3. 1- Factores do clima: enténdese por tales aquelas variables que exercen unha
influencia permanente e inalterable sobre o clima (latitu-
de, situación, posición con respecto ás masas mariñas, re-
levo, …)
Poden agruparse en dous grandes conxuntos:
a) factores xeográficos
b) factores termodinámicos.
2- Elementos do clima: son todos aqueles compoñentes observables e medi-
bles da atmosfera (insolación, nebulosidade, humida-
de, presión, temperatura …)
6. a) Latitude: é un factor de 1ª orde na configuración climática de calquer terri-
torio terrestre determina o nivel de radiación ao longo do
ano e, sobre todo, a súa intensidade (canto máis proximos ao Ecuador, con
maior perpendicularidade inciden os raios solares e, polo tanto maior é a intensidade dos
mesmos sobre a superficie terrestre; canto máis ascendemos en latitude – canto máis nos
alonxamos do Ecuador- menor é o ángulo de incidencia e, polo tanto, menor é a súa intensi-
dade = “ quentan menos”)
A Península Ibérica está situada na zona temperada do hemis-
ferio norte: isto determina a existencia de catro estacións ben
marcadas.
As Illas Canarias, situadas nunha latitude subtropical (próximas
Trópico de Cáncer) teñen un réxime de temperaturas máis cálido
e menor contraste de estacións.
9. b) Situación:
* Península Ibérica sitúase:
entre dúas grandes masas - océano Atántico
de auga de características
térmicas diferentes - mar Mediterráneo
dous continentes - Europa
- África
- insularidade
* Illas Canarias: determinado por
- proximidade África
Encrucillada
de masas de
aire distintas
10. c) Influencia do mar:
litoral: menor oscilación térmica e
- determina dous grandes ámbitos maior grao de humidade
interior: continentalización: a ampli-
tude térmica aumenta e des-
cende a humidade do aire
- na Península establece estreita orla de periferia litoral (zona costeira) =
diferenzas climáticas aberta ao mar
entre
terras interiores: continentalidade
- moi importante en ambos arquipélagos.
11. - sistemas montañosos paralelos á costa = frean a influ-
encia marítima (agás val do Guadalquivir)
* disposición - posición oeste-leste da > dificulta entrada masas de
maioría dos relevos aire do norte/sur
montañosos > favorece entrada masas de
aire do oeste
- concas encerradas (Ebro, Douro) = precipitacións esca-
sas/frecuentes néboas de estancamento
d) relevo:
- diminución da temperatura (0,5º/0,6º C cada 100 m de
sión) = arrefriamento
* altitude - efecto orográfico > precipitacións na vertente de bar-
lovento/sequidade na de sota-
vento
> precipitacións “ocultas” (xeada)
> precipitacións “horizontais”
- solleiros (solaina): maior insolación - hacia o sur
* orientación
- avesedo (umbría): menor insolación – hacia norte
15. 1.2.- Factores termodinámicos:
a) Circulación en altura: corriente en chorro
b) Circulación en superficie:
1) Centros de acción
2) Masas de aire
3) Frontes
16. - Circulación atmosférica:
* é a sucesión de masas de aire sobre o territorio; isto determina:
> os tipos de tempo atmosférico (tempo atmosférico: é o estado da
atmosfera nun lugar e tempo concreto)
> o clima (é a sucesión de tipos de tempo sobre un lugar durante perío-
dos longos; o seu estudo ao longo do tempo – series de trinta
anos ou máis- permite a distinción de distintos dominios climáti-
cos)
* rexida en altura pola corrente en chorro (jet stream)
en superficie por centros de acción
masas de aire
frontes
18. - Características: * forte corrente de vento
* estrutura tubular
* circula de oeste a leste
* sitúase a unha altura entre os 9 e os 11 Km (entre tropopausas tro-
pical e polar)
- dirixe a circulación atmosférica na zona temperada
baixas presións temperadas quedan á esquerda da súa traxectoria
separa
altas presións tropicais quedan á dereita da súa traxectoria
É, polo tanto, responsable do tempo en superficie
na súa velocidade
- variacións
na súa ubicación estacional (= estacionalidade)
22. 1º.- variación de velocidade:
circulación rápida: (> 150 Km/h) - trazado zonal (oeste-leste)
(Fig. 5) - suaves ondulacións (Fronte Polar en superficie: e
a zona de contacto do aire cálido tropical e o
aire frío polar) (Fig. 7)
velocidade lenta: describe profundas ondulacións > cristas ou dorsais (altas presións)
> vales ou valgadas (baixas presións)
se a velocidade é moi lenta, as ondulacións acentúanse: poden chegar a desprenderse do
chorro principal e * bolsas de aire polar en altura poden penetrar hacia o sur
* bolsas de aire tropical poden penetrar hacia o norte
(embolsamento que pode ser perigoso = gota fría)
23. Crista ou dorsal=
alta presión
Baixa velocidade: ondulacións
Val ou valgada= baixa presión
Elevada velocidade: circulación zonal
24. 2º.- desprazamento estacional en latitude:
- en inverno sitúase máis ó sur (aféctalle máis de cheo á Pen. Ibérica)
- no verán ascende en latitude (desprázase hacia o norte) incidindo, basicamente, no norte
peninsular
(Fig. 6)
25. b) Circulación en superficie:
b.1.- centros de acción
b.2.- masas de aire
b.3- frontes
Rexen a circulación atmosférica en superficie
26. b.1.- Centros de acción
- son áreas de altas e baixas presións.
* é o peso do aire sobre unha unidade de superficie.
- presión * mídese co barómetro en milibares (mb) ou en hectopascais (hPa)
atmosférica
* represéntase nos mapas do tempo mediante isoliñas denominadas isóbaras
( = liñas que unen puntos co mesmo rexistro de presión no momento da me-
dida)
* rexístranse nos mapas en intervalos de diferenza de 4 mb. (“van de 4 en 4”)
* considérase como presión media de referencia a nivel do mar o valor de
1013,5 mb, aínda que nos mapas do tempo adoita considerarse o valor de
1016 mb (valor superior = Alta Presión; valor inferior = Baixa Presión)
27. * superior a este valor: entramos nunha zona de alta presión ou ANTICICLÓN
rodeada por zonas de presión máis baixa.
Os ventos circulan dende o centro hacia a periferia (o ai-
re “sae” do núcleo do anticiclón hacia a periferia do mes-
mo) pero non en liña recta, senón xirando no sentido das
agullas do reloxo no hemisferio norte.
Soe traer tempo estable.
- 1016 mb
* inferior a este valor: entramos nunha zona de baixa presión, depresión,ciclón,
ou BORRASCA, rodeada de zonas de presión máis alta.
Os ventos circulan dende a periferia ó centro (o aire
entra” hacia o núcleo da baixa presión, onde os valores de
presión son máis baixos) pero non en liña recta, senón xi-
rando no sentido contrario ás agullas do reloxo no
hemisferio norte.
Soe producir tempo inestable, chuvioso con frecuencia.
28. Anticiclóns e Borrascas 1
Nun anticiclón, o aire sae dende o seu
centro hacia a periferia decribindo un
movemento “espiral” no mesmo sentido
das agullas do reloxo no hemisferio norte
Nunha borrasca, o aire entra hacia o seu
centro dende a periferia decribindo un
movemento “espiral” no sentido contrario
ás agullas do reloxo no hemisferio norte
30. Anticiclóns e Borrascas 3
En ambos tipos de centros de acción, ao tempo que circula o aire horizon-
talmente (é o vento) tamén experimenta movementos verticais, de descenso
(nos anticiclóns) e de ascenso (na borrascas)
31. Anticiclóns e Borrascas 4
En superficie, a traxectoria dunha partícula que se atope no centro dunha
alta presión sería aproximadamente a que se reflexa nesta ilustración.
A
B
32. Anticiclóns e Borrascas 5
Na vertical, o mevemento do aire sería:
> Nos anticiclóns o aire descende (movemento de subsidencia = descenso) e, ó chegar ao chan, “foxe” hacia a
periferia (poderíamos dicir que no anticiclón hai “superavit” de aire, aire “de máis” que se dirixirá a “encher”
as zonas de baixas presións) = diverxencia en superficie.
> Nas borrascas o aire ascende (movemento de ascendencia = ascenso), confluíndo aire de zonas de altas
presións que veñen a “encher” o “déficit” de aire que ten esta área de baixas presións = converxencia en
superficie
33. - anticiclón térmico: fórmase cando unha
masa de aire se arrefría: o aire frío
* centros de acción pesa máis, descende e xenera unha
térmicos (por arrefria- alta presión)
mento ou quentamento
do aire)
- baixa térmica: fórmase cando o aire se
quenta (o aire quente pesa menos,
elévase e xera unha baixa presión)
- Pola súa orixe, os
centros de acción
poden ser
* centros de acción > cristas anticiclóns
dinámicos (fórmanse
a partir das cristas e val-
gadas da corrente en > valgadas borrascas
chorro) (ver diap. 24)
34. - A. das Azores
- A. Polares atlánticos
* anticiclónicos - A. escandinavo
- A. térmico europeo
- Principais - A. peninsular
centros de
acción (que
actúan Sobre
a Pen. Ib.)
- B. de Islandia
- B. do Golfo de Xénova
* depresionarios
- B. térmicas norteafricanas
- B. peninsular
35. b.2.- Masas de aire
- Unha masa de aire é un enorme corpo de aire , de gran base (miles de km)
e relativamente pouca altura que, por ter permanecido sobre unha determi-
nada área = rexión manancial ou rexión fonte , adquiriu unha particulares
condicións de temperatura e humidade que varían lenta e gradualmente no
plano horizontal unha masa de aire non presenta cambios bruscos de tem-
peratura ou de humidade na horizontal: cando isto
ocorre é que xa se pasou a outra masa distinta.
- Orixe: adquiren as súas notablemente uniformes características de temperatura e humidade nas
áreas anticiclónicas.
- Interesante propiedade das mesmas é a de que conservan bastante ben as
súas características meteorolóxicas cando se desprazan da súa rexión manan-
cial: mistúranse pouco coas masas de aire veciñas, mantendo entre elas unhas superfi- cies de
separación nítidas.
36. - Poden sufrir modificacións cando percorren grandes distancias:
37. b.3.- Frontes
- son superficies que separan dúas masas de aire de características distintas:
polo tanto, a ambos os dous lados da liña de separación (fronte) prodúcese
un cambio brusco das propiedades do aire (presión, temperatura, humidade)
- España: a fronte máis importante e que con máis frecuencia afecta á Pen.
Ibérica é a fronte polar.
- a fronte polar ssepara masas de aire tropical e polar: as súas ondulacións
orixinan borrascas de dúas frontes (fronte cálido e fronte frío) que provocan tempo
inestable, vento e precipitacións.
38. 2.- Factores do clima:
a) A Insolación e a nebulosidade
b) A temperatura do aire
c) A humidade, a néboa e o calixeiro
d) A presión e o vento
e) As precipitacións
f) A evaporación, a evapotranspiración e
a aridez
39. 2.a.- Insolación e nebulosidade
- Insolación: - cantidade de radiación solar recibida pola superficie terrestre.
- promedio España: > 2000 horas/ano (debido á súa latitude)
- contrastes * cornixa cantábrica: < 2000 h/ano
* SL/Canarias: > 2000 h/ano
- Nebulosidade: - estado da atmosfera no que o ceo aparece cuberto (en maior ou menor
grao) de nubes.
- contraste: * cornixa cantábrica: área con maior nebulosidade.
* val Guadalquivir+litoral sudatlántico península+certas áreas
das Canarias: maior nº días despexados.
41. 2.b.- Temperatura do aire
- é o grao de calor do aire.
- mídese en graos centígrados (ºC)
- aparello de medida: termómetro.
- representación nos mapas: isotermas = liñas que unen os puntos con igual tª.
- España: notables diferenzas das tª medias por factores: * latitude (diminución das mesmas hacia o norte)
* distancia ao mar (+ suaves no litoral, extrémanse
* altura (por diminución da tª coa altitude)
- aspectos importantes: * amplitude térmica anual - é a diferenza entre a tª media do mes máis cálido e a
do mes máis frío.
- España * máis baixas = Canarias/litoral (especialmente
no norte)
* máis altas = interior
* xeadas - prodúcense cando a tª do aire baixa de 0º C.
- poden ser *de irradiación
* de advección
- en España * menor número = costa
* maior número = submeseta norte + val do Ebro.
50. Por curiosidade (ou non tanto):
Fixémonos nas capitais do interior peninsular!
51. 2.c.- Humidade, néboa e calixeiro:
- Humidade: - cantidade de vapor de auga que contén.
- depende de * proximidade de masas de auga (s/t o mar)
* temperatura ( a humidade diminúe ao au-
mentar a tª)
- en España superan o 70% anual * costa
* submeseta norte (con acusa-
das variacións entre os máxi-
mos invernais e os mínimos
estivais)
- Néboa: - é a suspensión de diminutas gotas de auga na capa inferior da at-
mósfera as cales limitan a visibilidade a menos de 1 Km
- prodúcese cando o aire inferior da atmosfera se arrefría tanto que
se produce a condensación de parte do vapor de auga que contén.
- pode ser *de irradiación
* de advección
53. - Calixeiro - bruma seca que reduce a visibilidade, causada pola presenza de gran
cantidade de finas partículas de po en suspensión nas capas baixas da
atmosfera .
- fórmase na España seca no verán, en situación anticiclónica: solos rese-
cos con finas partículas desagregadas + forte quentamento do chan o
que provoca fortes movementos ascendentes que elevan ditas partí-
culas, manténdoas en suspensión.
Calixeiro no Campo de Criptana
(Ciudad Real)
54. 2.d.- A presión e o vento
a) Presión - depende das características das masas de aire que se sitúen so-
bre a Península ao longo do ano.
verán
- as altas presións son características de
inverno
primavera
- as baixas presións son máis frecuentes en
outono
altas pr. térmicas no inverno por
- no interior soen aparecer arrefriamento do chan
baixas pr. térmicas no verán por
quencemento do chan
- Canarias: área de predominio de altas presións (subtropicais)
55. b) Vento - def.: movemento horizontal do aire en relación coa superficie
terrestre.
- na Península, por latitude/posición dominan os ventos do oeste
- existen numerosos ventos rexionais
- Canarias: domina o alisio do Norleste
brisas mariñas
- ventos alternantes locais:
brisas de montaña
56. Principais ventos rexionais de España:
Tamén podemos utilizar este enlace:
http://www.educaplus.org/play-269-Vientos-de-Espa%C3%B1a.html
58. Enlaces:
* Réxime de brisas litoral:
http://www.youtube.com/watch?v=HnA9bWGIQPI
* réxime de ventos montaña – valle:
http://www.youtube.com/watch?v=pNWGaKNFtlk
59. 2.e.- As precipitacións
- def.: auga que cae á superficie terrestre procedente das nubes, tanto en for-
ma líquida como sólida.
- instrumento de medida: pluviómetro.
- unidade(s) de medida: milímetros (mm) ou litros/metro cadrado.
- representación nos mapas: isohietas (= liñas que unen puntos coa mesma
precipitación.
* orográficas
- tipos (por causa) * convectivas
* frontais (de fronte)
60. * volume anual modesto.
- caracterización precipitación en España
- anual
* gran variabilidade - estacional
- espacial
* latitude
* situación
- factores determinantes
* apertura ao mar
* relevo
62. 2.f.- Evaporación, evapotranspiración e aridez
- Evaporación - def.: proceso polo que a auga líquida pasa a estado gasoso a
temperatura ambiente.
- maior intensidade co incremento da temperatura, polo tan-
* de norte a sur
to, na Pen. Ib. aumentará * no verán
* nas horas centrais do día
63. - Evapotranspiración - def.: perda de humidade da superficie terrestre debi-
da á insolación e á transpiración das plantas e
do solo.
* evapotranspiración real: é a que
se produce realmente.
- dous conceptos
* evapotranspiración potencial:
(ETP) é a evapotranspitación
que se produciría en caso de
haber unha cantidade de au-
ga suficiente.
64. - Aridez - def.: é a insuficiencia de auga no solo e na atmosfera.
precipitación
- depende da relación polo que a aridez será tanto
temperatura
maior sexa a temperatura.
maior canto
menor sexa a precipitación.
- índices * aridez mensual: índice de Gaussen
para 2 x Tª media ºC ≥ Total Precipitacións do mes (en mm)
cálculo cando é así, é un mes árido.
da * aridez xeral: índice de De Martonne
aridez Total precipitación anual (mm) , segundo o resultado
Temperatura media anual (ºC) + 10
* húmidas > 30
establece zonas * semihúmidas 20-30
* semiáridas 10-20
* subdesértica ou esteparia 5-10
* desértica 0-5
