1. ĐỘT QUỴ TUYẾN YÊNĐỘT QUỴ TUYẾN YÊN
Pituitary apoplexyPituitary apoplexy
ThS. BS. Đặng Phúc Đức
HÀ NỘI, NĂM 2015

2. GIẢI PHẪUGIẢI PHẪU -- SINH LÝ TUYẾN YÊNSINH LÝ TUYẾN YÊN
Hố yên

3. GIẢI PHẪUGIẢI PHẪU -- SINH LÝ TUYẾN YÊNSINH LÝ TUYẾN YÊN

4. GIẢI PHẪUGIẢI PHẪU -- SINH LÝ TUYẾN YÊNSINH LÝ TUYẾN YÊN

5. CÁC LOẠI TBCÁC LOẠI TB THÙY TRƯỚC TUYẾN YÊNTHÙY TRƯỚC TUYẾN YÊN
TB ưa base
TB ưa acid
TB kị màu

6. HORMON THÙY TRƯỚC TUYẾN YÊNHORMON THÙY TRƯỚC TUYẾN YÊN
TT Hormon Tác dụng chính
1 GH Tác dụng chung về sự trưởng thành của cơ thể.
2 ACTH KT tuyến thượng thân tiết seroid
3 TSH KT tổng hợp và giải phóng hormon có iod của tuyến giáp.
4 FSH Phát triển và trưởng thành các nang trứng, xuất hiện chu
kỳ kinh nguyệt, tiết estrogen.
5 LH Tạo tinh trùng, kích thích phát triển các nang tinh hoàn và
tiền liệt tuyến (kích sinh hoàng thể tố).
6 Prolactin Kích thích tiết sữa bằng cách phát triển các nang tuyến.
7 MSH Kích thích tạo melanin

7. NHỮNG HCLS CHÍNH CỦANHỮNG HCLS CHÍNH CỦA
THÙY TRƯỚC TUYẾN YÊNTHÙY TRƯỚC TUYẾN YÊN
Hormon Tăng tiết Giảm tiết
GH < 25 tuổi- Bệnh khổng lồ.
> 25 tuổi- Bệnh to đầu chi.
Lùn tuyến yên.
ACTH Bệnh Cushing. Suy CN thượng thân.
TSH Bướu cổ. Suy CN tuyến giáp.
FSH và LH Dậy thì sớm. Suy CN sinh dục.
Prolactin Chảy sữa. Không tiết sữa.
MSH Xạm da.

8. HORMON THÙY SAU TUYẾN YÊNHORMON THÙY SAU TUYẾN YÊN
TT Hormon Tác dụng
1 ADH Chống lợi niệu
2 Oxytocin kích thích co cơ tử cung lúc đẻ và tiết sữa

9. ĐỊNH NGHĨAĐỊNH NGHĨA
 ĐN: Đột quỵ tuyến yên (pituitary apoplexy) là một hội
chứng lâm sàng đặc trưng bởi sự khởi phát đột ngột đau
đầu, nôn, suy giảm thị lực và rối loạn ý thức gây ra bởi
chảy máu và/ hoặc nhồi máu tuyến yên
 Pearce Bailey lần đầu tiên năm 1898 với 1 ca chảy máu
liên quan u tuyến yên
 Thuật ngữ pituitary apoplexy (đột quỵ tuyến yên) được
sử dụng lần đầu tiên bởi Brougham dùng năm 1950 khi
mô tả loạt 5 ca bệnh

10. NGUYÊN NHÂN VÀ YTNCNGUYÊN NHÂN VÀ YTNC
◦ U dạng tuyến của tuyến yên (pituitary adenoma)
◦ THA
◦ Các đại phẫu tim
◦ Thuốc chống đông
◦ Bệnh RL đông máu
◦ Trị liệu Oestrogen
◦ Xạ trị vùng đầu
◦ Có thai
◦ Chấn thương đầu

11. CƠ CHẾ BỆNH SINHCƠ CHẾ BỆNH SINH
 PA gây tình trạng tăng áp lực
vùng hố yên, chèn ép dây TK thị
giác.
 Trong trường hợp CM tuyến yên
mà máu chảy tràn vào khoang
dưới nhện sẽ gây ra HCMN
 Một số ít trường hợp, chèn ép
nặng trong xoang hang gây đè ép
ĐM cảnh

12. DỊCH TỄDỊCH TỄ
 PA là một bệnh hiếm. Thậm chí ngay cả trong số các
bệnh nhân có u tuyến yên cũng chỉ có 0,6-10% xuất
hiện PA. Tỷ lệ mới mắc chung trong cộng đồng
khoảng 18/1000.000 người mỗi năm
 Tuổi hay gặp TB là 50.
 Nam mắc nhiều hơn nữ (gấp 1,6 lần)

13. LÂM SÀNGLÂM SÀNG
 Đa số khởi phát cấp tính
 Đột ngột đau đầu dữ dội.
 Nhìn mờ. Mất thị trường
 Tổn thương dây thần kinh vận nhãn
 T/C suy tuyến yên rất đa dạng tùy theo
loại hormon bị thiếu hụt. Suy thượng
thận cấp là một trong những NN đe dọa
tính mạng.
 Trường hợp có tràn máu khoang dưới nhện có thể xuất hiện các
triệu chứng của HCMN

14. MRIMRI
Giai đoạn Tín hiệu T1 Tín hiệu T2
0-2 ngày thấp thấp
3-7 ngày cao thấp
8-14 ngày cao cao
> 14 ngày thấp thấp
BN PA ngày thứ 12: xung T1 thấy hình ảnh tăng tín hiệu

15. MRIMRI
Hình ảnh nhồi máu tuyến yên trên phim MRI cũng
thay đổi theo thời gian bị bệnh: có thể phát hiện được
tổn thương nhu mô não ngay ở giờ đầu. Tổn thương
dạng tăng tín hiệu thuần nhất trên T2, Flair và giảm
tín hiệu trên T1

16. XN HORMONXN HORMON
 Khoảng 70% BN PA có tình trạng giảm ACTH
 Thyrotrophin và gonadotrophin giảm ở 50%-70% BN
 Khoảng 50% bệnh nhân PA bị giảm tiết TSH
 Giảm tiết các hormon sinh dục (LH, FSH)

17. XN KHÁCXN KHÁC
 Điện giải đồ
 Glucose
 …

18. CHẨN ĐOÁNCHẨN ĐOÁN
 Tiền sử có yếu tố nguy cơ PA
 Triệu chứng lâm sàng
 Chẩn đoán hình ảnh
 Xét nghiệm hormon

19. ĐIỀU TRỊ NỘI KHOAĐIỀU TRỊ NỘI KHOA
Trị liệu steroid cho bệnh nhân PA: Hydrocortisol 100-
200mg tiêm tĩnh mạch, sau đó duy trì 2-4mg/giờ đường
tĩnh mạch hoặc 40-100mg/6 giờ tiêm bắp. Sau giai đoạn
cấp tính, giảm dần hydrocortisol 20-30mg/ngày và chuyển
sang thuốc uống
 Trị liệu hormon thay thế khác
 Kiểm soát HA, cân bằng dịch, điện giải
 Hỗ trợ hô hấp. Thông khí cơ học nếu cần thiết

20. PHẪU THUẬTPHẪU THUẬT
Việc cân nhắc PT dựa vào xem xét kỹ lưỡng của BS đột quỵ,
nội tiết, PTTK và nhãn khoa
Có 2 phương pháp PT u tuyến yên:
1) PT nội soi qua đường xoang bướm
2) PT u tuyến yên qua mở xương sọ

21. THEO DÕI SAU PTTHEO DÕI SAU PT
- Đái tháo nhạt: 16% bệnh nhân PA bị đái tháo nhạt thoáng
qua (transient diabetes insipidus). Do vậy cần XN CN
thận, điện giải đồ, ALTT nước tiểu tối thiểu 1 lần/24 giờ
- Xét nghiệm CN nội tiết của tuyến yên:
+ Định lượng cortisol lúc 9h sáng và bổ sung cortisol nếu
cần thiết.
+ Đánh giá chức năng tuyến giáp (FT4, TSH): xét nghiệm
vào ngày 3-4 và tuần thứ 4 sau phẫu thuật.
- Khám - theo dõi thị lực, thị trường

22. TIÊN LƯỢNGTIÊN LƯỢNG
 PA có tỷ lệ tử vong chung 1,6%
 Sau giai đoạn cấp PA, 80% vẫn còn tình trạng
suy tuyến yên và cần trị liệu hormon thay thế

23. TÀI LIỆU THAM KHẢOTÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Phú Kháng, (2002), "Bệnh tuyến yên", Bệnh học Tim Thận Khớp Nội tiết,
NXBYH, 152-180
2. Tạ Văn Bình, Hoàng Trung Vinh, Nguyễn Hải Thủy và CS (2008), "Tuyến Yên",
Nội tiết chuyển hóa, NXBYH, 9-43
3. Anderson J. R., Antoun N., Chatterjee K., et al (1999), "Neurology of the pituitary
gland", Neurosurg Psychiatry;66:703–721
4. Bailey, P. (1898) Pathological report of a case of acromegaly, with special reference
to the lesions in the hypophysis cerebri and in the thyroid gland; and a case of
haemorrhage in to the pituitary. Phila- delphia medical journal, 1, 789–792
5. Bowen J., Paulsen A., (1992), "Stroke After Pituitary Irradiation", Stroke;3:908-911
6. Brougham, M., Heusner, A.P. & Adams, R.D. (1950) Acute degen- erative changes
in adenomas of the pituitary body–with special ref- erence to pituitary apoplexy.
Journal of Neurosurgery, 7, 421–439
7. Goldman L., (2008), "Endocrine diseseas", Goldman's Cecil medicine, 24th edition,
Elsevier Sauders, 1420-1548
8. Jameson J. L., Fauci A. S., Braunwald E., et al, (2010), "Disorders of the anterior
pituitary and hypothalamus", Harrison's endocrinology, 16-49

24. TÀI LIỆU THAM KHẢOTÀI LIỆU THAM KHẢO
9. Nawar RN, AbdelMannan D, Selman WR, Arafah BM (Mar–Apr 2008).
"Pituitary tumor apoplexy: a review". J. Intens. Care Med 23 (2): 75–90.
10. Rajasekaran S., Vanderpump M., Baldeweg S., et al (2011), "UK guidelines for
the management of pituitary apoplexy"; Clinical Endocrinology;74:9–20
11. Randeva, H.S., Schoebel, J., Byrne, J. et al. (1999) Classical pitui- tary apoplexy:
clinical features, management and outcome. Clinical Endocrinology (Oxf), 51,
181–188
12. Russell SJ, Miller K (2008), "Pituitary apoplexy", Diagnosis and management of
pituitary disorders, Humana Press, 368-379
13. Sibal, L., Ball, S.G., Connolly, V. et al. (2004) Pituitary apoplexy: a review of
clinical presentation, management and outcome in 45 cases. Pituitary, 7, 157–163
14. Sussman E. B., Porro R. S., (1974), "Pituitary Apoplexy: The Role of
Atheromatous Emboli", Stroke; 5:318-323
15. Suzuki H., Muramatsu M., Murao K., et al (2001), "Pituitary Apoplexy Caused
by Ruptured Internal Carotid Artery Aneurysm", Stroke;32:567-569
16. Vicente A, Lecumberri B, Gálvez MÁ, (2013), Clinical practice guideline for the
diagnosis and treatment of pituitary apoplexy, Endocrinol Nutr. 60(10):582.e1-
582.e12