2. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΓΥΜΝΑΣΙΟ OIXAΛΙΑΣ
ΣΧ. ΕΤΟΣ 2013-2014
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ : Σκανδάλη Αγορίτσα -Θεολόγος
• Συμμετέχουν οι μαθητές της Γ¨
Γυμνασίου
• Γιαννίκης Αθανάσιος
• Γιαννίκης Χρήστος
• Δάσσιου Χριστίνα
• Κυρίτσης Νικόλαος
• Λακιάρα Ρωξάνη
• Μητρούσια Δήμητρα
• Ξάνθου Ουρανία
• Παπαναστασίου Άννα Μαρία
• Τη χορωδία συνοδεύει ο καθηγητής
του σχολείου
• κ. Χρήστος Βοζίκης με το μπουζούκι
του
• ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
• Βοζίκης Χρήστος, φιλόλογος
• Σκανδάλη Αγορίτσα, θεολόγος-
Διευθύντρια
3. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΑΛΔΑΡΑΣ-
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
• Γεννήθηκε στα Τρίκαλα στις 7 Απριλίου του 1922 από Μετσοβίτες γονείς.
Πατέρας του ο Κων. Καλδάρας, έμπορος, και μητέρα του η Μαρία Συκαρά.
Ήταν ακριβώς η χρονιά που άρχισαν να ξεφυτρώνουν στη γειτονιά του τα
χαμόσπιτα και οι παράγκες των προσφύγων από τη Μ. Ασία. Η επαφή του
μικρού Απόστολου με το προσφυγικό στοιχείο άσκησε σημαντική επίδραση
τόσο στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής του φυσιογνωμίας, όσο και στις
κοινωνικοπολιτικές του επιλογές. Λέει ο ίδιος: « Τους θεωρούσαν τότε τους
πρόσφυγες σαν παρείσακτους και πολλές μανάδες δεν άφηναν τα παιδιά
τους να παίξουν με τα «προσφυγάκια», επειδή ήταν φτωχοντυμένα και
σχεδόν ξυπόλυτα. Εγώ όμως τα αγαπούσα , για μένα ήταν οι φίλοι μου».
Και παρακάτω αναφέρεται με θαυμασμό στο προσφυγικό στοιχείο: «Με τον
ερχομό τους δε φέρανε μόνο την προκοπή τους αλλά και τα τραγούδια τους
που πιθανόν, αν δεν συνέβαινε αυτό, να μην υπήρχε σήμερα και το λαϊκό
μας τραγούδι. Φέρανε καινούργια ακούσματα που έμελλε να γίνουν η βάση
του λαϊκού μας τραγουδιού. Σ’ ένα καφενεδάκι της γειτονιάς μου
πρωτάκουσα το καινούργιο εκείνο είδος που λέγεται «Μικρασιάτικο
τραγούδι» που με καταγοήτευσε και έμελλε αργότερα να γίνει σταθμός στη
ζωή μου».
4. • Σε ένα άλλο καφενεδάκι άκουσε για πρώτη φορά
τον Μπάτη, τη βραχνή φωνή του Μάρκου
Βαμβακάρη και σ’ ένα άλλο τον Τσιτσάνη, τον
Στράτο, τον Παπαϊωάννου, τον Μπαγιαντέρα,
τον Χατζηχρήστο και άλλους. Αυτές είναι οι
μουσικές καταβολές του Απ. Καλδάρα μαζί με
την επίδραση που άσκησε και η δημοτική
μουσική.
• Το πρώτο όργανο που έπιασε στα χέρια του
ήταν η κιθάρα, δώρο ενός πρωτοξάδερφου.
Σχεδόν σε ένα χρόνο έμαθε μόνος του όλες τις
συγχορδίες. Το όργανο όμως που πραγματικά
τον μάγεψε και τον κέρδισε ήταν το μπουζούκι.
5. • Ο μικρός Απόστολος
τέλειωσε το 3ο Δημ.
Σχολείο Τρικάλων, απ’
όπου αποφοίτησαν ο
Βασ. Τσιτσάνης νωρίτερα
και ο Κ. Βίρβος αργότερα.
Συμμαθητής του ήταν και
ο μετέπειτα συνεργάτης
του στιχουργός Γιώργος
Σαμολαδάς. Στη συνέχεια
τελειώνει το Γυμνάσιο
Τρικάλων το Νοέμβριο
του 1941.
6. Οικογένεια
• Την ίδια εποχή γνωρίζει τη
Λούλα Μαράβα, την κατοπινή
σύζυγό του, με την οποία
παντρεύτηκε στην Αθήνα το
1952 και με την οποία έζησαν
μαζί 38 χρόνια έως το θάνατό
του. Η Λούλα Καλδάρα δεν
ήταν μια συνηθισμένη
σύζυγος. Ήταν σύντροφος με
όλη τη σημασία της λέξης. Από
το γάμο τους γεννήθηκαν δυο
παιδιά, η Μαίρη το 1953 και ο
Κώστας το 1958.
7. • Ο πόλεμος , η γερμανική κατοχή και η μακροχρόνια
ασθένεια του πατέρα του επιδεινώνουν τα οικονομικά της
οικογένειας και οδηγούν τον Απόστολο στην αναζήτηση
δουλειάς. Αρχίζει έτσι να εργάζεται με ένα φίλο και
συντοπίτη του που έπαιζε κιθάρα σε διάφορες ταβέρνες
των Τρικάλων ( σύμφωνα με τη Μ. Κλιάφα από το βιβλίο
της «Μια σερενάτα στο Ληθαίο) . Παράλληλα συνθέτει και
τα πρώτα του τραγούδια. Ο Κ. Βίρβος θυμάται τον
Απόστολο να παίζει το «Μάγκας βγήκε για σεργιάνι» και το
« Εβίβα Ρεμπέτες» στα καφενεδάκια των Τρικάλων. Θα
ακολουθήσουν εμφανίσεις κέντρα και ταβέρνες της
Λάρισας , του Βόλου και της Θεσσαλονίκης. Στη
Θεσσαλονίκη ο Καλδάρας πέρασε το μεγαλύτερο διάστημα
της κατοχής , όπου και έπαιζε σε διάφορα κέντρα, όπως το
«Μιμόζα». Ο ίδιος λέει στον Τάσο Σχορέλη: « Στην κατοχή
δούλεψα στη Θεσσαλονίκη σε μαγαζιά που η φήμη τους δε
με τιμούσε και πολύ, λόγω του ότι ήμουν ακόμη άγνωστος.
Αργότερα, όταν έγινα κάπως πιο γνωστός, έπιασα δουλειά
σε καλύτερα κέντρα».
8. • Το «Μάγκας βγήκε για σεργιάνι» είναι το πρώτο
τραγούδι του Καλδάρα που ηχογραφήθηκε και
αποτελεί την πρώτη και μοναδική συνεργασία
της «Αγίας Τριάδας»- όπως τους ονόμασε ο
Λευτ. Παπαδόπουλος- του Τσιτσάνη, του
Καλδάρα και του Μάρκου Βαμβακάρη. Ο ίδιος
αφηγείται: « Περίμενα με μεγάλη αγωνία. Κι όταν
επιτέλους κυκλοφόρησε, τον παίρνω στα χέρια
μου, τον χαϊδεύω και κοιτούσα αχόρταγα το
όνομά μου που ήταν γραμμένο επάνω στην
ετικέτα του δίσκου. Ήταν η πιο ευτυχισμένη μέρα
της ζωής μου».
9. • Μετά την απελευθέρωση κατεβαίνει στην Αθήνα το 1946. Το
πρώτο του μέλημα ήταν η συνάντηση με τους ομότεχνους του.
Το καφενεδάκι του «Μάριου» ήταν ο τόπος συνάντησης όλων
των καλλιτεχνών. Τα πράγματα όμως δεν είναι καθόλου εύκολα
για έναν νέο συνθέτη. Οίδιος λέει: « Εγώ δεν αντιμετώπισα
δυσκολίες, γιατί μπροστά μου βρέθηκε κάποιος άνθρωπος
αψεγάδιαστος, ο Γιάννης Παπαϊωάννου. Με πήρε κυριολεκτικά
από το χέρι και με πήγε στον τότε διευθυντή της εταιρείας
PARLOFON ,τον αείμνηστο Μίνωα Μάτσα». Σε λίγο χρονικό
διάστημα ηχογραφείται το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» , στις 27
Φεβρουαρίου του 1947, ημερομηνία σταθμό στη καλλιτεχνική
του διαδρομή. Τον Δεκέμβριο του 1948 ηχογραφεί ένα ακόμα
αριστούργημα, ένα τραγούδι που πολλοί το χαρακτηρίζουν
ισάξιο του «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι». Πρόκειται για το τραγούδι
«Σ’ ένα βράχο φαγωμένο», που ερμήνευσε εξαιρετικά ο Στράτος
Παγιουμτζής.Ο νεαρός Καλδάρας δέχτηκε τα συγχαρητήρια του
Κώστα Βάρναλη σε συνάντηση που είχε μαζί του σε καφενείο
της Ομόνοιας.
10. • Στα τραγούδια του, χαρακτηριστικά της
ρεμπέτικης στιχουργικής, κυριαρχεί ο
ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος: Νύχτωσε
χωρίς φεγγάρι το σκοτάδι είναι βαθύ….. , Σ’
ένα βράχο φαγωμένο από κύμα
αγριωπό…..
• Η ορχήστρα είναι η τυπική της κλασικής
περιόδου του ρεμπέτικου: ένα ή δύο
μπουζούκια, μπαγλαμάς, κιθάρα. Αργότερα
θα προστεθεί ακορντεόν. Συχνά παίζει ο
ίδιος μπουζούκι στους δίσκους του με τη
συνοδεία άλλου μπουζουξή: Γεράσιμος
Κλουβάτος, Στέλιος Χρυσίνης, Γιάννης
Καραμπεσίνης, Γιάννης Αγγέλου μερικοί
απ’ αυτούς. Η πενιά του βαθιά δωρική,
λυρική.
11. • Ο Καλδάρας δεν αποδέχτηκε ποτέ τον χαρακτηρισμό
«Ρεμπέτης» και βέβαια δεν ήταν. Διέθετε επαρκή
μουσική παιδεία, την οποία συνεχώς βελτίωνε
διαβάζοντας τα βιβλία αρμονίας του Καλομοίρη και
άλλων. Οι γνώσεις του στη μουσική του επέτρεπαν να
γράφει μόνος του τις παρτιτούρες και να κάνει
ενορχηστρώσεις στους δίσκους του. Στα τραγούδια του
διακρίνεται καθαρά η επίδραση του βυζαντινού μέλους,
ίσως περισσότερο απ’ ότι σε κάθε άλλον συνθέτη.
Πνεύμα ανήσυχο, ανανεώνει διαρκώς το μουσικό του
ύφος. Για την ικανότητά του να γράφει τραγούδια με
τόσο διαφορετικό ύφος τον έχουν αποκαλέσει συνθέτη
«παντός καιρού», που έχει την ικανότητα να
μεταλλάσσεται μελωδικά ανάλογα με την εποχή.
12. Τα νυχτερινά κέντρα
• Με εξαίρεση την «Τριάνα του Χειλά» όπου δεν έπαιξε ποτέ, εργάστηκε ως
επικεφαλής μουσικών σχημάτων σε όλα τα γνωστά λαϊκά πάλκα της
Αθήνας. Στου «Τζίμη του χοντρού», στο «Φαληρικόν», στου « Περιβόλα»
και στου «Κεφάλα», στο «Ροσινιόλ» και τόσα άλλα. Δίπλα του κάθισαν
ορισμένα από τα σημαντικότερα ονόματα του ελληνικού τραγουδιού , από
τον Στράτο Παγιουμτζή και τον Πρόδρομο Τσαουσάκη, μέχρι τον Στέλιο
Καζαντζίδη , τον Πάνο Γαβαλά, τον Μανώλη Αγγελόπουλο, την Πόλη
Πάνου, τη Γιώτα Λύδια, τη Σωτηρία Μπέλλου, τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τη
Βίκυ Μοσχολιού κ. α. Δίπλα του επίσης στο πάλκο είχε ορισμένους από
τους σημαντικότερους μουσικούς: τον Βασ. Τσιτσάνη στη Θεσσαλονίκη, τον
Απόστ. Χατζηχρήστο, τον Μάρκο Βαμβακάρη, τον Μανώλη Χιώτη, τον
Σπύρο Περιστέρη, τον Δημήτρη Στεργίου, τον Γερ. Κλουβάτο, τον Χάρη
Λεμονόπουλο, τον Γιάννη Σταματίου και τόσους άλλους. Τα πανηγύρια δεν
άρεσαν στον Καλδάρα και δεν έπαιξε με εξαίρεση μια δυο φορές.
• Το 1965 είναι μια καθοριστική χρονιά για τον Καλδάρα. Είναι η χρονιά που
χάνει την 11χρονη κόρη του. Όχι μόνο κατεβαίνει οριστικά από τα πάλκα
αλλά ορκίζεται να μην ξαναπιάσει μπουζούκι στα χέρια του.
13. Ο ελληνικός κινηματογράφος
• Τη δεκαετία του 1960 ο Απ. Καλδάρας
έντυσε με τα τραγούδια του πολλές
ελληνικές ταινίες με σκηνοθέτη τον Απ.
Τεγόπουλο. Μόνιμος πρωταγωνιστής αλλά
και τις περισσότερες φορές ερμηνευτής των
τραγουδιών για τις ανάγκες των ταινιών
ήταν ο Νίκος Ξανθόπουλος. Μολονότι τα
τραγούδια είχαν γυριστεί νωρίτερα σε δίσκο
από τραγουδιστές, οι ταινίες αποδείχτηκαν
ένα πολύ ισχυρό μέσο για να γίνουν αυτά τα
τραγούδια ευρύτερα γνωστά και να
αγαπηθούν από τον κόσμο. Σε καθεμιά από
αυτές τις ταινίες ο αριθμός των τραγουδιών
που ακούγονται συχνά άγγιζε ή και
υπερέβαινε τα 10. Η συμμετοχή του Απ.
Καλδάρα σε αυτές τις ταινίες του χάρισε
μεγάλη αναγνωρισιμότηττα, σε μια εποχή
μάλιστα που είχε εγκαταλείψει ήδη τα
νυχτερινά μαγαζιά.
•
15. Οι συνεργάτες στιχουργοί
• Δεν υπάρχει σημαντικός Έλληνας στιχουργός με τον οποίο να μη
συνεργάστηκε ο Απ. Καλδάρας. Ο Χαράλαμπος Βασιλειάδης, ο Χρ.
Κολοκοτρώνης, ο Κ. Βίρβος, η Ευτ. Παπαγιαννοπούλου, ο Πυθαγόρας, ο
Λευτ. Παπαδόπουλος, ο Γ. Σαμολαδάς, η Σώτια Τσώτου, ο Μαν. Ρασούλης,
είναι ορισμένοι από τους στιχουργούς με τους οποίους συνεργάστηκε.
Βέβαια και ο ίδιος ο συνθέτης έγραψε τους στίχους σε πολλά τραγούδια του.
• Η μεγαλύτερη συνεργασία του, τόσο σε διάρκεια όσο και σε αριθμό
τραγουδιών, ήταν με τον Τρικαλινό στιχουργό Κώστα Βίρβο. Σχεδόν
συνομήλικοι, γνωρίζονταν από το Γυμνάσιο. Το πρώτο τραγούδι που
προέκυψε από τη συνεργασία τους ήταν «Ο φαντάρος», στα τέλη του
1947, το οποίο όμως δεν κυκλοφόρησε ποτέ, καθώς η δισκογραφική
εταιρεία φοβήθηκε να το στείλει στη λογοκρισία. Από τη συνεργασία τους
ξεχωρίζουν τα τραγούδια: « Μια στεναχώρια» το 1952 , « Ο κόσμος όλος σε
κατακρίνει» το1953 με τον Πρόδρ. Τσαουσάκη, « Μένα με λένε Περικλή»
με τον Γρ. Μπιθικώτση , «Εγώ ποτέ δεν αγαπώ»το 1957 με τον Στ.
Καζαντζίδη και πολλά άλλα.
16. • Μια από τις ευτυχέστερες στιγμές στην πορεία του αποτέλεσε η συνεργασία του με
την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου. Το πρώτο τραγούδι τους είναι το « Θα βρω
μουρμούρη μπαγλαμά» του 1957 με του τραγουδιστή Πάνο Γαβαλά. Θα ακολουθήσει
μια πολύ στενή συνεργασία που είχε ως καρπό ορισμένα πολύ όμορφα τραγούδια:«
Ο γυάλινος κόσμος». « Η φαντασία», «Ποιος θα με πληροφορήσει», « Στ’ Αποστόλη
το κουτούκι», «Αν είναι η αγάπη έγκλημα», «Πετραδάκι, πετραδάκι», «Απ’ τα ψηλά
στα χαμηλά», «Μην κάνεις όνειρα τρελά», «Στο τραπέζι που τα πίνω», «Αλλοτινές
μου εποχές», « Όνειρο απατηλό» και άλλα. Συνολικά ο Καλδάρας έντυσε με μουσική
πολλές δεκάδες στίχους της Παπαγιαννοπούλου. Λέει ο ίδιος: « Η Ευτυχία για μένα
είναι κορυφή. Κατάφερε να μπει στο πετσί του λαού και γι’ αυτό αγαπήθηκαν τόσο τα
τραγούδια τους. Είχε ένα αστείρευτο ταλέντο και δεν μιμήθηκε κανέναν. Θεωρώ τον
εαυτό μου ευτυχή που συνάντησα τη γυναίκα αυτή. Το λαϊκό τραγούδι της οφείλει
πολλά και θεωρώ ότι δίκαια κατέχει μια από τις πέντε πρώτες θέσεις στο πάνθεον
των δημιουργών του λαϊκού τραγουδιού». Στη «Ρεμπέτικη Ανθολογία» του ο Τάσος
Σχορέλης αναφέρει ότι πολλοί εκμεταλλεύτηκαν το πάθος της με την χαρτοπαιξία και
της πήραν πολλά τραγούδια, τα οποία παρουσίασαν ως δικά τους. Εξαίρεση
αποτέλεσε ο Απ. Καλδάρας που στάθηκε κοντά της στις δύσκολες στιγμές. Η ίδια
λέει ότι μόνο ο Καλδάρας της έδωσε ποσοστά για τα τραγούδια της.
17. • Με τον Γιώργο Σαμολαδά ήταν συνομήλικος και συμπατριώτης και
εκτός από συνεργάτης του ήταν και πολύ φίλοι. Μαζί έγραψαν
μερικά από τα ομορφότερα λαϊκά τραγούδια : «Όποια και να ‘σαι ό,τι
και να ‘σαι» με τον Στ. Καζαντζίδη το 1962 και το «Ένα αστέρι
πέφτει-πέφτει» με τη Βίκυ Μοσχολιού το 1965. Άλλα τραγούδια τους
που έγιναν γνωστά είναι: «Άσε πρώτα να ξεχάσω» με την Πόλυ
Πάνου, «Άμα θες να φύγεις, φύγε» με τον Πάνο Γαβαλά και τη Ρία
Κούρτη, «Ένας σκύλος και μια γυναίκα» με τον Στ. Καζαντζίδη,
«Περιφρόνα με γλυκιά μου» με τον Μιχ. Μενιδιάτη, «Πετροβολούσα
τη ζωή» με τον Γιάννη Πάριο και άλλα.
• Με τον Πυθαγόρα συναντήθηκε καλλιτεχνικά στα τέλη της
δεκαετίας του 1960. Από τη συνεργασία αυτή έμελλε να ξεπηδήσει η
«Μικρά Ασία», μια ολοκληρωμένη ενότητα τραγουδιών που
κυκλοφόρησαν το 1972. Τα τραγούδια ανέλαβαν να εκτελέσουν δύο
πολύ νέοι τραγουδιστές, ο Γ. Νταλάρας και η Χαρούλα Αλεξίου. Στο
έργο αυτό είναι συγκεντρωμένες όλες οι μουσικές αρετές που
μπορεί κανείς να συναντήσει στο ελληνικό τραγούδι. Λέει ο Γ.
Νταλάρας: « Το θέμα του δίσκου έπιασε τους Έλληνες, από τη μια
γιατί ένα μέρος των Ελλήνων είναι Μικρασιάτες, και από την άλλη
γιατί ο Καλδάρας με τις μελωδίες του κάνει αυτά τα τραγούδια να
νομίζεις πως υπάρχουν μέσα μας» .
18. • Με τον Λευτ. Παπαδόπουλο ο Καλδάρας
πρωτοσυναντήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του
1960 χωρίς όμως να προκύψει κάποια συνεργασία.
Αυτό θα γίνει το 1973 με τον «Βυζαντινό
Εσπερινό», μια συλλογή 12 τραγουδιών , που
κυκλοφόρησε ένα χρόνο μετά την «Μικρά Ασία» και
αποτελεί κατά κάποιον τρόπο τη φυσική της
συνέχεια. Κατά τον Καλδάρα είναι ένα έργο
γέννημα της διασταύρωσης των ήχων της
βυζαντινής οκταήχου. Κάθε τραγούδι είναι
γραμμένο σε ξεχωριστό δρόμο και το καθένα έχει
ξεχωριστό ρυθμό. Το 1973 έγραψαν μαζί το «Αχ! ο
μπαγλαμάς» με εξαιρετική ερμηνεία του Γ.
Νταλάρα. Το 1977 έγραψαν μαζί το «Γιέ μου» που
γνώρισε μεγάλη επιτυχία.
19. Ο στιχουργός Καλδάρας
• Έγραψε και ίδιος αρκετούς στίχους για τα τραγούδια
του. Πρώτον γιατί είχε την ικανότητα να το κάνει και,
δεύτερον, γιατί πολλές φορές βρέθηκε στην ανάγκη να
το κάνει Καθώς ήταν πολύ απαιτητικός πολλές φορές
έφερνε σε δύσκολη θέση τους στιχουργούς οι οποίοι και
δυσανασχετούσαν. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι
στίχοι του ήταν σοβαροί, καλά δομημένοι, γραμμένοι με
ευαισθησία και έμπνευση. Ξεχωρίζουν οι στίχοι του στα
τραγούδια: «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», «Σ’ ένα βράχο
φαγωμένο», «Συ μου χάραξες πορεία», «Ας παν στην
ευχή τα παλιά» «Τώρα κλαις, γιατί κλαις», «Δε σε κρίνω
που δε μ’ αγαπάς».
20. Οι συνεργάτες τραγουδιστές
• Συνεργάστηκε με τους σημαντικότερους τραγουδιστές της κάθε περιόδου και ανέδειξε
με τη δύναμη των τραγουδιών του πολλούς. Ο ίδιος τραγουδούσε πολύ καλά , αλλά
προτιμούσε να κάνει σεγόντο. Στην πρώτη μελωδική περίοδο , τη ρεμπέτικη,
τραγούδια του ερμήνευσαν σπουδαίες φωνές εκείνης της εποχής: Στέλλα Χασκίλ,
Στράτος Παγιουμτζής, Πρόδρομος Τσαουσάκης, Σούλα Καλφοπούλου, Γιάννης
Κυριαζής, Μαρίκα Νίνου, Σωτηρία Μπέλλου, Άννα Χρυσάφη.
21. «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι»
• Για πολλούς κατατάσσεται ανάμεσα στα δύο τρία καλύτερα τραγούδια του 20ού
αιώνα. Λέει ο ίδιος ο Καλδάρας στον Π. Κουνάδη: « Το τραγούδι αυτό το αγαπώ γιατί
είναι ζωντανό. Δε μου έδωσε κάποιος τη μελωδία για να βάλω εγώ το στίχο. Το
έζησα τότε με τις συλλήψεις του 1945, όταν ξέσπασε ο εμφύλιος. Ήμουν φοιτητής
στη Θεσσαλονίκη και εργαζόμουν για να εξοικονομώ τα προς το ζην σε ένα κέντρο, μ’
ένα φίλο του οποίου το σπίτι ήταν κάτω από το Γεντί Κουλέ ( οι φυλακές της
Θεσσαλονίκης).Ένα σούρουπο, φεύγοντας από το σπίτι του και βλέποντας τη
σιλουέτα της φυλακής, μου έδωσε την ιδέα». Στο μέλλον ό,τι έγραφε, όσο καλό κι αν
ήταν, συγκρινόταν με αυτό, πράγμα που σε κάποιον βαθμό εκνεύριζε τον Καλδάρα.
Θεωρούσε ότι η όποια σύγκριση αδικούσε τις επόμενες δουλειές του. Του ήταν
δύσκολο να συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι το πρώτο του τραγούδι, θα ήταν και το
καλύτερό του και ότι κι αν έκανε θα υπολειπόταν της αρχικής του δουλειάς. Πρόκειται
για ένα τραγούδι πολιτικό και κοινωνικό, ένα θλιμμένο τραγούδι που ηχογραφήθηκε
σε μια εποχή κατά την οποία ο ελληνικός λαός ήταν βαθύτατα θλιμμένος. Έτσι
αγαπήθηκε και έγινε διαχρονικό, κλασικό.
23. • Ο δίσκος αυτός προέκυψε από τη συνεργασία του Καλδάρα με τον Πυθαγόρα. Είναι
μια ολοκληρωμένη ενότητα τραγουδιών που κυκλοφόρησε το 1972 , έτος
συμπλήρωσης 50 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή. Ο κύκλος αυτών των
τραγουδιών αναδεικνύει την καλλιτεχνική ιδιοφυία του συνθέτη και την αστείρευτη
έμπνευσή του. Το έντεχνο ύφος και η εμπνευσμένη ενορχήστρωση υπογραμμίζουν
την καλλιτεχνική αξία του Καλδάρα. Η βαθιά γνώση της ελληνικής μουσικής και των
μουσικών δρόμων τοποθετούν τον Καλδάρα σε μια κατηγορία υψηλή. Ο δίσκος
ταράζει τα λιμνάζοντα νερά της δισκογραφίας και ανοίγει νέους δρόμους σε μια εποχή
που το φτηνό είναι στην ημερήσια διάταξη. Τα τραγούδια τραγούδησαν δύο πολύ νέοι
τραγουδιστές , ο Γ. Νταλάρας και η Χαρούλα Αλεξίου. Ο Καλδάρας δε δίστασε να
εμπιστευθεί αυτά τα τραγούδια σε δύο νεαρούς στην ηλικία τραγουδιστές. Τα
ερμήνευσαν μοναδικά και ο δίσκος έγινε δεκτός από τον κόσμο και αγκαλιάστηκε με
πρωτοφανή τρόπο. . Οι πωλήσεις ξεπέρασαν κάθε προσδοκία και οι κριτικές ήταν
διθυραμβικές. Και τα 11 τραγούδια του δίσκου διαθέτουν ένα μεστό στίχο. Η μουσική
του Καλδάρα και η ενορχήστρωση τα αναδεικνύουν με ένα μοναδικό τρόπο. Το
σαντούρι, ο ταμπουράς και το κανονάκι ντύνουν υποδειγματικά τα εξαίσια λόγια του
Πυθαγόρα και μας ταξιδεύουν στου «Βοσπόρου τα στενά», στο Αϊβαλί, στο Κορδελιό,
τη Σμύρνη. Σε κάθε τραγούδι είναι έκδηλη η αλλαγή των συναισθημάτων. Τη χαρά και
το πανηγύρι διαδέχονται το κλάμα και το μοιρολόι για όλα όσα χάθηκαν, για την
προσφυγιά, τον ξεριζωμό. Χωρίς εθνικιστικές κορόνες και παραφωνίες.
• Ο Γ. Νταλάρας σε συνέντευξή του θα πει: « Ακόμα και σήμερα, μετά από τόσα χρόνια
, ο κόσμος μου ζητάει να τραγουδήσω τα τραγούδια αυτά».
24. «Βυζαντινός Εσπερινός
• Είναι μια συλλογή 12 τραγουδιών που κυκλοφόρησε ένα
χρόνο μετά τη «Μικρά Ασία» και που αποτελεί τη φυσική
της συνέχεια. Τα στοιχεία της βυζαντινής παράδοσης
είναι έντονα , το ύφος όμως είναι βαθιά ερωτικό. Ο ίδιος
ο Καλδάρας λέει: « Είναι ένα έργο που από καιρό
σκεφτόμουν να γράψω. Είναι ένα γέννημα
διασταυρώσεως ήχων της βυζαντινής οκταήχου. Στοιχεία
μουσικής δυτικού τύπου λείπουν τελείως από το έργο. Η
σύνθεση της ορχήστρας που παίρνει μέρος στην
εκτέλεση των τραγουδιών αποτελείται από όργανα που
ταιριάζουν πιο πολύ στο κλίμα μέσα στο οποίο κινήθηκα,
όπως σαντούρι, λαούτο, κλαρίνο κτλ. Κάθε τραγούδι
είναι γραμμένο σε ξεχωριστό δρόμο και επιπλέον έχει το
δικό του ξεχωριστό ρυθμό»
25. Τα επόμενα χρόνια
• Ο Καλδάρας μετά απ’ αυτούς τους δύο μεγάλους δίσκους με τους οποίους
απογειώθηκε καλλιτεχνικά συνέχισε , πότε με καινούργια τραγούδια και πότε με
επανεκτελέσεις παλαιότερων. Ήδη το 1971 είχε κυκλοφορήσει ο δίσκος «Ο Γ.
Νταλάρας τραγουδά Απ. Καλδάρα» με επανεκτελέσεις παλαιότερων επιτυχιών του
συνθέτη. Το 1974 κυκλοφορεί ο δίσκος « Για ρεμπέτες και για φίλους» με την Χ.
Αλεξίου, τον Δ. Κοντολάζο και τον Κ. Σμοκοβίτη. Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί ο
κύκλος τραγουδιών «Ροβινσώνες» σε στίχους του Γ. Σαμολαδά και ερμηνευτές τη Χ.
Αλεξίου, τον Γ. Πάριο και τη Β. Λαβίνα. Στη συνέχεια συνεργάζεται με τη στιχουργό
Σώτια Τσώτου στο δίσκο «Σκόρπια φύλλα» με τον Δ. Μητροπάνο και τη Χριστιάννα.
Το 1976 με τον Πυθαγόρα κυκλοφορούν «Τα σήμαντρα» με τη Βίκυ Μοσχολιού και
το Ν. Νομικό. Το 1977 με τον Λ. Παπαδόπουλο γράφουν τον δίσκο «Τελευταία
νύχτα» με τον Σταμάτη Κόκοτα. Το τραγούδι «Γιε μου» απ’ αυτόν τον δίσκο
τραγουδιέται σε όλη την Ελλάδα και ο δίσκος γίνεται χρυσός. Την επόμενη χρονιά η
Γλυκερία λέει τα τραγούδια του «Μην κάνεις όνειρα τρελά» και «Το χιόνι» και
καθιερώνεται.
• Το «κύκνειο άσμα» του θα αποτελέσει η δουλειά του «Μπαλάντες του περιθωρίου».
Είναι μια τοιχογραφία των περιθωριακών τύπων της προπολεμικής Αθήνας , αλλά και
ένας μικρός φόρος τιμής στο Μάρκο, τον Μπάτη, τον Ανέστο Δελιά….
26. Επίλογος
• Στα 45 χρόνια της παρουσίας του στο λαϊκό τραγούδι ο Απ.Καλδάρας συνθέτει
ορισμένα από τα ομορφότερα λαϊκά τραγούδια. Λεπτολόγος και σχολαστικός στο
στίχο , έντιμος απέναντι στους συνεργάτες του στιχουργούς, αναζητά σε όλη τη
διαδρομή του την αρμονία στίχου-μουσικής. Δίνει την ευκαιρία και αναδεικνύει
μεγάλες φωνές , στηρίζοντας στα πρώτα τους βήματα τραγουδιστές όπως ο
Καζαντζίδης, ο Μενιδιάτης, ο Γαβαλάς, η Λύδια, η Αλεξίου, η Γλυκερία, ο Πάριος, ο
Νταλάρας και άλλοι.
• Τα κύρια χαρακτηριστικά του ανθρώπου Καλδάρα ήταν η καλλιέργεια, η ευγένεια
και η σεμνότητα. Υπήρξε ένας άνθρωπος που αγαπούσε πολύ τη δουλειά του, που
θεωρούσε ότι είναι η σύνθεση. Η ζωή στα λαϊκά κέντρα του προκαλούσε δυσφορία
και με ανακούφιση την εγκατέλειψε. Έτσι του δίνεται η ευκαιρία να μελετήσει
καλύτερα τη μουσική και να παρακολουθήσει στενότερα τις εξελίξεις της εποχής του.
Πνεύμα ανήσυχο, δεν εφησυχάζει, δεν επαναπαύεται, συμμετέχει στην εξέλιξη του
λαϊκού τραγουδιού.
• Ήταν , τέλος, μαχητικός στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων των δημιουργών και από
τα ιδρυτικά μέλη της Ένωσης Μουσικών Συνθετών Ελλάδας, του συνδικαλιστικού
οργάνου των δημιουργών.
• Ο Απ. Καλδάρας έκλεισε τα μάτια του στις 8 Απριλίου του 1990 , την επομένη των
68ων γενεθλίων του , στην αγκαλιά της γυναίκας και του γιου του.
27. Είπαν για τον Απ. Καλδάρα
• Μίκης Θεοδωράκης: «Με το θάνατο του Καλδάρα χάνεται ένας
από τους τελευταίους μεγάλους του λαϊκού μας τραγουδιού. Η
Μουσική του γαλούχησε γενιές Νεοελλήνων και βοήθησε στην
αναγέννηση του ελληνικού τραγουδιού».
• Γιάννης Μαρκόπουλος: « Μεγάλη απώλεια. Ήταν απ’ τα πιο
μεγάλα μουσικά αναστήματα της λαϊκής μουσικής. Τα τραγούδια του
θα μείνουν αθάνατα, γιατί μέσα τους έχουν πολλές φορές το πιο
μεγάλο επίπεδο».
• Κώστας Βίρβος: «Έχω να πω ότι χάθηκε ίσως ο μεγαλύτερος
λαϊκός συνθέτης. Δεν είχε ολοκληρώσει ακόμα το έργο του. Είχε
πολλά να δώσει. Ο πρόωρός θάνατός του μας στέρησε από τη
δημιουργική του προσφορά. Θεωρώ τον εαυτό μου προνομιούχο
γιατί συνεργάστηκα μαζί του και έμαθα πολλά.
28. • Γιώργος Νταλάρας: «Έφυγε πρόωρα, ξαφνικά και
άδικα, παίρνοντας μαζί του τα μεγάλα μυστικά της λαϊκής
μουσικής. Ήταν ένας μοναδικός συνθέτης, που κατάφερε
να εκφράσει το λαϊκό αίσθημα και τον καημό των
ανθρώπων. Τα τραγούδια του θα μας θυμίζουν την
απουσία του. Χάνω ένα μεγάλο φίλο, ένα δάσκαλο, έναν
πατέρα. Θα τον τιμώ και θα τον ευγνωμονώ για πάντα».
• Λευτ. Παπαδόπουλος: « Ο τελευταίος απ’ τους
μεγάλους του λαϊκού τραγουδιού. Μαζί με Βαμβακάρη
και Τσιτσάνη στάθηκαν οι τρεις κορυφές του τριγώνου
του λαϊκού τραγουδιού . Για μένα έχει γράψει ένα από τα
δύο τρία σημαντικότερα ελληνικά τραγούδια, το
«Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», που και μόνο γι’ αυτό θα
μπορούσε να περάσει στην ιστορία».
29. Δισκογραφία 33 στροφών
• 1969 - Εβίβα ρεμπέτες
• 1971 - Ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδά Απόστολο Καλδάρα
• 1971 - Σήμερον
• 1972 - Μικρά Ασία
• 1973 - Βυζαντινός Εσπερινός
• 1974 - Για ρεμπέτες και για φίλους
• 1974 - Ροβινσώνες
• 1975 - Σκόρπια φύλλα
• 1976 - Τα σήμαντρα
• 1977 - Τελευταία νύχτα
• 1978 - Τα ορθόδοξα
• 1979 - Δέκα χρόνια τραγούδι
• 1980 - 30 Χρόνια Καλδάρας
• 1983 - 30 Χρόνια Καλδάρας Νο2
• 1983 - Τα παράπονα μου
• 1984 - Όταν μιλούν τα τέλια
• 1984 - Οι μεγάλοι του ρεμπέτικου Νο15
• 1990 - Αφιέρωμα στον Απόστολο Καλδάρα
• 1990 - Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι
• 1990 - Τα κλασσικά του Απόστολου Καλδάρα
• 1991 - Στον Απόστολο με αγάπη
30.
31.
32.
33. ΤΑ σχόλια των μαθητών για το
πρόγραμμα
• «Το πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχα εδώ και
πέντε ολόκληρους μήνες ήταν μια ξεχωριστή και
αναπάντεχη εμπειρία για μένα. Μπόρεσα και
ξεδίπλωσα το ταλέντο μου μπροστά στους
συμμαθητές μου και αυτό με χαροποίησε
ιδιαίτερα. Σε κάτι τέτοιο θα συμμετείχα ξανά διότι
μου άρεσε στο μέγιστο βαθμό. Μέσα από αυτό
έμαθα για τη ζωή ενός σπουδαίου
μουσικοσυνθέτη και είμαι σίγουρη ότι αυτές οι
πληροφορίες θα με βοηθήσουν στο μέλλον».
Χριστίνα Δάσσιου
34. • «Τι να πρωτοπεί κανείς γι’ αυτό το πρόγραμμα…Ήταν
διαφορετικό από τα άλλα και κυρίως επειδή ήταν μουσικό.
Η χαρά μου ήταν τεράστια που επιτέλους θα συμμετείχα σε
ένα πρόγραμμα που θα είχε ως θέμα τη μουσική και ήταν
κοντά στα ενδιαφέροντά μου. Χάρηκα διπλά όταν έμαθα ότι
ο συνθέτης που θα ασχοληθούμε ήταν ο Τρικαλινός
Απόστολος Καλδάρας. Υπήρχαν πολλά γνωστά τραγούδια
του , που όλοι σίγουρα είχαμε σιγοτραγουδήσει αλλά δεν
φανταζόμασταν ότι τα είχε γράψει αυτός. Όταν ο κύριός
μας δέχτηκε να τον συνοδεύσουμε εγώ και δυο
συμμαθητές μου με τις κιθάρες μας ο ενθουσιασμός
κορυφώθηκε. Έμαθα πολλά μέσα απ’ αυτό στην κιθάρα και
επιπλέον ήταν μια ευκαιρία υπενθύμισης της ύπαρξης
αυτών των τραγουδιών».
• Δήμητρα Μητρούσια
35. • « Κάνοντας τις πρόβες για το αφιέρωμα
του σχολείου μας έμαθα πολλά πράγματα
για τον φανταστικό καλλιτέχνη, τον
Απόστολο Καλδάρα. Με τους συμμαθητές
μου περάσαμε όλον αυτό τον καιρό
ευχάριστα, και το κυριότερο, βάλαμε τη
μουσική πιο έντονα στην καθημερινή μας
ζωή. Ένα μεγάλο μπράβο σε όλους μας».
Γιαννίκης Χρήστος
36. • «Κάπου μετά τα Χριστούγεννα αρχίσαμε
τις πρόβες με τον καθηγητή μας και τους
συμμαθητές μου με τα τραγούδια του
Απόστολου Καλδάρα. Περάσαμε μήνες
προετοιμασίας διασκεδάζοντας και
μαθαίνοντας ενδιαφέροντα πράγματα γι’
αυτόν τον σπουδαίο καλλιτέχνη. Αυτό που
μου μένει είναι η ευχαρίστηση και η
ευφορία που σου φέρνει η Μουσική».
Γιαννίκης Αθανάσιος
37. • «Μέσα από το πρόγραμμα αυτό και τις πρόβες μας
δόθηκε η ευκαιρία να κάνουμε τα δικά του τραγούδια
δικά μας. Τραγούδια που ακούμε συχνά σε παλιές
ελληνικές ταινίες και που τα έχουν ερμηνεύσει σπουδαίοι
καλλιτέχνες, τραγούδια που άκουγαν και ακόμα ακούνε
οι γονείς μας , τραγούδια που τα έχει συνθέσει «πένα
Τρικαλινή», και που τώρα θα γίνουν τα δικά μας
τραγούδια, αφού θα ερμηνευτούν από μαθητές και
μαθήτριες της Γ΄ Γυμνασίου Οιχαλίας. Επιπλέον, μμέσα
από αυτήν την εκδ’ηλωση είδαμε με διαφορετικό μάτι τη
μουσική και ανακαλύψαμε τα ταλέντα του σχολείου μας».
Λακιάρα Ρωξάνη
38. • « Κατά τη διάρκεια του προγράμματος για τον
Απόστολο Καλδάρα έμαθα πολλά για τον
συνθέτη και τα τραγούδια του. Η συνεργασία με
τους μαθητές μου ήταν μια απίστευτη εμπειρία.
Πρώτη φορά κάνουμε ένα τέτοιο πρόγραμμα
αγόρια και κορίτσια και είναι πάρα πολύ ωραίο.
Κατά τη συνεργασία μας ζήσαμε αξέχαστες
στιγμές και μάθαμε καλύτερα ο ένας τον άλλον.
Είναι υπέροχο πραγματικά και η εμπειρία
αξέχαστη».
Ουρανία Ξάνθου
39. • « Η συμμετοχή μου στις πρόβες της σχολικής χορωδίας
για την εκδήλωση με θέμα τον Απόστολο Καλδάρα ήταν
εκτός από συναρπαστική και χρήσιμη καθώς γνώρισα
πολλά αριστουργήματα του συνθέτη. Γοητεύτηκα
ιδιαίτερα με τα τραγούδια της «Μικράς Ασίας» που
μεταφέρουν μνήμες και εικόνες απ’ τη Μικρασιατική
καταστροφή, την προσφυγιά και τις χαμένες πατρίδες.
Εξίσου συναρπαστικά βρήκα τα τραγούδια κοινωνικού
περιεχομένου. Η εμπειρία αυτή ήταν πολύ σημαντική και
ευελπιστώ να πάρω μέρος σε παρόμοιες εκδηλώσεις».
Κυρίτσης Νικόλαος
40. • « Η ιδέα να παρουσιάσουμε μερικά από τα
τραγούδια του Απόστολου Καλδάρα ήταν άκρως
εξαιρετική , γιατί μας δόθηκε η ευκαιρία να
αντικρίσουμε το παρελθόν αλλά και να
εκτιμήσουμε την παράδοσή μας.
Οι ώρες της προετοιμασίας ήταν ευχάριστες και
η εμπειρία που αποκομίσαμε αξέχαστη».
Παπαναστασίου Άννα Μαρία
41. Τραγούδια που επέλεξε η ομάδα μας
Στ’ Αποστόλη το κουτούκι
(Μουσική: Απ. Καλδάρας Στίχοι: Ευτ. Παπαγιαννοπούλου)
Στ’ Αποστόλη το κουτούκι (τρις)
μπήκα κι άκουσα μπουζούκι
και στο στενό το μαγαζί
μπήκε κι ο πόνος μου μαζί
Κι όπως έκλαιγε το τέλι (τρις)
έκλαψα κι εγώ μαζί
Αποστόλη αδερφέ μου (τρις)
σαν πονάς τι κάνεις πέ μου
Πώς νταγιαντιέται ο χωρισμός
και της γυναίκας ο καημός
Αποστόλη αδερφέ μου (τρις)
πες μου εσύ που ‘σαι παθός
42. Δυο παληκάρια απ’ τ’ Αϊβαλί
(Μουσική: Απ. Καλδάρας Στίχοι: Πυθαγόρας)
Δυο παληκάρια απ’ τ’ Αϊβαλί
μπήκαν στο στέκι του Μπαλή
μπήκαν στο στέκι του Μπαλή παρέα
είχανε και τα δυο σεβντά
κι ήπιαν δυο θάλασσες ποτά
για μια γυναίκα τ’ Αϊβαλιού ωραία
Ρεφραίν
Πίνανε και καπνίζανε
και την αγάπη βρίζανε
Δυο παληκάρια απ’ τ’ Αϊβαλί
μπήκαν στο στέκι του Μπαλή
και δεν αφήσανε γυαλί στο ράφι
για τη ζημιά στο μαγαζί
δώσαν στο γέρο τον Μπαλή
έναν τουρβά ασήμι και χρυσάφι
Ρεφραίν
Πίνανε και καπνίζανε
και την αγάπη βρίζανε
43. Μες στου Βοσπόρου τα στενά
(Μουσική: Απ. Καλδάρας Στίχοι: Πυθαγόρας)
Μες στου Βοσπόρου τα στενά
ο Γιάννης κλαίει τα δειλινά
κι ο Μεμέτης πλάι του
πίνει και τραγουδάει του
Ρεφραίν
Τούρκος εγώ κι εσύ Ρωμιός
κι εγώ λαός κι εσύ λαός
εσύ Χριστό κι εγώ Αλλάχ
όμως κι οι δυο μας αχ! και βαχ!
Με λίγη αγάπη και κρασί
μεθάω κι εγώ μεθάς κι εσύ
πιες λίγο από τα τάσι μου
αδέρφι και καρντάση μου
Ρεφραίν
Τούρκος εγώ κι εσύ Ρωμιός
κι εγώ λαός κι εσύ λαός
εσύ Χριστό κι εγώ Αλλάχ
όμως κι οι δυο μας αχ! και βαχ!
44. Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι
(Μουσική-στίχοι: Απ.Καλδάρας)
Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι
το σκοτάδι είναι βαθύ
κι όμως ένα παληκάρι
δεν μπορεί να κοιμηθεί
Άραγε τι περιμένει
όλη νύχτα ως το πρωί
στο στενό το παραθύρι
που φωτίζει με κερί
Πόρτα ανοίγει πόρτα κλείνει
με βαρύ αναστεναγμό
ας μπορούσα να μαντέψω
της καρδιάς του τον καημό
