SlideShare a Scribd company logo

Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?

•
•
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu

Determinanty konkurencyjności polskiego przemysłu w kontekście wdrażania perspektywy finansowej 2014-2020

Business
1 of 82
Download to read offline
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji? Determinanty konkurencyjności polskiego przemysłu w kontekście wdrażania perspektywy finansowej 2014-2020 Jan Filip Staniłko INDUSTRIALIZACJA 3.0
©Copyright: Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych Wszystkie prawa zatrzeżone. ISBN 978-83-64813-08-5 Warszawa, wrzesień 2014 r. Autor: Jan Filip Staniłko Współautorzy: Paweł Kabicz, Katarzyna Kowalczyk, Artur Krawczyk Redakcja: Sonia Buchholtz, Rafał Trzeciakowski Współpraca: Jan Gąska, Daria Łojszczyk, Kasia Nowicka, Anna Pankowiec, Piotr Szczerba, Rafał Starościk, Mateusz Zakrzewski Okładka, projekt i skład: ALC MArketing & Media Projects Druk: ARGRAF Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych (WISE Institute) Al. Jerozolimskie 99/18 02 - 001 Warszawa, Polska Tel. +48 22 395 50 11 wise@wise-institute.org.pl http: www.wise-institute.org.pl Projekt zrealizowany przy współfinansowaniu ze środków Unii Europejskiej przyznanych w ramach Konkursu Dotacji „Fundusze europejskie na poziomie NSS”
3 Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji? Determinanty konkurencyjności polskiego przemysłu w kontekście wdrażania perspektywy finansowej 2014-2020 Jan Filip Staniłko
5 SPIS TREŚCI Czy polski przemysł jest globalnie konkurencyjny? 7 Konkurencyjność oparta na zdolnościach / potencjałach 32 Konkurencyjność polskiego przemysłu w globalnych łańcuchach wartości 55 WNIOSKI 74 BIBLIOGRAFIA 79 1 2 3 4
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 7 1czy polski przemysł jest globalnie konkurencyjny?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 8 1. Czym jest konkurencyjność przemysłu? Konkurencyjność gospodarcza to stały element języka współczesnej polityki, swoiste sło- wo-wytrych debat o polityce gospodarczej tak krajów rozwiniętych, jak i rozwijających się (Krugman 1994). Jednocześnie mimo – a może z powodu - swego rozpowszechnienia, nadal jest jednym z najmniej rozumianych terminów ekonomicznych. Jest nierozumiany przede wszystkim dlatego, że jest pojęciem rozmytym, o nieostrych granicach, stosowanym w kon- tekstach tak mikro jak i makroekonomicznych: w odniesieniu do firm, branż przemysło- wych, krajów a nawet szerszych wspólnot gospodarczych takich jak Unia Europejska. Raport ten oparty jest na przekonaniu, że posiłkowanie się pojęciem konkurencyjności do opisu pozycji gospodarczej różnych krajów nie może być prostą ekstrapolacją pojęć opra- cowanych w literaturze szkół biznesu do opisu przewag rynkowych przedsiębiorstw i ich konglomeratów. Rywalizacja firm o dany rynek ma bowiem w dużej mierze charakter gry o sumie zerowej, podczas gdy rywalizacja gospodarcza państw na arenie globalnej już nie. Zgodnie z zasadą przewag komparatywnych, które są ściśle powiązane, ale nie tożsame z przewagami konkurencyjnymi, każda gospodarka długofalowo powinna korzystać na udziale w handlu międzynarodowy (por. Rodrik 2011). Tego samego nie da się jednak po- wiedzieć o poszczególnych firmach tę gospodarkę tworzących. Mogą się one bowiem stać ofiarami bądź bezpośredniej rywalizacji z zagranicznymi konkurentami bądź też powolnych, lecz stale ewoluujących procesów redefiniujących stopniowo globalny podział pracy. Z per- spektywy gospodarki narodowej, wzrost lub upadek określonych firm lub typów aktywno- ści jest nieistotny tak długo, jak następuje optymalna realokacja uwolnionych zasobów, a kapitał i praca znajdują nowe zastosowania w innych przedsiębiorstwach czy obszarach działalności. Innymi słowy sam fakt, że w danym kraju pewne rodzaje aktywności zanikają może być świadectwem normalnego procesu rozwojowego, w którym stare obszary prze- wag komparatywnych zastępowane są przez nowe, a nie utraty konkurencyjności per se. Konkurencyjność – płace vs. produktywność Wiele dyskusji o konkurencyjności ogranicza się do analizy zagadnień makroekonomicznych, praw- nych i społecznych, mimo, że stabilny kontekst instytucjonalny jest co najwyżej koniecznym, lecz nie wystarczającym warunkiem sukcesu gospodarczego w długim okresie. Bogactwo jest bowiem pochodną wydajności, z jaką kraj użytkuje ludzkie, kapitałowe i naturalne zasoby w celu produkcji dóbr i usług. Produktywność z kolei zależy od mikroekonomicznego potencjału, rozumianego jako złożenie (a.) wyrafinowania technicznego przedsiębiorstw, (b.) jakości narodowego otoczenia biz- nesowego oraz na (c.) pozytywnych efektach zewnętrznych, powstających w wyniku aglomera- cji przestrzennej i sieciowej powiązanych ze sobą i wspierających się branż. Oznacza to, że trwałej konkurencyjności nie buduje się na niskich kosztach płacy, czy cyklicznej dewaluacji waluty. Prze-
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 9 ciwnie - konieczność utrzymywania niskich płac ujawnia w istocie brak konkurencyjności i struk- turalną niezdolność danej gospodarki do systematycznego podnoszenia zamożności jej obywate- li. Podobnie potrzeba dyskrecjonalnej dewaluacji jest niczym innym jak powszechnym obniżaniem wynagrodzeń w wyniku udzielenia upustu na sprzedaż dóbr i usług krajowych na rynkach zagra- nicznych, przy jednoczesnym podwyższeniu kosztów dóbr i usług kupowanych zagranicą. Szczególne znaczenie dla tego czy płace w danym kraju rosną czy nie, ma przemysł. Dzięki temu, że wytwarza on coraz bardziej złożone, czyli coraz cenniejsze dobra, buduje on także stale rosną- cą nadwyżkę konsumenta, którą ten może przeznaczyć na większa konsumpcję usług. Niskie płace w przemyśle informują więc o ograniczonej wartości wytwarzanych w nim dóbr, pośrednio wpływa- konkurencyjność płacowa JAKO różnica dynamiki wartości dodanej i płac [%] 2005-20121 komputery, wyroby elektroniczne i optyczne urządzenia elektryczne wyroby z metali pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy pozostały sprzęt transportowy maszyny i urządzenia naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń papier i wyroby z papieru wyroby z mineralnych surowców niemetalicznych meble produkcja metali pozostała produkcja wyrobów wyroby z gumy i tworzyw sztucznych wyroby farmaceutyczne koks i produkty rafinacji ropy naftowej tekstylia artykuły spożywcze wyroby z drewna, korka, słomy i wikliny chemikalia i wyroby chemiczne poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji napoje odzież skóry i wyroby skórzane wyroby tytoniowe przetwórstwo przemysłowe -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350[%] ŹRÓDŁO: Rocznik statystyczny przemysłu GUS
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 10 jąc na popyt konsumpcyjny w całej gospodarce, w tym także w sektorze usługowym. W ten spo- sób niska wydajność i ograniczona skala produkcji przemysłowej obniżają popyt na pracę i pła- ce w sektorze usługowym, co dodatkowo zmniejsza presję na wzrost płac w przemyśle i całej go- spodarce. Mechanizm ten sam się podtrzymuje dopóki wielkość produkcji przemysłowej i jej wy- dajność nie osiągną poziomu przy którym z jednej strony wzrasta siła przetargowa pracowników, o których umiejętności konkurują liczne firmy przemysłowe i usługowe, a z drugiej wydajność produkcji wzrosła na tyle, że szybki wzrost płac w firmach jest możliwy bez narażania ich pozy- cji konkurencyjnej. Przykładem kraju, w którym nadal nasycenie produkcją przemysłową i jej wydajność nie osiągnę- ły poziomów gwarantujących powstania tego typu virtous cycle jest Polska. W latach 2005-2012 średnia płaca w polskim przemyśle wzrosła nominalnie o 55%, a realnie o 30%, co daje średni roczny wzrost na poziomie ok. 4%. W tym samym czasie wolumen produkcji przemysłowej wzra- stał o ok. 7% rocznie. Oznacza to, że przyrosty produktywności zasilały właścicieli kapitału w stop- niu większym niż wynikałoby to z wzrostu wydajności pracy w przemyśle. Jak dotąd nie zaistniał więc w Polsce dostatecznie silny nacisk na strategiczne przesuwanie się przemysłu w kierunku „konkurencyjności nie-płacowej”. Relatywnie duże zasoby pracy, przy znacznym rozdrobnieniu organizacyjnym i niskiej internacjonalizacji firm (o czym więcej w rozdziale trzecim) sprawiają, że niskie koszty przeciętne produkcji osiągane są w Polsce raczej przez kontrolę wzrostu płac, niż oszczędności skali. Nic więc dziwnego, że w większości krajów rozwiniętych średnia płaca w prze- myśle jest kilkadziesiąt procent wyższa, niż w usługach, w Polsce jest to jedynie 2%. W tym kontekście na Konkurencyjność gospodarek narodowych można popatrzeć jako na zdolność do produkowania i dystrybucji dóbr i usług, które nie tylko mogą konkurować na rynkach między- narodowych, lecz także które gwarantują adekwatny wzrost dobrobytu, tj. realnego dochodu i stan- dardu życia pracowników. Z tej perspektywy gospodarka Polski jawi się jako konkurencyjna jedynie częściowo, w której wzrost płac w sektorze przemysłowym wciąż nie w pełni odzwierciedla osiąga- ne w nim przyrosty wydajności, mimo tego, że ten sam przemysł osiąga (co pokazujemy w dalszej części opracowania) coraz lepszą zdolność do konkurowania na rynkach zagranicznych. W dalszej części przyglądamy się bliżej tej wstępnej konkluzji analizując związek między konkurencyjnością a produktywnością gospodarki narodowej, a w szczególności jej części przemysłowej. U swego korze- nia konkurencyjność jest bowiem mierzona produktywnością, która z kolei wspiera wysokie płace, silną walutę oraz atrakcyjny zwrot z kapitału i ostatecznie wysoki standard życia. Mikroekonomiczne podstawy produktywności Bogactwo jest tworzone na poziomie mikrogospodarczym, czyli na poziomie firm. Tyl- ko one mogą je tworzyć, ponieważ dysponują zdolnościami do kreowania wartościo- wych dóbr i usług, przy zastosowaniu wydajnych metod.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 11 Wg Michaela Portera, mikroekonomiczne fundamenty produktywności skła- dają się z trzech współzależnych dziedzin: • Wyrafinowania i zdolności, w oparciu o które krajowe firmy lub zagraniczne spółki zależne konkurują na swoich rynkach. Wewnętrzne wybory i zdolności / potencjały kra- jowych firm są absolutnie kluczowe dla konkurencyjności opartej na produktywności. Produktywność rośnie wraz w doskonaleniem się operacyjnej wydajności firm i zbliżania się praktyk zarządzania do najlepszych praktyk globalnych. Jednocze- śnie produktywność rośnie również dzięki zdolności przedsiębiorstw do realiza- cji unikalnych strategii, które uwzględniają pozycje konkurencyjne oparte na od- różnieniu się i innowacyjnych sposobach produkcji. Wreszcie produktywność firm ma także związek z ich strukturą zarządzania korporacyjnego. Zbyt silna domina- cja dużych grup biznesowych może prowadzić do spowolnienia wzrostu produk- tywności ze względu na efekty monopolistyczne lub ich silny wpływ na rząd. Je- śli grupy biznesowe są instrumentem uzyskiwania władzy nad rynkiem lub prefe- rencyjnego dostępu do polityki, wówczas mogą one generować prywatną docho- dowość, kosztem publicznego dobrobytu. Branże powiązane i wspierające - Dostęp od kapitału, lokalnych dostawców i firm w powiązanych branżach - Obecność branż zaglomerowanych, a nie izolowanych MAKROEKONOMICZNE OTOCZENIE BIZNESU - „diament portera”2 Uwarunkowania czynników produkcji wydajność, jakość i specjalizacja nakładów dostępnych firmom - zasoby naturalne - zasoby ludzkie - zasoby kapitałowe - infrastruktura fizyczna - infrastruktura administracyjna - infrastruktura informacyjna - infrastruktura naukowa i tech- nologiczna Kontekst strategii i rywalizacji firm - Lokalny kontekst i reguł, które wspiera- ją inwestycje i produktywność (np. zachęty dla inwestycji kapitałowych, ochrona wła- sności intelektualnej) - Kontekst otwartej i żywej konkurencji lo- kalnej uwarunkowania popytu Obecność wymagających i wyra- finowanych konsumentów lo- kalnych - wysokie oczekiwania konsumen- tów - Lokalne potrzeby konsumentów antycypujące potrzeby innych - Nadzwyczajny popyt lokalny w wyspecjalizowanych segmen- tach, które mogą być obsługiwa- ne lokalnie i globalnie ŹRÓDŁO: Porter 1990
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 12 • Jakości mikroekonomicznego otoczenia biznesowego, w którym działają firmy. Produktywność przedsiębiorstw jest nierozerwalnie związana z otocze- niem, w którym firmy działają. Jak ilustruje to rys. 2., przedstawia- jący słynny diament konkurencyjności Michaela Portera, praktycznie wszystko jest istotne – popyt, konkurencja, kooperacja i zasoby - choć na różnych etapach rozwoju w różnym nasileniu, a w każdym kraju klu- czowe bariery mają lokalną specyfikę. • Zależą wreszcie od poziomu aglomeracji firm, która generuje pozytywne efekty zewnętrzne. Mimo, że współczesny przemysł działa w ramach różnorodnych form organizacji branżowych – odchudzonej wielkiej korporacji, kooperacyj- nych łańcuchów dostaw, dystryktów industrialnych, modularnej pro- dukcji kontraktowej, czy tajemniczych mistrzów (por. Staniłko 2014, ss. 11-29) – od czasów Alfreda Marshalla wiemy, że uprzemysłowienie dokonuje się w skupiskach. Struktura klasterowa sugeruje zachodze- nie różnorodnych efektów rozpryskowych (spill-overs) wpływających na funkcjonowanie przemysłu na trzech poziomach – wewnątrz skupi- ska, pomiędzy skupiskami, powiązanymi przez technologie lub kwali- fikacje, i wreszcie pomiędzy klasterami skupionymi w swoim sąsiedz- twie. Natura i głębokość aglomeracji różni się w zależności od stadium roz- woju bazy przemysłowej. W krajach nadganiających, lokalne sys- temy produkcyjne są mniej rozwinięte, a firmy mają tendencję do działań indywidualnych, opierając się na mniej zaawanso- wanych aktywnościach, taniej sile roboczej lub lokalnych za- sobach oraz pozostając w silnej zależności od importu kom- ponentów, technologii i maszyn. Brakuje też specjalistycznej in- frastruktury. W krajach bardziej zaawansowanych, aglomeracja z reguły pogłębia się, obejmując dostawców specjalistycznych dóbr pośrednich, komponentów, dóbr kapitałowych lub usług. Pojawia się specjalistyczna infrastruktura zbudowana przez prywatny i publiczny kapitał. W jednym kraju funkcjonuje zazwyczaj duża ilość skupisk przemysło- wych o różnym poziomie wyrafinowania, specjalizacji i głębokości. Jedy- nie kilka z nich jest naprawdę centrami innowacji. W krajach nadgania-
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 13 jących takie centra innowacji powstać mogą wokół inwestycji firm po- chodzących z krajów rozwiniętych, które dokonują offshoringu. Gene- ralnie jednak strategicznym celem musi zawsze być zbudowanie gę- stej siatki średnich i dużych firm krajowych, które są w stanie uzyskiwać znaczące oszczędności skali i zakresu oraz inwestować znaczące środki w badania i rozwój (por.: Staniłko 2014, ss. 24-29). Konkurencyjność przemysłu a usługi Niestety produktywność nie wspiera bezpośredniej kreacji miejsc pracy, a już z pewnością nie w przemyśle, przemysł od dawna nie jest i nie będzie raczej kreatorem większej ilości miejsc pracy. W latach 2005-2013 zatrudnienie w pol- skim przemyśle globalnie wzrosło o 0,3%. Jednakowoż takie „zwykłe” utrzy- manie ilości miejsc pracy przy dość spektakularnym wzroście wartości do- danej (drugim w OECD po Korei Południowej) należy uznać raczej za sukces. Aby utrzymać wysoki poziom zatrudnienia w gospodarce, miejsca pracy mu- szą powstawać w usługach. Jednak obowiązująca do czasu Wielkiej Recesji 2008 r. teza o strukturalnym „zastępowaniu” przemysłu usługami jest błędna. Bowiem więź między oboma sektorami jest nieco paradoksalna, ale ścisła. Pa- radoks tkwi w pytaniu, jak dużo miejsc pracy w usługach jest zależne od miejsc pracy w przemyśle. W wyniku postępów w technikach zarządzania (szczególnie poprzez wzrost na- sycenia IT), outsourcingu oraz rozwoju nowych produktów, udział usług w war- tości dóbr przemysłowych sięga dziś od 30% do nawet 50%. Jeśli zatem miej- sca pracy w sektorze usług mają powstawać i mieć trwały charakter, muszą być miejscami wysokoproduktywnymi i wartościowe z punktu widzenia rozwojowego, czyli powinny być częścią krajowego lub ze- wnętrznego łańcucha wartości dóbr przemysłowych. Innymi słowy, przemysł i usługi są od siebie głęboko współzależne. Po pierw- sze, usługi stanowią bardzo istotny element łańcucha wartości w przemyśle. Generalnie, obecnie najbardziej rozwinięte gospodarki są też gospodarkami o najwyższym nasyceniu produkcji usługami, co obrazuje poniższy wykres. Im większej skali przemysł, tym większej skali usługi absorbuje. Czy to na etapie badań, projektowania i logistyki, czy to na etapie marketingu, serwisowania produktu i innych funkcji posprzedażowych, czy też po prostu funkcji wspar- cia biurowego.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 14 PROCENTOWY UDZIAŁ MIEJSC PRACY W PRZEMYŚLE ZWIĄZANYCH Z USŁUGAMI (2002 I 2012)3 60 50 40 30 20 10 0 FRA CHE NDL GBR LUX DEU BEL USA DNK AUT FIN NOR IRL SWE EU28 ESP ITA SVN ISL CZE GRC POL EST SVK PRT HUN TUR 2002 2012 Po drugie, zdolność do wytwarzania złożonych dóbr rodzi możliwości dostar- czania większej ilości, bardziej wyrafinowanych usług. Jeśli nie będziemy umie- li projektować i wytwarzać coraz bardziej złożonych produktów, skazani będzie- my na miejsca pracy w prostych usługach żywiących się małymi nadwyżkami dochodowymi wypracowywanymi przez coraz mniej konkurencyjnych robotni- ków. Krótko mówiąc, usługi są dopełnieniem przemysłu a nie jego substytutem. (por. Cohen Zysman 1987; Guerrieri Meliciani 2005). Przewaga komparatywna a przewaga konkurencyjna Transformacja strukturalna, która jest istotą rozwoju gospodarczego musi na poziomie mikro oznaczać stałą rekonfigurację zdolności i zasobów firm oraz re- definicję przewag komparatywnych. Możliwość wzmocnienia przewag komparatywnych jest zawsze ściśle związana - choć inna w swej formie - z przewagami konkurencyjnymi (por. Siggel 2006). ŹRÓDŁO: OECD [%]
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 15 Wzrost konkurencyjności przemysłowej może być skutkiem dwóch różnych strategii: • Strategii opartej na podążaniu za przewagą komparatywną (model polski) – optymalna struktura przemysłowa jest endogenicznie związana ze strukturą krajowego wyposażenia w zasoby – tak jak to określa tzw. stan- dardowy model handlu międzynarodowego, czyli w kategoriach relatywnej obfitości siły roboczej, kwalifikacji, kapitału i zasobów naturalnych. Przewa- ga konkurencyjna jest wynikiem wydajnego istniejących wykorzystania ist- niejących przewag komparatywnych na każdym stadium rozwoju. • Strategii opartej na odejściu od przewag komparatywnych w oparciu o polityki budowania zdolności technologicznych oraz ekspansji zdolności produkcyjnych (model koreański). Te po- lityki mają na celu zorganizowane udoskonalenie krajowej struktury przemysłowej. To podejście traktuje przewagi komparatywne jako od- skocznię dla procesu rozbudowy zdolności przemysłowych. 2. Indeks globalnej konkurencyjności przemysłu Jednym z podstawowych celów projektu badawczego, którego niniejsze opracowa- nie jest podsumowaniem było stworzenie narzędzia oceny konkurencyjności polskie- go przemysłu. W tym celu stworzyliśmy autorski Indeks Globalnej Konkurencyjności Przemysłu. Metodologia Do budowy indeksu konkurencyjności wybranych zostało 27 krajów, które albo można uznać za konkurencyjne względem Polski albo stanowią pewien punkt odniesienia, do którego nasza gospodarka może dążyć w przyszłości. Z jednej strony, dobór gospodarek opiera się na podobieństwie struktury pro- duktowej eksportu – 30% największych pozycji eksportowych na poziomie 4-cy- frowym. Z drugiej strony, w skład indeksu weszły największe gospodarki wscho- dzące, które z racji poziomu rozwoju mogą zajmować podobne miejsce w glo- balnych łańcuchach wartości do Polski. Dzięki temu również, indeks obejmuje ponad 90% światowego eksportu. Ozna- cza to, że w skład indeksu wchodzą kraje, które albo już dziś są naszymi bez-
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 16 pośrednimi konkurentami na rynkach międzynarodowych, albo będąc dziś na- szymi kooperantami, ale w wyniku awansu technologicznego, przy utrzymaniu w przyszłości obecnych polskich specjalizacji (co podpowiada logika technolo- gicznych capabilities) z czasem mogą stać się naszymi konkurentami. Ze względu na potrzebę minimalizacji ubytków informacyjnych, dane zaczerp- nięte do budowy indeksu pochodzą z roku 20101 . Na konkurencyjność przemysłu składają się w równej mierze instytu- cje jak i parametry produkcyjne przedsiębiorstw. W związku z tym „Indeks Konkurencyjności Globalnej Przemysłu” jest średnią arytmetyczną dwóch sub-indeksów: „Wskaźnika Instytucji” i „Wskaźnika Bazy Przemysłowej”. Obydwa sub-indeksy są także średnimi arytmetycznymi od- powiednich „Głównych Składowych Indeksu Konkurencyjności Przemysłowej”. Z kolei każda z głównych składowych jest także średnią arytmetyczną odpo- wiednich zmiennych, które zostały zaczerpnięte z międzynarodowych baz da- nych, które – choć często niedoskonałe - zapewniały zadowalającą porówny- walność danych. Użyto prostej średniej arytmetycznej ponieważ zmienne, któ- re niosły podobną wartość informacyjną zostały przydzielone do tych samych składowych głównych. Natomiast każda z głównych składowych niesie odrębną informację i nie wyka- zują one silnych korelacji. Wszystkie zmienne oraz źródło ich pochodzenia za- wierają dwie poniższe tabele. 1. Wszystkie zmienne zawarte w indeksie zostały znormalizowane do skali od 0 do 1, aby ich wpływ był porównywalny i zarazem, aby nie stracić informacji wynikającej z różnic pomiędzy krajami. Do normalizacji użyto wzoru: Yij = (xij – minj(x))/(maxj(x) – minj(x)) Gdzie: Yij – to znormalizowana wartość j-tej zmiennej dla i-tego kraju Xij – to wartość j-tej zmiennej dla i-tego kraju przed normalizacją minj(x) – to minimalna wartość j-tej zmiennej maxj(x) – to maksymalna wartość j-tej zmiennej Rezultatem tak wykonanej normalizacji jest to, że największa wartość j-tej zmiennej spośród krajów wziętych pod uwagę w indeksie jest transformowana w 1, a najmniejsza w 0. Taki rodzaj normalizacji jest wrażliwy na występowanie wartości odstających, jednak fortunnie wśród da- nych makroekonomicznych taka sytuacja jest rzadkością.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 17 regulacje na rynku produktów główna składowa zmienna PODATKI OD DÓBR I USŁUG STABILNOŚĆ POLITYCZNA EFEKTYWNOŚĆ RZĄDU PRAWORZĄDNOŚĆ INWESTYCJE NA TORY KOLEJOWE (% pkb) INWESTYCJE NA DROGI (% pkb) TELEFONY KOMÓRKOWE (100 OSÓB) UŻYTKOWNICY INTERNETU (100 OSÓB) WEWNĘTRZNE KREDYTY DLA SEKTORA PRYWATNEGO (% pkb) WEWNĘTRZNE KREDYTY DOSTARCZANE PRZEZ SEKTOR FINANSOWY (% pkb) STOPA PODATKU OD KAPITAŁU PODATKI OD NIERUCHOMOŚCI PODATKI OD DOCHODU, ZYSKÓW I ZYSKÓW KAPITAŁOWYCH RESTRYKCYJNOŚĆ OCHRONY ZATRUDNIENIA STOPA OPODATKOWANIA PRACY SKŁADKI NA UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE PODATKI OD PŁAC I ZATRUDNIENIA KOSZTY PRACY DOSTĘPNOŚĆ NAJNOWSZYCH TECHNOLOGII ABSORBCJA TECHNOLOGII NA POZIOMIE FIRM FDI I TRANSFER TECHNOLOGII CENY GAZU CENY ENERGII UZYSKIWANIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ - DNI UZYSKIWANIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ - KOSZT % UCZNIÓW Z WYKSZTAŁCENIEM ZAWODOWYM LUB TECHNICZNYM SOLIDNOŚĆ BANKÓW INSTYTUCJE PUBLICZNE INFRASTRUKTURA REGULACJE NA RYNKACH FINANSOWYCH KOSZTY KAPITAŁU REGULACJE NA RYNKU PRACY KOSZTY PRACY technologia energia wykształcenie zawodowe źródło OECD WORLD BANK WORLD BANK WORLD BANK OECD OECD WORLD BANK WORLD BANK WORLD BANK WORLD BANK EUROSTAT OECD OECD OECD EUROSTAT OECD OECD EUROSTAT WORLD ECONOMIC FORUM WORLD ECONOMIC FORUM WORLD ECONOMIC FORUM OECD OECD WORLD BANK WORLD BANK WORLD BANK WORLD ECONOMIC FORUM składowe wskaźnika instytucjonalnegoTAB. 1
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 18 Składowe wskaźnika bazy przemysłowej są nieco bardziej skomplikowane, niż skła- dowe wskaźnika instytucji, warto więc wyjaśnić, w jaki sposób powstały. • Pierwsza składowa wskaźnika bazy przemysłowej pokazuje zdolność do produkcji i eksportu dóbr przemysłowych przez dany kraj. Składa się ona z przemysłowej wartości dodanej na osobę, która ma wy- rażać poziom industrializacji danego kraju oraz z exportu dóbr przemysło- wych na osobę, który ma wyrażać zdolność kraju do konkurencyjnej produk- cji dóbr, a także implicite zdolność do nadążania za zmianami technologicz- nymi. • Druga składowa pokazuje zaawansowanie technologiczne i składa się z dwóch złożonych wskaźników. Pierwszym jest intensywność uprzemysłowienia, która jest średnią z udziału wartości dodanej z sektorów medium i high-tech w całej przemysłowej war- tości dodanej oraz udziału przemysłowej wartości dodanej w PKB. Wskaźnik ten ma wyrażać intensywność uprzemysłowienia i technologicz- ną złożoność produkcji przemysłowej, czyli kumulatywną dynamikę ucze- nia się. Im bardziej złożone struktury produkcyjne, tym większe są szanse na dyfuzję wiedzy i technologiczna innowację na poziomie sektorowym i międzysektorowym. Drugą podskładową jest jakość eksportu przemysłowego, który jest śred- nią z udziału eksportu z sektorów medium i high-tech w całym eksporcie dóbr przemysłowych oraz udziału exportu dóbr przemysłowych w całym eksporcie. Wskaźnik ten ma wyrażać pogłębienie sektorowe przemysłu, tzn. ruch od produktów o mniejszym poziomie nasycenia technologią do produktów o większym nasyceniu. • Natomiast trzecia składowa przedstawia wpływ na świat i składa się z udzia- łu krajowej przemysłowej wartości dodanej w światowej wartości dodanej w przemyśle oraz udziału krajowego exportu dóbr przemysłowych w świa- towym eksporcie dóbr przemysłowych.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 19 Składowe wskaźnika bazy przemysłowej ZDOLONOŚĆ DO PRODUKCJI I EKSPORTU DÓBR PRZEMYSŁOWYCH główna składowa zmienna Przemysłowa wartość dodana per capita Export dóbr przemysłowych per capita Intensywność uprzemysłowienia ZAAWANSOWANIE TECHNOLOGICZNE WPŁYW NA ŚWIAT źródło UNIDO UNIDO UNIDO Jakość eksportu Wpływ państwa na światową wartość dodaną w przemyśle Wpływ państwa na światowy handel dobrami UNIDO UNIDO UNIDO Tak skonstruowany indeks ma szereg ograniczeń, których trudno uniknąć przy obecnym stanie dostępnych statystyk oraz chcąc utrzymać relatywną prostotę analityczną. • Przy obecnym sposobie prezentowania danych niemożliwe jest niestety uchwycenie różnicy między strukturami przemysłowymi (eksportowymi) opar- tymi o prawdziwe zdolności technologiczne, a tymi opartymi o niskowartościo- wy montaż w branżach wysokotechnologicznych. Tego typu dane są dopiero od pewnego czasu agregowane przez OECD i WTO, ale ich szczegółowość i ak- tualność pozostawia nadal wiele do życzenia. Mimo to staramy się wykorzystać je w dalszej części raportu. • Indeks jest podatny na zmianę technologicznych klasyfikacji produktów i nie po- trafi wyrazić czasami bardzo istotnych różnic technologicznych w obrębie tych sa- mych agregatów statystycznych, co wynika z faktu, że trudno jest dobrać jedną uniwersalną jednostkę analizy – sektory, branże, zasoby, poziomy techniki itp. • Indeks ten nie jest w stanie wyrazić endogenicznej, ewolucyjnej natury zmiany technologicznej w systemie produkcyjnym • Niezmiernie istotną kwestią w benchmarkowaniu konkurencyjności przemysło- wej jest identyfikacja najbardziej odpowiedniego kraju porównawczego. Porów- nania międzynarodowe są szczególnie podatne na różnice poziomu zaawanso- wania gospodarczego. Kraje o różnych etapach rozwoju – obdarzone różnymi zdolnościami produkcyjnymi i technologicznymi - potrafią znaleźć się obok sie- bie. Jedynym rozwiązaniem w tej sytuacji pozostaje uwzględnienie w porówna- niach pozycji krajów o zbliżonych poziomach rozwoju. TAB. 2
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 20 Miejsce Polski w indeksie globalnej konkurencyjności przemysłu Na rys. 4 przedstawiono wartości indeksu globalnej konkurencyjności przemysłowej oraz sub-in- deksy instytucjonalny i bazy przemysłowej dla 27 krajów. Pierwsze cztery miejsca zajmują odpo- wiednio: Stany Zjednoczone, Japonia, Szwajcaria i Niemcy. Warto zwrócić uwagę na to, że Stany Zjednoczone i Szwajcaria swoją wysoka pozycję zawdzięczają głównie dobrym instytucjom, a Ja- ponia i Niemcy uplasowały się w pierwszej czwórce, głównie ze względu na bazę przemysłową. Polska znajduje się w drugiej połowie stawki, na 16 pozycji, wyprzedając między innymi Włochy (kraj wyraźnie zamożniejszy, będący piątą potęgą przemysłową świata), Portugalię i Wę- gry. Z drugiej strony, w stawce krajów na naszym poziomie rozwoju zostaliśmy wyraźnie za Słowa- cją i Czechami. Jedynym krajem niżej rozwiniętym od Polski, który zanotował (nieznacznie) wyż- szy wynik są Chiny. Indeks sugeruje, że w obrębie UE Polska może uważać siebie za kraj rywalizu- jący o inwestycje z szeregiem krajów tzw. Południa, do którego zaliczyć można zarówno Włochy, Portugalię, Hiszpanię, jak i również Francję. INDEKS GLOBALNEJ KONKURENCYJNOŚCI PRZEMYSŁU4 0,000 0,100 0,200 0,300 0,400 0,500 0,600 0,700 0,800 USA Japonia Szwajcaria Niemcy Korea Płd. Belgia Austria Szwecja Kanada Słowacja Czechy Wielka Brytania Francja HiszpaniaChiny POLSKA Włochy Meksyk Tajlandia Węgry Portugalia Brazylia Bułgaria Rumunia Indie Indonezja Rosja Indeks globalnej konkurencyjności przemysłu Instytucje Baza przemysłowa SUMA USA ROSJA INDONEZJA INDIE RUMUNIA BUŁGARIA BRAZYLIA PORTUGALIA WĘGRY TAJLANDIA MEKSYK WŁOCHY CHINY HISZPANIA FRANCJA WIELKA BRYTANIA CZECHY SŁOWACJA KANADA SZWECJA AUSTRIA BELGIA KOREA PŁD. NIEMCY SZWAJCARIA JAPONIA ŹRÓDŁO: WISE POLSKA
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 21 Na poziomie sub-indeksów, Polska znajduje się na 14 miejscu w sub-indeksie insty- tucjonalnym z wartością 0,503 i na 19 miejscu w sub-indeksie bazy przemysłowej z wynikiem 0,301. Na kolejnych dwóch wykresach przedstawione zostały składowe indeksu konkuren- cyjności dla Polski. Rys. 5. przedstawia wartości głównych składowych syntetycznego indeksu konku- rencyjności przemysłowej dla Polski. Wartości na osiach to znormalizowane wielko- ści, więc przedstawiają pozycję Polski względem pozostałych gospodarek ujętych w Indeksie. Indeks globalnej konkurencyjności przemysłu 2010 - główne składowe dla Polski5 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 REGULACJE NA RYNKU PRODUKTÓW INSTYTUCJE PUBLICZNE INFRASTRUKTURA REGULACJE NA RYNKACH FINANSOWYCH REGULACJE NA RYNKU PRACY KOSZTY PRACY TECHNOLOGIA ENERGIA WYKSZTAŁCENIE ZAWODOWE DOLONOŚĆ DO PRODUKCJI I EKSPORTU DÓBR PRZEMYSŁOWYCH ZAAWANSOWANIE TECHNOLOGICZNE WPŁYW NA ŚWIAT Główne składowe syntetycznego indeksu konkurencyjności przemysłowej na przykładzie Polski WPŁYW NA ŚWIAT ZAAWANSOWANIE TECHNOLOGICZNE ZDOLNOŚĆ DO PRODUK- CJI I EKSPORTU DÓBR PRZEMY- SŁOWYCH WYKSZTAŁCENIE ZAWODOWE ENERGIA TECHNOLOGIA KOSZTY PRACY REGULACJE REGULACJE NA RYNKACH FINANSOWYCH INFRASTRUKTURA INSTYTUCJE PUBLICZNE REGULACJE NA RYNKU PRODUKTÓW ŹRÓDŁO: WISE
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 22 Pozycję Polski w poszczególnych subindeksach prezentuje poniższa tabela. pozycja składowa 16 REGULACJE NA RYNKU PRODUKTÓW 15 INSTYTUCJE PUBLICZNE 8 INFRASTRUKTURA 21 REGULACJE NA RYNKACH FINANSOWYCH 8 REGULACJE NA RYNKU PRACY 9 KOSZTY PRACY 22 TECHNOLOGIA 17 ENERGIA 10 WYKSZTAŁCENIE ZAWODOWE 14 WSKAŹNIK INSTYTUCJONALNY 18 ZDOLONOŚĆ DO PRODUKCJI I EKSPORTU DÓBR PRZEMYSŁOWYCH 15 ZAAWANSOWANIE TECHNOLOGICZNE 19 WPŁYW NA ŚWIAT 19 WSKAŹNIK BAZY PRZEMYSŁOWEJ Pozycja Polski w głównych subindeksach rankinguTAB. 3 SZCZEGÓŁOWE SKŁADOWE SYNTETYCZNEGO INDEKSU KONKURENCYJNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ NA PRZYKŁADZIE POLSKI6 ŹRÓDŁO: WISE 0,000 0,100 0,200 0,300 0,400 0,500 0,600 0,700 0,800 0,900 1,000 Podatki od dóbr i usług Stabliność Polityczna Efektywność Rządu Praworządność Inwestycjena tory kolejowe (%PKB) Inwestycje na drogi (%PKB) Telefony komórkowe (100 osób) Użytkownicy internetu (na 100) Wewnętrzne kredyty dla sektora prywatnego(%PKB) Wewnętrzne kredyty dostarczane przez sektor finanasowy (%PKB) Solidność banków Stopa podatku od kapitału Podatki od nieruchomości Podatki od dochodu, zysków i zysków kapitałowych KOSZTY KAPITAŁU Restrykcyjność ochrony zatrudnienia Stopa opodatkowania pracy Składki na ubezpieczenia społeczne Podatki od płac i zatrudnienia Koszty pracy Dostępność najnowszych technologii Absorbcja technologi na poziomie firm FDI i transfer technologi Ceny Gazu Ceny Energii Uzyskiwanie energii elektrycznej - dni Uzyskiwanie energii elektrycznej - koszt % uczniów z wykształceniem zawodowym lub technicznym Przemysłowa Wartość Dodana per capita Udział Przemysłowej Wartości Dodanej w PKB Intensywność Uprzemysłowienia Jakość Eksportu Wpływ na Światową Wartość Dodaną w Przemyśle Wpływ na Światowy Handel Dobrami Przemysłowymi Szczegółowe składowe syntetycznego indeksu konkurencyjności przemysłowej na przykładzie Polski WPŁYW NA ŚWIATOWĄ WARTOŚĆ DODANĄ W PRZEMYŚLE JAKOŚĆ EKSPORTU INTENSYWNOŚĆ UPRZEMYSŁOWIENIA UDZIAŁ PRZEMYSŁOWEJ WARTOŚCI DODANEJ W PKB PRZEMYSŁOWA WARTOŚĆ DODANA PER CAPITA % UCZNIÓW Z WYKSZTAŁCENIEM ZAWODOWYM LUB TECHNICZNYM Uzyskiwanie energii elektrycznej - KOSZT Uzyskiwanie energii elektrycznej - dni Ceny Energii Ceny Gazu FDI i transfer technologi Absorbcja technologi na poziomie firm Dostępność najnowszych technologii Koszty pracy Składki na ubezpieczenia społeczne Stopa opodatkowania pracy Restrykcyjność ochrony zatrudnienia Podatki od nieruchomości Stopa podatku od kapitału Solidność banków Wewnętrzne kredyty dostarczane przez sektor finanasowy (%PKB) Wewnętrzne kredyty dla sektora prywatnego (%PKB) Użytkownicy internetu (na 100) Telefony komórkowe (100 osób) Inwestycje na drogi (%PKB) Inwestycje na tory kolejowe (%PKB) Praworządność KOSZTY KAPITAŁU Podatki od płac i zatrudnienia Podatki od dochodu I zysków PODATKI OD DÓBR I USŁUG WPŁYW NA ŚWIATOWY HANDEL DOBRAMI PRZEMYSŁOWYMI Efektywność Rządu Stabliność Polityczna
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 23 3. Jak analizować konkurencyjność przemysłu? Obok analizy czynników makro niezmiernie istotne jest zrozumienie uwarun- kowań determinujących konkurencyjność poszczególnych branż. Przy czym nie tyle chodzi o branże rozumiane jako jednostki statystyczne, co jako realne areny rywalizacji (McGrath 2013). We współczesnym, niezmiernie dynamicznym przemyśle, granice branż są często bardzo rozmyte a samo ich określenie jest jedną z miar kunsztu stra- tegicznego kadry menedżerskiej. Poniżej zaproponowane zostaną dwa przykładowe schematy analityczne. Pierwszy pozwala określić relatywne bezpieczeństwo branży, związane z na- ciskiem międzynarodowych konkurentów. Z kolei drugi schemat pozwala na określenie, które branże narażone są na utratę konkurencyjności w wyni- ku przedwczesnego outsourcingu lub - patrząc od drugiej strony – jakie bran- że mogą wnieść największy potencjał dyfuzyjny. A. Międzynarodowa konkurencyjność branżowa Szereg studiów empirycznych sugeruje, że coraz większy wpływ na rozwój narodowych zdolności przemysłowych mają czynniki egzogeniczne, takie jak konkurencja krajów trzecich, co jest oczywiście rezultatem rosnącej integracji i transformacji rynków międzynarodowych i systemów przemysłowych. Wyłonienie się graczy globalnych, szczególnie o znaczących rozmiarach może wpłynąć na szanse zdynamizowania bazy przemysłowej w krajach nadgania- jących oraz tworzy presję na skonsolidowane pozycje gospodarek już zindu- strializowanych. Relacje między krajami są modyfikowane przez nowe wzorce konkurencji i komplementarności. To oznacza, że transformacja międzynarodowej sceny przemysłowej dotyka krajów i branż (a więc firm) na wiele różnych sposobów. Podstawowym wyzwaniem nie jest bezpośrednia konkurencja z krajami taki- mi jak Chiny, czy ich południowi sąsiedzi, ale raczej sposób dostosowania się do rosnącej obecności produktów z tamtych rynków na rynkach globalnych. W ostatnim ćwierćwieczu wzorcowym przykładem takiej transformacji od pro- ducenta dóbr tanich, do producenta dóbr wysokowartościowych jest Korea Po- łudniowa.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 24 Obecność wielkich, globalnych producentów tanich dóbr zasadniczo zamyka większości krajów ścieżkę ułomnej konkurencyjności opar- tej na górowaniu w jednej dziedzinie takiej, jak koszt lub wydaj- ność. Jak już podkreślano, przewaga konkurencyjna rodzi się w oparciu o bez- pośrednie jej źródła – koszty materiałowe i koszty pracy, produktywność na jednostkę kapitału, technologiczne wyrafinowanie, jakość produktów siła marek – oraz źródła pośrednie – wielkość rynku wewnętrznego, dostępność talentów, czy jakość wsparcia rządowego. matryca oceny konkurencyjności branż przemysłowych7 długośćcykluinnowacyjnego szybki zegar wolny zegar trudność doganiania wiedza niejawna wiedza ujawniona strefa zagrożenia strefa dyskomfortu strefa ostrzeżenia strefa komfortu ŹRÓDŁO: BCG
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 25 Aby zidentyfikować branże potencjalnie najbardziej i najmniej narażone na konkurencję należy uwzględnić dwa wymiary. • Łatwość doganiania, czyli łatwość penetracji branż przez no- wych graczy. Poziom trudności zależy tu od tego, czy branża zbu- dowana jest w oparciu o wiedzę ujawnioną (explicit), tzn. informację sformalizowaną, dostępną, udokumentowaną, która może być łatwo transferowana, czy też raczej o wiedzę niejawną (tacit), tzn. informa- cję nieudokumentowaną. Branże zbudowane na wiedzy ujawnionej generalnie składa- ją się z przedsiębiorstw o dużej skali instalacjach oraz proce- sach praco- i kapitałochłonnych. Są to często wytwórcy dóbr uto- warowionych (np. chemia podstawa). Tego typu przedsiębiorstwa są narażone na ryzyko łatwej imitacji. Z drugiej strony, łatwość transferu wiedzy sprzyja lokalizacji inwesty- cji zagranicznych, dlatego dla krajów doganiających tego typu branże są szczególnie istotne na etapie konkurowania niskimi kosztami pracy. Z kolei branże zbudowane na wiedzy niejawnej opierają się na pra- cownikach wiedzy, wysokim poziomie technologicznego i procesowe- go wyrafinowania oraz sile marek. Dlatego ich imitacja jest znacząco utrudniona. • Długość cyklu innowacyjnego. W branżach, w których innowa- cje zachodzą w wolnym tempie funkcjonalności produktów lub ma- teriałów są stałe albo zmieniają się rzadko, co sprawia, że po wejściu na pewien poziom technologiczny łatwo w nich konkurować. W branżach tzw. szybkiego zegara innowacyjnego możliwe jest zbu- dowanie wyższych barier wejścia w oparciu o zdolność wdrażania przełomowych technologii, które często jeszcze bardziej przyspiesza- ją cykl innowacyjny. B. Innowacyjna konkurencyjność przemysłu Kiedy przemysł jest kluczowy dla narodowej zdolności do innowacji? W okre- ślonych okolicznościach, projektowanie produktu jest tak blisko związane
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 26 z projektowaniem i prowadzeniem procesu wytwarzania, że praktycznie na ma sensu rozważać ich rozdzielnie. Zdolność do rozwiązywania problemów produkcyjnych jest tak samo ważna dla wartości innowacji jak zdolność do wyboru właściwych charakterystyk pro- duktu lub cech designowych. W określonym kontekście, słabe zdolności do wytwarzania ostatecznie przerodzą się w słabość zdolności do in- nowacji. Co to za kontekst? Aby to określić należy wziąć pod uwagę dwie kwestie: • Zdolność do osobnego funkcjonowania B+R oraz produkcji (stopień modularności) Dwa pytania pozwalają określić stopień modularności. Po pierwsze, jak wiele projektanci produktu wiedzą o procesie produkcyjnym – np. w bio- technologii i zaawansowanych materiałach każdorazowy projekt produk- tu wymaga zdefiniowania unikalnego projektu procesu produkcyjnego. W większości branż istnieją formalne rozwiązania uwzględniające uwa- runkowania procesowe w rozwoju produktów, znane pod nazwą design rules. Po drugie, jak trudno projektantowi produktu zdobyć istotną in- formację o procesie produkcji. Tutaj technologie mieszczą się w kontinuum pomiędzy czystą sztuką (aby to zrozumieć, trzeba to zobaczyć) a czystą nauką (aby to zrozu- mieć, trzeba to-a-to przeczytać). • Dojrzałość procesowej technologii wytwórczej, przez którą ro- zumie się tu raczej zaawansowanie ewolucji procesu, niż wiek tech- nologii, choć obie te rzeczy są często skorelowane. Niedojrzałe procesy (produkcyjne) dają największe szanse na wpro- wadzenie udoskonaleń, a co za tym osiągnięcie przewagi konkuren- cyjnej za pomocą innowacji procesowych. Dziś do takich branż należą np. płaskie ekrany, biotechnologia, zaawansowane materiały. Zestawienie tych dwóch kryteriów daje nam w rezultacie czteropolową matry- cę modularności-dojrzałości:
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 27 W świetle powyższego schematu łatwo można stwierdzić, że rozdzielenie badań i rozwo- ju od procesów produkcyjnych nie jest groźne dla konkurencyjności w wypadku czystych innowacji procesowych i produktowych. Z jednej strony, ten kto outsource’uje produkcję takich dóbr nie ryzykuje nadmiernie wyciekiem istotnej dla przewagi konkurencyjnej wie- dzy. Z drugiej strony, ten kto jest odbiorcą takich inwestycji nie ma większych szans uzy- skania szerszych i większych efektów dyfuzyjnych. Inwestycje tego typu oznaczają korzy- ści w formie miejsc pracy, podatków, pozytywnych efektów zewnętrznych powiększonego wolumenu, ale raczej nie powiększenie zdolności / potencjałów Z kolei procesy produk- cyjne o niskiej modularności są najcenniejszym rodzajem inwestycji – szczegól- nie zagranicznych. Jest tak dlatego, że ich zlokalizowanie w Polsce praktycznie nieuchronnie doprowadzi z czasem do „ściągnięcia” także aktywności rozwo- jowej. Należy przy tym pamiętać, że zaklasyfikowanie do odpowiedniego pola może być Matryca zależności między dojrzałością procesową a modularnością produktu8 Dojrzałośćprocesowa–stopieńdotychczasowej ewolucjiprocesuPRODUKCYJNEGO WYSOKI NISKI Modularność – stopień odseparowania informacji projektowych od procesu produkcyjnego WYSOKINISKI InnowacjA kierowanA procesEM – doniosłe innowacje procesowe re- wolucjonizują charakterystykę pro- duktu. Wartość integracji B+R z pro- dukcją jest ekstremalnie wysoka. Ry- zyka płynące z odseparowania projek- towania od wytwarzania są ogrom- ne. Np. leki biotechnologiczne, nanoma- teriały, ekrany ledowe, superzminia- turyzowany montaż Czysta innowacja procesowa – Technologia procesowa ewoluuje, ale nie ma bliskiego związku z inno- wacjami produktowymi. Lokalizacja projektowania blisko wytwarzania nie jest krytyczna. Np. Zaawansowane półprzewodniki, elastyczne obwody wysokiej gęstości Innowacja osadzona procesowo – technologie procesowe, choć doj- rzałe, wciąż są integralne dla inno- wacji produktowej. Subtelne zmiany procesowe mogą w nieprzewidywalny sposób zmienić charakterystykę pro- duktu. Design nie może być odseparo- wany od wytwarzania Np: produkty rzemieślnicze, wysoko- gatunkowe wina, czy obuwie, obrób- ka termiczna metali, zaawansowane materiały, chemia specjalistyczna) Czysta innowacja produktowa - Procesy produkcyjne są dojrzałe, a wartość integracji projektowania produktów z wytwarzaniem niska. Outsourcing wytwarzania ma sens. Np. Komputery biurowe, eletronika konsumencka, aktywne substancje farmaceutyczne, utowarowione pół- przewodniki ŹRÓDŁO: Pisano Shih 2012
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 28 SUMARYCZNY WZROST WOLUMENU PRODUKCJI PRZEMYSŁOWEJ W POLSCE WG POZIOMU ZAAWANSOWANIA TECHNOLOGICZNEGO, %, 2002 - 2013 9 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 140 120 100 80 60 40 20 0 Wysoki poziom technologii Średniowysoki poziom technologii Średnioniski poziom technologii Niski poziom technologii różne w zależności od tego, czy rozważamy produkt finalny (np. iPad), czy jego indywi- dualne komponenty (bateria, ekran dotykowy, procesor). Co więcej, o finalnej zdolności do bycia odbiorcą takich inwestycji decydować mogą jeszcze dodatkowe czynniki, ponie- waż np. w wypadków produktów o bardzo krótkim time-to-market, istotna może być zdol- ność do kolektywnego rozwijania produktów przez firmy zgrupowane w dystrykcie prze- mysłowym (klasterze). Branżowa konkurencyjność polskiego przemysłu Szczegółowa analiza branż polskiego przemysłu w oparciu o zaproponowane powyżej kryteria jest zagadnieniem wymagającym osobnego opracowania i szerokiego dostępu do danych. Szczególnie, że statystyczne odzwierciedlenie wymiaru trudności doganiania jest bardzo trudne. Można jednak dokonać szybkiego przybliżenia drugiego z wymiarów tzn. długości cyklu innowacji. Rys. 9 przedstawia zagregowane tempo wzrostu produkcji przemysłowej w Polsce na prze- strzeni ostatniej dekady. Widać wyraźnie, że okres wejścia do Unii Europejskiej początko- wo zaowocował szybszym tempem wzrostu produkcji na wszystkich poziomach zaawan- sowania technicznego. Szczególnie jednak zdynamizowaniem produkcji na najwyższym poziomie techniki. Co ciekawe, nadejście Wielkiej Recesji 2008 zahamowało ten wzrost we wszystkich innych sektorach poza tym jednym. Jednocześnie wraz ze stabilizacją sy- ŹRÓDŁO: Eurostat [%]
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 29 pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy artykuły spożywcze wyroby z metali wyroby z mineralnych surowcówniemetalicznych chemikalia i wyroby chemiczne urządzenia elektryczne maszyny i urządzenia wyroby z gumy i tworzyw sztucznych napoje meble wyroby farmaceutyczne produkcja metali pozostały sprzęt transportowy papier i wyroby z papieru komputery, wyroby elektroniczne i optyczne naprawa,konserwacjaiinstalowaniemaszyniurządzeń wyroby z drewna, korka, słomy i wikliny poligrafiaireprodukcjazapisanychnośnikówinformacji pozostała produkcja wyrobów tekstylia skóry i wyroby skórzane 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% struktura wydatków na innowacyjność w polskim przemyśle, %, 201210 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% szkolenia maszyny i urządzenia budynki i budowle zakup wiedzy b+r nasycenie kapitałem obcym udział wydatków na in- nowacyjność w całości (dolna skala) tuacji gospodarczej w otoczeniu produkcja w sektorze niskim i średnim zaczęła ponownie rosnąć, powracając do trendu, natomiast wielkość produkcji wysokozaawansowanej tech- nicznie zaczęła systematycznie maleć. Może to sugerować jedynie chwilowy charakter tego wzrostu, prawdopodobnie wynikającego z otwarcia w Polsce wielkoskalowych mon- towni elektroniki użytkowej – które są jednymi z największych polskich eksporterów. Zara- zem nie byłby to wzrost endogeniczny, wynikający z pogłębienia branż obecnych w pol- skim przemyśle. Najprawdopodobniej nie doszło jak dotąd do głębszego przezbrojenia oraz zbudowania wysoko zaawansowanych zdolności produkcyjnych w krajowych firmach. ŹRÓDŁO: GUS
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 30 Rys. 10 pokazuje z kolei strukturę wydatków na innowacyjność w Polskim przemyśle. Jest wiedzą dość szeroko rozpowszechnioną, że Polska ma jeden z najniższych pozio- mów wydatków na BERD (Business Expenditures on Research Development) w UE. Wykres potwierdza tę ogólną konstatację, ilustrując wyraźnie, że z wyjątkiem branż PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE MASZYNY I URZĄDZENIA WYROBY Z METALI CHEMIKALIA I WYROBY CHEMICZNE URZĄDZENIA ELEKTRYCZNE WYROBY Z GUMY I TWORZYW SZTUCZNYCH KOMPUTERY, WYROBY ELEKTRONICZNE I OPTYCZNE POJAZDY SAMOCHODOWE, PRZYCZEPY I NACZEPY WYROBY Z MINERALNYCH SUROWCÓW NIEMETALICZNYCH ARTYKUŁY SPOŻYWCZE WYROBY FARMACEUTYCZNE PRODUKCJA METALI NAPRAWA, KONSERWACJA I INSTALOWANIE MASZYN I URZĄDZEŃ POZOSTAŁY SPRZĘT TRANSPORTOWY POZOSTAŁA PRODUKCJA WYROBÓW PAPIER I WYROBY Z PAPIERU MEBLE TEKSTYLIA WYROBY Z DREWNA, KORKA, SŁOMY I WIKLINY POLIGRAFIA I REPRODUKCJA ZAPISANYCH NOŚNIKÓW ODZIEŻ NAPOJE KOKS I PRODUKTY RAFINACJI ROPY NAFTOWEJ SKÓRY I WYROBY SKÓRZANE WYROBY TYTONIOWE 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% KTO JEST BARDZIEJ INNOWACYJNY? % UDZIAŁ FIRM KRAJOWYCH I ZAGRANICZNYCH WYKAZUJĄCYCH NAKŁADY NA B+R W 2012 R. 11 5,3 9,6 11,5 13,6 4,3 67,0 17,2 15,0 19,1 4,4 6,6 22,2 14,0 9,7 17,9 5,1 9,6 1,3 12,9 3,1 5,1 6,2 9,3 6,6 6,8 35,7 1,3 20,4 3,3 8,2 3,3 5,4 4,1 3,1 1,0 5,3 2,4 2,3 1,3 2,3 1,9 8,3 14,7 2,4 4,8 12,5 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% ŹRÓDŁO: GUS, badanie F-02 KRAJOWE ZAGRANICZNE UDZIAŁ FIRM INNOWACYJNYCH (dolna skala)
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 31 transportowych i metalowej polski przemysł wciąż jest przede wszystkim na etapie innowacyjności opartej o zakup maszyn i urządzeń, czyli innowacyjności co najwy- żej o zasięgu krajowym. Z jednej strony jest to przyczyną jego znaczącej importo- chłonności, szczególnie segmentu krajowego. Z drugiej strony oznacza to, że inno- wacje oparte są na wiedzy ujawnionej a branże dominujące w polskiej gospodarce (przemysł spożywczy, metalowy, eletromaszynowy i transpotowy) raczej nie zalicza- ją się do branż „szybkozegarowych”. Wykres pokazuje także, że najwyższe procen- towo wydatki na badania i rozwój dokonywane są w branżach najbardziej zinterna- cjonalizowanych – motoryzacyjnej, lotniczo-kolejowej, optoelektronicznej. Sugerowa- łoby to, że większość polskich branż przemysłowych znajduje się bądź w strefie dys- komfortu, bądź w strefie zagrożenia. Z kolei w ujęciu własnościowym, jak ilustruje to rys. 11, udział firm krajowych prowa- dzących działalność innowacyjną w całej populacji firm przemysłowych jest wyraź- nie mniejszy, niż odpowiedni udział firm zagranicznych. Firmy zagraniczne dominują we wszystkich branżach oprócz paliwowej (gdzie generalnie ich nie ma), metalowej, optoelektronicznej, tekstylnej, farmaceutycznej i poligraficznej. Za najbardziej inno- wacyjne branże pod względem procentowego udziału aktywnych innowacyjnie pod- miotów należy uznać branże elektromechaniczną, chemiczną i metalową.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 32 2Konkurencyjność oparta na zdolnościach / potencjałach
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 33 1. Potencjały technologiczne firm a rozwój gospodarczy Późno uprzemysłowione kraje, o średnim dochodzie, takie jak Polska stoją przed podstawowym wyzwaniem przyspieszenia rozwoju technologicznego i – ujmując problem bardziej ogólnie - wzmocnienia bazy przemysłowej. Neoklasyczne teorie wzrostu gospodarczego i handlu zazwyczaj zaniedbywały ten problem. Jej mocno uproszczone modele zakładają, że technologia jest łatwo dostępna dla wszystkich krajów i wszystkich firm, które mogą ją pobrać z globalnej „półki technologicznej”. Kraje po prostu ustalają adekwatny dla siebie poziom intensywności użytkowania kapitału i pracy, w zależności od stosunku cen czynników produkcji, określanego przez relatywne wyposażenie w kapitał fizyczny i ludzki. Firmy w danej branży są na tej samej funkcji produkcji i dobierają swój poziom techniczny w zależności od rela- tywnej ceny czynników, przesuwając się bezkosztowo wzdłuż owej krzywej w zależ- ności od zmiany tych cen. Większość neoklasycznych podejść do rozwoju gospodarczego jest bar- dzo sceptyczna co do skuteczności interwencji publicznej w formie wsparcia, ochrony i wyzwalania rozwoju technologicznego. Zazwyczaj ograniczają się one do re- komendowania „właściwego ustalenia cen”, „redukcji lub eliminacji ochrony” lub „wol- nego przepływu kapitału i technologii” – czyli w dużej mierze recept aplikowanych w pierwszej dekadzie polskiej transformacji gospodarczej po 1989, a znanych pod na- zwą „planu Balcerowicza”. Bardziej umiarkowani ekonomiści neoklasyczni zalecają funkcjonalne interwencje usprawniające raczej funkcjonowanie rynków, niż interwen- cje selektywne promujące określone branże i technologie (Rodrik 2006). Alternatywne, „azjatyckie” podejście do rozwoju gospodarczego (a więc i technologicznego), podkreśla istotny wpływ ułomności rynków (market failures) i trudności koordynacyjnych (coordination failures), przypisując centralną rolę lo- kalnym (indigenous) wysiłkom opanowania nowych technologii, ich adaptacji do lokalnych warunków, dyfuzji ich do innych branż gospodarki, wykorzystaniu ich do wzrostu wolumenu i dywersyfikacji produktowej eksportu a wreszcie doj- ścia do etapu eksportu samych technologii. Warunkiem rozwoju gospodarczego jest zatem budowanie zdolności / potencjałów (capabilities) tak na pozio- mie firm, jak i na poziomie narodowym, np. w formie narodowych systemów innowacji (Nelson 1993). Punktem wyjścia „peryferyjnego” nurtu myślenia jest założenie, że firmy nie mogą operować wszystkie na tej samej funkcji produkcji. Wiedza technologiczna nie jest dzielona po równo pomiędzy firmami, ani nie jest łatwo imitowalna czy też
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 34 transferowalna. Transfer z konieczności wymaga uczenia się, ponieważ technolo- gie obok wymiaru dokumentacyjnego, są także ukryte (tacit) w organizacyjnych rutynach. Zatem opanowanie nowej technologii wymaga od nabywającej jej firmy nabycia kwalifikacji i inwestycji, przy czym zakres tej nabytej biegłości technolo- gicznej pozostaje niepewny i z konieczności jest różny dla różnych firm. Po dru- gie, mają one więcej wiedzy o ich „własnych” technologiach, mniej o podobnych technologiach w innych firmach, a najczęściej naprawdę niewiele o innych tech- nologiach alternatywnych, nawet w tej samej branży. Innymi słowy, operują one nie na funkcji produkcji, ale raczej w punkcie. Ich postęp technologiczny, zbudo- wany na ich wysiłku, doświadczeniu i kwalifikacjach, jest w różnym stopniu „zlo- kalizowany” wokół tego punktu. Ekonomiczna teoria ewolucyjna potrafi wyjaśnić istnienie stałych asymetrii po- między firmami, w zakresie ich technologii procesowych i jakości produktów. Oszczędności skali oraz różnice w amortyzacji dóbr kapitałowych wyjaśniają część tych asymetrii, ale zasadniczy wpływ na ich wielkość mają przede wszyst- kim różnice w zdolnościach innowacyjnych oraz różne poziomy akumulacji tech- Technologiczne i organizacyjne zdolności firm Bilansowanie, kon- trola jakości, pre- wencyjne utrzy- manie, asymila- cja technologii pro- cesowej Rozciąganie wypo- sażenia, adaptacja procesowa i reduk- cja kosztów, licen- cjonowanie nowej technologii Wewnętrzene in- nowacje proceso- we, podstawowe badania Inżynieria procesowa Budowa, usługi po- mocnicze, instalo- wanie wyposaże- nia, zamawianie Przetargi na wypo- sarzenie, rekruta- cja i szkolenie wy- kwalifikowanego personelu Podstawowe pro- jektowanie proce- sów, projektowanie i dostawa wypo- sażenia Projektowe Studia wykonalno- ści, lokalizacja, pla- nowanie inwestycji Poszukiwanie źró- deł technologii, ne- gocjowanie kon- traktów, określanie korzystnych wa- runków Przedinwesty- cyjne Proste i rutynowe (oparte o wysiłek wewnętrzny i do- świadczenie) Adaptacyjne i du- plikacyjne (opar- te o poszukiwanie, eksperymentowa- nie i kooperację) Innowacyjne i ry- zykowne (opar- te o celowy wysi- łek, B+R i zawan- sowane formy ko- operacji) PODSTAWOWE POŚREDNIE ZAAWANSOWANE STOPIEŃ SKOMPLIKO- WANIA INWESTYCJE FUNKCJA TAB. 4
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 35 Asymilacja tech- nologii produkto- wej, małe adapta- cje do potrzeb ryn- kowych Poprawa jakosci produktu, licencjo- nowanie i asymila- cja nowej importo- wanej technologii produktowej Wewnętrzne inno- wacje produktow, podstawowe ba- dania Inżynieria produktowa Przepływ pracy, studia nad ruchami w czasie, kontrola zapasów Monitorowanie produktywności, usprawniona koor- dynacja, logistyka just-in-time Inżynieria przemysłowa Lokalne systemy przetargowe, pozy- skiwanie wiedzy z in- stytucji Transfer technologii w kraju, koordynacja projektowania i pro- dukcji, relacje z insty- tucjami techniczny- mi, zdolność do po- dejmowania działań zbiorowych Ciągłezwiązkizinsty- tucjamiB+Riuniwer- sytetami,licencjono- waniewłasnejtechno- logiiinnym,sojuszein- nowacyjne,specjaliza- cjawewnątrzsieci iklastrów Krajowa Zagraniczepozyski- wanie(sourcing),infor- macjeoddostawców, sieciowaniebranżowe, korzystaniezinforma- cjipublicznej Wertykalny transfer technologii, koordy- nacja międzynaro- dowych źródeł wie- dzy, relacje z zagra- nicznymi instytucja- mi technicznymi Kooperacyjne B+R, alianse strategiczne, zaawansowane stra- tegie innowacyjne, przejęcia zagranicz- ne, bezpośrednie in- westycje zagraniczne Zagraniczna Badania rynkowe, systemy dystrybucji i serwisu, reklama Wyspecjalizowa- ny dział marketingu, systematyczny mo- nitoring, analiza in- formacji zwrotnej, brandowanie i różni- cowanie Zaawansowana kre- acja marek, koordy- nacja ze dystrybuto- rami i klientami, za- awansowane syste- my dystrybucji Krajowy Analiza rynków eks- portowych, kanały eksportowe, zdolno- ści projektowe i opa- kowaniowe Systematyczne bu- dowanie rynku i ana- liza rynków, sojusze i sieci, wprowadzanie marek, infrastruktura Original Equipment Manufacturer Pogłębianie marek, własne kanały mar- ketingu i designu, zagraniczni part- nerzy, infrastruktu- ra Original Design / Brand Manufacturer Zagraniczny PRODUKCJA ZAWIĄZYWANIE RELACJI FUNKCJA Technologia Marketing nologii i zróżnicowanie technik operacyjnych. Przy czym zmiana technologicz- na na poziomie firmy jest tu rozumiana jako ciągły proces absorpcji lub kreacji wiedzy technicznej, co pozwala zdefiniować „innowację” szeroko, jako wszystkie typy wysiłków udoskonalających. Do teorii ekonomicznej pojęcie zdolności (capabilities) wprowadzili Nelson i Win- ter w klasycznej pracy „Ewolucyjna teoria zmiany gospodarczej” (Nelson Winter 1982). Ich teoria zmiany zakłada, że świat gospodarczy jest zbyt skomplikowany, by firmy mogły go perfekcyjnie zrozumieć, stąd ich próby poradzenia sobie z jego złożonością uwarunkowane są subiektywnymi modelami lub interpretacjami go- spodarczej rzeczywistości. Te różnorodne interpretacje są następnie podstawą dla różnorodnych strategii, które firmy obierają, aby ukierunkować swoje działania. W ich ujęciu firmy posiadają w danym czasie określone zdolności i reguły decy- zyjne, które następnie są modyfikowane w wyniku podejmowania wysiłku rozwią- zywania problemów (uczenie się przez działanie) oraz zdarzeń losowych. Z cza- sem skutkuje to swoistym doborem naturalnym, czyli wypychaniem z rynku firm
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 36 mniej dochodowych przez te firmy bardziej dochodowe. Ich zdolności są osadzo- ne w strukturze organizacyjnej, która dostosowana jest do przyjętych przez fir- my strategii. Zatem rozwój gospodarczy zakładać musi rozpowszechnienie się określo- nych sposobów intepretowania rzeczywistości, które pociągną za sobą od- powiednie strategie, determinujące budowę istotnych zdolności / poten- cjałów firm. Uczenie się na poziomie organizacji, które jest koniecznym warunkiem postępu technicznego i organizacyjnego, oznacza wykształcenie rutyn procesowych, które są podstawowym zasobnikiem specyficznej dla organizacji wiedzy operacyjnej. Innymi słowy organizacje zapamiętują poprzez działanie (remembering-by-doing), kodując tę wiedzę w strategicznych rutynach i procesach. 2. Budowa zdolności / potencjałów na poziomie firm Pod powierzchnią każdego produktu kryje się nie tylko zestaw fizycznych komponentów, ale głęboko osadzony w nim zestaw technicznych i orga- nizacyjnych zdolności, które umożliwiły jego kreację, produkcję oraz do- starczenie. W literaturze ekonomicznej na temat industrializacji zidentyfikowano kluczowe dla rozwoju i konkurencyjności przemysłu zdolności / potencjały zagrego- wane na dwóch poziomach – firmowym i narodowym (Lall 1992). Tabela 4 stanowi zestawienie takich zdolności firm, ujętych w trzech wymiarach – inwestycyjnym, produkcyjnym i relacyjnym. Nie jest to zestawienie wyczerpujące i jest ono o tyle prowizoryczne, że rozpoznanie a priori, czy dana zdolność jest pro- sta, czy złożona jest trudne. Funkcje zestawione w tabeli nie muszą być realizowa- ne przez samą firmę – wyspecjalizowane usługi mogą być dostarczone przez zakon- traktowane firmy, konsultantów lub inne firmy przemysłowe – krajowe lub zagra- niczne. Jednak w każdej podstawowej kategorii mieści się szereg funkcji, które fir- ma musi zinternalizować, aby z powodzeniem dokonywać komercyjnych operacji. Ten rdzeń funkcji musi się z czasem coraz bardziej poszerzać, wraz z tym, jak firma - i gospodarka jako całość - wznoszą się na coraz wyższe pozio- my złożoności. Zdolność do identyfikowania przez firmę zakresu jej wydajnej spe- cjalizacji w aktywnościach technologicznych, rozciągania i pogłębiania tej specja- lizacji poprzez zdobywane doświadczenie, oraz selektywnego zaczerpywania z po- tencjałów innych firm, dysponujących komplementarnymi zdolnościami określa fir- mę dojrzałą technologicznie. Zanim „pełna dojrzałość” firm i gospodarki zostanie osiągnięta, sprawność w wykorzystywaniu tych zdolności w gospodarkach o mniej-
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 37 szym doświadczeniu produkcyjnym (tj. będących na początku krzywej uczenia się) może wyraźnie odbiegać od sprawności firm z krajów rozwiniętych. • Zdolności inwestycyjne to kwalifikacje i procesy potrzebne zidenty- fikowania, przygotowania, odbioru technologii, projektowania, budowa- nia, wyposażania i zatrudnienia personelu dla nowej nowej lub powięk- szonej instalacji przemysłowej. Te zdolności określają koszty kapitałowe projektu, właściwy dobór jego skali, miks produktowy, wybór technolo- gii i wyposarzenie, oraz poziom zrozumienia zastosowanych przez fir- mę technologii, determinujący później wydajność wykorzystania goto- wej instalacji. • Zdolności produkcyjne rozciągają się od umiejętności podstawowych takich jak kontrola jakości, obsługa, utrzymanie maszyn, przez bardziej zaawansowane, takie jak adaptacja, udoskonalenie i „rozciąganie” wy- posażenia, aż po najbardziej zaawansowane – badania, projektowanie i innowacje. Zdolności te obejmują zarówno technologie produktowe, jak i procesowe, a także monitoring i funkcje kontrolne będące częścią inżynierii przemysłowej. Determinują one nie tylko wydajność wykorzy- stania technologii i ich udoskonalania, ale także skuteczność wewnętrz- nych inwestycji w absorbcję zewnętrznych technologii. • Zdolności relacyjne, mające szczególnie istotne znaczenie na wyższych etapach rozwoju. Obejmują umiejętności i procesy potrzebne do transmisji informacji, kwalifikacji i technologii do we- wnątrz - i na zewnątrz - organizacji od dostawców, podwykonawców, konsultantów, firm usługowych oraz instytucji technologicznych. Tego rodzaju powiązania mają wpływ nie tylko na wydajność produkcyjną przedsiębiorstwa (umożliwiając mu pełniejszą specjalizację) ale także na dyfuzję technologiczną w gospodarce oraz pogłębienie struktury branżowej. Na rozwój powyższych potencjałów można spojrzeć z dwóch stron – popytowej i podażowej. Od strony popytowej, wysiłki budowania zdolności na poziomie firm odpowiadają na ich wewnętrzną potrzebę rozwoju nowych kwalifikacji i wiedzy po- trzebnej dla samego wprowadzenia nowej technologii do procesu produkcyjnego. Ta potrzeba jest niezależna od reżimu instytucjonalnego i handlowego, w jakim funkcjonuje gospodarka i stanowi podstawowy czynnik dynamizujący inwestycje w budowanie zdolności / potencjałów.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 38 Po drugie, obok wewnętrznych potrzeb organizacji, są także naciski z zewnątrz, które silnie wpływają na zasadność i powodzenie wysiłków budowania nowych potencjałów. Chodzi tu m. in. o poziom stabilności i dynamiki otoczenia makro- ekonomicznego, intensywność konkurencji czy też reżim handlowy, które wpły- wają na oczekiwany zwrot z inwestycji w zdolności / potencjały. Konkurencja – krajowa i handlowa – jest przy tym mieczem obosiecznym. Z po- wodu koniecznych kosztów uczenia się, zbyt wysoki poziom konkurencji (np. obecność dużych podmiotów zagranicznych na niedojrzałym rynku krajowym) lub zawodność rynków może prowadzić do rezygnacji z większych inwestycji w budowanie potencjałów przez podmioty z branż nowych w danej gospodarce, lub też firmy wchodzące na wyższy poziom zaawansowania. Z kolei orientacja handlowa gospodarki (będąca często funkcją jej wielkości) również wpływa na wybór i tempo rozwoju nowych potencjałów firm. Przed- siębiorstwa z gospodarek bardziej zorientowanych do wewnątrz (tj. zazwy- czaj większych) inwestują raczej w zdolności substytucyjne – wytwarzanie z lo- kalnych materiałów, „rozciąganie” dostępnego wyposażenia i skalowanie fa- bryk. Natomiast firmy z gospodarek zorientowanych eksportowo (tj. zazwy- czaj mniejszych) uczą się przede wszystkim redukować koszty, podnosić jakość i wprowadzać nowe produkty na rynki światowe, często redukując swoją zależ- ność od (drogich) technologii z importu. Po trzecie, samo tempo zamiany technologicznej w gospodarkach rozwiniętych stanowi niesłabnący czynnik nacisku na firmy z tych gospodarek rozbudowują- cych bazę przemysłową. Samo istnienie i relatywna dostępność bardziej wydaj- nych technologii stanowi zachętę do inwestycji w zdolności / potencjały firm. Od strony podażowej, zdolność firm do budowania nowych potencja- łów zależy od wielkości firmy (przy bardziej skomplikowanych technolo- giach lub wymagających wielkoskalowej produkcji, przy dużych ilościach wy- kwalifikowanej siły roboczej lub intensywnym wysiłku technologicznym i szcze- gólnie przy niedorozwiniętych rynkach finansowych), dostępu do kwalifika- cji na rynku pracy, a także od kwalifikacji organizacyjnych i menedżer- skich umożliwiających skalowanie czy też zmianę struktur w celu absorbcji no- wych metod pracy i technologii, dostępu do zewnętrznego wsparcia tech- nologicznego (ze źródeł zagranicznych, lokalnych firm, konsultantów, tech- nologicznej infrastruktury publicznej, tj. badawczych laboratoriów przemysło- wych, jednostek testujących, instytucji standaryzujących itp.) i wreszcie do-
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 39 stępu do adekwatnej „ucieleśnionej” technologii (w formie dóbr kapita- łowych z najlepszych źródeł). 3. Budowa zdolności / potencjałów narodowych Narodowe zdolności / potencjały nie są zwyczajnym agregatem wszystkich roz- winiętych w izolacji zdolności z poziomu firm. Z jednej strony, z powodu tzw. efektów zewnętrznych (externalities) oraz współzależności, pomiędzy indywi- dualnymi zdolnościami firm zachodzą liczne synergie. Dla przykładu, dodatkowe efekty pojawiają się w sytuacji sektorowej i geo- graficznej aglomeracji potencjałów, które pozwalają na osiągnięcie nie tylko oszczędności skali, czy zakresu. Z drugiej strony, na poziomie krajowym istot- ne stają się także interakcje sektora przemysłowego (firm i ich organizacji) z publicznym zapleczem badawczo-technologicznym, które potencjalnie zdej- muje z niego szereg ryzyk, umożliwiając podejmowanie bardziej ryzykownych aktywności w innych segmentach lub po prostu wspierając technologiczne po- głębienie branż poprzez dołączenie zdolności komplementarnych. W środowisku instytucjonalnie jednorodnym, firmy – pomimo różnych idiosyn- krazji – mają tendencję do jednolitych zachowań w obliczu polityk publicznych i bodźców rynkowych. Wynika z tego, że zasadne jest analizowanie prze- wag konkurencyjnych poszczególnych gospodarek narodowych w ka- tegoriach różnic w ich zdolnościach / potencjałach. Z jednej strony, kraje na różnych poziomach rozwoju będą różnić się w swojej zdol- ności do produktywnego wykorzystania istniejących i tworzenia no- watorskich rozwiązań technologicznych. Z drugiej strony, kraje o róż- nych konfiguracjach instytucjonalnych (varieties of capitalism), nawet posiadając podobny poziom rozwoju potencjałów firm, posiadać będą strukturalnie różne przewagi komparatywne i konkurencyjne. W dłuższym okresie rozwój gospodarczy rodzi się ze współoddziaływa- nia na siebie zachęt i potencjałów. Potencjały określają maksimum tego, co jest możliwe do osiągnięcia przy danym poziomie zaawansowania gospodar- ki. Z kolei zachęty ukierunkowują użytkowanie tych potencjałów, a także sty- mulują wzrost i tempo ich odnawiania lub zanikania. Zarówno zachęty jak i potencjały zanurzone są w ramach instytucjonalnych, które są regu- łami gry, określającymi długofalową trajektorię rozwoju gospodarki po- przez kształtowanie owych zachęt i zasobów, a także postaw i oczekiwań.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 40 A. Zdolności / potencjały Na poziomie kraju zdolności / potencjały mogą być pogrupowane w trzy sze- rokie kategorie: fizyczne inwestycje, kapitał ludzki i wysiłek technologiczny. W rzeczywistości są one tak głęboko ze sobą splecione, że wyizolowanie ich samodzielnego wpływu na narodową gospodarkę jest bardzo trudne. Jedno- cześnie zdarza się, że w wyniku nieskoordynowanych lub selektywnych poli- tyk publicznych, sektorowych programów inwestycyjnych lub pomocy zagra- nicznej nie zawsze rozwijają się one współmiernie. Przykładem niewspółmiernego rozwoju kapitału fizycznego i ludzkiego jest przywoływana w jednym z wykładów Johna Suttona tanzańska fabryka orzeszków zbudowana przy wsparciu Banku Światowego, która nie funkcjo- nuje, ponieważ mimo obecności sprawnych maszyn, brakuje wykwalifikowa- nej siły roboczej do ich obsługi. Innym przypadkiem jest rozwój formalnych kwalifikacji, któremu nie towarzyszy wzmożenie wysiłku technologicznego, co wyhamowuje wzrost wydajności, ponieważ niskie zdolności technologicz- ne uniemożliwiają osiągnięcie pełnej produktywności ludzi. Problem ten jest i będzie jednym z najważniejszych hamulców tempa wzrostu gospodarcze- go w naszym kraju. • W pewnym sensie inwestycje w kapitał fizyczny są potencjałem podstawowym, tj. warunkiem koniecznym dla zaistnienia aktywno- ści wytwórczej. Wszelako bardziej istotną kwestią jest raczej wydaj- ność, z jaką ów kapitał trwały jest wykorzystywany. • Kapitał ludzki powinien być rozumiany zdecydowanie w swojej szer- szej definicji, obejmującej nie tylko formalny certyfikat wykształcenia, ale także – dużo trudniejsze do skwantyfikowania – kwalifikacje zdoby- te w ramach szkolenia w miejscu w pracy czy doświadczenie w aktyw- ności technologicznej, a także odziedziczone z wcześniejszych etapów rozwoju kwalifikacje i postawy, które mogą ułatwiać rozwój przemysło- wy. Co do zasady, im bardziej zaawansowane technologie są użytko- wane, tym wyższe i bardziej wyspecjalizowane muszą być kwalifikacje po stronie siły roboczej i menedżerów. Co więcej, luka kompetencyj- na pomiędzy robotnikami a kadrą inżynierską nie może być zbyt duża, ponieważ zasadniczo utrudniać będzie to transfer kwalifikacji. Gdy pu- bliczne lub prywatne instytucje szkoleniowe nie wypełniają zapotrze- bowania na wykwalifikowaną siłę roboczą, firmy zmuszone są inwesto-
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 41 wać w swoja własne zaplecze szkoleniowe, ale zrobią to jedynie wów- czas, gdy stopień mobilności siły roboczej będzie odpowiednio niski (czy to z powodu niskiej zdolności do przenoszenia się w inne miejsce, czy też w wyniku zabezpieczeń w prawie pracy). Niska mobilność pełni rolę zachęty do inwestycji, ale jednocześnie zasadniczo utrudnia dyfu- zję wiedzy na inne podmioty lub sektory. W gospodarkach o instytucjonalnych modelach liberalnych (np. USA), gdzie mobilność siły roboczej jest bardzo wysoka zachodzi szybka dyfuzja wiedzy. Jednocześnie jednak istnieje poważny pro- blem zaniku pewnych kwalifikacji w związku ze zjawiskiem polowania na te kwalifikacje, w które nikt nie inwestuje (skills poaching), bo uzyskanie zwrotu z tej inwestycji jest utrudnione właśnie przez wy- soką mobilność. Z drugiej strony, w gospodarkach koordynowanych (np. Niemcy) organizacje branżowe prowadzą skoordynowane wy- datki na szkolenie pracowników, ale równolegle stosują harmonizację poziomu płac, aby ograniczyć mobilność, preferując raczej wzajemne użyczanie sobie siły roboczej przez kooperantów na średnie okresy. W polskim kontekście, ten niezwykle istotny problem jest bardzo sła- bo rozpoznany. Na podstawie zwykłych obserwacji wydaje się, że w Polsce skutki braku adekwatnego publicznego zaplecza edukacji zawodowej są łagodzone przez inwestycje w kwalifikacje na pozio- mie firm - szczególnie dużych firm zagranicznych. Jednocześnie dy- fuzja wiedzy jest mocno ograniczona z powodu niewielkiej mobilno- ści między sektorami krajowym i zagranicznym. Mobilność hamowa- na jest także przez lepsze wynagrodzenia i organizację pracy w sek- torze zagranicznym, a także przez wciąż relatywnie dużą podaż siły roboczej, która strukturalnie prowadzi do alokacji zasobów w kanały wytwórczości bardziej praco-, niż kapitałochłonnej. Przy czym, jeśli firmy generalnie opierają się na niskich zdolnościach / poten- cjałach, a co za tym idzie oferują niskie płace realne, to ruch pracowników poszukujących lepszych miejsc pracy w innych sektorach własnościowych będzie wywoływał raczej niewiel- ki efekt spill over. • Trzeci rodzaj potencjałów na poziomie krajowym to zdolność do naro- dowego wysiłku technologicznego – to ona determinuje pełną pro- duktywność wcześniej wymienionych dwóch kategorii. Obejmuje ona
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 42 szerokie spektrum zdolności produkcyjnych, projektowych i badawczych wewnątrz firm, wspartych technologiczną infrastrukturą dostarczającą informacji, standardów, podstawowej wiedzy naukowej oraz różnorod- nych instalacji zbyt dużych i kosztownych, by mogły być utrzymywane przez pojedyncze prywatne firmy. Ścisły pomiar wysiłku technologiczne- go jest praktycznie niemożliwy, ale dysponujemy licznymi przybliżenia- mi np. w formie liczby personelu technicznego lub zaksięgowanych wy- datków na innowacje (B+R, licencje, patenty, szkolenia itp.). Istnieje tu wszelako szereg istotnych zastrzeżeń. Ważne jest, aby nie pomylić samego wielkowymiarowego wysiłku technologicznego z jego często niedoskonałymi teoretyczno-statystycznymi reprezenta- cjami. Nie tylko ze względu na fakt, że wiele inwestycji w innowacyjność kończy jako koszty utopione albo są po prostu dokonywane niewydajnie, ze względu na złe zarządzanie nimi. Także dlatego, że - jak wspomnia- no wcześniej - wiele innowacji produktowych jest osadzonych silnie w in- nowacjach procesowych lub (bezkosztowe) innowacje procesowe istot- nie wpływają na wartość dojrzałych już produktów. Obok krajowego wysiłku technologicznego, dla budowy naro- dowych zdolności / potencjałów istotna jest także natura i ska- la zależności danego kraju od zagranicznych technologii. Praktycz- nie nie istnieje kraj samowystarczalny technologicznie, a zależ- ność od importu technologii rośnie jeszcze bardziej w ostatnich de- kadach, kiedy nastąpiło ogromne rozciągnięcie łańcuchów warto- ści, nie tylko poza firmy (outsourcing), ale też poza kraje (offshoring). W tym kontekście dla rozwoju potencjału technologicznego go- spodarki istotny staje się wybór sposobu importu technolo- gii. Dla przykładu, duża zależność od bezpośrednich inwestycji za- granicznych może stać się substytutem dla krajowego wysiłku tech- nologicznego na poziomie zaawansowanym. Substytutem antyrozwo- jowym, bo hamującym rozwój własnych zdolności / potencjałów – in- westycje zagraniczne są w przeważającej liczbie przypadków wydajnym środkiem transferu raczej rezultatów innowacji, niż samego procesu innowacyjnego. To było powodem, dla którego w krajach takich jak Japonia, czy Korea dokonano ograniczenia inwe- stycji zagranicznych, przynajmniej na pewnych etapach procesu roz- wojowego.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 43 W dzisiejszych czasach granice branż są płynne, trudne do zdefiniowania i z pewnością nie przypominają wyodrębnionych jednostek statystycznych. Zdolności / potencjały nie są statyczne, lecz ewoluują i wyłaniają się, zmienia- jąc konfiguracje przenikające poszczególne branże, tworzące narodową sieć za- sobów. Szczególnie istotne są te zdolności, które mają większy potencjał dyfu- zyjny, np. technologie celu ogólnego (general-purpose technologies). Niezależnie od potencjału dyfuzyjnego, należy pamiętać, że większa specjali- zacja zasobów możliwa jest tylko po uzyskaniu (a.) silnej komplemen- tarności zdolności oraz (b.) pozytywnych efektów zewnętrznych, pły- nących z interakcji tzw. oszczędności aglomeracji, skali i zakresu, któ- re są zazwyczaj pochodną wysokiego wolumenu produkcji. Innymi sło- wy, chodzi o zdolności powstające w środowisku, gdzie gęstość relacji, wolu- men produkcji i skala organizacji umożliwiają wykreowanie wyspecjalizowanych usług i kwalifikacji, które następnie mają endogeniczny wpływ na dalszy wzrost relacji, wolumenu i skali. Fundamentem każdej branży jest zbiór technicznych i operacyjnych po- tencjałów, wspólnych dla firm a nawet kilku branż, które Gary Pisa- no i Willy Shih nazwali wspólnymi zasobami przemysłowymi (indu- strial commons). Charakteryzują się one tym, że zwiększając transak- cyjne maksimum, tj. zwrot prywatny (private return), równocześnie po- siadają pozytywne efekty zewnętrzne, tworzące optimum, czyli zwrot z transakcji powiększony o dodatkowe korzyści społeczne (social returns). Głównymi kanałami rozprzestrzeniania się korzyści społecznych są: mo- bilność pracowników, relacje poddostawcze a także wspólne akty- wa komplementarne (shared complementary assets), takie jak wyspe- cjalizowani dostawcy, zasoby siły roboczej, których wartość rośnie wraz z liczbą użytkowników. Istotną cecha wspólnych zasobów przemysłowych jest to, że są one utrzymywane przez same przedsiębiorstwa i trwają one dopóty, do- póki istnieje odpowiednio wysokie zagęszczenie odpowiednio du- żych firm zdolnych do uzyskania odpowiednio dużego wolumenu pro- dukcji. Wytworzony know-how, kwalifikacje i zdolności są absorbowane po- średnio także przez innych. Zbiorowy popyt pozwala dostawcom zredukować koszty przeciętne. Rolą rządu jest stałe monitorowanie poziomu i żywotności industrial commons oraz podejmowanie pośrednich wysiłków na rzecz pod- trzymania ich istnienia.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 44 wolumen produkcji przemysłowej W MILIONACH EURO w latach 2005 - 2012.12 2 000 000 1 800 000 1 600 000 1 400 000 1 200 000 1 000 000 800 000 600 000 400 000 200 000 0 NIEMCY włochy francja w. brytania hiszpania polska rumunia 2005 2008 2012 Rys. 12 pokazuje, jak duże wolumeny dóbr przemysłowych produkują duże go- spodarki UE. Jest to niedoskonałe przybliżenie rozmiarów wspólnych zasobów przemysłowych, jakimi kraje te dysponują. Polska – umownie rzecz traktując - dysponowałaby 9-krotnie mniejszym potencja- łem, niż Niemcy, 4-krotnie mniejszym, niż Włochy i ok. 2-krotnie mniejszym, niż Hiszpania. Jednocześnie widać wyraźnie, że poza Niemcami i Włochami, w kra- jach starej UE produkcja w 2012 r. była mniejsza, niż 7 lat wcześniej. W tym cza- sie w Polsce zasób industrial commons urósł dwukrotnie, choć tempo tego wzro- stu dość wyraźnie wyhamowało. ŹRÓDŁO: Eurostat [mln. euro]
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 45 B. Bodźce Wyżej wymienione potencjały nie będą wydajnie wykorzystywane dla potrzeb rozwo- ju przemysłowego, jeśli struktura bodźców inwestycyjnych i produkcyjnych będzie nie- adekwatna. Zachęty wyrastają z interakcji sił rynkowych oraz instytucji i poli- tyk publicznych i wpływają na tempo akumulacji lub utraty (różnych typów) kapitału i (wachlarza) kwalifikacji oraz na stopień wykorzystania istniejącego wyposarzenia (en- downments) w procesie produkcyjnym. Budowę i rozwój narodowych zdolności / potencjałów kształtują trzy szerokie zbiory bodźców. • Bodźce makroekonomiczne, obejmujące np. sygnały płynące ze wzrostu PKB (stopa i stabilność), zmian cen, stóp procentowych, stóp walutowych, dostępności kredytu, otwartości wymiany handlowej itp. • Bodźce płynące z konkurencji, będące najbardziej podstawowymi zachę- tami wpływającymi na budowę potencjałów. Na krajową konkurencję wpły- wa rozmiar sektora przemysłowego, jego poziom rozwoju i dywersyfikacji pro- duktowej, czy też polityki rządowe regulujące wchodzenie, wychodzenie, eks- pansję, własność firm itp. Historycznie, z różnorodnych powodów większość krajów nadganiających narzucała ograniczenia na wewnętrzną konkurencję. Robiły to, aby zapobiec nadmiernemu wchodzeniu (prowadzącemu do frag- mentaryzacji) na chronione rynki, aby wpierać zatrudnienie, czy też rozwój małych firm, obniżać ceny lub zmusić do lokalizowania inwestycji na terenach zacofanych, albo zapobiec nadmiernej koncentracji władzy nad rynkiem. Konkurencja międzynarodowa – czy to w formie importu, inwestycji bez- pośrednich, czy też rywalizacji eksportowej – jest jeszcze silniejszym bodź- cem dla budowy potencjałów firm, bez względu na wielkość krajowego ryn- ku. Również tutaj historycznie rządy krajów skutecznie nadganiających na- rzucały cały szereg ograniczeń – z jednej strony irracjonalnych, szkodli- wych, opóźniających rozwój, najczęściej wynikających z gry wpływowych grup interesów, z drugiej strony całkowicie zasadnych, bo ograniczających dewastujące efekty niekontrolowanego otwarcia (Rodrik, 2011), czy też ła- godzących dysfunkcje koordynacyjne rynków. W polskim wypadku istnieje wiele powodów, by uważać, że otwarcie na konkurencję dla polskich firm, rozumiane jako łatwość penetracji krajowe- go rynku przez zagraniczne podmioty, jest wyjątkowo wysokie – był to te-
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 46 mat regularnie powracający w czasie wywiadów badawczych przeprowa- dzonych z menedżerami wiodących dużych polskich firm przemysłowych. Z drugiej strony, jak dobrze ilustrują to dane na temat ujawnionych prze- wag komparatywnych w polskim eksporcie, międzynarodowa konkurencyj- ność polskiego przemysłu jest oparta w zdecydowanej mierze na bezpo- średnich inwestycjach zagranicznych. Pytanie, czy ta zależność między tym negatywem i pozytywem sta- nowi jakiś rodzaj pułapki rozwojowej, należy do najważniejszych pytań stojących przed polską polityką przemysłową. Teoria ekonomiczna ostatnich dekad wypracowała ugruntowane i zniuansowa- ne stanowisko w kwestii zasadności interwencji w funkcjonowanie rynków, które nie zawsze pozostaje w zgodzie z dominującym globalnie od końca lat 80-tych do Wielkiej Recesji 2008 trendem deregulacyjnym i liberalizacyjnym, będącym często de facto formą obrony pozycji krajów już rozwiniętych (Wade, 2003). • Pewne argumenty za protekcjonizmem są bezzasadne – gdy źródło za- wodności rynkowej leży poza firmą (np. brak kwalifikacji, infrastruktu- ry lub instytucji) interwencja na rzecz firmy nie doprowadzi do spadku kosztów jej funkcjonowania w przyszłości. • Jednak w zakresie, w jakim ułomności rodzą się z braku inwestycji w budo- wanie zdolności ze względu na negatywne efekty zewnętrzne, awersję wo- bec ryzyka, czy brak informacji (brak rynków informacyjnych, umożliwie- nie zwrotu kosztów samoodkrywania (self-discovery) lub trudności w na- uce uczenia się) czasowa interwencja jest zasadna, bowiem może odegrać pozytywną rolę przywróceniu wydajnej alokacji zasobów. Jednak interwencja z zasady musi być selektywna – najlepiej wspierająca określone aktywności, niż branże lub firmy – dobrze sparametryzowana (tj. umożliwiająca pomiar skuteczności) i ograniczona klauzulami wygaszającymi. Politycy powinni także sprzęgnąć mechanizmy ewaluacyjne z mechanizmami korekcyjnymi, pozostawiając decyzje o kontynuowaniu lub wygaszeniu ochro- ny w swoim ręku, a nie w gestii chronionych podmiotów. • Bodźce płynące z rynków czynników produkcji – tj. rynku kapitałowe- go, rynku pracy i rynku technologicznego. Teoria ekonomiczna sugeruje, że dobrze funkcjonujące, elastyczne rynki czynników produkcji i poprawne re-
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 47 latywne ich ceny są konieczne do osiągnięcia wydajnej produkcji i alokacji za- sobów. Jednak rynki te narażone są także na okresowe lub strukturalne dys- funkcje i rząd musi zawsze być gotowym do interwencji ułatwiającej firmom internalizację korzyści rynkowych lub interweniować bezpośrednio tam, gdzie korzyści społeczne przewyższają korzyści prywatne. C. Instytucje Rozwój zdolności / potencjałów oraz gra bodźców mogą odpowiednio się rozwijać do- piero w momencie ustanowienia odpowiednich reguł tej gry, czyli dzięki określonym instytucjom rynkowym i pozarynkowym. Długofalowy rozwój gospodarek można z nie- wielką jedynie dozą nadużycia utożsamić z rozwojem instytucjonalnym. Z pewnością można powiedzieć, że gospodarki niedorozwinięte to gospodarki albo z instytucjami zdefektowanymi, albo kluczowych instytucji pozbawione. Z szerokiego wachlarza in- stytucji, za bezpośrednio wpływające na firmy przemysłowe i ich zdolności / potencja- ły należy uznać: • Ramy prawne regulujące aktywność przemysłową oraz prawa własności - zarówno te dotyczące aktywów uchwytnych, jak i niematerialnych • Instytucje przemysłowe, które promują powiązania między firmami w zakre- sie produkcji, technologii, czy szkolenia pracowników, a także dostarczające wsparcia mniejszym przedsiębiorstwom oraz ułatwiające restrukturyzację • Instytucje edukacyjno-szkoleniowe takie jak uczelnie techniczne i zawodo- we, technika i szkoły zawodowe, centra kształcenia ustawicznego • Instytucje wsparcia technologicznego W ostatniej dekadzie wyłoniło się nowe socjo-ekonomiczno-polityczne podejście do instytucji, które wyraźnie wykracza poza dość proste schematy obowiązujące w naukach ekonomicznych, widzące instytucje jako „reguły gry” (D. North, D. Ace- moglu). Nowe podejście instytucjonalne - znane jako Odmiany Kapitali- zmów (Varieties of Capitalism) - wychodzi od dominującej w ostatnich dekadach w naukach o zarządzaniu zasobowej teorii firmy, ujmującej ją jako wiązkę cennych, rzadkich, trudno imitowalnych i trudno zastępowalnych dynamicznych zdolności / potencjałów (Hall Soskice, 2001). Firma uznawana jest tutaj za centralnego ak- tora gospodarki, dzięki któremu dokonuje ona dostosowań w obliczu zmian techno- logicznych i międzynarodowej konkurencji.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 48 Firmę rozumie się tu relacyjnie, jako podmiot, który dąży do rozwinięcia kluczowych dynamicznych potencjałów – badania, rozwój, produkcja, marketing, serwisowanie. Dla ich zbudowania konieczne są wysokiej jakości relacje wewnętrzne (tj. relacje z pracownikami) i zewnętrzne (tj. dostawcy, klienci, kooperanci, akcjonariusze, związ- ki zawodowe, organizacje branżowe, rząd). Te relacje mogą tworzyć różne konfigura- cje, które decydują o instytucjonalnym charakterze danej odmiany kapitalizmu. Pięć sfer ma kluczowy wpływ na budowę przez firmę relacji, determinujących jej zdolność do przezwyciężenia problemów koordynacyjnych w procesie budowy dynamicznych poten- cjałów, będących fundamentem jej przewag konkurencyjnych. • Relacje branżowe – koordynacja negocjacji płacowych i warunków pracy • Szkolenie zawodowe i edukacja, tj. zabezpieczenie dostępności odpowied- nich kwalifikacji i koordynacja ich formowania • Zarządzanie korporacyjne, tj. dostęp do finansowania, relacje inwestorskie • Relacje między firmami, tj. transfer technologiczny, relacje z dostawcami, kooperantami i klientami • Relacje z pracownikami, tj. budowa kluczowych kompetencji pracowników, kształtowanie ich postaw oraz wzorce przywództwa Relacje, które firmy tworzą rozwiązując te strategiczne dylematy, określają wachlarz kompetencji, których nabywają oraz charakter reżimu produkcyj- nego danej gospodarki. Pierwotnie (Hall Soskice, 2001) wyróżnili dwa dojrzałe paradygmaty kapitalizmu – liberalny (USA) i koordynowany (Niemcy), kilka lat póź- niej zaproponowano dla gospodarek Polski, Czech i Słowacji komplementarny model postkomunistycznego kapitalizmu zależnego. Podstawowe cechy tych instytucjonal- nych odmian kapitalizmu przedstawia Tabela 2. Istnieją trzy podstawowe instytucjonalne struktury koordynujące, które określają cha- rakter kapitalizmu i determinują typy przewag komparatywnych i konkurencyjnych, któ- re będą budulcem strategii firm. Są to rynki, hierarchie i sieci. Każda z nich uzupełnia w różny sposób deficyty pozostałych. Zazwyczaj podkreśla się, że gospodarki kapitali- styczne różnią się od siebie zakresem dopuszczanej alokacji rynkowej, lub patrząc od drugiej strony, skalą regulacji. Jednak podstawowym wyróżnikiem odmian kapitali- zmów jest gęstość relacji o charakterze sieciowym, które służą ustalaniu, w ja- kim natężeniu i w jakich sferach życia gospodarczego preferowana jest rywali- zacja, a w jakim stopniu koordynacja pomiędzy firmami. W szczególności cho- dzi o rolę instytucji dostarczających (a.) zdolności do wymiany informacji, (b.) monitorowania zachowań innych oraz (c.) sankcjonowania braku kooperacji.
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 49 Trzy instytucjonalne modele kapitalizmu – liberalny, koordynowany, zależny Instytucja Trzy instytucjonalne odmiany kapitalizmu (Varieties of Capitalism) Liberalna gospodarka rynkowa Koordynowana gospodarka rynkowa Zależna gospodarka rynkowa Wyróżniający mechanizm koordynacyjny Konkurencyjny rynek i formalne kontrakty Międzyorganizacyjne sieci i zrzeszenia Zależność od wewnątrzfirmowych hierarchii w ‚TNE’2 ; znikoma obecność sieci krajowych Podstawowy środek finansowania inwestycji Krajowe i międzynarodowe rynki kapitałowe Krajowe finansowanie bankowe i wewnętrznie zakumulowane fundusze (Bez)pośrednie inwestycje zagraniczne i banki kontrolowane z zagranicy; krajowe inwestycje głównie z funduszy własnych Nadzór korporacyjny Kontrola zewnętrzna / rozproszony akcjonariat Kontrola wewnętrzna / akcjonariat skoncentrowany Kontrola przez centrale ‚TNE’; duże firmy krajowe pod kontrolą państwa Relacje branżowe Pluralistyczne, oparte o rynek, mała ilość układów zbiorowych Korporacjonistyczne, konsensualne, układy sektorowe lub narodowe Zaspokojenie wykwalifikowanych pracowników, układy na poziome przedsiębiorstw; w sektorze krajowym rozpowszechniona represja płacowa Edukacja i kształcenie techniczne Kwalifikacje ogólne, wysokie wydatki B+R Kwalifikacje branżowe lub firmowe, kształcenie zawodowe Ograniczone wydatki na podwyższenie kwalifikacji; Nadpodaż general skills, niedobór specific skills Transfer innowacji Oparty o rynek i formalne kontrakty Istotna rola przedsięwzięć wspólnych i branżowych stowarzyszeń Wewnątrzfirmowy transfer w obrębie ‚TNE’; zakup urządzeń i licencji przez firmy krajowe Przewagi komparatywne Radykalne innowacje w technologii i sektorze usług Inkrementalne innowacje w dziedzinie dóbr kapitałowych Platformy montażowe dla semistandardowych dóbr przemysłowych; dominacja produkcji o niskich barierach wejścia, opartej o niskie płace 2. TNE (od trans-national enterprise) tj. korporacja ponadnarodowa TAB. 5
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 50 Istotnym wnioskiem dla rozważań o konkurencyjności, jaki płynie z powyższej analizy jest taki, że logika instytucjonalna danego kapitalizmu, określają- ca jego instytucjonalne komplementarności, w znacznym stopniu determinu- je dostępne strategie firm. Firmy zlokalizowane w obrębie danej narodowej odmiany kapitalizmu funkcjonują w określonym otoczeniu instytucji koordynują- cych, których charakter leży w dużej mierze poza ich kontrolą. Instytucje te ofe- rują specyficzne spektrum możliwości (opportunities) i można spodziewać się, że w dłuższym okresie czasu większość z nich grawitować będzie w kierunku stra- tegii maksymalizujących szanse dostępne w danym układzie instytucjonalnym. Stąd firmy w gospodarkach liberalnych dominują na rynkach produktów opar- tych o szybkie tempo i przełomowy rodzaj innowacji oraz szybką dyfuzję wiedzy, natomiast firmy z gospodarek bardziej koordynowanych preferują strategie opar- te o innowacje inkrementalne i dobra o większym nasyceniu wiedzą niejawną (tacit knowledge). Zamienić tekst dwóch akapitów wg analogicznego podziału na: Różnorodne typy gospodarek rynkowych tworzą różne wzorce komplementarności instytucjonalnych w obrębie kapitalizmu jako takiego. Polegają one na tym, że obecność jednej insty- tucji prowadzi do większego zwrotu lub większej wydajności funkcjonowania instytu- cji wobec niej komplementarnej. Kraje posiadające określony dominujący typ koordy- nacji, tj. specyficzny miks rynku, hierarchii i sieci, w jednej sferze, zazwyczaj rozwijają komplementarne praktyki w innej. Prowadzi to do konkluzji, że struktury instytucjonal- ne poszczególnych gospodarek dostarczają lokalnym firmom przewag w angażowa- niu się w określone typy aktywności i wytwarzanie określonego typu dóbr. Firmy po- siadają bodźce do podejmowania takich a nie innych aktywności ponieważ są w tym wspierane przez układ instytucjonalny, określający narodowy charakter kapitalizmu. Z tabeli 5. wynika, że polski przemysł posiada instytucjonalne przewagi w tych eta- pach produkcji dóbr, które nie wymagają wysokiej koordynacji sieciowej pomiędzy firmami, wysokich wydatków na badania i rozwój, wysokiego poziomu wsparcia fi- nansowego oraz wysokich inwestycji w kompetencje pracowników. Oczywista konklu- zja z tego płynąca jest taka, że problem pułapki produktowej w polskim prze- myśle może mieć niezwykle istotny wymiar instytucjonalny. 4. Strategia konkurowania w oparciu o potencjały na poziomie firm Niezależnie od dominującej logiki instytucjonalnej, ostatnie dekady przyniosły, z ra- cji rosnącej presji globalizacyjnej, pewne rozluźnienie związku między strategiami i instytucjami. Nie oznacza to zmierzchu narodowych modeli kapitalizmu, ani tym bardziej nagromadzonych w ich obrębie zasobów, ukrytych w wielkich korporacjach
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?
Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?

Recommended

Raport Forum ZPP 2019
Raport Forum ZPP 2019Raport Forum ZPP 2019
Raport Forum ZPP 2019
Grupa PTWP S.A.
 
Raport przedsiębiorczość w polsce
Raport przedsiębiorczość w polsceRaport przedsiębiorczość w polsce
Raport przedsiębiorczość w polsceStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Almanach pzpb 2020
Almanach pzpb 2020Almanach pzpb 2020
Almanach pzpb 2020
Grupa PTWP S.A.
 
Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016
Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016
Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Wizerunek przedsiębiorcy - raport
Wizerunek przedsiębiorcy - raportWizerunek przedsiębiorcy - raport
Wizerunek przedsiębiorcy - raport
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Raport spring 2017_pl_1_0_8
Raport spring 2017_pl_1_0_8Raport spring 2017_pl_1_0_8
Raport spring 2017_pl_1_0_8
Grupa PTWP S.A.
 
Skaner Sektora MSP
Skaner Sektora MSPSkaner Sektora MSP
Skaner Sektora MSPWojciech Boczoń
 
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badan
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badanOsobliwosci_konkurencji_wyniki_badan
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badanPawe? Bombola
 

Recommended

Raport Forum ZPP 2019
Raport Forum ZPP 2019Raport Forum ZPP 2019
Raport Forum ZPP 2019
Grupa PTWP S.A.
 
Raport przedsiębiorczość w polsce
Raport przedsiębiorczość w polsceRaport przedsiębiorczość w polsce
Raport przedsiębiorczość w polsceStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Almanach pzpb 2020
Almanach pzpb 2020Almanach pzpb 2020
Almanach pzpb 2020
Grupa PTWP S.A.
 
Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016
Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016
Raport firmy net nastroje gospodarcze wsrod msp 2015-2016
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Wizerunek przedsiębiorcy - raport
Wizerunek przedsiębiorcy - raportWizerunek przedsiębiorcy - raport
Wizerunek przedsiębiorcy - raport
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Raport spring 2017_pl_1_0_8
Raport spring 2017_pl_1_0_8Raport spring 2017_pl_1_0_8
Raport spring 2017_pl_1_0_8
Grupa PTWP S.A.
 
Skaner Sektora MSP
Skaner Sektora MSPSkaner Sektora MSP
Skaner Sektora MSPWojciech Boczoń
 
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badan
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badanOsobliwosci_konkurencji_wyniki_badan
Osobliwosci_konkurencji_wyniki_badanPawe? Bombola
 
CASE Network Studies and Analyses 250 -
CASE Network Studies and Analyses 250 - CASE Network Studies and Analyses 250 -
CASE Network Studies and Analyses 250 - CASE Center for Social and Economic Research
 
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
F-Trust SA
 
KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015
KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015
KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015
KarieraPlus.pl
 
Raport kreatywny łańcuch
Raport kreatywny łańcuchRaport kreatywny łańcuch
Raport kreatywny łańcuch
design_it_poland
 
25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu"
25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu" 25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu"
25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu"
Wroclaw
 
Raport
RaportRaport
RaportWojciech Boczoń
 
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Grant Thornton
 
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorcówŹródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
CEO Magazyn Polska
 
Raport polskie startupy_2021
Raport polskie startupy_2021Raport polskie startupy_2021
Raport polskie startupy_2021
Wroclaw
 
70 sekund
70 sekund70 sekund
70 sekundStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...
High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...
High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...
Projectsatbangalore
 
Carolyn Duhart Resume 2016
Carolyn Duhart Resume 2016Carolyn Duhart Resume 2016
Carolyn Duhart Resume 2016Carolyn Duhart
 
My last vacation
My last vacationMy last vacation
My last vacation
fabian alonso garcia malaver
 
PDL Automated Software Suite
PDL Automated Software SuitePDL Automated Software Suite
PDL Automated Software Suite
Ramon Escalera
 
DEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETED
DEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETEDDEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETED
DEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETEDDeana Carpenter
 
A Complete Social Media Marketing Guide
A Complete Social Media Marketing GuideA Complete Social Media Marketing Guide
A Complete Social Media Marketing Guide
Brandie Davis
 
Ppr..perporagram raction.
Ppr..perporagram raction.Ppr..perporagram raction.
Ppr..perporagram raction.
masoud zahiry
 
한국어와 NLTK, Gensim의 만남
한국어와 NLTK, Gensim의 만남한국어와 NLTK, Gensim의 만남
한국어와 NLTK, Gensim의 만남
Eunjeong (Lucy) Park
 
Vidyanath Gururajan, Branston
Vidyanath Gururajan, BranstonVidyanath Gururajan, Branston
Vidyanath Gururajan, Branston
Anaerobic Digestion & Biogas Association
 
David Tompkins, Aqua Enviro
David Tompkins, Aqua Enviro David Tompkins, Aqua Enviro
David Tompkins, Aqua Enviro
Anaerobic Digestion & Biogas Association
 
Alan Douglas, Cleanergy
Alan Douglas, CleanergyAlan Douglas, Cleanergy
Alan Douglas, Cleanergy
Anaerobic Digestion & Biogas Association
 
Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju
Plan na rzecz Odpowiedzialnego RozwojuPlan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju
Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju
MinisterstwoRozwoju
 

More Related Content

What's hot

Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
F-Trust SA
 
KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015
KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015
KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015
KarieraPlus.pl
 
Raport kreatywny łańcuch
Raport kreatywny łańcuchRaport kreatywny łańcuch
Raport kreatywny łańcuch
design_it_poland
 
25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu"
25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu" 25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu"
25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu"
Wroclaw
 
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Grant Thornton
 
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorcówŹródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
CEO Magazyn Polska
 
Raport polskie startupy_2021
Raport polskie startupy_2021Raport polskie startupy_2021
Raport polskie startupy_2021
Wroclaw
 

What's hot (10)

CASE Network Studies and Analyses 250 -
CASE Network Studies and Analyses 250 - CASE Network Studies and Analyses 250 -
CASE Network Studies and Analyses 250 -
 
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
Fundusze inwestycyjne - raport styczeń 2015 F-Trust
 
KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015
KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015
KarieraPlus Sprzedaż 2014/2015
 
Raport kreatywny łańcuch
Raport kreatywny łańcuchRaport kreatywny łańcuch
Raport kreatywny łańcuch
 
25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu"
25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu" 25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu"
25 lat Capgemini w Polsce - "Raport wpływu"
 
Raport
RaportRaport
Raport
 
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
Polska ma najwięcej miejsc pracy w historii | Purpurowy kalkulator Grant Thor...
 
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorcówŹródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
Źródła nieuczciwej konkurencji wobec polskich przedsiębiorców
 
Raport polskie startupy_2021
Raport polskie startupy_2021Raport polskie startupy_2021
Raport polskie startupy_2021
 
70 sekund
70 sekund70 sekund
70 sekund
 

Viewers also liked

High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...
High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...
High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...
Projectsatbangalore
 
Carolyn Duhart Resume 2016
Carolyn Duhart Resume 2016Carolyn Duhart Resume 2016
Carolyn Duhart Resume 2016Carolyn Duhart
 
My last vacation
My last vacationMy last vacation
My last vacation
fabian alonso garcia malaver
 
PDL Automated Software Suite
PDL Automated Software SuitePDL Automated Software Suite
PDL Automated Software Suite
Ramon Escalera
 
DEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETED
DEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETEDDEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETED
DEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETEDDeana Carpenter
 
A Complete Social Media Marketing Guide
A Complete Social Media Marketing GuideA Complete Social Media Marketing Guide
A Complete Social Media Marketing Guide
Brandie Davis
 
Ppr..perporagram raction.
Ppr..perporagram raction.Ppr..perporagram raction.
Ppr..perporagram raction.
masoud zahiry
 
한국어와 NLTK, Gensim의 만남
한국어와 NLTK, Gensim의 만남한국어와 NLTK, Gensim의 만남
한국어와 NLTK, Gensim의 만남
Eunjeong (Lucy) Park
 
Vidyanath Gururajan, Branston
Vidyanath Gururajan, BranstonVidyanath Gururajan, Branston
Vidyanath Gururajan, Branston
Anaerobic Digestion & Biogas Association
 
David Tompkins, Aqua Enviro
David Tompkins, Aqua Enviro David Tompkins, Aqua Enviro
David Tompkins, Aqua Enviro
Anaerobic Digestion & Biogas Association
 
Alan Douglas, Cleanergy
Alan Douglas, CleanergyAlan Douglas, Cleanergy
Alan Douglas, Cleanergy
Anaerobic Digestion & Biogas Association
 
Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju
Plan na rzecz Odpowiedzialnego RozwojuPlan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju
Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju
MinisterstwoRozwoju
 

Viewers also liked (12)

High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...
High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...
High Efficiency Resonant dc/dc Converter Utilizing a Resistance Compression N...
 
Carolyn Duhart Resume 2016
Carolyn Duhart Resume 2016Carolyn Duhart Resume 2016
Carolyn Duhart Resume 2016
 
My last vacation
My last vacationMy last vacation
My last vacation
 
PDL Automated Software Suite
PDL Automated Software SuitePDL Automated Software Suite
PDL Automated Software Suite
 
DEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETED
DEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETEDDEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETED
DEANA CARPENTER RESUME AUGUST 16TH 2015- COMPLETED
 
A Complete Social Media Marketing Guide
A Complete Social Media Marketing GuideA Complete Social Media Marketing Guide
A Complete Social Media Marketing Guide
 
Ppr..perporagram raction.
Ppr..perporagram raction.Ppr..perporagram raction.
Ppr..perporagram raction.
 
한국어와 NLTK, Gensim의 만남
한국어와 NLTK, Gensim의 만남한국어와 NLTK, Gensim의 만남
한국어와 NLTK, Gensim의 만남
 
Vidyanath Gururajan, Branston
Vidyanath Gururajan, BranstonVidyanath Gururajan, Branston
Vidyanath Gururajan, Branston
 
David Tompkins, Aqua Enviro
David Tompkins, Aqua Enviro David Tompkins, Aqua Enviro
David Tompkins, Aqua Enviro
 
Alan Douglas, Cleanergy
Alan Douglas, CleanergyAlan Douglas, Cleanergy
Alan Douglas, Cleanergy
 
Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju
Plan na rzecz Odpowiedzialnego RozwojuPlan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju
Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju
 

Similar to Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?

Ranking 1000 największych firm sektora spożywczego
Ranking 1000 największych firm sektora spożywczegoRanking 1000 największych firm sektora spożywczego
Ranking 1000 największych firm sektora spożywczego
Grupa PTWP S.A.
 
Koniec dywidendy demograficznej – stagnacja i inflacja, czy adaptacja technol...
Koniec dywidendy demograficznej – stagnacja i inflacja, czy adaptacja technol...Koniec dywidendy demograficznej – stagnacja i inflacja, czy adaptacja technol...
Koniec dywidendy demograficznej – stagnacja i inflacja, czy adaptacja technol...
GRAPE
 
Bankowość korporacyjna BRE
Bankowość korporacyjna BREBankowość korporacyjna BRE
Bankowość korporacyjna BREWojciech Boczoń
 
Polska globalnie czyli co poszło nie tak w gopodarce Polski od 1989 roku
Polska globalnie czyli co poszło nie tak w gopodarce Polski od 1989 rokuPolska globalnie czyli co poszło nie tak w gopodarce Polski od 1989 roku
Polska globalnie czyli co poszło nie tak w gopodarce Polski od 1989 roku
Stolarka VIP
 
Polska globalnie raport roczny 2019 maj
Polska globalnie raport roczny 2019 majPolska globalnie raport roczny 2019 maj
Polska globalnie raport roczny 2019 maj
Grupa PTWP S.A.
 
magellan prezentacja profesjonalny inwestor final
magellan prezentacja profesjonalny inwestor finalmagellan prezentacja profesjonalny inwestor final
magellan prezentacja profesjonalny inwestor final
Łukasz Konopko
 
Europejskie Dni Pracodawów 2018 PUP Złotoryja
Europejskie Dni Pracodawów 2018 PUP ZłotoryjaEuropejskie Dni Pracodawów 2018 PUP Złotoryja
Europejskie Dni Pracodawów 2018 PUP Złotoryja
Powiatowy Urząd Pracy w Złotoryi
 
Polskie Startupy 2016
Polskie Startupy 2016 Polskie Startupy 2016
Polskie Startupy 2016
Business Insider Polska
 
Adecco Poland_Raport Płacowy_2015
Adecco Poland_Raport Płacowy_2015Adecco Poland_Raport Płacowy_2015
Adecco Poland_Raport Płacowy_2015Bartlomiej Rozmus
 
BRE-CASE Seminarium 67 - Poland's Accession to the European Union and the Rat...
BRE-CASE Seminarium 67 - Poland's Accession to the European Union and the Rat...BRE-CASE Seminarium 67 - Poland's Accession to the European Union and the Rat...
BRE-CASE Seminarium 67 - Poland's Accession to the European Union and the Rat...
CASE Center for Social and Economic Research
 
Strefa_Biznesu_Kwiecien_2021
Strefa_Biznesu_Kwiecien_2021Strefa_Biznesu_Kwiecien_2021
Strefa_Biznesu_Kwiecien_2021
poranny24
 
BRE-CASE Seminarium 103 - Integracja Rynku Finansowego - 5 lat członkostwa Po...
BRE-CASE Seminarium 103 - Integracja Rynku Finansowego - 5 lat członkostwa Po...BRE-CASE Seminarium 103 - Integracja Rynku Finansowego - 5 lat członkostwa Po...
BRE-CASE Seminarium 103 - Integracja Rynku Finansowego - 5 lat członkostwa Po...
CASE Center for Social and Economic Research
 
Raport Szczęśliwi Innowacyjni - badanie innowacyjności w Polsce - Ideazone 2021
Raport Szczęśliwi Innowacyjni - badanie innowacyjności w Polsce - Ideazone 2021Raport Szczęśliwi Innowacyjni - badanie innowacyjności w Polsce - Ideazone 2021
Raport Szczęśliwi Innowacyjni - badanie innowacyjności w Polsce - Ideazone 2021
Ideazone
 
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce Polski
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce PolskiRola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce Polski
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce Polski
PwC Polska
 
B01 Pomoc Publiczna W Ramach Po Kl
B01 Pomoc Publiczna W Ramach Po KlB01 Pomoc Publiczna W Ramach Po Kl
B01 Pomoc Publiczna W Ramach Po KlUM Łódzkie
 
Rynek agencji zatrudnienia w 2016 roku
Rynek agencji zatrudnienia w 2016 rokuRynek agencji zatrudnienia w 2016 roku
Rynek agencji zatrudnienia w 2016 roku
CEO Magazyn Polska
 
Zapaść czy fuzja z energetyką uratuje polskie górnictwo - wise europa
Zapaść czy fuzja z energetyką uratuje polskie górnictwo - wise europaZapaść czy fuzja z energetyką uratuje polskie górnictwo - wise europa
Zapaść czy fuzja z energetyką uratuje polskie górnictwo - wise europa
Grupa PTWP S.A.
 
D01 Poddzialanie 8.1.1
D01 Poddzialanie 8.1.1D01 Poddzialanie 8.1.1
D01 Poddzialanie 8.1.1UM Łódzkie
 
Raport z VIII edycji Konkursu Złota Strona Emitenta
Raport z VIII edycji Konkursu Złota Strona EmitentaRaport z VIII edycji Konkursu Złota Strona Emitenta
Raport z VIII edycji Konkursu Złota Strona Emitenta
Stowarzyszenie Emitentów Giełdowych
 
PKG | Biała Księga
PKG | Biała KsięgaPKG | Biała Księga
PKG | Biała Księga
Grant Thornton
 

Similar to Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji? (20)

Ranking 1000 największych firm sektora spożywczego
Ranking 1000 największych firm sektora spożywczegoRanking 1000 największych firm sektora spożywczego
Ranking 1000 największych firm sektora spożywczego
 
Koniec dywidendy demograficznej – stagnacja i inflacja, czy adaptacja technol...
Koniec dywidendy demograficznej – stagnacja i inflacja, czy adaptacja technol...Koniec dywidendy demograficznej – stagnacja i inflacja, czy adaptacja technol...
Koniec dywidendy demograficznej – stagnacja i inflacja, czy adaptacja technol...
 
Bankowość korporacyjna BRE
Bankowość korporacyjna BREBankowość korporacyjna BRE
Bankowość korporacyjna BRE
 
Polska globalnie czyli co poszło nie tak w gopodarce Polski od 1989 roku
Polska globalnie czyli co poszło nie tak w gopodarce Polski od 1989 rokuPolska globalnie czyli co poszło nie tak w gopodarce Polski od 1989 roku
Polska globalnie czyli co poszło nie tak w gopodarce Polski od 1989 roku
 
Polska globalnie raport roczny 2019 maj
Polska globalnie raport roczny 2019 majPolska globalnie raport roczny 2019 maj
Polska globalnie raport roczny 2019 maj
 
magellan prezentacja profesjonalny inwestor final
magellan prezentacja profesjonalny inwestor finalmagellan prezentacja profesjonalny inwestor final
magellan prezentacja profesjonalny inwestor final
 
Europejskie Dni Pracodawów 2018 PUP Złotoryja
Europejskie Dni Pracodawów 2018 PUP ZłotoryjaEuropejskie Dni Pracodawów 2018 PUP Złotoryja
Europejskie Dni Pracodawów 2018 PUP Złotoryja
 
Polskie Startupy 2016
Polskie Startupy 2016 Polskie Startupy 2016
Polskie Startupy 2016
 
Adecco Poland_Raport Płacowy_2015
Adecco Poland_Raport Płacowy_2015Adecco Poland_Raport Płacowy_2015
Adecco Poland_Raport Płacowy_2015
 
BRE-CASE Seminarium 67 - Poland's Accession to the European Union and the Rat...
BRE-CASE Seminarium 67 - Poland's Accession to the European Union and the Rat...BRE-CASE Seminarium 67 - Poland's Accession to the European Union and the Rat...
BRE-CASE Seminarium 67 - Poland's Accession to the European Union and the Rat...
 
Strefa_Biznesu_Kwiecien_2021
Strefa_Biznesu_Kwiecien_2021Strefa_Biznesu_Kwiecien_2021
Strefa_Biznesu_Kwiecien_2021
 
BRE-CASE Seminarium 103 - Integracja Rynku Finansowego - 5 lat członkostwa Po...
BRE-CASE Seminarium 103 - Integracja Rynku Finansowego - 5 lat członkostwa Po...BRE-CASE Seminarium 103 - Integracja Rynku Finansowego - 5 lat członkostwa Po...
BRE-CASE Seminarium 103 - Integracja Rynku Finansowego - 5 lat członkostwa Po...
 
Raport Szczęśliwi Innowacyjni - badanie innowacyjności w Polsce - Ideazone 2021
Raport Szczęśliwi Innowacyjni - badanie innowacyjności w Polsce - Ideazone 2021Raport Szczęśliwi Innowacyjni - badanie innowacyjności w Polsce - Ideazone 2021
Raport Szczęśliwi Innowacyjni - badanie innowacyjności w Polsce - Ideazone 2021
 
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce Polski
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce PolskiRola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce Polski
Rola przemysłu motoryzacyjnego w gospodarce Polski
 
B01 Pomoc Publiczna W Ramach Po Kl
B01 Pomoc Publiczna W Ramach Po KlB01 Pomoc Publiczna W Ramach Po Kl
B01 Pomoc Publiczna W Ramach Po Kl
 
Rynek agencji zatrudnienia w 2016 roku
Rynek agencji zatrudnienia w 2016 rokuRynek agencji zatrudnienia w 2016 roku
Rynek agencji zatrudnienia w 2016 roku
 
Zapaść czy fuzja z energetyką uratuje polskie górnictwo - wise europa
Zapaść czy fuzja z energetyką uratuje polskie górnictwo - wise europaZapaść czy fuzja z energetyką uratuje polskie górnictwo - wise europa
Zapaść czy fuzja z energetyką uratuje polskie górnictwo - wise europa
 
D01 Poddzialanie 8.1.1
D01 Poddzialanie 8.1.1D01 Poddzialanie 8.1.1
D01 Poddzialanie 8.1.1
 
Raport z VIII edycji Konkursu Złota Strona Emitenta
Raport z VIII edycji Konkursu Złota Strona EmitentaRaport z VIII edycji Konkursu Złota Strona Emitenta
Raport z VIII edycji Konkursu Złota Strona Emitenta
 
PKG | Biała Księga
PKG | Biała KsięgaPKG | Biała Księga
PKG | Biała Księga
 

More from Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu

Promocja organizacji non profit
Promocja organizacji non profitPromocja organizacji non profit
Promocja organizacji non profit
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Inwestycje w energetykę wiatrową
Inwestycje w energetykę wiatrowąInwestycje w energetykę wiatrową
Inwestycje w energetykę wiatrową
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Aktywni mieszkańcy Tarnów
Aktywni mieszkańcy TarnówAktywni mieszkańcy Tarnów
Aktywni mieszkańcy Tarnów
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Akademia Przedsiebiorcy 2016
Akademia Przedsiebiorcy 2016Akademia Przedsiebiorcy 2016
Akademia Przedsiebiorcy 2016
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Techniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikami
Techniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikamiTechniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikami
Techniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikami
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Odpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymi
Odpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymiOdpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymi
Odpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymi
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitej
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitejOsiem grzechów głównych rzeczypospolitej
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitej
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Promocja NGOsów od FaniMani.pl
Promocja NGOsów od FaniMani.plPromocja NGOsów od FaniMani.pl
Promocja NGOsów od FaniMani.pl
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Agenda - Kongres Praktyków Biznesu
Agenda - Kongres Praktyków BiznesuAgenda - Kongres Praktyków Biznesu
Agenda - Kongres Praktyków Biznesu
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Przewodnik po modelu wsparcia
Przewodnik po modelu wsparciaPrzewodnik po modelu wsparcia
Przewodnik po modelu wsparcia
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Gazeta targowa - lipiec 2015
Gazeta targowa - lipiec 2015Gazeta targowa - lipiec 2015
Gazeta targowa - lipiec 2015
Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 

More from Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu (20)

Abc umowy franczyzowej
Abc umowy franczyzowejAbc umowy franczyzowej
Abc umowy franczyzowej
 
Promocja organizacji non profit
Promocja organizacji non profitPromocja organizacji non profit
Promocja organizacji non profit
 
Inwestycje w energetykę wiatrową
Inwestycje w energetykę wiatrowąInwestycje w energetykę wiatrową
Inwestycje w energetykę wiatrową
 
Przestrzenna analityka biznesowa
Przestrzenna analityka biznesowaPrzestrzenna analityka biznesowa
Przestrzenna analityka biznesowa
 
Aktywni mieszkańcy Tarnów
Aktywni mieszkańcy TarnówAktywni mieszkańcy Tarnów
Aktywni mieszkańcy Tarnów
 
Akademia Przedsiebiorcy 2016
Akademia Przedsiebiorcy 2016Akademia Przedsiebiorcy 2016
Akademia Przedsiebiorcy 2016
 
Podręcznik webinarów
Podręcznik webinarówPodręcznik webinarów
Podręcznik webinarów
 
Techniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikami
Techniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikamiTechniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikami
Techniki komunikacji na trudne sytuacje z klientami i dłużnikami
 
Odpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymi
Odpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymiOdpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymi
Odpowiedzialny biznes jako sposób budowania relacji ze społecznościami lokalnymi
 
Jak pisać i tworzyć prezentacje
Jak pisać i tworzyć prezentacjeJak pisać i tworzyć prezentacje
Jak pisać i tworzyć prezentacje
 
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitej
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitejOsiem grzechów głównych rzeczypospolitej
Osiem grzechów głównych rzeczypospolitej
 
Brand journalism
Brand journalismBrand journalism
Brand journalism
 
Marketer 1 16_2015
Marketer 1 16_2015Marketer 1 16_2015
Marketer 1 16_2015
 
Promocja NGOsów od FaniMani.pl
Promocja NGOsów od FaniMani.plPromocja NGOsów od FaniMani.pl
Promocja NGOsów od FaniMani.pl
 
Program
ProgramProgram
Program
 
Zaproszenie
ZaproszenieZaproszenie
Zaproszenie
 
Agenda - Kongres Praktyków Biznesu
Agenda - Kongres Praktyków BiznesuAgenda - Kongres Praktyków Biznesu
Agenda - Kongres Praktyków Biznesu
 
Media społecznościowe 2015
Media społecznościowe 2015Media społecznościowe 2015
Media społecznościowe 2015
 
Przewodnik po modelu wsparcia
Przewodnik po modelu wsparciaPrzewodnik po modelu wsparcia
Przewodnik po modelu wsparcia
 
Gazeta targowa - lipiec 2015
Gazeta targowa - lipiec 2015Gazeta targowa - lipiec 2015
Gazeta targowa - lipiec 2015
 

Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?

  • 1. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji? Determinanty konkurencyjności polskiego przemysłu w kontekście wdrażania perspektywy finansowej 2014-2020 Jan Filip Staniłko INDUSTRIALIZACJA 3.0
  • 2. ©Copyright: Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych Wszystkie prawa zatrzeżone. ISBN 978-83-64813-08-5 Warszawa, wrzesień 2014 r. Autor: Jan Filip Staniłko Współautorzy: Paweł Kabicz, Katarzyna Kowalczyk, Artur Krawczyk Redakcja: Sonia Buchholtz, Rafał Trzeciakowski Współpraca: Jan Gąska, Daria Łojszczyk, Kasia Nowicka, Anna Pankowiec, Piotr Szczerba, Rafał Starościk, Mateusz Zakrzewski Okładka, projekt i skład: ALC MArketing & Media Projects Druk: ARGRAF Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych (WISE Institute) Al. Jerozolimskie 99/18 02 - 001 Warszawa, Polska Tel. +48 22 395 50 11 wise@wise-institute.org.pl http: www.wise-institute.org.pl Projekt zrealizowany przy współfinansowaniu ze środków Unii Europejskiej przyznanych w ramach Konkursu Dotacji „Fundusze europejskie na poziomie NSS”
  • 3. 3 Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji? Determinanty konkurencyjności polskiego przemysłu w kontekście wdrażania perspektywy finansowej 2014-2020 Jan Filip Staniłko
  • 4.
  • 5. 5 SPIS TREŚCI Czy polski przemysł jest globalnie konkurencyjny? 7 Konkurencyjność oparta na zdolnościach / potencjałach 32 Konkurencyjność polskiego przemysłu w globalnych łańcuchach wartości 55 WNIOSKI 74 BIBLIOGRAFIA 79 1 2 3 4
  • 6.
  • 7. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 7 1czy polski przemysł jest globalnie konkurencyjny?
  • 8. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 8 1. Czym jest konkurencyjność przemysłu? Konkurencyjność gospodarcza to stały element języka współczesnej polityki, swoiste sło- wo-wytrych debat o polityce gospodarczej tak krajów rozwiniętych, jak i rozwijających się (Krugman 1994). Jednocześnie mimo – a może z powodu - swego rozpowszechnienia, nadal jest jednym z najmniej rozumianych terminów ekonomicznych. Jest nierozumiany przede wszystkim dlatego, że jest pojęciem rozmytym, o nieostrych granicach, stosowanym w kon- tekstach tak mikro jak i makroekonomicznych: w odniesieniu do firm, branż przemysło- wych, krajów a nawet szerszych wspólnot gospodarczych takich jak Unia Europejska. Raport ten oparty jest na przekonaniu, że posiłkowanie się pojęciem konkurencyjności do opisu pozycji gospodarczej różnych krajów nie może być prostą ekstrapolacją pojęć opra- cowanych w literaturze szkół biznesu do opisu przewag rynkowych przedsiębiorstw i ich konglomeratów. Rywalizacja firm o dany rynek ma bowiem w dużej mierze charakter gry o sumie zerowej, podczas gdy rywalizacja gospodarcza państw na arenie globalnej już nie. Zgodnie z zasadą przewag komparatywnych, które są ściśle powiązane, ale nie tożsame z przewagami konkurencyjnymi, każda gospodarka długofalowo powinna korzystać na udziale w handlu międzynarodowy (por. Rodrik 2011). Tego samego nie da się jednak po- wiedzieć o poszczególnych firmach tę gospodarkę tworzących. Mogą się one bowiem stać ofiarami bądź bezpośredniej rywalizacji z zagranicznymi konkurentami bądź też powolnych, lecz stale ewoluujących procesów redefiniujących stopniowo globalny podział pracy. Z per- spektywy gospodarki narodowej, wzrost lub upadek określonych firm lub typów aktywno- ści jest nieistotny tak długo, jak następuje optymalna realokacja uwolnionych zasobów, a kapitał i praca znajdują nowe zastosowania w innych przedsiębiorstwach czy obszarach działalności. Innymi słowy sam fakt, że w danym kraju pewne rodzaje aktywności zanikają może być świadectwem normalnego procesu rozwojowego, w którym stare obszary prze- wag komparatywnych zastępowane są przez nowe, a nie utraty konkurencyjności per se. Konkurencyjność – płace vs. produktywność Wiele dyskusji o konkurencyjności ogranicza się do analizy zagadnień makroekonomicznych, praw- nych i społecznych, mimo, że stabilny kontekst instytucjonalny jest co najwyżej koniecznym, lecz nie wystarczającym warunkiem sukcesu gospodarczego w długim okresie. Bogactwo jest bowiem pochodną wydajności, z jaką kraj użytkuje ludzkie, kapitałowe i naturalne zasoby w celu produkcji dóbr i usług. Produktywność z kolei zależy od mikroekonomicznego potencjału, rozumianego jako złożenie (a.) wyrafinowania technicznego przedsiębiorstw, (b.) jakości narodowego otoczenia biz- nesowego oraz na (c.) pozytywnych efektach zewnętrznych, powstających w wyniku aglomera- cji przestrzennej i sieciowej powiązanych ze sobą i wspierających się branż. Oznacza to, że trwałej konkurencyjności nie buduje się na niskich kosztach płacy, czy cyklicznej dewaluacji waluty. Prze-
  • 9. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 9 ciwnie - konieczność utrzymywania niskich płac ujawnia w istocie brak konkurencyjności i struk- turalną niezdolność danej gospodarki do systematycznego podnoszenia zamożności jej obywate- li. Podobnie potrzeba dyskrecjonalnej dewaluacji jest niczym innym jak powszechnym obniżaniem wynagrodzeń w wyniku udzielenia upustu na sprzedaż dóbr i usług krajowych na rynkach zagra- nicznych, przy jednoczesnym podwyższeniu kosztów dóbr i usług kupowanych zagranicą. Szczególne znaczenie dla tego czy płace w danym kraju rosną czy nie, ma przemysł. Dzięki temu, że wytwarza on coraz bardziej złożone, czyli coraz cenniejsze dobra, buduje on także stale rosną- cą nadwyżkę konsumenta, którą ten może przeznaczyć na większa konsumpcję usług. Niskie płace w przemyśle informują więc o ograniczonej wartości wytwarzanych w nim dóbr, pośrednio wpływa- konkurencyjność płacowa JAKO różnica dynamiki wartości dodanej i płac [%] 2005-20121 komputery, wyroby elektroniczne i optyczne urządzenia elektryczne wyroby z metali pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy pozostały sprzęt transportowy maszyny i urządzenia naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń papier i wyroby z papieru wyroby z mineralnych surowców niemetalicznych meble produkcja metali pozostała produkcja wyrobów wyroby z gumy i tworzyw sztucznych wyroby farmaceutyczne koks i produkty rafinacji ropy naftowej tekstylia artykuły spożywcze wyroby z drewna, korka, słomy i wikliny chemikalia i wyroby chemiczne poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji napoje odzież skóry i wyroby skórzane wyroby tytoniowe przetwórstwo przemysłowe -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350[%] ŹRÓDŁO: Rocznik statystyczny przemysłu GUS
  • 10. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 10 jąc na popyt konsumpcyjny w całej gospodarce, w tym także w sektorze usługowym. W ten spo- sób niska wydajność i ograniczona skala produkcji przemysłowej obniżają popyt na pracę i pła- ce w sektorze usługowym, co dodatkowo zmniejsza presję na wzrost płac w przemyśle i całej go- spodarce. Mechanizm ten sam się podtrzymuje dopóki wielkość produkcji przemysłowej i jej wy- dajność nie osiągną poziomu przy którym z jednej strony wzrasta siła przetargowa pracowników, o których umiejętności konkurują liczne firmy przemysłowe i usługowe, a z drugiej wydajność produkcji wzrosła na tyle, że szybki wzrost płac w firmach jest możliwy bez narażania ich pozy- cji konkurencyjnej. Przykładem kraju, w którym nadal nasycenie produkcją przemysłową i jej wydajność nie osiągnę- ły poziomów gwarantujących powstania tego typu virtous cycle jest Polska. W latach 2005-2012 średnia płaca w polskim przemyśle wzrosła nominalnie o 55%, a realnie o 30%, co daje średni roczny wzrost na poziomie ok. 4%. W tym samym czasie wolumen produkcji przemysłowej wzra- stał o ok. 7% rocznie. Oznacza to, że przyrosty produktywności zasilały właścicieli kapitału w stop- niu większym niż wynikałoby to z wzrostu wydajności pracy w przemyśle. Jak dotąd nie zaistniał więc w Polsce dostatecznie silny nacisk na strategiczne przesuwanie się przemysłu w kierunku „konkurencyjności nie-płacowej”. Relatywnie duże zasoby pracy, przy znacznym rozdrobnieniu organizacyjnym i niskiej internacjonalizacji firm (o czym więcej w rozdziale trzecim) sprawiają, że niskie koszty przeciętne produkcji osiągane są w Polsce raczej przez kontrolę wzrostu płac, niż oszczędności skali. Nic więc dziwnego, że w większości krajów rozwiniętych średnia płaca w prze- myśle jest kilkadziesiąt procent wyższa, niż w usługach, w Polsce jest to jedynie 2%. W tym kontekście na Konkurencyjność gospodarek narodowych można popatrzeć jako na zdolność do produkowania i dystrybucji dóbr i usług, które nie tylko mogą konkurować na rynkach między- narodowych, lecz także które gwarantują adekwatny wzrost dobrobytu, tj. realnego dochodu i stan- dardu życia pracowników. Z tej perspektywy gospodarka Polski jawi się jako konkurencyjna jedynie częściowo, w której wzrost płac w sektorze przemysłowym wciąż nie w pełni odzwierciedla osiąga- ne w nim przyrosty wydajności, mimo tego, że ten sam przemysł osiąga (co pokazujemy w dalszej części opracowania) coraz lepszą zdolność do konkurowania na rynkach zagranicznych. W dalszej części przyglądamy się bliżej tej wstępnej konkluzji analizując związek między konkurencyjnością a produktywnością gospodarki narodowej, a w szczególności jej części przemysłowej. U swego korze- nia konkurencyjność jest bowiem mierzona produktywnością, która z kolei wspiera wysokie płace, silną walutę oraz atrakcyjny zwrot z kapitału i ostatecznie wysoki standard życia. Mikroekonomiczne podstawy produktywności Bogactwo jest tworzone na poziomie mikrogospodarczym, czyli na poziomie firm. Tyl- ko one mogą je tworzyć, ponieważ dysponują zdolnościami do kreowania wartościo- wych dóbr i usług, przy zastosowaniu wydajnych metod.
  • 11. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 11 Wg Michaela Portera, mikroekonomiczne fundamenty produktywności skła- dają się z trzech współzależnych dziedzin: • Wyrafinowania i zdolności, w oparciu o które krajowe firmy lub zagraniczne spółki zależne konkurują na swoich rynkach. Wewnętrzne wybory i zdolności / potencjały kra- jowych firm są absolutnie kluczowe dla konkurencyjności opartej na produktywności. Produktywność rośnie wraz w doskonaleniem się operacyjnej wydajności firm i zbliżania się praktyk zarządzania do najlepszych praktyk globalnych. Jednocze- śnie produktywność rośnie również dzięki zdolności przedsiębiorstw do realiza- cji unikalnych strategii, które uwzględniają pozycje konkurencyjne oparte na od- różnieniu się i innowacyjnych sposobach produkcji. Wreszcie produktywność firm ma także związek z ich strukturą zarządzania korporacyjnego. Zbyt silna domina- cja dużych grup biznesowych może prowadzić do spowolnienia wzrostu produk- tywności ze względu na efekty monopolistyczne lub ich silny wpływ na rząd. Je- śli grupy biznesowe są instrumentem uzyskiwania władzy nad rynkiem lub prefe- rencyjnego dostępu do polityki, wówczas mogą one generować prywatną docho- dowość, kosztem publicznego dobrobytu. Branże powiązane i wspierające - Dostęp od kapitału, lokalnych dostawców i firm w powiązanych branżach - Obecność branż zaglomerowanych, a nie izolowanych MAKROEKONOMICZNE OTOCZENIE BIZNESU - „diament portera”2 Uwarunkowania czynników produkcji wydajność, jakość i specjalizacja nakładów dostępnych firmom - zasoby naturalne - zasoby ludzkie - zasoby kapitałowe - infrastruktura fizyczna - infrastruktura administracyjna - infrastruktura informacyjna - infrastruktura naukowa i tech- nologiczna Kontekst strategii i rywalizacji firm - Lokalny kontekst i reguł, które wspiera- ją inwestycje i produktywność (np. zachęty dla inwestycji kapitałowych, ochrona wła- sności intelektualnej) - Kontekst otwartej i żywej konkurencji lo- kalnej uwarunkowania popytu Obecność wymagających i wyra- finowanych konsumentów lo- kalnych - wysokie oczekiwania konsumen- tów - Lokalne potrzeby konsumentów antycypujące potrzeby innych - Nadzwyczajny popyt lokalny w wyspecjalizowanych segmen- tach, które mogą być obsługiwa- ne lokalnie i globalnie ŹRÓDŁO: Porter 1990
  • 12. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 12 • Jakości mikroekonomicznego otoczenia biznesowego, w którym działają firmy. Produktywność przedsiębiorstw jest nierozerwalnie związana z otocze- niem, w którym firmy działają. Jak ilustruje to rys. 2., przedstawia- jący słynny diament konkurencyjności Michaela Portera, praktycznie wszystko jest istotne – popyt, konkurencja, kooperacja i zasoby - choć na różnych etapach rozwoju w różnym nasileniu, a w każdym kraju klu- czowe bariery mają lokalną specyfikę. • Zależą wreszcie od poziomu aglomeracji firm, która generuje pozytywne efekty zewnętrzne. Mimo, że współczesny przemysł działa w ramach różnorodnych form organizacji branżowych – odchudzonej wielkiej korporacji, kooperacyj- nych łańcuchów dostaw, dystryktów industrialnych, modularnej pro- dukcji kontraktowej, czy tajemniczych mistrzów (por. Staniłko 2014, ss. 11-29) – od czasów Alfreda Marshalla wiemy, że uprzemysłowienie dokonuje się w skupiskach. Struktura klasterowa sugeruje zachodze- nie różnorodnych efektów rozpryskowych (spill-overs) wpływających na funkcjonowanie przemysłu na trzech poziomach – wewnątrz skupi- ska, pomiędzy skupiskami, powiązanymi przez technologie lub kwali- fikacje, i wreszcie pomiędzy klasterami skupionymi w swoim sąsiedz- twie. Natura i głębokość aglomeracji różni się w zależności od stadium roz- woju bazy przemysłowej. W krajach nadganiających, lokalne sys- temy produkcyjne są mniej rozwinięte, a firmy mają tendencję do działań indywidualnych, opierając się na mniej zaawanso- wanych aktywnościach, taniej sile roboczej lub lokalnych za- sobach oraz pozostając w silnej zależności od importu kom- ponentów, technologii i maszyn. Brakuje też specjalistycznej in- frastruktury. W krajach bardziej zaawansowanych, aglomeracja z reguły pogłębia się, obejmując dostawców specjalistycznych dóbr pośrednich, komponentów, dóbr kapitałowych lub usług. Pojawia się specjalistyczna infrastruktura zbudowana przez prywatny i publiczny kapitał. W jednym kraju funkcjonuje zazwyczaj duża ilość skupisk przemysło- wych o różnym poziomie wyrafinowania, specjalizacji i głębokości. Jedy- nie kilka z nich jest naprawdę centrami innowacji. W krajach nadgania-
  • 13. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 13 jących takie centra innowacji powstać mogą wokół inwestycji firm po- chodzących z krajów rozwiniętych, które dokonują offshoringu. Gene- ralnie jednak strategicznym celem musi zawsze być zbudowanie gę- stej siatki średnich i dużych firm krajowych, które są w stanie uzyskiwać znaczące oszczędności skali i zakresu oraz inwestować znaczące środki w badania i rozwój (por.: Staniłko 2014, ss. 24-29). Konkurencyjność przemysłu a usługi Niestety produktywność nie wspiera bezpośredniej kreacji miejsc pracy, a już z pewnością nie w przemyśle, przemysł od dawna nie jest i nie będzie raczej kreatorem większej ilości miejsc pracy. W latach 2005-2013 zatrudnienie w pol- skim przemyśle globalnie wzrosło o 0,3%. Jednakowoż takie „zwykłe” utrzy- manie ilości miejsc pracy przy dość spektakularnym wzroście wartości do- danej (drugim w OECD po Korei Południowej) należy uznać raczej za sukces. Aby utrzymać wysoki poziom zatrudnienia w gospodarce, miejsca pracy mu- szą powstawać w usługach. Jednak obowiązująca do czasu Wielkiej Recesji 2008 r. teza o strukturalnym „zastępowaniu” przemysłu usługami jest błędna. Bowiem więź między oboma sektorami jest nieco paradoksalna, ale ścisła. Pa- radoks tkwi w pytaniu, jak dużo miejsc pracy w usługach jest zależne od miejsc pracy w przemyśle. W wyniku postępów w technikach zarządzania (szczególnie poprzez wzrost na- sycenia IT), outsourcingu oraz rozwoju nowych produktów, udział usług w war- tości dóbr przemysłowych sięga dziś od 30% do nawet 50%. Jeśli zatem miej- sca pracy w sektorze usług mają powstawać i mieć trwały charakter, muszą być miejscami wysokoproduktywnymi i wartościowe z punktu widzenia rozwojowego, czyli powinny być częścią krajowego lub ze- wnętrznego łańcucha wartości dóbr przemysłowych. Innymi słowy, przemysł i usługi są od siebie głęboko współzależne. Po pierw- sze, usługi stanowią bardzo istotny element łańcucha wartości w przemyśle. Generalnie, obecnie najbardziej rozwinięte gospodarki są też gospodarkami o najwyższym nasyceniu produkcji usługami, co obrazuje poniższy wykres. Im większej skali przemysł, tym większej skali usługi absorbuje. Czy to na etapie badań, projektowania i logistyki, czy to na etapie marketingu, serwisowania produktu i innych funkcji posprzedażowych, czy też po prostu funkcji wspar- cia biurowego.
  • 14. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 14 PROCENTOWY UDZIAŁ MIEJSC PRACY W PRZEMYŚLE ZWIĄZANYCH Z USŁUGAMI (2002 I 2012)3 60 50 40 30 20 10 0 FRA CHE NDL GBR LUX DEU BEL USA DNK AUT FIN NOR IRL SWE EU28 ESP ITA SVN ISL CZE GRC POL EST SVK PRT HUN TUR 2002 2012 Po drugie, zdolność do wytwarzania złożonych dóbr rodzi możliwości dostar- czania większej ilości, bardziej wyrafinowanych usług. Jeśli nie będziemy umie- li projektować i wytwarzać coraz bardziej złożonych produktów, skazani będzie- my na miejsca pracy w prostych usługach żywiących się małymi nadwyżkami dochodowymi wypracowywanymi przez coraz mniej konkurencyjnych robotni- ków. Krótko mówiąc, usługi są dopełnieniem przemysłu a nie jego substytutem. (por. Cohen Zysman 1987; Guerrieri Meliciani 2005). Przewaga komparatywna a przewaga konkurencyjna Transformacja strukturalna, która jest istotą rozwoju gospodarczego musi na poziomie mikro oznaczać stałą rekonfigurację zdolności i zasobów firm oraz re- definicję przewag komparatywnych. Możliwość wzmocnienia przewag komparatywnych jest zawsze ściśle związana - choć inna w swej formie - z przewagami konkurencyjnymi (por. Siggel 2006). ŹRÓDŁO: OECD [%]
  • 15. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 15 Wzrost konkurencyjności przemysłowej może być skutkiem dwóch różnych strategii: • Strategii opartej na podążaniu za przewagą komparatywną (model polski) – optymalna struktura przemysłowa jest endogenicznie związana ze strukturą krajowego wyposażenia w zasoby – tak jak to określa tzw. stan- dardowy model handlu międzynarodowego, czyli w kategoriach relatywnej obfitości siły roboczej, kwalifikacji, kapitału i zasobów naturalnych. Przewa- ga konkurencyjna jest wynikiem wydajnego istniejących wykorzystania ist- niejących przewag komparatywnych na każdym stadium rozwoju. • Strategii opartej na odejściu od przewag komparatywnych w oparciu o polityki budowania zdolności technologicznych oraz ekspansji zdolności produkcyjnych (model koreański). Te po- lityki mają na celu zorganizowane udoskonalenie krajowej struktury przemysłowej. To podejście traktuje przewagi komparatywne jako od- skocznię dla procesu rozbudowy zdolności przemysłowych. 2. Indeks globalnej konkurencyjności przemysłu Jednym z podstawowych celów projektu badawczego, którego niniejsze opracowa- nie jest podsumowaniem było stworzenie narzędzia oceny konkurencyjności polskie- go przemysłu. W tym celu stworzyliśmy autorski Indeks Globalnej Konkurencyjności Przemysłu. Metodologia Do budowy indeksu konkurencyjności wybranych zostało 27 krajów, które albo można uznać za konkurencyjne względem Polski albo stanowią pewien punkt odniesienia, do którego nasza gospodarka może dążyć w przyszłości. Z jednej strony, dobór gospodarek opiera się na podobieństwie struktury pro- duktowej eksportu – 30% największych pozycji eksportowych na poziomie 4-cy- frowym. Z drugiej strony, w skład indeksu weszły największe gospodarki wscho- dzące, które z racji poziomu rozwoju mogą zajmować podobne miejsce w glo- balnych łańcuchach wartości do Polski. Dzięki temu również, indeks obejmuje ponad 90% światowego eksportu. Ozna- cza to, że w skład indeksu wchodzą kraje, które albo już dziś są naszymi bez-
  • 16. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 16 pośrednimi konkurentami na rynkach międzynarodowych, albo będąc dziś na- szymi kooperantami, ale w wyniku awansu technologicznego, przy utrzymaniu w przyszłości obecnych polskich specjalizacji (co podpowiada logika technolo- gicznych capabilities) z czasem mogą stać się naszymi konkurentami. Ze względu na potrzebę minimalizacji ubytków informacyjnych, dane zaczerp- nięte do budowy indeksu pochodzą z roku 20101 . Na konkurencyjność przemysłu składają się w równej mierze instytu- cje jak i parametry produkcyjne przedsiębiorstw. W związku z tym „Indeks Konkurencyjności Globalnej Przemysłu” jest średnią arytmetyczną dwóch sub-indeksów: „Wskaźnika Instytucji” i „Wskaźnika Bazy Przemysłowej”. Obydwa sub-indeksy są także średnimi arytmetycznymi od- powiednich „Głównych Składowych Indeksu Konkurencyjności Przemysłowej”. Z kolei każda z głównych składowych jest także średnią arytmetyczną odpo- wiednich zmiennych, które zostały zaczerpnięte z międzynarodowych baz da- nych, które – choć często niedoskonałe - zapewniały zadowalającą porówny- walność danych. Użyto prostej średniej arytmetycznej ponieważ zmienne, któ- re niosły podobną wartość informacyjną zostały przydzielone do tych samych składowych głównych. Natomiast każda z głównych składowych niesie odrębną informację i nie wyka- zują one silnych korelacji. Wszystkie zmienne oraz źródło ich pochodzenia za- wierają dwie poniższe tabele. 1. Wszystkie zmienne zawarte w indeksie zostały znormalizowane do skali od 0 do 1, aby ich wpływ był porównywalny i zarazem, aby nie stracić informacji wynikającej z różnic pomiędzy krajami. Do normalizacji użyto wzoru: Yij = (xij – minj(x))/(maxj(x) – minj(x)) Gdzie: Yij – to znormalizowana wartość j-tej zmiennej dla i-tego kraju Xij – to wartość j-tej zmiennej dla i-tego kraju przed normalizacją minj(x) – to minimalna wartość j-tej zmiennej maxj(x) – to maksymalna wartość j-tej zmiennej Rezultatem tak wykonanej normalizacji jest to, że największa wartość j-tej zmiennej spośród krajów wziętych pod uwagę w indeksie jest transformowana w 1, a najmniejsza w 0. Taki rodzaj normalizacji jest wrażliwy na występowanie wartości odstających, jednak fortunnie wśród da- nych makroekonomicznych taka sytuacja jest rzadkością.
  • 17. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 17 regulacje na rynku produktów główna składowa zmienna PODATKI OD DÓBR I USŁUG STABILNOŚĆ POLITYCZNA EFEKTYWNOŚĆ RZĄDU PRAWORZĄDNOŚĆ INWESTYCJE NA TORY KOLEJOWE (% pkb) INWESTYCJE NA DROGI (% pkb) TELEFONY KOMÓRKOWE (100 OSÓB) UŻYTKOWNICY INTERNETU (100 OSÓB) WEWNĘTRZNE KREDYTY DLA SEKTORA PRYWATNEGO (% pkb) WEWNĘTRZNE KREDYTY DOSTARCZANE PRZEZ SEKTOR FINANSOWY (% pkb) STOPA PODATKU OD KAPITAŁU PODATKI OD NIERUCHOMOŚCI PODATKI OD DOCHODU, ZYSKÓW I ZYSKÓW KAPITAŁOWYCH RESTRYKCYJNOŚĆ OCHRONY ZATRUDNIENIA STOPA OPODATKOWANIA PRACY SKŁADKI NA UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE PODATKI OD PŁAC I ZATRUDNIENIA KOSZTY PRACY DOSTĘPNOŚĆ NAJNOWSZYCH TECHNOLOGII ABSORBCJA TECHNOLOGII NA POZIOMIE FIRM FDI I TRANSFER TECHNOLOGII CENY GAZU CENY ENERGII UZYSKIWANIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ - DNI UZYSKIWANIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ - KOSZT % UCZNIÓW Z WYKSZTAŁCENIEM ZAWODOWYM LUB TECHNICZNYM SOLIDNOŚĆ BANKÓW INSTYTUCJE PUBLICZNE INFRASTRUKTURA REGULACJE NA RYNKACH FINANSOWYCH KOSZTY KAPITAŁU REGULACJE NA RYNKU PRACY KOSZTY PRACY technologia energia wykształcenie zawodowe źródło OECD WORLD BANK WORLD BANK WORLD BANK OECD OECD WORLD BANK WORLD BANK WORLD BANK WORLD BANK EUROSTAT OECD OECD OECD EUROSTAT OECD OECD EUROSTAT WORLD ECONOMIC FORUM WORLD ECONOMIC FORUM WORLD ECONOMIC FORUM OECD OECD WORLD BANK WORLD BANK WORLD BANK WORLD ECONOMIC FORUM składowe wskaźnika instytucjonalnegoTAB. 1
  • 18. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 18 Składowe wskaźnika bazy przemysłowej są nieco bardziej skomplikowane, niż skła- dowe wskaźnika instytucji, warto więc wyjaśnić, w jaki sposób powstały. • Pierwsza składowa wskaźnika bazy przemysłowej pokazuje zdolność do produkcji i eksportu dóbr przemysłowych przez dany kraj. Składa się ona z przemysłowej wartości dodanej na osobę, która ma wy- rażać poziom industrializacji danego kraju oraz z exportu dóbr przemysło- wych na osobę, który ma wyrażać zdolność kraju do konkurencyjnej produk- cji dóbr, a także implicite zdolność do nadążania za zmianami technologicz- nymi. • Druga składowa pokazuje zaawansowanie technologiczne i składa się z dwóch złożonych wskaźników. Pierwszym jest intensywność uprzemysłowienia, która jest średnią z udziału wartości dodanej z sektorów medium i high-tech w całej przemysłowej war- tości dodanej oraz udziału przemysłowej wartości dodanej w PKB. Wskaźnik ten ma wyrażać intensywność uprzemysłowienia i technologicz- ną złożoność produkcji przemysłowej, czyli kumulatywną dynamikę ucze- nia się. Im bardziej złożone struktury produkcyjne, tym większe są szanse na dyfuzję wiedzy i technologiczna innowację na poziomie sektorowym i międzysektorowym. Drugą podskładową jest jakość eksportu przemysłowego, który jest śred- nią z udziału eksportu z sektorów medium i high-tech w całym eksporcie dóbr przemysłowych oraz udziału exportu dóbr przemysłowych w całym eksporcie. Wskaźnik ten ma wyrażać pogłębienie sektorowe przemysłu, tzn. ruch od produktów o mniejszym poziomie nasycenia technologią do produktów o większym nasyceniu. • Natomiast trzecia składowa przedstawia wpływ na świat i składa się z udzia- łu krajowej przemysłowej wartości dodanej w światowej wartości dodanej w przemyśle oraz udziału krajowego exportu dóbr przemysłowych w świa- towym eksporcie dóbr przemysłowych.
  • 19. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 19 Składowe wskaźnika bazy przemysłowej ZDOLONOŚĆ DO PRODUKCJI I EKSPORTU DÓBR PRZEMYSŁOWYCH główna składowa zmienna Przemysłowa wartość dodana per capita Export dóbr przemysłowych per capita Intensywność uprzemysłowienia ZAAWANSOWANIE TECHNOLOGICZNE WPŁYW NA ŚWIAT źródło UNIDO UNIDO UNIDO Jakość eksportu Wpływ państwa na światową wartość dodaną w przemyśle Wpływ państwa na światowy handel dobrami UNIDO UNIDO UNIDO Tak skonstruowany indeks ma szereg ograniczeń, których trudno uniknąć przy obecnym stanie dostępnych statystyk oraz chcąc utrzymać relatywną prostotę analityczną. • Przy obecnym sposobie prezentowania danych niemożliwe jest niestety uchwycenie różnicy między strukturami przemysłowymi (eksportowymi) opar- tymi o prawdziwe zdolności technologiczne, a tymi opartymi o niskowartościo- wy montaż w branżach wysokotechnologicznych. Tego typu dane są dopiero od pewnego czasu agregowane przez OECD i WTO, ale ich szczegółowość i ak- tualność pozostawia nadal wiele do życzenia. Mimo to staramy się wykorzystać je w dalszej części raportu. • Indeks jest podatny na zmianę technologicznych klasyfikacji produktów i nie po- trafi wyrazić czasami bardzo istotnych różnic technologicznych w obrębie tych sa- mych agregatów statystycznych, co wynika z faktu, że trudno jest dobrać jedną uniwersalną jednostkę analizy – sektory, branże, zasoby, poziomy techniki itp. • Indeks ten nie jest w stanie wyrazić endogenicznej, ewolucyjnej natury zmiany technologicznej w systemie produkcyjnym • Niezmiernie istotną kwestią w benchmarkowaniu konkurencyjności przemysło- wej jest identyfikacja najbardziej odpowiedniego kraju porównawczego. Porów- nania międzynarodowe są szczególnie podatne na różnice poziomu zaawanso- wania gospodarczego. Kraje o różnych etapach rozwoju – obdarzone różnymi zdolnościami produkcyjnymi i technologicznymi - potrafią znaleźć się obok sie- bie. Jedynym rozwiązaniem w tej sytuacji pozostaje uwzględnienie w porówna- niach pozycji krajów o zbliżonych poziomach rozwoju. TAB. 2
  • 20. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 20 Miejsce Polski w indeksie globalnej konkurencyjności przemysłu Na rys. 4 przedstawiono wartości indeksu globalnej konkurencyjności przemysłowej oraz sub-in- deksy instytucjonalny i bazy przemysłowej dla 27 krajów. Pierwsze cztery miejsca zajmują odpo- wiednio: Stany Zjednoczone, Japonia, Szwajcaria i Niemcy. Warto zwrócić uwagę na to, że Stany Zjednoczone i Szwajcaria swoją wysoka pozycję zawdzięczają głównie dobrym instytucjom, a Ja- ponia i Niemcy uplasowały się w pierwszej czwórce, głównie ze względu na bazę przemysłową. Polska znajduje się w drugiej połowie stawki, na 16 pozycji, wyprzedając między innymi Włochy (kraj wyraźnie zamożniejszy, będący piątą potęgą przemysłową świata), Portugalię i Wę- gry. Z drugiej strony, w stawce krajów na naszym poziomie rozwoju zostaliśmy wyraźnie za Słowa- cją i Czechami. Jedynym krajem niżej rozwiniętym od Polski, który zanotował (nieznacznie) wyż- szy wynik są Chiny. Indeks sugeruje, że w obrębie UE Polska może uważać siebie za kraj rywalizu- jący o inwestycje z szeregiem krajów tzw. Południa, do którego zaliczyć można zarówno Włochy, Portugalię, Hiszpanię, jak i również Francję. INDEKS GLOBALNEJ KONKURENCYJNOŚCI PRZEMYSŁU4 0,000 0,100 0,200 0,300 0,400 0,500 0,600 0,700 0,800 USA Japonia Szwajcaria Niemcy Korea Płd. Belgia Austria Szwecja Kanada Słowacja Czechy Wielka Brytania Francja HiszpaniaChiny POLSKA Włochy Meksyk Tajlandia Węgry Portugalia Brazylia Bułgaria Rumunia Indie Indonezja Rosja Indeks globalnej konkurencyjności przemysłu Instytucje Baza przemysłowa SUMA USA ROSJA INDONEZJA INDIE RUMUNIA BUŁGARIA BRAZYLIA PORTUGALIA WĘGRY TAJLANDIA MEKSYK WŁOCHY CHINY HISZPANIA FRANCJA WIELKA BRYTANIA CZECHY SŁOWACJA KANADA SZWECJA AUSTRIA BELGIA KOREA PŁD. NIEMCY SZWAJCARIA JAPONIA ŹRÓDŁO: WISE POLSKA
  • 21. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 21 Na poziomie sub-indeksów, Polska znajduje się na 14 miejscu w sub-indeksie insty- tucjonalnym z wartością 0,503 i na 19 miejscu w sub-indeksie bazy przemysłowej z wynikiem 0,301. Na kolejnych dwóch wykresach przedstawione zostały składowe indeksu konkuren- cyjności dla Polski. Rys. 5. przedstawia wartości głównych składowych syntetycznego indeksu konku- rencyjności przemysłowej dla Polski. Wartości na osiach to znormalizowane wielko- ści, więc przedstawiają pozycję Polski względem pozostałych gospodarek ujętych w Indeksie. Indeks globalnej konkurencyjności przemysłu 2010 - główne składowe dla Polski5 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 REGULACJE NA RYNKU PRODUKTÓW INSTYTUCJE PUBLICZNE INFRASTRUKTURA REGULACJE NA RYNKACH FINANSOWYCH REGULACJE NA RYNKU PRACY KOSZTY PRACY TECHNOLOGIA ENERGIA WYKSZTAŁCENIE ZAWODOWE DOLONOŚĆ DO PRODUKCJI I EKSPORTU DÓBR PRZEMYSŁOWYCH ZAAWANSOWANIE TECHNOLOGICZNE WPŁYW NA ŚWIAT Główne składowe syntetycznego indeksu konkurencyjności przemysłowej na przykładzie Polski WPŁYW NA ŚWIAT ZAAWANSOWANIE TECHNOLOGICZNE ZDOLNOŚĆ DO PRODUK- CJI I EKSPORTU DÓBR PRZEMY- SŁOWYCH WYKSZTAŁCENIE ZAWODOWE ENERGIA TECHNOLOGIA KOSZTY PRACY REGULACJE REGULACJE NA RYNKACH FINANSOWYCH INFRASTRUKTURA INSTYTUCJE PUBLICZNE REGULACJE NA RYNKU PRODUKTÓW ŹRÓDŁO: WISE
  • 22. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 22 Pozycję Polski w poszczególnych subindeksach prezentuje poniższa tabela. pozycja składowa 16 REGULACJE NA RYNKU PRODUKTÓW 15 INSTYTUCJE PUBLICZNE 8 INFRASTRUKTURA 21 REGULACJE NA RYNKACH FINANSOWYCH 8 REGULACJE NA RYNKU PRACY 9 KOSZTY PRACY 22 TECHNOLOGIA 17 ENERGIA 10 WYKSZTAŁCENIE ZAWODOWE 14 WSKAŹNIK INSTYTUCJONALNY 18 ZDOLONOŚĆ DO PRODUKCJI I EKSPORTU DÓBR PRZEMYSŁOWYCH 15 ZAAWANSOWANIE TECHNOLOGICZNE 19 WPŁYW NA ŚWIAT 19 WSKAŹNIK BAZY PRZEMYSŁOWEJ Pozycja Polski w głównych subindeksach rankinguTAB. 3 SZCZEGÓŁOWE SKŁADOWE SYNTETYCZNEGO INDEKSU KONKURENCYJNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ NA PRZYKŁADZIE POLSKI6 ŹRÓDŁO: WISE 0,000 0,100 0,200 0,300 0,400 0,500 0,600 0,700 0,800 0,900 1,000 Podatki od dóbr i usług Stabliność Polityczna Efektywność Rządu Praworządność Inwestycjena tory kolejowe (%PKB) Inwestycje na drogi (%PKB) Telefony komórkowe (100 osób) Użytkownicy internetu (na 100) Wewnętrzne kredyty dla sektora prywatnego(%PKB) Wewnętrzne kredyty dostarczane przez sektor finanasowy (%PKB) Solidność banków Stopa podatku od kapitału Podatki od nieruchomości Podatki od dochodu, zysków i zysków kapitałowych KOSZTY KAPITAŁU Restrykcyjność ochrony zatrudnienia Stopa opodatkowania pracy Składki na ubezpieczenia społeczne Podatki od płac i zatrudnienia Koszty pracy Dostępność najnowszych technologii Absorbcja technologi na poziomie firm FDI i transfer technologi Ceny Gazu Ceny Energii Uzyskiwanie energii elektrycznej - dni Uzyskiwanie energii elektrycznej - koszt % uczniów z wykształceniem zawodowym lub technicznym Przemysłowa Wartość Dodana per capita Udział Przemysłowej Wartości Dodanej w PKB Intensywność Uprzemysłowienia Jakość Eksportu Wpływ na Światową Wartość Dodaną w Przemyśle Wpływ na Światowy Handel Dobrami Przemysłowymi Szczegółowe składowe syntetycznego indeksu konkurencyjności przemysłowej na przykładzie Polski WPŁYW NA ŚWIATOWĄ WARTOŚĆ DODANĄ W PRZEMYŚLE JAKOŚĆ EKSPORTU INTENSYWNOŚĆ UPRZEMYSŁOWIENIA UDZIAŁ PRZEMYSŁOWEJ WARTOŚCI DODANEJ W PKB PRZEMYSŁOWA WARTOŚĆ DODANA PER CAPITA % UCZNIÓW Z WYKSZTAŁCENIEM ZAWODOWYM LUB TECHNICZNYM Uzyskiwanie energii elektrycznej - KOSZT Uzyskiwanie energii elektrycznej - dni Ceny Energii Ceny Gazu FDI i transfer technologi Absorbcja technologi na poziomie firm Dostępność najnowszych technologii Koszty pracy Składki na ubezpieczenia społeczne Stopa opodatkowania pracy Restrykcyjność ochrony zatrudnienia Podatki od nieruchomości Stopa podatku od kapitału Solidność banków Wewnętrzne kredyty dostarczane przez sektor finanasowy (%PKB) Wewnętrzne kredyty dla sektora prywatnego (%PKB) Użytkownicy internetu (na 100) Telefony komórkowe (100 osób) Inwestycje na drogi (%PKB) Inwestycje na tory kolejowe (%PKB) Praworządność KOSZTY KAPITAŁU Podatki od płac i zatrudnienia Podatki od dochodu I zysków PODATKI OD DÓBR I USŁUG WPŁYW NA ŚWIATOWY HANDEL DOBRAMI PRZEMYSŁOWYMI Efektywność Rządu Stabliność Polityczna
  • 23. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 23 3. Jak analizować konkurencyjność przemysłu? Obok analizy czynników makro niezmiernie istotne jest zrozumienie uwarun- kowań determinujących konkurencyjność poszczególnych branż. Przy czym nie tyle chodzi o branże rozumiane jako jednostki statystyczne, co jako realne areny rywalizacji (McGrath 2013). We współczesnym, niezmiernie dynamicznym przemyśle, granice branż są często bardzo rozmyte a samo ich określenie jest jedną z miar kunsztu stra- tegicznego kadry menedżerskiej. Poniżej zaproponowane zostaną dwa przykładowe schematy analityczne. Pierwszy pozwala określić relatywne bezpieczeństwo branży, związane z na- ciskiem międzynarodowych konkurentów. Z kolei drugi schemat pozwala na określenie, które branże narażone są na utratę konkurencyjności w wyni- ku przedwczesnego outsourcingu lub - patrząc od drugiej strony – jakie bran- że mogą wnieść największy potencjał dyfuzyjny. A. Międzynarodowa konkurencyjność branżowa Szereg studiów empirycznych sugeruje, że coraz większy wpływ na rozwój narodowych zdolności przemysłowych mają czynniki egzogeniczne, takie jak konkurencja krajów trzecich, co jest oczywiście rezultatem rosnącej integracji i transformacji rynków międzynarodowych i systemów przemysłowych. Wyłonienie się graczy globalnych, szczególnie o znaczących rozmiarach może wpłynąć na szanse zdynamizowania bazy przemysłowej w krajach nadgania- jących oraz tworzy presję na skonsolidowane pozycje gospodarek już zindu- strializowanych. Relacje między krajami są modyfikowane przez nowe wzorce konkurencji i komplementarności. To oznacza, że transformacja międzynarodowej sceny przemysłowej dotyka krajów i branż (a więc firm) na wiele różnych sposobów. Podstawowym wyzwaniem nie jest bezpośrednia konkurencja z krajami taki- mi jak Chiny, czy ich południowi sąsiedzi, ale raczej sposób dostosowania się do rosnącej obecności produktów z tamtych rynków na rynkach globalnych. W ostatnim ćwierćwieczu wzorcowym przykładem takiej transformacji od pro- ducenta dóbr tanich, do producenta dóbr wysokowartościowych jest Korea Po- łudniowa.
  • 24. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 24 Obecność wielkich, globalnych producentów tanich dóbr zasadniczo zamyka większości krajów ścieżkę ułomnej konkurencyjności opar- tej na górowaniu w jednej dziedzinie takiej, jak koszt lub wydaj- ność. Jak już podkreślano, przewaga konkurencyjna rodzi się w oparciu o bez- pośrednie jej źródła – koszty materiałowe i koszty pracy, produktywność na jednostkę kapitału, technologiczne wyrafinowanie, jakość produktów siła marek – oraz źródła pośrednie – wielkość rynku wewnętrznego, dostępność talentów, czy jakość wsparcia rządowego. matryca oceny konkurencyjności branż przemysłowych7 długośćcykluinnowacyjnego szybki zegar wolny zegar trudność doganiania wiedza niejawna wiedza ujawniona strefa zagrożenia strefa dyskomfortu strefa ostrzeżenia strefa komfortu ŹRÓDŁO: BCG
  • 25. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 25 Aby zidentyfikować branże potencjalnie najbardziej i najmniej narażone na konkurencję należy uwzględnić dwa wymiary. • Łatwość doganiania, czyli łatwość penetracji branż przez no- wych graczy. Poziom trudności zależy tu od tego, czy branża zbu- dowana jest w oparciu o wiedzę ujawnioną (explicit), tzn. informację sformalizowaną, dostępną, udokumentowaną, która może być łatwo transferowana, czy też raczej o wiedzę niejawną (tacit), tzn. informa- cję nieudokumentowaną. Branże zbudowane na wiedzy ujawnionej generalnie składa- ją się z przedsiębiorstw o dużej skali instalacjach oraz proce- sach praco- i kapitałochłonnych. Są to często wytwórcy dóbr uto- warowionych (np. chemia podstawa). Tego typu przedsiębiorstwa są narażone na ryzyko łatwej imitacji. Z drugiej strony, łatwość transferu wiedzy sprzyja lokalizacji inwesty- cji zagranicznych, dlatego dla krajów doganiających tego typu branże są szczególnie istotne na etapie konkurowania niskimi kosztami pracy. Z kolei branże zbudowane na wiedzy niejawnej opierają się na pra- cownikach wiedzy, wysokim poziomie technologicznego i procesowe- go wyrafinowania oraz sile marek. Dlatego ich imitacja jest znacząco utrudniona. • Długość cyklu innowacyjnego. W branżach, w których innowa- cje zachodzą w wolnym tempie funkcjonalności produktów lub ma- teriałów są stałe albo zmieniają się rzadko, co sprawia, że po wejściu na pewien poziom technologiczny łatwo w nich konkurować. W branżach tzw. szybkiego zegara innowacyjnego możliwe jest zbu- dowanie wyższych barier wejścia w oparciu o zdolność wdrażania przełomowych technologii, które często jeszcze bardziej przyspiesza- ją cykl innowacyjny. B. Innowacyjna konkurencyjność przemysłu Kiedy przemysł jest kluczowy dla narodowej zdolności do innowacji? W okre- ślonych okolicznościach, projektowanie produktu jest tak blisko związane
  • 26. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 26 z projektowaniem i prowadzeniem procesu wytwarzania, że praktycznie na ma sensu rozważać ich rozdzielnie. Zdolność do rozwiązywania problemów produkcyjnych jest tak samo ważna dla wartości innowacji jak zdolność do wyboru właściwych charakterystyk pro- duktu lub cech designowych. W określonym kontekście, słabe zdolności do wytwarzania ostatecznie przerodzą się w słabość zdolności do in- nowacji. Co to za kontekst? Aby to określić należy wziąć pod uwagę dwie kwestie: • Zdolność do osobnego funkcjonowania B+R oraz produkcji (stopień modularności) Dwa pytania pozwalają określić stopień modularności. Po pierwsze, jak wiele projektanci produktu wiedzą o procesie produkcyjnym – np. w bio- technologii i zaawansowanych materiałach każdorazowy projekt produk- tu wymaga zdefiniowania unikalnego projektu procesu produkcyjnego. W większości branż istnieją formalne rozwiązania uwzględniające uwa- runkowania procesowe w rozwoju produktów, znane pod nazwą design rules. Po drugie, jak trudno projektantowi produktu zdobyć istotną in- formację o procesie produkcji. Tutaj technologie mieszczą się w kontinuum pomiędzy czystą sztuką (aby to zrozumieć, trzeba to zobaczyć) a czystą nauką (aby to zrozu- mieć, trzeba to-a-to przeczytać). • Dojrzałość procesowej technologii wytwórczej, przez którą ro- zumie się tu raczej zaawansowanie ewolucji procesu, niż wiek tech- nologii, choć obie te rzeczy są często skorelowane. Niedojrzałe procesy (produkcyjne) dają największe szanse na wpro- wadzenie udoskonaleń, a co za tym osiągnięcie przewagi konkuren- cyjnej za pomocą innowacji procesowych. Dziś do takich branż należą np. płaskie ekrany, biotechnologia, zaawansowane materiały. Zestawienie tych dwóch kryteriów daje nam w rezultacie czteropolową matry- cę modularności-dojrzałości:
  • 27. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 27 W świetle powyższego schematu łatwo można stwierdzić, że rozdzielenie badań i rozwo- ju od procesów produkcyjnych nie jest groźne dla konkurencyjności w wypadku czystych innowacji procesowych i produktowych. Z jednej strony, ten kto outsource’uje produkcję takich dóbr nie ryzykuje nadmiernie wyciekiem istotnej dla przewagi konkurencyjnej wie- dzy. Z drugiej strony, ten kto jest odbiorcą takich inwestycji nie ma większych szans uzy- skania szerszych i większych efektów dyfuzyjnych. Inwestycje tego typu oznaczają korzy- ści w formie miejsc pracy, podatków, pozytywnych efektów zewnętrznych powiększonego wolumenu, ale raczej nie powiększenie zdolności / potencjałów Z kolei procesy produk- cyjne o niskiej modularności są najcenniejszym rodzajem inwestycji – szczegól- nie zagranicznych. Jest tak dlatego, że ich zlokalizowanie w Polsce praktycznie nieuchronnie doprowadzi z czasem do „ściągnięcia” także aktywności rozwo- jowej. Należy przy tym pamiętać, że zaklasyfikowanie do odpowiedniego pola może być Matryca zależności między dojrzałością procesową a modularnością produktu8 Dojrzałośćprocesowa–stopieńdotychczasowej ewolucjiprocesuPRODUKCYJNEGO WYSOKI NISKI Modularność – stopień odseparowania informacji projektowych od procesu produkcyjnego WYSOKINISKI InnowacjA kierowanA procesEM – doniosłe innowacje procesowe re- wolucjonizują charakterystykę pro- duktu. Wartość integracji B+R z pro- dukcją jest ekstremalnie wysoka. Ry- zyka płynące z odseparowania projek- towania od wytwarzania są ogrom- ne. Np. leki biotechnologiczne, nanoma- teriały, ekrany ledowe, superzminia- turyzowany montaż Czysta innowacja procesowa – Technologia procesowa ewoluuje, ale nie ma bliskiego związku z inno- wacjami produktowymi. Lokalizacja projektowania blisko wytwarzania nie jest krytyczna. Np. Zaawansowane półprzewodniki, elastyczne obwody wysokiej gęstości Innowacja osadzona procesowo – technologie procesowe, choć doj- rzałe, wciąż są integralne dla inno- wacji produktowej. Subtelne zmiany procesowe mogą w nieprzewidywalny sposób zmienić charakterystykę pro- duktu. Design nie może być odseparo- wany od wytwarzania Np: produkty rzemieślnicze, wysoko- gatunkowe wina, czy obuwie, obrób- ka termiczna metali, zaawansowane materiały, chemia specjalistyczna) Czysta innowacja produktowa - Procesy produkcyjne są dojrzałe, a wartość integracji projektowania produktów z wytwarzaniem niska. Outsourcing wytwarzania ma sens. Np. Komputery biurowe, eletronika konsumencka, aktywne substancje farmaceutyczne, utowarowione pół- przewodniki ŹRÓDŁO: Pisano Shih 2012
  • 28. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 28 SUMARYCZNY WZROST WOLUMENU PRODUKCJI PRZEMYSŁOWEJ W POLSCE WG POZIOMU ZAAWANSOWANIA TECHNOLOGICZNEGO, %, 2002 - 2013 9 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 140 120 100 80 60 40 20 0 Wysoki poziom technologii Średniowysoki poziom technologii Średnioniski poziom technologii Niski poziom technologii różne w zależności od tego, czy rozważamy produkt finalny (np. iPad), czy jego indywi- dualne komponenty (bateria, ekran dotykowy, procesor). Co więcej, o finalnej zdolności do bycia odbiorcą takich inwestycji decydować mogą jeszcze dodatkowe czynniki, ponie- waż np. w wypadków produktów o bardzo krótkim time-to-market, istotna może być zdol- ność do kolektywnego rozwijania produktów przez firmy zgrupowane w dystrykcie prze- mysłowym (klasterze). Branżowa konkurencyjność polskiego przemysłu Szczegółowa analiza branż polskiego przemysłu w oparciu o zaproponowane powyżej kryteria jest zagadnieniem wymagającym osobnego opracowania i szerokiego dostępu do danych. Szczególnie, że statystyczne odzwierciedlenie wymiaru trudności doganiania jest bardzo trudne. Można jednak dokonać szybkiego przybliżenia drugiego z wymiarów tzn. długości cyklu innowacji. Rys. 9 przedstawia zagregowane tempo wzrostu produkcji przemysłowej w Polsce na prze- strzeni ostatniej dekady. Widać wyraźnie, że okres wejścia do Unii Europejskiej początko- wo zaowocował szybszym tempem wzrostu produkcji na wszystkich poziomach zaawan- sowania technicznego. Szczególnie jednak zdynamizowaniem produkcji na najwyższym poziomie techniki. Co ciekawe, nadejście Wielkiej Recesji 2008 zahamowało ten wzrost we wszystkich innych sektorach poza tym jednym. Jednocześnie wraz ze stabilizacją sy- ŹRÓDŁO: Eurostat [%]
  • 29. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 29 pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy artykuły spożywcze wyroby z metali wyroby z mineralnych surowcówniemetalicznych chemikalia i wyroby chemiczne urządzenia elektryczne maszyny i urządzenia wyroby z gumy i tworzyw sztucznych napoje meble wyroby farmaceutyczne produkcja metali pozostały sprzęt transportowy papier i wyroby z papieru komputery, wyroby elektroniczne i optyczne naprawa,konserwacjaiinstalowaniemaszyniurządzeń wyroby z drewna, korka, słomy i wikliny poligrafiaireprodukcjazapisanychnośnikówinformacji pozostała produkcja wyrobów tekstylia skóry i wyroby skórzane 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% struktura wydatków na innowacyjność w polskim przemyśle, %, 201210 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% szkolenia maszyny i urządzenia budynki i budowle zakup wiedzy b+r nasycenie kapitałem obcym udział wydatków na in- nowacyjność w całości (dolna skala) tuacji gospodarczej w otoczeniu produkcja w sektorze niskim i średnim zaczęła ponownie rosnąć, powracając do trendu, natomiast wielkość produkcji wysokozaawansowanej tech- nicznie zaczęła systematycznie maleć. Może to sugerować jedynie chwilowy charakter tego wzrostu, prawdopodobnie wynikającego z otwarcia w Polsce wielkoskalowych mon- towni elektroniki użytkowej – które są jednymi z największych polskich eksporterów. Zara- zem nie byłby to wzrost endogeniczny, wynikający z pogłębienia branż obecnych w pol- skim przemyśle. Najprawdopodobniej nie doszło jak dotąd do głębszego przezbrojenia oraz zbudowania wysoko zaawansowanych zdolności produkcyjnych w krajowych firmach. ŹRÓDŁO: GUS
  • 30. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 30 Rys. 10 pokazuje z kolei strukturę wydatków na innowacyjność w Polskim przemyśle. Jest wiedzą dość szeroko rozpowszechnioną, że Polska ma jeden z najniższych pozio- mów wydatków na BERD (Business Expenditures on Research Development) w UE. Wykres potwierdza tę ogólną konstatację, ilustrując wyraźnie, że z wyjątkiem branż PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE MASZYNY I URZĄDZENIA WYROBY Z METALI CHEMIKALIA I WYROBY CHEMICZNE URZĄDZENIA ELEKTRYCZNE WYROBY Z GUMY I TWORZYW SZTUCZNYCH KOMPUTERY, WYROBY ELEKTRONICZNE I OPTYCZNE POJAZDY SAMOCHODOWE, PRZYCZEPY I NACZEPY WYROBY Z MINERALNYCH SUROWCÓW NIEMETALICZNYCH ARTYKUŁY SPOŻYWCZE WYROBY FARMACEUTYCZNE PRODUKCJA METALI NAPRAWA, KONSERWACJA I INSTALOWANIE MASZYN I URZĄDZEŃ POZOSTAŁY SPRZĘT TRANSPORTOWY POZOSTAŁA PRODUKCJA WYROBÓW PAPIER I WYROBY Z PAPIERU MEBLE TEKSTYLIA WYROBY Z DREWNA, KORKA, SŁOMY I WIKLINY POLIGRAFIA I REPRODUKCJA ZAPISANYCH NOŚNIKÓW ODZIEŻ NAPOJE KOKS I PRODUKTY RAFINACJI ROPY NAFTOWEJ SKÓRY I WYROBY SKÓRZANE WYROBY TYTONIOWE 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% KTO JEST BARDZIEJ INNOWACYJNY? % UDZIAŁ FIRM KRAJOWYCH I ZAGRANICZNYCH WYKAZUJĄCYCH NAKŁADY NA B+R W 2012 R. 11 5,3 9,6 11,5 13,6 4,3 67,0 17,2 15,0 19,1 4,4 6,6 22,2 14,0 9,7 17,9 5,1 9,6 1,3 12,9 3,1 5,1 6,2 9,3 6,6 6,8 35,7 1,3 20,4 3,3 8,2 3,3 5,4 4,1 3,1 1,0 5,3 2,4 2,3 1,3 2,3 1,9 8,3 14,7 2,4 4,8 12,5 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% ŹRÓDŁO: GUS, badanie F-02 KRAJOWE ZAGRANICZNE UDZIAŁ FIRM INNOWACYJNYCH (dolna skala)
  • 31. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 31 transportowych i metalowej polski przemysł wciąż jest przede wszystkim na etapie innowacyjności opartej o zakup maszyn i urządzeń, czyli innowacyjności co najwy- żej o zasięgu krajowym. Z jednej strony jest to przyczyną jego znaczącej importo- chłonności, szczególnie segmentu krajowego. Z drugiej strony oznacza to, że inno- wacje oparte są na wiedzy ujawnionej a branże dominujące w polskiej gospodarce (przemysł spożywczy, metalowy, eletromaszynowy i transpotowy) raczej nie zalicza- ją się do branż „szybkozegarowych”. Wykres pokazuje także, że najwyższe procen- towo wydatki na badania i rozwój dokonywane są w branżach najbardziej zinterna- cjonalizowanych – motoryzacyjnej, lotniczo-kolejowej, optoelektronicznej. Sugerowa- łoby to, że większość polskich branż przemysłowych znajduje się bądź w strefie dys- komfortu, bądź w strefie zagrożenia. Z kolei w ujęciu własnościowym, jak ilustruje to rys. 11, udział firm krajowych prowa- dzących działalność innowacyjną w całej populacji firm przemysłowych jest wyraź- nie mniejszy, niż odpowiedni udział firm zagranicznych. Firmy zagraniczne dominują we wszystkich branżach oprócz paliwowej (gdzie generalnie ich nie ma), metalowej, optoelektronicznej, tekstylnej, farmaceutycznej i poligraficznej. Za najbardziej inno- wacyjne branże pod względem procentowego udziału aktywnych innowacyjnie pod- miotów należy uznać branże elektromechaniczną, chemiczną i metalową.
  • 32. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 32 2Konkurencyjność oparta na zdolnościach / potencjałach
  • 33. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 33 1. Potencjały technologiczne firm a rozwój gospodarczy Późno uprzemysłowione kraje, o średnim dochodzie, takie jak Polska stoją przed podstawowym wyzwaniem przyspieszenia rozwoju technologicznego i – ujmując problem bardziej ogólnie - wzmocnienia bazy przemysłowej. Neoklasyczne teorie wzrostu gospodarczego i handlu zazwyczaj zaniedbywały ten problem. Jej mocno uproszczone modele zakładają, że technologia jest łatwo dostępna dla wszystkich krajów i wszystkich firm, które mogą ją pobrać z globalnej „półki technologicznej”. Kraje po prostu ustalają adekwatny dla siebie poziom intensywności użytkowania kapitału i pracy, w zależności od stosunku cen czynników produkcji, określanego przez relatywne wyposażenie w kapitał fizyczny i ludzki. Firmy w danej branży są na tej samej funkcji produkcji i dobierają swój poziom techniczny w zależności od rela- tywnej ceny czynników, przesuwając się bezkosztowo wzdłuż owej krzywej w zależ- ności od zmiany tych cen. Większość neoklasycznych podejść do rozwoju gospodarczego jest bar- dzo sceptyczna co do skuteczności interwencji publicznej w formie wsparcia, ochrony i wyzwalania rozwoju technologicznego. Zazwyczaj ograniczają się one do re- komendowania „właściwego ustalenia cen”, „redukcji lub eliminacji ochrony” lub „wol- nego przepływu kapitału i technologii” – czyli w dużej mierze recept aplikowanych w pierwszej dekadzie polskiej transformacji gospodarczej po 1989, a znanych pod na- zwą „planu Balcerowicza”. Bardziej umiarkowani ekonomiści neoklasyczni zalecają funkcjonalne interwencje usprawniające raczej funkcjonowanie rynków, niż interwen- cje selektywne promujące określone branże i technologie (Rodrik 2006). Alternatywne, „azjatyckie” podejście do rozwoju gospodarczego (a więc i technologicznego), podkreśla istotny wpływ ułomności rynków (market failures) i trudności koordynacyjnych (coordination failures), przypisując centralną rolę lo- kalnym (indigenous) wysiłkom opanowania nowych technologii, ich adaptacji do lokalnych warunków, dyfuzji ich do innych branż gospodarki, wykorzystaniu ich do wzrostu wolumenu i dywersyfikacji produktowej eksportu a wreszcie doj- ścia do etapu eksportu samych technologii. Warunkiem rozwoju gospodarczego jest zatem budowanie zdolności / potencjałów (capabilities) tak na pozio- mie firm, jak i na poziomie narodowym, np. w formie narodowych systemów innowacji (Nelson 1993). Punktem wyjścia „peryferyjnego” nurtu myślenia jest założenie, że firmy nie mogą operować wszystkie na tej samej funkcji produkcji. Wiedza technologiczna nie jest dzielona po równo pomiędzy firmami, ani nie jest łatwo imitowalna czy też
  • 34. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 34 transferowalna. Transfer z konieczności wymaga uczenia się, ponieważ technolo- gie obok wymiaru dokumentacyjnego, są także ukryte (tacit) w organizacyjnych rutynach. Zatem opanowanie nowej technologii wymaga od nabywającej jej firmy nabycia kwalifikacji i inwestycji, przy czym zakres tej nabytej biegłości technolo- gicznej pozostaje niepewny i z konieczności jest różny dla różnych firm. Po dru- gie, mają one więcej wiedzy o ich „własnych” technologiach, mniej o podobnych technologiach w innych firmach, a najczęściej naprawdę niewiele o innych tech- nologiach alternatywnych, nawet w tej samej branży. Innymi słowy, operują one nie na funkcji produkcji, ale raczej w punkcie. Ich postęp technologiczny, zbudo- wany na ich wysiłku, doświadczeniu i kwalifikacjach, jest w różnym stopniu „zlo- kalizowany” wokół tego punktu. Ekonomiczna teoria ewolucyjna potrafi wyjaśnić istnienie stałych asymetrii po- między firmami, w zakresie ich technologii procesowych i jakości produktów. Oszczędności skali oraz różnice w amortyzacji dóbr kapitałowych wyjaśniają część tych asymetrii, ale zasadniczy wpływ na ich wielkość mają przede wszyst- kim różnice w zdolnościach innowacyjnych oraz różne poziomy akumulacji tech- Technologiczne i organizacyjne zdolności firm Bilansowanie, kon- trola jakości, pre- wencyjne utrzy- manie, asymila- cja technologii pro- cesowej Rozciąganie wypo- sażenia, adaptacja procesowa i reduk- cja kosztów, licen- cjonowanie nowej technologii Wewnętrzene in- nowacje proceso- we, podstawowe badania Inżynieria procesowa Budowa, usługi po- mocnicze, instalo- wanie wyposaże- nia, zamawianie Przetargi na wypo- sarzenie, rekruta- cja i szkolenie wy- kwalifikowanego personelu Podstawowe pro- jektowanie proce- sów, projektowanie i dostawa wypo- sażenia Projektowe Studia wykonalno- ści, lokalizacja, pla- nowanie inwestycji Poszukiwanie źró- deł technologii, ne- gocjowanie kon- traktów, określanie korzystnych wa- runków Przedinwesty- cyjne Proste i rutynowe (oparte o wysiłek wewnętrzny i do- świadczenie) Adaptacyjne i du- plikacyjne (opar- te o poszukiwanie, eksperymentowa- nie i kooperację) Innowacyjne i ry- zykowne (opar- te o celowy wysi- łek, B+R i zawan- sowane formy ko- operacji) PODSTAWOWE POŚREDNIE ZAAWANSOWANE STOPIEŃ SKOMPLIKO- WANIA INWESTYCJE FUNKCJA TAB. 4
  • 35. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 35 Asymilacja tech- nologii produkto- wej, małe adapta- cje do potrzeb ryn- kowych Poprawa jakosci produktu, licencjo- nowanie i asymila- cja nowej importo- wanej technologii produktowej Wewnętrzne inno- wacje produktow, podstawowe ba- dania Inżynieria produktowa Przepływ pracy, studia nad ruchami w czasie, kontrola zapasów Monitorowanie produktywności, usprawniona koor- dynacja, logistyka just-in-time Inżynieria przemysłowa Lokalne systemy przetargowe, pozy- skiwanie wiedzy z in- stytucji Transfer technologii w kraju, koordynacja projektowania i pro- dukcji, relacje z insty- tucjami techniczny- mi, zdolność do po- dejmowania działań zbiorowych Ciągłezwiązkizinsty- tucjamiB+Riuniwer- sytetami,licencjono- waniewłasnejtechno- logiiinnym,sojuszein- nowacyjne,specjaliza- cjawewnątrzsieci iklastrów Krajowa Zagraniczepozyski- wanie(sourcing),infor- macjeoddostawców, sieciowaniebranżowe, korzystaniezinforma- cjipublicznej Wertykalny transfer technologii, koordy- nacja międzynaro- dowych źródeł wie- dzy, relacje z zagra- nicznymi instytucja- mi technicznymi Kooperacyjne B+R, alianse strategiczne, zaawansowane stra- tegie innowacyjne, przejęcia zagranicz- ne, bezpośrednie in- westycje zagraniczne Zagraniczna Badania rynkowe, systemy dystrybucji i serwisu, reklama Wyspecjalizowa- ny dział marketingu, systematyczny mo- nitoring, analiza in- formacji zwrotnej, brandowanie i różni- cowanie Zaawansowana kre- acja marek, koordy- nacja ze dystrybuto- rami i klientami, za- awansowane syste- my dystrybucji Krajowy Analiza rynków eks- portowych, kanały eksportowe, zdolno- ści projektowe i opa- kowaniowe Systematyczne bu- dowanie rynku i ana- liza rynków, sojusze i sieci, wprowadzanie marek, infrastruktura Original Equipment Manufacturer Pogłębianie marek, własne kanały mar- ketingu i designu, zagraniczni part- nerzy, infrastruktu- ra Original Design / Brand Manufacturer Zagraniczny PRODUKCJA ZAWIĄZYWANIE RELACJI FUNKCJA Technologia Marketing nologii i zróżnicowanie technik operacyjnych. Przy czym zmiana technologicz- na na poziomie firmy jest tu rozumiana jako ciągły proces absorpcji lub kreacji wiedzy technicznej, co pozwala zdefiniować „innowację” szeroko, jako wszystkie typy wysiłków udoskonalających. Do teorii ekonomicznej pojęcie zdolności (capabilities) wprowadzili Nelson i Win- ter w klasycznej pracy „Ewolucyjna teoria zmiany gospodarczej” (Nelson Winter 1982). Ich teoria zmiany zakłada, że świat gospodarczy jest zbyt skomplikowany, by firmy mogły go perfekcyjnie zrozumieć, stąd ich próby poradzenia sobie z jego złożonością uwarunkowane są subiektywnymi modelami lub interpretacjami go- spodarczej rzeczywistości. Te różnorodne interpretacje są następnie podstawą dla różnorodnych strategii, które firmy obierają, aby ukierunkować swoje działania. W ich ujęciu firmy posiadają w danym czasie określone zdolności i reguły decy- zyjne, które następnie są modyfikowane w wyniku podejmowania wysiłku rozwią- zywania problemów (uczenie się przez działanie) oraz zdarzeń losowych. Z cza- sem skutkuje to swoistym doborem naturalnym, czyli wypychaniem z rynku firm
  • 36. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 36 mniej dochodowych przez te firmy bardziej dochodowe. Ich zdolności są osadzo- ne w strukturze organizacyjnej, która dostosowana jest do przyjętych przez fir- my strategii. Zatem rozwój gospodarczy zakładać musi rozpowszechnienie się określo- nych sposobów intepretowania rzeczywistości, które pociągną za sobą od- powiednie strategie, determinujące budowę istotnych zdolności / poten- cjałów firm. Uczenie się na poziomie organizacji, które jest koniecznym warunkiem postępu technicznego i organizacyjnego, oznacza wykształcenie rutyn procesowych, które są podstawowym zasobnikiem specyficznej dla organizacji wiedzy operacyjnej. Innymi słowy organizacje zapamiętują poprzez działanie (remembering-by-doing), kodując tę wiedzę w strategicznych rutynach i procesach. 2. Budowa zdolności / potencjałów na poziomie firm Pod powierzchnią każdego produktu kryje się nie tylko zestaw fizycznych komponentów, ale głęboko osadzony w nim zestaw technicznych i orga- nizacyjnych zdolności, które umożliwiły jego kreację, produkcję oraz do- starczenie. W literaturze ekonomicznej na temat industrializacji zidentyfikowano kluczowe dla rozwoju i konkurencyjności przemysłu zdolności / potencjały zagrego- wane na dwóch poziomach – firmowym i narodowym (Lall 1992). Tabela 4 stanowi zestawienie takich zdolności firm, ujętych w trzech wymiarach – inwestycyjnym, produkcyjnym i relacyjnym. Nie jest to zestawienie wyczerpujące i jest ono o tyle prowizoryczne, że rozpoznanie a priori, czy dana zdolność jest pro- sta, czy złożona jest trudne. Funkcje zestawione w tabeli nie muszą być realizowa- ne przez samą firmę – wyspecjalizowane usługi mogą być dostarczone przez zakon- traktowane firmy, konsultantów lub inne firmy przemysłowe – krajowe lub zagra- niczne. Jednak w każdej podstawowej kategorii mieści się szereg funkcji, które fir- ma musi zinternalizować, aby z powodzeniem dokonywać komercyjnych operacji. Ten rdzeń funkcji musi się z czasem coraz bardziej poszerzać, wraz z tym, jak firma - i gospodarka jako całość - wznoszą się na coraz wyższe pozio- my złożoności. Zdolność do identyfikowania przez firmę zakresu jej wydajnej spe- cjalizacji w aktywnościach technologicznych, rozciągania i pogłębiania tej specja- lizacji poprzez zdobywane doświadczenie, oraz selektywnego zaczerpywania z po- tencjałów innych firm, dysponujących komplementarnymi zdolnościami określa fir- mę dojrzałą technologicznie. Zanim „pełna dojrzałość” firm i gospodarki zostanie osiągnięta, sprawność w wykorzystywaniu tych zdolności w gospodarkach o mniej-
  • 37. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 37 szym doświadczeniu produkcyjnym (tj. będących na początku krzywej uczenia się) może wyraźnie odbiegać od sprawności firm z krajów rozwiniętych. • Zdolności inwestycyjne to kwalifikacje i procesy potrzebne zidenty- fikowania, przygotowania, odbioru technologii, projektowania, budowa- nia, wyposażania i zatrudnienia personelu dla nowej nowej lub powięk- szonej instalacji przemysłowej. Te zdolności określają koszty kapitałowe projektu, właściwy dobór jego skali, miks produktowy, wybór technolo- gii i wyposarzenie, oraz poziom zrozumienia zastosowanych przez fir- mę technologii, determinujący później wydajność wykorzystania goto- wej instalacji. • Zdolności produkcyjne rozciągają się od umiejętności podstawowych takich jak kontrola jakości, obsługa, utrzymanie maszyn, przez bardziej zaawansowane, takie jak adaptacja, udoskonalenie i „rozciąganie” wy- posażenia, aż po najbardziej zaawansowane – badania, projektowanie i innowacje. Zdolności te obejmują zarówno technologie produktowe, jak i procesowe, a także monitoring i funkcje kontrolne będące częścią inżynierii przemysłowej. Determinują one nie tylko wydajność wykorzy- stania technologii i ich udoskonalania, ale także skuteczność wewnętrz- nych inwestycji w absorbcję zewnętrznych technologii. • Zdolności relacyjne, mające szczególnie istotne znaczenie na wyższych etapach rozwoju. Obejmują umiejętności i procesy potrzebne do transmisji informacji, kwalifikacji i technologii do we- wnątrz - i na zewnątrz - organizacji od dostawców, podwykonawców, konsultantów, firm usługowych oraz instytucji technologicznych. Tego rodzaju powiązania mają wpływ nie tylko na wydajność produkcyjną przedsiębiorstwa (umożliwiając mu pełniejszą specjalizację) ale także na dyfuzję technologiczną w gospodarce oraz pogłębienie struktury branżowej. Na rozwój powyższych potencjałów można spojrzeć z dwóch stron – popytowej i podażowej. Od strony popytowej, wysiłki budowania zdolności na poziomie firm odpowiadają na ich wewnętrzną potrzebę rozwoju nowych kwalifikacji i wiedzy po- trzebnej dla samego wprowadzenia nowej technologii do procesu produkcyjnego. Ta potrzeba jest niezależna od reżimu instytucjonalnego i handlowego, w jakim funkcjonuje gospodarka i stanowi podstawowy czynnik dynamizujący inwestycje w budowanie zdolności / potencjałów.
  • 38. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 38 Po drugie, obok wewnętrznych potrzeb organizacji, są także naciski z zewnątrz, które silnie wpływają na zasadność i powodzenie wysiłków budowania nowych potencjałów. Chodzi tu m. in. o poziom stabilności i dynamiki otoczenia makro- ekonomicznego, intensywność konkurencji czy też reżim handlowy, które wpły- wają na oczekiwany zwrot z inwestycji w zdolności / potencjały. Konkurencja – krajowa i handlowa – jest przy tym mieczem obosiecznym. Z po- wodu koniecznych kosztów uczenia się, zbyt wysoki poziom konkurencji (np. obecność dużych podmiotów zagranicznych na niedojrzałym rynku krajowym) lub zawodność rynków może prowadzić do rezygnacji z większych inwestycji w budowanie potencjałów przez podmioty z branż nowych w danej gospodarce, lub też firmy wchodzące na wyższy poziom zaawansowania. Z kolei orientacja handlowa gospodarki (będąca często funkcją jej wielkości) również wpływa na wybór i tempo rozwoju nowych potencjałów firm. Przed- siębiorstwa z gospodarek bardziej zorientowanych do wewnątrz (tj. zazwy- czaj większych) inwestują raczej w zdolności substytucyjne – wytwarzanie z lo- kalnych materiałów, „rozciąganie” dostępnego wyposażenia i skalowanie fa- bryk. Natomiast firmy z gospodarek zorientowanych eksportowo (tj. zazwy- czaj mniejszych) uczą się przede wszystkim redukować koszty, podnosić jakość i wprowadzać nowe produkty na rynki światowe, często redukując swoją zależ- ność od (drogich) technologii z importu. Po trzecie, samo tempo zamiany technologicznej w gospodarkach rozwiniętych stanowi niesłabnący czynnik nacisku na firmy z tych gospodarek rozbudowują- cych bazę przemysłową. Samo istnienie i relatywna dostępność bardziej wydaj- nych technologii stanowi zachętę do inwestycji w zdolności / potencjały firm. Od strony podażowej, zdolność firm do budowania nowych potencja- łów zależy od wielkości firmy (przy bardziej skomplikowanych technolo- giach lub wymagających wielkoskalowej produkcji, przy dużych ilościach wy- kwalifikowanej siły roboczej lub intensywnym wysiłku technologicznym i szcze- gólnie przy niedorozwiniętych rynkach finansowych), dostępu do kwalifika- cji na rynku pracy, a także od kwalifikacji organizacyjnych i menedżer- skich umożliwiających skalowanie czy też zmianę struktur w celu absorbcji no- wych metod pracy i technologii, dostępu do zewnętrznego wsparcia tech- nologicznego (ze źródeł zagranicznych, lokalnych firm, konsultantów, tech- nologicznej infrastruktury publicznej, tj. badawczych laboratoriów przemysło- wych, jednostek testujących, instytucji standaryzujących itp.) i wreszcie do-
  • 39. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 39 stępu do adekwatnej „ucieleśnionej” technologii (w formie dóbr kapita- łowych z najlepszych źródeł). 3. Budowa zdolności / potencjałów narodowych Narodowe zdolności / potencjały nie są zwyczajnym agregatem wszystkich roz- winiętych w izolacji zdolności z poziomu firm. Z jednej strony, z powodu tzw. efektów zewnętrznych (externalities) oraz współzależności, pomiędzy indywi- dualnymi zdolnościami firm zachodzą liczne synergie. Dla przykładu, dodatkowe efekty pojawiają się w sytuacji sektorowej i geo- graficznej aglomeracji potencjałów, które pozwalają na osiągnięcie nie tylko oszczędności skali, czy zakresu. Z drugiej strony, na poziomie krajowym istot- ne stają się także interakcje sektora przemysłowego (firm i ich organizacji) z publicznym zapleczem badawczo-technologicznym, które potencjalnie zdej- muje z niego szereg ryzyk, umożliwiając podejmowanie bardziej ryzykownych aktywności w innych segmentach lub po prostu wspierając technologiczne po- głębienie branż poprzez dołączenie zdolności komplementarnych. W środowisku instytucjonalnie jednorodnym, firmy – pomimo różnych idiosyn- krazji – mają tendencję do jednolitych zachowań w obliczu polityk publicznych i bodźców rynkowych. Wynika z tego, że zasadne jest analizowanie prze- wag konkurencyjnych poszczególnych gospodarek narodowych w ka- tegoriach różnic w ich zdolnościach / potencjałach. Z jednej strony, kraje na różnych poziomach rozwoju będą różnić się w swojej zdol- ności do produktywnego wykorzystania istniejących i tworzenia no- watorskich rozwiązań technologicznych. Z drugiej strony, kraje o róż- nych konfiguracjach instytucjonalnych (varieties of capitalism), nawet posiadając podobny poziom rozwoju potencjałów firm, posiadać będą strukturalnie różne przewagi komparatywne i konkurencyjne. W dłuższym okresie rozwój gospodarczy rodzi się ze współoddziaływa- nia na siebie zachęt i potencjałów. Potencjały określają maksimum tego, co jest możliwe do osiągnięcia przy danym poziomie zaawansowania gospodar- ki. Z kolei zachęty ukierunkowują użytkowanie tych potencjałów, a także sty- mulują wzrost i tempo ich odnawiania lub zanikania. Zarówno zachęty jak i potencjały zanurzone są w ramach instytucjonalnych, które są regu- łami gry, określającymi długofalową trajektorię rozwoju gospodarki po- przez kształtowanie owych zachęt i zasobów, a także postaw i oczekiwań.
  • 40. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 40 A. Zdolności / potencjały Na poziomie kraju zdolności / potencjały mogą być pogrupowane w trzy sze- rokie kategorie: fizyczne inwestycje, kapitał ludzki i wysiłek technologiczny. W rzeczywistości są one tak głęboko ze sobą splecione, że wyizolowanie ich samodzielnego wpływu na narodową gospodarkę jest bardzo trudne. Jedno- cześnie zdarza się, że w wyniku nieskoordynowanych lub selektywnych poli- tyk publicznych, sektorowych programów inwestycyjnych lub pomocy zagra- nicznej nie zawsze rozwijają się one współmiernie. Przykładem niewspółmiernego rozwoju kapitału fizycznego i ludzkiego jest przywoływana w jednym z wykładów Johna Suttona tanzańska fabryka orzeszków zbudowana przy wsparciu Banku Światowego, która nie funkcjo- nuje, ponieważ mimo obecności sprawnych maszyn, brakuje wykwalifikowa- nej siły roboczej do ich obsługi. Innym przypadkiem jest rozwój formalnych kwalifikacji, któremu nie towarzyszy wzmożenie wysiłku technologicznego, co wyhamowuje wzrost wydajności, ponieważ niskie zdolności technologicz- ne uniemożliwiają osiągnięcie pełnej produktywności ludzi. Problem ten jest i będzie jednym z najważniejszych hamulców tempa wzrostu gospodarcze- go w naszym kraju. • W pewnym sensie inwestycje w kapitał fizyczny są potencjałem podstawowym, tj. warunkiem koniecznym dla zaistnienia aktywno- ści wytwórczej. Wszelako bardziej istotną kwestią jest raczej wydaj- ność, z jaką ów kapitał trwały jest wykorzystywany. • Kapitał ludzki powinien być rozumiany zdecydowanie w swojej szer- szej definicji, obejmującej nie tylko formalny certyfikat wykształcenia, ale także – dużo trudniejsze do skwantyfikowania – kwalifikacje zdoby- te w ramach szkolenia w miejscu w pracy czy doświadczenie w aktyw- ności technologicznej, a także odziedziczone z wcześniejszych etapów rozwoju kwalifikacje i postawy, które mogą ułatwiać rozwój przemysło- wy. Co do zasady, im bardziej zaawansowane technologie są użytko- wane, tym wyższe i bardziej wyspecjalizowane muszą być kwalifikacje po stronie siły roboczej i menedżerów. Co więcej, luka kompetencyj- na pomiędzy robotnikami a kadrą inżynierską nie może być zbyt duża, ponieważ zasadniczo utrudniać będzie to transfer kwalifikacji. Gdy pu- bliczne lub prywatne instytucje szkoleniowe nie wypełniają zapotrze- bowania na wykwalifikowaną siłę roboczą, firmy zmuszone są inwesto-
  • 41. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 41 wać w swoja własne zaplecze szkoleniowe, ale zrobią to jedynie wów- czas, gdy stopień mobilności siły roboczej będzie odpowiednio niski (czy to z powodu niskiej zdolności do przenoszenia się w inne miejsce, czy też w wyniku zabezpieczeń w prawie pracy). Niska mobilność pełni rolę zachęty do inwestycji, ale jednocześnie zasadniczo utrudnia dyfu- zję wiedzy na inne podmioty lub sektory. W gospodarkach o instytucjonalnych modelach liberalnych (np. USA), gdzie mobilność siły roboczej jest bardzo wysoka zachodzi szybka dyfuzja wiedzy. Jednocześnie jednak istnieje poważny pro- blem zaniku pewnych kwalifikacji w związku ze zjawiskiem polowania na te kwalifikacje, w które nikt nie inwestuje (skills poaching), bo uzyskanie zwrotu z tej inwestycji jest utrudnione właśnie przez wy- soką mobilność. Z drugiej strony, w gospodarkach koordynowanych (np. Niemcy) organizacje branżowe prowadzą skoordynowane wy- datki na szkolenie pracowników, ale równolegle stosują harmonizację poziomu płac, aby ograniczyć mobilność, preferując raczej wzajemne użyczanie sobie siły roboczej przez kooperantów na średnie okresy. W polskim kontekście, ten niezwykle istotny problem jest bardzo sła- bo rozpoznany. Na podstawie zwykłych obserwacji wydaje się, że w Polsce skutki braku adekwatnego publicznego zaplecza edukacji zawodowej są łagodzone przez inwestycje w kwalifikacje na pozio- mie firm - szczególnie dużych firm zagranicznych. Jednocześnie dy- fuzja wiedzy jest mocno ograniczona z powodu niewielkiej mobilno- ści między sektorami krajowym i zagranicznym. Mobilność hamowa- na jest także przez lepsze wynagrodzenia i organizację pracy w sek- torze zagranicznym, a także przez wciąż relatywnie dużą podaż siły roboczej, która strukturalnie prowadzi do alokacji zasobów w kanały wytwórczości bardziej praco-, niż kapitałochłonnej. Przy czym, jeśli firmy generalnie opierają się na niskich zdolnościach / poten- cjałach, a co za tym idzie oferują niskie płace realne, to ruch pracowników poszukujących lepszych miejsc pracy w innych sektorach własnościowych będzie wywoływał raczej niewiel- ki efekt spill over. • Trzeci rodzaj potencjałów na poziomie krajowym to zdolność do naro- dowego wysiłku technologicznego – to ona determinuje pełną pro- duktywność wcześniej wymienionych dwóch kategorii. Obejmuje ona
  • 42. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 42 szerokie spektrum zdolności produkcyjnych, projektowych i badawczych wewnątrz firm, wspartych technologiczną infrastrukturą dostarczającą informacji, standardów, podstawowej wiedzy naukowej oraz różnorod- nych instalacji zbyt dużych i kosztownych, by mogły być utrzymywane przez pojedyncze prywatne firmy. Ścisły pomiar wysiłku technologiczne- go jest praktycznie niemożliwy, ale dysponujemy licznymi przybliżenia- mi np. w formie liczby personelu technicznego lub zaksięgowanych wy- datków na innowacje (B+R, licencje, patenty, szkolenia itp.). Istnieje tu wszelako szereg istotnych zastrzeżeń. Ważne jest, aby nie pomylić samego wielkowymiarowego wysiłku technologicznego z jego często niedoskonałymi teoretyczno-statystycznymi reprezenta- cjami. Nie tylko ze względu na fakt, że wiele inwestycji w innowacyjność kończy jako koszty utopione albo są po prostu dokonywane niewydajnie, ze względu na złe zarządzanie nimi. Także dlatego, że - jak wspomnia- no wcześniej - wiele innowacji produktowych jest osadzonych silnie w in- nowacjach procesowych lub (bezkosztowe) innowacje procesowe istot- nie wpływają na wartość dojrzałych już produktów. Obok krajowego wysiłku technologicznego, dla budowy naro- dowych zdolności / potencjałów istotna jest także natura i ska- la zależności danego kraju od zagranicznych technologii. Praktycz- nie nie istnieje kraj samowystarczalny technologicznie, a zależ- ność od importu technologii rośnie jeszcze bardziej w ostatnich de- kadach, kiedy nastąpiło ogromne rozciągnięcie łańcuchów warto- ści, nie tylko poza firmy (outsourcing), ale też poza kraje (offshoring). W tym kontekście dla rozwoju potencjału technologicznego go- spodarki istotny staje się wybór sposobu importu technolo- gii. Dla przykładu, duża zależność od bezpośrednich inwestycji za- granicznych może stać się substytutem dla krajowego wysiłku tech- nologicznego na poziomie zaawansowanym. Substytutem antyrozwo- jowym, bo hamującym rozwój własnych zdolności / potencjałów – in- westycje zagraniczne są w przeważającej liczbie przypadków wydajnym środkiem transferu raczej rezultatów innowacji, niż samego procesu innowacyjnego. To było powodem, dla którego w krajach takich jak Japonia, czy Korea dokonano ograniczenia inwe- stycji zagranicznych, przynajmniej na pewnych etapach procesu roz- wojowego.
  • 43. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 43 W dzisiejszych czasach granice branż są płynne, trudne do zdefiniowania i z pewnością nie przypominają wyodrębnionych jednostek statystycznych. Zdolności / potencjały nie są statyczne, lecz ewoluują i wyłaniają się, zmienia- jąc konfiguracje przenikające poszczególne branże, tworzące narodową sieć za- sobów. Szczególnie istotne są te zdolności, które mają większy potencjał dyfu- zyjny, np. technologie celu ogólnego (general-purpose technologies). Niezależnie od potencjału dyfuzyjnego, należy pamiętać, że większa specjali- zacja zasobów możliwa jest tylko po uzyskaniu (a.) silnej komplemen- tarności zdolności oraz (b.) pozytywnych efektów zewnętrznych, pły- nących z interakcji tzw. oszczędności aglomeracji, skali i zakresu, któ- re są zazwyczaj pochodną wysokiego wolumenu produkcji. Innymi sło- wy, chodzi o zdolności powstające w środowisku, gdzie gęstość relacji, wolu- men produkcji i skala organizacji umożliwiają wykreowanie wyspecjalizowanych usług i kwalifikacji, które następnie mają endogeniczny wpływ na dalszy wzrost relacji, wolumenu i skali. Fundamentem każdej branży jest zbiór technicznych i operacyjnych po- tencjałów, wspólnych dla firm a nawet kilku branż, które Gary Pisa- no i Willy Shih nazwali wspólnymi zasobami przemysłowymi (indu- strial commons). Charakteryzują się one tym, że zwiększając transak- cyjne maksimum, tj. zwrot prywatny (private return), równocześnie po- siadają pozytywne efekty zewnętrzne, tworzące optimum, czyli zwrot z transakcji powiększony o dodatkowe korzyści społeczne (social returns). Głównymi kanałami rozprzestrzeniania się korzyści społecznych są: mo- bilność pracowników, relacje poddostawcze a także wspólne akty- wa komplementarne (shared complementary assets), takie jak wyspe- cjalizowani dostawcy, zasoby siły roboczej, których wartość rośnie wraz z liczbą użytkowników. Istotną cecha wspólnych zasobów przemysłowych jest to, że są one utrzymywane przez same przedsiębiorstwa i trwają one dopóty, do- póki istnieje odpowiednio wysokie zagęszczenie odpowiednio du- żych firm zdolnych do uzyskania odpowiednio dużego wolumenu pro- dukcji. Wytworzony know-how, kwalifikacje i zdolności są absorbowane po- średnio także przez innych. Zbiorowy popyt pozwala dostawcom zredukować koszty przeciętne. Rolą rządu jest stałe monitorowanie poziomu i żywotności industrial commons oraz podejmowanie pośrednich wysiłków na rzecz pod- trzymania ich istnienia.
  • 44. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 44 wolumen produkcji przemysłowej W MILIONACH EURO w latach 2005 - 2012.12 2 000 000 1 800 000 1 600 000 1 400 000 1 200 000 1 000 000 800 000 600 000 400 000 200 000 0 NIEMCY włochy francja w. brytania hiszpania polska rumunia 2005 2008 2012 Rys. 12 pokazuje, jak duże wolumeny dóbr przemysłowych produkują duże go- spodarki UE. Jest to niedoskonałe przybliżenie rozmiarów wspólnych zasobów przemysłowych, jakimi kraje te dysponują. Polska – umownie rzecz traktując - dysponowałaby 9-krotnie mniejszym potencja- łem, niż Niemcy, 4-krotnie mniejszym, niż Włochy i ok. 2-krotnie mniejszym, niż Hiszpania. Jednocześnie widać wyraźnie, że poza Niemcami i Włochami, w kra- jach starej UE produkcja w 2012 r. była mniejsza, niż 7 lat wcześniej. W tym cza- sie w Polsce zasób industrial commons urósł dwukrotnie, choć tempo tego wzro- stu dość wyraźnie wyhamowało. ŹRÓDŁO: Eurostat [mln. euro]
  • 45. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 45 B. Bodźce Wyżej wymienione potencjały nie będą wydajnie wykorzystywane dla potrzeb rozwo- ju przemysłowego, jeśli struktura bodźców inwestycyjnych i produkcyjnych będzie nie- adekwatna. Zachęty wyrastają z interakcji sił rynkowych oraz instytucji i poli- tyk publicznych i wpływają na tempo akumulacji lub utraty (różnych typów) kapitału i (wachlarza) kwalifikacji oraz na stopień wykorzystania istniejącego wyposarzenia (en- downments) w procesie produkcyjnym. Budowę i rozwój narodowych zdolności / potencjałów kształtują trzy szerokie zbiory bodźców. • Bodźce makroekonomiczne, obejmujące np. sygnały płynące ze wzrostu PKB (stopa i stabilność), zmian cen, stóp procentowych, stóp walutowych, dostępności kredytu, otwartości wymiany handlowej itp. • Bodźce płynące z konkurencji, będące najbardziej podstawowymi zachę- tami wpływającymi na budowę potencjałów. Na krajową konkurencję wpły- wa rozmiar sektora przemysłowego, jego poziom rozwoju i dywersyfikacji pro- duktowej, czy też polityki rządowe regulujące wchodzenie, wychodzenie, eks- pansję, własność firm itp. Historycznie, z różnorodnych powodów większość krajów nadganiających narzucała ograniczenia na wewnętrzną konkurencję. Robiły to, aby zapobiec nadmiernemu wchodzeniu (prowadzącemu do frag- mentaryzacji) na chronione rynki, aby wpierać zatrudnienie, czy też rozwój małych firm, obniżać ceny lub zmusić do lokalizowania inwestycji na terenach zacofanych, albo zapobiec nadmiernej koncentracji władzy nad rynkiem. Konkurencja międzynarodowa – czy to w formie importu, inwestycji bez- pośrednich, czy też rywalizacji eksportowej – jest jeszcze silniejszym bodź- cem dla budowy potencjałów firm, bez względu na wielkość krajowego ryn- ku. Również tutaj historycznie rządy krajów skutecznie nadganiających na- rzucały cały szereg ograniczeń – z jednej strony irracjonalnych, szkodli- wych, opóźniających rozwój, najczęściej wynikających z gry wpływowych grup interesów, z drugiej strony całkowicie zasadnych, bo ograniczających dewastujące efekty niekontrolowanego otwarcia (Rodrik, 2011), czy też ła- godzących dysfunkcje koordynacyjne rynków. W polskim wypadku istnieje wiele powodów, by uważać, że otwarcie na konkurencję dla polskich firm, rozumiane jako łatwość penetracji krajowe- go rynku przez zagraniczne podmioty, jest wyjątkowo wysokie – był to te-
  • 46. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 46 mat regularnie powracający w czasie wywiadów badawczych przeprowa- dzonych z menedżerami wiodących dużych polskich firm przemysłowych. Z drugiej strony, jak dobrze ilustrują to dane na temat ujawnionych prze- wag komparatywnych w polskim eksporcie, międzynarodowa konkurencyj- ność polskiego przemysłu jest oparta w zdecydowanej mierze na bezpo- średnich inwestycjach zagranicznych. Pytanie, czy ta zależność między tym negatywem i pozytywem sta- nowi jakiś rodzaj pułapki rozwojowej, należy do najważniejszych pytań stojących przed polską polityką przemysłową. Teoria ekonomiczna ostatnich dekad wypracowała ugruntowane i zniuansowa- ne stanowisko w kwestii zasadności interwencji w funkcjonowanie rynków, które nie zawsze pozostaje w zgodzie z dominującym globalnie od końca lat 80-tych do Wielkiej Recesji 2008 trendem deregulacyjnym i liberalizacyjnym, będącym często de facto formą obrony pozycji krajów już rozwiniętych (Wade, 2003). • Pewne argumenty za protekcjonizmem są bezzasadne – gdy źródło za- wodności rynkowej leży poza firmą (np. brak kwalifikacji, infrastruktu- ry lub instytucji) interwencja na rzecz firmy nie doprowadzi do spadku kosztów jej funkcjonowania w przyszłości. • Jednak w zakresie, w jakim ułomności rodzą się z braku inwestycji w budo- wanie zdolności ze względu na negatywne efekty zewnętrzne, awersję wo- bec ryzyka, czy brak informacji (brak rynków informacyjnych, umożliwie- nie zwrotu kosztów samoodkrywania (self-discovery) lub trudności w na- uce uczenia się) czasowa interwencja jest zasadna, bowiem może odegrać pozytywną rolę przywróceniu wydajnej alokacji zasobów. Jednak interwencja z zasady musi być selektywna – najlepiej wspierająca określone aktywności, niż branże lub firmy – dobrze sparametryzowana (tj. umożliwiająca pomiar skuteczności) i ograniczona klauzulami wygaszającymi. Politycy powinni także sprzęgnąć mechanizmy ewaluacyjne z mechanizmami korekcyjnymi, pozostawiając decyzje o kontynuowaniu lub wygaszeniu ochro- ny w swoim ręku, a nie w gestii chronionych podmiotów. • Bodźce płynące z rynków czynników produkcji – tj. rynku kapitałowe- go, rynku pracy i rynku technologicznego. Teoria ekonomiczna sugeruje, że dobrze funkcjonujące, elastyczne rynki czynników produkcji i poprawne re-
  • 47. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 47 latywne ich ceny są konieczne do osiągnięcia wydajnej produkcji i alokacji za- sobów. Jednak rynki te narażone są także na okresowe lub strukturalne dys- funkcje i rząd musi zawsze być gotowym do interwencji ułatwiającej firmom internalizację korzyści rynkowych lub interweniować bezpośrednio tam, gdzie korzyści społeczne przewyższają korzyści prywatne. C. Instytucje Rozwój zdolności / potencjałów oraz gra bodźców mogą odpowiednio się rozwijać do- piero w momencie ustanowienia odpowiednich reguł tej gry, czyli dzięki określonym instytucjom rynkowym i pozarynkowym. Długofalowy rozwój gospodarek można z nie- wielką jedynie dozą nadużycia utożsamić z rozwojem instytucjonalnym. Z pewnością można powiedzieć, że gospodarki niedorozwinięte to gospodarki albo z instytucjami zdefektowanymi, albo kluczowych instytucji pozbawione. Z szerokiego wachlarza in- stytucji, za bezpośrednio wpływające na firmy przemysłowe i ich zdolności / potencja- ły należy uznać: • Ramy prawne regulujące aktywność przemysłową oraz prawa własności - zarówno te dotyczące aktywów uchwytnych, jak i niematerialnych • Instytucje przemysłowe, które promują powiązania między firmami w zakre- sie produkcji, technologii, czy szkolenia pracowników, a także dostarczające wsparcia mniejszym przedsiębiorstwom oraz ułatwiające restrukturyzację • Instytucje edukacyjno-szkoleniowe takie jak uczelnie techniczne i zawodo- we, technika i szkoły zawodowe, centra kształcenia ustawicznego • Instytucje wsparcia technologicznego W ostatniej dekadzie wyłoniło się nowe socjo-ekonomiczno-polityczne podejście do instytucji, które wyraźnie wykracza poza dość proste schematy obowiązujące w naukach ekonomicznych, widzące instytucje jako „reguły gry” (D. North, D. Ace- moglu). Nowe podejście instytucjonalne - znane jako Odmiany Kapitali- zmów (Varieties of Capitalism) - wychodzi od dominującej w ostatnich dekadach w naukach o zarządzaniu zasobowej teorii firmy, ujmującej ją jako wiązkę cennych, rzadkich, trudno imitowalnych i trudno zastępowalnych dynamicznych zdolności / potencjałów (Hall Soskice, 2001). Firma uznawana jest tutaj za centralnego ak- tora gospodarki, dzięki któremu dokonuje ona dostosowań w obliczu zmian techno- logicznych i międzynarodowej konkurencji.
  • 48. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 48 Firmę rozumie się tu relacyjnie, jako podmiot, który dąży do rozwinięcia kluczowych dynamicznych potencjałów – badania, rozwój, produkcja, marketing, serwisowanie. Dla ich zbudowania konieczne są wysokiej jakości relacje wewnętrzne (tj. relacje z pracownikami) i zewnętrzne (tj. dostawcy, klienci, kooperanci, akcjonariusze, związ- ki zawodowe, organizacje branżowe, rząd). Te relacje mogą tworzyć różne konfigura- cje, które decydują o instytucjonalnym charakterze danej odmiany kapitalizmu. Pięć sfer ma kluczowy wpływ na budowę przez firmę relacji, determinujących jej zdolność do przezwyciężenia problemów koordynacyjnych w procesie budowy dynamicznych poten- cjałów, będących fundamentem jej przewag konkurencyjnych. • Relacje branżowe – koordynacja negocjacji płacowych i warunków pracy • Szkolenie zawodowe i edukacja, tj. zabezpieczenie dostępności odpowied- nich kwalifikacji i koordynacja ich formowania • Zarządzanie korporacyjne, tj. dostęp do finansowania, relacje inwestorskie • Relacje między firmami, tj. transfer technologiczny, relacje z dostawcami, kooperantami i klientami • Relacje z pracownikami, tj. budowa kluczowych kompetencji pracowników, kształtowanie ich postaw oraz wzorce przywództwa Relacje, które firmy tworzą rozwiązując te strategiczne dylematy, określają wachlarz kompetencji, których nabywają oraz charakter reżimu produkcyj- nego danej gospodarki. Pierwotnie (Hall Soskice, 2001) wyróżnili dwa dojrzałe paradygmaty kapitalizmu – liberalny (USA) i koordynowany (Niemcy), kilka lat póź- niej zaproponowano dla gospodarek Polski, Czech i Słowacji komplementarny model postkomunistycznego kapitalizmu zależnego. Podstawowe cechy tych instytucjonal- nych odmian kapitalizmu przedstawia Tabela 2. Istnieją trzy podstawowe instytucjonalne struktury koordynujące, które określają cha- rakter kapitalizmu i determinują typy przewag komparatywnych i konkurencyjnych, któ- re będą budulcem strategii firm. Są to rynki, hierarchie i sieci. Każda z nich uzupełnia w różny sposób deficyty pozostałych. Zazwyczaj podkreśla się, że gospodarki kapitali- styczne różnią się od siebie zakresem dopuszczanej alokacji rynkowej, lub patrząc od drugiej strony, skalą regulacji. Jednak podstawowym wyróżnikiem odmian kapitali- zmów jest gęstość relacji o charakterze sieciowym, które służą ustalaniu, w ja- kim natężeniu i w jakich sferach życia gospodarczego preferowana jest rywali- zacja, a w jakim stopniu koordynacja pomiędzy firmami. W szczególności cho- dzi o rolę instytucji dostarczających (a.) zdolności do wymiany informacji, (b.) monitorowania zachowań innych oraz (c.) sankcjonowania braku kooperacji.
  • 49. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 49 Trzy instytucjonalne modele kapitalizmu – liberalny, koordynowany, zależny Instytucja Trzy instytucjonalne odmiany kapitalizmu (Varieties of Capitalism) Liberalna gospodarka rynkowa Koordynowana gospodarka rynkowa Zależna gospodarka rynkowa Wyróżniający mechanizm koordynacyjny Konkurencyjny rynek i formalne kontrakty Międzyorganizacyjne sieci i zrzeszenia Zależność od wewnątrzfirmowych hierarchii w ‚TNE’2 ; znikoma obecność sieci krajowych Podstawowy środek finansowania inwestycji Krajowe i międzynarodowe rynki kapitałowe Krajowe finansowanie bankowe i wewnętrznie zakumulowane fundusze (Bez)pośrednie inwestycje zagraniczne i banki kontrolowane z zagranicy; krajowe inwestycje głównie z funduszy własnych Nadzór korporacyjny Kontrola zewnętrzna / rozproszony akcjonariat Kontrola wewnętrzna / akcjonariat skoncentrowany Kontrola przez centrale ‚TNE’; duże firmy krajowe pod kontrolą państwa Relacje branżowe Pluralistyczne, oparte o rynek, mała ilość układów zbiorowych Korporacjonistyczne, konsensualne, układy sektorowe lub narodowe Zaspokojenie wykwalifikowanych pracowników, układy na poziome przedsiębiorstw; w sektorze krajowym rozpowszechniona represja płacowa Edukacja i kształcenie techniczne Kwalifikacje ogólne, wysokie wydatki B+R Kwalifikacje branżowe lub firmowe, kształcenie zawodowe Ograniczone wydatki na podwyższenie kwalifikacji; Nadpodaż general skills, niedobór specific skills Transfer innowacji Oparty o rynek i formalne kontrakty Istotna rola przedsięwzięć wspólnych i branżowych stowarzyszeń Wewnątrzfirmowy transfer w obrębie ‚TNE’; zakup urządzeń i licencji przez firmy krajowe Przewagi komparatywne Radykalne innowacje w technologii i sektorze usług Inkrementalne innowacje w dziedzinie dóbr kapitałowych Platformy montażowe dla semistandardowych dóbr przemysłowych; dominacja produkcji o niskich barierach wejścia, opartej o niskie płace 2. TNE (od trans-national enterprise) tj. korporacja ponadnarodowa TAB. 5
  • 50. Jak zbudować potencjał przemyślnej rywalizacji?www.wise-institute.org.pl 50 Istotnym wnioskiem dla rozważań o konkurencyjności, jaki płynie z powyższej analizy jest taki, że logika instytucjonalna danego kapitalizmu, określają- ca jego instytucjonalne komplementarności, w znacznym stopniu determinu- je dostępne strategie firm. Firmy zlokalizowane w obrębie danej narodowej odmiany kapitalizmu funkcjonują w określonym otoczeniu instytucji koordynują- cych, których charakter leży w dużej mierze poza ich kontrolą. Instytucje te ofe- rują specyficzne spektrum możliwości (opportunities) i można spodziewać się, że w dłuższym okresie czasu większość z nich grawitować będzie w kierunku stra- tegii maksymalizujących szanse dostępne w danym układzie instytucjonalnym. Stąd firmy w gospodarkach liberalnych dominują na rynkach produktów opar- tych o szybkie tempo i przełomowy rodzaj innowacji oraz szybką dyfuzję wiedzy, natomiast firmy z gospodarek bardziej koordynowanych preferują strategie opar- te o innowacje inkrementalne i dobra o większym nasyceniu wiedzą niejawną (tacit knowledge). Zamienić tekst dwóch akapitów wg analogicznego podziału na: Różnorodne typy gospodarek rynkowych tworzą różne wzorce komplementarności instytucjonalnych w obrębie kapitalizmu jako takiego. Polegają one na tym, że obecność jednej insty- tucji prowadzi do większego zwrotu lub większej wydajności funkcjonowania instytu- cji wobec niej komplementarnej. Kraje posiadające określony dominujący typ koordy- nacji, tj. specyficzny miks rynku, hierarchii i sieci, w jednej sferze, zazwyczaj rozwijają komplementarne praktyki w innej. Prowadzi to do konkluzji, że struktury instytucjonal- ne poszczególnych gospodarek dostarczają lokalnym firmom przewag w angażowa- niu się w określone typy aktywności i wytwarzanie określonego typu dóbr. Firmy po- siadają bodźce do podejmowania takich a nie innych aktywności ponieważ są w tym wspierane przez układ instytucjonalny, określający narodowy charakter kapitalizmu. Z tabeli 5. wynika, że polski przemysł posiada instytucjonalne przewagi w tych eta- pach produkcji dóbr, które nie wymagają wysokiej koordynacji sieciowej pomiędzy firmami, wysokich wydatków na badania i rozwój, wysokiego poziomu wsparcia fi- nansowego oraz wysokich inwestycji w kompetencje pracowników. Oczywista konklu- zja z tego płynąca jest taka, że problem pułapki produktowej w polskim prze- myśle może mieć niezwykle istotny wymiar instytucjonalny. 4. Strategia konkurowania w oparciu o potencjały na poziomie firm Niezależnie od dominującej logiki instytucjonalnej, ostatnie dekady przyniosły, z ra- cji rosnącej presji globalizacyjnej, pewne rozluźnienie związku między strategiami i instytucjami. Nie oznacza to zmierzchu narodowych modeli kapitalizmu, ani tym bardziej nagromadzonych w ich obrębie zasobów, ukrytych w wielkich korporacjach