Luận Văn Di Tích Lịch Sử - Văn Hóa Trong Hoạt Động Du Lịch Quận 8, Tp. Hcm.

DỊCH VỤ VIẾT THUÊ ĐỀ TÀI TRỌN GÓI ZALO TELEGRAM : 0934.536.149
TẢI FLIE TÀI LIỆU – TRANGLUANVAN.COM
LUẬN VĂN THẠC SĨ
ĐỀ TÀI : Luận Văn Di Tích Lịch
Sử - Văn Hóa Trong Hoạt Động Du
Lịch Quận 8, Tp. Hcm
CHUYÊN NGÀNH : LỊCH SỬ
TP HCM - 2023

Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng
Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Ngô Minh Oanh
Cán bộ chấm nhận xét 1: PGS. TS. Huỳnh Quốc Thắng
Cán bộ chấm nhận xét 2: TS. Lê Thị Trúc Anh
Luận văn thạc sĩ được bảo vệ tại
Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng, ngày 20 tháng 7 năm 2023
Thành phần Hội đồng đánh giá luận văn thạc sĩ gồm:
1. PGS. TS. Phan An Chủ tịch Hội đồng
2. TS. Nguyễn Đệ Ủy viên Thư ký
3. PGS. TS. Huỳnh Quốc Thắng Cán bộ phản biện 1
4. TS. Lê Thị Trúc Anh Cán bộ phản biện 2
5. PGS. TS. Phan Huy Xu Ủy viên Hội đồng
Xác nhận của Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận văn
Trưởng Ngành quản lý chuyên ngành và Viện Đào tạo Sau
Đại học sau khi Luận văn đã được chỉnh sửa
CHỦ TỊCH TRƯỞNG NGÀNH
PGS. TS. PHAN AN PGS. TS. PHAN AN
VIỆN ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC
TS. THÁI HỮU TUẤN

LỜI CAM ĐOAN
Sau thời gian học tập tại trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng thì Luận văn tốt
nghiệp thạc sĩ là công trình nghiên cứu đánh dấu kết quả cuối cùng sau hai năm học
tập tại trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng TP. Hồ Chí Minh.
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, đây là kết quả
của sự tâm huyết, gắn bó với vùng đất Quận 8, Tp. HCM và học tập, đến quá trình
làm việc trong lĩnh vực cơ quan hành chính nhà nước tại Quận 8, Tp. HCM và được
quý thầy/ cô trong Viện Đào tạo Sau Đại học và giảng viên giảng dạy dẫn dắc trong
suốt quá trình học.
Các số liệu điều thực tế trong luận văn là trung thực, không trùng lặp với các
đề tài khác, chưa từng được công bố.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Tp. HCM, ngày 08 tháng 5 năm 2023
HỌC VIÊN THỰC HIỆN
Trần Thanh Thắng
ii

LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến
thầy giáo PGS.TS. Ngô Minh Oanh đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ
tôi trong suốt quá trình làm luận văn.
Tôi cũng xin gửi lời tri ân đến quý thầy, cô trong Viện Đào tạo Sau Đại
học trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng Tp. Hồ Chí Minh đã giúp đỡ, tạo điều
kiện thuận lợi cho tôi trong việc đi khảo sát thực tế, thu thập tài liệu và hoàn
thiện đề tài.
Tôi xin cảm ơn các cán bộ quản lý, nhân viên Sở Du lịch Tp. HCM,
Trung tâm Xúc tiến Du lịch Tp. HCM, Cục Thống kê Tp. HCM, Ủy ban nhân
dân Quận 8, Phòng Văn hóa Thông tin Quận 8 cùng các di tích lịch sử - văn
hóa và cơ quan … đã tận tình giúp đỡ, cung cấp nhiều thông tin bổ ích cho đề
tài luận văn của tôi.
Tuy nhiên, quá trình thực hiện đề tài cũng gặp nhiều khó khăn trong
vấn đề cập nhật và kiểm tra thông tin nên không thể tránh khỏi những thiếu
sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ quý thầy cô.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Tp. HCM, ngày 08 tháng 8 năm
2023
HỌC VIÊN THỰC HIỆN
Trần Thanh Thắng
iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................1
LỜI CẢM ƠN.................................................................................................iii
MỤC LỤC........................................................................................................1
DANH MỤC BẢNG BIỂU.............................................................................5
PHẦN MỞ ĐẦU..............................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài .........................................................................................1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.............................................................4
2.1. Mục đích nghiên cứu ................................................................................4
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................4
3. Lịch sử đề tài nghiên cứu............................................................................5
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..............................................................6
4.1. Đối tượng nghiên cứu...............................................................................6
4.2. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................6
5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................7
5.1. Phương pháp thu thập tài liệu..................................................................7
5.2. Phương pháp quan sát..............................................................................7
5.3. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi .....................................................8
5.4.Phương pháp phỏng vấn............................................................................8
6. Đóng góp của luận văn................................................................................9
7. Bố cục luận văn............................................................................................9
CHƯƠNG I....................................................................................................10
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HOÁ
TRONG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH ..............................................................10
1.1. Khái niệm, phân loại và vai trò của du lịch.......................................10
1.1.1. Khái niệm du lịch...........................................................................10
1.1.2. Phân loại du lịch ............................................................................12
1

1.1.3. Vai trò của du lịch .......................................................................... 13
1.2. Khái niệm, phân loại và vai trò của di tích lịch sử - văn hoá .......... 14
1.2.1. Khái niệm di tích lịch sử - văn hoá ............................................... 14
1.2.2. Phân loại di tích lịch sử - văn hoá ................................................ 15
1.2.3. Vai trò của di tích lịch sử - văn hoá .............................................. 16
1.3. Khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch ............ 17
1.3.1. Khái niệm khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du
lịch 17
1.3.2. Khung lý thuyết về khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt
động du lịch .................................................................................................... 18
1.3.2.1. Giá trị lịch sử - văn hoá của di tích. .................................................. 18
1.3.2.2. Đơn vị kinh doanh du lịch .................................................................. 20
1.3.2.3. Cộng đồng người dân địa phương...................................................... 21
1.3.2.4. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch ................................................. 23
1.3.3. Mối quan hệ giữa du lịch và di tích lịch sử - văn hoá ................. 26
1.4. Kinh nghiệm của một số địa phương và nước ngoài ........................ 28
1.4.1. Kinh nghiệm khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động
du lịch ở Nhật Bản ......................................................................................... 28
1.4.2. Kinh nghiệm làm du lịch ở Hội An ............................................... 30
1.4.3. Bài học rút ra ................................................................................. 33
TIỂU KẾT CHƯƠNG I. ..................................................................... 34
CHƯƠNG II .................................................................................................. 36
THỰC TRẠNG DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA TRONG HOẠT ĐỘNG
DU LỊCH QUẬN 8, TP. HCM ..................................................................... 36
2.1. Thực trạng khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du
lịch tại Quận 8, Tp. HCM ............................................................................. 36
2.1.1. Điều kiện tự nhiên ......................................................................... 36
2.1.2. Điều kiện kinh tế ............................................................................ 37
2.1.3. Điều kiện xã hội ............................................................................. 37
2.1.3.1. Cơ sở lưu trú ....................................................................................... 39
2

2.1.3.2. Hệ thống giao thông vận tải ............................................................... 40
2.1.3.3. Ẩm thực ............................................................................................... 41
2.1.4. Tình hình hoạt động các đơn vị kinh doanh du lịch .................... 44
2.1.5. Cộng đồng người dân địa phương ................................................46
2.1.6. Cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương trong khai thác di tích
lịch sử - văn hoá trong du lịch ....................................................................... 49
2.1.6.1. Về chính quyền cấp Thành phố .......................................................... 49
2.1.6.2. Về chính quyền Quận 8 ....................................................................... 51
2.2. Khái quát về di tích lịch sử - văn hoá tại Quận 8, Tp. HCM .......... 52
2.2.1. Đình Bình Đông ............................................................................. 52
2.2.2.Chùa Sắc Tứ Huệ Lâm .................................................................. 53
2.2.3. Đình Phong Phú ............................................................................ 55
2.2.4. Đình Hưng Phú ................................................................................... 56
2.2.5. Đình Vĩnh Hội ................................................................................ 57
2.2.6. Chùa Thiên Phước ......................................................................... 59
2.2.7. Chùa Pháp Quang ......................................................................... 60
2.2.8.Lò Gốm Hưng Lợi .......................................................................... 61
TIỂU KẾT CHƯƠNG II..................................................................... 65
CHƯƠNG III................................................................................................. 67
GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ KHAI THÁC DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN
HOÁ TRONG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH QUẬN 8, TPHCM ................... 67
3.1. Giải pháp khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch
tại Quận 8, Tp. HCM, Tp HCM .................................................................. 67
3.1.1. Giải pháp về lãnh đạo, chỉ đạo ...................................................... 68
3.1.2. Giải pháp về tuyên truyền, nâng cao nhận thức giá trị các di
tích 72
3.1.3. Giải pháp về công tác chăm sóc, bảo vệ ........................................ 74
3.1.4. Giải pháp về tôn tạo, tu bổ, sửa chữa ........................................... 75
3.1.5. Giải pháp hình thành sản phẩm du lịch và điểm đến du lịch ..... 76
3

3.1.6. Giải pháp hội nhập, giao lưu, giới thiệu văn hoá, con người Quận
8, Tp. HCM .....................................................................................................80
3.1.7. Giải pháp liên quan đến các đơn vị kinh doanh du lịch ..............82
3.2. Kiến nghị...............................................................................................84
3.2.1. Tăng cường và nâng cao hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp
ủy Đảng, chính quyền địa phương, trong việc bảo tồn di tích lịch sử văn
hóa Quận 8, Tp. HCM....................................................................................84
3.2.2. Xây dựng quy hoạch tổng thể bảo vệ và phát huy giá trị di tích
lịch sử - văn hoá gắn với phát triển kinh tế xã hội Quận 8, Tp. HCM .......85
3.2.3. Đẩy mạnh công tác quản lý, giám sát và định hướng hoạt động
bảo tồn, khai thác các di tích lịch sử - văn hóa ............................................86
3.2.4. Giải pháp xã hội hoá công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch
sử - văn hoá. ...................................................................................................87
3.2.5. Chú trọng bồi dưỡng nâng cao trình độ cán bộ quản lý, cán bộ
chuyên môn làm công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hoá. ..................88
TIỂU KẾT CHƯƠNG III...................................................................88
PHẦN KẾT LUẬN........................................................................................90
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................93
PHỤ LỤC.......................................................................................................98
4

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Biểu đồ1.1. Khung lý thuyết về khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong du
lịch.....................................................................................................................................................................25
Bảng 1.1. Các giai đoạn liên quan đến bảo tồn di tích và phát triển du lịch.........29
Bảng 1.2. Số lượt du khách và doanh thu từ du lịch ở Hội An......................................30
Bảng 2.1. Cơ sở lưu trú và buồng lưu trú ở Tp. HCM và Việt Nam..........................39
Bảng 2.2. Khách sạn của Tp. HCM và cả nước năm 2008..............................................39
Bảng 2.3. Nơi sử dụng dịch vụ ẩm thực của du khách.......................................................43
Bảng 2.4. Sự hài lòng về thức ăn, lưu trú và giao thông của du khách ....................44
Bảng 2.5. Đánh giá của cộng đồng địa phương......................................................................47
Bảng 2.6. Các địa điểm di tích lịch sử - văn hoá tại Quận 8, Tp. HCM ..................63
Bảng 2.7. Nguyên nhân không hài lòng của du khách.......................................................65
5

Cơ Sở Lý Luận Luận Văn Di Tích Lịch Sử - Văn Hóa Trong Hoạt Động Du Lịch
Quận 8, Tp. Hcm
1.1. Khái niệm, phân loại và vai trò của du lịch
1.1.1. Khái niệm du lịch
Từ khi được hình thành và phát triển đến nay, du lịch nhận được sự quan
tâm của nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới. Tùy theo cách tiếp cận, có nhiều
khái niệm khác nhau về du lịch.
Cách tiếp cận thường được dùng nhất là nhấn mạnh đến nhu cầu hưởng
thụ, giải trí của con người. Với cách tiếp cận này, du lịch được định nghĩa là
một hoạt động giải trí của con người. Theo đó, du lịch là một dạng nghỉ
dưỡng sức, tham quan tích cực của con người ngoài nơi cư trú với mục đích:
nghỉ ngơi, giải trí, xem danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, công trình văn
hoá nghệ thuật [21: tr.5]. Khái niệm này tuy chỉ ra được khía cạnh giải trí của
du lịch, nhưng chưa làm rõ một số thuật ngữ được sử dụng trong nó như: “tích
cực”, và “ngoài nơi cư trú”. Tích cực theo tác giả là trái ngược với tiêu cực
[23]. Tuy nhiên việc xác định hình thức nghỉ dưỡng, tham quan nào là tích
cực còn phụ thuộc vào văn hoá và quy định pháp luật của địa điểm du lịch.
Chẳng hạn như việc tham quan các “khu đèn đỏ ở Thái Lan” được xem là
“tích cực” vì nó phù hợp với quy định của pháp luật Thái Lan; trong khi đó, ở
Việt Nam loại hình này được xem là không tích cực. Thêm nữa, khái niệm
“nơi cư trú” cũng chưa được rõ ràng về mặt ngữ nghĩa. Nơi cư trú được hiểu
dưới góc độ ngôn ngữ học là nơi sinh sống, nhưng nếu hiểu dưới góc độ luật
pháp lại là đăng ký thường trú. Nơi đăng ký thường trú được xét ở phạm vi
xã, quận hay tỉnh. Trên thực tế, người ở xã này hoàn toàn có thể thực hiện
10

hoạt động du lịch sang xã khác, hoặc từ quận này sang quận khác trong cùng
một quận, một tỉnh.
Theo Luật Du lịch Việt Nam: Du lịch là các hoạt động có liên quan đến
chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm đáp
ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng trong một khoảng thời
gian nhất định.
Theo Luật Di sản văn hóa: Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá
của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hóa
nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân
dân ta.
Để bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, đáp ứng nhu cầu về văn hóa
ngày càng cao của nhân dân, góp phần xây dựng và phát triển nền văn hóa
Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và đóng góp vào kho tàng di sản
văn hóa thế giới;
Để tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước, nâng cao trách nhiệm của
nhân dân trong việc tham gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa;
Tránh được hạn chế của hai khái niệm vừa nêu, tác giả Michael Coltman
(dẫn theo [21]) đã tiếp cận khái niệm du lịch từ sự tương tác giữa các chủ thể
có liên quan trong hoạt động du lịch. Theo đó, “du lịch là tổng thể những hiện
tượng và những mối quan hệ phát sinh từ sự tác động qua lại lẫn nhau giữa
khách du lịch, những nhà kinh doanh du lịch, chính quyền sở tại, cộng đồng
cư dân địa phương trong quá trình thu hút và lưu giữ khách du lịch” [35: tr.6].
Với khái niệm này, du lịch là sự tham gia tương tác của khách du lịch,
nhà kinh doanh du lịch, chính quyền sở tại, cộng đồng cư dân địa phương.
Bốn chủ thể này vận động xoay quanh các giá trị do tự nhiên, lịch sử, văn hoá,
và xã hội mang lại để tạo thành những hoạt động liên hoàn, gọi là du lịch [31].
Như vậy khách du lịch không nhất thiết phải luôn luôn là người ngoài
11

nơi cư trú. Khách du lịch là bất kì ai đến địa điểm du lịch để thưởng thức và
vui chơi. Tuy nhiên, điểm hạn chế ở khái niệm này là không bao gồm một nội
dung quan trọng trong du lịch đó là điểm du lịch.
Từ những phân tích trên, tác giả cho rằng du lịch là tổng thể những hiện
tượng và những mối quan hệ phát sinh từ sự tác động qua lại lẫn nhau giữa
điểm du lịch, khách du lịch, những nhà kinh doanh du lịch, chính quyền sở
tại, cộng đồng cư dân địa phương trong quá trình thu hút và lưu giữ khách du
lịch.
Theo khái niệm này du lịch chỉ được hình thành khi có năm yếu tố: điểm
du lịch, khách du lịch, nhà kinh doanh, chính quyền sở tại và cộng đồng cư
dân địa phương.
Ưu điểm của khái niệm này là chỉ ra được một cách cụ thể các yếu tố
quan trọng không thể thiếu của du lịch, từ đó tạo ra khung phân tích trong
phát triển du lịch, đóng góp tích cực vào chính sách phát triển du lịch của địa
phương và của cả nước.
1.1.2. Phân loại du lịch
Có nhiều cách phân loại du lịch tùy thuộc vào các căn cứ khác nhau, theo
tác giả Ngô Thị Diệu An [21: tr.28-32] có 8 tiêu chí phân loại: căn cứ vào
phạm vi lãnh thổ; mục đích của chuyến đi; loại hình cư trú; thời gian của
chuyến đi; hình thức tổ chức; lứa tuổi du khách; phương tiện giao thông sử
dụng; và tiêu chí cuối cùng là phương thức hợp đồng.
Theo phạm vi lãnh thổ có du lịch trong nước và du lịch ngoài nước. Theo
mục đích chuyến đi có du lịch thiên nhiên; du lịch văn hoá; du lịch
xã hội; du lịch giải trí; du lịch dân tộc; du lịch chuyên đề; du lịch thể thao; du
lịch tôn giáo và du lịch sức khoẻ.
Theo tiêu chí loại hình du lịch có du lịch ở trong khách sạn; du lịch trong
motel; du lịch ở trong nhà trọ; du lịch nhà người dân; và du lịch cắm trại.
12

Theo thời gian của chuyến đi có du lịch ngắn ngày, và du lịch dài ngày.
Theo hình thức tổ chức có du lịch theo đoàn, và du lịch cá nhân.
Theo tiêu chí lứa tuổi du khách có du lịch của những người cao tuổi; du
lịch của những người trung niên; du lịch của những người thanh niên và du
lịch của những người thiếu niên và trẻ em.
Theo căn cứ phương tiện giao thông có, du lịch bằng mô tô - xe đạp; du
lịch bằng tàu hỏa; du lịch bằng tàu thuỷ; du lịch bằng xe hơi; và du lịch bằng
máy bay.
Theo căn cứ phương thức hợp đồng có chương trình du lịch trọn gói, và
chương trình du lịch từng phần.
Thực chất cách phân loại du lịch là giúp hiểu bản chất của từng loại du
lịch để vận dụng vào từng bối cảnh cụ thể, với mục đích phát triển du lịch,
phân loại du lịch theo mục đích chuyến đi được sử dụng phổ biến nhất. Với
cách phân loại này, các chủ thể kinh doanh du lịch và nhà nước có định hướng
xây dựng và phát triển từng mảng rõ ràng, cụ thể và phù hợp hơn. Chẳng hạn
như, với du lịch thiên nhiên, nhà nước có kế hoạch quy hoạch, thu hút đầu tư
khác với du lịch văn hoá. Đồng thời, cách phân loại này cũng phù hợp với đề
tài của luận văn. Di tích lịch sử văn hoá ở Quận 8 là sản phẩm nổi bật trong
hoạt động du lịch.
1.1.3. Vai trò của du lịch
Du lịch giữ vai trò quan trọng. Nó không những có đóng góp về kinh tế
mà còn đóng góp về văn hoá và xã hội [21: tr.32-40].
Về kinh tế, du lịch mang lại ngoại tệ cho đất nước thông qua thu hút
khách du lịch nước ngoài đến tham quan và tiêu dùng ở Việt Nam. Du lịch là
một trong những hoạt động xuất khẩu có hiệu quả cao. Vai trò này thể hiện ở
chỗ, người nước ngoài vào Việt Nam mua sắm các mặt hàng nội địa và vận
chuyển sang nước của họ để tiêu dùng. Du lịch đóng vai trò quan trọng trong
13

việc thúc đẩy các ngành nghề khác cùng phát triển, chẳng hạn như các ngành
sản xuất hàng hoá, sản phẩm và các làng nghề truyền thống. Du lịch có vai trò
kích thích đầu tư. Thông qua hoạt động du lịch, các nhà đầu tư vào Việt Nam
tìm kiếm cơ hội đầu tư để đầu tư vào Việt Nam. Quan trọng hơn, du lịch tạo
công ăn việc làm cho người lao động, nhất là lao động ở những địa phương có
hoạt động du lịch.
Về mặt văn hoá - xã hội, du lịch thúc đẩy giữ gìn và phát huy tiềm năng
của tài nguyên du lịch, để đóng góp vào nguồn thu của địa phương. Du lịch
còn tăng cường hiểu biết giữa các dân tộc khác nhau trên thế giới; là cách Việt
Nam giới thiệu văn hoá, truyền thống và lịch sử với bạn bè trên năm châu.
1.2. Khái niệm, phân loại và vai trò của di tích lịch sử - văn hoá
1.2.1. Khái niệm di tích lịch sử - văn hoá
Khái niệm di tích lịch sử - văn hoá xuất hiện lần đầu tiên trong hệ thống
văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam tại Pháp lệnh Di tích lịch sử năm
1984. Theo đó, di tích lịch sử-văn hóa là những công trình xây dựng, địa
điểm, đồ vật, tài liệu và tác phẩm có giá trị lịch sử, khoa học nghệ thuật, giá
trị văn hóa hoặc có liên quan đến những sự kiện lịch sử, quá trình phát triển
văn hóa, xã hội.
Tiếp đó, khái niệm di tích lịch sử - văn hoá được Luật di sản văn hóa
năm 2002 tiếp cận dưới khía cạnh là một thành tố của phạm trù di sản văn
hoá, “Di tích lịch sử - văn hoá là công trình xây dựng, địa điểm, và các di vật,
cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm có giá trị lịch sử, văn hoá,
khoa học” [16].
So sánh với khái niệm về di tích lịch sử, văn hoá được đề cập trong Pháp
lệnh di tích lịch sử năm 1984 [27] thì khái niệm di tích lịch sử, văn hoá được
xác định trong Luật di sản văn hoá mang tính bao quát, đầy đủ hơn. Khái
14

niệm di tích lịch sử, văn hoá được quy định khái quát và đầy đủ hơn trong
Luật di sản văn hoá. Di tích lịch sử, văn hoá không chỉ là những công trình
xây dựng, địa điểm mà còn bao gồm các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia của
công trình, địa điểm đó.
Di tích lịch sử - văn hoá phải có một trong các tiêu chí sau đây [16]:
- Công trình xây dựng, địa điểm gắn với sự kiện lịch sử tiêu biểu trong
quá trình dựng nước và giữ nước;
- Công trình xây dựng, địa điểm gắn với thân thế và sự nghiệp của anh
hùng dân tộc, danh nhân của đất nước;
- Công trình xây dựng, địa điểm gắn với sự kiện lịch sử tiêu biểu của các
thời kỳ cách mạng, kháng chiến;
- Địa điểm có giá trị tiêu biểu về khảo cổ;
- Quần thể các công trình kiến trúc hoặc công trình kiến trúc đơn lẻ có
giá trị tiêu biểu về kiến trúc, nghệ thuật của một hoặc nhiều giai đoạn lịch sử;
- Danh lam thắng cảnh phải có một trong các tiêu chí sau đây;
- Cảnh quan thiên nhiên hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan
thiên nhiên với công trình kiến trúc có giá trị thẩm mỹ tiêu biểu;
- Khu vực thiên nhiên có giá trị khoa học về địa chất, địa mạo, địa lý, đa
dạng sinh học, hệ sinh thái đặc thù hoặc khu vực thiên nhiên chứa đựng nhũng
dấu tích vật chất về các giai đoạn phát triển của trái đất.
1.2.2. Phân loại di tích lịch sử - văn hoá
Luật Di sản văn hoá năm 2002 [15] lựa chọn tầm quan trọng của di tích
lịch sử - văn hoá để phân loại di tích lịch sử - văn hoá. Theo đó, di tích lịch sử
- văn hoá được chia thành 3 loại: di tích cấp tỉnh là di tích có giá trị tiêu biểu
của địa phương; di tích quốc gia là di tích có giá trị tiêu biểu của quốc gia; và
di tích quốc gia đặc biệt là di tích có giá trị đặc biệt tiêu biểu của quốc gia.
15

Cách phân loại này phù hợp đối với thẩm quyền hoạt động quản lý nhà nước,
cụ thể là phân cấp quản lý nhà nước đối với di tích lịch sử - văn hoá.
Theo cách phân loại về nội hàm của di tích lịch sử - văn hoá, có di tích
khảo cổ, di tích lịch sử, và di tích văn hoá nghệ thuật [33]. Di tích khảo cổ là
“những địa điểm ẩn dấu một bộ phận giá trị văn hoá thuộc về thời kì lịch sử
xã hội loài người chưa có văn tự trong lịch sử cổ đại” [22: tr.10]. Di tích lịch
sử bao gồm di tích ghi dấu về dân tộc học; di tích ghi dấu sự kiện chính trị
quan trọng, tiêu biểu, có ý nghĩa quyết định chiều hướng phát triển của đất
nước và địa phương; di tích ghi dấu chiến công xếp loại; di tích ghi dấu những
kỉ niệm; di tích ghi dấu sự vinh quang trong lao động; di tích ghi dấu tội ác và
phong kiến [22: tr. 10-11]. Di tích văn hoá nghệ thuật là di tích gắn với công
trình kiến trúc có giá trị nên còn gọi là di tích kiến trúc nghệ thuật. Những di
tích này không chỉ chứa đựng những giá trị kiến trúc mà còn chứa đựng
những giá trị văn hoá, xã hội, văn hoá tinh thần [22: tr.11].
Cách phân loại này phù hợp trong việc bảo tồn và tôn tạo các khi di tích
lịch sử - văn hoá.
1.2.3. Vai trò của di tích lịch sử - văn hoá
Khái niệm về di tích lịch sử - văn hoá ở trên cho thấy di tích lịch sử - văn
hoá có vai trò quan trọng về lịch sử, văn hoá, khoa học và kinh tế.
Trước hết, di tích lịch sử - văn hoá có vai trò lịch sử. Di tích lịch sử - văn
hoá là kết quả của quá trình đấu tranh, xây dựng và sản xuất của một địa
phương, dân tộc. Di tích lịch sử - văn hoá chứa đựng những tư liệu lịch sử của
địa phương và đất nước.
Thứ hai, di tích lịch sử - văn hoá có vai trò văn hoá. Bên cạnh giá trị về
lịch sử, di tích lịch sử - văn hoá hàm chứa trong đó các trầm tích văn hoá của
dân tộc, vùng miền. Nhờ đó mà thế hệ hiện tại giải mã và hiểu được sâu sắc
văn hoá của những thời kì trong lịch sử. Giá trị văn hoá của di tích lịch sử -
16

văn hoá còn thể hiện ở sự đóng góp của chúng vào việc làm phong phú, đa
dạng hơn văn hoá của hiện tại.
Thứ ba, di tích lịch sử - văn hoá có vai trò trong nghiên cứu khoa học.
Nhờ vào sự hiện hữu của các di tích lịch sử - văn hoá, các ngành khoa học
quan trọng như sử học, văn học, văn hoá, khảo cổ có được những thông tin có
giá trị phục vụ trực tiếp cho sự phát triển của những ngành khoa học trên.
Thứ tư, di tích lịch sử - văn hoá có vai trò kinh tế. Di tích lịch sử - văn
hoá, nhờ những đặc điểm tiêu biểu, sở hữu những giá trị độc đáo để trở thành
những sản phẩm du lịch đặc sắc, đóng góp trực tiếp vào nguồn thu của địa
phương, và của đất nước.
Ngoài ra, di tích lịch sử - văn hoá còn có vai trò giáo dục. Di tích lịch sử
- văn hoá giúp giáo dục thế hệ hiện tại về tinh thần yêu nước, truyền thống và
niềm tự hào dân tộc. Di tích lịch sử - văn hoá là cầu nối giữa quá khứ với hiện
tại, là tiếng nói tinh tuý còn sót lại của quá khứ dân tộc, lịch sử.
Vai trò của di tích-lịch sử thể hiện ở chính giá trị của di tích, đóng vai trò
hết sức quan trọng trong tiến trình phát triển của dân tộc. Với giá trị to lớn
như vậy, việc khai thác di tích lịch sử - văn hoá không những để tạo giá trị
kinh tế mà còn giúp khai thác những giá trị văn hoá, lịch sử và khoa học của
các di tích lịch sử - văn hoá của từng địa phương và đất nước.
1.3. Khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch
1.3.1. Khái niệm khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch
Xuất phát từ vai trò quan trọng của di tích - lịch sử văn hoá, Nhà nước,
các cơ quan có thẩm quyền cho phép cá nhân và tổ chức sở hữu, khai thác các
di tích lịch sử - văn hoá theo quy định của pháp luật. Tuy không có hẳn một
khái niệm về khai thác di tích lịch sử - văn hoá, nhưng Luật Di sản văn hoá
năm 2002 [15] có đề cập đến một số nội dung của khai thác di tích lịch sử -
văn hoá.
17

Theo đó, khai thác di tích lịch sử - văn hoá bao gồm hai hoạt động quan
trọng, đó là bảo tồn và sử dụng di tích lịch sử - văn hoá. Bảo tồn bao gồm bảo
quản, tu bổ, và phục hồi di sản văn hoá. Sử dụng di tích lịch sử - văn hoá
chính là những hoạt động làm cho di tích lịch sử - văn hoá tạo ra những giá trị
vật chất, tinh thần và văn hoá cho xã hội.
Khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch là thông qua
hoạt động du lịch để thực hiện bảo tồn và sử dụng chúng nhằm tạo ra giá trị
vật chất, tinh thần và văn hoá cho xã hội. Với khái niệm này, có một số vấn đề
cần quan tâm như sau:
Thứ nhất, khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch phải
gắn với hoạt động bảo tồn vì đây là một sản phẩm du lịch đặc thù.
Thứ hai, khai thác di tích lịch sử - văn hoá phải vừa gắn với xu hướng thị
trường du lịch, vừa gắn với việc lưu giữ các giá trị văn hoá và lịch sử.
Thứ ba, khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch phải
tuân thủ những yếu tố có tích quy luật của hoạt động du lịch và quy luật vận
động của di tích lịch sử - văn hoá.
1.3.2. Khung lý thuyết về khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động
du lịch
Để khai thác tốt di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch, cần
thiết phải xây dựng được khung lý thuyết về khai thác sản phẩm du lịch này.
Theo khái niệm về du lịch, để có thể có được cái gọi là du lịch, cần phải đảm
bảo nhiều yếu tố như: sản phẩm du lịch, điểm du lịch; đơn vị kinh doanh du
lịch; người dân địa phương; cơ quan quản lý nhà nước về du lịch. Khai thác di
tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch, theo đó, phải gắn với việc phát
triển đồng bộ các yếu tố vừa nêu.
1.3.2.1. Giá trị lịch sử - văn hoá của di tích.
Có thể nói yếu tố quan trọng nhất trong hoạt động du lịch là sản phẩm du
18

lịch. Sản phẩm du lịch là mục tiêu mà du khách muốn hướng tới khi “mua”
dịch vụ du lịch. Theo Luật du lịch Việt Nam, “sản phẩm du lịch là tập hợp các
dịch vụ cần thiết để thoả mãn nhu cầu của khách du lịch trong chuyến đi du
lịch”.
Như vậy, sản phẩm du lịch không phải là một sản phẩm đơn lẻ mà là một
tập hợp các dịch vụ bao gồm dịch vụ từ chính sản phẩm cốt lõi của du lịch,
dịch vụ bổ trợ như nhà hàng, khách sạn, giao thông, và cả những dịch vụ liên
quan đến quản lý nhà nước như vấn đề cư trú, quản lý người nước ngoài,...
Tất cả những sản phẩm này tạo thành một tập hợp thống nhất và có quan hệ
với nhau tạo ra tác động liên hoàn. Bất cứ sự không đảm bảo nào ở một dịch
vụ đơn lẻ đều có thể làm hỏng sản phẩm du lịch. Với cách tiếp cận và logic
như vậy, sản phẩm du lịch phải mang tính đồng bộ.
Di tích lịch sử - văn hoá được xem là điểm cốt lõi của sản phẩm du lịch
về lịch sử - văn hoá [37]. Các di tích này tạo thành những sản phẩm du lịch
độc đáo và độc nhất. Cái tạo nên giá trị của di tích lịch sử - văn hoá là yếu tố
văn hoá, lịch sử được chứa đựng trong đó. Không những vậy, sản phẩm du
lịch là di tích lịch sử - văn hoá còn phải gắn chặt với yếu tố pháp luật về di
tích văn hoá. Nói cách khác, đây là một sản phẩm du lịch đặc thù mà khách du
lịch và chủ thể quản lý, khai thác du lịch phải lưu ý trong quá trình khai thác
và quản lý.
Điểm đến du lịch là khái niệm nhấn mạnh đến vị trí địa lý. “Điểm đến du
lịch là một vị trí địa lý mà một du khách đang thực hiện hành trình đến đó
nhằm thoả mãn nhu cầu theo mục đích chuyến đi của người đó” [21: tr.100].
Khái niệm này có ưu điểm là xác định được không gian của điểm đến du lịch
nhưng lại không cung cấp được nội hàm cơ bản của điểm đến du lịch. Chính
điều này làm cho việc xây dựng và phát triển điểm đến du lịch còn mơ hồ.
19

Từ góc độ dịch vụ du lịch, tác giả Vũ Đức Minh [41] cho rằng điểm đến
du lịch là tập trung các tiện nghi và dịch vụ được thiết kế để đáp ứng nhu cầu
của du khách. Điểm đến du lịch, theo đó, gồm các thành tố như: các điểm hấp
dẫn du lịch; giao thông đi lại, nơi ăn nghỉ, các tiện nghi, dịch vụ hỗ trợ và các
hoạt động bổ sung.
Điểm đến du lịch bao gồm hai loại: điểm đến cuối cùng và điểm đến
trung gian. Điểm đến cuối cùng là điểm xa nhất tính từ điểm xuất phát gốc
của du khách hoặc là địa điểm mà khách dự định sử dụng phần lớn thời gian
[41]. Trong khi đó, điểm đến trung gian hoặc điểm ghé thăm là địa điểm mà
khách du lịch giành thời gian ngắn hơn để nghỉ ngơi qua đêm hoặc để chuẩn
bị thăm viếng một điểm du lịch khác. Cách phân loại này dựa theo lịch trình
của chuyến du lịch, nên mang tính tương đối. Trên thực tế tất cả các điểm du
lịch có thể là điểm đến cuối cùng và cũng có thể là điểm đến trung gian tuỳ
thuộc vào lộ trình của khách du lịch. Chính vì vậy, cách phân loại này thường
ít có giá trị thực tiễn. Tuy nhiên, vẫn có thể được áp dụng trên thực tế, vì một
số điểm đến du lịch do vị trí địa lý của nó, thường mặc nhiên trở thành điểm
đến trung gian.
Một điều đáng quan tâm nữa là khái niệm điểm đến du lịch bao quát sản
phẩm du lịch. Sản phẩm du lịch tồn tại trong điểm đến du lịch. Trong nhiều
trường hợp, chẳng hạn như nghiên cứu về khái niệm điểm đến du lịch của tác
giả Vũ Đức Minh vừa nêu thì điểm đến du lịch bao gồm cả sản phẩm du lịch.
Điểm đến du lịch liên quan đến di tích lịch sử - văn hoá là không gian địa
lý bao quanh khu di tích lịch sử - văn hoá đó.
1.3.2.2. Đơn vị kinh doanh du lịch
Đơn vị kinh doanh du lịch gồm các đơn vị kinh doanh hoạt động trong
nhiều lĩnh vực có liên quan đến hoạt động du lịch [12]. Đơn vị kinh doanh du
lịch bao gồm: đơn vị vận chuyển du lịch; đơn vị kinh doanh về dịch vụ lưu
20

trú; các hoạt động vui chơi giải trí; và đơn vị kinh doanh dịch vụ lữ hành và
các hoạt động trung gian [35].
Đơn vị vận chuyển du lịch là những đơn vị cung cấp dịch vụ vận chuyển
cho khách du lịch theo tuyến du lịch, theo chương trình du lịch và tại các khu
du lịch, điểm du lịch, đô thị du lịch [50]. Đơn vị vận chuyển du lịch bao gồm
các đơn vị hoạt động trong lĩnh vực hàng không, đường bộ, đường sắt và
đường thuỷ.
Đơn vị kinh doanh dịch vụ lưu trú (cơ sở lưu trú du lịch) là cơ sở cho
thuê buồng, giường và cung cấp các dịch vụ khác phục vụ khách lưu trú, trong
đó khách sạn là cơ sở lưu trú du lịch chủ yếu [26].
Đơn vị kinh doanh dịch vụ ăn uống bao gồm các loại hình như nhà hàng,
quán bar, các quán cà phê tồn tại xung quanh không gian du lịch. Đơn vị kinh
doanh dịch vụ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra sự hài lòng
cho khách du lịch.
Các hoạt động vui chơi giải trí như công viên giải trí, sở thú, bách thảo,
các chương trình biểu diễn ca nhạc, chiếu phim, các khu vực mua sắm, sòng
bạc…góp phần tích cực làm cho điểm du lịch trở nên hấp dẫn và thu hút.
Đơn vị kinh doanh dịch vụ lữ hành và các hoạt động trung gian đóng vai
trò là cầu nối giữa khách du lịch và các nhà cung ứng dịch vụ du lịch. Đơn vị
kinh doanh dịch vụ lữ hành và các hoạt động trung gian bao gồm đại lý du
lịch và công ty lữ hành.
1.3.2.3. Cộng đồng người dân địa phương
Người dân địa phương bao gồm những con người sống tại nơi có di tích
lịch sử - văn hoá. Khái niệm người dân địa phương là một khái niệm tổng hợp
bao gồm con người, văn hoá, bản sắc do con người ở đó tạo ra, lối sống, và
thậm chí là cách thức tổ chức cộng đồng [45].
21

Du lịch đã trở thành một nguồn thu cho nhiều cộng đồng. Cho nên cộng
đồng, cụ thể là người dân tham gia một cách trực tiếp hoặc gián tiếp vào các
hoạt động du lịch tại nơi mà họ sinh sống vì lý do mưu sinh, tăng thu nhập.
Theo đó có khái niệm ý thức cộng đồng. Ý thức cộng đồng là ý thức nghĩa vụ
và cam kết của một cá nhân đối với các thành viên khác trong cộng đồng, phát
triển theo thời gian thông qua sự hiểu biết về giá trị tập thể, niềm tin và lợi ích
giữa các thành viên cộng đồng [45]. Sự tham gia của cộng đồng có thể được
xem như là một quá trình mà các cư dân của một cộng đồng được đưa ra một
tiếng nói và một sự lựa chọn để tham gia vào các vấn đề có ảnh hưởng đến
cuộc sống của họ. Sự tham gia của cộng đồng trong quá trình phát triển du
lịch có thể hỗ trợ và duy trì văn hóa địa phương, truyền thống, kiến thức, kỹ
năng, và tạo ra niềm tự hào về di sản cộng đồng (Lacy, 2002 dẫn theo [45]).
Mục tiêu của sự tham gia của cộng đồng là để cải thiện sự giao tiếp giữa
các bên liên quan tạo thuận lợi cho việc ra quyết định tốt hơn và phát triển bền
vững. Sự tham gia của cộng đồng cũng là cơ chế cho cộng đồng tham gia tích
cực trong quan hệ với các đối tác, trong việc ra quyết định và đại diện trong
các cấu trúc cộng đồng (Chapman & Kirk, 2001 dẫn theo [45]). Nghiên cứu
này nhấn mạnh sự tham gia của cộng đồng như là một sự tham gia của người
dân địa phương trong quá trình phát triển du lịch. Nếu không có sự tham gia
của cộng đồng rõ ràng là không có hợp tác, không phát triển và không có
chương trình. Do đó thiếu sự tham gia của cộng đồng trong việc ra quyết định
để thực hiện phát triển du lịch có thể dẫn đến thất bại trong việc phát triển
cộng đồng (Miranda, 2007 dẫn theo [45]). Sự tham gia của cộng đồng làm
tăng cảm giác của người dân về quyền kiểm soát các vấn đề có ảnh hưởng đến
cuộc sống của họ và cũng thúc đẩy sự tự tin và tự nhận thức Sự tham gia của
cộng đồng cung cấp một ý thức cộng đồng phải chịu trách nhiệm cho bản thân
và những người khác, sẵn sàng chia sẻ và tương tác.
22

Từ góc độ du lịch, sự tham gia của cộng đồng thể hiện ở những góc độ
như:
Cộng đồng là chủ thể tiếp nhận khách du lịch [54]. Cộng đồng là chủ thể
tiếp nhận khách du lịch thông qua hoạt động kinh doanh, làm việc trong các
doanh nghiệp, các sơ cở lưu trú, ăn uống, dịch vụ hay trực tiếp tham gia với tư
cách là các thành viên cá nhân của cồng động. Sự đón tiếp của họ thực hiện
một cách trực tiếp, cũng có thể là gián tiếp như xây dựng cơ sở hạ tầng, cung
cấp vật tư thiết bị tạo tiện nghi cho việc nghỉ ngơi, vui chơi, giải trí của khách
du lịch.
Cộng đồng còn tham gia vào hoạt động cung cấp sản phẩm dịch vụ và
đảm bảo chất lượng dịch vụ [54]. Chính những sản phẩm do người dân địa
phương sản xuất mới là điểm nhấn khiến du khách có ấn tượng hơn với điểm
đến du lịch. Những sản phẩm đó là đặc sản của địa phương, giúp phân biệt địa
phương này với địa phương khác.
Cộng đồng tham gia vào quảng bá văn hoá của địa phương [54]. Thông
qua hoạt động, nếp sống hàng ngày, mỗi cá nhân người dân góp phần giới
thiệu những giá trị văn hoá gắn liền với đời sống của họ ở địa phương. Họ là
những người quảng bá văn hoá địa phương một cách sống động, tích cực và
hiệu quả nhất [36].
1.3.2.4. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch
Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch là các cơ quan nhà nước có thẩm
quyền trong lĩnh vực Sở Du lịch, Sở Văn hoá-Thể thao và Phòng Văn hoá -
Thông tin và Phòng Kinh tế. Những cơ quan nhà có chức năng và nhiệm vụ
quản lý du lịch từ góc độ nhà nước như:
Xác định quan điểm và nhận thức trong nội bộ chính quyền và toàn thể
cộng đồng dân cư về vai trò và tầm quan trọng của sản phẩm du lịch địa
phương. Đây là yếu tố quyết định đưa ngành du lịch thực sự góp phần quan
23

trọng giải quyết công ăn việc làm, xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống
nhân dân và phát triển kinh tế xã hội địa phương.
Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức xã hội về du lịch, khuyến
khích cộng đồng cùng tham gia làm du lịch, tạo môi trường du lịch văn minh,
lành mạnh, bền vững; vận động nhân dân phát huy bản chất tốt đẹp của con
người đồng bằng Nam bộ hào hiệp, thanh lịch, và hiếu khách.
Tăng cường giáo dục pháp luật về du lịch trong toàn xã hội. Vận động
mọi người sống và làm việc theo pháp luật, nâng cao ý thức bảo vệ, tôn tạo tài
nguyên du lịch (tài nguyên tự nhiên và tài nguyên nhân văn), môi trường du
lịch (môi trường tự nhiên và môi trường xã hội) để phát triển du lịch bền
vững.
Liên kết với các địa phương trong không gian du lịch thực hiện điều tra,
khảo sát, đánh giá đúng mức tài nguyên du lịch nhằm xây dựng quy hoạch du
lịch, đặc biệt là định hướng phát triển SPDL của địa phương. Sản phẩm du
lịch mang tính chiến lược lâu dài, cần xác định loại hình, quy mô, đối tượng
khách du lịch thụ hưởng. Đa dạng hóa sản phẩm du lịch. Đâu là sản phẩm đặc
trưng, đâu là sản phẩm du lịch liên kết cụm, vùng…
Tổ chức xúc tiến kêu gọi đầu tư, vận động nhiều thành phần kinh tế cùng
tham gia theo phương châm xã hội hóa sản phẩm du lịch. Chính quyền địa
phương có trách nhiệm bình chọn doanh nghiệp nổi trội trong số các ứng viên
và giao nhiệm vụ thực hiện.
Ban hành hoặc đề xuất các chính sách ưu đãi đầu tư ổn định, tạo hành
lang pháp lý thông thoáng cho doanh nghiệp đầu tư. Hỗ trợ nâng cấp hệ thống
giao thông, nguồn vốn, lãi suất ngân hàng, tuyên truyền quảng bá giới thiệu
sản phẩm du lịch, xây dựng thương hiệu du lịch v.v..
Quan tâm đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, nâng cao tay nghề, ngoại ngữ,
kiến thức quản lý và ứng dụng khoa học công nghệ trong hoạt động du lịch
24

cho lực lượng quản lý và trực tiếp lao động du lịch.
Tham gia giám sát việc liên kết hợp tác giữa doanh nghiệp với các đối
tác khác (hợp tác song phương, hợp tác đa phương), giữa doanh nghiệp với
cộng đồng dân cư về việc phân công trách nhiệm và chia sẽ lợi nhuận.
Luôn nâng cao năng lực để thực hiện tốt chức năng quản lý Nhà nước về
du lịch, kiểm tra xử lý kịp thời những bất cập xảy ra, ngăn chặn, uốn nắn
những hành vi xâm hại đến an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, làm
phương hại đến cộng đồng và khách du lịch.
Từ những vấn đề trên, khung lý thuyết về khai thác di tích lịch sử - văn
hoá trong hoạt động du lịch có thể được sơ đồ hoá như sau:
Biểu đồ 1.1. Khung lý thuyết về khai thác di tích lịch sử văn hoá - du lịch
Doanh
Cộng đồng
nghiệp kinh
dân cư
doanh du lịch
Sản phẩm du
Chính quyền
lịch và điểm
địa phương
đến du lịch Khai thác lịch
sử-văn hoá
Khung lý thuyết này là cơ sở để nghiên cứu việc khái thác di tích lịch sử
- văn hoá trong hoạt động du lịch nói chung và ở Quận 8 nói riêng.
Từ khung lý thuyết này, có một số vấn đề đặt ra như:
Thứ nhất, việc khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch
mang tính đặc thù do sản phẩm du lịch cốt lõi là các di tích lịch sử - văn hoá.
Cho nên việc khai thác phải mang tính chất đặc trưng và gắn với bảo tồn.
25

Thứ hai, việc khao thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch
phải gắn với việc phát huy đồng bộ các yếu tố thuộc khung lý thuyết về khai
thác du lịch ở trên. Nói cách khác di tích lịch sử - văn hoá, điểm đến du lịch,
đơn vị kinh doanh, người dân địa phương, và cơ quan quản lý nhà nước về du
lịch phải có sự phối hợp và phát triển đồng bộ mới có thể tạo thành điểm đến
du lịch có khả năng thu hút du khách.
Thứ ba, việc khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch
đòi hỏi quá trình đầu tư lâu dài, tốn thời gian.
Thứ tư, việc khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch
không tập trung thuần tuý vào giá trị kinh tế, mà còn quan tâm đến sự lan
truyền giá trị lịch sử và văn hoá.
1.3.3. Mối quan hệ giữa du lịch và di tích lịch sử - văn hoá
Du lịch không thể đơn phương tồn tại và phát triển mà đòi hỏi sự phối
hợp nhịp nhàng giữa các ngành văn hoá, kinh tế trong chiến lược phát triển du
lịch bền vững. Nói cách khác du lịch cần phải gắn với yếu tố môi trường, di
tích, di sản và văn hoá. Trong đó di sản lịch sử - văn hoá là cơ sở quan yếu
của du lịch văn hoá. Bởi di tích lịch sử - văn hoá không những chứa đựng đời
sống vật chất, tinh thần, mà còn cả lối sống của cộng đồng và môi trường
thiên nhiên và văn hoá của quá khứ. Bởi vì trong các đối tượng của hoạt động
du lịch thì các di tích lịch sử - văn hoá có nhiều đối tượng nhất, xét cả bề rộng
lẫn chiều sâu, cả về nội dung và hình thức. Chính điều đó đã tạo ra mối quan
hệ rất gắn bó giữa du lịch và các hoạt động bảo tồn di tích lịch sử - văn hoá.
Theo đó, mối quan hệ giữa di tích lịch sử - văn hoá và du lịch được thể hiện
như sau:
Một là, di tích lịch sử - văn hoá là đối tượng và nội dung chủ yếu của
hoạt động du lịch [49]. Thiếu những đối tượng này là thiếu đi nội dung và địa
chỉ của du lịch. Nhờ di tích lịch sử - văn hoá mà hình thành các chủ đề du lịch
26

tìm hiểu về lịch sử Việt Nam như sản phẩm du lịch “hành trình di sản miền
Trung”, “con đường đi qua các kinh đô cổ ”, du lịch về các nơi xảy ra các trận
đánh nổi tiếng trong lịch sử chống giặc ngoại xâm như: sông Bạch Đằng, Như
Nguyệt, Rạch Gấm, Xoài Mút, Điện Biên Phủ, sông Bến Hải…; du lịch về
tìm hiểu về các danh nhân, anh hùng dân tộc như Chu Văn An, Nguyễn Trãi,
Nguyễn Du, Hồ Chí Minh… [51]. Ngoài ra còn có các chủ đề du lịch khác
như du lịch làng nghề, du lịch lễ hội gắn với nhiều hoạt động văn hoá truyền
thống.
Hai là, hoạt động của di tích lịch sử - văn hoá là một khâu quan trọng
trong dây chuyền hoạt động du lịch [18]. Những nhà khoa học lịch sử, khoa
học nhân văn trong đó có những người làm công tác bảo tồn di tích lịch sử -
văn hoá đã xây dựng nên những cơ sở cho ngành du lịch phát triển. Họ là
những người nghiên cứu để xác định giá trị của hệ thống các di tích. Cũng
chính họ từ thế hệ này sang thế hệ khác công phu nghiên cứu sưu tầm để dựng
nên các bảo tàng, bảo vệ cho sự tồn tại của làng nghề, dựng lại các lễ hội
truyền thống, các trò diễn dân gian tạo nền cho du lịch phát triển.
Ba là, theo xu hướng phát triển của thời đại từ đối đầu sang đối thoại, hội
nhập và cùng với sự tăng trưởng về đời sống vật chất con người, nhu cầu du
lịch nhân văn đòi hỏi thoả mãn cả trí thức, đạo đức và tình cảm. Các di tích
lịch sử - văn hoá sẽ giữ vai trò chủ yếu trong hình thức du lịch này.
Với tất cả những đặc điểm trên, có thể nói về góc độ kinh tế thì du lịch là
một ngành kinh tế đặc thù bao gồm nhiều yếu tố văn hoá. Về khía cạnh văn
hoá thì đây là một hoạt động văn hoá có hiệu quả kinh tế cao và ngày càng
chiếm vị trí quan trọng trong sự phát triển kinh tế của đất nước. Xét về mục
tiêu hoạt động của ngành văn hoá cũng như ngành du lịch, cả hai ngành đều
có điểm chung là thu hút được nhiều khách nhất, phục vụ được đông đảo các
tầng lớp nhân dân cả trong nước và quốc tế. Chính vì có sự tương đồng trong
27

mục đích hoạt động mà ngành du lịch, ngành văn hoá thông tin nói chung và
bảo tồn di tích nói riêng cần có một sự phối hợp thật chặt chẽ. Về mặt khoa
học, đây là sự phối hợp liên ngành, còn xét về mặt kinh tế, đây là một sự liên
kết vì lợi ích kinh tế - xã hội và cả văn hoá.
1.4. Kinh nghiệm của một số địa phương và nước ngoài
1.4.1. Kinh nghiệm khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du
lịch ở Nhật Bản
Nhận Bản là một trong những quốc gia phát triển mạnh mẽ về du lịch ở
khu vực Châu Á, đặc biệt là du lịch gắn với di tích lịch sử - văn hoá. Để có
được thành công như hiện nay Nhật đã thực hiện những bước đi chắc chắn
trong phát triển du lịch gắn với di tích lịch sử - văn hoá [44].
Thứ nhất, Nhật kiến tạo hành lang pháp lý cho hoạt động du lịch và khai
thác di tích lịch sử - văn hoá cho du lịch. Đầu tiên là Luật bảo tồn di tích lịch
sử-danh lam thắng cảnh tự nhiên năm 1910; tiếp đến là Luật Bảo vệ tài sản
Văn hóa năm 1950. Đến năm 1975 Luật Bảo vệ tài sản văn hoá được sửa đổi
theo đó, hệ thống các khu bảo tồn nằm trong các nhà truyền thống cũng được
giới thiệu trong luật sửa đổi. Hệ thống này bao gồm các địa danh lịch sử như:
làng chài, làng nghề truyền thống, cảng biển, đền chùa….
Hiện tại, hơn 100 địa danh đã được công nhận là khu di tích cổ quan
trọng của Nhật Bản, những nơi này đang trở thành những điểm du lịch nổi
tiếng.
Đến năm 2008, Nhật tiếp tục ban hành Bộ luật quy hoạch thành phố lịch
sử để làm hành lang pháp lý. Vào những năm gần đây, trong bộ luật quy
hoạch thành phố lịch sử ban hành năm 2008, các vấn đề giữa phát triển vùng
và bảo tồn di sản văn hóa có thể được giải quyết song song trong cùng một
chính sách. Về du lịch, có bộ luật xây dựng đất nước du lịch đã được ban
hành năm 2006, cơ quan du lịch Nhật Bản được thành lập năm 2008.
28

Thứ hai, Nhật đã có một lộ trình phát triển du lịch có tầm nhìn và chi tiết.
Lộ trình phát triển du lịch này chia thành 4 giai đoạn với những hoạt động cụ
thể, được thể hiện ở bảng sau:
Bảng 1.1. Các giai đoạn liên quan đến bảo tồn di sản và phát triển du lịch
Giai đoạn Sự kiện
Hình thành khung chính sách về bảo tồn di sản văn hóa
1919: Luật bảo tồn khu vực lịch sử, công trình kiến trúc lớn, kỳ
Từ những quan lớn
năm 1910 1929: Luật bảo tồn di sản quốc gia
tới những 1950: Luật bảo vệ tài sản văn hóa
năm 1970 1963: Luật du lịch
1966: Luật đặc biệt bảo tồn khu vực lịch sử trong các thành phố
cổ
Sử dụng các di sản văn hóa cho mục đích du lịch
1970s: Khởi động chiến dịch “khám phá Nhật Bản”.
Từ những
1970s: Phát triển bảo tồn lịch sử bằng các hoạt động cộng đồng.
1970s: Phân loại nguồn lực cho hoạt động du lịch theo mức độ
năm 1970
quốc gia.
tới cuối
1975: Sửa đổi luật bảo vệ các tài sản văn hóa.
những năm
1975: Thiết lập hệ thống bảo tồn các khu vực có các tòa nhà
1980
truyền thống.
1978: Khởi động các cuộc hội thảo quốc gia hàng năm tại các khu
vực được bảo tồn.
Cuối
Phân bổ lợi nhuận từ hoạt động du lịch của các di sản văn hóa
những năm
tới cộng đồng
1980 tới
29

những năm Gia tăng số lượng khu vực bảo tồn của các tòa nhà cổ
2000 Khuyến khích các họat động quảng bá văn hóa bởi các cơ quan
chính quyền địa phương
Khởi động hệ thống đăng ký/ghi danh cho các di sản văn hóa
Trao quyền cho cộng đồng với sự phát triển du lịch
2003: Tuyên bố của Chính phủ về xây dựng một đất nước du
lịch.
Từ những
2004: Sửa đổi luật bảo vệ tài sản văn hóa.
năm 2000
2006: Luật cơ bản về quảng bá du lịch quốc gia.
tới nay
2007: Luật quảng bá du lịch sinh thái.
2008: Luật phát triển các điểm đến du lịch. Thiết lập các cơ quan
du lịch Nhật Bản
Nguồn: Ando Katshiro 2013
1.4.2. Kinh nghiệm làm du lịch ở Hội An
Ở Việt Nam, Hội An là khu di tích lịch sử - văn hoá được khai thác rất
thành công để phục vụ cho du lịch. Lượng du khách trong nước và ngoài nước
đến Hội An tăng lên qua các năm, kéo theo đó là nguồn thu từ du lịch cũng
tăng lên.
Bảng 1.2. Số lượt du khách và doanh thu từ du lịch ở Hội An
Năm Số lượt du khách Doanh thu từ du lịch
2009 2.3 triệu 810 tỷ
2010 2.4 triệu 1600 tỷ
2013 3.4 triệu 1.800 tỷ
2014 3.68 triệu 2.200 tỷ
Nguồn: Tác giả tổng hợp từ wedsite Du lịch Quảng Nam
Thế nhưng ít ai biết rằng cách đây hơn 20 năm, khu phố cổ này chỉ là
30

một vùng đất hoang sơ, đìu hiu và nghèo nàn với gần 1.000 ngôi nhà cổ và
hơn 200 di tích đình, chùa, miếu mạo có tuổi thọ hàng trăm năm ở trong tình
trạng xuống cấp trầm trọng, có thể sập bất cứ lúc nào [10]. Khu du lịch Hội
An bước đầu đạt được những thành quả trên là do có nhiều nguyên nhân.
Trước hết, Phố cổ Hội An bản thân nó chứa đựng những giá trị độc đáo
và đặc sắc hiếm có ở Việt Nam và trên thế giới. Phố cổ Hội An vẫn được bảo
tồn gần như nguyên trạng một quần thể di tích kiến trúc cổ gồm nhiều công
trình nhà ở, hội quán, đình chùa, miếu mạo, giếng, cầu, nhà thờ tộc, bến cảng,
chợ ... những con đường phố hẹp chạy ngang dọc tạo thành các ô vuông kiểu
bàn cờ [47]. Cảnh quan phố phường Hội An bao quát một màu rêu phong cổ
kính.
Sự tồn tại một đô thị như Hội An là trường hợp duy nhất ở Việt Nam và
cũng hiếm thấy trên thế giới. Đây được xem như một bảo tàng sống về kiến
trúc và lối sống đô thị. Đây là một quần thể du lịch với khoảng 1.360 di tích,
danh thắng. Riêng các di tích được phân thành 11 loại gồm: 1.068 nhà cổ, 19
chùa, 43 miếu thờ thần linh, 23 đình, 38 nhà thờ tộc, 5 hội quán, 11 giếng
nước cổ, 1 cây cầu, 44 ngôi mộ cổ. Trong khu vực đô thị cổ có hơn 1.100 di
tích [53].
Thứ hai, ngoài những giá trị văn hoá qua kiến trúc đa dạng, Hội An còn
lưu giữ một nền tảng văn hoá phi vật thể khá đồ sộ [53]. Cuộc sống thường
nhật của cư dân với những phong tục tập quán, sinh hoạt tín ngưỡng, nghệ
thuật dân gian, lễ hội văn hoá đang được bảo tồn và phát huy cùng với cảnh
quan thiên nhiên thơ mộng, các làng nghề truyền thống, các món ăn đặc sản...
làm cho Hội An ngày càng trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách.
Thứ ba, Chính quyền địa phương và các đơn vị tổ chức du lịch đã biết
cách phối hợp tổ chức những chương trình, hoạt động giúp thu hút khách du
lịch. Theo tác giả, Võ Thị Ánh Tuyết và Đào Vĩnh Hợp [53], Hội An hiện nay
31

đã có nhiều hoạt động cùng các chương trình đặc biệt để thu hút khách tham
quan, góp phần tạo nên một “thương hiệu” du lịch đặc sắc. Các chương trình
đã tạo được ấn tượng tốt đẹp trong lòng du khách trong nước và quốc tế.
Chương trình “Tái hiện đêm phố cổ Hội An đầu thế kỷ 20” được thực hiện từ
ngày 08 tháng 9 năm 1998. Từ đó đến nay, đã có hơn 200 đêm phố cổ được tổ
chức định kỳ vào 14 âm lịch hàng tháng. Tại đây, du khách được tham gia
nhiều hoạt động văn hóa dân gian truyền thống như: chơi bài chòi, cờ tướng,
cờ làng, đập nồi, hò khoan đối đáp, xướng họa thơ đường, nhóm thơ truyền
thống, biểu diễn tuồng, võ thuật truyền thống, trình tấu nhạc cổ truyền, dạy
hát dân ca, thư pháp, hát nhạc cổ điển, nhạc thính phòng, chợ đêm, thả đèn
trên sông hay âm nhạc đường phố… Dự án “Phố dành cho người đi bộ và xe
không động cơ” ra đời năm 2004. Đến nay đã qua nhiều lần điều chỉnh thời
gian hoạt động để phù hợp với sinh hoạt hàng ngày của người dân và thời
điểm tham quan của khách du lịch. Hiện nay, phố đi bộ Hội An hoạt động từ
8h30 đến 11h00 và từ 15h00 đến 21h30 hàng ngày. Các chương trình lễ hội
đặc sắc, như lễ hội “Giao lưu văn hóa Hội An - Nhật Bản”, được tổ chức
thường niên từ năm 2003 tại thành phố Hội An. Đây là sự kiện văn hóa đặc
sắc, minh chứng rõ nét cho mối quan hệ tốt đẹp không ngừng được củng cố và
phát triển mạnh mẽ trên tất cả các lĩnh vực giữa Việt Nam và Nhật Bản [53].
Ngoài ra, đó còn là sự đúng đắn của lãnh đạo tỉnh trong việc xác định
đúng hướng phát triển du lịch của Hội An. Đó là phát triển du lịch dựa trên cơ
sở bảo tồn di sản và tài nguyên văn hóa môi trường của địa phương; du lịch di
sản cần hướng tới sự thu hút từ cộng đồng, chia sẻ trách nhiệm và lợi ích từ
du lịch cho cộng đồng; phát triển Hội An thành một điểm đến chất lượng cao,
bền vững.
Thứ tư, xuất phát điểm của du lịch Hội An là sự tham gia và hưởng lợi
32

của người dân [53]. Đó là niềm tin về một thành phố xanh - sạch - đẹp, thanh
bình với "3 Không" được thực hiện nhất quán: “Không rác, không chèo kéo,
không trộm cướp”. Là niềm tin về một điểm đến có những vị chủ nhà vô cùng
hiếu khách và thân thiện đến mức mỗi nhà đều có nhà vệ sinh miễn phí dành
cho du khách. Và trên hết, đó là niềm tin về một điểm đến nơi di sản thực sự
đóng vai trò trung tâm và con người biết giữ gìn và trân trọng di sản đó. Niềm
tin đó được củng cố qua cách làm du lịch đồng bộ, nhất quán từ chính quyền
địa phương cho đến người dân.
1.4.3. Bài học rút ra
Dựa trên những phân tích từ kinh nghiệm của Hội An và Nhật Bản, có
thể rút ra nhiều bài học cho Quận 8 trong phát triển du lịch bền vững và phát
huy giá trị di sản lịch sử - văn hóa.
- Hoạt động bảo tồn nên được quản lý tốt hơn để tiếp đón du khách theo
mô hình gồm các yếu tố: quản lý và bảo tồn hệ thống di sản văn hóa; duy trì
chất lượng của di sản văn hóa để thu hút du lịch; nhận thức của cộng đồng địa
phương và chính quyền về tầm quan trọng của bảo tồn với phát triển bền vững
[2&3].
- Cân bằng mối quan hệ tốt đẹp giữa du khách và cộng đồng địa phương.
Việc sử dụng một cách bền vững di sản hướng đến sự phát triển phải hài hòa
được cả 3 mặt: tái sinh các điều kiện kinh tế xã hội; nâng cao mức sống; bảo
tồn được tài sản văn hóa. Du lịch mang lại một nguồn doanh thu cho cộng
đồng địa phương và cộng đồng địa phương có thể sử dụng doanh thu đó cho
việc bảo tồn và cải thiện đời sống. Được như vậy, sẽ có thể mang lại một
phong cách sống độc đáo hơn thu hút du khách.
- Để phát triển du lịch bền vững cần phải hội đủ hai điều kiện. Thứ
nhất, người dân phải có các hoạt động đời sống năng động và phong phú.
Chính vì vậy du khách có thể thưởng thức lối sống truyền thống nhưng không
33

kém phần năng động của họ. Thứ hai là cho khu du lịch, khu du lịch phải có
những nơi để du khách tham quan, để ăn uống, để vui chơi, để đi bộ, để trải
nghiệm bằng cách sử dụng di sản văn hóa và các tài nguyên du lịch của địa
phương. Vì vậy, du khách sẽ có thể đồng thời đi du lịch và trải nghiệm cuộc
sống tại địa phương.
35

CHƯƠNG II
THỰC TRẠNG DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA TRONG HOẠT
ĐỘNG DU LỊCH QUẬN 8, TP. HCM
2.1. Thực trạng khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch
tại Quận 8, Tp. HCM
2.1.1. Điều kiện tự nhiên
Quận 8 nằm về phía Tây - Nam Thành phố. Là một quận ven của nội
thành, Quận 8 phía Bắc giáp Quận 5, lấy kênh Tàu Hũ và kênh ruột Ngựa làm
ranh giới tự nhiên, phía Đông giáp Quận 4 và Quận 7, lấy rạch Ông Lớn làm
ranh giới tự nhiên, phía Tây và Nam giáp quận Bình Chánh [1].
Với chu vi gần 32 km, Quận 8 rộng gấp 4 lần các Quận 3, Quận 4, Quận
5, tương đương với Quận Gò Vấp, nhưng diện tích tự nhiên 1.880 ha của
Quận 8 bị chia cắt bởi nhiều sông rạch không giống quận nào ở nội thành như
Kênh Đôi, kênh Bến Nghé, kênh Tàu Hũ, rạch Ông Lớn, Ông Nhỏ, Xóm Củi,
Ông Nhã, Ruột Ngựa, Rạch Cát, Bà Tàng, Lòng Đèn, Rạch Cùng, Lò Gốm,
rồi Kênh Ngang số 1, Kênh Ngang số 2, Kênh Ngang số 3. Địa hình bị chia
cắt ấy, cùng với vị trí là vùng đệm nội đô với ngoại ô, vùng bán nông - bán
thị, Quận 8 trong chiến tranh là địa bàn khá lý tưởng cho phát triển chiến
tranh du kích cũng như việc xây dựng những lõm du kích, những bàn đạp lợi
hại của chiến tranh cách mạng ở ngay trong lòng sào huyệt lớn nhất của địch
là Sài Gòn - Chợ Lớn, Gia Định [1].
Địa hình Quận 8 với chế độ bán nhật triều làm cho sông nước ở Quận 8
bị nhiễm phèn, mặn, nhất là khu vực các phường 6, 7, 15 và 16. Song Quận 8
không phải không có nhiều vùng được phù sa các sông bồi đắp, tạo nên diện
tích nông nghiệp của Quận 8 rộng gần ½ diện tích tổng thể. Khí hậu nhiệt đới
gió mùa, nhiệt độ nóng ẩm nhìn chung thuận lợi phát triển nông nghiệp [1].
36

2.1.2. Điều kiện kinh tế
Quận 8 là khu vực bán nông trồng lúa xanh (giáp quận Bình chánh), cói,
rau, dừa và trái cây. Giao thông ở Quận 8 thuận lợi nhất là đường thủy bởi hệ
thống 23 kênh rạch lớn nhỏ trên địa bàn Quận nối các phường với nhau và với
các địa phương khác trong và ngoài Thành phố. Kênh Đôi rộng 50 mét, sâu
20 mét có thể lưu thông tàu bè loại lớn. Các kênh rạch, sông khác đều vừa sâu
vừa rộng vừa dài tạo ra những huyết mạch giao thông mà không quận, quận
nào có được. Tuy nhiên hệ thống giao thông đường bộ Quận 8 cũng khá phát
triển. Đường Phạm Thế Hiển nối Quận 8 với trung tâm Thành phố, các đường
và hẻm khác đang xen làm thành hệ thống giao thông mạn nhện khắp Quận.
Đặc biệt là hệ thống cầu của Quận 8, với 44 cầu, tổng chiều dài lên tới hơn
2.500 mét. Những cầu như cầu chữ Y, cầu Nhị Thiên Đường, cầu Chà Và, cầu
Hiệp Ân với trọng tải lớn được xây dựng từ lâu và được nâng cấp nhiều lần
làm tăng tính trọng điểm lưu thông của nó. Chỗ gặp gỡ giao thông thủy và bộ
là những bến, cảng, một thế mạnh khác về giao thông và kinh tế của Quận 8.
Toàn Quận có 14 bến đò ngang, các cảng Chánh Hưng, Dương Bá Trạc, Bình
Đông, Bình Lợi [1].
Đi liền với cảng là hệ thống kho tàng có từ đầu thế kỷ XX đến nay. Toàn
Quận có 83 cơ sở kho hàng lớn nhỏ với diện tích 278.640 m2
, bao gồm 30 cơ
sở kho hàng do Trung ương quản lý, 33 cơ sở kho hàng do Thành phố quản lý
và 20 cơ sở kho hàng thuộc Quận. Tất cả tạo nên một Quận 8 là “Trạm trung
chuyển quy mô” ở phía Tây - Nam Thành phố, đưa Quận 8 trở thành một
trong những quận có cảng quan trọng của Tp. HCM [1].
Tuy là quận nội thành nhưng Quận 8 lại bán nông bán thị, kinh tế có cả
nông nghiệp, cả công nghiệp, tiểu thủ công, dịch vụ và thương mại, ….
2.1.3. Điều kiện xã hội
Những người nông dân từ Cần Giuộc, Cần Đước, Đức Hoà lên vùng đất
37

này khai phá và canh tác nông nghiệp [8]. Những người lao động nghèo từ
miền Bắc, miền Trung, miền Đông Nam Bộ đến các bến cảng ở đây bán sức
lao động cho các chủ cảng, chủ hãng xay xát lúa gạo, bột mì, hãng buôn. Đó
là hai nguồn cư dân đông nhất từ cuối thế kỷ trước tụ về Quận 8. Sau đó
những người nông dân và lao động nghèo từ miền Tây, miền Đông, từ các
vùng địa phương khác của Thành phố lại dồn về vùng đệm Quận 8, đưa dân
số Quận 8 trong những năm chiến tranh lên hàng chục vạn người, với 2 thành
phần chủ yếu là công nông. Cư dân của Quận 8 đông nhất là người Việt chiếm
khoảng 85,4%, người Hoa cũng có mặt ở Quận 8 từ rất sớm với tỷ lệ khoảng
hơn 11%; ngoài ra còn có người Chăm, Khơ-me chiếm khoảng hơn 0,3% [1].
Các tầng lớp dân cư ở Quận 8 phần lớn theo đạo Phật (35%) với 52 chùa được
xây dựng khắp nơi [1]. Một số tôn giáo khác cũng không ít tín đồ như: đạo
Thiên Chúa (11,5%) với 12 nhà thờ, Tin Lành (0,4%) có 5 nhà thờ, Cao Đài
(0,48%) có 2 thánh thất, Đạo Hồi (0,52%) có 2 thánh đường [1].
Nhìn chung các tầng lớp dân cư, tôn giáo ở Quận 8 dù từ nhiều nguồn
gốc, thành phần đa dạng khác nhau, nhưng chủ yếu là người lao động nghèo,
nông dân và công nhân khuân vác, làm thuê, đã chung lưng đấu cật, đoàn kết
thân ái, tương trợ giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống, cùng xây dựng và bảo vệ
xóm ấp quê hương Quận 8 trong suốt hơn một thế kỷ qua, nhất là trong những
năm chiến tranh chống Pháp và chống Mỹ cũng như trong hoà bình xây dựng
Chủ nghĩa xã hội. Đặc biệt là phong trào đấu tranh yêu nước của nhân dân
Quận 8 những năm đầu thế kỷ XX.
38

2.1.3.1. Cơ sở lưu trú
Bảng 2.1. Cơ sở lưu trú Buồng lưu trú TPHCM và Việt Nam giai đoạn
2005-2008
Năm
Cơ sở lưu trú Buồng lưu trú của cả nước
Cả nước TPHCM Hà Nội Cả nước TPHCM Hà Nội
2005 7.603 641 352 150.105 18.323 10.281
2006 8.516 641 352 150.105 18.323 10.281
2007 9.633 980 643 189.436 25.000 13.392
2008 10.638 1.350 779 205.979 32.500 17.360
(Nguồn: Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch, 2012 [26]).
Để phục vụ được lượng khách du lịch đông đảo, các doanh nghiệp Thành
phố đã đầu tư rất nhiều vào cơ sở lưu trú.
Số liệu thống kê cho thấy số cơ sở lưu trú và số buồng lưu trú của
TPHCM luôn dẫn đầu cả nước và lớn hơn 45% so với Hà nội (Hà Nội là
thành phố có năng lực lưu trú đứng nhì cả nước) [26].
Để thỏa mãn nhu cầu lưu trú của mọi loại khách, các doanh nghiệp
Thành phố đã xây dựng hệ thống khách sạn từ 1 đến 5 sao nhiều nhất nước.
Bảng 2.2. Khách sạn của TPHCM và cả nước năm 2008
Số khách sạn Số buồng khách sạn
Hạng khách sạn
Cả nước TPHCM
Hà Cả
TPHCM
Hà
Nội nước Nội
Khách sạn 5 sao 31 13 9 8.196 3.972 2.829
Khách sạn 4 sao 90 8 6 10.950 1.260 113
Khách sạn 3 sao 175 32 21 12.524 2.466 1.782
Số khách sạn từ 3 đến 296 53 36 31.670 7.698 4.724
39

5 sao
Số khách sạn 1 đến 2
10.104 935 176 175.344 17.353 4.128
sao và chưa xếp hạng
Tổng số 10.400 988 212 207.014 25.051 8.852
(Nguồn: Viện Nghiên cứu phát triển du lịch, 2012; &Tổng cục Du lịch 2011)
Theo như bảng số liệu ở trên, Tp. HCM có số lượng khách sạn và số
buồng cao hơn hẳn so với Hà Nội và các địa phương khác, mặc dù tổng số
lượng khách đến TPHCM đứng sau Hà Nội [26]. Riêng số lượng khách sạn 5
sao, Tp. HCM chiếm gần 50% của cả nước. Số lượng các khách sạn từ 1 đến
2 sao và chưa xếp hạng cũng Tp. HCM cao hơn gần gấp 9 lần so với Hà Nội.
Các khách sạn lớn như Renaissance Riverside, Ommi, Legend, Sofitel
Plaza, Saigon Prince, New World, Sheraton, Hyatt Park… đều có hệ thống đặt
phòng toàn cầu, trang thiết bị hiện đại, dịch vụ phong phú, đa dạng, có khả
năng tổ chức những hội nghị, hội thảo lớn [26].
2.1.3.2. Hệ thống giao thông vận tải
Giao thông vận tải là yếu tố thuộc về cơ sở hạng tầng không những giữ
vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, thu hút đầu tư mà còn trong phát
triển du lịch. Giao thông vận tải phát triển đem lại sự tiện lợi và an toàn cho
du khác cũng là một trong nhiều lý do quan trọng quyết định sự lựa chọn điểm
đến của du khách. So với các địa phương trong cả nước, Tp. HCM có nhiều
ưu thế về giao thông trên nhiều loại hình: hàng không, đường sắt, đường thuỷ
và đường bộ.
- Về giao thông đường không, Thành phố có sân bay quốc tế Tân Sơn
Nhất là phi trường lớn nhất Việt Nam về cả diện tích và công suất nhà ga. Hệ
thống cơ sở vật chất của sân bay tuy đã được từng bước hiện đại hóa. Kế
40

hoạch xây dựng sân bay quốc tế Long Thành nếu được hoàn thành sẽ tạo ra
điều kiện thuật lợi hơn cho giao thông hàng không, có thể nâng cao chất
lượng giao thông hàng không, cụ thể là chất lượng phục vụ ở các cảng hàng
không. Điều này có thể giúp thu hút du khách đến Việt Nam nhiều hơn.
- Về giao thông đường sắt, Thành phố có hệ thống đường sắt kết nối giao
thông từ Nam ra Bắc. Trong Thành phố có hai nhà ga chính là Sóng Thần, Sài
Gòn và một số nhà ga nhỏ như Thủ Đức, Bình Triệu. Hiện tại, giao thông
đường sắt TPHCM chỉ chuyên chở khoảng 0,6% khối lượng hành khách [26].
- Về giao thông đường bộ, Thành phố có 6 bến xe khách liên tỉnh được
phân bố ở các cửa ngõ ra vào. Hiện nay, doanh thu vận chuyển hành khách
bằng đường bộ đang chiếm 99% lượng khách vận chuyển của các phương tiện
[26].
- Ngoài ra hệ thống đường bộ của Thành phố có nhiều cải tiến trong những
năm gần đây phục vụ cho sự đi lại của khách bộ hành cũng góp phần phục vụ
khách du lịch.
2.1.3.3. Ẩm thực
Về ẩm thực, Tp. HCM sở hữu những giá trị ẩm thực đa dạng và hấp dẫn.
Do đây là một thành phố phát triển trong cả nước, gắn với các quá trình di cư
từ các địa phương trong cả nước cũng như từ các nước trên thế giới. Chính
những dòng di dân này đã tạo ra sự đa dạng và đặc sắc về ẩm thực của Tp.
HCM.
- Ẩm thực tại Tp. HCM thể hiện sự đang dạng phong phú của văn hoá cả
nước. Với các dòng di cư từ các khu vực trên cả nước, các đặc điểm ẩm thực
của các tỉnh, các vùng trong cả nước. Có thể nói ẩm thực của Tp. HCM mang
những nét văn hóa của cả ba miền Bắc, Trung và Nam [48]. Có thể tìm thấy
những nhà hàng với các món ăn Huế, Hà Nội, Bình Định, Quận 8, và Cà Mau,
Đồng Tháp và các tỉnh khác trong cả nước. Tại Tp. HCM, người ở từng vùng
41

quê có thể tìm thấy những món ăn chính gốc của quê mình như phở khô Gia
Lai.
- Do quá trình nhập cư và giao thương giữa các quốc gia mà món ăn tại
Tp. HCM chịu ảnh hưởng của một số nước trên thế giới như Ấn Độ, Trung
Quốc và Pháp [48]. Hiện nay ở Tp. HCM có những khu người Hoa với sức
hút rất lớn về ẩm thực. Nhiều nhà Hàng phong cách Pháp và Ấn Độ cũng tồn
tại và phát triển mạnh mẽ.
- Quá trình hội nhập ngày càng sâu rộng càng làm phong phú thêm hệ
thống ẩm thực của Tp. HCM. Những năm gần đây, ở Thành phố xuất hiện các
cửa hàng Hàn Quốc, Nhật Bản, và Thái Lan. Đặc biệt một số nhà hàng mang
phong cách của một số quốc gia ít phổ biến cũng xuất hiện để phục vụ cho
một bộ nhỏ du khách nước ngoài da màu. Tóm lại, trong hệ thống các món ăn
tại Tp. HCM tồn tại bốn loại chính: món ăn thuần Việt ; món ăn ảnh hưởng
của văn hóa ẩm thực Trung Quốc; món ăn ảnh hưởng của văn hóa ẩm thực
Pháp, món ăn ảnh hưởng của văn hóa ẩm thực Ấn Độ, các nước Đông Nam Á
cũng như một số nước Châu Á khác như Hàn Quốc, Nhật [48].
Có thể lý dài điều này thông qua quá trình hội nhập và các dòng di cư.
Cũng có thể thông qua tính thị trường của Thành phố. Đây là một Thành phố
năng động và có sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường, cho nên
khả năng phản ứng với nhu cầu của khách hàng rất nhanh chóng. Chính vì vậy
mà Thành phố năng động hơn so với nhiều nơi trong việc tiếp cận và phục vụ
các món ăn du nhập từ các nước trên thế giới ngay cả khi chỉ để phục vụ một
nhóm khách hàng không lớn và hết sức đặc thù.
Quận 8 nỗi bật với các món ăn mang đậm hương vị của các nhóm người
Hoa. Với các cửa hàng thức ăn bình dân là chủ yếu, phù hợp cho khách du
lịch ‘bụi’ hoặc khám phá. Tuy nhiên, do nằm trong Tp. HCM nên Quận 8 có
thể tận dụng khai thác được những nhà hàng sang trọng, đa dạng về ẩm thực
42

của các khu vực lân cận như Quận 5, Quận 1, Quận 10. Nói cách khác, du
khách có thể tham quan các điểm di tích lịch sử - văn hoá của Quận 8 nhưng
hoàn toàn có thể thưởng thức ẩm thực hấp dẫn tại các quận lân cận với
khoảng cách đi lại không quá dài.
Tuy nhiên về mặt lâu dài, Quận 8 cũng phải cạnh tranh với các Quận
khác trong việc níu giữ khách du lịch. Do không thưởng thức dịch vụ ẩm thực
tại Quận 8 nên thời gian dừng chân của du khách ở Quận không dài. Chính
điều này đã hạn chế khả năng chi tiêu của khách du lịch trên địa bàn Quận 8.
Người dân, do đó, không được hưởng lợi ích nhiều từ hoạt động du lịch của
Quận, nên người dân ít tham gia vào quá trình phát triển du lịch của Quận một
cách tích cực và chủ động. Trên thực tế, họ còn không quan tâm đến vấn đề
phát triển du lịch của địa phương.
Để thấy được sức hấp hẫn của các dịch vụ bổ trợ ở Quận 8, chúng tôi đã
khảo sát một số khách du lịch và có kết quả như sau:
Bảng 2.3. Nơi sử dụng dịch vụ ẩm thực của du khách
Ông/bà thưởng thức các dịch vụ bổ trợ gồm: ăn
uống, lưu trú ở địa bàn Quận 8 hay ngoài địa bàn
Quận 8
Trong Q.8 Ngoài Q.8
12.8% 87.2%
Nguồn: Tác giả khảo sát
Kết quả khảo sát cho thấy phần lớn khách du lịch sử dụng dịch vụ ăn
uống và lưu trú ngoài Quận 8 với 87.2%. Trong khi đó chỉ có 12.8% có sử
dụng dịch vụ trên địa bàn Quận 8. Kết quả khảo sát cũng cho thấy, phần lớn
những người sử dụng dịch vụ trên địa bàn Quận 8 đều là khách du lịch bình
dân, hoặc họ thích thưởng thức những món ăn dân dã của người Hoa. Còn lại
thích lưu trú ở các Quận trung tâm để có thể đi tham quan được nhiều khu vực
khác trong thành phố.
43

Đề tài tiếp tục khảo sát 12.8% những người lưu trú về chất lượng dịch vụ
bổ trợ ở đây theo 4 mức: rất không hài lòng, không hài lòng, hài lòng và rất
hài lòng.
Bảng 2.4. Sự hài lòng về thức ăn, lưu trú và giao thông của du khách
Rất không hài lòng Không hài lòng Hài lòng Rất hài lòng
Về thức ăn 0% 16% 36% 48%
Lưu trú 20% 52% 24% 4%
Giao thông 32% 48% 20% 0%
Nguồn: Khảo sát của đề tài
Trong ba dịch vụ phụ trợ, dịch vụ ăn uống được đánh giá cao hơn so với
hai dịch vụ còn lại. Với đa phần (khoảng 84%) hài lòng và rất hài lòng với
thực phẩm ở khu vực Quận 8. Vấn đề giao thông nhận được sự chê trách
nhiều nhất của du khách. Có tới 80% du khách không hài lòng về chất lượng
đường giao thông ở Quận 8. Vấn đề lưu trú cũng ít nhận được sự đánh giá cao
từ du khách. Vấn đề vệ sinh, an ninh ở các chỗ cư trú ở Quận 8 chưa làm hài
lòng du khách.
2.1.4. Tình hình hoạt động các đơn vị kinh doanh du lịch
Các đơn vị kinh doanh du lịch giữ vai trò kết nối giữa điểm du lịch và du
khách, vị trí trung tâm trong chuỗi cung ứng dịch vụ du lịch. Theo số liệu thu
được cho thấy Tp. HCM là nơi có nhiều đơn vị kinh doanh du lịch so với các
tỉnh thành trong cả nước. Năm 2001, toàn Thành phố có 187 doanh nghiệp lữ
hành đăng ký hoạt động thì đến năm 2010 đã tăng thêm thành 655 doanh
nghiệp [26]. Trong gần 10 năm, số lượng các doanh nghiệp lữ hành tăng gần
30 lần. Trung bình mỗi năm tăng 3 lần. Điều này cho thấy sự phát triển mạnh
mẽ trong lĩnh vực kinh doanh du lịch cũng như sự phản ứng nhanh nhạy của
các doanh nghiệp trong lĩnh vực kinh doanh du lịch.
44

Điều đáng quan tâm là trong số các đơn vị lữ hành du lịch, đơn vị kinh
doanh quốc tế chiếm tới gần một nửa (với 337 doanh nghiệp, chiếm 42,1% so
với cả nước [26]). Số liệu này cho thấy rằng nhu cầu du lịch đến các nước và
từ các nước đến Việt Nam tăng lên nhanh chóng. Cụ thể là lượng khách quốc
tế đến Thành phố hàng năm lên tới trên 60% lượng khách đến Việt Nam [26].
Điều này đặt ra nhiều thuận lợi cho hoạt động phát triển du lịch gắn với khai
thác di tích lịch sử - văn hoá tại Quận 8. Ngành du lịch Quận 8 có thể khai
thác sức mạnh của các doanh nghiệp nội địa và quốc tế để đưa du khách tới
tham quan các di tích lịch sử - văn hoá của Quận bằng những tour đặc sắc và
thu hút.
Tuy nhiên vấn đề quan trọng không phải ở số lượng mà ở hiệu quả hoạt
động của các đơn vị kinh doanh lữ hành, và mức độ gắn kết của họ với chính
quyền địa phương trong phát triển du lịch.
Cuộc phỏng vấn với đại diện Phòng Văn hóa - Thông tin Quận 8 cho
thấy các doanh nghiệp lữ hành thường chỉ quan tâm đến những hoạt động sinh
lời. Điều đáng nói là họ chú ý đến vấn đề khai thác du khách và các điểm du
lịch hơn là chung tay tạo dựng thương hiệu cho điểm đến du lịch.
“Tôi thấy rằng trách nhiệm của các công ty lữ hành du lịch đối với các
điểm du lịch không có nhiều. Họ không quan tâm đến sự phát triển của điểm
du lịch. Họ chỉ hướng tới việc khai thác những cái sẵn có. Khi những cái sẵn
có đó không còn nữa hoặc bị xuống cấp, họ chuyển sang những điểm đến
khác. Tôi thấy rằng, hình như họ chỉ nghĩ rằng công việc của họ là dẫn du
khách tới tham quan. Đơn giản như vậy thôi”. (Phỏng vấn sâu, Bà Hoàng
Ngọc Loan, Phó Phòng Văn hóa - Thông tin Quận 8).
Khi dẫn khách du lịch tới, những người buôn bán nhỏ và những di tích
có bán vé được hưởng lợi. Thế nhưng, trách nhiệm của các đơn vị lữ hành cần
phải hơn thế nữa. Họ cần phải cùng với chính quyền địa phương trao đổi để
45

đưa ra những đóng góp làm sao cho các di tích vừa đáp ứng được nhu cầu của
du khách vừa đảm bảo được nguyên vẹn giá trị lịch sử - văn hoá của nó.
“Nói thật là chúng tôi cũng có nhã ý mời họ góp ý. Nhưng như chúng tôi
quan sát thấy, họ dẫn khách tới rồi đi, nhiều khi rất chớp nhoáng, không có
đủ thời gian để mà góp ý, hoặc cũng có thể là họ không quan tâm đến việc
góp ý. Mà yêu cầu khách góp ý thì cũng kì, vì sẽ làm phiền họ, làm họ mất đi
cảm giác thưởng ngoạn di tích lịch sử - văn hoá ”. (Phỏng vấn sâu, Bà Hoàng
Ngọc Loan, Phó Phòng Văn hóa - Thông tin Quận 8)
Có thể thấy sự “hời hợt” của đơn vị lữ hành trong việc khai thác di tích
lịch sử - văn hoá. Mặc dù họ là người có lợi từ di tích lịch sử - văn hoá đó,
nhưng lại là chủ thể ít đóng góp cho sự tồn tại và trùng tu của các di tích lịch
sử - văn hoá.
“Nhưng mà biết làm sao được. Họ nghĩ là đã mua vé rồi thì thôi. Nhưng
thiệt tình mà nói giá vé nếu có thì không có cao. Có nơi còn không thu vé nữa.
Mà thu cao thì họ sẽ né, dẫn đi chỗ khác” (Phỏng vấn sâu, Bà Hoàng Ngọc
Loan - Phó Phòng Văn hóa, Thông tin, Quận 8, Tp. HCM).
2.1.5. Cộng đồng người dân địa phương
Để đánh giá sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động khai thác di tích
lịch sử văn hoá ở Quận 8, Tp. HCM, luận án tiến hành khảo sát các hộ kinh
doanh nhỏ đang hoạt động ở 8 điểm di tích lịch sử - văn hoá ở mục 2.2. Khi
được hỏi rằng sản phẩm du lịch có phải là nhân tố giúp các hộ giải quyết xoá
đói giảm nghèo, nâng cao chất lượng đời sống và tinh thần cho mình hay
không, các hộ kinh doanh nhỏ lẻ cho kết quả khảo sát thể hiện ở bảng sau:
46

Luận Văn Di Tích Lịch Sử - Văn Hóa Trong Hoạt Động Du Lịch Quận 8, Tp. Hcm.

Luận Văn Di Tích Lịch Sử - Văn Hóa Trong Hoạt Động Du Lịch Quận 8, Tp. Hcm.

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Luận Văn Di Tích Lịch Sử - Văn Hóa Trong Hoạt Động Du Lịch Quận 8, Tp. Hcm.

Similar to Luận Văn Di Tích Lịch Sử - Văn Hóa Trong Hoạt Động Du Lịch Quận 8, Tp. Hcm. (20)

More from Dịch Vụ Viết Thuê Đề Tài Trangluanvan.com / 0934.536.149

More from Dịch Vụ Viết Thuê Đề Tài Trangluanvan.com / 0934.536.149 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (11)

Luận Văn Di Tích Lịch Sử - Văn Hóa Trong Hoạt Động Du Lịch Quận 8, Tp. Hcm.