Kaedah Pelupusan Teks atau Bahan Al Quran Mengikut Syarak (Memenuhi Kehendak Fatwa, Akta & Enakmen)

1. PANDUAN UMUM BAGI MENDIDIK MASYARAKAT MEMULIAKAN AL-QUR’ÂN
KAEDAH PELUPUSAN TEKS
ATAU BAHAN AL-QUR’ÂN
MENGIKUT SYARAᶜ
BAHAGIAN PENYELIDIKAN & PEMBANGUNAN
JABATAN AGAMA ISLAM SELANGOR

2. KEPERLUAN MENGIKUT KAEDAH YANG BETUL
Adab dengan Al-Qur’ān
1. Menjaga Akidah umat Islam negeri Selangor
2. Memenuhi tuntutan fardhu kifāyah
3. Menerapkan aktiviti pelupusan sebagai ibadah
4. Menjaga kesucian dan kemuliaan Al-Qur’ān dan ḥadith
5. Selaras dengan keputusan dan kehendak fatwa
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

3. DALIL KEMULIAAN AL-QUR’AN
Sesungguhnya Kamilah yang
menurunkan Al-Quran, dan Kamilah
yang memelihara dan menjaganya.
(Surah al-Ḥijr ayat 9)
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

4. Daripada Abi Ruqayyah bin Aus al-Dariy RA, bahawa Rasulullah SAW bersabda:
‫َا‬‫ن‬‫ل‬ُ‫ق‬ ،‫َة‬‫ح‬ْ‫ي‬ِّ‫ص‬َّ‫ن‬‫ال‬ ُ‫ين‬ِّ‫الد‬:َ‫ل‬‫ا‬َ‫ق‬ ‫؟‬ ْ‫َن‬‫م‬ِّ‫ل‬:ِّ‫ه‬ِّ‫ت‬َّ‫م‬‫ا‬َ‫ع‬َ‫و‬ َ‫ن‬ْ‫ي‬ِّ‫م‬ِّ‫ل‬ ْ‫س‬ُ‫م‬‫ال‬ ِّ‫ة‬َّ‫م‬ِّ‫ئ‬‫َأل‬‫و‬ ،ِّ‫ه‬ِّ‫ل‬‫و‬ ُ‫َس‬‫ر‬ِّ‫ل‬َ‫و‬ ،ِّ‫ه‬ِّ‫ب‬‫َا‬‫ت‬ِّ‫ك‬‫َل‬‫و‬ ، َّ ِّ‫ّلِل‬ْ‫م‬
Maksudnya: “Agama itu merupakan nasihat.” Kami bertanya: "Untuk siapa?" Sabda baginda: "(Mereka yang ikhlas) kepada Allah,
(mereka yang tunduk dan patuh) kepada Kitab-Nya, Rasul-Nya, kepada para pemimpin orang Islam dan masyarakat keseluruhannya.”
Riwayat Muslim (no: 55), Abu Daud (no: 4946), dan al-Nasaie (no: 4197)
Antara cara yang terbaik untuk melupuskan bahan-bahan yang mempunyai kehormatan tersebut ialah dengan membakarnya.
Sebahagian yang lain berkata, hendaklah dibakar dan dikumpulkan abunya dan dibuang ditempat yang selamat seperti di laut atau
ditanam ke dalam tanah. Sebahagian orang meletakkan pada gua-gua yang dijaga dengan elok seperti yang berlaku di Pakistan.
Walaupun begitu, saya mencadangkan supaya dikumpulkan setempat dan dibakar serta menanamnya selepas itu. Hal ini berdasarkan
tindakan khalifah Islam ketiga Uthman bin Affan RA, ketika menyatukan umat Islam di atas satu mushaf, beliau membakar mushaf-
mushaf lain yang menyalahinya. Perbuatan tersebut dilakukan dengan disaksikan oleh para sahabat R.Anhum. Ibn Batthal mengatakan,
bahawa perintah Uthman RA supaya dibakar helaian-helaian dan mushaf-mushaf al-Quran sewaktu isu mengumpulkan al-Quran,
menunjukkan bahawa kitab-kitab yang tertulis nama-nama Allah SWT boleh dibakar, dengan tujuan untuk memuliakannya, menjaganya
dari dipijak oleh kaki-kaki manusia, dan memeliharanya dari dibuang di atas tanah.
IRSYAD AL-FATWA KE-12:
Melupuskan Al-Quran Lama
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

5. Kedua: Mazhab Maliki dan Syafi’i berpendapat, hendaklah dibakar.
Hujah bagi pendapat yang kedua ini adalah berdasarkan tindakan Saidina
Uthman yang memerintahkan untuk membakar mushaf yang lain yang
berbeza dengan mushaf yang ditulis, dan perbuatan tersebut telah
disaksikan oleh ramai Sahabat. Kisah ini telah diriwayatkan oleh Imam al-
Bukhari dalam Sahihnya no. 4988. Mus’ab bin Sa’d berkata : “Aku
mendapati ramai orang yang mana menyaksikan peristiwa arahan Saidina
Uthman supaya mushaf-mushaf yang lain dibakar. Perbuatan tersebut
menjadi kehairanan bagi mereka tetapi tidak seorang pun dari kalangan
mereka mengingkarinya.” Diriwayatkan oleh Abu Bakr bin Abi Daud dalam
bukunya Kitab al-Masahif halaman 41.
Ibn Battal berkata: “Perintah Saidina Uthman supaya membakar semua
mashaf ketika dihimpunkan al-Quran menandakan keharusan membakar
kitab-kitab yang terpada padanya Asma’ullah (nama-nama Allah). Yang
demikian, sebagai kemuliaan baginya dan pemeliharaan daripada dipijak
dengan kaki serta dicampakkannya pada mana-mana tempat.” Lihat
Syarah Sahih al-Bukhari 10/226.
Imam al-Suyuti berkata “Apabila perlu kepada melupuskan sebagian
kertas mushaf dengan sebab basah atau rosak, maka tidak harus
diletakkannya pada mana-mana tempat sekalipun tinggi kerana boleh jadi
akan jatuh dan dipijak. Begitu juga tidak harus mengoyaknya kerana
memisahkan huruf-huruf dan kalam tersebut. Justeru, kalau dibakarnya
dengan api, maka tidak mengapa. Ini kerana perbuatan Saidina Uthman
yang membakar semua mushaf dan tiada seorangpun yang
mengingkarinya.” Lihat al-Itqan fi Ulum al-Qur’an 2/1187
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)
Mazhab Hanafi
dan Hanbali
Mazhab Maliki
dan Syafi’i

6. Tarjih
Selepas meneliti dua pandangan di atas samada menanamnya atau membakarnya, saya melihat
bahawa adalah diharuskan kedua-duanya kerana ia bermatlamat untuk memuliakan al-Qur’an
atau mushaf.
Walaupun begitu, saya lebih cenderung kepada hujahan mazhab Syafi’i dan Maliki yang memilih
dengan cara membakar. Perbuatan sahabat seperti Saidna Uthman yang merupakan ijtihad
daripadanya dan juga selepas itu tidak diingkari oleh mana-mana sahabat menjadi hujah yang
kuat kepada perbuatan tersebut untuk mengharuskan pembakarannya. Ini kerana ianya memang
rosak disebabkan banjir dan alangkah baiknya selepas itu, debu yang berbaki, ditanam kerana
mengambil pendapat yang pertama dari mazhab Hanafi dan juga Hanbali.
Alhamdulillah, mutakhir ini telah wujud alat yang moden dalam menghancurkan kertas sehingga
menjadi seperti debu atau serpihan halus dan tidak kekal lagi walaupun kalimah dan huruf secara
zahir. Kemudian ianya dibakar pula dan kemudian ditanam, maka sudah tentu lebih selamat
dalam memuliakan al-Qur’an daripada dihina atau dipijak.
Begitu juga terpakai dalam isu ini berkenaan dengan nama-nama Allah, kitab-kitab hadith atau
kitab-kitab agama yang mengandungi nama Allah yang hendaklah kita muliakan di mana cara
pelupusannya dibuat sebagaimana dilupuskan mushaf seperti di atas.
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

7. “Al-Qur’an
dibuang di tempat
pembuangan
sampah haram”
Sinar Harian 20 Mac 2014
Al-Qur’an dibuang
di Bangsal Lembu”
Berita Harian 28 Sept 2010
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

8. Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

9. PELUPUSAN TEKS ATAU BAHAN AL QUR’AN
1. “Pelupusan” bermaksud perihal (perbuatan dan sebagainya) melupuskan. Ia
termasuklah mentiadakan atau memusnahkan bahan-bahan yang
mengandungi ayat suci Al-Qur’an.
2. “Ayat Al-Qur’an” meliputi mana-mana bahagian ayat Al-Qur’an dalam
bahasa Arab.
3. “Bahan Al-Qur’an” ertinya sesuatu dokumen yang mengandungi mana-mana
ayat Al-Qur’an, selain daripada suatu ‘teks Al-Qur’an’ sebagaimana yang
ditakrifkan dalam seksyen ini.
TAKRIFAN
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

10. • MUZAKARAH JAWATANKUASA FATWA MAJLIS KEBANGSAAN BAGI
HAL EHWAL UGAMA ISLAM MALAYSIA KALI KE-30
yang bersidang pada 22 Aug 1992 telah memutuskan bahawa:
Al-Quran yang rosak, koyak, yang tidak lagi boleh dibaca dan yang bukan
resam uthmani hendaklah dilupuskan. Kaedah pelupusan ialah dibakar di
tempat yang dikawal dan ditanam ditempat yang dikawal. Kerja-kerja
pelupusan hendaklah dipertanggungjawabkan kepada Urusetia atau Majlis
dan Jabatan Agama Islam Negeri-Negeri. Dan dilakukan dengan cara
tersembunyi demi mengelakkan salah faham orang ramai.
PUNCA KUASA
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

11. samb.
Cara pembakaran adalah seperti berikut:
a) Bahan yang mengandungi ayat-ayat Al-Qur’an yang dibakar hendaklah menyeluruh tanpa
tertinggal mana-mana bahagian yang tidak terbakar.
b) Bahan-bahan atau debu yang mengandungi ayat-ayat suci Al-Qur’an yang telah dibakar
hendaklah dipastikan dikumpul supaya tidak ditiup angin atau bersepah.
c) Bahan yang telah dibakar hendaklah ditanam pada tempat yang bersih atau tempat yang
tidak dilalui oleh orang atau dibuang ke dalam laut/sungai yang mengalir airnya.
d) Kerja-kerja pembakaran hendaklah dikawal selia oleh pegawai Jabatan Agama Islam atau
pihak yang mahu melupuskan bahan-bahan tersebut.
*Termasuk dalam panduan ini ialah hadith-hadith Nabi Muhammad S.‘A.W. dan doa-doa yang
mengandungi gabungan ayat-ayat suci Al-Qur’an atau nama-nama Allah di dalamnya.
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

12. • AKTA PENCETAKAN TEKS AL-QURAN (APTQ) 1986
*Seksyen 11 (1) Bahan buangan daripada pencetakan teks Al-Qur’an
atau bahan Al-Qur’an telah memperuntukkan bahawa; “Seseorang yang
mencetak sesuatu teks Al-Qur’an atau bahan Al-Qur’an hendaklah
mengambil semua langkah yang perlu untuk memastikan bahawa apa-apa
bahan buangan yang di atasnya tercetak atau terdapat sesuatu Ayat Al-
Qur’an dimusnahkan dengan serta-merta dengan membakarnya di suatu
tempat bertutup yang tidak dapat dimasuki oleh orang awam dan tidak
meninggalkan premis pencetakan itu dengan apa-apa cara pun, kecuali
semasa ia dipindahkan ke suatu tempat untuk dimusnahkan sebagaimana
yang tersebut dahulu”.
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

13. Etika Pemakaian Pengendali Aktiviti Pelupusan
Pemakaian Peracikan Pembakaran
Lelaki Perempuan Lelaki Perempuan
Pakaian Sopan
(Menutup Aurat)
Apron Kanvas atau Pakaian Khas
Sarung Tangan Sarung Tangan Kain Sarung Tangan Getah
Penutup Hidung
(Mask)
Jika Perlu Perlu
Kasut Jika Perlu Perlu (Bertutup)
Pengendali hendaklah beragama Islam dan sentiasa dalam keadaan berwuduk setiap kali mengendalikan aktiviti pelupusan
Petugas wanita hendaklah suci daripada hadas besar
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

14. Contoh sarung tangan
kain (Fiber)
Contoh apron kanvas atau
pakaian khas
Contoh sarung
tangan getah
Contoh Keperluan
Pengendali Aktiviti
Pelupusan
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

15. KAEDAH PEMBAKARAN (MANUAL)

16. PROSEDUR PEMBAKARAN
• Rancang aktiviti pelupusan melalui pembakaran sekurang-kurangnya 3 bulan lebih awal.
• Dapatkan kebenaran bertulis daripada Jabatan Alam Sekitar (JAS)* daerah masing-masing.
• Tempat pembakaran perlu ditempatkan di kawasan yang luas dan terkawal dari laluan orang ramai.
• Bahan-bahan yang mudah terbakar perlu dijauhkan daripada tempat pembakaran tersebut.
• Kertas-kertas yang sudah diracik perlu dibakar di dalam tempat yang bertutup agar kertas tersebut tidak
ditiup angin atau bersepah.
• Kertas-kertas yang telah dibakar tersebut perlu diperhatikan agar proses pembakaran tersebut adalah
secara menyeluruh.
* sumber dari Jabatan Alam Sekitar (JAS)
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

17. PEMBUANGAN ABU
• Abu dikepal menjadi pes bata (sekiranya boleh) iaitu dimasukkan dalam bekas yang sesuai
dan dicampurkan dengan air mengikut sukatan yang bersesuaian dengan saiz bekas atau
dikepal menjadi bulat dan dikeringkan.
• Abu kasar juga boleh dikumpulkan di dalam plastik atau karung yang bersesuaian dan pastikan
tiada abu tercicir.
• Hasil pengumpulan abu tersebut boleh dibuang melalui 2 kaedah:
– Tanam di tempat yang bersih dan tempat yang tidak dilalui orang atau binatang; atau
– Buang ke dalam laut atau sungai yang mengalir airnya – sekurang-kurangnya tiga (3) batu
nautika = 5.556 km dari pantai*
*sumber dari Jabatan Pengairan dan Saliran (JPS)
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

18. Perkara Tindakan
Langkah 5 langkah
• kumpul & timbang
• racik & koyak
• bakar
• kepal (bukan mandatori, sekiranya mampu mengawal abu drpd berterbangan)
• buang ke laut
Sumber
• Pengangkutan
• Kuantiti / Masa/ Hari
• Guna tenaga
• lori, bot, kereta
• 5 kg / 8 jam/ 2 hari
• 6 orang
Output Abu
Kaedah pelepasan Buang ke laut
Perancangan pelaksanaan Januari – Jun : Kumpul & timbang
Julai – Disember : Pelupusan
Proses Pelupusan Tradisional (Manual)
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

19. Langkah 1:
Kumpul & timbang
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

20. Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

21. Langkah 2:
Racik & Koyak
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

22. Peralatan:
Tong drum/ bekas bertutup tahan
haba yang sesuai
Tempoh Masa:
7 hingga 8 jam
Syarat Asas:
sehingga abu menjadi putih
Langkah 3:
Bakar
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

23. Langkah 4 (optional):
KepalPeralatan:
Bekas yang sesuai
Kaedah Asas:
 Dicampur dengan air
 Dikepal /
Dibentukkan
 Dikeringkan
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

24. Langkah 5:
Buang ke laut
 Sewa lori/ lain-lain pengangkutan yang sesuai
 Sewa bot atau bantuan kerjasama APMM
(3) batu nautika = 5.556 km dari pantai)
*APMM- Agensi Penguatkuasaan Maritim Malaysia
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

25. Pembuangan ke laut lepas
(3) batu nautika = 5.556 km
dari pantai)
* Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

26. Relau MAIDAM Terengganu
Pembakaran Mesin Bukan Mekanikal
Contoh Insinerator atau Relau
Relau Jabatan Agama Johor (JAJ)
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

27. PENGURUSAN PELUPUSAN
JABATAN AGAMA ISLAM SELANGOR
BAHAGIAN PENYELIDIKAN DAN PEMBANGUNAN

28. Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)
TANGGUNGJAWAB TINDAKAN
Pejabat Agama Islam Daerah
(PAID) atau Zon
Menerima dan mengumpulkan teks al-
Qur’an atau bahan al- Qur’an
Pejabat Agama Islam Daerah
(PAID) atau Zon
Merekod data penerimaan dan
pengumpulan (jumlah berat timbangan/
tarikh hantar / maklumat pelanggan)
Pejabat Agama Islam Daerah
(PAID) atau Zon
Pengurusan pembakaran menggunakan
relau
Pejabat Agama Islam Daerah
(PAID) atau Zon
Merekod data pelupusan (jumlah / tarikh /
pengesahan)
PROSES PELUPUSAN TEKS
AL-QUR’AN ATAU BAHAN AL-
QUR’AN

29. Lakaran Grafik Relau
1 Pintu Suapan
2 Pintu Utama
3 Kebuk Pembakaran
4 Takungan Abu
5 Takungan Air Kitar
6 Pam Kitaran Air
7 Kipas Asap
8 Penutup Atas
9 Burner
10 Menara Renjisan
11 Takungan Simpanan Abu
*Hasil akhir pelupusan menggunakan relau ini adalah
partikel abu halus bercampur air. Nisbah partikel abu
halus dan air adalah 3:7
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

30. Abu yang dikumpul akan diletakkan melalui injap pelepasan ke dalam bekas lain sebelum dialirkan ke
dalam laut ataupun sungai
Abu yang terkumpul kemudiannya akan jatuh ke bawah melalui Ash Ducting untuk dikumpulkan di
dalam ruang pengumpulan abu. Air dan abu akan dipisahkan disebabkan perbezaan ketinggian air dan
ruang pengumpulan abu di dalam tangki air
Asap yang terpisah akan disedut oleh kipas dan keluar daripada serombong asap.
Abu akan terpisah daripada asap apabila melalui penapis di mana titisan air berfungsi sebagai
mekanisme untuk memerangkap abu.
Abu hasil dari pembakaran dalam kebuk pembakaran yang tidak terbang akan jatuh ke dalam ruang
pengumpulan abu di dalam tangki air. Abu yang terbang bersama asap akan melalui serobong asap.
Inovasi ABU Kepada CECAIR
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

31. 1. Pastikan semua ruang penutup atas dan pintu utama ditutup.
2. Pastikan tiada halangan pada pintu suapan.
3. Pastikan tangki air berada pada paras yang dibenarkan dan
ruang takungan abu adalah kosong.
4. Hidupkan sistem penyaluran udara dengan menghidupkan
kipas dan perhatikan operasinya. Perhatikan jika terdapat
sebarang kebocoran.
5. Hidupkan pam bagi menjana sistem renjisan dan buat
pemerhatian terhadap perjalanan sistem adalah dalam situasi
baik untuk beroperasi.
6. Keluarkan burner, hidupkan saluran gas LPG dan letakkan
pada bacaan minima.
7. Nyalakan burner dan masukkan ke dalam kebuk pembakaran.
Perhatikan nyalaan api melalui lubang suapan. Tambahkan
bukaan injap gas jika perlu.
8. Jika semua berjalan dengan baik maka mulakan pembakaran.
9. Suapan hendaklah dilakukan secara berkala dengan kadar 30
kg/jam atau 5 kg bagi setiap 10 minit.
Nota: Petugas perlu sentiasa memantau perjalanan operasi. Jika
kebuk telah cukup panas, gas burner di bahagian bawah boleh
dipadamkan.
KAEDAH OPERASI KEBUK & PROSEDUR PEMBAKARAN
Petugas mengendalikan bahan pelupusan
melalui feeding door
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)

32. SEKIAN
TERIMA KASIH
Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS)