O8

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Tomasz Sułkowski
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz udzielanie pierwszej pomocy 346[04].O1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Iwona Grudzień
mgr Aurelia Włoch
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
dr Dorota Koprowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[04].O1.05
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy”,
zawartej w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekun w domu pomocy
społecznej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Prawna ochrona pracy 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp 12
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach działających na
rzecz osób niepełnosprawnych 16
4.4. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy 20
4.5. Środki ochrony indywidualnej 25
4.6. Ochrona przeciwpożarowa 28
4.7. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy 39
4.8. Organizacja działań ratunkowych – „łańcuch ratunkowy” 43
4.8.4 Sprawdzian postępów 46

3
4.9. Ocena stanu poszkodowanego 47
4.10.Udzielanie pierwszej w nagłych wypadkach i zachorowaniach 50
4.11.Resuscytacja krążeniowo-oddechowa 64
4.12.Apteczka pierwszej pomocy 70
5. Sprawdzian osiągnięć 73
6. Literatura 78

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielania pierwszej pomocy.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, które powinieneś mieć opanowane, aby
przystąpić do realizacji programu jednostki modułowej,
− cele kształcenia jednostki modułowej,
− materiał nauczania umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów,
− pytania sprawdzające, na które powinieneś odpowiedzieć przed przystąpieniem do
wykonywania ćwiczeń
− ćwiczenia, które zawierają polecenie, sposób wykonania oraz zalecane wyposażenie
stanowiska pracy. Wykonując poszczególne ćwiczenia, ukształtujesz umiejętności
określone w programie jednostki modułowej,
− sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy i stopień
ukształtowania umiejętności. Jeżeli Twoje odpowiedzi będą pozytywne, to będziesz mógł
przejść do następnego tematu, jeżeli nie, to sprawdzian postępów pozwoli Ci wskazać,
jakie wiadomości powinieneś powtórzyć, lub jakie ćwiczenia wykonać ponownie, by
ukształtować potrzebne umiejętności.
− sprawdzian osiągnięć, który znajduje się na końcu jednostki modułowej, umożliwi Ci
sprawdzenie, czy dobrze opanowałeś program jednostki. Jest on przygotowany w formie
przykładowego testu, zawiera instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań testowych.
Wszystkie zadania zamieszczone w teście obejmują treści objęte programem nauczania
oraz sprawdzają, czy osiągnąłeś założone w programie jednostki modułowej cele,
− literaturę, skorzystanie z niej umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu programu
jednostki modułowej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

5
Schemat układu jednostek modułowych
346[04].O1.02
Doskonalenie
umiejętności
interpersonalnych
346[04].O1
Podstawy świadczenia
usług socjalnych
346[04].O1.01
Charakteryzowanie
psychofizycznych
i społecznych aspektów
rozwoju człowieka
346[04].O1.03
Kształtowanie
umiejętności
rozwiązywania
problemów
346[04].O1.05
Stosowanie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz udzielanie pierwszej pomocy
346[04].O1.04
Prowadzenie profilaktyki
i promocji zdrowia
346[04].O1.06
Stosowanie przepisów prawa
w działalności socjalnej

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− dokonywać oceny swoich umiejętności,
− komunikować się i pracować w zespole,
− analizować treść działania,
− samodzielnie podejmować decyzje,
− uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności,
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,
− interpretować założenia teoretyczne i stosować je w praktyce,
− interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,
− charakteryzować zjawiska fizyczne,
− charakteryzować zjawiska biologiczne,
− identyfikować elementy anatomii człowieka,
− identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− zinterpretować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
− określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie przestrzegania przepisów bhp,
− określić prawa i obowiązki pracownika w zakresie przestrzegania przepisów bhp,
− rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,
− zastosować środki ochrony indywidualnej,
− podjąć działania w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcja
przeciwpożarową,
− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii i higieny pracy,
− udzielić pierwszej pomocy w urazach i nagłych zachorowaniach zgodnie
z obowiązującymi standardami,
− wykonać resuscytację krążeniowo-oddechową,
− wyposażyć apteczkę pierwszej pomocy.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Sprawny system, umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy
jest jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa
w stosunku do jego obywateli.
Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy rozumiane jako
przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określających
prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych
pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów
określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Hierarchia aktów prawnych
obowiązujących w naszym kraju, z uwzględnieniem specyficznych aktów prawa pracy wygląda
następująco [15]:
1. Konstytucja RP.
2. Ustawy, w tym Kodeks Pracy.
3. Akty wykonawcze do ustaw, w tym głównie rozporządzenia.
4. Postanowienia układów zbiorowych, porozumień zbiorowych.
5. Postanowienia regulaminów (w tym regulaminu pracy oraz regulaminu wynagradzania,
statutów).
Prawna ochrona pracy w szerokim rozumieniu obejmuje treść wszystkich norm prawa
pracy, ponieważ wszystkie one ustanawiane są w interesie pracujących i służą ochronie tych
interesów. W węższym rozumieniu pojęcie prawnej ochrony pracy dotyczy tej części norm
prawa pracy, które służą bezpośrednio celom ochrony zdrowia pracowników przed
niebezpieczeństwami mogącymi powstać w samym procesie pracy. Właściwym przedmiotem
ochrony pracy jest zabezpieczenie pracownika przed szkodliwym oddziaływaniem
środowiska pracy na jego zdrowie i przed zagrożeniem jego życia. Jest to ten dział przepisów,
który w ochronę przed niebezpieczeństwami związanymi z procesami produkcji bierze nie
majątkowe interesy pracownika, lecz samą pracę.
Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa
i higieny pracy jest Kodeks Pracy (Ustawa z 26 czerwca 1974 r., Dz.U. z 1998 r. Nr 21,
poz. 94). Pozostałe przepisy ochrony pracy przedstawić można w czterech grupach [15]:
− przepisy zapewniające bezpieczne i higieniczne warunki pracy (np.: Rozporządzenie
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz. U. 2003 nr 169 poz. 1650 z późn. zm.;
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie
rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej, Dz. U. 1996
nr 62 poz. 287),
− przepisy o szczególnej ochronie pracy kobiet (np. Rozporządzenie Rady Ministrów
z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub
szkodliwych dla zdrowia kobiet, Dz. U. 1996 nr 114 poz. 545; Rozporządzenie Ministra
Zdrowia z dnia 3 marca 2006 r. w sprawie sposobu i trybu wydawania zaświadczenia
lekarskiego stwierdzającego przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania
dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią, Dz.U.
2006 nr 42 poz. 292),

9
− przepisy o szczególnej ochronie pracy młodocianych (np.: Rozporządzenie Rady
Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych
młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, Dz. U. 2004
nr 200 poz. 2047; Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia
2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie
młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób nie mających 16 lat, które
ukończyły gimnazjum, oraz osób nie mających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum,
Dz. U. 2002 nr 214 poz. 1808),
− przepisy o organizacji i kompetencjach organów nadzoru nad warunkami pracy.
Przepisy te z uwagi na rolę, jaką spełniają, stanowią jeden z ważniejszych elementów
regulacji stosunków pracy.
Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad
i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa
Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie
odrębnych przepisów.
Państwowa Inspekcja Pracy powołana ustawą z dnia 6 marca 1981 r., posiada szerokie
uprawnienia w zakresie nadzoru i kontroli przestrzegania przez pracodawców prawa pracy,
a w szczególności: przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących
stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy,
czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania
młodocianych i osób niepełnosprawnych oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony
pracy w rolnictwie indywidualnym. Gwarancją niezawisłości tej inspekcji jest
podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP.
W zakresie działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola
higieny pracy i warunków środowiska pracy. Oprócz wymienionych instytucji ważna rolę
odgrywają organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd Dozoru Technicznego
czy Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący wpływ na stan
bezpieczeństwa w zakładach pracy [6, 7].
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest prawo pracy?
2. Jaka jest hierarchia aktów prawnych obowiązujących w naszym kraju a dotyczących
ochrony pracy?
3. Jakie instytucje sprawują nadzór i kontrolę w zakresie przestrzegania prawa pracy oraz
zasad i przepisów bhp?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podane niżej akty prawne dotyczące ochrony pracy przedstaw w odpowiedniej hierarchii.
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
2. Regulamin pracy w Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie.
3. Regulamin wynagradzania w Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie.
4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie
rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej.
5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań
i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

10
6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
7. Statut Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie.
8. Układ Zbiorowy Pracy pomiędzy Zarządem Domu Emeryta „Druga Młodość”
w Cieszynie a Zakładową Organizacją Związku Zawodowego Pracowników
„Gospodarni” z siedzibą w Cieszynie.
9. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
10. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) określić rodzaje hierarchii podstawowych aktów prawnych dotyczących ochrony pracy,
3) poklasyfikować podane akty prawne wg rodzajów,
4) ustalić hierarchię wszystkich aktów. UWAGA! – na jednym szczeblu hierarchii może się
znajdować kilka aktów,
5) przygotować plakat,
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy w formie plakatu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− arkusze papieru,
− mazaki,
− tablica flip – chart.
Ćwiczenie 2
Wykorzystując metodę metaplanu zaproponuj rozwiązanie opisanej sytuacji:
Regulamin wynagradzania w Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie oraz Układ
Zbiorowy Pracy pomiędzy Zarządem Domu Emeryta „Druga Młodość” w Cieszynie
a Zakładową Organizacją Związku Zawodowego Pracowników „Gospodarni” z siedzibą
w Cieszynie stanowią, iż Pracownicy Domu Emeryta powinni otrzymywać wynagrodzenie do
ostatniego dnia miesiąca. Od sześciu miesięcy wynagrodzenie wypłacane jest
z dwutygodniowym opóźnieniem.
2) dokonać diagnozy aktualnego stanu odpowiadając na pytania „Jak jest? (Jak było?)”.
Odpowiedzi zapisać na karteczkach i przykleić je w wyznaczonym miejscu na plakacie,
3) wskazać możliwości poprawy sytuacji odpowiadając na pytanie „Jak być powinno?”
Propozycję zanotować na karteczkach i przykleić je w odpowiednim miejscu plakatu,
4) zastanowić się nad przyczynami powstałych nieprawidłowości i błędów. Odpowiedzieć
na pytanie: „Dlaczego nie jest (nie było) tak, jak być powinno?” Propozycje zanotować
na karteczkach i przykleić je w wyznaczonym miejscu plakatu,
5) zapisać wnioski na karteczkach i przykleić je w wyznaczonym miejscu na plakacie.
(Zwrócić uwagę, aby wnioski doprowadziły do poprawy sytuacji zgodnie z sugestiami
drugiego pytania: „Jak być powinno?”),
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy,
7) wnioski ze wszystkich plakatów zebrać jako wspólne rozwiązanie problemu.

11
− arkusze papieru A2 z zaznaczonymi polami dla metaplanu,
− kolorowe, małe karki papieru,
− mazaki,
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować pojęcie prawo pracy?  
2) określić podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy?  
3) wymienić instytucje powołane do sprawowania nadzoru i kontroli nad
przestrzeganiem prawa pracy?
 

12
4.2. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp
Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [17, rozdz. X], a w szczególności
w dziale dziesiątym – Bezpieczeństwo i higiena pracy.
Podstawowe obowiązki pracodawcy
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy.
2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
a) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
b) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,
c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy
zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
a) współpracować ze sobą,
b) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Prawa i obowiązki pracownika
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.
2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma
prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.
3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
w tych szczególnym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.
5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
− znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

13
− wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
− dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
− stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
− poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;
− niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
− współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:
1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy;
2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem;
3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy;
4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem;
5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy;
6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
1. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
2. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
3. Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4. Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wskaż, które z podanych niżej obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
zobowiązany jest wypełniać pracownik:
− dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
− dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

14
− dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
− organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
− organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy;
− poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
− stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
− wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
− zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,
− zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
− zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami,
− zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy,
− znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym.
2) określić, jakie podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy,
3) zapisać wszystkie pomysły na kartce,
4) uporządkować zapisane obowiązki pracownika (odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące
wątpliwości członków grupy),
5) porównać własne propozycje z zapisami w Kodeksie Pracy,
6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy w formie plakatu.
− Kodeks Pracy,
− mazaki,
− tablica flip – chart,
− małe kartki papieru.
Ćwiczenie 2
Określ podstawowe obowiązki pracodawcy oraz osoby kierującej innymi pracownikami
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,

15
2) zapisać po dwie, różne propozycje obowiązków pracodawcy i osoby kierującej
pracownikami na przygotowanych kartach pracy,
3) przekazać własne karty pracy następnemu zespołowi (karty przekazywane są w jednym
kierunku, każdy zespół uzupełnia każdą kartę własnymi, dwoma propozycjami,
propozycje nie mogą się powtarzać),
4) uzupełniać kolejne karty pracy do momentu, aż karty „wrócą” do „pierwszych
właścicieli”,
5) propozycje skonfrontować z Kodeksem Pracy, wykreślić te, które nie są z nim zgodne.
− Kodeks Pracy,
− kolorowe mazaki,
− karty pracy.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?  
2) określić prawa pracownika w zakresie bhp?  
3) określić podstawowe obowiązki osób kierujących pracownikami
w zakresie bhp?
 

16
4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach
działających na rzecz osób niepełnosprawnych
Problemy oraz niepowodzenia życiowe osób niepełnosprawnych, ich marginalizacja
społeczna – oprócz ograniczeń wynikających z samej niepełnosprawności i czynników
indywidualnych – wiążą się często z brakiem właściwych relacji społecznych, zaufania,
wsparcia ze strony innych osób oraz – co wydaje się bardzo ważne brakiem przystosowania
otoczenia do różnorodnych potrzeb psychofizycznych. Dlatego tak ważne jest, aby
w możliwie największym stopniu wyeliminować bariery powodujące wykluczenie społeczne
osób niepełnosprawnych w tym również bariery architektoniczne.
Budynki, w których przebywają osoby niepełnosprawne, powinny być dostosowane do
ich potrzeb i wymagać, aby zapewnić bezpieczeństwo przebywających w nim osób. Ciągi
komunikacyjne piesze, parkingi i miejsca postojowe, powinny spełniać szereg warunków
określonych w przepisach techniczno-budowlanych (Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690).
Z podstawowych trzech grup niepełnosprawności, czyli osób z dysfunkcją wzroku,
słuchu i z dysfunkcją ruchu, największych udogodnień typu budowlanego wymaga się dla
osób niepełnosprawnych ruchowo. Spełnianie ich potrzeb oraz wymagań zaspakaja w dużej
mierze oczekiwania osób o innych rodzajach niepełnosprawności i wpływa na podwyższenie
standardu wnętrz przeznaczonych również dla ludzi zdrowych. W świetle cytowanych wyżej
przepisów obiekty, w których mogą przebywać osoby niepełnosprawne muszą spełniać szereg
wymagań, które dotyczą samych budynków oraz ich najbliższego otoczenia.
Bramy i furtki w ogrodzeniach nie mogą otwierać się na zewnątrz działki i mieć progów
utrudniających wjazd osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich.
Miejsca postojowe (parkingowe) dla samochodów, z których korzystają osoby
niepełnosprawne, przebywające w budynku na stałe lub czasowo powinny być usytuowane
w odległości nie mniejszej niż 5 m od okien budynku. Miejsca te wymagają odpowiedniego
oznakowania, przepisy dokładnie określają minimalny rozmiar takich miejsc: szerokość 3,6 m
i długość 5 m, a w przypadku usytuowania wzdłuż jezdni – długość, co najmniej 6 m
i szerokość, co najmniej 3,6 m. Przyjmuje się średnio, że ok. 10% stanowisk, nie mniej jednak
niż 2, powinno być przeznaczonych dla samochodów, z których korzystają osoby
niepełnosprawne. Miejsca postojowe dla samochodów, z których korzystają wyłącznie osoby
niepełnosprawne. Stanowiska postojowe w garażu, przeznaczone dla samochodów, z których
korzystają osoby niepełnosprawne, powinny mieć zapewniony dojazd na wózku inwalidzkim
z drogi manewrowej do drzwi samochodu, co najmniej z jednej strony, o szerokości nie
mniejszej niż 1,2 m. Stanowiska postojowe dla samochodów, z których korzystają osoby
niepełnosprawne, należy sytuować na poziomie terenu lub na kondygnacjach dostępnych dla
tych osób z pochylni [12].
Do wejść do budynku użyteczności publicznej powinny być doprowadzone od dojazdów
utwardzone dojścia o szerokości min. 1,5 m, co najmniej jedno dojście powinno zapewnić
osobom niepełnosprawnym dostęp do całego budynku lub tych jego części, z których osoby te
mogą korzystać. Wymiary płaszczyzny podestu przy wejściu do budynku powinny
umożliwiać swobodne manewrowanie wózkiem inwalidzkim. Stosowane wycieraczki
powinny umożliwiać bezpieczny przejazd wózkiem inwalidzkim i przejście osób
posługujących się kulami i laskami. W budynku użyteczności publicznej, wyposażonym w
dźwigi, należy zapewnić osobom niepełnosprawnym dostęp do nich i dojazd na wszystkie
użytkowe kondygnacje. W nowo wznoszonym niskim budynku niewymagającym
wyposażenia w dźwigi, należy zainstalować urządzenia techniczne, zapewniające osobom

17
niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje z pomieszczeniami użytkowymi, z których będą
korzystać [12].
Położenie drzwi wejściowych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń
wejściowych powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu. Drzwi wejściowe do budynku
i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych powinny mieć co najmniej szerokość 0,9 m
i wysokość 2 m, wysokość progów w drzwiach nie może przekraczać 20 mm, drzwi
otwierające się systemem tradycyjnym zamiast klamek, stwarzających możliwość zaczepienia
ubraniem, powinny być wyposażone w uchwytu. Skrzydła drzwiowe wykonane
z przezroczystych tafli powinny być oznakowane w sposób widoczny i wykonane z materiału
zapewniającego bezpieczeństwo użytkowników w przypadku stłuczenia. Oznakowanie drzwi
to – na przykład – wprowadzenie odmiennego, silnie kontrastującego koloru lub faktury
obramowania drzwi w stosunku do tła, albo zastosowanie odmiennego koloru płaszczyzny
skrzydeł drzwiowych w stosunku do ściany [12].
Skrzydła okien powinny być zaopatrzone w urządzenia pozwalające na łatwe ich
otwieranie i regulowanie wielkości otwarcia z poziomu podłogi lub pomostu, także przez
osoby niepełnosprawne, jeżeli nie przewiduje się korzystania z pomocy innych
współużytkowników.
W pomieszczeniu przeznaczonym na zbiorowy pobyt osób niepełnosprawnych na
grzejnikach centralnego ogrzewania należy umieszczać osłony, ochraniające od
bezpośredniego kontaktu z elementem grzejnym.
Nawierzchnia dojść do budynków, schodów i pochylni zewnętrznych i wewnętrznych,
ciągów komunikacyjnych w budynku oraz podłóg powinna być wykonana z materiałów nie
powodujących niebezpiecznego poślizgu. Pochylnie przeznaczone dla osób
niepełnosprawnych powinny mieć szerokość płaszczyzny ruchu 1,2 m, krawężniki
o wysokości co najmniej 0,07 m i obustronne poręcze. Maksymalne nachylenie pochylni do
ruchu pieszego i dla osób niepełnosprawnych, poruszających się przy użyciu wózka
inwalidzkiego, nie może przekraczać 15%. Im dłuższa pochylnia, tym jej nachylenie powinno
być niższe, pochylnie mające długość ponad 9 m, powinny być podzielone na krótsze odcinki,
przy zastosowaniu spoczników o długości co najmniej 1,4 m. W budynku, na kondygnacjach
dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń
higieniczno-sanitarnych powinno być przystosowane dla tych osób przez [12]:
− zapewnienie przestrzeni manewrowej o wymiarach co najmniej 1,5 x 1,5 m,
− stosowanie w tych pomieszczeniach i na trasie dojazdu do nich drzwi bez progów,
− zainstalowanie odpowiednio przystosowanej, co najmniej jednej miski ustępowej
i umywalki, a także jednego natrysku, jeżeli ze względu na przeznaczenie przewiduje się
w budynku takie urządzenia, zainstalowanie uchwytów ułatwiających korzystanie
z urządzeń higieniczno-sanitarnych.
Co najmniej jeden z dźwigów służących komunikacji ogólnej w budynku
z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi powinien być przystosowany do przewozu
mebli, chorych na noszach i osób niepełnosprawnych. Dostęp do dźwigu powinien być
zapewniony z każdej kondygnacji użytkowej. Odległość pomiędzy zamkniętymi drzwiami
przystankowymi dźwigu a przeciwległą ścianą lub inną przegrodą powinna wynosić co
najmniej [12]:
− dla dźwigów osobowych – 1,6 m,
− dla dźwigów towarowych małych – 1,8 m,
− dla dźwigów szpitalnych i towarowych – 3 m.
Zaleca się aby minimalna szerokość kabiny do przewozu osób niepełnosprawnych
wynosiła 1,1 m, a jej głębokość – 1,4 m. ponadto dla wygody i bezpieczeństwa
niepełnosprawnych użytkowników dźwigu wskazane jest, aby [12]:
− kaseta wezwań była umieszczona na wysokości 0,9 – 1,1 m od poziomu posadzki,

18
− kabina była wyposażona w poręcz prowadzoną na wysokości 0,9 m i listwę odbojową na
wysokości 0,2 m od poziomu podłogi kabiny oraz odkładaną ławeczkę,
− kaseta dyspozycyjna w układzie pionowym miała przyciski nie wyżej niż 1,4 m;
w układzie poziomym w pasie 0,9 – 1,2 m,
− przyciski poza wzrokowym oznakowaniem miały wprowadzone oznakowanie dotykowe
pismem Braille’a,
− zainstalowany był system informacji głosowej.
1. Jakie są wymagania architektoniczne dla otoczenia budynków, w których przebywają
osoby niepełnosprawne?
2. Jakie warunki powinny spełniać schody i podjazdy w budynkach, w których przebywają
osoby niepełnosprawne?
3. W jaki sposób należy dostosować pomieszczenia higieniczno-sanitarnych dla potrzeb
osób niepełnosprawnych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy stopnia przystosowania wybranego budynku (szkoła, teatr, kino) do
potrzeb osób niepełnosprawnych.
2) sprawdzić jakie rozwiązania architektoniczne zastosowano w wybranym budynku,
3) zastanowić się, które z nich tworzą bariery dla osób niepełnosprawnych (jeżeli takie
istnieją),
4) zaproponować działania mające na celu eliminację, zdiagnozowanych barier,
5) wyniki pracy zaprezentować na forum grupy.
− duże arkusze papieru,
− mazaki,
Ćwiczenie 2
Jak wygląda Twoja droga do szkoły? – dokonaj jej oceny z punktu widzenia osoby
poruszającej się na wózku inwalidzkim. Wyniki oceny przedstaw w formie prezentacji
multimedialnej lub fotoreportażu wykonanego dowolną techniką.
2) sprawdzić jakie bariery może napotkać osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim,
przemieszczająca się z miejsca Twojego zamieszkania do siedziby szkoły, sfotografować
te bariery,

19
3) wykonać prezentacje multimedialną wykorzystując wykonane zdjęcia lub fotoreportaż,
oraz uwzględniając charakterystykę napotkanych barier i działania mające na celu
eliminacje barier;
4) zaprezentować na forum grupy prezentacje lub fotoreportaż.
− cyfrowy aparat fotograficzny,
− komputer klasy PC z niezbędnym oprogramowaniem,
− projektor multimedialny.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować wymagania architektonicznie dla otoczenia
budynków w których przebywają osoby niepełnosprawne?
 
2) określić zasady przystosowania budynków dla potrzeb i wymagań osób
niepełnosprawnych?
 

20
4.4. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy
Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy
Najskuteczniejszym sposobem kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy jest właściwe zarządzanie bezpieczeństwem pracy. Należy bezwzględnie pamiętać, że
skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem pracy polega głównie na umiejętności
przewidywania i zapobiegania pojawianiu się problemów, a nie walki z nimi dopiero
wówczas, gdy wystąpiły i spowodowały niekorzystne skutki. Podstawowe zasady działań
w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy powinny być usystematyzowane
w następującej hierarchii ważności [10]:
− unikanie ryzyka w miejscu pracy,
− likwidowanie źródeł zagrożeń zawodowych,
− dostosowanie warunków pracy do psychofizycznych właściwości pracownika,
− zastępowanie niebezpiecznych technologii, maszyn, urządzeń, surowców itp. mniej
niebezpiecznymi,
− stosowanie przede wszystkim ochron zbiorowych, a dopiero w ostateczności środków
ochrony indywidualnej,
Należy podejmować działania, obejmujące przede wszystkim:
− ocenę ryzyka zawodowego,
− stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko,
− zapewnienie pracownikom niezbędnych informacji i szkoleń na temat zasad ochrony
przed zagrożeniami.
Podstawowe działania dla zapewnienia bezpiecznych warunków pracy na poziomie
każdej organizacji powinny się skupiać na [7]:
− określeniu ogólnej polityki i celów kierownictwa firmy w zakresie bezpieczeństwa
i ochrony zdrowia pracowników,
− zapewnieniu niezbędnych informacji umożliwiających wdrożenie ogólnej polityki,
− uwzględnieniu zagadnień bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w zarządzaniu
i podejmowaniu decyzji, na każdym poziomie funkcjonowania organizacji,
− konsultowaniu spraw w dziedzinie bezpieczeństwa pracy z pracownikami,
− monitorowaniu i przeglądzie efektywności przyjętej polityki i całego systemu
zarządzania firmą.
Typowy model zarządzania bezpieczeństwem pracy uwzględniający przedstawione wyżej
zasady to [7]:
− polityka ogólna – jasno określić zobowiązania, cele, odpowiedzialność oraz procedury
funkcjonowania przedsiębiorstwa,
− planowanie – zidentyfikować i oceniać ryzyko zawodowe, jakie występuje przy
wykonywaniu pracy w przedsiębiorstwie. Działania podejmowane w trakcie procesu
planowania powinny obejmować ocenę ryzyka zawodowego i działań ograniczających to
ryzyko; określenie potrzeb dotyczących działań kontrolnych w firmie; identyfikację
potrzeb firmy w zakresie szkolenia; upewnienie się, że pracownicy posiadają dostateczną
wiedzę i umiejętności w zakresie bezpiecznego wykonywania pracy oraz, że są im
dostarczane niezbędne wskazówki i instrukcje,
− wdrażanie i działania – chodzi głównie o praktyczne wdrażanie założeń przyjętych
w procesie planowania. Może to polegać np. na: wprowadzaniu niezbędnych zmian

21
organizacji i procedur wykonywania pracy, wyposażenia, maszyn, urządzeń, narzędzi;
szkoleniach kadry kierowniczej i pracowników wykonawczych; doskonaleniu przepływu
informacji,
− kontrola i korygowanie działań – stan bezpieczeństwa pracy w firmie należy
monitorować i w razie potrzeby korygować. W tym celu powinny być stosowane metody
proaktywne (np. podejmowanie działań wynikających z dokonanych kontroli,
przeglądów, audytów) i reaktywne (np. na podstawie wniosków wynikających
z okoliczności i przyczyn zaistniałych wypadków przy pracy oraz „zdarzeń potencjalnie
wypadkowych”).
Kierownictwo każdej organizacji odpowiada za właściwie funkcjonujący system
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Informację i wskazówki dotyczące
zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zawiera również Polska Norma PN-N-18004
„Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne”.
Profilaktyczna ochrona zdrowia
Jednym z elementów systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest
profilaktyczna ochrona zdrowia, w jej ramach kierownictwo każdej organizacji zobowiązane
jest do [9]
− oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz
stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko,
− informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Pod pojęciem ryzyko zawodowe należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia
niepożądanych zdarzeń powodujących straty, związanych z wykonywaną pracą.
W szczególności należy mieć na uwadze prawdopodobieństwo wystąpienia u pracowników
niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących
w środowisku pracy (stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę) lub
sposobu wykonywania pracy.
Do najważniejszych rzeczy, które w ramach ochrony zdrowia należy wykonać jest [9]:
− zidentyfikowanie zagrożeń występujących na wszystkich stanowiskach (grupach
stanowisk) w firmie,
− określenie, czy zagrożenia są znaczące,
− określenie, czy zapobieganie zagrożeniom odbywa się przy pomocy właściwych środków
zaradczych, tak aby uczynić ryzyko jak najmniejszym.
Oceny ryzyka zawodowego możemy dokonać metodą pięciu kroków. Podstawowe etapy
postępowania zgodnie z tą metodą przedstawiają się następująco:
− dokonanie przeglądu stanowisk pracy – identyfikacja zagrożenia
− określenie kto i w jakim stopniu jest narażony na zagrożenia,
− oszacowanie ryzyka i ocena skuteczności zabezpieczeń,
− podjęcie decyzji mających na celu redukcję ryzyka,
− okresowe powtarzanie oceny.
Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy powinno być procesem ciągłym.
Wszystkie wymienione wyżej czynności należy powtarzać okresowo. Trzeba je również
podejmować na nowo w przypadku zmian zachodzących w miejscu pracy, np. gdy
wprowadzone zostały nowe rozwiązania organizacyjne, zastosowane zostały nowe
urządzenia, gdy nastąpiły zmiany personalne wśród pracowników, itp.
Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym
i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:
− utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące
szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów
tych czynników,

22
− przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom.
Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia
lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Wstępnym badaniom lekarskim podlegają [3]:
− osoby przyjmowane do pracy,
− pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy
przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia
lub warunki uciążliwe.
Pracownicy podlegają badaniom lekarskim:
− okresowym – w terminach określonych w obowiązujących przepisach (lekarz
przeprowadzający badania profilaktyczne może wyznaczyć krótszy termin następnego
badania, niż to określono w przepisach, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla
prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika),
− kontrolnym – w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni,
spowodowanej chorobą, w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na
dotychczasowym stanowisku.
Szkolenia w dziedzinie bhp
Kierownictwo każdej organizacji zatrudniającej pracowników jest zobowiązane [3]:
− odbyć i powtarzać okresowo szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków,
− zapewnić przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem ich do pracy oraz prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie,
− zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczącymi wykonywanych przez nich prac,
− wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
na stanowiskach pracy.
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on
wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szkolenia w dziedzinie bhp pracowników przed dopuszczeniem ich do pracy oraz
prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie odbywają się w czasie pracy i na koszt
pracodawcy. Natomiast pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się
z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenie w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako:
− szkolenie wstępne,
− szkolenie i doskonalenie okresowe.
Szkolenia powyższe mogą być realizowane w formie instruktażu, seminarium, kursu,
samokształcenia kierowanego. Powinny być przeprowadzane według programów
dostosowanych do specyfiki poszczególnych grup stanowisk (zawodów), opracowanych na
podstawie tzw. programów ramowych.
Szkolenie wstępne obejmuje instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy, szkolenie
podstawowe. Instruktaż ogólny przechodzą wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy, a także
studenci odbywający praktyki studenckie oraz uczniowie szkół zawodowych odbywający
praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy – przed dopuszczeniem do wykonywania pracy.
Instruktaż stanowiskowy powinien zapoznać uczestników szkolenia z zagrożeniami
występującymi na ich stanowisku pracy, sposobami ochrony przed zagrożeniami oraz
metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tym stanowisku. Szkolenie podstawowe ma
zapewnić pracownikom wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania lub organizowania

23
pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp. Ukończenie przez pracowników szkolenia
podstawowego powinno być potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez organizatora
szkolenia [3].
Celem szkolenia okresowego jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności
pracowników w dziedzinie bhp, nabytych w czasie szkolenia wstępnego, oraz zaznajomienie
ich z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie.
Szkoleniom okresowym podlegają [3]:
− nie rzadziej niż raz w roku – pracownicy zatrudnieni na robotniczych stanowiskach
pracy, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla zdrowia oraz zagrożenia
wypadkowe,
− nie rzadziej niż raz na 3 lata – pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
− nie rzadziej niż raz na 6 lat – pracodawca, kierujący pracownikami, projektanci, inni
pracownicy inżynieryjno-techniczni, pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz pracownicy, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe
dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bhp.
1. Na czym polega zarządzanie bezpieczeństwem pracy?
2. Kto odpowiada za funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
pracowników?
3. Czym jest profilaktyczna ochrona zdrowia?
4. Czym jest ryzyko zawodowe?
5. Jak możemy ocenić ryzyko zawodowe?
6. Jakie są rodzaje szkoleń z zakresu bhp?
7. Jakie są cele szkoleń z zakresu bhp?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj plakat przedstawiający schemat postępowania podczas oceny ryzyka
zawodowego na dowolnie wybranym stanowisku pracy.
2) ustalić jakie kroki należy wykonać aby dokonać oceny ryzyka zawodowego na
stanowisku pracy,
3) zapisać propozycje grupy,
4) dokonać wyboru stanowiska pracy, do oceny pod kątem występującego na nim ryzyka
zawodowego,
5) dokonać oceny ryzyka zawodowego zgodnie z zapisanymi wcześniej kolejnymi etapami
oceny,
6) wykonać plakat przedstawiający schemat postępowania podczas oceny ryzyka
zawodowego ma wybranym stanowisku pracy, wykorzystać dowolną technikę,

24
− Poradnik dla ucznia,
− mazaki,
− komputer z oprogramowaniem graficznym,
− farby,
− pędzle.
Ćwiczenie 2
Określ szkolenia z zakresu BHP, w jakich powinny uczestniczyć wymienione niżej grupy
pracowników:
1) pracownicy nowo zatrudnieni,
2) studenci odbywający praktyki,
3) uczniowie szkół zawodowych odbywający praktyczna naukę zawodu w zakładach pracy,
4) pracodawca, kierujący pracownikami, projektanci, inni pracownicy inżynieryjno-
techniczni, pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz pracownicy, których
charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub
niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bhp,
5) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych.
2) określić kryterium, według jakiego wydzielono poszczególne grupy pracowników,
3) podać przykłady szkoleń, w których powinni uczestniczyć pracownicy z poszczególnych
grup,
− mazaki,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić cele zarządzania bezpieczeństwem pracy?  
2) scharakteryzować na czym polega profilaktyczna ochrona zdrowia?  
3) opisać działania podejmowane podczas oceny ryzyka zawodowego?  
4) scharakteryzować cele szkoleń z zakresu bhp?  

25
4.5. Środki ochrony indywidualnej
Środki ochrony indywidualnej, to wszelkie środki noszone lub trzymane przez
pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych
z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym
również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Środki ochrony
indywidualnej przede wszystkim powinny być odpowiednie do istniejącego zagrożenia,
powinny uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy, muszą uwzględniać
wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika oraz być przeznaczone do osobistego
użytku [5].
Pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony
indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy (art. 237 § 1 k.p.) ponadto powinien
informować pracowników o sposobach posługiwania się tymi środkami (art. 237 § 1 k.p.).
Środki ochrony indywidualnej mają spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności
(określone w Ustawie o systemie oceny zgodności z dnia 30 sierpnia 2002 r., Dz.U. nr 166,
poz. 1360) ze zm. oraz Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony
indywidualnej (Dz.U. z 2003 r., nr 80, poz. 725). Pracodawca nie może dopuścić pracownika
do pracy bez środków ochrony indywidualnej przewidzianych do stosowania na danym
stanowisku pracy, jest również zobowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony
indywidualnej posiadały właściwości ochronne i użytkowe; pracodawca jest obowiązany
zapewnić pranie, konserwację, odpylanie i odkażanie środków ochrony indywidualnej.
Wykaz zagrożeń i rodzajów prac, przy których wymagane jest stosowanie środków
ochrony indywidualnej zawarte jest w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
z późn. zm. (tekst jedn.: Dz. U. 2003 r., nr 169, poz. 1650).
Rodzaje środków ochrony indywidualnej [5]:
− odzież ochronna, np. fartuchy,
− środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne,
− środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe),
− środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy,
− środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki,
− środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe,
− sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki,
− dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści,
− środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.
W placówkach medycznych spośród wymienionych środków ochrony indywidualnej
najczęściej wykorzystywane są rękawice medyczne, których głównym zadaniem jest ochrona
nie tylko pacjenta, ale i użytkownika rękawic (personel medyczny) przed zanieczyszczeniami
mikrobiologicznymi oraz odzież chroniąca przed czynnikami biologicznymi.
Rękawice medyczne dzielą się na: rękawice chirurgiczne oraz rękawice do badań
i zabiegów. Rękawice chirurgiczne muszą być sterylne, mają anatomiczny kształt.
Przeznaczone są do stosowania w chirurgii inwazyjnej. Ze względu na wymaganą precyzję
oraz pewność chwytu bardzo istotne jest właściwe dopasowanie rozmiaru rękawicy do ręki
(wybór odpowiedniej wielkości rękawic). Rękawice do badań i zabiegów mogą być sterylne
lub niesterylne. Nie jest wymagane, aby miały kształt anatomiczny. Rękawice tego typu

26
zalecane są do stosowania podczas przeprowadzania badań medycznych, zabiegów
diagnostycznych i terapeutycznych oraz do kontaktu z zanieczyszczonym materiałem
medycznym (np. sortowanie odpadów medycznych). Rękawice medyczne najczęściej
wykonywane są z lateksu kauczuku naturalnego. Rękawice medyczne powinny być szczelne
oraz powinny charakteryzować się odpowiednimi właściwościami mechanicznymi. Rękawice
medyczne muszą również spełniać wymagania dotyczące nieszkodliwości dla organizmu
ludzkiego. Rękawice powinny być przechowywane w opakowaniach fabrycznych, na
półkach, w pomieszczeniach suchych i przewiewnych, w temperaturze (5÷25)°C, z dala od
urządzeń grzejnych i punktów świetlnych. Warunki magazynowania powinny zabezpieczać
rękawice przed uszkodzeniem mechanicznym, zabrudzeniem, działaniem substancji
chemicznych, promieni słonecznych [5].
Odzież ochronna dla personelu medycznego spełnia podwójną rolę: zapobiega
zakażeniu pacjenta mikroorganizmami przenoszonymi z personelu medycznego w obszar pola
operacyjnego podczas wykonywania zabiegów operacyjnych, zapobiega kontaktowi
powierzchniowemu mikroorganizmów znajdujących się we krwi i innych płynach
ustrojowych pacjentów ze skórą personelu. Materiały barierowe przeznaczone na odzież
ochronną dla lekarzy i pomocniczego personelu medycznego muszą przede wszystkim
spełniać funkcję ochronną tzn. zabezpieczać przed przenikaniem szkodliwych dla zdrowia
czynników biologicznych i osiadaniem ich na skórze. Pod pojęciem barierowości,
w odniesieniu do wyrobów włókienniczych, należy rozumieć zespół cech tych wyrobów,
nadających im określone funkcje ochronne. Oprócz posiadania właściwości ochronnych,
materiały barierowe powinny umożliwiać odprowadzanie ciepła i wilgoci na zewnątrz dla
zapewnienia komfortu użytkowania. Im wyższe parametry ochronne wyrobu, czyli im lepszą
barierę stanowi on dla cieczy i mikroorganizmów, tym gorsze są jego właściwości użytkowe
wynikające z mniejszej przepuszczalności powietrza i pary wodnej. Na poczucie komfortu
użytkowania oprócz parametrów mikroklimatu wytworzonego pod odzieżą, określanego
temperaturą i wilgotnością, wpływają także odczucia odbierane przez ciało człowieka przy
bezpośrednim kontakcie z odzieżą oraz prawidłowa konstrukcja, zapewniająca pełną swobodę
ruchów. Pełną ochronę przed kontaktem z krwią i mikroorganizmami zapewniają jedynie
materiały powleczone warstwą tworzywa sztucznego lub laminowane folią [5].
Na świecie prawie 70% materiałów włókienniczych stosowanych w służbie zdrowia na
środki ochrony indywidualnej obejmujące maski, nakrycia głowy, ubrania, fartuchy
chirurgiczne, ochraniacze na buty, stanowią wyroby jednorazowego użytku, a 30% materiały
wielokrotnego użytku. Tak wysoki udział materiałów jednorazowego użytku stwarza
ogromny problem związany z bezpiecznym składowaniem, ewentualnie utylizacją zużytej
odzieży z uwagi na ochronę środowiska naturalnego.
1. Jak brzmi definicja środków ochrony indywidualnej?
2. Jakie możesz podać przykłady zastosowania środków ochrony indywidualnej?
3. Jakie wyróżniamy rodzaje środków ochrony indywidualnej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ, z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba pracująca
w charakterze opiekuna w domu pomocy społecznej.

27
1) zapisać z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba pracująca
w charakterze opiekuna w domu pomocy społecznej (praca indywidualna),
2) dobrać się do pracy w parach, odczytać swoje materiały, podczas dyskusji wybrać, istotne
cechy i stworzyć wykaz środków ochrony indywidualnej, z których będzie korzystała
osoba pracująca w charakterze opiekuna w domu pomocy społecznej,
3) pary połączyć w czwórki, czwórki w ósemki, itd. i w ten sposób ustalić wykaz środków
ochrony indywidualnej dla osoby pracującej w charakterze opiekuna w domu pomocy
społecznej,
4) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy.
− mazaki,
− notatniki,
Ćwiczenie 2
Określ, z jakich środków ochrony indywidualnej użyjesz podczas wykonywania
zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych osoby obłożnie chorej.
2) określić zagrożenia podczas zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych w określonym
przypadku,
3) dobrać odpowiednie środki ochrony indywidualnej,
4) zapisać na dużym arkuszu papieru wyniki pracy i zaprezentować je na forum grupy.
− mazaki,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować rodzaje środków ochrony indywidualnej?  
2) dobrać środki ochrony indywidualnej odpowiednio do zagrożenia
występującego w środowisku pracy?
 

28
4.6. Ochrona przeciwpożarowa
Pożar jest to niekontrolowany, samorzutny proces palenia się, rozprzestrzeniania się
ognia w miejscu, które nie jest przeznaczone takiego procesu, powodując przy tym straty
materialne i zagrożenie życia ludzi oraz zwierząt [1].
Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie tam, gdzie:
− nagromadzonych jest dużo materiałów, substancji lub odpadów łatwopalnych,
− materiały, substancje lub odpady łatwopalne pozostawione są bez odpowiedniego
nadzoru i zabezpieczenia,
− stosowany jest otwarty ogień lub do procesów technologicznych wykorzystywana jest
wysoka temperatura,
− materiały stosowane do celów technologicznych są łatwopalne,
− występuje proces samonagrzewana się materiałów,
− podczas prowadzonych procesów występuje iskrzenie,
− występują wyładowania elektryczności statycznej,
− w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń wydziela się energia cieplna,
− materiały i wyposażenie znajdują się zbyt blisko elementów oświetlenia (żarówek)
i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),
− występują reakcje egzotermiczne,
− urządzenia i instalacje elektryczne są nieprawidłowo eksploatowane,
− nie jest zachowana właściwa ostrożność w postępowaniu z ogniem.
Proces spalania przebiega zgodnie z pewnymi regułami chemicznymi. Aby było możliwe
konieczne jest spełnienie czterech warunków:
− obecności materiału palnego (paliwa),
− obecności utleniacza,
− obecności źródła ciepła,
− obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość
spalania.
Przyczyny pożarów
Przyczyn pożarów jest bardzo dużo. Można je podzielić na 3 grupy [1]:
1. Nieostrożność i beztroskie obchodzenie się z ogniem w otwartych i zamkniętych
pomieszczeniach:
− pozostawienie bez kontroli urządzeń elektrycznych, gazowych, ustawianie ich na lub
w pobliżu materiałów palnych,
− rzucanie niedopałków papierosów, zapałek na materiały palne, np. na suchą trawę,
podłogę, podszycie leśne,
− zaprószanie ognia w pomieszczeniach ,w których znajdują się materiały łatwopalne
np. benzyna, substancje chemiczne, papier, drewno,
− rozniecanie ognisk w miejscach nieodpowiednich, w pobliżu lasów, łąk i zabudowań,
bezmyślne wypalanie traw,
− posługiwanie się ogniem w zamkniętych pomieszczeniach o małej wilgotności
powietrza,
− zostawianie szklanych butelek i przedmiotów skupiających promienie słoneczne na
suchym podłożu,
− nieprzestrzeganie zasad obchodzenia się z ogniem.

29
2. Niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych:
− wadliwie wykonane instalacje elektryczne,
− przeciążenia i zwarcia przewodów w wyniku nadmiernego ich obciążenia,
− źle dobrane bezpieczniki lub ich zły montaż,
− niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych.
3. Wady budowlane i złe zastosowanie materiałów budowlanych:
− dobór nieodpowiednich materiałów i brak izolacji między materiałami łatwopalnymi,
− brak w kominach urządzeń przechwytujących iskry lub nieszczelna instalacja,
− brak odpowiedniej wentylacji i zabezpieczenia materiałów łatwopalnych.
Pożary mogą być też spowodowane czynnikami naturalnymi np. pioruny lub
samozapaleniem się materiału łatwopalnego.
Grupy pożarów
Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania możemy wyróżnić 5 grup
pożarów:
Tabela 1. Grupy pożarów, stosowanie środków gaśniczych [1]
Grupa
pożarów
Rodzaj płonącego materiału Środki gaśnicze Rodzaje gaśnic
A
Ciała stałe pochodzenia organicznego,
przy spalaniu, których występuje
zjawisko żarzenia (drewno, papier,
węgiel, tworzywa sztuczne,)
woda, piana, dwutlenek
węgla, proszki gaśnicze;
Proszkowe (z proszkiem
fosforanowym i pianowe)
B
Ciecze palne i substancje stałe topiące
się wskutek wytworzonego przy
pożarze ciepła (benzyna, nafta,
parafina, pak, naftalen,)
piana, dwutlenek węgla,
halony, proszki
gaśnicze;
śniegowe, proszkowe halonowe
lub pianowe
C Gazy (metan, aceton, propan, butan,)
proszki gaśnicze,
halony;
zamiennie gaśnice proszkowe
i halonowe
D Metale (magnez, sód, uran,)
specjalne proszki
gaśnicze;
specjalne gaśnice proszkowe
E
Pożary grupy A – D występujące
w obrębie urządzeń elektrycznych pod
napięciem
dwutlenek węgla,
halony, proszki gaśnicze
zamiennie gaśnice proszkowe,
śniegowe, halonowe
Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej
Ochrona przeciwpożarowa to działania mające na celu ochronę życia, zdrowia, mienia
lub środowiska przed zgubnymi skutkami pożarów.
Do ochrony przeciwpożarowej można także zaliczyć ochronę przed klęskami
żywiołowymi lub innymi zagrożeniami wynikającymi z rozwoju cywilizacyjnego
i naturalnych praw przyrody: katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne.
Działania mające na celu zabezpieczenie i zmniejszenie ewentualnych strat to:
− zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów i innych zagrożeń,
− zapewnienie sił i środków niezbędnych do zwalczania powstałych zagrożeń,
− prowadzenie działań ratowniczych.
W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie
czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1. Używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących
zainicjować zapłon występujących materiałów:
− w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych
przepisach,

30
− w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,
− w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami.
2. Garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych
do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu.
3. Rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości
mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na
dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze.
4. Wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu
umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych.
5. Przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:
− urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczającej 100°C,
− linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających,
− instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej
6. Użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na
podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami
określonymi przez producenta.
7. Stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów
trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od
żarówki.
8. Instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:
wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem.
9. Składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji.
10. Ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających
ewakuację.
11. Zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe
użycie.
12. Uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:
− urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze
i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe,
hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne,
klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,
− urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz
innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,
− wyjść ewakuacyjnych,
− wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów
gazu.
Podstawowe przepisy o ochronie przeciwpożarowej:
Metody i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpożarowej ustalają przepisy Ustawy
o ochronie przeciwpożarowej, przepisy Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów,
przepisy techniczno-budowlane oraz określone w Polskich Normach (PN) warunki techniczne
środków zabezpieczenia przeciwpożarowego, a także inne przepisy szczególne:

31
− Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 1991r. Nr 81,
poz. 351 z późniejszymi zmianami),
− Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 1991 r. Nr 88,
− Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 1994 r. Nr 89, poz. 414
z późniejszymi zmianami),
− Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62,
− Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. z 1997 r.
Nr 106, poz. 680 z późniejszymi zmianami) ,
− Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (Dz.U. Nr 121, poz. 1138 z 2003 r.),
w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz.U.
Nr 121, poz. 1139 z 2003 r.),
− Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r.
Nr 75),
w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej
(Dz.U. Nr 121, poz. 1137 z 2003 r.),
− Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października
1997 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle
rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 132, poz. 877 z 1997 r.),
− Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2000 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi
dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowania
(Dz.U. Nr 98, poz. 1067 z późniejszymi zmianami),
− Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia
16 sierpnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego
lasów (Dz.U. z 1999 r. Nr 73, poz. 824),
− Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r.
– w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych
(Dz.U. z 1999 r. Nr 74, poz. 836),
− Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 stycznia 1998 r.
w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej
oraz osób uprawnionych do ich przeprowadzania (Dz.U. z 1998 r. Nr 15, poz. 69
z późniejszymi zmianami).
Jak się zachować, co robić – gdy zauważymy pożar?
! Nie wpadaj w panikę! – zachowaj spokój.
! Dym i gazy trujące znajdują się pod sufitem, dlatego schyl się i poruszaj się blisko ścian.
! Jeśli znajdujesz się w płonącym budynku włącz alarm – jeśli taki jest w nim
zainstalowany.
! W trybie natychmiastowym opuść budynek, nie zabieraj ze sobą niczego.
! Jeśli nie możesz dotrzeć do drzwi wyjściowych, wejdź do pomieszczenia jeszcze nie
ogarniętego pożarem, zbij jakimś przedmiotem okno – ale zachowaj ostrożność, uważaj na
stłuczoną szybę, aby się nie skaleczyć.
! Zadzwoń po Straż Pożarną (tel. 998) – nie dzwoń z płonącego budynku, skorzystaj
z telefonu w sąsiednim budynku.

32
! Nie wchodź na teren płonącego budynku nim Straż Pożarna nie ugasi pożaru.
! Nie wchodź do pokoju ogarniętego pożarem i dymem.
Każda instytucja powinna posiadać „Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego” zawierającą
podstawowe wiadomości (dotyczące sprzętu, oznakowania), wytyczne postępowania, wzory
dokumentów (np.: protokół z przeglądu sprzętu pożarniczego, instrukcja postępowania na
wypadek pożaru, oświadczenia pracownika o przeszkoleniu w zakresie BHP).
Wykorzystanie środków gaśniczych
Środki gaśnicze można zdefiniować jako substancje gazowe, ciekłe i stałe, ich mieszaniny
oraz związki chemiczne, których właściwości powodują spowolnienie, a w konsekwencji
przerwanie procesu palenia. Do środków gaśniczych zaliczamy: wodę, piasek, dwutlenek
węgla, halon i proszki gaśnicze.
Woda jest jednym z najskuteczniejszych środków gaszenia ciał stałych. Pobiera z palącego
się ciała ogromnie ilości ciepła. W zetknięciu z ogniem zamienia się parę wodną, która wypiera
z pożaru tlen. Wodą nie wolno gasić: instalacji elektrycznych pod napięciem, ciał palących się
w wysokiej temperaturze przez żarzenie, nagrzanych maszyn i żelaznych konstrukcji, płynów
łatwopalnych lżejszych od wody, sodu potasu, karbidu, wapna palonego, ponieważ przez
wydzielanie dużych ilości gazów palnych prowadzi to do rozszerzenia się pożaru.
Piasek jest skuteczny w odcinaniu dostępu powietrza do ogniska pożaru, zapobiega
rozpryskom, zmniejsza promieniowanie ciepła. Stosuje się go do gaszenia pocisków i bomb
zapalających oraz niewielkich źródeł ognia. Nie wolno wykorzystywać go do gaszenia cieczy
łatwopalnych, maszyn i aparatów precyzyjnych .
Piana gaśnicza może być produkowana przez połączenie kwasu z zasadą lub wody ze
środkiem pianotwórczym i powietrzem. Izoluje palący się materiał od powietrza i ochładza go.
Używa się jej do gaszenia cieczy palnych np. benzyny, ropy naftowej. Nie wolno stosować jej
do gaszenia sodu, potasu i metali lekkich.
Dwutlenek węgla łatwo ulega skropleniu przez co oziębia palące się ciała i izoluje je od
powietrza. Nadaje się do gaszenia farb, lakierów, rozpuszczalników. Można nim gasić instalacje
elektryczne pod napięciem. Nie wolno używać go do gaszenia folii nitrocelulozowych,
materiałów wybuchowych, sodu, potasu, wapnia, magnezu, cyrkonu i tytanu.
Halon jest to substancja, która nie przewodzi prądu elektrycznego. Sprężone mieszaniny
halonu stosuje się jako środek gaśniczy. Gaśnice halonowe stosuje się dosyć rzadko, gdyż halon
podobnie jak freon niszczy ozon. Wykorzystywany jest do gaszenia metanu, propanu, butanu.
Proszki gaśnicze są to drobno zmielone niepalne sole nieorganiczne. Obniżają temperaturę
pożaru i izolują od powietrza. Służą do gaszenia rozlanych cieczy palnych, urządzeń i maszyn
pod napięciem, silników spalinowych, pojazdów mechanicznych.
Sprzęt gaśniczy
Gaśnica przeznaczona jest do gaszenia pożarów w pierwszej fazie ich rozwoju. Metalowe
korpusy gaśnic są napełnione różnymi środkami gaśniczymi. Po otwarciu są one wyrzucane pod
ogromnym ciśnieniem w postaci strumienia. Wyróżniamy kilka rodzajów gaśnic w zależności
od ich przeznaczenia:
− proszkowe – zalecane są do zabezpieczenia samochodów, garaży, warsztatów,
magazynów, hal przemysłowych, statków, zakładów energetycznych i chemicznych, biur,
hoteli i mieszkań,
− pianowe – zalecane są w przemyśle petrochemicznym, chemicznym, drzewnym, na
stacjach paliw, w magazynach cieczy łatwo palnych, bazach transportowych,
− śniegowe – zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach, magazynach, stacjach
benzynowych i halach przemysłowych,
− halonowe – zalecana do gaszenia płynów łatwo palnych rozlanych na nierównych
powierzchniach, silników spalinowych i elektrycznych, pojazdów mechanicznych,
związków chemicznych wchodzących w reakcję z wodą, gazów ciekłych oraz urządzeń
elektrycznych pod napięciem.

33
Hydronetka wodna składa się ze zbiornika na wodę i węża z prądownicą. Urządzenie
obsługują dwie osoby: jedna pompuje wodę, a druga obsługuje wężyk z prądownicą.
Koc gaśniczy wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku. Koc ten wykonany
jest z materiału niepalnego, który odcina dostęp tlenu przez co pożar gaśnie.
Tłumica służy do gaszenia iskier i żagwi spadających na obejścia i dachy. Są to płaskie
miotły wiklinowe osadzone na długim drążku. Zamoczoną tłumicą uderza się źródło ognia.
Hydrant jest to wewnętrzny kran z wodą, do którego przymocowuje się wąż
z prądownicą. Strumień wody kieruje się bezpośrednio na źródło ognia lub na część budynku,
którą chcemy ochronić przed zapaleniem. Hydranty powinny znajdować się w każdym
budynku. W wielu miejscach znajdują się hydranty zewnętrzne lub baseny przeciwpożarowe.
Służą one jednostkom straży pożarnej do poboru wody w razie pożaru.
Środki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru, tzn. że nie każdy środek jest
przydatny do gaszenia każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień,
można go podsycić, spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia.
Zasady obsługi gaśnic, hydrantów wewnętrznych i koca gaśniczego
Gaśnica proszkowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę
i wyciągamy zawleczkę blokującą, uruchamiamy dźwignię lub wciskamy zbijak i kierujemy
strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy proszkowej można
w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni uruchamiającej lub dźwigni
prądowniczki. Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko
w pozycji pionowej.
Gaśnica pianowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę
zabezpieczającą (ewentualnie wyciągamy zawleczkę blokującą), uruchamiamy zawór
i kierujemy strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy śniegowej
można w każdej chwili przerwać zamykając zawór.
Gaśnica śniegowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy chwycić dyszę za
rękojeść (w gaśnicach mniejszych należy obrócić dyszę o około 90°) następnie odkręcić zawór
butli w lewo, a dyszę skierować na ogień możliwie skośnie w dół. Gaśnica wytwarza biały obłok,
z którego wytrąca się zestalony dwutlenek węgla, mający postać śniegu, podczas użycia zachodzi
niebezpieczeństwo odmrożenia rąk. W czasie działania należy trzymać gaśnicę i dyszę tylko za
uchwyt. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej chwili przerwać przez zamknięcie zaworu
butli. Podczas uruchamiania i działania nie należy odwracać jej dnem do góry. Należy natomiast
chronić ją przed nagrzaniem i promieniami słonecznymi, ustawiać z daleka od palenisk
i grzejników. Ogrzanie gaśnicy do temperatury powyżej 30° jest niebezpieczne.
Gaśnica halonowa – po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy odkręcić w lewo
kółko zaworu lub wyciągnąć zawleczkę, zrywając jednocześnie plombę. Następnie trzeba
nacisnąć dźwignię i strumień skierować na ogień. Obecnie najpowszechniej stosuje się małe
balonowe gaśnice samochodowe o pojemności ok. 0,35 l. Są to gaśnice aerozolowe,
działające pod ciśnieniem własnych par. Uruchamia się je przez naciśnięcie palcem przycisku,
po uprzednim zdjęciu kapturka zabezpieczającego, jak każdy pojemnik ze środkami
kosmetycznymi w aerozolu. Działanie gaśnic balonowych można w każdej chwili przerwać
przez zamknięcie zaworu. W czasie uruchamiania i działania nie należy odwracać ich dnem
do góry. Stosując halon do gaszenia pożaru wskazane jest kierowanie strumienia gaśniczego
z wiatrem. Gasząc płonący silnik samochodu można skierować strumień gaśniczy przez
szpary chłodnicy lub pokrywy, bez otwierania maski; zwiększy to skuteczność gaszenia, gdyż
gaz nie będzie znoszony przez wiatr i łatwo wypełni przestrzeń silnikową, tłumiąc ogień.
Należy pamiętać, że halon praktycznie nie posiada właściwości chłodzących, dlatego mocno
rozgrzane przedmioty, po ulotnieniu się jego par, mogą ponownie zapłonąć. Z powodu
toksycznego działania par halonów, a szczególnie tetry, nie należy gaśnic balonowych
używać w ciasnych, zamkniętych pomieszczeniach.

34
Należy pamiętać, że:
− w czasie działania gaśnicy należy ją trzymać tylko za uchwyty,
− nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia palącej się na człowieku odzieży.
Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji
pionowej.
Hydrant wewnętrzny – W celu uruchomienia hydrantu wewnętrznego należy:
− otworzyć szafkę,
− rozwinąć wąż tłoczny zakończony prądownicą,
− otworzyć (odkręcić) zawór hydrantowy,
− skierować strumień wody na źródło ognia.
Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, jedna obsługuje prądownicę a druga
obsługuje zawór hydrantowy dawkując ilość wody. Nie wskazane jest używanie hydrantów
wewnętrznych (wody) do gaszenia pożarów w obrębie elektroniki użytkowej, instalacji
i urządzeń elektrycznych pod napięciem (niszczące działanie wody oraz możliwość porażenia
prądem) oraz substancji, które z woda tworzą gazy palne np. karbid. W związku z powyższym
pełne wykorzystanie hydrantu wewnętrznego do gaszenia ewentualnego pożaru może nastąpić
tylko w ostateczności (np. po wykorzystaniu najbliższych gaśnic).
Koc gaśniczy – służy do tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza
do palącego się przedmiotu. Sposób użycia:
− wyjąć koc z futerału,
− rozłożyć i szczelnie przykryć palący się przedmiot.
Dobór i rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego
Podręczny sprzęt gaśniczy należy umieszczać w miejscach widocznych, przy przejściach,
przy wejściu do budynku, w budynkach wielokondygnacyjnych na każdej kondygnacji.
Dokładne rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego w obiektach określają przepisy
Rozporządzenia MSWiA z dnia 16.06.2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej
budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. Nr 121, poz. 1138). § 28 ust.1.
Rozporządzenie wprowadza obowiązek wyposażenia obiektów wyłącznie w takie gaśnice,
które spełniają wymagania Polskich Norm wydawanych od 1992 r., odpowiedników norm
europejskich EN (PN – EN). Dotyczy to nie tylko obiektów nowych, ale także istniejących.
O spełnieniu tych wymagań świadczy oznaczenie normy na etykiecie wraz z trwałym
oznakowaniem daty produkcji zbiornika – od 1992 r. Inne gaśnice należy wycofać
z eksploatacji.
Tabela 2. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [13]
Palenie tytoniu zabronione
Alarmowy sygnalizator
akustyczny
Zakaz używania otwartego
ognia - palenie tytoniu
zabronione
Drabina pożarowa
Zakaz gaszenia wodą
Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

35
Nie zastawiać
Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego
Zestaw sprzętu pożarowego Uruchamianie ręczne
Hydrant wewnętrzny
Niebezpieczeństwo pożaru -
materiały łatwopalne
Gaśnica Materiały utleniające
Telefon do użycia w stanie
zagrożenia
Niebezpieczeństwo
wybuchu - materiały
wybuchowe
Tabela 3. Wybrane znaki ewakuacyjne [14]
Kierunek drogi ewakuacyjnej; Kierunek drogi ewakuacyjnej;
Kierunek drogi ewakuacyjnej; Wyjście ewakuacyjne;
Drzwi ewakuacyjne; Drzwi ewakuacyjne;
Przesunąć w celu otwarcia; Kierunek do wyjścia drogi w lewo;
Kierunek do wyjścia drogi w prawo;
Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;
w prawo;
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo;
w prawo;
Pchać aby otworzyć;
Ciągnąć aby otworzyć; Stłuc aby uzyskać dostęp;
Klucz do wyjścia ewakuacyjnego
znajduje się;
Miejsce zbiórki do ewakuacji;

36
Pojemnik z maskami ucieczkowymi; Rękaw ratowniczy;
Drabina ewakuacyjna;
Telefon alarmowy do wezwania
pierwszej pomocy;
Pierwsza pomoc; Ciągnąć;
Pchać; Wyjście EXIT;
Emergency EXIT; EXIT;
Droga ewakuacyjna; Wyjście awaryjne;
Okno ewakuacyjne; Uwaga stopień;
Pchać aby otworzyć; Ciągnąć aby otworzyć;
Uwaga próg;
Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w prawo;
w prawo;
w lewo;
w lewo;
w prawo;
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych
w prawo;
ewakuacyjnej dla
niepełnosprawnych w lewo;
ewakuacyjnej w dół;
ewakuacyjnej w górę;
ewakuacyjnej w dół w prawo;
ewakuacyjnej w dół w lewo;
ewakuacyjnej w górę w lewo;
Uwaga niski strop;
Uwaga strome schody; Rejon bez wyjścia ewakuacyjnego;
Zakaz korzystania z dźwigu
osobowego w razie pożaru;
Pull – Ciągnąć;
Push – Pchać; Prysznic;
Prysznic do przemywania oczu; Nosze;

37
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz pod pojęciem pożaru?
2. Jakie czynniki zwiększają zagrożenie pożarowe?
3. Jakie warunki muszą być spełnione, aby zachodził proces spalania?
4. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?
5. Jakie znasz grupy pożarów?
6. Jak można zmniejszyć ryzyko wystąpienia pożaru?
7. Jak zachowasz się, gdy zauważysz pożar?
8. Jakie znasz środki gaśnicze?
9. Jaki znasz sprzęt gaśniczy?
10. Jakie materiały możemy gasić gaśnicą: proszkową, śniegową, pianową?
11. Jakich pożarów nie wolno gasić wodą?
12. Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy zagrożeń pożarowych w pomieszczeniu, w którym przechowywana jest
bielizna pościelowa, koce, materiały opatrunkowe oraz leki. Zaproponuj odpowiednie środki
bezpieczeństwa.
2) wskazać elementy wyposażenia pomieszczenia stanowiące zagrożenie pożarowe,
3) zaproponować działania prowadzące do zmniejszenia ryzyka wystąpienia pożaru,
4) wyniki wypracowane wspólnie zapisać na dużym arkuszu papieru,
5) zaprezentować całej grupie przygotowane plakaty.
− mazaki,
Ćwiczenie 2
Opracuj plakat z algorytmem postępowania w sytuacji, gdy w budynku Twojej szkoły
wybuchnie pożar.
1) zaproponować działania, które należy podjąć w sytuacji, gdy w budynku wybucha pożar,
2) przedstawić w formie graficznej, na dużym arkuszu papieru, wyniki wypracowane
wspólnie z grupą,
3) zaprezentować całej grupie opracowany algoryt.

38
− mazaki,
Ćwiczenie 3
Sprawdź czy w Twojej szkole prawidłowo oznakowano drogi ewakuacyjne.
2) sprawdzić, w jaki sposób oznakowano drogi ewakuacyjne w szkole, wyniki zapisać na
dużym arkuszu papieru,
3) zaproponować uzupełnienie lub modyfikację istniejących oznakowań drogi
ewakuacyjnej,
4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.
− mazaki,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować czynniki zwiększające zagrożenie pożarowe?  
2) określić najczęstsze przyczyny pożarów?  
3) dokonać podziału pożarów ze względu na rodzaj spalanego materiału
oraz sposobu jego spalania?
 
4) prawidłowo zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego lub
pożaru?
 
5) scharakteryzować środki gaśnicze?  
6) zastosować odpowiednie środki i sprzęt gaśniczy w zależności od
grupy pożarów?
 
7) rozróżnić znaki ochrony przeciwpożarowej?  
8) obsłużyć sprzęt gaśniczy znajdujący się w Twojej szkole?  

39
4.7. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy
Ergonomia to przystosowanie procesów, stanowisk i środowiska pracy do możliwości
psychofizycznych człowieka. Ergonomia ma dwa zasadnicze cele. Jednym z nich jest
zapewnienie maksymalnej wydajności pracy, w taki sposób by nie spowodować pogorszenia
stanu zdrowia pracownika. Drugi to optymalizacja elementów stanowiska przez dostosowanie
ich do właściwości organizmu ludzkiego. Przedmiotem badań ergonomistów jest system
złożony z człowieka (lub wielu ludzi), obiektów technicznych (narzędzi pracy) oraz
zewnętrznych warunków działania (środowiska). Można więc powiedzieć, że ergonomia ma
jeden kluczowy cel: dopasowywanie warunków pracy do pracownika, bardziej niż
pracownika do warunków pracy [11].
Pierwotnie istniały dwa nurty działalności ergonomicznej, które do dziś uważa się za
przewodnie [10]:
1. Ergonomia koncepcyjna – zajmująca się projektowaniem urządzeń, maszyn i stanowisk. Jej
celem jest osiągnięcie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa przy minimalnym
obciążeniu fizycznym i psychicznym. Projektując elementy stanowiska pracy dostosowuje
się je do tzw. przeciętnego człowieka pod względem cech psychofizycznych.
2. Ergonomia korekcyjna – zajmująca się oceną i poprawą już istniejących stanowisk pracy,
maszyn i urządzeń. Proponuje udoskonalenia likwidujące lub zmniejszające uciążliwości
mające na celu usprawnienie wykonywanej pracy. Rozwiązania te często prowadzą do
zwiększenia wydajności, komfortu i zadowolenia pracowników. Ergonomia korekcyjna
pozwala na indywidualizację otoczenia, w którym przebywa człowiek. Szczególne
znaczenie ma w projektowaniu środowiska, w którym przybywają osoby starsze lub
niepełnosprawne.
Nieco później powstała: ergonomia warunków pracy, ergonomia wyrobu, ergonomia
sportu, ergonomia prac biurowych, ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportu, ergonomia
dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, ergonomia świata dziecięcego [10].
Aby odpowiednio zaprojektować stanowisko pracy niezbędne jest dokonanie analizy
obciążenia organizmu czynnikami występującymi w procesie pracy. Dlatego w analizie
obciążenia pracą bierze się pod uwagę dwa jego rodzaje [4]:
1. Obciążenie fizyczne:
− obciążenie dynamiczne – np. kucie młotem ręcznym, wiosłowanie, przecinanie
materiału ręczną piłą, swobodny chód, bieg,
− obciążenie statyczne – większość prac biurowych, dźwiganie ciężaru w pewnej
odległości od osi i środka ciężkości ciała, praca siedząca przy taśmach
montażowych,
− monotypowość ruchów – obciążanie tych samych, nielicznych grup mięśni, ciągle
w taki sam sposób, podczas gdy całe ciało jest w zasadzie w spoczynku,
− hipokinezja – niedobór wysiłku fizycznego lub mała aktywność ruchowa.
2. Obciążenia psychiczne.
− stopień odpowiedzialności pracy,
− złożoność procesu pracy,
− dokładność wykonywanych operacji,
− powtarzalność czynności,
− szybkość przebiegu danego zjawiska.
Uregulowania prawne i obowiązujące przepisy prawa nakładają obowiązki stosowania
zasad ergonomii w procesach pracy.

40
Zasady ergonomii zalecają [4]:
1) pracę w pozycji neutralnej, to znaczy z zachowaniem fizjologicznych krzywizn
kręgosłupa, unikanie nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym
kręgosłupa, łokcie i barki rozluźnione, nadgarstki w pozycji wyprostowanej. Należy
wybierać te narzędzia, które ułatwiają utrzymanie nadgarstka w pozycji neutralnej,
2) pracę w pozycji siedzącej wyprostowanej utrzymując kończyny górne zgięte w stawach
łokciowych pod kątem około 90°,
3) zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie elementów na
stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to znaczy często używane
przedmioty powinny być na „wyciągnięcie ręki”, a bardzo często używane przedmioty
powinny być w zasięgu przedramion.
4) aby stanowisko pracy:
− nie wymuszało pracy w pozycjach niewygodnych,
− minimalizowało odległości między pracownikiem, a przedmiotem pracy,
− gwarantowało łatwy dostęp do narzędzi,
− zapewniało łatwy dostęp do często wykorzystywanych materiałów, narzędzi
i elementów sterowania,
− umożliwiało wykonywanie większości czynności na wysokości stawów łokciowych
(wyjątek-prace cięższe),
− było dopasowane do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika,
− umożliwiało minimalizację liczby ruchów palców, nadgarstka, ramion i tułowia,
5) podczas podnoszenia paczek, cięższych przedmiotów należy zwracać uwagę na
prawidłowe ułożenie kręgosłupa, tak aby nie powodować jednostronnych nacisków na
dyski międzykręgowe w obszarze lędźwiowym,
6) aby organizacja pracy:
− minimalizowała zmęczenie i obciążenia statyczne,
− sprzyjała zmianom pozycji pracy nie utrzymywaniu jednej pozycji przez długi okres
czasu,
− pozwalała na unikanie ucisku miejscowego na tkanki, poprzez stosowanie podkładek
elastycznych w miejscach narażonych na ucisk,
− sprzyjała utrzymywaniu porządku w miejscu pracy – przestrzeń do pracy powinna
umożliwiać utrzymanie czystości i porządku (ładu organizacyjnego),
− zapewniała właściwe tempo pracy – cykl pracy,
− umożliwiała przerwy w pracy,
− umożliwiała rotacje pracy,
− umożliwiała zmianowość pracy.
W pracy powinny być zapewnione optymalne warunki środowiska w zakresie
odpowiedniego mikroklimatu, ochrony przed hałasem i wibracjami, odpowiedniego
oświetlenia.
Ergonomia zaleca stworzenie warunków do wykonywania regularnych ćwiczeń
fizycznych w szczególności przy pracach, w których występuje monotypia, a jeżeli to
możliwe – takie organizowanie pracy, aby urozmaicać jej rodzaj. Przez stosowanie zasad
ergonomii pracownik poprawia jakość życia zawodowego, zwiększa zaangażowanie
w czynności wykonywane w pracy, chroni swoje zdrowie.

41
1. Czym zajmuje się ergonomia?
2. Jakie są najważniejsze zasady ergonomii?
3. Jaka pozycja przy pracy jest najkorzystniejsza z punktu widzenia zasad ergonomii?
4. Jak należy rozmieszczać przedmioty i narzędzia na stanowiskach pracy?
5. Jakie są skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeanalizuj stanowisko, przy którym wykonujesz ćwiczenia pod względem
ergonomicznym.
1) dobrać się w trzyosobowy zespół,
2) przeanalizować informacje dotyczące ergonomii korekcyjnej,
3) sprawdzić się, czy na stanowisku pracy znajdują się przedmioty i elementy wyposażenia,
które można określić jako niefunkcjonalne,
4) wypisać propozycje poprawy warunków pracy,
5) dokonać prezentacji i oceny wykonanego ćwiczenia.
− zeszyt,
− długopis.
Ćwiczenie 2
Opracuj założenia organizacji stanowiska do wykonywania zabiegów higieniczno-
-pielęgnacyjnych. Uwzględnij zasady ergonomii.
1) przeanalizować informacje dotyczące ergonomii koncepcyjnej,
2) zastanowić się, jakie przedmioty i elementy wyposażenia powinny znajdować się na
stanowisku,
3) zapisać założenia organizacji stanowiska z uwzględnieniem wykazu niezbędnych
przedmiotów i elementów wyposażenia,
4) wykonać szkic, plan lub fotografie stanowiska zorganizowanego zgodnie
z opracowanymi założeniami,
5) dokonać prezentacji i oceny opracowanych założeń.

42
Wyposażenie stanowiska pracy
− aparat fotograficzny,
− przybory do rysowania
− zeszyt,
− długopis.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie „ergonomia”?  
2) zastosować zasady ergonomii podczas organizacji własnego stanowiska
pracy?
 
3) określić skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?  

O8

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (15)

Similar to O8

Similar to O8 (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

O8