SlideShare a Scribd company logo
1 of 85
Odiitii
• Galii Mirkaneessuu (Reveneu recognition)
• Baasiiwwan Hir’ifaman
• Baasiiwwan Hin Hir’ifamne
Kutaa Tokko Galii
Mirkaneessuu
Galii Mirkaneessuu (Reveneu recognition)
Audit Objective:
 To determine whether Taxable Revenue has been reported
accurately,
To determine the reported revenue has been properly classified
for Taxation,
To ensure Tax Evasion has not been committed.
Revenue Audit Procedure
Pre Examination Procedure
 Review the listed sources of Revenue and evaluate
based on the type and nature of the business.
 Review prior year assessment reports and you may
ask previous auditors about the business.
 Obtain Knowledge of the Business & relate the
sources of revenue with the knowledge.
 Consider Audit Risk.
Key Performance indicators
Revenue Audit Procedure
 Perform analytical procedures: both Vertical & Horizontal
analysis,
 Determine extent of reliance on the company Internal Control
System,
 Conduct a tour to the business and an interview,
 Determine Sample Size
 Examine VAT, TOT, refund claim and withholding document
with total revenue report separately with all months.
Legal Considerations Art 48 (2) C
 A record of all Sales and Purchases of Goods and Services related
to the business entity showing;
 Particular of Goods and Services,
 Name of Buyers’ and Sellers’,
 Using pre-numbered invoices
containing vendor’s TIN.
7
Revenue Audit Procedure
Audit Approach In Revenue Examination
The Audit Risk Is Here Understatement Of
Revenue
• A bottom up
i.e. From source document /Invoices,
Ledger/ to Income statement.
How to determine Revenue
Now the base of accounting which the taxpayers used that is
Accrual, cash base and percentage of completion
Example
Cash Base:- revenues and expenses are recorded in
accounting books by strictly following cash inflow and cash
outflow.
Regardless of the accounting period when a particular activity
is performed in an enterprise, revenue from such an activity
will not be recorded until collection of cash is made.
How to determine Revenue …
 Similarly, expenses are recorded, irrespective of the
period of time to which they apply, only upon payment
of cash.
Cash basis accounting is common only in small
business enterprises of which most of transactions
are immediately followed by cash receipt and cash
payment.
Example advance collection, cash sales at the time,
credit collection
How to determine Revenue ...
 In accrual accounting:-revenues and expenses are
recognized by taking into account the period of time
within which a transaction has been effected.
Accordingly, revenue is recorded in accounting books
in the period when the activity has been performed.
Example; Cash sales at the time, credit sales (accrued
revenue)
Questions
A. XYZ business company sales of 2012 presented below;
 Trade account receivable 120,000
 Cash sales during the year 280,000
 Total credit sale made during the year 370,000
 Total trade account receivable collected during the year 390,000
 Total cash collected in advance from the customer 65,000
then recognize the revenue;
1).Based on cash base of accounting Method?
2).Based on accrual base of accounting Method ?
3)How we recognize VAT revenue ?
Answer
1. under cash base of accounting
Cash sales made during the year 280,000
 Credit sales collection during the year 390,000
Advance collection from the customer 65,000
Total sales under cash base ====735,000
2. under accural base of accounting
 Cash sales during the year 280,000
Credit sales during the year 370,000
Total sales under accrual base ==650,000
3. In both base VAT should be collected on
 cash sales, credit sales and advance collection
Inventory
•Visit the business premises of the taxpayer before the
commencement of the audit.
•Observe the taxpayer’s practices with respect to inventory
management, invoicing,
•Identify source of invoice.
•Identify forgery receipt, inactive business organization .
• Compare the taxpayer’s inventory records (or year-end
inventory list) with the books of account, financial
statements and tax declaration note.
Cont…
• Confirm costing method and any provisions made for
obsolescence.
• Determine the extent of the verification performed by the independent
external auditor.
• For instance, a company that sales computers would not be
expected to keep car spare parts as stock. If this happens, then it
indicates that the taxpayer has not fully disclosed other business
dealings.
Cont…
• Determine the inventory valuation method used by the taxpayer
and its acceptability in relation to tax law. (Average ,FIFO not
LIFO
• Test the costs from the suppliers invoices, import entries etc.,
for the items that comprise the majority of the reported
inventory.
• Confirm costing method and any provisions made for
obsolescence.
• Test the costs from the suppliers invoices, import entries etc., for
the items that comprise the majority of the reported inventory.
Cont…
• Review any adjustments made by the taxpayer with respect
to shortages, values and the like
• Review of finished goods, particularly with respect to
goods stored at the premises of company officials.
• Camper the purchased amount with finished goods/sales
and working process.
• Cheek the raw material purchased is directly sold with out
adding value.(ex .Textile factory, soft drinks)
Gaaffii
Galmee herregaa yeroo hojjetamu meeshaan osoo hin
gurguramin hafu .
1. Raabsaa dhugaatii, hojii daldala bunaa, shaqaxaa fi mana huccuu,
mana mukaa fi sibiilaa akkamitti adda baastuu ?
2. Meeshaa man kuusaa keessa nanna’u dhuguma meeshaa sirriitti adda
bahee beekamuudha ?
3. Meeshaa man kuusaa keessa jiru akkamitti mirkaneessina?
4. Daldala hojii omisha (manafacturing ) irratti bobba’anii jiran akkamitti
adda baastu?
5. Meeshaalee hojii ijaarsaaf hojii irra osoo hin oolin hafan akkamitti
xiinxalamaa?
Kutaa Lama Baasiiwwan
Hir’ifaman
Baasiiwwan Hir’ifaman
Bu’uura labsii 202/2009(23) tiin bara gibiraatti galii kaffalaan
gibiraa gibira itti kaffalu murteessuuf baasiiwwan kaffalaa
gibira irra dhiyaatu akka baasii hir’ifamaatti ni qabamaaf
Isaanis
Baasiin kamiiyyuu galiiwwan galii kaffalaa gibiraa keessatti
hammataman argamsiisuuf, hojichaaf wabii kennuu fi
hojicha itti fufsiisuuf bara gibiraa keessatti baasiiwwan
kaffalaa gibiraatiin taasifaman barbaachiisaa ta’u hanga
itti amanametti akka baasiitti ni qabamu.
K/G Galmee herregaa qabatuuf Basiwwan qabamuuf
 Baasii meeshaa daldalaa gurgurameef kaffalaa gibiraatiin bahe;
 Galii hojii daladaala argachuuf qabeenya hojii irra oolan gatiin
isaanii hir’atuu hir’ifama dullumaa waliigalaa bara gibiraa
keessatti herregamu.
.Kaffalaan gibiraa bara gibirichaatti meeshaa daldaalaa osoo hin
dabalatiin kisaaraa qabeenyaawwan hojii daldalaa gurguruudhaan
yookiin jijiiruudhaan isa mudatu;
 Bara gibirichaatiif akkaataa Labsii kanaatiin kaffalaa gibiraatiif
baasiiwwan biroo kamiyyuu akka hir’ifamaatti eeyyamamuuf
Baasii Dhalaa
• kaffalaan gibiraa liqii yookiin idaa biroo fudhate yookiin
waliigalteen taasise galii hojii daldalaa isaa argachuuf kan oolche
hanga ta’etti dhala kanaan wal qabatee kaffalame bara gibiraa
keessatti galii gibirri itti kaffalamu kaffalaa gibiraatti yeroo
murtaa’u akka baasiitti qabamaaf. Haata’u Malee
• Dhalichi hanga dhala liqii Baankii Biyyoolessaa fi Baankii
Daladalaa gidduutti taasifamu irratti shallagamu % 2’n kan caalu
yoo ta’e, akka hir’ifamaatti hin qabamu; haa ta’u malee dhalichi:
• Dhaabbata faayinaansii Baankii Biyyoolessaatiin beekamtiin
kennameef; yookiin
• Baankii biyya alaa namoota Itiyoophiyaa keessa jiraataniif liqii
akka kennu heeyyamameef, kan kaffalame yookiin kan kaffalamu
yoo ta’e akka hir’ifamaatti ni qabama.
Haata’u malee baasiin dhala baankii liqeesitoota
biyya alaatiif kaffalame qabamuu kan danda’u yoo
liqeesitoonni koppii sanada eyyama baankii
biyyoolessaa irra ittiin argatan yoo dhiyeessan qofa.
Gaaffii :- Baasii dhala liqii baankilee dhuunfaa fkn
Baankii Awash,baankii Hojii gamtaa
garaagarummaan dhala liqii 2% kan caalu yoo ta’e ni
qabnaa ?
Baasiwwan dhala baankii mirkaneessuuf hala
durewwan guutamuu qaban
Hangi mallaqa liqiin argame guutummaan hojii
daldala taaksiin itti kaffalmu irra ooluu isaa.
 Sanada guutuu waliigaltee liqii baankii jiraachuu.
1.Fkn Dhabbati X gamoo ijaaree kan kireessu fi daldala meeshaa
al-ergii irratti kan bobba’e jiru liqii baank hojii suphiinsa gamoof
yoo fudhatee mana jireenyaa kan ittiin ijarrate yoo ta’e akkamitti
ararsina ?
 2. Obbo Tomaas, Gamoo Magaalaa Baatuutti ijaaree galii
gamoo Magaalichaaf beeksisa. akkasumas daldala al-ergee
Magaalaa F/F baafatee hojjetu F/F tti beeksisa. Sochii hojii al-
ergee babballisuuf gamoo Maqaa isaatiin Baatuu jiru qabsiisee
Baankii Awash irra qarshii kan liqeeffate yoo ta’e baasii dhala
baankii akkamitti qabamuu danda’aa ?
2. Kennaawwan Kaayyoo Tola ooltummaaf taasifaman dambii 202/2010(35)
 Galiin waggaa kaffalaan gibiraa gibirri itti kaffalamu yeroo murtaa’utti
kennaan kaffalaan gibiraa taasise hir’ifama kan taasifamu danda’u
kennichi kanneen armaan gadiitiif kan taasifame yoo ta’e dha.
 Dhaabbata tola oolaa Itiyoophiyaa” yookiin “waldaa Itiyoophiyaa” kan
jedhu hiika Labsii Dhaabbilee fi Waldaalee Tola Ooltotaa Lak.
621/2001 Federaalaa keessatti kennameef Waamicha mootummaan
taasiseen kenna misoomaaf kaffalame.
 Waamicha mootummaan taasiseen kenna misoomaaf, walabummaa
biyyattii fi tokkummaa kabachiisuuf balaa yookiin weerara uumamaa
yookiin nam-tolchee ittisuuf yookiin waamicha kana fakkaataniif deebii
kennuuf kan taasifame yoo ta’edha.
 Hojjetoota Kaffalaa gibiraa tiin alatti bu’uura wamicha
mootummaan dhiyeesseen baasii arjomaaf bahu
 “waamicha Mootummaan godhame” jechuun
Mootummaa Federaalaan ykn Naannoon waamicha
taasifamu dha.
 “hojii tola oltummaa” jechuun hojjattoota kaffalaa
gibiraatiin ala gargaarsa barumsaaf, fayyaaf, eguumsa
naannoof ykn gargaarsa namummaa biroo
gargaaramtoota birootiif kennamuu dha.
Yaada Kaffalaan Gibiraa
1.:Biiroon Barnoota Oromiyaa bittaa Nyaata baratootaaf kan
oolu raawwachuuf dagarsa k/g yoo gafate hanga qarshii
kaffalee k/t akka baasiitti ni qabamaa ?
2.Yuuniversitiin Finfinnee qoricha farra ilbiisa bookee
uummataaf bitee raabsuuf daggarsa mallaqa kaffalame?
3. Hospitaalli Xiqur Anbassaa babballisuu fi bittaa meeshaa
yaallii dhukuba Onneef dagarsa mallaqaa k/T yoo kenname
4.Maatii Hojjetaa dhaabbata isaaf kaffaltii barnootaa/ Yaalaaf
baasii yoo baase?
Daangaa hir’ifama baasiin itti eyyamamu Kaffalaa gibiraatiif hir’ifamni
waliigalaa heeyyamamu, galii waggaa kaffalaa gibiraa gibirrii itti kaffalamu
%10 caaluu hin qabu. Fkn
ABC Tajaaajila Mana Garaajii Kan kennan Ibsa herregaa bara 2014 akka armaan gadiitti
dhiyeeffatanii jiru.
Galii Tajaajila 5,000,000.00
Baasiwwan Bulchiinsa
Baasii Miindaaf 840,000.00
Bittaa meeshaalee suphiinsaaf 3,000,000.00
Daggarsa Biyyaaf 150,000.00
Kira manaaf 600,000.00
Ida'ama Baasii 4,590,000.00
Bu'aa qulqulluu Taaksiin itti
kaffalamu 410,000.00
Gibira kaffalamu 125,500.00
Bu’aa qulqulluu taaksiin booda 284,500.00
Baasii daggarsaa ni qabamaafii ?
Kasaaraa Dabarsuu (kew 25)
 Hir’ifama bu’uura keewwata kanaatiin heeyyamamu osoo hin
dabalatiin, gibira waggichaatiif baasiin hir’ifamu galii waliigalaa
kaffalaan gibiraa bara gibirichaa keessatti argate yoo caale hangi
maallaqaa caalee argame kasaaraa kaffalaa gibiraa irratti
qaqqabe ta’a.
 kaffalaan gibiraa bara gibiraa keessatti kasaaraan yoo isa
mudate, kasaaraa bara gibirichaatti isa mudate bara gibiraa itti
aanutti dabarsuu ni danda’a; waan ta’eefis, galiin kaffalaa gibiraa
gibirri itti kaffalamu kan bara gibiraa itti aanuu yoo shallagamu
kasaaraan ce’e akka hir’ifamaatti qabama.
 Kaffalaan gibiraa kasaaraa isaa guutummaan guututti
hir’isuu kan hin dandeenye yoo ta’e, kasaaraa hin
hir’ifamne bara gibiraa itti aanutti dabarsuuf hanga
maallaqaa bakka buufamee galii waliigalaa waggaa bara
gibirichaa keessatti argame irraa hir’isuun kasaarichi
guutumaa guutuutti hir’ifamee hanga xumuramutti
dabarsuu ni danda’a.
Haata’u malee kaffalaan gibiraa kasaaraa irra qaqqabe
dhuma waggaa kasaarichi irra qaqqabee irraa eegalee
waggoottan gibiraa 5 (shan) oliif dabarsuu hin danda’u.
31
Rawwii labsii kana kewwata 33 tiif waliigaltee
yeroo dheeraa wajjiin wal-qabatee kasaaraan
qunnamu wal-dandeesisuun hanga xumuramutti
gara boodaatti ceehuu ni danda’a.
Kasaaraan ceehuu kan danda’uu galmeen herregaa
kaffalaa gibiraa kasaaraa mul’isu odiitii kan
taasifamee fi Abbaa Taayitichaan fudhatama kan
argate yoo ta’e qofaadha,
32
Tumaan keewwata kanaa keewwata xiqqaa (2) yoo jiraatellee, kaffalaan gibiraa;
a) Kasaaraa agarsiise galmee herregaa oditara alaatiin ooditii
taasifamee Abbaa Taayitaatiif kan dhiyeessee yoota’e, fi
Yeroon beeksiisa taaksii bara gibiraa itti aanu gahuun duratti
galmee herregaa kaffalaa gibiraa Abbaan Taayitichaa odiitii
gochuu yoo hin dandeenye kasaaraan ceehuu ni danda’a.
Tumaa keewwata kana keewwata xiqqaa (3) tiin Abbaa Taayitichaaa
Labsii Bulchiinsa Taaksii Naannoo Oromiya keewwata 30 tiin
kasaaraa qoratee beeksisa murtii gibiraa fooyya’e kaffalaa gibiraatiif
kennuuf mirga qabu hin hambisu.
33
Kaffalaan gibiraa waggoota lama kasaaraan irra
qaqqabe yoo jiraatee fi tokkoon tokkoo kasaaraa kan
darbe yoo ta’e kasaaraa biroo dabalataa kamiyyuu
akka dabarsuuf heeyyamamuufii hin qabu.
 Kaffalaan gibiraa kasaaraa dabarsuu kan danda’u
akkaataa dambii gibiraa irratti ibsameen t a’a.
34
BAASII BEEKSISAA HIJII DALDALAA
Bu’uura dambii keewwata 33 tumameen baasiin hir’ifamaa
beeksiisaaf hayyamame
 Beeksisa omisha yookiin jajaajila qophiiwwan garaagaraa irratti
beeksisuuf kaffalaa gibiraan taasifamu kaffaltiin maallaqaan
yookiin omishaan yookiin tajaajilaan kennamu baasiin hir’ifamaa
hayyamamuu qajeelfama bahuun ta’a. “ከጠቅላላ ገቢው 3% በመቶ
ባልበለጠ መጠን ብቻ ነው”
 Hojii beeksisa homaatu osoo itti hin hojjatiin kaffaltiin maallaqaan,
omishaan yookiin tajaajilaan kennamu baasii hir’ifama beeksisaatti
hin qabamuuf.
Baasii Bakka Bu’iinsaa (qajeelfamaan Mirkanaa’a)
• Kaayyoo labsichaa keewwata 28 keewwata xiqqaa
1 (i) tiif “baasii bakka bu’ummaa” jechuun hojii
daldalaa beeksisuu fi guddisuuf hojjataan kaffalaa
gibiraa keessummoota bakka hojii daldalaan alatti
simachuuf baasii keessummeessu baasuu dha.
Adeemsa Dhiyeessii fi Qophii Omishatti Qisaasama Muudatu Akka Baasitti Qabu
 Adeemsa dhiyeessii fi qophii omishaatti (soraan, hurkaan,
baqsuun, caccabaan, yeroo turtiin, kkf) hangi meeshaa
omishaan badu
 Qo’annoo guutuu argachuun yoo hin danda’amne Abbaan Taayitaa
Dhaabbilee dhuunfaa irraa, kaffalaa gibiraa irraa, qaama dhimmi
ilaallatu yookiin bu’uura qo’annoo ofii isaa taasisuun hanga baasii
qabamuu malu murteesuu danda’a.
 Raawwii qabxii armaan oliitiif Abbaan Taayitaa qaama dhimmi
ilaallatu tokkoon tokkoo ragaa omishaa kennuun irra jiraatu ni
murteessa.
BAASII YAALAA HOJJATTOTAAF TAASIFAMU
 Qaxaraan maqaa qaxaramaatiin araboonii inshuraansii
fayyaa kaffalu dabalatee bu’uura karoora fayyaa
hojjattootaan baasiin tajaajila yaalaa hojjattootaaf baasu
akkaataa labsichaa keewwata 23 keewwata xiqqaa 1 (a)
tiin ni hir’ifamaaf.
 Baasii Miindaa
 Baasii buusii sorotaa miindaa isaanii irra %15 ol hin
taane.
kireeffataa qabeenyaa hojii daldalaa kireeffate baasii isaatiin haaressu,
suphuu fi fooyyessu. (dambii 202/2010(34)
 Kirreeffataan waliigaltee kireessaa wajjiin
godhameen alatti qabeenyaa hojii daldalaa
kireeffate fedhii isaatiin kan haaromsu, suphuu
ykn fooyyessuu yoo ta’e baasiin haaromsaaf,
suphaaf ykn foyyeessuuf baase galii hojii daldalaa
isaa irraa ni hir’ifamaaf.
40
Bu’uura waliigaltee kiraa meeshaalee kaappitaalaan qabeenya
hojii daldalaa qabameef hir’ifama hayyamamu (dambii 202/2010(36)
 Bu’uura waliigaltee kiraa meeshaalee kaappitaalaan
qabeenyaa hojii daldalaa qabameef kafaltiin kiraa
raawwatamu galii dimshaashaa hojii daldalaa irraa akka
hir’ifamu taasifama.
 Akkaataa keewwata kana keewwata xiqqaa (1) tiin
namnii hir’ifamni hayyamameef qabeenyicha irratti
hir’ifamni dullumaa hin qabamuuf.
41
BAASII WAJJIRA OL-AANAA (dambii 202/2010(37)
 Dhabbatni jiraataa Naannichaa hin taane baasii sirrii faayidaa
dhaabbata isaa Naannicha keessatti dhaabbiidhaan hojjatuuf taasise
bakka buusuuf kaffaltiin dhaabbatni Naannicha keessa dhaabbiin
hojjatu raawwate kan hir’ifamu, baasichi galii hojii daldalaa
argachuuf, hojii daldalaa wabii kennuuf ykn hojii daldalaa itti
fufsiisuuf qofa yoo taasifameedha.
Yaada:- Dhabbanni Xy kaffalaa gibira bulchiinsa magaalaa Baatuu ta’e tokko gamoo
Bul.Magaalaa F/F keessa kireeffatee ykn teessoo waajjira ol’aanaa godhachuun baasii kira
ji’aan kaffalu yoo nu quunname ni qabnaaf
42
Tajaajila mana Qopheessaatiif kaffaltii
raawwatame;
Taaksii tarni oovarii,
taaksii eksaayizii,
taaksii dabalata qabeenyaa deebii hin ta’in ykn
yeroon dhiyaachuu dhabuu isaatiin deebii hin
taane
43
Hirrifama Dullumaa
1. Hirrifama Dullumaa
• Hirrifama Dullumaa jechuun Maal jechuudhaa ?
• Gosoota Mala Hir’inaa Dullumaa Meeqatu Jiraa ?
• Baasiwwan Daldalaa al tokkoon hir’ifamanii fi adeemsaan
hir’ifamaa deeman Tarreessi ?
• Baasiwwan hir’ifama Dulluma Maaliif akka baasiitti k/gibiraaf
qabnaa ?
• Baasiwwan hir’ifama Dullumaa Mirkaneessuuf haala
durewwan guutamuu qaban Maalii?
2. Hir’ifama Dulluma maalif akka baasiitti qabamaa?
labsiin gibira 202 kew (23) irratti bu’uura ibsameen
oGalii hojii daldalichaa keessatti galiiwwan
hammataman argachuuf, hojii daldalichaaf
wabummaa kennuu fi hojii daldalichaa itti
fufsiisuuf baasiiwwan barbaachisoo bara gibiraa
keessatti kaffalaa gibiraatiin taasifaman akka
baasiitti erga hir’ifameen booda taaksii shallaguu
akka qabnu ni ibsaa.
… Hir’ifama Dulluma maalif akka baasiitti qabamaa?
kana keessa inni tokkoffan Hir’ifama Dullumaa.
akkataa labsii gibira lakk.202(26);
oGalii hojii daladaala argachuuf qabeenya hojii irra
oolan gatiin isaanii hir’atuu fi qabeenya hojii daldala
kiliyaa (intanjable property) hir’ifama dullumaa
waliigalaa bara gibiraa keessatti herregamu akka
baasiitti ni qabamaa.
3.Akaakuuwwan Qabeenyotaa /Types of assets/
Kaffalaan Taaksii qaabeenya adda adda horachuu ni danda’a.
Adeemsa hojii odiitii keessatti qabeenyawwan adda adda irra
deddeebiin ka’an keessa gosa qabeenyaa kamtu sababa tajaajila
kenneef gatiin isaa yeroo hir’atu kaffalaa gibiraaf akka baasiitti
qabnaa ?
I. Daldalaa /Trading Stock/
II. Qabeenyaawwan Gatiin Hir’atu /Depreciable Assets/
III. Qabeenyaawwan Hojii Daldalaa Kiliyaa /Business Intangibles/
IV. Qabeenyaawwan Hojii Daldalaa Biroo /Other Business Assets/
V. Qabeenyaawwan Taaksiin Itti Kaffalamu /Taxable Assets/
VI. Qabeenyaawwan Biroo /Other Assets/
I. Meeshaa Daldalaa /Trading Stock/
• Labsii gibira galii keewwata 2 (26) hiikni itti kennamee jira.
 Meeshaa omishame, hojjatame, bitame ykn omishaaf,
gurgurtaaf ykn jijjiirraaf haala kamiiniyyuu argame;
 Adeemsa omishuu ykn hojjachuu keessatti faayidaa irra kan
oolu meeshaa dheedhii ykn dhumataa kamiiyyuu; ykn
 Beeylada fe’umsaaf ykn hojiidhaaf tajaajilan osoo hin
dabalatiin beeylada biroo kamiiyyuu
II. Qabenyawwan Hojii Daldalaa Gatin Hir’atu /Depreciable asset/
• Qabeenyaawwan Hojii daldalaa gatiin isaanii hirr’atu Qabeenyaa
sochoo’uu fi hin sochoone haalota armaan gadii sadan guutanii
argamuu dirqamaa.
 Bara tajaajilaa waggaa tokko caalu kan qabuu
Sababa dullumaan ykn yeroon irra darbuun gatiin
hir’achuu danda’u.
Gar-tokkeen ykn guutummaan galii hojii daldalaa
argamsiisuuf faayidaa irra kan oole.
…Qabenyawwan Hojii Daldalaa Gatin Hir’atu /Depreciable asset/
• “Fooyya’iinsa Qabeenyaa hin sochoone irratti taasifamu”
jechuun mana ykn qaama manichaa biroo kan ta’u ykn manicha
waliin dhaabbataan kan wal-qabate dabalata manicha irratti
taasifamu kamiyyuu ykn jijjiirama yoo ta’u daandii, daandii
keessoo, iddoo dhaabbii konkolaataa fi ijaarsa dallaa
kamiiyyuu ni dabalata. 202ke 26(7C))
• Baasiin fooyya’iinsaa qabeenya hin sochoone irratti taasifamuu
hir’ifamni dullumaa yammuu shallagamu baasii lafaa fooyya’insi
irra qubate dabalachuu hin qabu Fkn Kaffaltii Liizii
III. Qabeenyaawwan Hojii Daldalaa Kiliyaa /Business Intangibles/
• Guutummaan ykn gar-tokkeen galii hojii daldaalaa argamsiisuuf
kan oolan qabeenyaawwan armaan gadii ti:
 Mirga waraabbii, paatantii, dizaayinii ykn moodelii,
pilaanii, formulaa ykn adeemsa hojii iccitii, mallattoo
daldaalaa ykn qabeenya wal-fakkaataa biroo bara
murtaa’eef qofa tajaajilu;
 Tarreeffama maamiltootaa, sarara tamsaasaa ykn maqaa
addaa, mallattoo ykn fakkii ykn akkaataa daldala kiliyaa
(intangible property) biroo bara murtaa’eef qofa tajaajilu.
IV. Qabeenyaawwan Hojii Daldalaa Biroo /Other Business Assets/
• Adeemsa hojii daldalaa gaggeessuu keessatti guutummaan
ykn gar-tokkeen galii hojii daldalaa argachuuf qabeenyaa
qabame ykn faayidaa- irra oole dha;
FKN.(Konkolaataa,Teessoo,Kompitera…)
• Qabeenyaawwan daldalaa, qabeenyaawwan gatiin isaanii
hirr’atu, qabeenyaawwan hojii daldalaa kiliyaa,
qabeenyaawwan taaksiin itti kaffalamu adda bahanii kan
kaa’amaniif taaksii wajjiin wal-qabatee karaa adda ta’een
waan ilaalmaniif ykn keesummeeffamaniifi dha;
V. Qabeenyaawwan taaksiin itti kaffalamu /Taxable Assets/
• Labsicha keewwata 55tiin qabeenyaawwan taaksiin itti kaffalamu
ramaddiiwwan lamatti qoodamanii jiru:
 Ramaddii "A"
o Qabeenyaa hin sochoone.
o Qabeenyaan hin sochoone namaa darbuu isaan duratti yoo
xinnaate waggaa lamaatiif guutummaan guutuutti mana jireenyaaf
tajaajile hin dabalatu . %15
 Ramaddii "B"
o Aksiyoonotaa fi Boondota
o Mirgaa fi filannaa aksiyonota fi bondota irratti kenname ni
dabalata %30
VI. Qabeenyaawwan Biroo /Other Assets/
• Qabeenyaawwan kunniin kan daldalaas, kan taaksiin itti
kaffalamus miti:
Qabeenyaawwan faayidaa dhuunfaaf oolan; (konkolaataa
Mana
Qabeenyaawwan galii gibira irraa bilisa taasifame argachuuf
faayidaa irra oolan.
Qabeenyaa hin sochoone mana jireenyaaf tajaajilu.
4. Baasii Hirrifama Dullumaa Mirkaneessuuf
Haladurewwan Guutamuu qabu
1.Yeroo Qabeenyaan itti horatame
 Baasiin hir’ifama dullumaa mirkana’uun duratti guyyaan
qabeenyaan sun itti horatame/argame ifaan beekamuu qaba.
 Baasiin hir’ifama dullumaa guyyaa qabeenyummaan itti
mirkana’ee fi galii maddisiise irraa eegalee shallagama malee
guyyaa boodeetti hin deebi’amu.
FKN Konkolaataan tokko 01/8/2015 bitamee hojii keessa kan
gale yoo ta’e baasiin hir’ifama dullumaa bara gibiraa 2015
dhiyaatu gahee ji’a lamaa qofa ta’a.
2.Qabeenyaan sun hojiif qophii ta’uu isaa qaama
aangoo qabuun mirkana’uu Qabaa (for Building):-
Fkn: Ijaarsa Gamoof ,gamoon sun xumuramu isa fi hanga gatii
(Bill of Quantity) mirkana’uu qaba.
Ijaarsi Gamoo Osoo Hin xumuramin G or G+1 kireeffamu yoo
baasiin hir’ifama dullumaa dhiyaate akkamittin herregnaa ?
Gamoof hir’ifamni dullumaa herregamuu kan eegalu waraqaa ragaa
ijaarsi xumuramuu mirkaneessuu guyyaa kenname dura hin ta’u.
FKN Gamoo Giddugala Gabaa Shaggar abba Darbii 4 kan ta’e
qarshii Bil. 3.5 kan ijaarame xumurame ta’uu qaama aangoo qabuun
gaafa 1/11/2011 mirkana’ee jira.kunis
 “Ground flour” gatiin qarshii 1,000,000,000 .00
 1stflour 725,000,000.00
 2nd flour 660,000,000.00,
 3rd flour 597,500,000.00,
 4th flour 517,500,000.00
waliigala gatiin ijaarsa mirkana’e Bil.3.5 yeroo ta’u ,
Gaaffii
1. Gamoon kun bara gibira 2012 hanga floorii 2 qofatti kan
kireeffame yoo ta’e baasiin hir’ifama dulluma hagam ta’aa?
2. Bara 2013 gamoon kun guutummaa kan kireeffamu
yoo ta’e baasiin hir’ifama dullumaa sirriin meeqaa ?
Deebii
1ffaa . (G+1+2) 2,385,000,000.00 *5%=119,250,000.00
2ffaa.G+1+2+3+4= 3,500,000,000*5%=
175,000,000.00
3. Ragaa Guutuu Gatii Qabeenyaa Ibsu jiraachuu fi
abbummaa qabeenyaa
 Ragaan Gatii qabeenya sun ittiin bitame ibsuu danda’u
argamuu qaba.
 Gamoo Yoo ta’e sanada qaama aangoo qabuun mirkanaa’e
 Qabeenyich dhaala /kennaa yoo ta’e sanada ittiin
mirkanaa’ee.
 Qabeenya daldalaa Bittaan argame yoo ta’e sanada bittaa
sirrii seera guute.
Qabeenyaa Dabarsuu fi Abbummaan Qabachuu
• Hir’ifama dullumaa fi kaayyoo gibira qabeenyaa
kaappitaalaa dabarsuun faayidaa argamu irratti kaffalamuuf
qabeenyaa galmeen itti raawwatamu gurgurtaan, kennaan
yookiin wal-jijjiirraan yoo darbu dabarsaan qabeenyaa
akka dabarsetti kan lakkaawamuu fi namni darbeef
qabeenyaa abbummaan akka qabateetti kan lakkaawamu
waliigalteen gurgurtaa, wal-jijjiirraa yookin kennaa guyyaa
qaama waliigaltee kennuuf aangoon kennameef biratti
galmaa’e irraa eegalee ta’ee, hir’ifama dullumaa
gaafachuun kan danda’amu qabeenyaan kan galmaa’ee
ta’u yoo mirkanaa’e dha.
4.Mala hir’ifama fi % hirifama Dulluma sirnaan beekuu
Qabeenyaa gatiin
hir’atu
Taarifa mala
hir’ifama
dullumaa kallattii
Taarifa mala
hir’ifama
dullumaa gatiin hir’atu
Kompiyuutara, softi weerii fi
kuusuu odeeffannoo
%20 %25
Giriin haawusii (green house) %10 -
Giriin haawusii osoo hin
dabalatiin fooyya’insa
qabeenyaa hin sochoone irratti
taasifamu
%5 -
Qabeenyaa gatiin hir’atu biroo %15 %20
Qabeenyaa gatiin hir’atu
hojiilee misooma albuudaa fi
boba’aatiif faayidaa irra oolu
%25 %30
Gaafii shaakalaa 1ffaa
• Konkolaataa Gatiin isaa Mil. 2 ta’e bara 1/11/2011 bitamee
hojii keessa kan jiru hanga bara 2015 tti wagga waggaan
akkaataa mala hir’ifama dullumaa gatiin hir’atutin “accumulated
depreciation” hagam ta’aa ?
• Bara 2012
• 2013,
• 2014
• 2015
64
Deebii
Book Value rate dep.per year Ac.dep
2012 2,000,000.00 0.2 400,000 400,000
2013 1,600,000.00 0.2 320,000.00 720,000
2014 1,280,000.00 0.2 256,000.00 976,000
2015 1,024,000.00 0.2 204,800.00 1,180,800
65
Question
Assume that,Yominat Company will generating
revenue continuously for the coming five years
with the asset value of 1,200,000,use full life 5
years, depreciation rate 20%.
1.Calculate depreciation expense for each year based
Declining Balance Method.
2.Compare Deprecation expense for each year with
declared amount of Revenue ?
66
Answer
Year 1 Year 2 Year 3 Year 4 Year 5
Book
Value 1,200,000 960,000 768,000 614,400 491,520
Dep.Expen
se 240,000 192,000 153,600 122,880 98,304
Ending
Book
Value 960,000 768,000 614,400 491,520 393,216
Graph
Data
Start Year 1 Year 2 Year 3 Year 4 Year 5 End
1,200,000(240,000 ) (192,000 ) (153,600 ) (122,880) (98,304 )
393,216
(SV)
67
5.Qabeenyichi Galii Maddisiisuu eegaluu Qabaa.
 Qabeenyich kallatiinis ta’e al kallattiin galii osoo hin
maddisiisin baasii hir’ifama dullumaa dhiyaatu
mirkaneessuun hin danda’amu.
Fkn: Konkolaataa callisee ijaajjuu ykn Man kuusaa
osoo tajaajila hin kennin cufamee oolu odiiterri baasii
hir’ifami dullumaa mirkaneessuu hin qabu.
6.Qabeenyichi Tajaajila hojii daldalaaf qofa ooluu
mirkaneessuu (building and truck)
 Amala isaanii irraa kan ka’e qabeenyawwan daldalaa irra
gudda faayidaa dhuunfaaf kan oolan yoo ta’e bu’a
qabeessummaan galii kaffaluu gaaffii jela ni gala.
 Qabeenyaawwan hojii daldalaa galii hojii daldalaa
argamsiisuuf waggaa guutuu hojii irra kan hin oolle yoo
ta’e hir’iffamni dullumaa kan shallagamu yeroon gar-
tokkee waggaa qabeenyaawwan hojii irra hin oollee haala
madaalawaa ta’een erga hir’ifamee booda ta’a.
Qabeenya hojii daldalaa gar-tokkeen hojii daldalaaf gar-
tokkeen immoo hojii biroof oole hanga hojii daldalaaf
ooleen qofa hir’ifamni dullumaa herreegama. Fkn
 Gamoon daldalaa fi mana jireenyaa bakka tokko ta’uu.
 Konkolaataa Ijaarsaa tajaajila Hojii ijaarsaa qofaaf
ooluu xiinxalu.
 Konkolaataan giddu-galeessaan baasii boba’aa baase,
saayitii inni irra socho’e hojjete projektii beeksifama jiru
faana xiinxaluu.
FKN
Giddugala Gabaa Shaggar abba Darbii 4 kan ta’e
qarshii Bil.3.5 kan ijaarame xumurame ta’u qaama
aangoo qabuun gaafa 1/11/2011 kan mirkana’e keessa
darbii xumuraa Hoji geggeessitoonni dhabbaticha mana
jireenyaa dhuunfaa isaanii godhachuun kan biroo yoo
kan kireessan yoo baasiin hir’ifama dulluma qabnu bara
2015 sirriin meeqa ta’a ?
G 1,000,000,000.00
1 725,000,000.00
2 660,000,000.00
3 597,500,000.00
4 517,500,000.00
G+1+2+3=2,982,500,000*5%= 149,125,000.00
7.Qabeenyichi jiraachuu mirkaneessuu
Yeroo qabeenya manca’ee bade /hojii ala ta’ee fi gurgurame
akka waan tajaajila hojii daldalaa keessa jiruutti baasii
hir’ifama dullumaa dhiyeessuun ni jira oditerri of eegannoo
cimaa gochuu qabaa.
Fkn Maashiinii Dhakaa Daaku Lama kan ture keessa tokko yoo
hojiin ala ta’e akka waan hojii irra jiruutti fudhatanii baasii
hir’ina dullumaa mirkaneessuu.
8. Ibsi Herrega fi galmeen madaala baasii hir’ifama dulluma
agarsiisu sirnaan qabamee dhiyaachuu.
10. Gamoo maqaa abbaa warraa yookiin haadha
warraa galmaa’e hojii daldala dhuunfaaf kan oole
yoo ta’e hir’ifamni dullumaa hayyamamuu kan
danda’u gamoon tajaajila hojii daldalaatiif akka
oolu, hir’ifamni dullumaa akka itti gaafatamuu fi
gamoon yoo gurguramu gibiraa fi taaksii sirrii akka
kaffalamuu sanadni waliigaltee abbaa manaa fi
haadha manaan yoo dhiyaate dha.
74
5. Qabeenya hojii daldalaa dabarsuu
Dabarsaan qabeenya hojii daldalaa hir’ifama dullumaa guutuu itti
argate nama qunnamtii qabuuf kan dabarse yoo ta’e namni darbeef
hir’ifama dullumaa argachuu hin danda’u.
Qabeenyi namoota qunnamtii qaban gidduutti darbe hir’ifama
dullumaa kan hin xumurre yoo ta’uu fi gatiin ittiin darbe gatii
galmee qulqulluu qabeenyaa kan caalu yoo ta’e hir’ifama
dullumaa shallaguuf bu’uura kan ta’u gatii galmee qulqulluu
qabeenyichaati.
Qabeenya dhaalaan darbuuf hir’ifama dullumaa bu’uura kan ta’u
gatii galmee qulqulluu yeroo qabeenyichi darbu qabuudha
75
6. Maloota Hir’ifama dullumaa
 Kaffalaan gibiraa gabaasotni kaffaltii gibiraa fi kaayyoo
biraatiif qopheessuu bu’uura sadarkaalee dhiyeessa gabaasa
faayinaansiitiin mala hir’ifama dullumaa akaakuu tokko
fayyadamuu qaba.
 Qabeenyota hojii daldalaa gatiin hir’atuu hundaa mala
hir’ifama dullumaa akaakuu tokko fayyadamuu qaba;
 Hir’ifama dullumaa hayyamamuuf bu’uura mala hir’ifama
dullumaa kallattii ykn mala hir’ifama dullumaa gatiin hir’atun
murteessuu ni danda’a.
 Hangi hir’ifama dullumaa gatiin hir’ataa deemuu kan shallagamu gatii galmee
qulqullu bara gibiraa jalqabaa jiru irraa taarifa hir’ifama dullumaan shallaguun
ta’a.
Fkn :-Baasii Hir’ifama dullumaa k/g osoo bar tokko osoo hin dhiyeeffatin
irra ce’e booddeetti deebi’ee dhiyeeffachuu hin danda’u.
 Raawwii keewwata kana keewwata xiqqaa 1 tiif “gatii galmee qulqullu bara
gibiraa jalqabaa jiru” jechuun gatii galmee duraa irraa hir’ifamni hir’ifamoota
dullumaa yeroo yeroon erga hir’ifamanii booda gatii argamuu dha.
 Qabeenyota armaan gadiitiif hir’ifamni dullumaa mala hir’ifama dullumaa
kallatiitiin qofa kan herregamu ta’a;
Ex. Building
77
Baasiiwwan suphaa fi fooyya’iinsaa
 Baasiin suphaa ykn fooyya’iinsaa qabeenya gatiin hir’atu irratti taasifame
gatii galmee qulqulluu qabeenyichaa %20 kan hin caalle yoo ta’e hir’ifamni
ni hayyamama.
 Baasiin suphaa ykn fooyya’iinsaa gatii galmee qulqulluu qabeenyichaa %20
kan caalu taanaan baasiin suphaa ykn fooyya’iinsaa gatii galmee qulqulluu
qabeenyichaa irratti dabalama.
 Qabeenyaawwan maqaa kaffalaa gibiraatiin hin galmaa’in baasii hir’ifama
dullumaa hin hayyamamu.
 Qabeenyi kaffalaa gibiraa gatiin hir’atu gatiin haftee qarshii 2,000 kan hin caalle
yoo ta’e yeroo tokkotti baasitti qabama.
Baasiin Suphiinsaa Maalfaa giddugaleessa Godhataa ?
79
Haalota Baasiin Dullumaa itti hin eyyamamne
 Bu’uura baasii hir’ifama dullumaa ol kaasuuf jecha gatii
qabeenyaa irra deebiin Tilmaamamu.(On Revalued Assets.)
 Qabeenyawwan Gatiin isaanii hin hirranne (Value do not
change with the passage of time).
 Qabeenya sanadi baasii hin dhiyaanne
 Qabeenyawwan Gurgurtaaf dhiyaatan (Inventory Items)
 Qabeenya sochii hojii galii argamsiisu keessa hin galle.
2.Tumaan keewwata kanaa keewata xiqqaa 1
jiraatus gatii qabeenyaan itti bitame ykn hajjatame
taaksii galtee (input tax) VAT kan bakka bu’eef yoo
ta’e hangi bakka buufameef gatii hir’ifama
dullumaa hayyamamee keessatti hin hammatamu.
3. Baasiin qabeenyaa kaappitaalaa akaakun
taasifamuu fi qabeenyaa dhaalaan darbuuf
bu’uurri hir’ifama dullumaa gatii galmee qulqulluu
yeroo dabarsi taasifame jiru dha.
80
Kutaa sadi Baasiiwwan Hin
Hir’ifamane
Baasiiwwanii Hin Hir’ifamne
Labsii keessatti kan tumameen alatti basiiwwaan armaan gadii akka hir’ifamaatti hin
qabaman:
 baasiiwwan amala kaappitaalummaa qaban;
 Aksiyoona kubbaaniyaa yookiin waldaa shariikaaf bu’uura ta’e ,
 kaappitaala guddisuuf baasii ba’u;
 (Buusii sooramaa yookiin fandii profidentii miindaa qaxaramaa irraa %15 ol
fedhiidhaan taasifamu;
 Qoodinsa gahee aksiyoonaa fi gahee bu’aa;
 Inshuraansiidhaan, beenyaadhaan yookiin bu’uura waliigaltee wabummaatiin baasii
yookiin kasaaraa deebi’e yookiin kan deebi’uu danda’u;
 Seera yookiin waliigaltee kamiyyuu darbuudhaan adabbii maallaqaa
buufamu yookiin beenyaa kaaffalamu;
 Kaffalaan gibiraa galmee herregaa isaa irratti kan qabatu yeroodhaan baasii
kan hin taasifamne garuu baasiiwwan yookiin kasaaraawwan bara gibiraa
gara fuulduraatti uumamaniif of eeggannoof akka ta’uuf maallaqa yookiin
herrega of eeggannoo qabame
 gibira galii kaffalame yookiin taaksii dabalata qabeenyaa akka deebi’u
tasifamu;
 Qaxaramaa waajjira isaa bakka bu’ee bakka garaagaraatti argamuuf galii
qaxaramuun argamu irraa %10 ol durgoo ittigaafatamummaa kaffalamu;
 Baasii bashannanaaf bahu:
 Hojiin daladalaa kaffalaa gibiraa tajaajila bashannanaa kennuu yoo ta’u; yookiin
Abbaan Taayitichaa qajeelfamaan hanga hir’ifama taasifamu heeyyameen
qaxaraan hojii albuuda baasuu, manufaakcheriingii yookiin qonna irratti bobba’e
hojjattoota isaa bashannansiisuuf baasii baasu;
 Labsii kana keewwata 25 jalatti kan ibsameen alatti kennaa yookiin gargaarsa
taasifame;
 Baasii dhuunfaa kaffalaan gibiraa ofii isaaf baasu;
 Kaffalaan gibiraa qabeenya hojii daldalaa tokko nama quunnamtii qabuuf
yeroo dabarsu kasaaraa qaqqabu;
 Baasiiwwan dambii bahuun akka hir’ifamaatti hin qabaman jedhaman
.
Galatomaa!!
85
2/27/2024

More Related Content

Similar to Naannoo Oromiyaa Odiitii Taaksii (IS) kumsa.pptx

Trader Tour 2016 -esitykset
Trader Tour 2016 -esityksetTrader Tour 2016 -esitykset
Trader Tour 2016 -esityksetNordnet Suomi
 
Yksinyrittäjän tärkein laskelma myyntikate
Yksinyrittäjän tärkein laskelma  myyntikateYksinyrittäjän tärkein laskelma  myyntikate
Yksinyrittäjän tärkein laskelma myyntikateLeijonaksi
 
Yksinyrittäjän tärkein laskelma myyntikate
Yksinyrittäjän tärkein laskelma  myyntikateYksinyrittäjän tärkein laskelma  myyntikate
Yksinyrittäjän tärkein laskelma myyntikateLionSteps Oy
 
Get More Resume Clients From Social Media
Get More Resume Clients From Social MediaGet More Resume Clients From Social Media
Get More Resume Clients From Social MediaBridget Weide Brooks
 
Five stages_of_the_entrepreneurial_process
 Five stages_of_the_entrepreneurial_process Five stages_of_the_entrepreneurial_process
Five stages_of_the_entrepreneurial_processJatindra Malik
 
PwC:n nimikkeistökartoitus
PwC:n nimikkeistökartoitusPwC:n nimikkeistökartoitus
PwC:n nimikkeistökartoitusPwC Suomi
 
Talouden perusteet osa 02
Talouden perusteet osa 02Talouden perusteet osa 02
Talouden perusteet osa 02Timo Nurminiemi
 
Taloyhtiön taloushallinnon suunnittelu
Taloyhtiön taloushallinnon suunnitteluTaloyhtiön taloushallinnon suunnittelu
Taloyhtiön taloushallinnon suunnitteluPekka Pitkänen
 
Suomen suurin yrittäjäristeily 23.–24.4.2016 Jaana Juutilainen: Yrityksen kas...
Suomen suurin yrittäjäristeily 23.–24.4.2016 Jaana Juutilainen: Yrityksen kas...Suomen suurin yrittäjäristeily 23.–24.4.2016 Jaana Juutilainen: Yrityksen kas...
Suomen suurin yrittäjäristeily 23.–24.4.2016 Jaana Juutilainen: Yrityksen kas...Suomen Yrittäjät
 
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeen
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeenLaskemme pakollisen myyntikatetarpeen
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeenLionSteps Oy
 
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeen
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeenLaskemme pakollisen myyntikatetarpeen
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeenLeijonaksi
 
Tilitoimiston hinnoittelu
Tilitoimiston hinnoitteluTilitoimiston hinnoittelu
Tilitoimiston hinnoitteluLeijonaksi
 

Similar to Naannoo Oromiyaa Odiitii Taaksii (IS) kumsa.pptx (20)

120605 kiertotaloutta kantasioille
120605 kiertotaloutta kantasioille120605 kiertotaloutta kantasioille
120605 kiertotaloutta kantasioille
 
Trader Tour 2016 -esitykset
Trader Tour 2016 -esityksetTrader Tour 2016 -esitykset
Trader Tour 2016 -esitykset
 
Yksinyrittäjän tärkein laskelma myyntikate
Yksinyrittäjän tärkein laskelma  myyntikateYksinyrittäjän tärkein laskelma  myyntikate
Yksinyrittäjän tärkein laskelma myyntikate
 
Yksinyrittäjän tärkein laskelma myyntikate
Yksinyrittäjän tärkein laskelma  myyntikateYksinyrittäjän tärkein laskelma  myyntikate
Yksinyrittäjän tärkein laskelma myyntikate
 
Perustaisinko oman yrityksen?
Perustaisinko oman yrityksen?Perustaisinko oman yrityksen?
Perustaisinko oman yrityksen?
 
Get More Resume Clients From Social Media
Get More Resume Clients From Social MediaGet More Resume Clients From Social Media
Get More Resume Clients From Social Media
 
Mia Räikkönen: Hankinnat hallintaan – Tilhaa hyödyntäen, Case Vero
Mia Räikkönen: Hankinnat hallintaan – Tilhaa hyödyntäen, Case Vero Mia Räikkönen: Hankinnat hallintaan – Tilhaa hyödyntäen, Case Vero
Mia Räikkönen: Hankinnat hallintaan – Tilhaa hyödyntäen, Case Vero
 
Tule hyvä hankinta
Tule hyvä hankinta Tule hyvä hankinta
Tule hyvä hankinta
 
Ohjeet yhdistyksille tulorekisterin käytöstä
Ohjeet yhdistyksille tulorekisterin käytöstäOhjeet yhdistyksille tulorekisterin käytöstä
Ohjeet yhdistyksille tulorekisterin käytöstä
 
Five stages_of_the_entrepreneurial_process
 Five stages_of_the_entrepreneurial_process Five stages_of_the_entrepreneurial_process
Five stages_of_the_entrepreneurial_process
 
PwC:n nimikkeistökartoitus
PwC:n nimikkeistökartoitusPwC:n nimikkeistökartoitus
PwC:n nimikkeistökartoitus
 
Yrityksen oikea-aikainen myynti
Yrityksen oikea-aikainen myyntiYrityksen oikea-aikainen myynti
Yrityksen oikea-aikainen myynti
 
Talouden perusteet osa 02
Talouden perusteet osa 02Talouden perusteet osa 02
Talouden perusteet osa 02
 
Taloyhtiön taloushallinnon suunnittelu
Taloyhtiön taloushallinnon suunnitteluTaloyhtiön taloushallinnon suunnittelu
Taloyhtiön taloushallinnon suunnittelu
 
Suomen suurin yrittäjäristeily 23.–24.4.2016 Jaana Juutilainen: Yrityksen kas...
Suomen suurin yrittäjäristeily 23.–24.4.2016 Jaana Juutilainen: Yrityksen kas...Suomen suurin yrittäjäristeily 23.–24.4.2016 Jaana Juutilainen: Yrityksen kas...
Suomen suurin yrittäjäristeily 23.–24.4.2016 Jaana Juutilainen: Yrityksen kas...
 
Working Capital
Working CapitalWorking Capital
Working Capital
 
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeen
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeenLaskemme pakollisen myyntikatetarpeen
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeen
 
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeen
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeenLaskemme pakollisen myyntikatetarpeen
Laskemme pakollisen myyntikatetarpeen
 
Insight231110_start-up_rahoitus
Insight231110_start-up_rahoitusInsight231110_start-up_rahoitus
Insight231110_start-up_rahoitus
 
Tilitoimiston hinnoittelu
Tilitoimiston hinnoitteluTilitoimiston hinnoittelu
Tilitoimiston hinnoittelu
 

More from miadjafar463

Ethiopian Health insurance DISORDERS.pptx
Ethiopian Health insurance DISORDERS.pptxEthiopian Health insurance DISORDERS.pptx
Ethiopian Health insurance DISORDERS.pptxmiadjafar463
 
Sanada Kenniinsa Tajaajila Mootummaa.pptx
Sanada Kenniinsa Tajaajila Mootummaa.pptxSanada Kenniinsa Tajaajila Mootummaa.pptx
Sanada Kenniinsa Tajaajila Mootummaa.pptxmiadjafar463
 
Maree pirojektii Sadaasa 2016f final.pptx
Maree pirojektii Sadaasa 2016f final.pptxMaree pirojektii Sadaasa 2016f final.pptx
Maree pirojektii Sadaasa 2016f final.pptxmiadjafar463
 
Leenjii Qophii fi Bul.Pirojektii 2014.ppt
Leenjii Qophii fi Bul.Pirojektii 2014.pptLeenjii Qophii fi Bul.Pirojektii 2014.ppt
Leenjii Qophii fi Bul.Pirojektii 2014.pptmiadjafar463
 
Leenjii hammata Seeraa Bulchiinsa Faayinaansii Mootumaa (1).pptx
Leenjii hammata Seeraa Bulchiinsa Faayinaansii Mootumaa (1).pptxLeenjii hammata Seeraa Bulchiinsa Faayinaansii Mootumaa (1).pptx
Leenjii hammata Seeraa Bulchiinsa Faayinaansii Mootumaa (1).pptxmiadjafar463
 
Argannoo Odiitii Auditing-Degu Desta (3).pptx
Argannoo Odiitii Auditing-Degu Desta (3).pptxArgannoo Odiitii Auditing-Degu Desta (3).pptx
Argannoo Odiitii Auditing-Degu Desta (3).pptxmiadjafar463
 
Galmeefama Bu'aa Odiitiibl Ethiopia.pptx
Galmeefama Bu'aa Odiitiibl Ethiopia.pptxGalmeefama Bu'aa Odiitiibl Ethiopia.pptx
Galmeefama Bu'aa Odiitiibl Ethiopia.pptxmiadjafar463
 

More from miadjafar463 (7)

Ethiopian Health insurance DISORDERS.pptx
Ethiopian Health insurance DISORDERS.pptxEthiopian Health insurance DISORDERS.pptx
Ethiopian Health insurance DISORDERS.pptx
 
Sanada Kenniinsa Tajaajila Mootummaa.pptx
Sanada Kenniinsa Tajaajila Mootummaa.pptxSanada Kenniinsa Tajaajila Mootummaa.pptx
Sanada Kenniinsa Tajaajila Mootummaa.pptx
 
Maree pirojektii Sadaasa 2016f final.pptx
Maree pirojektii Sadaasa 2016f final.pptxMaree pirojektii Sadaasa 2016f final.pptx
Maree pirojektii Sadaasa 2016f final.pptx
 
Leenjii Qophii fi Bul.Pirojektii 2014.ppt
Leenjii Qophii fi Bul.Pirojektii 2014.pptLeenjii Qophii fi Bul.Pirojektii 2014.ppt
Leenjii Qophii fi Bul.Pirojektii 2014.ppt
 
Leenjii hammata Seeraa Bulchiinsa Faayinaansii Mootumaa (1).pptx
Leenjii hammata Seeraa Bulchiinsa Faayinaansii Mootumaa (1).pptxLeenjii hammata Seeraa Bulchiinsa Faayinaansii Mootumaa (1).pptx
Leenjii hammata Seeraa Bulchiinsa Faayinaansii Mootumaa (1).pptx
 
Argannoo Odiitii Auditing-Degu Desta (3).pptx
Argannoo Odiitii Auditing-Degu Desta (3).pptxArgannoo Odiitii Auditing-Degu Desta (3).pptx
Argannoo Odiitii Auditing-Degu Desta (3).pptx
 
Galmeefama Bu'aa Odiitiibl Ethiopia.pptx
Galmeefama Bu'aa Odiitiibl Ethiopia.pptxGalmeefama Bu'aa Odiitiibl Ethiopia.pptx
Galmeefama Bu'aa Odiitiibl Ethiopia.pptx
 

Naannoo Oromiyaa Odiitii Taaksii (IS) kumsa.pptx

  • 1. Odiitii • Galii Mirkaneessuu (Reveneu recognition) • Baasiiwwan Hir’ifaman • Baasiiwwan Hin Hir’ifamne
  • 3. Galii Mirkaneessuu (Reveneu recognition) Audit Objective:  To determine whether Taxable Revenue has been reported accurately, To determine the reported revenue has been properly classified for Taxation, To ensure Tax Evasion has not been committed.
  • 4. Revenue Audit Procedure Pre Examination Procedure  Review the listed sources of Revenue and evaluate based on the type and nature of the business.  Review prior year assessment reports and you may ask previous auditors about the business.  Obtain Knowledge of the Business & relate the sources of revenue with the knowledge.  Consider Audit Risk.
  • 6. Revenue Audit Procedure  Perform analytical procedures: both Vertical & Horizontal analysis,  Determine extent of reliance on the company Internal Control System,  Conduct a tour to the business and an interview,  Determine Sample Size  Examine VAT, TOT, refund claim and withholding document with total revenue report separately with all months.
  • 7. Legal Considerations Art 48 (2) C  A record of all Sales and Purchases of Goods and Services related to the business entity showing;  Particular of Goods and Services,  Name of Buyers’ and Sellers’,  Using pre-numbered invoices containing vendor’s TIN. 7 Revenue Audit Procedure
  • 8. Audit Approach In Revenue Examination The Audit Risk Is Here Understatement Of Revenue • A bottom up i.e. From source document /Invoices, Ledger/ to Income statement.
  • 9. How to determine Revenue Now the base of accounting which the taxpayers used that is Accrual, cash base and percentage of completion Example Cash Base:- revenues and expenses are recorded in accounting books by strictly following cash inflow and cash outflow. Regardless of the accounting period when a particular activity is performed in an enterprise, revenue from such an activity will not be recorded until collection of cash is made.
  • 10. How to determine Revenue …  Similarly, expenses are recorded, irrespective of the period of time to which they apply, only upon payment of cash. Cash basis accounting is common only in small business enterprises of which most of transactions are immediately followed by cash receipt and cash payment. Example advance collection, cash sales at the time, credit collection
  • 11. How to determine Revenue ...  In accrual accounting:-revenues and expenses are recognized by taking into account the period of time within which a transaction has been effected. Accordingly, revenue is recorded in accounting books in the period when the activity has been performed. Example; Cash sales at the time, credit sales (accrued revenue)
  • 12. Questions A. XYZ business company sales of 2012 presented below;  Trade account receivable 120,000  Cash sales during the year 280,000  Total credit sale made during the year 370,000  Total trade account receivable collected during the year 390,000  Total cash collected in advance from the customer 65,000 then recognize the revenue; 1).Based on cash base of accounting Method? 2).Based on accrual base of accounting Method ? 3)How we recognize VAT revenue ?
  • 13. Answer 1. under cash base of accounting Cash sales made during the year 280,000  Credit sales collection during the year 390,000 Advance collection from the customer 65,000 Total sales under cash base ====735,000 2. under accural base of accounting  Cash sales during the year 280,000 Credit sales during the year 370,000 Total sales under accrual base ==650,000 3. In both base VAT should be collected on  cash sales, credit sales and advance collection
  • 14. Inventory •Visit the business premises of the taxpayer before the commencement of the audit. •Observe the taxpayer’s practices with respect to inventory management, invoicing, •Identify source of invoice. •Identify forgery receipt, inactive business organization . • Compare the taxpayer’s inventory records (or year-end inventory list) with the books of account, financial statements and tax declaration note.
  • 15. Cont… • Confirm costing method and any provisions made for obsolescence. • Determine the extent of the verification performed by the independent external auditor. • For instance, a company that sales computers would not be expected to keep car spare parts as stock. If this happens, then it indicates that the taxpayer has not fully disclosed other business dealings.
  • 16. Cont… • Determine the inventory valuation method used by the taxpayer and its acceptability in relation to tax law. (Average ,FIFO not LIFO • Test the costs from the suppliers invoices, import entries etc., for the items that comprise the majority of the reported inventory. • Confirm costing method and any provisions made for obsolescence. • Test the costs from the suppliers invoices, import entries etc., for the items that comprise the majority of the reported inventory.
  • 17. Cont… • Review any adjustments made by the taxpayer with respect to shortages, values and the like • Review of finished goods, particularly with respect to goods stored at the premises of company officials. • Camper the purchased amount with finished goods/sales and working process. • Cheek the raw material purchased is directly sold with out adding value.(ex .Textile factory, soft drinks)
  • 18. Gaaffii Galmee herregaa yeroo hojjetamu meeshaan osoo hin gurguramin hafu . 1. Raabsaa dhugaatii, hojii daldala bunaa, shaqaxaa fi mana huccuu, mana mukaa fi sibiilaa akkamitti adda baastuu ? 2. Meeshaa man kuusaa keessa nanna’u dhuguma meeshaa sirriitti adda bahee beekamuudha ? 3. Meeshaa man kuusaa keessa jiru akkamitti mirkaneessina? 4. Daldala hojii omisha (manafacturing ) irratti bobba’anii jiran akkamitti adda baastu? 5. Meeshaalee hojii ijaarsaaf hojii irra osoo hin oolin hafan akkamitti xiinxalamaa?
  • 20. Baasiiwwan Hir’ifaman Bu’uura labsii 202/2009(23) tiin bara gibiraatti galii kaffalaan gibiraa gibira itti kaffalu murteessuuf baasiiwwan kaffalaa gibira irra dhiyaatu akka baasii hir’ifamaatti ni qabamaaf Isaanis Baasiin kamiiyyuu galiiwwan galii kaffalaa gibiraa keessatti hammataman argamsiisuuf, hojichaaf wabii kennuu fi hojicha itti fufsiisuuf bara gibiraa keessatti baasiiwwan kaffalaa gibiraatiin taasifaman barbaachiisaa ta’u hanga itti amanametti akka baasiitti ni qabamu.
  • 21. K/G Galmee herregaa qabatuuf Basiwwan qabamuuf  Baasii meeshaa daldalaa gurgurameef kaffalaa gibiraatiin bahe;  Galii hojii daladaala argachuuf qabeenya hojii irra oolan gatiin isaanii hir’atuu hir’ifama dullumaa waliigalaa bara gibiraa keessatti herregamu. .Kaffalaan gibiraa bara gibirichaatti meeshaa daldaalaa osoo hin dabalatiin kisaaraa qabeenyaawwan hojii daldalaa gurguruudhaan yookiin jijiiruudhaan isa mudatu;  Bara gibirichaatiif akkaataa Labsii kanaatiin kaffalaa gibiraatiif baasiiwwan biroo kamiyyuu akka hir’ifamaatti eeyyamamuuf
  • 22. Baasii Dhalaa • kaffalaan gibiraa liqii yookiin idaa biroo fudhate yookiin waliigalteen taasise galii hojii daldalaa isaa argachuuf kan oolche hanga ta’etti dhala kanaan wal qabatee kaffalame bara gibiraa keessatti galii gibirri itti kaffalamu kaffalaa gibiraatti yeroo murtaa’u akka baasiitti qabamaaf. Haata’u Malee • Dhalichi hanga dhala liqii Baankii Biyyoolessaa fi Baankii Daladalaa gidduutti taasifamu irratti shallagamu % 2’n kan caalu yoo ta’e, akka hir’ifamaatti hin qabamu; haa ta’u malee dhalichi: • Dhaabbata faayinaansii Baankii Biyyoolessaatiin beekamtiin kennameef; yookiin • Baankii biyya alaa namoota Itiyoophiyaa keessa jiraataniif liqii akka kennu heeyyamameef, kan kaffalame yookiin kan kaffalamu yoo ta’e akka hir’ifamaatti ni qabama.
  • 23. Haata’u malee baasiin dhala baankii liqeesitoota biyya alaatiif kaffalame qabamuu kan danda’u yoo liqeesitoonni koppii sanada eyyama baankii biyyoolessaa irra ittiin argatan yoo dhiyeessan qofa. Gaaffii :- Baasii dhala liqii baankilee dhuunfaa fkn Baankii Awash,baankii Hojii gamtaa garaagarummaan dhala liqii 2% kan caalu yoo ta’e ni qabnaa ? Baasiwwan dhala baankii mirkaneessuuf hala durewwan guutamuu qaban Hangi mallaqa liqiin argame guutummaan hojii daldala taaksiin itti kaffalmu irra ooluu isaa.  Sanada guutuu waliigaltee liqii baankii jiraachuu.
  • 24. 1.Fkn Dhabbati X gamoo ijaaree kan kireessu fi daldala meeshaa al-ergii irratti kan bobba’e jiru liqii baank hojii suphiinsa gamoof yoo fudhatee mana jireenyaa kan ittiin ijarrate yoo ta’e akkamitti ararsina ?  2. Obbo Tomaas, Gamoo Magaalaa Baatuutti ijaaree galii gamoo Magaalichaaf beeksisa. akkasumas daldala al-ergee Magaalaa F/F baafatee hojjetu F/F tti beeksisa. Sochii hojii al- ergee babballisuuf gamoo Maqaa isaatiin Baatuu jiru qabsiisee Baankii Awash irra qarshii kan liqeeffate yoo ta’e baasii dhala baankii akkamitti qabamuu danda’aa ?
  • 25. 2. Kennaawwan Kaayyoo Tola ooltummaaf taasifaman dambii 202/2010(35)
  • 26.  Galiin waggaa kaffalaan gibiraa gibirri itti kaffalamu yeroo murtaa’utti kennaan kaffalaan gibiraa taasise hir’ifama kan taasifamu danda’u kennichi kanneen armaan gadiitiif kan taasifame yoo ta’e dha.  Dhaabbata tola oolaa Itiyoophiyaa” yookiin “waldaa Itiyoophiyaa” kan jedhu hiika Labsii Dhaabbilee fi Waldaalee Tola Ooltotaa Lak. 621/2001 Federaalaa keessatti kennameef Waamicha mootummaan taasiseen kenna misoomaaf kaffalame.  Waamicha mootummaan taasiseen kenna misoomaaf, walabummaa biyyattii fi tokkummaa kabachiisuuf balaa yookiin weerara uumamaa yookiin nam-tolchee ittisuuf yookiin waamicha kana fakkaataniif deebii kennuuf kan taasifame yoo ta’edha.
  • 27.  Hojjetoota Kaffalaa gibiraa tiin alatti bu’uura wamicha mootummaan dhiyeesseen baasii arjomaaf bahu  “waamicha Mootummaan godhame” jechuun Mootummaa Federaalaan ykn Naannoon waamicha taasifamu dha.  “hojii tola oltummaa” jechuun hojjattoota kaffalaa gibiraatiin ala gargaarsa barumsaaf, fayyaaf, eguumsa naannoof ykn gargaarsa namummaa biroo gargaaramtoota birootiif kennamuu dha.
  • 28. Yaada Kaffalaan Gibiraa 1.:Biiroon Barnoota Oromiyaa bittaa Nyaata baratootaaf kan oolu raawwachuuf dagarsa k/g yoo gafate hanga qarshii kaffalee k/t akka baasiitti ni qabamaa ? 2.Yuuniversitiin Finfinnee qoricha farra ilbiisa bookee uummataaf bitee raabsuuf daggarsa mallaqa kaffalame? 3. Hospitaalli Xiqur Anbassaa babballisuu fi bittaa meeshaa yaallii dhukuba Onneef dagarsa mallaqaa k/T yoo kenname 4.Maatii Hojjetaa dhaabbata isaaf kaffaltii barnootaa/ Yaalaaf baasii yoo baase?
  • 29. Daangaa hir’ifama baasiin itti eyyamamu Kaffalaa gibiraatiif hir’ifamni waliigalaa heeyyamamu, galii waggaa kaffalaa gibiraa gibirrii itti kaffalamu %10 caaluu hin qabu. Fkn ABC Tajaaajila Mana Garaajii Kan kennan Ibsa herregaa bara 2014 akka armaan gadiitti dhiyeeffatanii jiru. Galii Tajaajila 5,000,000.00 Baasiwwan Bulchiinsa Baasii Miindaaf 840,000.00 Bittaa meeshaalee suphiinsaaf 3,000,000.00 Daggarsa Biyyaaf 150,000.00 Kira manaaf 600,000.00 Ida'ama Baasii 4,590,000.00 Bu'aa qulqulluu Taaksiin itti kaffalamu 410,000.00 Gibira kaffalamu 125,500.00 Bu’aa qulqulluu taaksiin booda 284,500.00 Baasii daggarsaa ni qabamaafii ?
  • 30. Kasaaraa Dabarsuu (kew 25)  Hir’ifama bu’uura keewwata kanaatiin heeyyamamu osoo hin dabalatiin, gibira waggichaatiif baasiin hir’ifamu galii waliigalaa kaffalaan gibiraa bara gibirichaa keessatti argate yoo caale hangi maallaqaa caalee argame kasaaraa kaffalaa gibiraa irratti qaqqabe ta’a.  kaffalaan gibiraa bara gibiraa keessatti kasaaraan yoo isa mudate, kasaaraa bara gibirichaatti isa mudate bara gibiraa itti aanutti dabarsuu ni danda’a; waan ta’eefis, galiin kaffalaa gibiraa gibirri itti kaffalamu kan bara gibiraa itti aanuu yoo shallagamu kasaaraan ce’e akka hir’ifamaatti qabama.
  • 31.  Kaffalaan gibiraa kasaaraa isaa guutummaan guututti hir’isuu kan hin dandeenye yoo ta’e, kasaaraa hin hir’ifamne bara gibiraa itti aanutti dabarsuuf hanga maallaqaa bakka buufamee galii waliigalaa waggaa bara gibirichaa keessatti argame irraa hir’isuun kasaarichi guutumaa guutuutti hir’ifamee hanga xumuramutti dabarsuu ni danda’a. Haata’u malee kaffalaan gibiraa kasaaraa irra qaqqabe dhuma waggaa kasaarichi irra qaqqabee irraa eegalee waggoottan gibiraa 5 (shan) oliif dabarsuu hin danda’u. 31
  • 32. Rawwii labsii kana kewwata 33 tiif waliigaltee yeroo dheeraa wajjiin wal-qabatee kasaaraan qunnamu wal-dandeesisuun hanga xumuramutti gara boodaatti ceehuu ni danda’a. Kasaaraan ceehuu kan danda’uu galmeen herregaa kaffalaa gibiraa kasaaraa mul’isu odiitii kan taasifamee fi Abbaa Taayitichaan fudhatama kan argate yoo ta’e qofaadha, 32
  • 33. Tumaan keewwata kanaa keewwata xiqqaa (2) yoo jiraatellee, kaffalaan gibiraa; a) Kasaaraa agarsiise galmee herregaa oditara alaatiin ooditii taasifamee Abbaa Taayitaatiif kan dhiyeessee yoota’e, fi Yeroon beeksiisa taaksii bara gibiraa itti aanu gahuun duratti galmee herregaa kaffalaa gibiraa Abbaan Taayitichaa odiitii gochuu yoo hin dandeenye kasaaraan ceehuu ni danda’a. Tumaa keewwata kana keewwata xiqqaa (3) tiin Abbaa Taayitichaaa Labsii Bulchiinsa Taaksii Naannoo Oromiya keewwata 30 tiin kasaaraa qoratee beeksisa murtii gibiraa fooyya’e kaffalaa gibiraatiif kennuuf mirga qabu hin hambisu. 33
  • 34. Kaffalaan gibiraa waggoota lama kasaaraan irra qaqqabe yoo jiraatee fi tokkoon tokkoo kasaaraa kan darbe yoo ta’e kasaaraa biroo dabalataa kamiyyuu akka dabarsuuf heeyyamamuufii hin qabu.  Kaffalaan gibiraa kasaaraa dabarsuu kan danda’u akkaataa dambii gibiraa irratti ibsameen t a’a. 34
  • 36. Bu’uura dambii keewwata 33 tumameen baasiin hir’ifamaa beeksiisaaf hayyamame  Beeksisa omisha yookiin jajaajila qophiiwwan garaagaraa irratti beeksisuuf kaffalaa gibiraan taasifamu kaffaltiin maallaqaan yookiin omishaan yookiin tajaajilaan kennamu baasiin hir’ifamaa hayyamamuu qajeelfama bahuun ta’a. “ከጠቅላላ ገቢው 3% በመቶ ባልበለጠ መጠን ብቻ ነው”  Hojii beeksisa homaatu osoo itti hin hojjatiin kaffaltiin maallaqaan, omishaan yookiin tajaajilaan kennamu baasii hir’ifama beeksisaatti hin qabamuuf.
  • 37. Baasii Bakka Bu’iinsaa (qajeelfamaan Mirkanaa’a) • Kaayyoo labsichaa keewwata 28 keewwata xiqqaa 1 (i) tiif “baasii bakka bu’ummaa” jechuun hojii daldalaa beeksisuu fi guddisuuf hojjataan kaffalaa gibiraa keessummoota bakka hojii daldalaan alatti simachuuf baasii keessummeessu baasuu dha.
  • 38. Adeemsa Dhiyeessii fi Qophii Omishatti Qisaasama Muudatu Akka Baasitti Qabu  Adeemsa dhiyeessii fi qophii omishaatti (soraan, hurkaan, baqsuun, caccabaan, yeroo turtiin, kkf) hangi meeshaa omishaan badu  Qo’annoo guutuu argachuun yoo hin danda’amne Abbaan Taayitaa Dhaabbilee dhuunfaa irraa, kaffalaa gibiraa irraa, qaama dhimmi ilaallatu yookiin bu’uura qo’annoo ofii isaa taasisuun hanga baasii qabamuu malu murteesuu danda’a.  Raawwii qabxii armaan oliitiif Abbaan Taayitaa qaama dhimmi ilaallatu tokkoon tokkoo ragaa omishaa kennuun irra jiraatu ni murteessa.
  • 39. BAASII YAALAA HOJJATTOTAAF TAASIFAMU  Qaxaraan maqaa qaxaramaatiin araboonii inshuraansii fayyaa kaffalu dabalatee bu’uura karoora fayyaa hojjattootaan baasiin tajaajila yaalaa hojjattootaaf baasu akkaataa labsichaa keewwata 23 keewwata xiqqaa 1 (a) tiin ni hir’ifamaaf.  Baasii Miindaa  Baasii buusii sorotaa miindaa isaanii irra %15 ol hin taane.
  • 40. kireeffataa qabeenyaa hojii daldalaa kireeffate baasii isaatiin haaressu, suphuu fi fooyyessu. (dambii 202/2010(34)  Kirreeffataan waliigaltee kireessaa wajjiin godhameen alatti qabeenyaa hojii daldalaa kireeffate fedhii isaatiin kan haaromsu, suphuu ykn fooyyessuu yoo ta’e baasiin haaromsaaf, suphaaf ykn foyyeessuuf baase galii hojii daldalaa isaa irraa ni hir’ifamaaf. 40
  • 41. Bu’uura waliigaltee kiraa meeshaalee kaappitaalaan qabeenya hojii daldalaa qabameef hir’ifama hayyamamu (dambii 202/2010(36)  Bu’uura waliigaltee kiraa meeshaalee kaappitaalaan qabeenyaa hojii daldalaa qabameef kafaltiin kiraa raawwatamu galii dimshaashaa hojii daldalaa irraa akka hir’ifamu taasifama.  Akkaataa keewwata kana keewwata xiqqaa (1) tiin namnii hir’ifamni hayyamameef qabeenyicha irratti hir’ifamni dullumaa hin qabamuuf. 41
  • 42. BAASII WAJJIRA OL-AANAA (dambii 202/2010(37)  Dhabbatni jiraataa Naannichaa hin taane baasii sirrii faayidaa dhaabbata isaa Naannicha keessatti dhaabbiidhaan hojjatuuf taasise bakka buusuuf kaffaltiin dhaabbatni Naannicha keessa dhaabbiin hojjatu raawwate kan hir’ifamu, baasichi galii hojii daldalaa argachuuf, hojii daldalaa wabii kennuuf ykn hojii daldalaa itti fufsiisuuf qofa yoo taasifameedha. Yaada:- Dhabbanni Xy kaffalaa gibira bulchiinsa magaalaa Baatuu ta’e tokko gamoo Bul.Magaalaa F/F keessa kireeffatee ykn teessoo waajjira ol’aanaa godhachuun baasii kira ji’aan kaffalu yoo nu quunname ni qabnaaf 42
  • 43. Tajaajila mana Qopheessaatiif kaffaltii raawwatame; Taaksii tarni oovarii, taaksii eksaayizii, taaksii dabalata qabeenyaa deebii hin ta’in ykn yeroon dhiyaachuu dhabuu isaatiin deebii hin taane 43
  • 45. 1. Hirrifama Dullumaa • Hirrifama Dullumaa jechuun Maal jechuudhaa ? • Gosoota Mala Hir’inaa Dullumaa Meeqatu Jiraa ? • Baasiwwan Daldalaa al tokkoon hir’ifamanii fi adeemsaan hir’ifamaa deeman Tarreessi ? • Baasiwwan hir’ifama Dulluma Maaliif akka baasiitti k/gibiraaf qabnaa ? • Baasiwwan hir’ifama Dullumaa Mirkaneessuuf haala durewwan guutamuu qaban Maalii?
  • 46. 2. Hir’ifama Dulluma maalif akka baasiitti qabamaa? labsiin gibira 202 kew (23) irratti bu’uura ibsameen oGalii hojii daldalichaa keessatti galiiwwan hammataman argachuuf, hojii daldalichaaf wabummaa kennuu fi hojii daldalichaa itti fufsiisuuf baasiiwwan barbaachisoo bara gibiraa keessatti kaffalaa gibiraatiin taasifaman akka baasiitti erga hir’ifameen booda taaksii shallaguu akka qabnu ni ibsaa.
  • 47. … Hir’ifama Dulluma maalif akka baasiitti qabamaa? kana keessa inni tokkoffan Hir’ifama Dullumaa. akkataa labsii gibira lakk.202(26); oGalii hojii daladaala argachuuf qabeenya hojii irra oolan gatiin isaanii hir’atuu fi qabeenya hojii daldala kiliyaa (intanjable property) hir’ifama dullumaa waliigalaa bara gibiraa keessatti herregamu akka baasiitti ni qabamaa.
  • 48. 3.Akaakuuwwan Qabeenyotaa /Types of assets/ Kaffalaan Taaksii qaabeenya adda adda horachuu ni danda’a. Adeemsa hojii odiitii keessatti qabeenyawwan adda adda irra deddeebiin ka’an keessa gosa qabeenyaa kamtu sababa tajaajila kenneef gatiin isaa yeroo hir’atu kaffalaa gibiraaf akka baasiitti qabnaa ? I. Daldalaa /Trading Stock/ II. Qabeenyaawwan Gatiin Hir’atu /Depreciable Assets/ III. Qabeenyaawwan Hojii Daldalaa Kiliyaa /Business Intangibles/ IV. Qabeenyaawwan Hojii Daldalaa Biroo /Other Business Assets/ V. Qabeenyaawwan Taaksiin Itti Kaffalamu /Taxable Assets/ VI. Qabeenyaawwan Biroo /Other Assets/
  • 49. I. Meeshaa Daldalaa /Trading Stock/ • Labsii gibira galii keewwata 2 (26) hiikni itti kennamee jira.  Meeshaa omishame, hojjatame, bitame ykn omishaaf, gurgurtaaf ykn jijjiirraaf haala kamiiniyyuu argame;  Adeemsa omishuu ykn hojjachuu keessatti faayidaa irra kan oolu meeshaa dheedhii ykn dhumataa kamiiyyuu; ykn  Beeylada fe’umsaaf ykn hojiidhaaf tajaajilan osoo hin dabalatiin beeylada biroo kamiiyyuu
  • 50. II. Qabenyawwan Hojii Daldalaa Gatin Hir’atu /Depreciable asset/ • Qabeenyaawwan Hojii daldalaa gatiin isaanii hirr’atu Qabeenyaa sochoo’uu fi hin sochoone haalota armaan gadii sadan guutanii argamuu dirqamaa.  Bara tajaajilaa waggaa tokko caalu kan qabuu Sababa dullumaan ykn yeroon irra darbuun gatiin hir’achuu danda’u. Gar-tokkeen ykn guutummaan galii hojii daldalaa argamsiisuuf faayidaa irra kan oole.
  • 51. …Qabenyawwan Hojii Daldalaa Gatin Hir’atu /Depreciable asset/ • “Fooyya’iinsa Qabeenyaa hin sochoone irratti taasifamu” jechuun mana ykn qaama manichaa biroo kan ta’u ykn manicha waliin dhaabbataan kan wal-qabate dabalata manicha irratti taasifamu kamiyyuu ykn jijjiirama yoo ta’u daandii, daandii keessoo, iddoo dhaabbii konkolaataa fi ijaarsa dallaa kamiiyyuu ni dabalata. 202ke 26(7C)) • Baasiin fooyya’iinsaa qabeenya hin sochoone irratti taasifamuu hir’ifamni dullumaa yammuu shallagamu baasii lafaa fooyya’insi irra qubate dabalachuu hin qabu Fkn Kaffaltii Liizii
  • 52. III. Qabeenyaawwan Hojii Daldalaa Kiliyaa /Business Intangibles/ • Guutummaan ykn gar-tokkeen galii hojii daldaalaa argamsiisuuf kan oolan qabeenyaawwan armaan gadii ti:  Mirga waraabbii, paatantii, dizaayinii ykn moodelii, pilaanii, formulaa ykn adeemsa hojii iccitii, mallattoo daldaalaa ykn qabeenya wal-fakkaataa biroo bara murtaa’eef qofa tajaajilu;  Tarreeffama maamiltootaa, sarara tamsaasaa ykn maqaa addaa, mallattoo ykn fakkii ykn akkaataa daldala kiliyaa (intangible property) biroo bara murtaa’eef qofa tajaajilu.
  • 53. IV. Qabeenyaawwan Hojii Daldalaa Biroo /Other Business Assets/ • Adeemsa hojii daldalaa gaggeessuu keessatti guutummaan ykn gar-tokkeen galii hojii daldalaa argachuuf qabeenyaa qabame ykn faayidaa- irra oole dha; FKN.(Konkolaataa,Teessoo,Kompitera…) • Qabeenyaawwan daldalaa, qabeenyaawwan gatiin isaanii hirr’atu, qabeenyaawwan hojii daldalaa kiliyaa, qabeenyaawwan taaksiin itti kaffalamu adda bahanii kan kaa’amaniif taaksii wajjiin wal-qabatee karaa adda ta’een waan ilaalmaniif ykn keesummeeffamaniifi dha;
  • 54. V. Qabeenyaawwan taaksiin itti kaffalamu /Taxable Assets/ • Labsicha keewwata 55tiin qabeenyaawwan taaksiin itti kaffalamu ramaddiiwwan lamatti qoodamanii jiru:  Ramaddii "A" o Qabeenyaa hin sochoone. o Qabeenyaan hin sochoone namaa darbuu isaan duratti yoo xinnaate waggaa lamaatiif guutummaan guutuutti mana jireenyaaf tajaajile hin dabalatu . %15  Ramaddii "B" o Aksiyoonotaa fi Boondota o Mirgaa fi filannaa aksiyonota fi bondota irratti kenname ni dabalata %30
  • 55. VI. Qabeenyaawwan Biroo /Other Assets/ • Qabeenyaawwan kunniin kan daldalaas, kan taaksiin itti kaffalamus miti: Qabeenyaawwan faayidaa dhuunfaaf oolan; (konkolaataa Mana Qabeenyaawwan galii gibira irraa bilisa taasifame argachuuf faayidaa irra oolan. Qabeenyaa hin sochoone mana jireenyaaf tajaajilu.
  • 56. 4. Baasii Hirrifama Dullumaa Mirkaneessuuf Haladurewwan Guutamuu qabu 1.Yeroo Qabeenyaan itti horatame  Baasiin hir’ifama dullumaa mirkana’uun duratti guyyaan qabeenyaan sun itti horatame/argame ifaan beekamuu qaba.  Baasiin hir’ifama dullumaa guyyaa qabeenyummaan itti mirkana’ee fi galii maddisiise irraa eegalee shallagama malee guyyaa boodeetti hin deebi’amu. FKN Konkolaataan tokko 01/8/2015 bitamee hojii keessa kan gale yoo ta’e baasiin hir’ifama dullumaa bara gibiraa 2015 dhiyaatu gahee ji’a lamaa qofa ta’a.
  • 57. 2.Qabeenyaan sun hojiif qophii ta’uu isaa qaama aangoo qabuun mirkana’uu Qabaa (for Building):- Fkn: Ijaarsa Gamoof ,gamoon sun xumuramu isa fi hanga gatii (Bill of Quantity) mirkana’uu qaba. Ijaarsi Gamoo Osoo Hin xumuramin G or G+1 kireeffamu yoo baasiin hir’ifama dullumaa dhiyaate akkamittin herregnaa ?
  • 58. Gamoof hir’ifamni dullumaa herregamuu kan eegalu waraqaa ragaa ijaarsi xumuramuu mirkaneessuu guyyaa kenname dura hin ta’u. FKN Gamoo Giddugala Gabaa Shaggar abba Darbii 4 kan ta’e qarshii Bil. 3.5 kan ijaarame xumurame ta’uu qaama aangoo qabuun gaafa 1/11/2011 mirkana’ee jira.kunis  “Ground flour” gatiin qarshii 1,000,000,000 .00  1stflour 725,000,000.00  2nd flour 660,000,000.00,  3rd flour 597,500,000.00,  4th flour 517,500,000.00 waliigala gatiin ijaarsa mirkana’e Bil.3.5 yeroo ta’u ,
  • 59. Gaaffii 1. Gamoon kun bara gibira 2012 hanga floorii 2 qofatti kan kireeffame yoo ta’e baasiin hir’ifama dulluma hagam ta’aa? 2. Bara 2013 gamoon kun guutummaa kan kireeffamu yoo ta’e baasiin hir’ifama dullumaa sirriin meeqaa ?
  • 60. Deebii 1ffaa . (G+1+2) 2,385,000,000.00 *5%=119,250,000.00 2ffaa.G+1+2+3+4= 3,500,000,000*5%= 175,000,000.00
  • 61. 3. Ragaa Guutuu Gatii Qabeenyaa Ibsu jiraachuu fi abbummaa qabeenyaa  Ragaan Gatii qabeenya sun ittiin bitame ibsuu danda’u argamuu qaba.  Gamoo Yoo ta’e sanada qaama aangoo qabuun mirkanaa’e  Qabeenyich dhaala /kennaa yoo ta’e sanada ittiin mirkanaa’ee.  Qabeenya daldalaa Bittaan argame yoo ta’e sanada bittaa sirrii seera guute.
  • 62. Qabeenyaa Dabarsuu fi Abbummaan Qabachuu • Hir’ifama dullumaa fi kaayyoo gibira qabeenyaa kaappitaalaa dabarsuun faayidaa argamu irratti kaffalamuuf qabeenyaa galmeen itti raawwatamu gurgurtaan, kennaan yookiin wal-jijjiirraan yoo darbu dabarsaan qabeenyaa akka dabarsetti kan lakkaawamuu fi namni darbeef qabeenyaa abbummaan akka qabateetti kan lakkaawamu waliigalteen gurgurtaa, wal-jijjiirraa yookin kennaa guyyaa qaama waliigaltee kennuuf aangoon kennameef biratti galmaa’e irraa eegalee ta’ee, hir’ifama dullumaa gaafachuun kan danda’amu qabeenyaan kan galmaa’ee ta’u yoo mirkanaa’e dha.
  • 63. 4.Mala hir’ifama fi % hirifama Dulluma sirnaan beekuu Qabeenyaa gatiin hir’atu Taarifa mala hir’ifama dullumaa kallattii Taarifa mala hir’ifama dullumaa gatiin hir’atu Kompiyuutara, softi weerii fi kuusuu odeeffannoo %20 %25 Giriin haawusii (green house) %10 - Giriin haawusii osoo hin dabalatiin fooyya’insa qabeenyaa hin sochoone irratti taasifamu %5 - Qabeenyaa gatiin hir’atu biroo %15 %20 Qabeenyaa gatiin hir’atu hojiilee misooma albuudaa fi boba’aatiif faayidaa irra oolu %25 %30
  • 64. Gaafii shaakalaa 1ffaa • Konkolaataa Gatiin isaa Mil. 2 ta’e bara 1/11/2011 bitamee hojii keessa kan jiru hanga bara 2015 tti wagga waggaan akkaataa mala hir’ifama dullumaa gatiin hir’atutin “accumulated depreciation” hagam ta’aa ? • Bara 2012 • 2013, • 2014 • 2015 64
  • 65. Deebii Book Value rate dep.per year Ac.dep 2012 2,000,000.00 0.2 400,000 400,000 2013 1,600,000.00 0.2 320,000.00 720,000 2014 1,280,000.00 0.2 256,000.00 976,000 2015 1,024,000.00 0.2 204,800.00 1,180,800 65
  • 66. Question Assume that,Yominat Company will generating revenue continuously for the coming five years with the asset value of 1,200,000,use full life 5 years, depreciation rate 20%. 1.Calculate depreciation expense for each year based Declining Balance Method. 2.Compare Deprecation expense for each year with declared amount of Revenue ? 66
  • 67. Answer Year 1 Year 2 Year 3 Year 4 Year 5 Book Value 1,200,000 960,000 768,000 614,400 491,520 Dep.Expen se 240,000 192,000 153,600 122,880 98,304 Ending Book Value 960,000 768,000 614,400 491,520 393,216 Graph Data Start Year 1 Year 2 Year 3 Year 4 Year 5 End 1,200,000(240,000 ) (192,000 ) (153,600 ) (122,880) (98,304 ) 393,216 (SV) 67
  • 68. 5.Qabeenyichi Galii Maddisiisuu eegaluu Qabaa.  Qabeenyich kallatiinis ta’e al kallattiin galii osoo hin maddisiisin baasii hir’ifama dullumaa dhiyaatu mirkaneessuun hin danda’amu. Fkn: Konkolaataa callisee ijaajjuu ykn Man kuusaa osoo tajaajila hin kennin cufamee oolu odiiterri baasii hir’ifami dullumaa mirkaneessuu hin qabu.
  • 69. 6.Qabeenyichi Tajaajila hojii daldalaaf qofa ooluu mirkaneessuu (building and truck)  Amala isaanii irraa kan ka’e qabeenyawwan daldalaa irra gudda faayidaa dhuunfaaf kan oolan yoo ta’e bu’a qabeessummaan galii kaffaluu gaaffii jela ni gala.  Qabeenyaawwan hojii daldalaa galii hojii daldalaa argamsiisuuf waggaa guutuu hojii irra kan hin oolle yoo ta’e hir’iffamni dullumaa kan shallagamu yeroon gar- tokkee waggaa qabeenyaawwan hojii irra hin oollee haala madaalawaa ta’een erga hir’ifamee booda ta’a.
  • 70. Qabeenya hojii daldalaa gar-tokkeen hojii daldalaaf gar- tokkeen immoo hojii biroof oole hanga hojii daldalaaf ooleen qofa hir’ifamni dullumaa herreegama. Fkn  Gamoon daldalaa fi mana jireenyaa bakka tokko ta’uu.  Konkolaataa Ijaarsaa tajaajila Hojii ijaarsaa qofaaf ooluu xiinxalu.  Konkolaataan giddu-galeessaan baasii boba’aa baase, saayitii inni irra socho’e hojjete projektii beeksifama jiru faana xiinxaluu.
  • 71. FKN Giddugala Gabaa Shaggar abba Darbii 4 kan ta’e qarshii Bil.3.5 kan ijaarame xumurame ta’u qaama aangoo qabuun gaafa 1/11/2011 kan mirkana’e keessa darbii xumuraa Hoji geggeessitoonni dhabbaticha mana jireenyaa dhuunfaa isaanii godhachuun kan biroo yoo kan kireessan yoo baasiin hir’ifama dulluma qabnu bara 2015 sirriin meeqa ta’a ?
  • 72. G 1,000,000,000.00 1 725,000,000.00 2 660,000,000.00 3 597,500,000.00 4 517,500,000.00 G+1+2+3=2,982,500,000*5%= 149,125,000.00
  • 73. 7.Qabeenyichi jiraachuu mirkaneessuu Yeroo qabeenya manca’ee bade /hojii ala ta’ee fi gurgurame akka waan tajaajila hojii daldalaa keessa jiruutti baasii hir’ifama dullumaa dhiyeessuun ni jira oditerri of eegannoo cimaa gochuu qabaa. Fkn Maashiinii Dhakaa Daaku Lama kan ture keessa tokko yoo hojiin ala ta’e akka waan hojii irra jiruutti fudhatanii baasii hir’ina dullumaa mirkaneessuu. 8. Ibsi Herrega fi galmeen madaala baasii hir’ifama dulluma agarsiisu sirnaan qabamee dhiyaachuu.
  • 74. 10. Gamoo maqaa abbaa warraa yookiin haadha warraa galmaa’e hojii daldala dhuunfaaf kan oole yoo ta’e hir’ifamni dullumaa hayyamamuu kan danda’u gamoon tajaajila hojii daldalaatiif akka oolu, hir’ifamni dullumaa akka itti gaafatamuu fi gamoon yoo gurguramu gibiraa fi taaksii sirrii akka kaffalamuu sanadni waliigaltee abbaa manaa fi haadha manaan yoo dhiyaate dha. 74
  • 75. 5. Qabeenya hojii daldalaa dabarsuu Dabarsaan qabeenya hojii daldalaa hir’ifama dullumaa guutuu itti argate nama qunnamtii qabuuf kan dabarse yoo ta’e namni darbeef hir’ifama dullumaa argachuu hin danda’u. Qabeenyi namoota qunnamtii qaban gidduutti darbe hir’ifama dullumaa kan hin xumurre yoo ta’uu fi gatiin ittiin darbe gatii galmee qulqulluu qabeenyaa kan caalu yoo ta’e hir’ifama dullumaa shallaguuf bu’uura kan ta’u gatii galmee qulqulluu qabeenyichaati. Qabeenya dhaalaan darbuuf hir’ifama dullumaa bu’uura kan ta’u gatii galmee qulqulluu yeroo qabeenyichi darbu qabuudha 75
  • 76. 6. Maloota Hir’ifama dullumaa  Kaffalaan gibiraa gabaasotni kaffaltii gibiraa fi kaayyoo biraatiif qopheessuu bu’uura sadarkaalee dhiyeessa gabaasa faayinaansiitiin mala hir’ifama dullumaa akaakuu tokko fayyadamuu qaba.  Qabeenyota hojii daldalaa gatiin hir’atuu hundaa mala hir’ifama dullumaa akaakuu tokko fayyadamuu qaba;  Hir’ifama dullumaa hayyamamuuf bu’uura mala hir’ifama dullumaa kallattii ykn mala hir’ifama dullumaa gatiin hir’atun murteessuu ni danda’a.
  • 77.  Hangi hir’ifama dullumaa gatiin hir’ataa deemuu kan shallagamu gatii galmee qulqullu bara gibiraa jalqabaa jiru irraa taarifa hir’ifama dullumaan shallaguun ta’a. Fkn :-Baasii Hir’ifama dullumaa k/g osoo bar tokko osoo hin dhiyeeffatin irra ce’e booddeetti deebi’ee dhiyeeffachuu hin danda’u.  Raawwii keewwata kana keewwata xiqqaa 1 tiif “gatii galmee qulqullu bara gibiraa jalqabaa jiru” jechuun gatii galmee duraa irraa hir’ifamni hir’ifamoota dullumaa yeroo yeroon erga hir’ifamanii booda gatii argamuu dha.  Qabeenyota armaan gadiitiif hir’ifamni dullumaa mala hir’ifama dullumaa kallatiitiin qofa kan herregamu ta’a; Ex. Building 77
  • 78. Baasiiwwan suphaa fi fooyya’iinsaa  Baasiin suphaa ykn fooyya’iinsaa qabeenya gatiin hir’atu irratti taasifame gatii galmee qulqulluu qabeenyichaa %20 kan hin caalle yoo ta’e hir’ifamni ni hayyamama.  Baasiin suphaa ykn fooyya’iinsaa gatii galmee qulqulluu qabeenyichaa %20 kan caalu taanaan baasiin suphaa ykn fooyya’iinsaa gatii galmee qulqulluu qabeenyichaa irratti dabalama.  Qabeenyaawwan maqaa kaffalaa gibiraatiin hin galmaa’in baasii hir’ifama dullumaa hin hayyamamu.  Qabeenyi kaffalaa gibiraa gatiin hir’atu gatiin haftee qarshii 2,000 kan hin caalle yoo ta’e yeroo tokkotti baasitti qabama. Baasiin Suphiinsaa Maalfaa giddugaleessa Godhataa ?
  • 79. 79 Haalota Baasiin Dullumaa itti hin eyyamamne  Bu’uura baasii hir’ifama dullumaa ol kaasuuf jecha gatii qabeenyaa irra deebiin Tilmaamamu.(On Revalued Assets.)  Qabeenyawwan Gatiin isaanii hin hirranne (Value do not change with the passage of time).  Qabeenya sanadi baasii hin dhiyaanne  Qabeenyawwan Gurgurtaaf dhiyaatan (Inventory Items)  Qabeenya sochii hojii galii argamsiisu keessa hin galle.
  • 80. 2.Tumaan keewwata kanaa keewata xiqqaa 1 jiraatus gatii qabeenyaan itti bitame ykn hajjatame taaksii galtee (input tax) VAT kan bakka bu’eef yoo ta’e hangi bakka buufameef gatii hir’ifama dullumaa hayyamamee keessatti hin hammatamu. 3. Baasiin qabeenyaa kaappitaalaa akaakun taasifamuu fi qabeenyaa dhaalaan darbuuf bu’uurri hir’ifama dullumaa gatii galmee qulqulluu yeroo dabarsi taasifame jiru dha. 80
  • 81. Kutaa sadi Baasiiwwan Hin Hir’ifamane
  • 82. Baasiiwwanii Hin Hir’ifamne Labsii keessatti kan tumameen alatti basiiwwaan armaan gadii akka hir’ifamaatti hin qabaman:  baasiiwwan amala kaappitaalummaa qaban;  Aksiyoona kubbaaniyaa yookiin waldaa shariikaaf bu’uura ta’e ,  kaappitaala guddisuuf baasii ba’u;  (Buusii sooramaa yookiin fandii profidentii miindaa qaxaramaa irraa %15 ol fedhiidhaan taasifamu;  Qoodinsa gahee aksiyoonaa fi gahee bu’aa;  Inshuraansiidhaan, beenyaadhaan yookiin bu’uura waliigaltee wabummaatiin baasii yookiin kasaaraa deebi’e yookiin kan deebi’uu danda’u;
  • 83.  Seera yookiin waliigaltee kamiyyuu darbuudhaan adabbii maallaqaa buufamu yookiin beenyaa kaaffalamu;  Kaffalaan gibiraa galmee herregaa isaa irratti kan qabatu yeroodhaan baasii kan hin taasifamne garuu baasiiwwan yookiin kasaaraawwan bara gibiraa gara fuulduraatti uumamaniif of eeggannoof akka ta’uuf maallaqa yookiin herrega of eeggannoo qabame  gibira galii kaffalame yookiin taaksii dabalata qabeenyaa akka deebi’u tasifamu;  Qaxaramaa waajjira isaa bakka bu’ee bakka garaagaraatti argamuuf galii qaxaramuun argamu irraa %10 ol durgoo ittigaafatamummaa kaffalamu;
  • 84.  Baasii bashannanaaf bahu:  Hojiin daladalaa kaffalaa gibiraa tajaajila bashannanaa kennuu yoo ta’u; yookiin Abbaan Taayitichaa qajeelfamaan hanga hir’ifama taasifamu heeyyameen qaxaraan hojii albuuda baasuu, manufaakcheriingii yookiin qonna irratti bobba’e hojjattoota isaa bashannansiisuuf baasii baasu;  Labsii kana keewwata 25 jalatti kan ibsameen alatti kennaa yookiin gargaarsa taasifame;  Baasii dhuunfaa kaffalaan gibiraa ofii isaaf baasu;  Kaffalaan gibiraa qabeenya hojii daldalaa tokko nama quunnamtii qabuuf yeroo dabarsu kasaaraa qaqqabu;  Baasiiwwan dambii bahuun akka hir’ifamaatti hin qabaman jedhaman