1. Ανοικτή επιστήμη και Ανοικτή πρόσβαση:
προκλήσεις και ευκαιρίες για την επιστημονική
κοινότητα
Παναγιώτης Γεωργίου
Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης
Πανεπιστήμιο Πατρών

2. Περιεχόμενα
• Περί «ανοικτότητας»
• Νέα δεδομένα, νέες προκλήσεις
• Βασικές έννοιες
• Ανοικτή Πρόσβαση
• Ανοικτά Δεδομένα
• Συνεργατική έρευνα
• Απαιτήσεις επιμόρφωσης και υποστήριξης ενός νέου ερευνητή
στο ανοικτό ψηφιακό περιβάλλον

3. Περί ανοικτότητας
• “Open science is the movement to make scientific research,
data and dissemination accessible to all levels of an inquiring
society, amateur or professional…”, Wikipedia
• Πολυποίκιλο και περίπλοκο πλαίσιο εννοιών

4. Περί ανοικτότητας

5. «Ανοίγοντας» τον κύκλο ζωής της έρευνας

6. Περί ανοικτότητας
• Φιλοσοφική συζήτηση – Ζητήματα/Επιχειρήματα
• Ανοικτή Κοινωνία – Διαμοίραση γνώσης
• Δημόσια πρόσβαση στα αποτελέσματα δημόσιας
χρηματοδοτούμενης έρευνας
• Ταχύτερη και αποτελεσματικότερη έρευνα (μέσω συνεργασιών)
• Βέλτιστη χρήση των διαθέσιμων πόρων – επίτευξη (πιθανών)
οικονομιών κλίμακας
• Μεγαλύτερη επίδραση/επίπτωση της έρευνας στην κοινότητα και
την κοινωνία
• Διαφορετικές προσεγγίσεις κατά προτεραιότητα
• 1 Όρος, 5 Σχολές σκέψης (Fecher & Friesike)

7. B. Fecher & S. Friesike, Open Science: One Term, Five Schools of Thought in Opening Science, The Evolving
Guide on How the Internet is Changing Research, Collaboration and Scholarly Publishing, Bartling,
Sönke, Friesike, Sascha (Eds.), SpringerOpen, 2014, DOI 10.1007/978-3-319-00026-8

8. Νέα δεδομένα/οδηγοί στην έρευνα Ι
• Αύξηση του παγκόσμιου ερευνητικού δυναμικού
• Τεράστια και συνεχής αύξηση του επιστημονικού περιεχομένου/
δεδομένων
• Ανάπτυξη νέων ψηφιακών τεχνολογιών και εργαλείων
• διεξαγωγή/οργάνωση της έρευνας: social media, collaborative
networks, κλπ
• Από το Web 3.0 & το Semantic Web προς το Web 4.0, «Open,
Linked and Intelligent Web»
• Μακροχρόνια διατήρηση και επαναχρησιμοποίηση του
περιεχομένου/δεδομένων
• Διαφύλαξη της εγκυρότητας της έρευνας στο ψηφιακό
περιβάλλον

9. Νέα δεδομένα/οδηγοί στην έρευνα ΙΙ
• Αλλαγές στο περιβάλλον της δημοσίευσης των ερευνητικών
αποτελεσμάτων
• Οι επιπτώσεις της κρίσης στην έρευνα
• Νέα χρηματοδοτικά εργαλεία και ευκαιρίες
• Απαίτηση για ταχύτερη ανταπόκριση και λύσεις στις νέες
κοινωνικές προκλήσεις
• Απαίτηση για ταχύτερη και αποτελεσματικότερη έρευνα
• Υπευθυνότητα των ερευνητών απέναντι των οργανισμών τους,
των φορέων χρηματοδότησης και της κοινωνίας
• Οι πολίτες ως ερευνητές (crowd sourcing, citizens science)

10. (πιθανές) Επιπτώσεις/οφέλη
• Πιο αποτελεσματική έρευνα
• Στενότερη σύνδεση και ανάδραση της επιστήμης και της
κοινωνίας
• Η εντατική χρήση των δεδομένων μπορεί να αποτελέσει κρίσιμο
παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης
• Πιο αξιόπιστη έρευνα
• Μεγαλύτερη καινοτομία
• Περισσότερες (εναλλακτικές) ευκαιρίες χρηματοδότησης (π.χ.
μέσω crowd-funding)

11. (πιθανές) Ευκαιρίες
• Για τον ερευνητή
• Ευρύτερη διάχυση και διαμοίραση των αποτελεσμάτων της έρευνάς του
• Περισσότερες ευκαιρίες δημοσίευσης
• Ανάμειξη σε διευρυμένα, διεθνή δίκτυα ερευνητών και σε πιο
διεπιστημονική έρευνα
• Ενίσχυση των προοπτικών σταδιοδρομίας
• έρευνα σε ζητήματα που σε άλλη περίπτωση θα ήταν δύσκολο να
αναπτυχθεί αξιόλογη ερευνητική δραστηριότηρα
• Για τον ερευνητικό/χρηματοδοτικό οργανισμό:
• Οικονομική ανάπτυξη
• «Υπεύθυνα» και συνεργατικά ερευνητικά σχήματα
• Μεγαλύτερη απόδοση των επενδύσεων στην έρευνα

12. Εμπόδια/Δυσκολίες
• Έλλειψη αναγνώρισης (acknowledgement) της ερευνάς
του
• Αμφιβολίες για τα πιθανά οφέλη
• Για τον ερευνητή
• Για τον ερευνητικό/χρηματοδοτικό οργανισμό:
• Για την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνία
• Αμφιβολίες για την ποιότητα των αποτελεσμάτων
• Έλλειψη των απαραίτητων δεξιοτήτων
• Νομικά εμπόδια (π.χ. Διαχείριση πνευματικών
δικαιωμάτων)
• Ανησυχίες για θέματα ηθικής και ιδιωτικότητας

13. Βασικές έννοιες: Ανοικτή Πρόσβαση
• “….η διαρκής και χωρίς περιορισμούς πρόσβαση στο ψηφιακό
ακαδημαϊκό και επιστημονικό περιεχόμενο και η ελεύθερη
χρήση του για ερευνητικούς, εκπαιδευτικούς και άλλους
νόμιμους σκοπούς με μοναδική απαίτηση την αναγνώριση και
αναφορά του δημιουργού…”
• Παράλληλη εξέλιξη με την ανάπτυξη του internet και του web
• pre-print/e-print archives
• 1991 arXiv.org

14. Ανοικτή Πρόσβαση: Santa Fe Convention 1999:
- οι προκλήσεις της εποχής
• άμεση διαμοίραση και πρόσβαση στο περιεχόμενο μέσω του web
• δυσαρμονία μεταξύ της ταχύτητας ανάπτυξης της έρευνας και της
ανταπόκρισης του παραδοσιακού μοντέλου δημοσίευσης
• δυσκολία ευρείας διάχυσης των αποτελέσματων της έρευνας
λόγω της πλήρους μεταφοράς των πνευματικών δικαιωμάτων
από τον δημιουργό/ερευνητή στον εκδότη
• η «ακαμψία» της παραδοσιακής διαδικασίας αξιολόγησης (peer-review)
συχνά «καταπνίγει»νέες ιδέες, ευνοεί άρθρα ερευνητών
από «μεγάλα» ιδρύματα, προκαλεί υπερβολικές καθυστερήσεις
στη δημοσίευση
• Δυσαρμονία μεταξύ του υπερβολικού κόστους συνδρομών και
των συνεχώς συρικνούμενων προϋπολογισμών των
βιβλιοθηκών/ιδρυμάτων è μη βιώσιμο μοντέλο

15. Ανοικτή Πρόσβαση: υλοποίηση
• 1991-2001: Εξάπλωση των ΟΑ αρχείων –
τα πρώτα ΟΑ περιοδικά
• 2001: Open Archives Initiative – OAI-PMH
• 2001: Budapest Open Access Initiative (BOAI) :
• «…..είναι ελεύθερα διαθέσιμα στο διαδίκτυο, και οι χρήστες είναι ελεύθεροι να
διαβάσουν, κατεβάσουν (download), αντιγράψουν, κυκλοφορήσουν,
εκτυπώσουν, αναζητήσουν ή να συνδέσουν (link) το πλήρες κείμενο αυτών
των τεκμηρίων, να τα αναλύσουν για την δημιουργία ευρετηρίου, να τα
περάσουν ως δεδομένα σε λογισμικό ή να τα χρησιμοποιήσουν για
οποιονδήποτε άλλο νόμιμο σκοπό, χωρίς οικονομικά, νομικά ή τεχνικά
εμπόδια, πέρα από τα απαιτούμενα για την πρόσβαση στο διαδίκτυο. Ο
μόνος περιορισμός σχετικά με την αναπαραγωγή και την κυκλοφορία των
τεκμηρίων και αντίστοιχα των πνευματικών δικαιωμάτων, θα πρέπει να είναι η
δυνατότητα του δημιουργού να έχει τον έλεγχο στην ακεραιότητα της δουλειάς
του και το δικαίωμα να αναγνωρίζεταi και να αναφέρεται με
τον κατάλληλο τρόπο…»

16. Ανοικτή Πρόσβαση: υλοποίηση
• 2001: πρώτοι OA Harvesters
• 2002: BioMed Central – Open Access Charter
• 2002: Creative Commons
• 2003: Bethesda Statement on Open Access Publishing
• 2003: Public Library of Science (PLoS) first OA journal- PLoS
Biology
• 2003: Directory of OA Journals (DOAJ)
• 2007: FP7 OA pilot
• 2014: SCOAP3 starts
9.000 επιστημονικά περιοδικά και 2.500 αποθετήρια
και ψηφιακές συλλογές

17. Βασικές έννοιες: Ανοικτά Δεδομένα
• “Ανοιχτά είναι τα δεδομένα που μπορούν ελεύθερα να
χρησιμοποιηθούν, να επαναχρησιμοποιηθούν και να
αναδιανεμηθούν από οποιονδήποτε – υπό τον όρο να γίνεται
αναφορά στους δημιουργούς και να διατίθενται, με τη σειρά
τους, υπό τους ίδιους όρους”, OKFN Greece
• Διαθεσιμότητα και Προσβασιμότητα
• Επαναχρησιμοποίηση και Αναδιανομή
• Καθολική Συμμετοχή
• Επόμενο βήμα: Ανοικτά Συνδεδεμένα Δεδομένα

18. Βασικές έννοιες: Συνεργατική έρευνα
• Αίτια:
• Αυξανόμενη διεπιστημονική ερευνητική δραστηριότητα
• Νέες τεχνολογίες στις επικοινωνίες και την πληροφορική
• Βασικές μορφές συνεργασίας:
• Διαμοίραση/επικοινωνία γνώσεων και ιδεών (ερευνητικά
δίκτυα, “social” media)
• Κοινή χρήση υποδομών, πόρων και δεδομένων μέσω
κατάλληλων εργαλείων και υπηρεσιών: εύρεση
χρηματοδότησης, διαμοίραση ερευνητικών δεδομένων,
συγγραφικά εργαλεία κλπ

19. Απαιτήσεις επιμόρφωσης και υποστήριξης (Ι)
▫ Open Science στην καθημερινή ζωή (ενός ερευνητή...)
▫ Αναζήτηση πολιτικών και ευκαιριών χρηματοδότησης
▫ Συμμετοχή σε ερευνητικά δίκτυα και κοινότητες
▫ Τάσεις και (alt)metrics
▫ Πρακτικές και εργαλεία
▫ Διαχείριση δεδομένων και αποτελεσμάτων
▫ Επιστημονικές δημοσιεύσεις
▫ Πέρα από την συγγραφή και υποβολή ενός άρθρου
▫ Κριτήρια επιλογής περιοδικού
▫ Πρότυπα και κανόνες συγγραφής και δημοσίευσης
▫ Διαδικασίες ηλεκτρονικής δημοσίευσης – νέοι τύποι δημοσιεύσεων
(π.χ. Video journals, data journals)
▫ Μακροχρόνια διατήρηση και επαναχρησιμοποίηση
▫ Νέες διαδικασίες αξιολόγησης

20. Απαιτήσεις επιμόρφωσης και υποστήριξης (ΙΙ)
▫ Διαδικασίες και πρακτικές Ανοικτής Πρόσβασης
• Που και πως να δημοσιεύσεω
• ΟΑ πολιτικές των εκδοτών (κι όμως υπάρχουν...)
• Αυτοαρχειοθέτηση αποτελεσμάτων/δημοσιεύσεων
• Επιχειρηματικά μοντέλα και Οικονομικά της Ανοικτής Πρόσβασης:
Green & Gold OA, APCs, Mandates κλπ.
▫ Διαχείριση δεδομένων
▫ Γιατί και πως Ανοικτά Δεδομένα: πρακτικές, εργαλεία,
υποδομές, πνευματικά δικαιώματα
▫ Συνδεδεμένα Δεδομένα

21. Απαιτήσεις επιμόρφωσης και υποστήριξης (ΙΙΙ)
▫ Πνευματικά Δικαιώματα
▫ Άδειες, Creative Commons, DRM κλπ
▫ Εργαλεία συνεργατικής έρευνας
▫ Open research notebooks
▫ networks
▫ Λογοκλοπή
▫ Οργάνωση, διαχείριση και διάχυση ερευνητικών
αποτελεσμάτων και της ερευνητικής δραστηριότητας: CRIS,
αναγνωριστικά οντοτήτων και οργανισμών κλπ
▫ Αξιολόγηση

22. Συμπεράσματα
• Νέες ανάγκες πληροφοριακής εκπαίδευσης ερευνητών σε
διεπιστημονικό επίπεδο
• Απόκτηση εύρους γνώσεων και δεξιοτήτων
• Οι βιβλιοθήκες αποτελούν ίσως το μόνο φορέα υποστήριξης
των νέων ερευνητών
• Καλλιέργεια «ανοικτής» κουλτούρας στις νέες γενιές ερευνητών
• Συνεργασίας διδακτικού προσωπικού και βιβλιοθηκών (δυνητικά
και εκδοτών) για την ανάπτυξη κατάλληλων εκπαιδευτικών
εργαλείων, υπηρεσιών και υλικού.

23. ΕυχαριστΩ!
mail: panos@lis.upatras.gr