Μαύρη σελίδα στην ιστορία της πατρίδας μας

1. Μαυραγορίτες και δοσίλογοι στην κατοχική Ελλάδα
Θοδωρής Ασκούνης, Γ1

2. Η νικημένη Ελλάδα ήταν μια φτωχή, αγροτική
χώρα, με ελάχιστη βιομηχανία και υποδομές. Οι
κατακτητές προχώρησαν σε κατασχέσεις όλων των
αποθεμάτων προϊόντων που χρειάζονταν για να
συντηρηθούν τα στρατεύματα τους.
Αφού πήραν ότι υπήρχε, οι Γερμανοί απαίτησαν
από την Ελλάδα να πληρώνει τις «δαπάνες
κατοχής», όμως τα κρατικά ταμεία ήταν άδεια και η
Κυβέρνηση άρχισε να τυπώνει χρήμα. Το συνεχές
τύπωμα είχε σαν αποτέλεσμα να υποτιμηθεί η
δραχμή, δηλαδή να χάσει την αξία της και την
χρησιμότητά της ως αγοραστικό μέσο.
Δυστυχώς κάποιοι Έλληνες, από όλες
τις κοινωνικές τάξεις, εκμεταλλεύτηκαν
την ευκαιρία αυτή σε βάρος του λαού
και έγιναν είτε μαυραγορίτες είτε
συνεργάτες των κατακτητών.

3. Κατά τη διάρκεια του πολέμου υπήρχαν ελλείψεις
προϊόντων, οι οποίες έγιναν μεγαλύτερες στην κατοχή. Τα
είδη πρώτης ανάγκης είτε δεν υπήρχαν στην αγορά είτε
ήταν πανάκριβα. Πολλοί άνθρωποι έχασαν τη δουλειά
τους, ενώ οι φαντάροι επέστρεφαν εξασθενημένοι και
τραυματισμένοι.
Α) ΟΙ ΜΑΥΡΑΓΟΡΙΤΕΣ
Τότε ξεκίνησε να λειτουργεί η Μαύρη Αγορά, ένα σύστημα διακίνησης προϊόντων και
αγαθών που βασίζονταν στον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης και γινόταν κρυφά, χωρίς
τον έλεγχο του Κράτους, με ανταλλαγή ειδών και όχι με χρήση του επίσημου νομίσματος.
Οι μαυραγορίτες ζητούσαν τεράστιο «αντάλλαγμα» για ένα πιάτο φαΐ. Ως «άτομα
τυχοδιωκτικά που δρουν σαν μέσα σε ζούγκλα κι ό,τι αρπάξει ο καθένας», τους περιγράφει
χαρακτηριστικά ο Γιώργος Θεοτοκάς (Τετράδια Ημερολογίου, 1939-1953).
Αφού το χρήμα είχε χάσει την αξία του, οι συναλλαγές γίνονταν είτε με χρυσές λίρες, είτε με
«ανταλλαγή» προϊόντων. Όσοι δεν είχαν λίρες θα έπρεπε να πεθάνουν ή να «ανταλλάξουν»
την ανάγκη τους αυτή με κάποιο άλλο πολύτιμο είδος.

4. Μαρτυρία του Μίμη Παπανικολάου
από το βιβλίο του «Όπως τα έζησα, όπως τα είδα…» (Κορωπί 2001 σ.71-2)
«Οι κατακτητές είχαν εκδώσει διαταγή ότι απαγορευόταν η μεταφορά τροφίμων από την
επαρχία, επί ποινή θανάτου... [...] Με την πάροδο του χρόνου όμως ορισμένοι μαυραγορίτες
“πλησίαζαν” τους Ιταλούς, που ήταν πιο ευάλωτοι, τους έδιναν λίρες και περνούσανε τα
τρόφιμα μέσα στην Αθήνα. Αργότερα μπήκαν και οι Γερμανοί στο “κύκλωμα”. Από κάποιο
σημείο και μετά, όχι μόνο τους επέτρεπαν ,αλλά τα μετέφεραν και με τα δικά τους αυτοκίνητα
οι Ιταλοί.
Στη συνέχεια, αφού οι Γερμανο-Ιταλοί συνήθισαν την κατάσταση αυτή, άρχισαν να βγάζουν απ’
τις μονάδες τους βενζίνες, πετρέλαια, λάστιχα και ανταλλακτικά αυτοκινήτων. Ακόμα και
τρόφιμα. Τα έδιναν στους μαυραγορίτες, που συνεργάζονταν μαζί τους, και τα πουλούσαν. [...]
Χρήματα έκαναν πολλοί Γερμανο-Ιταλοί που ασχολήθηκαν με τον μαυραγοριτισμό αλλά και οι
Έλληνες μαυραγορίτες.
Τον πρώτο καιρό οι μαυραγορίτες έκρυβαν τα τρόφιμα κάτω απ’ τα κρεβάτια ή σε κάποια
καταπακτή και για να δώσουν “πράγμα” έπρεπε να ήσουν γνωστός ή να πήγαινες
“συστημένος” από γνωστό. Μετά όμως που μπήκαν στο κύκλωμα και οι Γερμανοϊταλοί, τα
τρόφιμα ήταν ελεύθερα στα καταστήματα των μαυραγοριτών».

5. Αναφέρει ακόμα ότι «άνθρωποι που δεν είχαν
παραγωγική εργασία ή κάποια συνεργασία με
Γερμανο-Ιταλούς ή μαυραγορίτες, ήταν δύσκολο
να ζήσουν. Πουλήθηκαν στην Αθήνα σπίτια και
οικόπεδα τεράστιας αξίας για τρόφιμα πέντε ή
έξι μηνών» και ότι όταν τελείωναν οι λίρες ή τα
ακίνητα, το μόνο που έμενε για ανταλλαγή ήταν
το ίδιο το άτομο, το οποίο αναγκαζόταν να
καταφύγει στην πορνεία.
«Γυναίκες αξιοπρεπέστατες έκαναν σχέση με
Γερμανούς ή Ιταλούς ή μαυραγορίτες για να
εξοικονομήσουν τρόφιμα για τα παιδιά τους και
τις ίδιες. Με μια οκά λάδι μπορούσες να έχεις
όποια γυναίκα ήθελες».

6. Αυτή είναι η μία όμως εικόνα της αλήθειας και η πιο διαδεδομένη. Υπήρξαν και
Μαυραγορίτες έντιμοι, που αγωνίζονταν να επιβιώσουν και βοηθούσαν τους
συνανθρώπους τους.
Το ακόλουθο σκίτσο, του Σίμου Τσαπνίδη, δείχνει 'Ελληνες στριμωγμένους σε ανοιχτά
βαγόνια, να πάνε για Μαύρη Αγορά.

7. Ο Τσαπνίδης εξηγεί ότι «Δύσκολα τα χρόνια της Κατοχής, και για να ζήσουμε, και η
δικιά μου οικογένεια έκανε μαύρη αγορά. Εγώ κατασκεύαζα μέσα στο σπίτι μου
παπούτσια, και πήγαινα στις επαρχίες και τα αντάλλαζα με τρόφιμα. Το ίδιο
έκαναν και ο αδελφός μου, ο γαμπρός μου και τα ξαδέλφια μου και σχεδόν όλη η
γειτονιά μου. Τα μεταφορικά μας μέσα ήταν ο σιδηρόδρομος και φορτηγά
αυτοκίνητα, δίχως σκέπασμα, και όταν έβρεχε ήταν μεγάλο δράμα. Στοιβαγμένοι
σαν σαρδέλες ταξιδεύαμε. Τα στρατιωτικά φυλάκια των Γερμανών και Ιταλών, μας
έκαναν έρευνα, ψάχνοντας για μέλη της Εθνικής Αντίστασης. Πολλές φορές μας
κρατούσαν μέρες στους σταθμούς, και κοιμόμασταν στα καφενεία, ή έξω όπου
βρίσκαμε, ακόμα στο χιόνι. Ήταν μεγάλη περιπέτεια με κίνδυνο της ζωής μας.
Οι Μαυραγορίτες τύπου σαν κι εμένα των συγγενών και των φίλων μου, έσωσαν
αρκετούς Έλληνες από τον θάνατο, διότι πολλοί συμπατριώτες μας ασθενικοί και
γέροι, δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν στις επαρχίες...».

8. Ο όρος δοσίλογος χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα
πρόσωπα που συνεργάστηκαν με τον κατακτητή την
περίοδο της Κατοχής.
Για παράδειγμα, όταν η μαύρη αγορά, από προσπάθεια
των πολιτών να εξασφαλίσουν τα βασικά αγαθά, έγινε
ένα πλήρως οργανωμένο σύστημα διακίνησης
προϊόντων, ελεγχόμενο από λίγους ανθρώπους, με
σκοπό τον πλουτισμό τους σε βάρος των πολλών, με την
ανοχή και συνεργασία πολλές φορές των ντόπιων και
ξένων αρχών, αυτό ήταν οικονομικός δοσιλογισμός.
Β) ΟΙ ΔΟΣΙΛΟΓΟΙ

9. Παράλληλα με τους μαυραγορίτες, αναπτύχθηκε και ένα άλλο «επάγγελμα», που άφηνε
πολλά χρήματα, αυτό του καταδότη, μια άλλη κατηγορία δοσίλογου.
Σύμφωνα με τον Μίμη Παπανικολάου «Αυτοί ήταν Έλληνες που ξέρανε Γερμανικά ή Ιταλικά. Αυτούς
τους χρησιμοποιούσαν οι κατακτητές επίσημα σαν διερμηνείς. Ανεπίσημα όμως αυτοί μετέδιδαν
στους κατακτητές ό,τι μαθαίνανε για μυστικές οργανώσεις και ό,τι άλλο παράνομο έπεφτε στην
αντίληψή τους. [...]
Οι καταδότες πληρωνόντουσαν καλά από τους κατακτητές ακόμα και με πολλά τρόφιμα. Αλλά το
μεγάλο εισόδημα το αποκτούσαν όταν από κάποιο φάκελο έβλεπαν κάποιο όνομα που εμπλεκόταν
σε κάποιαν υπόθεση, οπότε πήγαιναν τον έπιαναν και του ζητούσαν όσες λίρες νόμιζαν, με την
υπόσχεση να καταστρέψουν τον φάκελο.
Οι φουκαράδες και λίρες πληρώνανε και καταδικαζόντουσαν από τους Γερμανούς, διότι από
Γερμανική υπηρεσία ήταν δύσκολο να εξαφανισθεί φάκελος. Εν αντιθέσει με τους Ιταλούς, που από
κει εξαφανίζοντο φάκελοι.... Επίσης οι καταδότες, οτιδήποτε άλλο κι αν μάθαιναν για κάποιον, τον
έβρισκαν και του ζητούσαν λίρες με αντάλλαγμα τη σιωπή τους. Πολλές αθλιότητες είχαν κάνει οι
καταδότες. Ήταν τα βρωμερότερα κτήνη της Κατοχής».

10. Οι τρεις κυβερνήσεις που εγκατέστησαν οι Ναζί στην Ελλάδα διαδοχικά, υπό των
Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλου και Ράλλη ήταν δοσίλογες κυβερνήσεις. Ειδικά η
τελευταία δημιούργησε τα Τάγματα Ασφαλείας, τους γερμανοτσολιάδες, τα οποία ήταν
στρατιωτικά σώματα που συνεργάζονταν φανερά με τους Γερμανούς και ήταν υπεύθυνα
για τον σκοτωμό χιλιάδων Ελλήνων.

11. Η μελέτη της ιστορίας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ελάχιστοι ήταν οι Έλληνες δοσίλογοι
που τιμωρήθηκαν παραδειγματικά μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας. Οι περισσότεροι
διέφυγαν στο εξωτερικό ή φυλακίστηκαν για ελάχιστο χρονικό διάστημα. Πολυάριθμοι όχι
μόνο δεν καταδικάστηκαν από την ελληνική δικαιοσύνη, αλλά κατέλαβαν κιόλας στη
συνέχεια διάφορες θέσεις στον κρατικό μηχανισμό. Το γεγονός αυτό επηρέασε την
πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου για δεκαετίες.
Στα χρόνια της κατοχής το ρόλο του
λαϊκού τιμωρού και του εκδικητή
προς τους δοσίλογους έπαιξε η
ένοπλη μυστική οργάνωση η ΟΠΛΑ
(Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού
Αγώνα).

12. ΠΗΓΕΣ
• https://ethniki-antistasi-dse.gr/oi-xryses-eykairies-tis-katohis-01.html
• https://ethniki-antistasi-dse.gr/dosilogoi-opla.html
• https://www.mixanitouxronou.gr/i-lexi-dosilogos-archika-den-simaine-prodotis-kai-emp
erieiche-to-tekmirio-tis-athootitas
/
• https://www.mixanitouxronou.gr/oi-mayragorites-tis-katochis-kai-to-xepoylima-ton-aki
niton-i-megali-ereyna-gia-tin-peina-kai-ta-arpaktika-nea-ekpompi
/
• https://www.ogdoo.gr/erevna/thema/kai-omos-ypirxan-kai-kaloi-mavragorites
• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CF%89%CF%83%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CE%
B3%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%
CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1
• Μίμης Παπανικολάου, «Όπως τα Έζησα, όπως τα είδα…», Κορωπί [2001]
• Γιώργος Θεοτοκάς, «Τετράδια Ημερολογίου (1939-1953)», Αθήνα [1987]

13. Σας ευχαριστώ για την
προσοχή σας!