mαρίας Θεοχάρη
Bυζαντινολ γου
TO 1629 ο αρχιεπίσκοπος της P δου
κυρ ς Παΐσιος πήγε προσκυνητής
στη Mονή. T σο τον εξέπληξαν οι
θησαυροί της Mονής που κάθισε κι
έγραψε σε στίχους τα σα είδε. Γρά-
φει λοιπ ν για ιερά άμφια:
Oι π λοι και αι τραχηλιαί ολ χρυ-
σαι τυγχάνουν / Tα δε επιτραχήλια
μέρος είναι μαγκάνου / Mε τους αγί-
ους κύκλωθεν και συν ταις εορτάδες
/ Φημί δε ταις δεσποτικαίς κατύχαν
σε και νάρδους / Kαι των αγίων στέ-
φανα με τα μαργαριτάρια / Kαι με τ’
αργυροχρύσινα κυκλοφερή κλωνά-
ρια / Προς δε τα επιμάνικα με τα υπο-
γονάτια / Kαι τα διπλοκαλύμματα θα-
μπώνουσι τα μάτια / Oι σάκκοι πάλιν
πάγχρυσοι και χρυσολουλουδάτοι /
Ως Mάιος με τα ανθηρά τα πάντερ-
πνα γεμάτοι / ... / Eγώ νομίζω άπαντα
εγγύζουσιν τα χίλια.
Πλούτος
O πλούτος της Mονής σε χρυσοκέ-
ντητα άμφια μαρτυρείται κι απ’ ,τι
έχει απομείνει σήμερα. Σταματούμε
σ’ ένα βυζαντιν άμφιο, ένα επιτρα-
χήλιο του 15ου αι. με σκηνές απ τον
χριστολογικ κύκλο. Tο πορφυρ ο-
λοσηρικ ύφασμα του βάθους δεν
καλύπτεται ολ κληρο απ το κέντη-
μα, πως σε άλλα επιτραχήλια αυτής
της εποχής, αλλά προσθέτει το χρώ-
μα του στα άλλα πλούσια υλικά δημι-
ουργώντας επιτυχείς χρωματικές
αρμονίες. Eνα άλλο άμφιο που φι-
γουράρει στη βιτρίνα του Mουσείου
της Mονής είναι ο σάκκος του Kυρίλ-
λου του Kρητ ς.
O σάκκος αποτελεί σήμερα το κατ’
εξοχήν αρχιερατικ άμφιο της Aνα-
τολικής Eκκλησίας και προέρχεται κι
αυτ ς πως και άλλα άμφια απ το
αυτοκρατορικ βεστιάριο. O ηγού-
μενος του Σινά που φέρει συγχρ -
νως και τον τίτλο του αρχιεπισκ που
φορεί σάκκο απ ορισμ που η παρά-
δοση αποδίδει στον αυτοκράτορα
Iουστινιαν . O σάκκος της βιτρίνας
είναι του 17ου αι. και εικονίζει στην
κυρία ψη τον Xριστ - Aμπελο και
στην άλλη ψη τη Pίζα του Iεσσαί.
H εικονογραφία των αμφίων του
Σινά αναφέρεται, πως είναι φυσικ ,
στα γεγον τα που ξετυλίχθηκαν
στον ιερ τούτο βράχο. Eνα στιχά- Στιχάριο ρωσικ με απεικ νιση της Παναγίας - Bάτο

25121994

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to 25121994

Similar to 25121994 (20)

More from Λόγοι πνευματικοί

More from Λόγοι πνευματικοί (20)

25121994