Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska

2. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Ferdynand Jucha
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
731[05].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

3. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inż. Krzysztof Bartosik
mgr inż. Michał Sylwestrzak
Opracowanie redakcyjne:
mgr nż. Grzegorz Śmigielski
Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Zych
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[05].O1.01
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu zegarmistrz
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

4. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Stosowanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Ochrona środowiska naturalnego i jej znaczenie dla człowieka 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzające 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 16
4.3. Analiza i ocena zagrożeń w warsztacie zegarmistrzowskim 17
4.3.1. Materiał nauczania 17
4.3.2. Pytania sprawdzające 21
4.3.3. Ćwiczenia 21
4.3.4. Sprawdzian postępów 24
4.4. Pomoc doraźna w razie wypadku przy pracy 25
4.4.1. Materiał nauczania 25
4.4.2. Pytania sprawdzające 27
4.4.3. Ćwiczenia 27
4.4.4. Sprawdzian postępów 29
4.5. Zasady ochrony przeciwpożarowej 30
4.5.1. Materiał nauczania 30
4.5.2. Pytania sprawdzające 31
4.5.3. Ćwiczenia 32
4.5.4. Sprawdzian postępów 33
5. Sprawdzian osiągnięć 34
6. Literatura 39

5. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o bezpieczeństwa i higienie pracy,
a także ułatwi Ci stosowanie przepisów prawnej ochrony pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska.
Poradnik zawiera materiał nauczania składający się z 5 tematów, są to: „Stosowanie
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy”, „Ochrona naturalnego środowiska i jej
znaczenie dla człowieka”, „Analiza i ocena zagrożeń w warsztacie zegarmistrzowskim”,
„Pomoc doraźna w razie wypadku przy pracy”, „Zasady ochrony przeciwpożarowej”.
Temat „Stosowanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy”, pomoże Ci
zapoznać się z problematyką prawnej ochrony pracy, poznasz prawa i obowiązki pracownika
oraz pracodawcy oraz dowiesz się jakie są instytucje państwowego i społecznego nadzoru nad
warunkami pracy. Polska od 01 maja 2004 r. została członkiem Unii Europejskiej i przyjęła
europejskie standardu bezpieczeństwa pracy, których istotą jest „Zdrowie i bezpieczeństwo
człowieka w środowisku pracy”. Krajowe przepisy prawa pracy oraz przepisy bhp są
wzorowane na międzynarodowych standardach.
Temat „Ochrona naturalnego środowiska i jej znaczenie dla człowieka” pomoże Ci
zrozumieć nasze cywilizacyjne problemy związane z zanieczyszczeniem środowiska
naturalnego. Każdy zakład pracy, maszyna, stosowana technologia niczym żywy organizm
pochłania energię, wodę i powietrze, a wydala odpady i zanieczyszczenia. Musisz wiedzieć,
jak to można zmienić.
Temat „Analiza i ocena zagrożeń w warsztacie zegarmistrzowskim” pozwoli Ci
rozpoznać zagrożenia występujące w środowisku pracy zegarmistrza i podjąć odpowiednie
działania zapobiegawcze. Analizując wnikliwie materiał nauczania, będziesz mógł poprawić
własne bezpieczeństwo pracy i równocześnie zadbać o bezpieczeństwo innych osób.
Temat „Pomoc doraźna w razie wypadku przy pracy” pomoże Ci ugruntować wiedzę,
która zdobyłeś w szkole gimnazjalnej. Od Twojej postawy może zależeć życie drugiego
człowieka. Dodatkowo poznasz nowoczesne środki i zestawy opatrunkowe znajdujące się na
wyposażeniu apteczek.
Temat „Zasady ochrony przeciwpożarowej” pomoże Ci podejmować samodzielne
działania mające na celu zapobiegania pożarom. Ponadto dowiesz się na czym polega istota
pożaru i jak można go opanować w zarodku.
Poradnik ten posiada następującą strukturę:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
opanować, aby przystąpić do realizacji jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwiający samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń. Materiał nauczania obejmuje:
− informacje, opisy, tabele, rysunki osiągnięć danego tematu,
− pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń,
− zestaw ćwiczeń,
− sprawdzian postępów.
4. Sprawdzian osiągnięć zawierający zestaw zadań testowych z zakresu całej jednostki
modułowej.
Jeżeli będziesz miał trudności ze zrozumieniem poleceń, to poproś nauczyciela o pomoc.
W czasie zajęć warsztatowych musisz stosować się do przepisów, regulaminów, instrukcji
bhp, procedur wynikających z rodzaju wykonywanych zadań. Wymagania te poznasz podczas
trwania nauki.

6. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych w module 731[05].O1.

7. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś:
− stosować zasady udzielania pomocy doraźnej, poznane w ramach nauki w szkole
gimnazjalnej,
− przestrzegać przepisów ochrony przeciwpożarowej
− stosować się do przepisów ochrony środowiska,
− przestrzegać zasad bezpieczeństwa poznanych w ramach nauki w szkole gimnazjalnej,
− korzystać z różnych dostępnych źródeł informacji, w tym Internetu.
− przestrzegać instrukcje, regulaminy, procedury obowiązujące na zajęciach lekcyjnych,
w pracowniach oraz w warsztatach.

8. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika oraz
pracodawcy, związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, ochroną przeciwpożarową
oraz środowiska,
− odczytać i zastosować instrukcje i procedury bezpieczeństwa pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
− rozpoznać i przewidzieć zagrożenia dla człowieka i środowiska,
− dobrać zabezpieczenia i osłony ruchomych części maszyn i urządzeń mechanicznych,
− zabezpieczyć dostęp do szkodliwych środków chemicznych,
− dobrać i zastosować właściwy ubiór i sprzęt ochronny, środki ochrony osobistej na
poszczególnych stanowiskach pracy,
− powiadomić odpowiednie służby o zauważonych zagrożeniach dla zdrowia i życia
człowieka,
− udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
− zastosować, w przypadku zagrożenia pożarowego, podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze,
zgodnie z zasadami ochrony przeciwpożarowej.

9. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Stosowanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Poprzez przepisy prawa pracy będziemy rozumieli przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy
innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników
i pracodawców i innych opartych na układach porozumień zbiorowych, regulaminach
i statutach określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Podstawowe akty prawne,
prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy, związane z bezpieczeństwem i higieną
pracy w naszym kraju zawarte są w:
1) Konstytucji RP,
2) ratyfikowanych umowach międzynarodowych,
3) ustawach, w tym Kodeksie pracy,
4) postanowieniach układów zbiorowych, porozumień zbiorowych,
5) postanowieniach regulaminów (w tym regulaminie pracy oraz regulaminie
wynagradzania, statucie).
Kodeks pracy zwany jest potocznie „Konstytucją pracowniczą”. Określa on prawa
i obowiązki stron stosunku pracy (czyli pracowników i pracodawców). Jest najważniejszym
źródłem prawa pracy w Polsce. Ustalenie źródeł prawa pracy ma decydujące znaczenie dla
pracodawcy i pracowników, gdyż stanowią one podstawę indywidualnych uprawnień
pracowniczych i podstawę do zgłaszania przez nich indywidualnych roszczeń przed Sądami
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Polskie sądy, dokonując wykładni prawa , muszą brać pod
uwagę wykładnię Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu i dyrektywy
obowiązujące w Unii Europejskiej. Do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy
w naszym kraju, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest
powołana Państwowa Inspekcja Pracy. Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi
a nadzór nad inspekcją sprawuje Rada Ochrony Pracy.
Poprzez zasady bezpieczeństwa i higieny pracy należy rozumieć zasady pozaprawne
wynikające z techniki i doświadczenia życiowego, których przestrzeganie zapewnia faktyczne
bezpieczeństwo i higienę pracy. Unia Europejska ustanowiła w dziedzinie bhp szereg zasad,
spośród których najważniejsza jest dyrektywa 89/391/EWG o wprowadzeniu środków w celu
zwiększania bezpieczeństwa pracowników poprawy zdrowia pracowników podczas pracy.
Przy stosowaniu tych środków pracodawca powinien stosować zasady, zwane ogólnymi
zasadami zapobiegania. Są to:
1) unikanie ryzyka,
2) ocena ryzyka, którego nie można uniknąć,
3) eliminowanie ryzyka u źródła,
4) dostosowanie pracy do człowieka (ergonomia),
5) stosowanie nowych rozwiązań technicznych,
6) zastępowanie środków niebezpiecznych – bezpiecznymi,
7) prowadzenie spójnej i całościowej polityki zarządzania bhp,
8) priorytet środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej,
9) instruowanie pracowników (szkolenie).

10. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi i dyskryminacji pracowników.
Wszyscy pracownicy powinni być równo traktowani w stosunkach pracy w zakresie:
1) nawiązywania i rozwiązywania stosunków pracy,
2) warunków zatrudnienia,
3) awansowania,
4) dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Kryteria dyskryminacyjne to w szczególności:
− płeć,
− wiek,
− niepełnosprawność,
− rasa,
− religia,
− narodowość,
− przekonania polityczne,
− przynależność związkowa,
− pochodzenie etniczne,
− wyznanie,
− orientacja seksualna,
− zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym
wymiarze czasu pracy.
Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane
przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nekaniu lub
zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej,
powodujące lub mające na celu poniżenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie
z zespołu współpracowników.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie obowiązki nakłada na pracowników art. 100 Kodeksu pracy?
2. Jakie obowiązki na pracownika nakłada art. 211 Kodeksu pracy?
3. Jakie obowiązki na pracodawcę nakłada art. 207 Kodeksu pracy?
4. Jakie podstawowe prawa pracownika są zawarte w art. 210 Kodeksu pracy?
5. Jaki organ jest uprawniony do nadzoru i kontroli w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz prawnej ochrony pracy w naszym kraju?
6. Jakie są ogólne zasady nadzorowania ryzyka (zasady zapobiegania)?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ułóż akrostych (pierwsze litery czytane pionowo stanowią hasło), w którym hasło
główne brzmi: ZEGARMISTRZ. Wyrazy pomocnicze muszą kojarzyć się z zawodem
wykonywanym przez zegarmistrza, z tym, kim jest, co robi, co możemy o nim powiedzieć,
jakich musi przestrzegać przepisów, zasad i reguł bezpieczeństwa.

11. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z art. 100, 207, 210, 211, 212 Kodeksu pracy. Poproś o kodeks pracy
nauczyciela,
2) zapoznać się z przykładem akrostychu, w którym hasło główne brzmi PRACOWNIK
Przykład podano na kolejnej stronie:
Przepisy
Ryzyko
Awans
Człowiek
Osoba fizyczna
Wypadek
Nawyki
Inspekcja pracy
Kodeks pracy
Wyposażenie stanowiska pracy:
− kartka papieru formatu A4,
− marker, długopis,
− karta charakterystyki stanowiska pracy zegarmistrza,
− kodeks pracy.
Ćwiczenie 2
Stosowanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
zegarmistrzowskim.
Lp.
Opinia pracowników (kolegów) o stosowaniu
przepisów, zasad oraz instrukcji bhp
Twoja opinia (argumenty,
komentarz)
1 2 3
I
„Przepisy i procedury tylko utrudniają nam pracę”.
„Przepisy są potrzebne tylko kontrolerom”.
„Przepisy i zasady są po to, aby je łamać”.
II
„W zawodzie zegarmistrza liczy się wiedza
i umiejętności a nie przepisy bhp”.
„Jeśli chodzi o mnie, to nigdy nie czytam
instrukcji bhp. Wiem, co mam robić”.
„Po co mówić o przepisach? W naszym zakładzie
zegarmistrzowskim nie ma zagrożeń. Przepisy są
nam niepotrzebne”.
III
Jeżeli będziemy przestrzegać przepisy, zasady,
instrukcje i procedury to unikniemy wypadku”.
„ Przepisy są dla naszego dobra, czujemy się
w pracy bezpieczni”.
Sposób wykonania ćwiczenia

12. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odszukać w tabeli jedną opinię pracowników (kolegów) z którą się zgadzasz (kolumna 2,
wiersze I, II, III),
2) wpisać (dodać) w kolumnie 3 własne argumenty, komentarz,
3) wpisać w wierszu IV (kolumna 2) inne opinie zasłyszane od pracowników (kolegów)
i dodać własny komentarz (kolumna 3). Tylko w przypadku, jeżeli nie zgadzasz się
z żadną z trzech prezentowanych opinii powyżej,
4) poznać opinię kolegów. Odpowiedzi szukamy wykorzystując metodę „puste krzesło”. Na
podłodze (najlepiej na środku sali) stawiamy 4 krzesła i układamy na nich kartki
z numerami: I, II, III, IV,
5) stanąć za krzesłem, przy tej kartce, z której opinią się zgadzasz. Jeżeli nie zgadzasz się
z żadnym z trzech prezentowanych kartek (nr I, II, III), stajesz przy kartce nr IV.
6) zebrać z kolegami, przez kilka minut, argumenty na potwierdzenie waszego stanowiska,
7) wybrać wspólnie z kolegami jedną osobę, która będzie was reprezentować. Reprezentanci
grup siadają na krzesłach na środku sali, a za nimi ich grupy. Na początki prowadzący
zajęcia prosi, by reprezentanci krótko przedstawili swoje uzasadnienie, a potem głos
może zabrać każdy. Należy pilnować, by mówiły tylko te osoby, które siedzą na
krzesłach. Nad porządkiem i kolejnością czuwa nauczyciel.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− kartki papieru formatu A4,
− długopis, marker,
− 4 krzesła.
Ćwiczenie 3
Pracodawca zatrudnia od 1 września 2005 r. w zakładzie zegarmistrzowskim dwóch
młodocianych – uczniów pierwszej klasy, na podstawie umowy w celu przygotowania
zawodowego. Młodociani uczęszczają na zajęcia szkolne w poniedziałki, wtorki i środy, a
w czwartki i piątki odbywają praktyczną naukę zawodu.
Pracownicy młodociani zwrócili się o udzielenie urlopu wypoczynkowego w okresie
ferii świątecznych (grudzień 2005 r.). Pracodawca odmówił, twierdząc, iż prawo do 12 dni
urlopu wypoczynkowego uzyskają dopiero po przepracowaniu 6 miesięcy. Jaka jest Twoja
opinia w tej sprawie?. Analizę przypadku przeprowadź metodą SWOT.
Strengths
MOCNE STRONY +
Weaknesses
SŁABE STRONY -
Opportunities
SZANSE +
Threats
ZAGROŻENIA -

13. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wiedzieć, na czym polega analiza SWOT. Otóż SWOT – skrót od ang. oznacza: Strengths
(mocne strony), Weaknesses (słabości), Opportunities (szans), Threats (zagrożenia).
Analiza SWOT polega na badaniu, a zarazem ocenie mocnych i słabych stron, np.
przedsięwzięcia oraz szans i zagrożeń płynących z otoczenia, np. pracodawcy,
2) odszukać w kodeksie pracy, i przepisach wykonawczych oraz popularnych czasopismach
prowadzących porady prawne interesujące Cię regulacje prawne, związane z udzielaniem
urlopów dla młodocianych pracowników. Pamiętaj, że interesującą Cię wiedzę możesz
znaleźć za pomocą popularnych wyszukiwarek internetowych,
3) wpisać w tabeli (mocne strony) argumenty prawne, np. odpowiedni art. Kodeksu pracy,
komentarz prawny,
4) wpisać w tabeli (szanse) przykłady z innych zakładów pracy, w których pracodawcy nie
stwarzają problemów swoim młodocianym pracownikom. Podać adresy tych zakładów,
numery telefonów itp.
5) wpisać w tabeli (słabe strony) przykładowe problemy, które stwarzają sobie pracodawcy
z tytułu łamania praw młodocianych pracowników. Przykładowo: skarga do Państwowej
Inspekcji Pracy, izby rzemieślniczej, szkoły, zła reputacja pracodawcy w środowisku,
mandat karny, sprawa w Sądzie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
6) wpisać w tabeli (zagrożenia) przykładowe problemy, które stwarza sobie młodociany
pracownik walczący o swoje prawa, np.: dyskryminacja, mobbing.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− Kodeks pracy, przepisy wykonawcze do kodeksu pracy,
− komputer z dostępem do Internetu,
− kartka papieru formatu A4,
− długopis, marker.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1. podać przykłady dyskryminacji pracownika?
 
2. podać przykład mobbingu?
 
3. podać podstawowe prawa pracownika zawarte w art. 210 Kodeksu
pracy?  
4. określić obowiązki pracownika nałożone art. 211 Kodeksu pracy?
 
5. określić obowiązki pracodawcy nałożone art. 207 Kodeksu pracy?
 

14. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
4.2. Ochrona środowiska naturalnego i jej znaczenie dla człowieka
4.2.1. Materiał nauczania
Współczesne zakłady przemysłowe oraz miasta stały się niezwykle wydajnymi
maszynami produkującymi śmieci. Jeśli spojrzy się na nie jak na żywy organizm, widać jak
pożera gigantyczne zasoby wody, energii, powietrza i surowców. Po przetworzeniu wypluwa
śmiecie, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki i ścieki. W tym ciągu okazuje się wielkim
marnotrawcą. Specjaliści określają efektywność działania takiego mechanizmu, wyliczając,
ile ziemi potrzeba by wyżywić jednego człowieka. Ludzie prowadzący tradycyjny tryb życia
potrzebowali na głowę około 1,6 hektara. Mieszkańcy takich molochów jak Los Angeles
pochłaniają zasoby z 10 hektarów na jednego mieszkańca. W przyszłości mają obowiązywać
trzy złote zasady ekobudownictwa:
− minimum samochodów,
− maksimum recyklingu,
− naturalne źródła energii.
W ciągu ostatnich 30 lat dokonano wiele w zakresie poprawy środowiska w Europie.
Większość paliw płynnych została pozbawiona ołowiu. Emisja tlenków azotu powodowana
transportem drogowym została zmniejszona o około 90 % w porównaniu do poziomu, kiedy
nie stosowano katalizatorów.
Jednym z podstawowych dokumentów w sprawie ochrony naturalnego środowiska
człowieka jest Deklaracja Sztokholmska z dnia 14 czerwca 1972 r. zawierająca zasady
inspirujące ludzkość do ochrony i popierania warunków naturalnego środowiska człowieka.
Między innymi zasada nr 2 stanowi, iż naturalne zasoby Ziemi, obejmujące powietrze,
wodę, glebę, florę i faunę, a zwłaszcza reprezentatywne przykłady naturalnych ekosystemów,
muszą by chronione dla dobra obecnych i przyszłych pokoleń poprzez staranne planowanie
lub odpowiednie zarządzanie.
Zasady skutecznego gospodarowania odpadami zostały określone w dyrektywach Unii
Europejskiej. Przykładowo Dyrektywa 91157EEC reguluje postępowanie w celu usuwania
z gospodarstw domowych zużytych baterii i akumulatorów zawierających określone ilości
rtęci, kadmu bądź ołowiu z zamiarem ich odzysku lub kontrolowanego usuwania. Poniżej
przedstawiono pojemniki do segregacji odpadów.
1 2 3 4
kolor żółty kolor biały kolor zielony kolor niebieski
Rys. 1. Pojemniki do segregacji odpadów [10]
W zakładzie zegarmistrzowskim akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne,
występujące w postaci małogabarytowej, należą do produktów, które po zużyciu stają się
odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z materiałów wysoko przetworzonych, zawierają substancje szkodliwe takie jak ołów, kadm
i rtęć. Gospodarka odpadowymi akumulatorami i bateriami jest szczególnie trudna ze
względu na ich bardzo szeroki asortyment i zastosowanie w bardzo wielu dziedzinach życia.
Praktyką powszechnie stosowaną jest wyrzucanie zużytych baterii i akumulatorów,

15. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
szczególnie małogabarytowych, do odpadów komunalnych i w rezultacie deponowanie ich na
składowiskach komunalnych. Efektem takiego postępowania jest ekstrakcja wielu substancji
niebezpiecznych przez wody opadowe, filtrujące masę nagromadzonych odpadów oraz
przechodzenie zanieczyszczeń wraz z odciekami do gleby, wód powierzchniowych
i podziemnych, powodując ich niebezpieczne skażenie. Z drugiej strony odpadowe baterie
i akumulatory posiadają znaczą wartość surowcową. Poddane procesom odzysku stanowią
znaczne zasoby ochraniające naturalne złoża surowcowe.
Akumulatory Ni-Cd małogabarytowe - były źródłem prądu stałego głównie w telefonach
bezprzewodowych oraz w telefonach komórkowych wprowadzanych na rynek w latach 1995-
2000. Ze względu na długi okres żywotności tych źródeł prądu, w najbliższych latach będą
one przechodzić do odpadów.
Aktualnie akumulatory Ni-Cd małogabarytowe zastępowane są poprzez źródła prądu
nowej generacji: akumulatory niklowo-wodorkowe, litowe i litowo-jonowe. Te nowe
akumulatory odznaczają się dużo większą gęstością energii oraz znacznie dłuższym odstępem
czasu między ładowaniami. Omawiane akumulatory wchodzą na rynek jako wyposażenie
przenośnych urządzeń elektronicznych takich jak: kamery video, telefony komórkowe
i bezprzewodowe, przenośne komputery itp.
Stosowane w przeszłości technologie prawie wszystkich baterii pierwotnych z wyjątkiem
litowych, wprowadzały do produktu wyjściowego rtęć w celu ochrony anody cynkowej przed
korozją (aby zapobiec samowyładowywaniu się baterii). Najwięcej rtęci - 30% - zawierały
baterie rtęciowe (z rtęciową katodą), które używane były w Polsce głównie jako wyposażenie
aparatów słuchowych.
Aktualnie zbiórka baterii pierwotnych i wtórnych funkcjonuje w kraju bardzo słabo,
właściwie w sposób incydentalny. Wprowadzający na rynek baterie i akumulatory
małogabarytowe wolą wpłacać opłatę produktową niż podejmować działania w zakresie
zbiórki i recyklingu.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakiego koloru pojemnik służy do składowania papieru?
2. Jakiego koloru pojemniki przeznaczony jest do składowania tworzyw sztucznych i metali?
3. Jakie znasz produkty stosowane w zakładzie zegarmistrzowskim, które po zużyciu stają
się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi ?
4. Jakie ważne przesłanie zawiera zasada nr 2 Deklaracji Sztokholmskiej?.
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zbadaj zawartość typowych produktów zegarmistrzowskich.
Nazwa
produktu
Materiały z których jest
zbudowany produkt
Które z nich staną się natychmiast
"śmieciami", które mogą być użyte
wielokrotnie
Zegarek elektroniczny
Zegarek mechaniczny

16. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odszukać w katalogu producenta podany wyrób i zapoznać się z jego budową,
2) rozpoznaj materiały z których zbudowany jest produkt i wpisz do tabeli,
3) wypisać części produktu, które po zużyciu stają się odpadami (np. obudowa plastykowa +
elementy elektroniczne + bateria)
4) porównać swoją tabelę z tabelami kolegów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− katalogi wyrobów zegarmistrzowskich,
− instrukcje producenta.
Ćwiczenie 2
Wypisz znajdujące się w zakładzie zegarmistrzowskim odpady i określ właściwy
pojemnik do ich segregacji.
Kolor pojemnika do
segregacji odpadów
lub inne oznakowanie
Odpady
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wypisać wszystkie odpady do wyrzucenia w danym dniu znajdujące się w zakładzie
zegarmistrzowskim,
2) korzystając z informacji na etykietkach lub opakowaniu, katalogów i innych dostępnych
źródeł rozpoznać materiał z którego są wykonane,
3) dokonać segregacji odpadów i wypisać odpowiedni pojemnik,
4) porównać swoje rozwiązanie z tabelami kolegów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− instrukcja w sprawie gospodarki odpadami, katalogi i inne dostępne źródła wiedzy,
− pojemniki na odpady, specjalistyczne tuby itp,
− rękawice i okulary ochronne,
− środki do higieny osobistej (płynne mydło, pasta BHP, płyn do dezynfekcji rąk, papierowe
ręczniki).
Ćwiczenie 3
W Polsce istnieje bardzo uciążliwa grupa odpadów specjalnych pochodzenia
chemicznego, np. resztki farb, środków czyszczących, kosmetyków, środków ochrony roślin,

17. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
baterie, śmieci z metalami ciężkimi, lekarstwa. Segregacja odpadów tylko wtedy ma sens, gdy
nie trafiają one na jedno wielkie wysypisko śmieci. Czy ludzie są świadomi, co dzieje się
z tonami śmieci, które codziennie trafiają do zsypów, kubłów i śmietników, czy też są
wywożone na dzikie wysypiska. Dlaczego tak się dzieje?. Analizę przypadku przeprowadź
metodą SWOT.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeprowadzić wywiad z osobami wywożącymi śmieci z Twojego osiedla, domu, zakładu
pracy lub szkoły,
2) odszukać lub wytropić dzikie wysypiska śmieci, wykonać dokumentację fotograficzną,
3) wyszukać w popularnych czasopismach interesujące Cię artykuły prasowe, związane
z ekologią lub ochroną środowiska. Pamiętaj, że interesującą Cię wiedzę możesz znaleźć
za pomocą popularnych wyszukiwarek internetowych,
4) przeprowadzić analizę SWOT swojego przedsięwzięcia uzupełniając załączoną tabelę:
Strengths
MOCNE STRONY +
Weaknesses
SŁABE STRONY -
Opportunities
SZANSE +
Threats
ZAGROŻENIA -
5) w rozważaniach postaraj się uwzględnić między innymi poniższe kryteria:
− przepisy ochrony środowiska,
− czynniki demograficzne,
− zanieczyszczenie środowiska,
− kulturę ludzi,
− alternatywne źródła energii,
− poziom ceny na usługi wywozu śmieci,
− brak środków na modernizację lub zmianę technologii,
− uciążliwe zakłady przemysłowe w Twojej okolicy,
− perspektywy z tytułu wejścia Polski do Unii Europejskiej,
6) porównaj swoją tabelę z tabelami kolegów.

18. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Wyposażenie stanowiska pracy:
− czasopisma o tematyce ekologicznej np. AURA, EKOŚWIAT, szkolne słowniki
ekologiczne,
− dokumentacja fotograficzna, wideoklipy,
− komputer z dostępem do Internetu,
− kartka papieru formatu A4,
− długopis, marker.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1. zdefiniować podstawowe pojęcia (odpady, surowce wtórne, utylizacja
odpadów, recykling) związane z ochroną środowiska?  
2. określić jakie ważne przesłanie zawiera zasada nr 2 Deklaracji
Sztokholmskiej z dnia 14 czerwca 1972 r.?  
3. określić jakiego koloru pojemnik służy do składowania różnych
odpadów  
4. rozpoznać produkty stosowane w zakładzie zegarmistrzowskim, które
po zużyciu stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla
środowiska i zdrowia ludzi?
 

19. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
4.3. Analiza i ocena zagrożeń w warsztacie zegarmistrzowskim
4.3.1. Materiał nauczania
Niekorzystne warunki środowiska pracy zegarmistrza, to: niewłaściwe oświetlenie,
niekorzystne parametry mikroklimatu, wymuszona pozycja ciała).
Rys. 2. Obciążenie percepcyjne zegarmistrz przy pracy (M. Jucha, opracowanie graficzne).
Praca zegarmistrza w serwisie usługowym należy do zajęć o spokojnym charakterze,
samodzielnych, o sporadycznym kontakcie z interesantami. Narażenie na wypadek i utratę
zdrowia jest znikome. Większość prac ma charakter statyczny, co powoduje niedobór tlenu,
utrudniony przepływ krwi oraz spowolnienie przemiany materii. Fizjologowie zwracają
uwagę, że u zegarmistrza praca mózgu nie ustaje „na rozkaz”. Często zegarmistrz
zaabsorbowany jakimś problemem czy kłopotami przedłuża nieświadomie swój wysiłek
umysłowy długo poza godziny pracy. Szczególnie narząd wzroku zegarmistrza potrzebuje
odpowiedniego oświetlenia pola pracy. Oko nie jest w stanie skupić się jednocześnie na
przedmiotach oddalonych i bliskich. Kiedy patrzymy na przedmioty położone w różnej
odległości, oczy męczą się. Może to zdarzyć się podczas prac kontrolnych lub montażowych.
Proces nastawiania oka do obserwacji przedmiotów w różnych odległościach nazywa się
akomodacją oka W miarę starzenia się zdolność akomodacyjna bardzo się zmniejsza,
wówczas należy unikać szybkich zmian dalekiego i bliskiego widzenia. Nastawienie oka na
bliskie widzenie stanowi zawsze większy wysiłek. Najkorzystniej jest, gdy odległość oka od
przedmiotu wynosi 30 cm.
Należy unikać zbyt wielkich różnic jasności oświetlenia stanowiska roboczego
i otoczenia tego stanowiska. Przy doborze oświetlenia należy pamiętać o zapobieganiu
zjawisku olśnienia. Olśnienie następuje wówczas, gdy przenosimy wzrok na powierzchnię o
znacznie większej jaskrawości. Olśnienie powoduje niewygodę widzenia i obniża zdolność
rozpoznawania przedmiotów. Po przedostaniu się dużej ilości światła do oka siatkówka dna
oka zostaje okresowo porażona. Z dużym olśnieniem w pracy spotykamy się rzadko. Bardzo
często mamy natomiast do czynienia z mikroolśnieniem działającym długo i systematycznie.
Może ono powstawać przy używaniu na stanowisku pracy tylko oświetlenia miejscowego,
bez stosowania oświetlenia ogólnego. Poza tym lampy oświetlenia miejscowego nie są
osłonięte. Emitują one światło bezpośrednie, które może odbijać się od metalicznych lub
jasnych powierzchni rozmieszczonych w niedalekiej odległości, a następnie wąskim
strumieniem trafić do oka. Aby w takich sytuacjach zapobiec olśnieniu, trzeba stosować
głębokie klosze do elektrycznego oświetlenia miejscowego.

20. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Rys. 3. Ergonomiczna analiza środowiska pracy zegarmistrza (M. Jucha, opracowanie graficzne).
Źródłem zagrożenia mogą być: warunki środowiska pracy, wykorzystywana energia,
stosowane wyposażenie i materiały. W procesie pracy zegarmistrz oddziałuje bezpośrednio
lub pośrednio na szeroko rozumiane przedmioty pracy (narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie
i wyposażenie stanowisk pracy, surowce, materiały i półfabrykaty, wyroby gotowe itp.), które
w strefach swojego naturalnego oddziaływania stanowią potencjalne źródła niebezpiecznych
czynników mechanicznych, mogących powodować zagrożenia - głównie urazami.
Oddziaływania te mogą prowadzić do bezpośredniego uderzenia, przecięcia, przebicia lub
innego urazu ciała zegarmistrza. Urazy mechaniczne ciała zegarmistrza mogą być również
następstwem takich zdarzeń, jak poślizgnięcie się na posadzce czy upadek z wysokości.
Rys. 4. Skutki zdrowotne powodowane przez obciążenie statyczne podczas pracy siedzącej zegarmistrza (M.
Jucha, opracowanie graficzne).

21. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego
rodzaju zagrożenia zarówno dla zegarmistrza jak elektrycznego jego środowiska. Są to:
1) zagrożenia od elektryczności statycznej,
2) porażenia oraz oparzenia prądem i łukiem elektrycznym,
3) zagrożenia pożarowe,
4) zagrożenia wybuchem,
5) szkodliwe oddziaływania pól elektromagnetycznych.
Zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach i sieciach elektrycznych:
− nie używać sprzętu, którego obudowa lub przewód zasilający są uszkodzone,
− używać tylko takich przewodów lub aparatów elektrycznych, które są przeznaczone do
ogólnego użytkowania,
− nie wolno zbliżać się i dotykać nieizolowanych przewodów, które są pod napięciem,
− nie wolno używać zawilgoconego, mokrego sprzętu elektrycznego i urządzeń
elektrycznych,
− osoby, które nie mają odpowiednich kwalifikacji nie mogą wykonywać napraw instalacji
i urządzeń elektrycznych,
− prze użyciem przenośnych elektrycznych urządzeń lub narzędzi należy zawsze sprawdzić,
czy nadają się do pracy w środowisku, w którym zamierza się je stosować,
− nie wolno zdejmować obudowy sprzętu elektrycznego ani umożliwiać dostępu do wnętrza
pomieszczeń ruchu elektrycznego,
− prace nieelektryczne w pobliżu czynnych urządzeń elektrycznych wolno wykonywać
tylko pod nadzorem elektryka, który posiada odpowiednie kwalifikacje.
Substancje chemiczne na stanowiskach pracy występują w postaci gazów, par, cieczy lub
ciał stałych. W warunkach narażenia zawodowego wchłanianie substancji zachodzi przede
wszystkim przez drogi oddechowe, ale również przez skórę i z przewodu pokarmowego.
Reakcja organizmu na substancje toksyczne zależy od ich właściwości fizykochemicznych,
drogi wchłaniania, wielkości dawki i okresu narażenia, a także od takich cech organizmu jak
płeć, wiek, ogólny stan zdrowia i odżywianie oraz stan układów: endokrynologicznego,
immunologicznego, genetycznego. Zależy ona też od czynników zewnętrznych, jak
Temperatura na stanowiskach, wilgotność powietrza.
Przez substancję chemiczną należy rozumieć pierwiastki i związki chemiczne oraz ich
mieszaniny, zarówno pochodzenia naturalnego, jak i otrzymane w wyniku syntezy
chemicznej.
Szkodliwa substancja chemiczna (substancja toksyczna) jest to substancja powodująca
szkodliwe skutki w organizmach żywych. Substancje toksyczne występują w postaci gazów,
par, cieczy lub ciał stałych.
Preparat chemiczny – składa się z minimum dwóch związków chemicznych, np.
spryskiwacz do szyb (woda + glikol). Skutki działania substancji chemicznych dzieli się na
miejscowe, układowe i odległe. Mogą one występować w następujących miejscach:
− wchłaniania – skóra, oczy, błony śluzowe nosa, płuca, przewód pokarmowy,
− przemian – wątroba, płuca, nerki, przewód pokarmowy,
− kumulacji (odkładania) – nerki, ośrodkowy układ nerwowy, wątroba,
− wydalania – wątroba, przewód pokarmowy, nerki, pęcherz moczowy,
− w narządach o szczególnej wrażliwości – gonady, układ nerwowy, narządy wydzielania
wewnętrznego, układ krwionośny, układ odpornościowy. Poprzez gonady, rozumiemy

22. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
gruczoły rozrodcze, właściwe części układów rozrodczych zwierząt wielokomórkowych, ,
u organizmów żeńskich są to jajniki męskich u organizmów męskich są to jądra.
Rys. 5. Zasady bezpiecznej pracy z kwasami (M. Jucha, opracowanie graficzne).
Poprzez ryzyko zawodowe rozumiemy prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych
zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia
u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, w wyniku zagrożeń zawodowych
występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.
Każda praca zawodowa jest wykonywana w określonym środowisku i na konkretnym
stanowisku, stąd też istnieje konieczność ustalenia miejsca lub miejsc pracy przez podanie ich
lokalizacji, określenie przestrzeni specyficznych najbardziej podstawowych specyficznych
cech stanowiska pracy. Mając scharakteryzowane miejsce pracy, identyfikujemy wpływ
zewnętrznych warunków pracy, ustalając sposób warunków ważność oddziaływania
warunków pogodowych na pracę. Później analizujemy wpływ warunków środowiska
wewnętrznego przez ustalenie warunków fizycznych, a więc mikroklimatu, oświetlenia,
hałasu i wibracji oraz innych elementów higieny pracy, dokonujemy oszacowania ryzyka
i planujemy działania korygujące lub zapobiegawcze.
Rys. 6. Sposoby ograniczania zagrożeń (M. Jucha opracowanie graficzne)

23. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Zaleca się stosować środki ochronne w następującej kolejności:
− środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia u źródła,
− środki ochrony zbiorowej,
− środki organizacyjne i proceduralne (procedury lub instrukcje bezpiecznej pracy),
− środki ochrony indywidualnej.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki niebezpieczne, szkodliwe lub uciążliwe występują w zakładzie
zegarmistrzowskim?
2. Jakie znasz podstawowe zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektrycznych?
3. Jakie znasz środki ochrony indywidualnej stosowane w zakładzie zegarmistrzowskim?
4. Jakie znasz zagrożenia na stanowisku pracy zegarmistrza?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wypisz występujące w zakładzie zegarmistrzowskim czynniki niebezpieczne, czynniki
szkodliwe oraz czynniki uciążliwe i określ ich oddziaływanie na człowieka.
Czynniki niebezpieczne Czynniki szkodliwe Czynniki uciążliwe
Nazwa Oddziaływanie Nazwa Oddziaływanie Nazwa Oddziaływanie
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wypisać wszystkie czynniki niebezpieczne występujące w procesie pracy zegarmistrza.
Są to czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do
urazu,
2) wypisać wszystkie czynniki szkodliwe występujące w środowisku pracy zegarmistrza. Są
to czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do
schorzenia,
3) wypisać wszystkie czynniki uciążliwe występujące w środowisku pracy zegarmistrza. Są
to czynniki, których oddziaływanie może utrudniać pracę lub obniżać zdolność jej
wykonania, nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia człowieka,
4) korzystając z dostępnej literatury, katalogów, zasobów Internetu określić ich
oddziaływanie na człowieka,
5) porównać swoją tabelę z tabelami kolegów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
1) wyposażenie warsztatu, pracowni,
2) katalog sprzętu ochrony indywidualnej,
3) komputer z dostępem do Internetu.

24. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
Ćwiczenie 2
Wypisz znajdujące się w zakładzie zegarmistrzowskim środki ochrony indywidualnej
oraz środki ochrony zbiorowej i określ ich przeznaczenie.
Środki ochrony indywidualnej Środki ochrony zbiorowej
Nazwa Przeznaczenie Nazwa Przeznaczenie
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wypisać wszystkie środki ochrony indywidualnej. Środki te przeznaczone do ochrony
człowieka przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo
lub łącznie w środowisku pracy. Do środków ochrony indywidualnej zalicza się odzież
ochronną oraz środki ochrony: kończyn dolnych i górnych, głowy, twarzy i oczu, układu
oddechowego, słuchu, sprzęt chroniący przed upadkiem pracownika z wysokości oraz
środki izolujące cały organizm,
2) wypisać wszystkie środki ochrony zbiorowej. Są to środki przeznaczone do jednoczesnej
ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi
czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące
rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych
urządzeniach,
3) korzystając z dostępnej informacji zamieszczonej na sprzęcie, katalogów, zasobów
Internetu określić ich przeznaczenie,
4) porównać swoją tabelę z tabelami kolegów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− wyniki pomiarów materialnego środowiska pracy (ekspozycja zawodowa),
− literatura specjalistyczna, podręczniki,
− komputer z dostępem do Internetu
Ćwiczenie 3
Dokonaj analizy ryzyka zawodowego dla czynności zawodowych: naprawa zegarków
w warsztacie zegarmistrzowskim.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeprowadzić wywiad z osobami pracującymi w zakładzie zegarmistrzowskim,
2) wyszukać w popularnych czasopismach interesujące Cię artykuły prasowe, związane
z oceną ryzyka zawodowego. Pamiętaj, że interesującą Cię wiedzę możesz znaleźć za
pomocą popularnych wyszukiwarek internetowych,
3) przeprowadzić ocenę ryzyka uzupełniając załączoną tabelę:

25. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Karta analizy ryzyka zawodowego dla czynności
naprawa zegarów w warsztacie zegarmistrzowskim.
Lp. Zagrożenie
Skutki dla zdrowia
(opisowo)
Ciężkość
następstw
Prawdopo-
dobieństwo
Ryzyko
Planowane
działania
korygujące
lub zapobiegawcze
1.
Obciążenie statyczne układu
mięśniowo-szkieletowego
2.
Obciążenie percepcyjne
narządu wzroku
3. Zagrożenie chemiczne
4. Energia elektryczna
5. Zagrożenia mechaniczne
4) oszacować ryzyko metoda trójstopniową na podstawie tabeli:
Rys. 7. Kalkulator do szacowania ryzyka zawodowego (M. Jucha, opracowanie graficzne).
Objaśnienie:
− do następstw o małej ciężkości (m) zalicza się urazy i choroby, które nie powodują
długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy, są to czasowe pogorszenie stanu zdrowia,
takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego
zatrucia, bóle głowy itp.,
− do następstw o średniej ciężkości (ś) zalicza się te urazy i choroby, które powodują
niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane
z okresami absencji, są to itp. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni

26. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu
mięśniowo-szkieletowego (itp. zapalenia ścięgna) itp.,
− do następstw o dużej ciężkości (d) zalicza się te urazy, które powodują ciężkie i stałe
dolegliwości i/lub śmierć, są to itp. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej
powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby
nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego
w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia
słuchu, astma, zaćma itp.,
− do mało prawdopodobnych (mp) zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny
wystąpić podczas całego okresu aktywności człowieka,
− do prawdopodobnych (p) zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie
więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności człowieka,
− do wysoce prawdopodobnych (wp) zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą
wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności człowieka.
5) zaplanować działania korygujące lub zapobiegawcze,
6) porównać swoją pracę z kartami kolegów.
Przykład korzystania z kalkulatora ryzyka:
Jednym z zagrożeń na stanowisku zegarmistrza jest skaleczenie przez ostre elementy
sprężyny napędowej podczas jej demontażu. Ciężkość skutków bedzie: mała (m),
prawdopodobieństwo: wysoce prawdopodobne (wp), co daje nam ryzyko równe 2 -
przecięcie kolumny (m) z wierszem (wp).
Wyposażenie stanowiska pracy:
− wyniki pomiarów materialnego środowiska pracy (ekspozycja zawodowa),
− literatura specjalistyczna, podręczniki,
− komputer z dostępem do Internetu.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1. dokonać identyfikacji czynników niebezpiecznych występujących
w środowisku pracy zegarmistrza?
 
2. wymienić czynniki mechaniczne występujące przy pracach
zegarmistrzowskich?
 
3. postępować ze środkami chemicznymi?  
4. podać podstawowe zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach
elektrycznych?
 
5. oszacować ryzyko na podstawie tabeli trójstopniowej?  
6. dobrać dla określonego zadania zawodowego działania korygujące lub
zapobiegawcze?
 

27. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
4.4. Pomoc doraźna w razie wypadku przy pracy
4.4.1. Materiał nauczania
Aby zdarzenie, któremu uległ pracownik, mogło być zakwalifikowane jako wypadek
przy pracy muszą zaistnieć jednocześnie wymienione elementy:
− nagłość,
− przyczyna zewnętrzna,
− uraz,
− związek z pracą.
Pomoc doraźna to proste natychmiastowe zabiegi wykonywane na poszkodowanych
katastrofach wypadkach, katastrofach i nagłych zachorowaniach zagrażających życiu lub
zdrowiu, do czasu zapewnienia fachowej opieki lekarskiej lub medycznej.
Zakres tej pomocy obejmuje czynności ratownicze możliwe do wykonania przez osoby
nie posiadające fachowego wykształcenia lekarskiego lub medycznego, za pomocą prostych,
ogólnie dostępnych środków. Czas udzielenia tej pomocy liczy się w minutach.
Rys. 8. Łańcuch pomocy podtrzymującej życie. Wystarczy, że pęknie najsłabsze ogniwo i poszkodowany traci
szansę na ratunek. (M. Jucha, opracowanie graficzne).
Zawartość przykładowej apteczki pierwszej pomocy:
− instrukcja udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach,
− latarka elektryczna lub jednorazowa latarka chemiczna,
− nożyczki lub nóż,
− gaza opatrunkowa sterylna (kompresy gazowe) - 4 op.,
− bandaż elastyczny - 4 op.,
− chusta trójkątna - 2 szt.,
− elastyczna siatka opatrunkowa (Codofix) - 2-3 rozmiary,
− agrafki - 4 szt.,
− maseczka do zastępczej wentylacji “usta - usta”,
− rękawiczki gumowe - 3 pary,
− folia termoizolacyjna srebrno-złota (folia NRC) 1-2 szt.,
− plaster zwykły 2 rolki, plastry z opatrunkiem (kilka rozmiarów).

28. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
Główne zasady udzielania pomocy doraźnej:
1) ratownik nie może stać się kolejnym poszkodowanym,
2) zagrożenia zewnętrzne są wspólne dla ratownika i poszkodowanego, mniej bohaterstwa,
więcej fachowości i zdrowego rozsądku,
3) w czasie udzielania pomocy, gdy możliwy jest kontakt z krwią poszkodowanego, należy
używać rękawiczek izolujących,
4) do sztucznego oddychania należy używać jednorazowe „maseczki do sztucznego
oddychania” („isolaide resuscitation device” lub „Resusci Face Shield®
”). Jest to kawałek
folii z plastikowym ustnikiem i zaworem lub filtrem przeciwbakteryjnym umożliwiającym
ewentualne zastępcze oddychanie techniką “usta - usta”.
5) instrukcja udzielania pomocy doraźnej powinna być możliwie uproszczona (raczej
rysunki, niż tekst), tak aby przygodny ratownik bez specjalistycznego szkolenia mógł
bezpiecznie posługiwać się zawartością, nie czyniąc dodatkowej szkody ofierze wypadku.
Powinna także zawierać przypomnienie numerów telefonów alarmowych: pogotowia
ratunkowego – 999, straży pożarnej- 998, policji – 997 oraz komórkowy – 112,
6) latarka może służyć do wzywania pomocy i być niezbędna w razie konieczności
oznaczenia miejsca wypadku. Alternatywą dla zwykłej latarki elektrycznej może być
jednorazowa chemiczna latarka ratunkowa („Safety light”),
7) aby przeciąć ubranie osoby rannej, czy opatrunki. Niezbędne do tego są sprawne nożyczki
lub nóż. Wygodne i bezpieczne są nożyczki z zaokrąglonymi końcami (tzw. do
opatrunków). Kontrowersyjne jest używanie noża, niebezpieczne – ostrza od skalpela lub
żyletki (ryzyko dodatkowych zranień), bezsensowne posiadanie plastikowych nożyczek
do papieru,
8) pierwszą warstwę każdego opatrunku zwykle stanowi gaza. Opakowanie
wysterylizowanej gazy opatrunkowej określane jest zwykle jako „kompres gazowy”. Aby
umocować do rany kompresy gazowe najlepszy jest bandaż elastyczny (raczej nie bandaż
gazowy, który z reguły rwie się podczas opatrywania). Ponadto rolka bandaża może
stanowić wałek dociskający opatrunek uciskowy, dwie rolki mogą stabilizować
i uszczelniać ewentualne „ciało obce” w ranie,
9) do przykrywania dużych powierzchni zranionych, oparzeń, mocowania opatrunków na
głowie, prowizorycznych „temblaków” wygodne są chusty trójkątne (z płótna
bawełnianego, fizeliny, ewentualnie folii),
10)wygodną nowością wśród opatrunków są elastyczne siatki opatrunkowe różnych
szerokości (Codofix®
). Stosujemy je do mocowania opatrunków jako rodzaj elastycznego,
siatkowego rękawa,
11)do niewielkich zadrapań, skaleczeń, obtarć wystarczą plasterki z opatrunkiem. Bardziej
w ich zastosowaniu chodzi o efekt higieniczny i estetyczny niż faktycznie ratownictwo
w nagłych wypadkach. Jednocześnie jest to najczęściej zużywany element apteczek.
12)w celu ochrony przed zakażeniem należy używać gumowych rękawiczek ochronnych (nie
koniecznie sterylnych). Raczej nie tych z folii, bo rozrywają się już podczas próby
zakładania,
13)ostatnim istotnym elementem apteczki jest folia termoizolacyjna (NRC). Osoby
poszkodowane podczas oczekiwania na pomoc lekarską i transport do szpitala są często
narażone na znaczną utratę ciepła. Efektywną ochronę przed stratami ciepła może
zapewnić ekran z srebrno-złotej folii NRC, odbija około 80% promieniowania
podczerwonego, jest nieprzewiewny i nieprzemakalny. Poszkodowanego owijamy srebrną
stroną folii do ciała. Standardowa folia (220 x 160cm) zwykle wystarcza do
zabezpieczenia dorosłego człowieka. Folia NRC może być ochroną przed przegrzaniem –
odwracamy ją wtedy srebrną stroną do słońca aby stanowiła lustro odbijające światło
słoneczne.

29. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Proponowane wyposażenie apteczki jest zgodne z aktualnymi normami dla apteczek
w Niemczech (DIN 13164, 13157, 13169).
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest zawartość przykładowej apteczki pierwszej pomocy?
2. Jakie są główne zasady udzielania pomocy doraźnej?
3. Jakie muszą zaistnieć jednocześnie elementy definicji wypadku, aby zdarzenie, któremu
uległ pracownik, mogło być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odszukaj w apteczce środki niezbędne do założenia opatrunku na miernie krwawiącą
ranę powierzchni dłoniowej ręki i podaj zastosowanie.
Nazwa Zastosowanie
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją udzielania pomocy doraźnej,
2) zapoznać się z zawartością apteczki będącej na wyposażeniu zakładu
zegarmistrzowskiego (pracowni).
Wyposażenie stanowiska pracy:
− instrukcja udzielania pomocy doraźnej,
− apteczka z kompletnym wyposażeniem.
Ćwiczenie 2
Odszukaj w apteczce środki stosowane do udzielania pomocy doraźnej i podaj ich
zastosowanie.
Nazwa Zastosowanie
Codofix®
).
folia NRC
chusty trójkątne
kompres gazowy
nożyczki
Resusci Face Shield®
Safety light

30. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją udzielania pomocy doraźnej. Pamiętaj, że interesującą Cię
wiedzę możesz znaleźć za pomocą popularnych wyszukiwarek internetowych,
2) zapoznać się z zawartością apteczki będącej na wyposażeniu zakładu
zegarmistrzowskiego (pracowni).
Wyposażenie stanowiska pracy:
− instrukcja udzielania pomocy doraźnej,
− apteczka z kompletnym wyposażeniem,
− komputer z dostępem do Internetu,
− Kultura bezpieczeństwa. Materiały pomocnicze dla szkół ponadgimnazjalnych. CIOP PIB,
Warszawa 2006 (płyta DVD).
Ćwiczenie 3
Wypadkowi ulega dwóch pracowników. Porażeniu prądem uległ pracownik konserwujący
mechanizm zegara wieżowego napędzanego silnikiem prądu zmiennego 230 V. Drugi
pracownik biegnąc na ratunek, przewraca się i uderza głową o metalową konstrukcję wieży.
W wyniku upadku doznaje tępego urazu głowy i traci przytomność. Jesteś członkiem tego
zespołu pracowników i na twoich oczach zdarzył się wypadek. Wpisz postępowanie
i niezbędne środki ratunkowe.
Kolejne czynności
ratownicze
Sposób postępowania ratunkowego
Środki do
udzielania pomocy
doraźnej
Zabezpieczenie miejsca
wypadku
Ocena stanu poszkodowanych
Wezwanie pomocy
Reanimacja ABC
A – ARIWAY (udrożnienie
i ułożenie),
B – BREATH (oddech-sztuczne
oddychania),
C – CIRCULATION (krążenie-
masaż serca)

31. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją udzielania pomocy doraźnej. Pamiętaj, że interesującą Cię
wiedzę możesz znaleźć za pomocą popularnych wyszukiwarek internetowych,
2) zapoznać się z zawartością apteczki będącej na wyposażeniu zakładu
zegarmistrzowskiego (pracowni).
Wyposażenie stanowiska pracy:
− instrukcja udzielania pomocy doraźnej,
− apteczka z kompletnym wyposażeniem,
− komputer z dostępem do Internetu,
− Kultura bezpieczeństwa. Materiały pomocnicze dla szkół ponadgimnazjalnych. CIOP PIB,
Warszawa 2006 (płyta DVD).
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1. zaopatrzyć ranę?  
2. stosować w praktyce materiały opatrunkowe zawarte w zestawach
opatrunkowych?
 
3. unikać zagrożeń w czasie udzielania pierwszej pomocy
przedlekarskiej?
 
4. ratować porażonego prądem elektrycznym?  
5. reanimować poszkodowanych zgodnie z procedurą ABC?  

32. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
4.5. Zasady ochrony przeciwpożarowej
4.5.1. Materiał nauczania
Pożar jest to niekontrolowany proces palenia się w miejscu do tego celu nie
przeznaczonym. Palenie się – jest to zjawisko fizyczno – chemiczne, polegające na szybkim
łączeniu się ciała palnego (materiału) z tlenem. Jest to proces egzotermiczny, z efektem
wzrostu temperatury i wydzielania się ciepła oraz świecenia w postaci żaru lub płomienia.
Ogień, będący efektem palenia się, jest jednym z największych dobrodziejstw ludzkości, ale
tylko wówczas, gdy jego jest kontrolowany i zależy od woli człowieka. Jeżeli jednak ogień
wymyka się spod kontroli i powstaje nieoczekiwanie tam, gdzie nie był zamierzony,
a zaczyna wyzwalać ilości ciepła, których nie można opanować, to rozprzestrzenia się i staje
się pożarem.
Rys. 9. Czynniki warunkujące palenie się i gaszenie (M. Jucha, opracowanie graficzne).
Aby przerwać proces palenia się, należy wyeliminować przynajmniej jeden
z warunkujących to zjawisko czynników:
− usunąć materiał palny albo uczynić go niepalnym,
− ochłodzić palące się ciało, a więc obniżyć jego temperaturę poniżej temperatury palenia
się danego ciała,
− odciąć dostęp tlenu, odizolować palące się ciało od powietrza, w którym zawarty jest tlen.
Wszystkie wysiłki strażaków lub osób walczących z pożarem zmierzają zawsze do tego,
aby ze źródła ognia usunąć jeden lub nawet wszystkie czynniki niezbędnych do palenia się.
Jeżeli się to uda, ogień zgaśnie.

33. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
Tab. 1. Podstawowe grupy pożarów
Grupa
pożaru
Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania Środki gaśnicze
A
Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy
spalaniu których obok innych zjawisk powstaje zjawisko
żarzenia, np. drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne,
tkaniny, słoma
woda, piana,
dwutlenek węgla,
proszki gaśnicze
B
Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się
wskutek ciepła wytwarzającego się przy pożarze, np.
benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze,
parafina, stearyna, pak, naftalen, smoła
piana, dwutlenek
węgla, proszki
gaśnicze
C
Pożary gazów, np. metan, acetylen, propan, wodór, gaz
miejski
proszki gaśnicze
D Pożary metali, np. magnez, sód, uran
specjalne proszki
gaśnicze
z indeksem
– E
Pożary grupy A – D występujące w obrębie urządzeń
elektrycznych pod napięciem
dwutlenek węgla,
proszki gaśnicze
W przypadku powstania pożaru wszyscy zobowiązani są podjąć działania w celu jego
likwidacji:
− zaalarmować niezwłocznie, przy użyciu wszystkich dostępnych środków osoby będące
w strefie zagrożenia,
− wezwać straż pożarną.
Telefoniczne alarmowanie należy wykonać w następujący sposób: Po wybraniu numeru
alarmowego straży pożarnej 998 i zgłoszeniu się dyżurnego spokojnie i wyraźnie podaje się:
− swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja o zdarzeniu,
− adres i nazwę obiektu,
− co się pali, na którym piętrze,
− czy jest zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego,
− po podaniu informacji nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia
zgłoszenia.
Przyjmujący może zażądać potwierdzenia zgłoszenia poprzez oddzwonienie,
dodatkowych informacji, które w miarę możliwości należy podać.
Przystąpić niezwłocznie, przy użyciu miejscowych środków gaśniczych do gaszenia
pożaru i nieść pomoc osobom zagrożonym w przypadku koniecznym przystąpić do ewakuacji
ludzi i mienia. Należy czynności te wykonać w taki sposób aby nie doszło do powstania
paniki.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakiego rodzaju sposoby stosuje się aby przerwać proces palenia się?
2. Jakie środki gaśnicze należy użyć, aby gasić pożary grupy A-D występujące w obrębie
urządzeń elektrycznych pod napięciem?
3. Jak zachować się w razie pożaru?

34. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odszukaj w zakładzie (pracowni) podręczny sprzęt gaśniczy niezbędny do ugaszenia
pożaru.
Rodzaj środka gaśniczego Grupa pożaru - co się pali?
komputer
segregatory z papierową dokumentacją podatkową oraz
finansowo-ksiegową
kuchenka gazowa zasilana butlą propan-butan znajdująca
się w pomieszczeniu socjalnym
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją przeciwpożarową,
2) zapoznać się z zasadami użycia podręcznego sprzętu gaśniczego określonymi w instrukcji
bezpieczeństwa pożarowego zakładu,
3) porównać wyniki pracy z wynikami kolegów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− instrukcja instrukcji bezpieczeństwa pożarowego zakładu (pracowni),
− podręczny sprzęt gaśniczy,
− komputer z dostępem do Internetu,
− Kultura bezpieczeństwa. Materiały pomocnicze dla szkół ponadgimnazjalnych. CIOP PIB,
Warszawa 2006 (płyta DVD).
Ćwiczenie 2
Wpisz znajdujący się w warsztacie (pracowni) podręczny sprzęt gaśniczy i określ jego
przeznaczenie.
Nazwa podręcznego środka
gaśniczego
Przeznaczenie

35. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wypisać podręczny sprzęt gaśniczy,
2) korzystając z informacji zamieszczonej na sprzęcie, katalogów i katalogów oraz innych
dostępnych źródeł określić ich przeznaczenie,
3) porównać swoją tabelę z tabelami kolegów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− wyposażenie warsztatu (pracowni),
− komputer z dostępem do Internetu.
Ćwiczenie 3
Ustal przyczyny pożarów według procedury TOL.
T O L
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wziąć pod uwagę trzy obszary, w których mogą tkwić te zagrożenia pożarowe:
− zagrożenia pożarowe, mające przyczyny w czynnikach materialno technicznych,
energetycznych i siłach przyrody (T),
− zagrożenia pożarowe, mające przyczyny w ogólnie pojmowanej organizacji pracy (O),
− zagrożenia pożarowe, mające przyczyny w nieprawidłowym reagowaniu
i niewłaściwej postawie ludzi (L),
2) korzystać z informacji zawartej w różnych źródłach, źródłach tym Internetu,
3) porównać tabelę z tabelami kolegów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− komputer z dostępem do Internetu,
− Kultura bezpieczeństwa. Materiały pomocnicze dla szkół ponadgimnazjalnych. CIOP
PIB, Warszawa 2006 (płyta DVD).
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1. zachować się w przypadku pożaru?  
2. użyć właściwy podręczny sprzęt gaśniczy w razie pożaru?  
3. powiadomić właściwe służby ratownicze o pożarze lub innym
miejscowym zagrożeniu dla życia lub zdrowia ludzi?
 

36. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
5. W przypadku odpowiedzi zbliżonych wybierz, tę która wydaje Ci się najlepsza.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy odpowiada:
A. nauczyciel praktycznej nauki zawodu,
B. każdy pracownik,
C. każda osoba kierująca pracownikami,
D. pracodawca (właściciel zakładu).
2. Organem państwowego nadzoru i kontroli w zakresie bhp oraz prawnej ochrony pracy
jest:
A. Wojewoda,
B. Premier RP,
C. Państwowa Inspekcja Pracy,
D. Najwyższa Izba Kontroli.
3. Do obowiązków pracownika w zakresie BHP należy:
A. organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
B. organizowanie stanowisk pracy zgodnie z przepisami i zasadami BHP,
C. dbanie o należyty stan maszyn i urządzeń oraz o porządek i ład na stanowisku pracy,
D. wykonywanie zaleceń Społecznego Inspektora Pracy.
4. Prawa pracownika w zakresie BHP zawiera:
A. artykuł 211 Kodeksu pracy,
B. artykuł 210 Kodeksu pracy,
C. artykuł 207 Kodeksu pracy,
D. artykuł 108 Kodeksu pracy.
5. Symbol E na gaśnicy oznacza, że jest ona przeznaczona do:
A. gaszenia ciał stałych, np., papieru,
B. gaszenia cieczy palnych,
C. gaszenia gazów,
D. gaszenia pożarów występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem.
6. Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku oparzenia (zaczerwienienie skóry) polega na:
A. podaniu środków przeciwbólowych,
B. posmarowaniu miejsca oparzonego kremem nawilżającym,
C. chłodzeniu miejsca oparzonego zimną wodą przez co najmniej 20 minut,
D. chłodzeniu miejsca oparzonego środkiem gaśniczym np, gaśnicą śniegową (CO2).

37. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
7. Zagrożenie podczas wymiany sprężyny napędowej w mechanizmie zegarowym powstaje
od:
A. czynnika mechanicznego,
B. drgań mechanicznych,
C. obciążenia dynamicznego,
D. obciążenia statycznego.
8. Czynnik szkodliwy powstający podczas szlifowania dorabianych szkiełek mineralnych
wszelkich kształtów, to?
A. hałas,
B. temperatura,
C. mikroklimat,
D. pył z materiału obrabianego i ściernicy.
9. Jakie oświetlenie należy zastosować na stanowisku pracy zegarmistrza?
A. punktowe, miejscowe,
B. awaryjne, wystawowe, kierunkowe,
C. ogólne, miejscowe (złożone),
D. pośrednie, rozproszone,
10. Uciążliwością w pracy zegarmistrza jest:
A. praca w gorącym mikroklimacie,
B. nadmierny wysiłek fizyczny,
C. obciążenie percepcyjne wzroku,
D. praca w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych.
11. Pracodawca polecił Ci wyrzucić na śmietnik zużyte baterie od zegarków.
A. wyrzucisz baterie do pojemnika koloru żółtego,
B. wyrzucisz baterie do pojemnika koloru białego,
C. poinformujesz pracodawcę, iż baterie należy przeznaczyć do recyklingu,
D. wykonasz polecenie.
12. Spośród wymienionych zasad bhp wybierz tą, która wpływa bezpośrednio na
zabezpieczenie przed urazem oka:
A. zasada zachowania ostrożności,
B. zasada przestrzegania przepisów bhp,
C. zasada stosowania tylko sprawnych narzędzi,
D. zasada stosowania sprzętu ochrony indywidualnej.
13. Zajmujesz się czyszczeniem mechanizmów zegarków. Środek czyszczący posiada na
opakowaniu znak ostrzegawczy.
Aby chronić własne zdrowie:

38. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
A. zastosujesz rękawice ochronne, fartuch i okulary ochronne,
B. użyjesz rękawice ochronne i lupę zegarmistrzowską,
C. będziesz przestrzegał zasad bezpiecznej pracy z kwasami,
D. zachowasz ostrożność.
14. Najskuteczniejszym sposobem ograniczania zagrożeń jest
A. stosowanie środków ochrony indywidualnej,
B. przestrzeganie instrukcji bezpiecznej pracy,
C. informowanie o zagrożeniu,
D. eliminacja czynnika stwarzającego zagrożenie.
15. W sytuacji poniżej najskuteczniejsze działanie korekcyjne to:
Sytuacja Opis awarii Efekt awarii
Wiercenie otworu
w metalowej płytce
Pęknięcie wiertła Uraz oka
A. używanie tylko sprawnych, dobrze naostrzonych wierteł,
B. okulary ochronne,
C. zachowanie ostrożności,
D. przestrzeganie instrukcji bhp.
16. W sytuacji poniżej najskuteczniejsze działanie korekcyjne to:
Sytuacja Opis awarii Efekt awarii
Obsługa maszyny do
czyszczenia mechanizmów
zegarków mechanicznych.
Niespodziewany kontakt ze
środkiem chemicznym.
Uraz oka.
A. używanie tylko sprawnych maszyn,
B. okulary ochronne,
C. zachowanie ostrożności,
D. przestrzeganie instrukcji bhp.
17. Po pracy zostało Ci w pojemniku ok. 250 ml.(szklanka) płynnego szkodliwego środka
chemicznego do czyszczenia mechanizmów zegarowych:
A. odlejesz niepotrzebny środek do plastykowej butelki, zakręcisz i zostawisz
w warsztacie,
B. wylejesz niepotrzebny środek do umywalki w toalecie,
C. odlejesz pozostałą ilość do szklanego zamykanego naczynia i napiszesz markerem, co
to za środek,
D. wylejesz niepotrzebny środek do metalowego kubła na śmieci.
18. Po pracy ze szkodliwym środkiem chemicznym do czyszczenia mechanizmów
zastosujesz:
A. środki ochrony wzroku,
B. środki ochrony układu oddechowego,
C. środki ochrony ciała (rękawice, fartuch ochronny,
D. wszystkie wyżej wymienione.

39. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
19. Zauważyłeś podczas pracy, że silnik tokarki zegarmistrzowskiej nadmiernie się nagrzewa
(wyczuwasz swąd palącego się tworzywa sztucznego i widzisz wydobywający się czarny
dym):
A. natychmiast wyłączasz obrabiarkę spod działania prądu, powiadamiasz nauczyciela,
B. zatrzymujesz na chwilę maszynę, aby ochłodzić silnik,
C. próbujesz sam ustalić przyczynę awarii,
D. po ochłodzeniu silnika, pracujesz dalej, ale zachowujesz ostrożność.
20. Kolega oparzył się gorącą herbatą. Udzielając mu pierwszej pomocy (zaczerwienienie
skóry):
A. podasz tabletkę przeciwbólową,
B. posmarujesz miejsce oparzone kremem nawilżającym,
C. ochłodzisz miejsce oparzone zimną wodą przez co najmniej 20 minut,
D. ochłodzisz miejsce oparzone środkiem gaśniczym np., gaśnicą śniegową (CO2).

40. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ucznia ................................................................................................
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska 731[05].O1.01
Zakreśl pionową kreską poprawną odpowiedź
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1. A B C D
2. A B C D
3. A B C D
4. A B C D
5. A B C D
6. A B C D
7. A B C D
8. A B C D
9. A B C D
10. A B C D
11. A B C D
12. A B C D
13. A B C D
14. A B C D
15. A B C D
16. A B C D
17. A B C D
18. A B C D
19. A B C D
20. A B C D
Razem:

41. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
6. Literatura
1. Bezpieczeństwo i zdrowie a warunki pracy. Podręcznik szkoleniowy. Dział Szkoleń KK
NSZZ „Solidarność”, Gdańsk 1992
2. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
3. http://www.recykling.pl
4. Kowalewski S., Dąbrowski A., Dąbrowski M.: Zagrożenia mechaniczne. Centralny
Instytut Ochrony Pracy PIB, Warszawa 1997
5. Kultura bezpieczeństwa. Materiały pomocnicze dla szkół ponadgimnazjalnych. CIOP PIB,
Warszawa 2006 (płyta DVD)
6. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Podręcznik dla szkół zasadniczych.
WSiP, Warszawa 1999
7. Norma PN-N-18002:2000 System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne
wytyczne do oceny ryzyka zawodowego
8. Słomka-Romanowska I, Słomka A.: Zarządzanie ryzykiem zawodowym. TARBONUS,
Tarnobrzeg 2002