O latín lingua flexiva. Linguas sintéticas e analíticas. Categorías gramaticais. Flexión nominal, pronominal e verbal. Orde de palabras e concordancia.

1. O Latín, Lingua Flexiva
Categorías gramaticais
LATÍN I BACHARELATO
Álvaro P. Vilariño
v.2.2 (outubro-2013)
1

2. INDEX
☝
Concepto de lingua flexiva
Categorías latinas
Linguas sintéticas versus
analíticas
Flexión pronominal: os
pronomes persoais
Flexión verbal: categorías
Recapitulacion
Enunciado dos verbos: as
conxugacións
Flexión nominal: xénero e
número
A orde das palabras
A concordancia
Flexión nominal: o caso
Bibliografía
As declinacións
☜
☞
2

3. ☝
Concepto de lingua flexiva
Palabras variables
(con flexión)
Palabras invariables
(sen flexión)
substantivo, adxectivo,
pronome, artigo, verbo
adverbio, preposición,
conxunción, interxección
Palabras con flexión:
Lexemas: parte invariable, aporta significado básico
Morfemas: modificación do lexema, aportan significado
gramatical
☜
an
rein ar
ou
asen
a
o
don os
as
☞
3

4. ☝
Categorías latinas
LATÍN
☜
xénero, número e caso
pronome
xénero, número, caso e *persoa
verbo
INVARIABLES
Categorías gramaticais
substantivo/adxectivo
VARIABLES
Categorías funcionais
número, persoa, tempo, modo, voz
adverbio, preposición, conxunción,
interxección
*só afecta aos pronomes persoais
☞
4

5. ☝
Categorías latinas: o caso
Categorías funcionais: clasificación baseada na función que exercen na oración
Categorías gramaticais: clasificación baseada nas nocións gramaticais que
aportan
O latín non ten categoría funcional de artigo
A categoría de “caso” < latín “casus”
O latín ten unha categoría gramatical, o caso, non presente nas linguas
romances.
O caso afecta ás categorías funcionais do:
Substantivo
Adxectivo
Pronome
O caso expresa a función sintáctica da palabra na oración.
Caso: cada unha das formas que pode adoptar unha palabra
Declinación: conxunto ordeado dos casos (κλινω= “caer”)
☜
Desinencias: morfemas casuais (cada unha das diferentes terminacións das
palabras)
☞
5

6. ☝
Linguas sintéticas versus analíticas
Lingua sintética
Lingua analítica
Tarquini-um
“a Tarquinio”
significado función sintáctica
función sintáctica
significado
Tarquinius Superbus Romam non amat
Nominativo suxeito
Acusativo O.D.
adverbio
verbo tr.
Roma Tarquinium Superbum non amat
☜
Nominativo
suxeito
Acusativo Obxecto Directo
adverbio
verbo tr.
☞
6

7. Recapitulación
☝
CATEGORÍA
FUNCIONAL
FLEXIÓN
por medio
de
afecta a
•
•
•
☜
nominal
pronominal
verbal
PROCEDEMENTO
•
•
•
substantivos/adxectivos
pronomes
verbos
•
•
•
declinación
declinación
conxugación
☞
7

8. ☝
Flexión nominal: xénero e número
Xénero:
Indoeuropeo: criterio vitalista
Animadas
Inanimadas
Latín: criterio sexualista
Masculino
Feminino
Neutro (ne + utrum)
Linguas romances: isto, iso, aquilo, lo, eso, etc.
Número:
Singular e Plural
Antigo dual en indoeuropeo: restos latinos (ambo, duo)
☜
☞
8

9. ☝
Flexión nominal: o caso
Casos
Ex.
Tradución
Nominativo (nom.)
Suxeito e atributo
Rosa
(a, unha) rosa
Vocativo (voc.)
Chamada, interpelación
Rosa
rosa!
Acusativo (Ac.)
Obxecto Directo
Rosam
(a, unha) rosa
Xenitivo (Xen.)
Complemento do nome
Rosae
(da, dunha) rosa
Dativo (Dat.)
Obxecto Indirecto
Rosae
á, para (a, unha) rosa
Ablativo (Abl)
☜
Función
Complemento Circunstancial
Rosā
Con, por, na, nunha…
rosa
☞
9

10. ☝
Flexión nominal: o caso II
O latín non ten artigo
Vocativo > elemento externo á oración: “terra!”, “amigo!”
Acusativo:
tradución (levará prep. “a” + nome persoa ou ente personificado)
Quero “un libro””unha rosa” /”ao meu pai” “á miña nai” “á patria”
Prep. + acusativo > complemento Circustancial
Per montes (a través dos montes, polos montes)
Ablativo
Instrumental (con) > gladiō necat
Locativo (en) > insulā vivit
Separativo (dende) > oppidō exit
Aposición: no mesmo caso que o termo ao que explica
Roma, caput mundi, (Roma/caput = nominativos)
Predicativo:
Predicativo do suxeito (Nominativo): Theseus solus minotaurum necavit
Predicativo do obxecto directo (Acusativo): eam solam relinquit
☜
☞
10

11. ☝
Flexión nominal: a declinación
Declinación: conxunto ordenado dos casos (das variantes que
admite un substantivo, adxectivo ou pronome)
5 modelos de declinación en latín
Tema:
Terminación do lexema
Clasifica as distintas declinacións
Tema + morfemas casuais > alterado por modificacións fonéticas
Resulta máis evidente no xenitivo de plural
Tarquinio
+
s =
Tarquinius
Declinación
1ª
2ª
3ª
4ª
5ª
TEMA
-a
-o
-cons/-i
-u
-e
populo-rum
reg-um
civi-um
exercitu-um
die-rum
xen. plural
☜
terra-rum
☞
11

12. As 5 declinacións
☝
Enunciado
Declinación
Tema
Xen.sing.
1ª
-a
-ae
Rosa, rosae
2ª
-o
-i
Populus, populi
nom.sing + xen. sing
3ª
-cons/-i
-is
Rex, regis
Piscis, piscis
4ª
-u
-us
Manus, manus
5ª
-e
-ei
Dies, diei
Substantivos
(nom + xen.)
☜
Adxetivos
(nominativos 3/2/1 term.)
Rosa, -ae
Nomen, -inis (nominis)
Castra, -orum
Latus, -eris (lateris)
Bonus -a -um
Omnis -e
Audax, -acis
☞
12

13. ☝
Flexión pronominal
Categorías funcionais con flexión:
Substantivos, adxectivos > flexión nominal
Verbos > flexión verbal
Pronomes > flexión pronominal
Categorías gramaticais da flexión pronominal:
“xénero”, “número” e “caso”
*pronomes persoais > “número”, “caso” e “persoa”
Pervivencia da categoría gramatical “caso” noutras linguas:
Pronomes persoais:
Eu, me, min (galego)
Yo, me, mi (castelán)
I, me (inglés)
Je, me, moi (francés)
☜
Ich, mich, mir (alemán)
☞
13

14. ☝
Os pronomes persoais en latín
Casos
Tu
---
Tu
Acusativo
Me
Te
Xenitivo
Mei
Tui
Dativo
Mihi
Tibi
Ablativo
Me (mecum)
Te (tecum)
Nominativo
Nos
Vos
Vocativo
---
Vos
Acusativo
Nos
Vos
Xenitivo
Nostrum / i
Vestrum / i
Dativo
Nobis
Vobis
Ablativo
☜
Ego
Vocativo
“PLURAL”
2ª persoa
Nominativo
“SINGULAR”
1ª persoa
Nobis/Nobiscum
Vobis/Vobiscum
Categorías gramaticais de Número, Caso e Persoa.
☞
14

15. ☝
A Flexion Verbal
Flexión verbal > conxugación
5 Categorías gramaticais:
Persoa, número, tempo, modo e voz
Tema
Morfema
temporal modal
Desinencia
voca
ba
nt
Tempo / modo
Persoa/número/
voz
Significado léxico
☜
☞
15

16. Categorías gramaticais no verbo
☝
Formas persoais:
tempos verbais en voz activa e pasiva
INDICATIVO
Tema de
presente
Tema de
perfecto
☜
SUBXUNTIVO
•
•
•
Presente
Pretérito imperfecto
Futuro imperfecto
•
•
Presente
Pretérito Imperfecto
•
•
•
Pretérito Perfecto
Pretérito Pluscuamp.
Futuro Perfecto
•
•
IMPERATIVO
Pretérito Perfecto
Pretérito Pluscuamp.
•
•
Presente
Futuro
☞
16

17. ☝
Categorías gramaticais no verbo (II)
Formas non persoais do verbo:
SUBSTATIVOS
VERBAIS
•
•
•
☜
Infinitivo
Xerundio
Supino
ADXECTIVOS
VERBAIS
•
•
Xerundivo
Participio
Categoría gramatical “Persoa”
Formas persoais / non persoais
Categoría gramaticais “Número”
Substantivos verbais carecen de “número”
Linguas romances e latín
Non hai total coincidencia nos sistemas verbais.
Polo xeral teñen máis tempos e modos:
Castelán: pretérito perfecto simple / composto
Galego e castelán: modo condicional ou hipotético
Carecen dalgún tempo latino (futuro de imperativo)
☞
17

18. Enunciado dos verbos
☝
Tema de
perfecto
Tema de presente
Supino
Supino
1ª pers. Sing.
Presente
Indicativo
Voz Activa
Infinitivo
1ª pers. Sing.
Pretérito Perf.
Indicativo
Voz Activa
Voc-o
Voca-s
Vocā-re
Vocav-i
Vocat-um
Chamo
☜
2ª pers. Sing.
Presente
Indicativo
Voz Activa
Chamas
Chamar
Chamei
Chamado
☞
18

19. As 4 conxugacións
☝
Conx.
Tema
Tema
presente
1ª
-a
Voco, vocās, vocāre
Vocāv-i
Vocāt-um
2ª
-e
Video, vides, vidēre
Vid-i
Vis-um
3ª
conson.
Mitto, mittis, mittĕre
Mis-i
Miss-um
4ª
-i
Audio, audis, audīre
Audīv-i
Audīt-um
☜
Tema
perfecto
Supino
☞
19

20. ☝
☜
A orde de palabras
Desinencias casuais > permite unha orde + libre
Romulus amat Romam, Romam Romulus amat, Romam amat Romulus
Estrutura ascendente (= inglés)
Verbo ou substantivo ao final:
Servius Tullius exercitum instituit
ISIC: International Student Identity Card
Complementos verbais antes do verbo (OD, OI, etc)
Tarquinius Superbus Servium Tullium succedit.
Complementación nominal (adxectivos e comp. do nome en xenitivo)
> antes do substantivo
Horatius Cocles magna virtute pontem defendit = (inglés) Black car
Romae reges
Galego, castelán (estrutura descendente)
Carnet de identidade internacional de estudante
Coche negro
Reis de Roma
☞
20

21. A concordancia
☝
En latín
Substantivo Xénero, número e caso
e
Alba rosa (feminino / Singular /
adxectivo Nominativo)
Xenero, núm. e caso (se o Atrib. é un
Adx.)
Tarquinius superbus erat
Suxeito e
atributo
Masc. sing.
Nom. Sux.
Masc. Plur.
Nom. Sux.
Femin. sing.
Nom. Atrib.
Número e persoa
Suxeito e Romulus primus rex fuit
☜
Xénero e número
Rosa branca (feminino / singular)
Xénero e número (se o Atrib. e un Adx.)
Tarquinio era soberbio
Masc. sing.
Masc. sing.
Masc. sing.
Nom. Atrib.
Caso (cando o Atrib. é un Substantivo)
Tuscorum tumuli gloria sua erant
verbo
En galego e castelán
3ª persoa sing. (el)
Nom. Sux.
3ª persoa singular
Verbo.
Non concordancia
(cando o Atrib. é un Subs)
As tumbas dos etruscos eran o seu orgullo
Fem. Plur.
sing.
Sux.
Masc.
Atrib.
Número e persoa
Rómulo foi o primeiro rei
3ª persoa sing. (el)
Nom. Sux.
3ª persoa singular
Verbo.
☞
21

22. ☝
Bibliografía
LATIN I – AKAL – Grupo Falerno
De onte a Hoxe – Colectivo Trasancos
☜
☞
22