1. Анги: 12 жилийн 7-р анги Монгол хэл
Хичээлийн сэдэв: Эхийн утга, бүтцийн задлал
Хичээл судлах үйл ажиллагааны дараалал:
Эхэд утгын задлал хийх
Эхэд бүтцийн задлал хийх
Өгөгдсөн эхэд тонгоргох хувиргал хийнэ
Өгөгдсөн эхийн агуулга, бүтцийг дуурайн зохион найруулж бичих
Үйл ажиллагаа 1: Эхэд утгын задлал хийх
Утгын задлалыг дараах аргачлалын Нэмэлт
дагуу хийгээрэй. мэдээлэл
Сэдэв Төрсөн санаа
1. Эхийг уншиж ойлгоорой Сэдэн Зохиогчоос
2. Тулгуур ба түлхүүр үгийг олох дэвшүүлсэн тухайн эхийг
3. Эрхэн ба энгийн үйлдэгчдээр
асуудал бичих болсон
ангилах
4. Өгүүлэгдэж байгаа юмсыг олох шалтгаан
5. Төрсөн санааг гаргана. Гол санаа
6. Эхийн сэдвийг тодорхойлно Тухайн сэдвээр гаргасан
7. Эхээс гол санааг илэрхийлсэн дүгнэлт
өгүүлбэрийг олох, гол санааг
өөрийн үгээр дүгнэж бичих Тулгуур үг Түлхүүр үг
Өгүүлэгдэж Өгүүлж буй
буй юм байдал
Жинхэнэ
Үйл үг
Дээрх задлалыг “Уул” гэсэн эх дээр жишээлэн авч үзье. нэр
УУЛ
“Уул бэлээс эхэлдэг” гэж манайхан ярина.
Тэгээд ч манайхан уулаа бараадаж бэлд нь зусна.
Уулаа нөмөрлөж, энгэрт нь өвөлжинө. Уулын оргил
нь цасанд мөнгөрөвч, бэл нь ногоонд униартана.
Хормойд нь бороо орж, ногоо ургаж,
болжмор жиргэж, зурам шовширно. Салхийг дагаж,
агь анхилна. Хавцлыг дагаж горхи хөөмийлнө.
Уулын жинхэнэ амьдрал оргилдоо биш,
бэлдээ байдаг ажээ. /Монгол хэл-6 - 74х Дасгал 61/

2. 1. Уншиж ойлгох
2-3. Эхээс тулгуур ба түлхүүр үгийг олох, үйлдэгчдийг ангилах
“УУЛ” ЭХИЙН УТГЫН ЗАДЛАЛ
ТУЛГУУР
НЭГЖ
ТҮЛХҮҮР НЭГЖ
 Уулаа бараадах Эрхэн
 БЭЛ  Уулаа нөмөрлөх үйлдэгч
 ОРГИЛ  Энгэрт өвөлжих манайхан
 ЭНГЭР
 ХОРМОЙ
 Бороо орж
 ХАВЦАЛ
 Амьдрал  Ногоо ургаж
 Болжмор жиргэж
Энгийн
 Зурам шовшрох
үйлдэгчид
 Агь анхилах
 Горхи хөөмийлөх
4-6. Өгүүлэгдэж байгаа юмсыг олох, төрсөн санаа, сэдвийг тодорхойлох
 Өгүүлэгдэж байгаа юмс ТӨРСӨН САНАА
Зохиогчоос тухайн эхийг бичих болсон шалтгаан
УУЛ
Хөдөө нутгийн нүүдэлчин түмний аж
ОРГИЛ БЭЛ амьдрал, байгаль эхийн хүйн холбоо
ЦАС НОГОО
Эхийн сэдэв:
ЖИНХЭНЭ АМЬДРАЛ Сэдэн дэвшүүлсэн асуудал
Байгалийн сэдэвт эх
7.Эхээс гол санааг илэрхийлсэн өгүүлбэрийг олох, өөрийн үзэл бодлоор гол санааг дүгнэж бичих
 Уулын жинхэнэ амьдрал оргилдоо
биш, бэлдээ байдаг ажээ.
 Хүмүүс байнга уулын оргил өөдөө
Гол харж явдаг. Гэтэл тал нутгийн жинхэнэ
санаа амьдрал гол ус, үржил шимээ дагаад
уулын бэлд мөнхөд үргэлжлэн байдаг
гэсэн гол санаат эх.

3. Үйл ажиллагаа 2. Эхэд бүтцийн задлал хийх Нэмэлт мэдээлэл
 Эх бүтэх болсон шалтгааныг олж
эхлэл хэсгийг зааглан Эхийн бүтэц
тэмдэглэнэ. Эхлэл Төгсгөл
Гол хэсэг
 Эхийн үйл явдал хэрхэн өрнөж
байгааг олж зааглан тэмдэглэнэ.
 Тухайн эхээр зохиогч ямар
дүгнэлт гаргаж байгааг олж
тэмдэглэнэ.
“Уул” эх дээрээ жишээ авч үзье.
Гол хэсэг
Тэгээд ч манайхан уулаа бараадаж бэлд нь
зусна. Уулаа нөмөрлөж, энгэрт нь
өвөлжинө. Уулын оргил нь цасанд
мөнгөрөвч, бэл нь ногоонд униартана.
Хормойд нь бороо орж, ногоо ургаж,
болжмор жиргэж, зурам шовширно. Салхийг
дагаж, агь анхилна. Хавцлыг дагаж горхи
хөөмийлнө.
Төгсгөл Дүгнэлт
Уулын жинхэнэ амьдрал
оргилдоо биш, бэлдээ
байдаг ажээ.

4. Үйл ажиллагаа 3. Эхийг тонгоргох хувиргал хийх
Эхийн бүтцийг сайтар анхаарч, төгсгөл ба
эхлэлийн байрыг өөрчлөн тонгоргоно.
 ТОНГОРГОХ  Эхийн эхлэл, гол хэсэг төгсгөл хэсгийн
ХУВИРГАЛ: байрыг сольж найруулах.
1. “Уул бэлээс эхэлдэг” 1.Уулын жинхэнэ амьдрал
гэж манайхан ярина. оргилдоо биш, бэлдээ байдаг
2. Тэгээд ч манайхан уулаа ажээ. Уулын оргил нь цасанд
бараадаж бэлд нь зусна. Уулаа мөнгөрөвч, бэл нь ногоонд
нөмөрлөж, энгэрт нь өвөлжинө. униартана.
Уулын оргил нь цасанд 2. Манайхан уулаа бараадаж
мөнгөрөвч, бэл нь ногоонд бэлд нь зусна. Уулаа нөмөрлөж,
униартана. Хормойд нь бороо энгэрт нь өвөлжинө.
орж, ногоо ургаж, болжмор Хормойд нь бороо орж, ногоо
жиргэж, зурам шовширно. ургаж, болжмор жиргэж, зурам
Салхийг дагаж, агь анхилна. шовширно. Салхийг дагаж, агь
Хавцлыг дагаж горхи хөөмийлнө. анхилна. Хавцлыг дагаж горхи
3. Уулын жинхэнэ амьдрал хөөмийлнө.
оргилдоо биш, бэлдээ байдаг 3. Тэгээд ч “Уул бэлээс эхэлдэг” гэж
ажээ. / манайхан ярина.

5. Үйл ажиллагаа 4. Эхийг дуурайн найруулах: “Ижий уул” эхийг дуурайн “Аав уул” сэдвээр эх
зохион найруулахдаа “Уул” эхийг хэрхэн дуурайлган бичсэнийг анхаараарай.
Эх найруулах Хэлбэрийг дуурайн зохиох
Жишээ
УУЛ
УС
“Уул бэлээс эхэлдэг” гэж манайхан Усны эх нь ундарга гэж манайхан
ярина. Тэгээд ч манайхан уулаа ярина. Тэгээд ч усаа бараадаж,
бараадаж бэлд нь зусна. Уулаа голынхоо эрэгт зусна. Усаа
нөмөрлөж, энгэрт нь өвөлжинө. Уулын
хайрлаж хог буртгаас сэргийлнэ.
оргил нь цасанд мөнгөрөвч, бэл нь
ногоонд униартана. Усны төгсгөл нь бусдад нийлэвч эх
Хормойд нь бороо орж, нь түмнийг ундаална.
ногоо ургаж, болжмор жиргэж, зурам Усны эхэнд булаг бургилж, хөхөөн
шовширно. Салхийг дагаж, агь
дуутай хөг нийлүүлнэ. Эрэгт нь
анхилна. Хавцлыг дагаж горхи
хөөмийлнө. хонь мал идээшилж, урсгалд нь
Уулын жинхэнэ амьдрал хүүхэд багачууд эрхэлнэ.
оргилдоо биш, бэлдээ байдаг ажээ. Ус дагаж амьдрал үргэлжлэх ажээ.
Нэмэлт материал: Бие даах даалгавар:
1. Билэгсайхан “Ижий уул”
шүлгийг бүрнээр унших
Гэрийн Даалгавар:
2. Монгол хэл-6 сурах бичгүүдийн 1. Бие даах ажил “Ижий уул” 1. Бие даах ажил “Ижий уул”
Эхийн утга, бүтэц хэсгүүдийг 2. Сурах бичгийн дасгал нь: 2. Сурах бичгийн дасгал нь:
М.Базаррагчаа, Ц.Өнөрбаян, Ж.Мөнхсайхан,
унших, тэмдэглэх С.Норжинлхам, Д.Оюун Д.Хишигсүрэн
Монгол хэл-6 УБ 2006 он Монгол хэл-6 УБ 2006 он
А. Дасгал 55-/72х/-д байгаа А. Дасгал 30-/37х/-д байгаа
“Гэмээ сонсохуй”, Дасгал 68- “Миний сэтгэгдэл”, /43х/-д байгаа
/78х/-д байгаа “Цэцэг” гэсэн “Цаг бол алт” гэсэн эхүүдийг
эхүүдийг өнөөдрийн үзсэн өнөөдрийн үзсэн Эхийн утга
Эхийн утга бүтцийн задлал, бүтцийн задлал, тонгоргох
тонгоргох хувиргал хийж, хувиргал хийж, “Бусдын
“Бусдыг сонсохуй”, Навчис сэтгэгдэл”, “Мэдлэг бол алт”
сэдвээр хүүрнэмж бичээрэй. сэдвээр хүүрнэмж бичээрэй.